Αποκαλύπτοντας τη συνενοχή

Βασιλική Σακκά, Καστοριά, Φεβρουάριος 2014

Η Ιστορία έξω από το σχολείο: δημόσιες χρήσεις της ιστορίας, οπτικός και

μιντιακός εναλφαβητισμός. Η προσέγγιση του ναζιστικού φαινομένου

στην παρούσα συγκυρία

Παρελθόν ≠ Ιστορία• Γιατί διδάσκουμε ιστορία;• Τι θέλουμε να έχουν αποκομίσει οι μαθητές μας όταν

φύγουν από το σχολείο;• Πώς θα τους πείσουμε ότι η ιστορία έχει σχέση με τη

ζωή και την καθημερινότητά τους;• Τι σημαίνει ιστορική και κοινωνική συνείδηση;• Ποιος ο ρόλος των δημόσιων χρήσεων της ιστορίας;• Ποια η σημασία του οπτικού και του μιντιακού

εναλφαβητισμού (visual –media literacy);• Ποια η σημασία των βιωματικών προσεγγίσεων στην

ιστορία;• Ποια η επιστημονική (ιστορική-παιδαγωγική) «σκευή»

του εκπαιδευτικού σήμερα;

Παθογένειες της ελληνικής σχολικής ιστορικής εκπαίδευσης

• Εθνοκεντρισμός, διδακτισμός, φρονηματισμός• Στερεοτυπικές προσεγγίσεις• Απουσία ενσυναίσθησης• Ομφαλοσκοπικές και εσωστρεφείς αφηγήσεις• Ισοπεδωτικά «φιλειρηνικός», άνευρα

αντιπολεμικός λόγος• Ατολμία στις θεματικές επιλογές• Απουσία ιστορικών ερωτημάτων,

πολυπρισματικών προσεγγίσεων, ένταξης σε ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, σύλληψης «μεγάλης εικόνας»

• Απουσία τεχνολογικής, θεατρικής, αισθητικής, κινηματογραφικής παιδείας

“The Past can be seized only as an image”Walter Benjamin

• Μύηση στον πολυπαραγοντικό χαρακτήρα της ερμηνείας του ιστορικού φαινομένου και του ευρύτερου ιστορικού πλαισίου

• Οπτικός και μιντιακός εναλφαβητισμός (καλλιέργεια «ευφυούς παρατηρητικότητας»)

• Ενεργοποίηση ομαδοσυνεργατικής, βιωματικής μάθησης

• Εντοπισμός, αμφισβήτηση προκαταλήψεων και στερεοτύπων

• Μετακίνηση από παγιωμένες απόψεις περί ιστορικής μάθησης

• Iστορικός εναλφαβητισμός, γνωστικός αναπροσανατολισμός (Keith Barton, 2011)

Δημόσια Ιστορία: Η «δεύτερη ζωή του παρελθόντος» (Α. Λιάκος)

• Εικόνες και αναπαραστάσεις του παρελθόντος στο δημόσιο χώρο: διαδικασίες αυτοπροσδιορισμού κοινωνιών

• Βιομηχανία της μνήμης: παραγωγή και κατανάλωση «ιστορικών» προϊόντων κατασκευή ιστορικής κουλτούρας

• Τεχνολογία, πληροφοριακός πληθωρισμός, ταχύτητα, αλληλεπίδραση ΜΜΕ και πολιτικού πλαισίου, πολιτισμικών και κοινωνικών παραμέτρων

• Ανάγκη σύνδεσης κριτικής ιστορικής γνώσης με ευρύτερες κοινωνικές ανάγκες και ανησυχίες παραγωγή ιστορικού νοήματος

• Διασπείρεται σε συνεχώς μεγαλύτερη ακτίνα • Αποκτά ικανά ερείσματα κατά βάση στον κοινό

λόγο, λόγω της εξέχουσας δυναμικής που εμφανίζει η Δημόσια Ιστορία, η οποία ούτως ή άλλως διεκδικεί τουλάχιστον ισότιμο καθεστώς αποδοχής με αυτό της επιστημονικής πειθαρχίας την οποία συνηθίσαμε να ονομάζουμε ιστοριογραφία.

Γ. Κόκκινος: «ανιχνεύεται δομική σύμπτωση μεταξύ ιστορικής αφήγησης και μυθοπλασίας»

Η Δημόσια Ιστορία και ειδικότερα το ιστορικό μυθιστόρημα και ο κινηματογράφος βιώνουν στις μέρες μας τη μεγαλύτερη ανθοφορία τους

Στον αντίποδα, το ενδιαφέρον για την Ακαδημαϊκή Ιστοριογραφία, πλην εξαιρέσεων, κυρίως αυτή που κυριαρχείται από νεοθετικιστικές ή ολιστικές εμμονές υποχωρεί, συρρικνώνεται - εάν βεβαίως δεν ατονεί εξ ολοκλήρου

(Γ. Κόκκινος, 2013)

(Παράγοντες: δυναμική επίδραση ιστοριογραφικών πτυχών της γλωσσικής, και πολιτισμικής στροφής στην ιστορία, μεθοδολογικά εργαλεία προφορικής ιστορίας, μικροϊστορίας Οπτική και αισθητική ιστορία)

Γιατί λοιπόν πρέπει να καλλιεργηθεί ο οπτικός εναλφαβητισμός;

Διότι:1. «H όραση προηγείται των λέξεων», ενώ «η σχέση ανάμεσα

σε αυτό που βλέπουμε και σε αυτό που γνωρίζουμε δεν είναι ποτέ ξεκαθαρισμένη»

(John Berger, H εικόνα και το βλέμμα, 1993)1. «Η χρήση των εικόνων από τους ιστορικούς δεν πρέπει να

περιορίζεται στο «αποδεικτικό» μέρος τους αλλά θα πρέπει να παραχωρείται χώρος γι αυτό το οποίο ορίστηκε ως «επίδραση της εικόνας στην ιστορική φαντασία»

(Peter Burke, Αυτοψία, 2003)

Συνεπώς:«Η οπτική εκπαίδευση θα πρέπει να στηρίζεται στην

προϋπόθεση ότι κάθε απεικόνιση συνιστά μια δήλωση» (Rudolf Arnheim , Οπτική Σκέψη, 2007)

Ναζισμός, φασισμός, ρατσισμός, ολοκληρωτικά και δικτατορικά

καθεστώτα• Σύγχυση και αμηχανία στην κατανόηση των εννοιών• Κατάχρηση των όρων. Ευκολία στη χρήση τους: π.χ.

«αυτός είναι φασίστας» - «οι μουσουλμάνοι είναι ρατσιστές».

• Προϋποθέσεις για την προσέγγιση: γνώση ιστορικών συνθηκών και παραμέτρων σχετικών με την εμφάνιση και αποδοχή των ανωτέρω πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων

• Γνώση στοιχειωδών αρχών προπαγάνδας. Καλλιέργεια οπτικού και μιντιακού γραμματισμού/εναλφαβητισμού (visual-media literacy)

Μερικές σκέψεις για τη διδακτική προσέγγιση του θέματος…

• Τι είναι και τι σημαίνει Ναζισμός; (Ιστορικό πλαίσιο, χρονολογικός άξονας)

• Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του; Μίσος, μισαλλοδοξία, ρατσισμός (ιδεολογία «αποδιοπομπαίου τράγου»), εθνικισμός, ναρκισσισμός, στρατιωτικού τύπου οργάνωση, άκριτη υπακοή στον αρχηγό, αυταρχισμός, ηθικολογία, λαϊκισμός, ομοιομορφία, παραπλανητική χρήση συγκεκριμένου λεξιλογίου.

• Ποια ήταν η ιδεολογία και πρακτική του φασισμού; (Φασιστικό και ναζιστικό κόμμα στο μεσοπόλεμο. Η πρακτική του εθνικοσοσιαλισμού. Σύμβολα, τελετουργίες, προπαγάνδα για την προσέλκυση των μαζών).

Ερωτήματα: • Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της φασιστικής

και ναζιστικής ιδεολογίας; Πού και πότε εμφανίστηκε;

• Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ναζιστικής ιδεολογίας;

• Πώς η ιδεολογία αυτή (τρόποι, μέθοδοι, μηχανισμοί) διαχέεται στις μάζες και γίνεται ασμένως αποδεκτή από την πλειονότητα του πληθυσμού;

• Εντοπίζονται αναλογίες με σημερινές καταστάσεις;

Ομοιότητες με το παρελθόν; Αρκετές

Άνεργη Γερμανίδα (1930)ψάχνει για δουλειά. Στοκείμενο γράφει: «Γειασας, ψάχνω για δουλειά.Ξέρω στενογραφία καιγραφομηχανή.Μιλάω αγγλικά καιγερμανικά και μπορώνα κάνω οποιαδήποτεοικιακή δουλειά [...]»

Ναζισμός-Φασισμός-ρατσισμός: γιατί σήμερα;

• Συγκυρία βαθύτατης και οδυνηρής οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης

• Μείωση αντοχών, άμβλυνση αντιστάσεων, οργή• Πανίσχυρα συστήματα μετάδοσης μηνυμάτων,

λαϊκισμός- προπαγάνδα: Μ.Μ.Ε., ψηφιακά μέσα, social media

• Μειωμένη εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα – εύκολη ανάπτυξη και διάδοση «αντισυστημικής» ρητορικής

• Κοινωνικός αυτοματισμός: ο σώζων εαυτόν, σωθήτω• «Διεφθαρμένοι» πολιτικοί «άφθαρτα», «νέα»

πρόσωπα, άμεσες, «πρακτικές» λύσεις• Αποδιοπομπαίοι τράγοι: φταίνε οι ξένοι, οι διαφορετικοί• Εξοικείωση με τη βία

Προπαγάνδα και ναζιστικό

φαινόμενο

Ορισμός προπαγάνδας: τύπος μηνύματος που εκπέμπεται από μια ομάδα, έναν οργανισμό, ένα κέντρο εξουσίας και αποσκοπεί στο να επηρεάσει τη γνώμη και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Αντί να παρέχει αμερόληπτα πληροφορίες, η προπαγάνδα συνηθέστατα παραπληροφορεί και εξαπατεί σκόπιμα.

• Προπαγανδιστικές τεχνικές: κοινές στα ολοκληρωτικά καθεστώτα όλων των εποχών.

• Μ.Μ.Ε. (ραδιόφωνο, εφημερίδες, περιοδικά, αφίσες, φιλμ)

• H πειθώ του οπτικού μηνύματος: προκαλεί συναισθηματική ανταπόκριση

• Τα παιδιά και οι νέοι: βασική ομάδα – στόχος• Η πειθώ απευθύνεται σε μεγάλες ομάδες οι οποίες,

μέσω επιχειρημάτων, λογικοφανών εξηγήσεων ή ικεσιών, παρακινούνται να ασπαστούν μια βασική άποψη και να αναλάβουν δράση

• Στόχος: να φτάσει το μήνυμα στις μάζες• Με ποιο τρόπο;• Προπαγάνδα-λογοκρισία-τρομοκρατία

Πώς ελέγχονται οι πολίτες στη ναζιστική Γερμανία;

Μέσα άσκησης ναζιστικής προπαγάνδας

• Εκπαίδευση• Αφίσες

• Ραδιόφωνο• Εφημερίδες- τύπος

• Φιλμ• Δημόσιες τελετές

• Παρελάσεις, σημαιοστολισμοί• Μνημεία

• Φαραωνικά μεγέθη• Επανάληψη-βομβαρδισμός με τα κύρια

συνθήματα- πλύση εγκεφάλου• Άμβλυνση αντιστάσεων

Η προπαγάνδα μπορεί:• Να είναι κραυγαλέα όπως η

σβάστικα ή ανώδυνη όπως ένα ανέκδοτο

• Να καλλιεργεί αβεβαιότητα και φόβο ώστε να παρακινεί τους ανθρώπους να προστατεύσουν την ιδιοκτησία και τον εαυτό τους

• Να παρασύρει τα παιδιά• Να εξαφανίζει την ανθρωπιά• Να διασπείρει αμφιβολίες• Να δημιουργεί εχθρούς

Συνηθισμένοι μηχανισμοί προπαγάνδας:

• τα παρατσούκλια• οι εξώφθαλμες γενικεύσεις• ο μηχανισμός της μεταφοράς• οι επιστρατευμένες

«μαρτυρίες»• ο τύπος του μέσου, οικείου

συνανθρώπου• η «σημαδεμένη τράπουλα»• οι «περιφερόμενοι θίασοι»

Η προπαγάνδα των Ναζί εστιάζει:-στον αντισημιτισμό-στον μιλιταρισμό (στολές-στρατός)-στον εθνικισμό (υπερηφάνεια για τη Γερμανία)-στην υπακοή και την πίστη -στην υπεροχή της Αρίας φυλής-στη λατρεία του Φύρερ (ο Χίτλερ - μεσιανική φιγούρα του έθνους: θεός)-στην παραδοσιακή Γερμανική «λαϊκή» κουλτούρα

Πώς έλεγχε τη Γερμανία ο Χίτλερ;

1. Ναι! O Ηγέτης θα σας ακολουθεί!

2. «Ένας λαός, μια αυτοκρατορία, ένας ηγέτης»: αφίσα μετά το

Anschluss (1938)

Es lebe Deutschland! = Ζήτω η Γερμανία!

Η αφήγηση του ιταλικού φασισμού:

1. Παρέλαση φασιστικής οργάνωσης με νεαρά κορίτσια

(1930). 2. Ο Μπενίτο Μουσολίνι

3. Παρέλαση της στρατιωτικής αστυνομίας στη Ρώμη (1938)

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου: οι ιδεολογικές επιρροές και επικοινωνιακές πρακτικές του φασισμού. Παρέλαση νέων της 4ης

Αυγούστου

«Η προπαγάνδα είναι αποτελεσματική όταν εκείνοι οι οποίοι χειραγωγούνται έχουν την πεποίθηση ότι ενεργούν με τη

θέλησή τους» Joseph Goebels

O αρχιτέκτονας Albert Speer σχεδίαζε τις συγκεντρώσεις της Νυρεμβέργης. Τίποτα τυχαίο.

Οι νυχτερινές τελετές: δέος και φόβος

• «Nύκτωρ δε κατιόντες εις τας οδούς των ειλώτων τον αλισκόμενον απέσφαττον. πολλάκις δε και τους αγρούς επιπορευόμενοι τους ρωμαλεωτάτους και κρατίστους αυτών ανήρουν».

• «Και αναμένουμε τη στιγμή της μεγάλης αντεπίθεσης, βαδίζοντας στα χνάρια της αρχαίας Κρυπτείας, που έπληττε αθόρυβα, μέσα στο απόλυτο σκότος και τη σιωπή, τους εσωτερικούς εχθρούς της πόλεως» 26/7/2008, Θερμοπύλες, Χ.Α.

• «Αίμα, τιμή...» «Πατρίδα, τιμή…» (Blut und Ehre)

Αγρότες-Εργάτες: στόχος, τα λαϊκά

στρώματα

Οι Γυναίκες στη Ναζιστική Γερμανία

1.Οι Ναζί ενθάρρυναν τις γυναίκες να μένουν σπίτι και να γεννούν παιδιά. Οι νιόπαντροι έπαιρναν επίδομα 1000 μάρκων. Ανάλογα επιδόματα υπήρχαν και για τα νεογέννητα.2. Δημιουργήθηκαν ειδικά καταλύματα για «φυλετικά καθαρές» ανύπαντρες μητέρες. Το ποσοστό γεννήσεων αυξήθηκε κατακόρυφα (Lebensborn).3. Ο ρόλος των γυναικών ήταν να φροντίζουν τους συζύγους στο σπίτι. Υπήρχαν οδηγίες για το πώς έπρεπε να ντύνονται: όχι make up-τα μαλιά σε κότσο ή πλεξούδες. Τα παιδιά ανήκαν στην πολιτεία. Kinder, Kuche,

Kirche

Το δικό σου αυτοκίνητο

Η γυναίκα είναι ξανθιά και

ντυμένη συντηρητικά.

Είναι μια τυπική προσέγγιση των

Ναζί για τις γυναίκες

Η πολιτική των ναζί συνδέεται με τον πολύτο και τον άνετο τρόπο ζωής

Τα βουνά υπαινίσσονται τη σχέση των Γερμανών με

το ιδεώδες της υπαίθρου

Είναι ολοφάνερα

ευτυχισμένοι με αυτόν τον τρόπο ζωής

«5 Μάρκα την εβδομάδα πρέπει να αποταμιεύσεις αν θέλεις να οδηγείς ένα

δικό σου αυτοκίνητο»Volks Wagen-Το όχημα

του λαού

«Oι νέοι υπηρετούν τον Ηγέτη. Όλοι οι 10χρονοι στη Χιτλερική Νεολαία».(Η συμμετοχή στη Χιτλερική Νεολαία έγινε υποχρεωτική το 1936)

Η Γερμανική Προπαγάνδα : Joseph Goebels

«Όσοι δεν είναι γνήσιοι Γερμανοί δεν μπορούν να συμμετέχουν οικονομικά στη ζωή της χώρας σύμφωνα με το νόμο. Είναι εχθροί του έθνους ..»

Το 1939 το 80% των Γερμανών είχε ραδιόφωνο. «Το ραδιόφωνο είναι το πνευματικό όπλο του

ολοκληρωτικού καθεστώτος» J. Goebbels

Οι Ναζί κατασκεύασαν ραδιόφωνα φθηνά, για να φτάνει η προπαγάνδα τους σε κάθε γερμανικό σπίτι. Επιπλέον, τοποθέτησαν μεγάφωνα σε όλες τις πλατείες των πόλεων. Οι λόγοι του Φύρερ ακούγονταν παντού.

Όταν ένας αντίπαλος δηλώνει: “δεν θα σε ακολουθήσω”, εγώ

λέω ήρεμα: “τα παιδιά σου ανήκουν ήδη σε μας” -Adolf

Hitler, 1937

Έλεγχος της Γερμανικής Νεολαίας

Οι ναζί αντικατέστησαν τους αντι-ναζί εκπαιδευτικούς και πανεπιστημιακούς δασκάλους και τα σχολικά μαθήματα περιελάμβαναν κατήχηση στα ναζιστικά ιδεώδη. Ζητούσαν από τα παιδιά να υπολογίζουν πόσο κόστιζε στο κράτος ένας πνευματικά ή σωματικά ανάπηρος και να χλευάζουν τα εβραϊκά φυλετικά χαρακτηριστικά. Αποστήθιζαν τη ναζιστική ιδεολογία και την ιδέα ότι ο Χίτλερ ήταν ένας ήρωας στον οποίο άξιζε πίστη και υπακοή.

Προπαγάνδα

5/12/1930: Ο J. Goebbels διακόπτει την πρεμιέρα του φιλμ «Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» , βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ. Οι διαδηλωτές Ναζί πέταξαν καπνογόνα και σκόνες φτερνίσματος, ενώ ξυλοκόπησαν όσους διαμαρτυρήθηκαν από τους θεατές. Οι Ναζί θεωρούσαν το έργο αντι-Γερμανικό. Στο τέλος το φιλμ απαγορεύτηκε.

Leni Riefenstahl

«Ο Θρίαμβος της Θέλησης» (1934). Το φιλμ της Λένι Ρίφενσταλ απεικονίζει το χρονικό των μεγάλων ναζιστικών συγκεντρώσεων. Πάνω από 1000 προπαγανδιστικά φιλμ παράχτηκαν στο διάστημα 1933-1942.

Πριν την προβολή τους παρουσιάζονταν επίκαιρα νέα.

ΩΡΕΣ Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή

Σάββατο

1. 8:00-8:45 Γερμανικά Γερμανικά Γερμανικά Γερμανικά Γερμανικά Γερμανικά

2. 8:50-9:35 Γεωγραφία Ιστορία Χορωδία Γεωγραφία Ιστορία Χορωδία

3. 9:40-10:25 Φυλετικές Σπουδές

Φυλετικές Σπουδές

Φυλετικές Σπουδές

Φυλετικές Σπουδές

Ιδεώδη του κόμματος

Ιδεώδη του κόμματος

4. 1025:11:00Διάλειμμα με ειδικές ανακοινώσεις και σπορ.

5. 11:00-12:05 Μαθηματικά και Οικιακή Οικονομία (κάθε μέρα)

6. 12:10-12:55

Η επιστήμη της Ευγονικής (Eugenics)Βιολογία της Υγείας

(κάθε μέρα)

7. 2:00-6:00: Σπορ κάθε μέρα

Ωρολόγιο πρόγραμμα του 1935 για σχολείο θηλέων στη Ναζιστική Γερμανία.

Προβλήματα μαθηματικών • «Ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο κατά την απογείωση

μεταφέρει 12 ντουζίνες βόμβες, η καθεμία από τις οποίες ζυγίζει 10 κιλά. Το αεροσκάφος απογειώνεται για τη Βαρσοβία το διεθνές κέντρο του Ιουδαϊσμού. Βομβαρδίζει την πόλη. Κατά την απογείωση, με όλες τις βόμβες και γεμάτη τη δεξαμενή με 100 κιλά καυσίμων, το αεροσκάφος ζύγιζε 8 τόνους περίπου. Όταν επιστρέφει από τη σταυροφορία υπάρχουν ακόμη 230 κιλά υλικού. Ποιο είναι το βάρος του αεροσκάφους όταν είναι άδειο;»

• «Το να συντηρηθεί ένα νοητικά ανάπηρο άτομο κοστίζει περίπου 4 μάρκα την ημέρα. Υπάρχουν 300.000 νοητικά καθυστερημένα άτομα για φροντίδα. Πόσο κοστίζουν συνολικά αυτά τα άτομα; Πόσα επιδόματα γάμου των 1000 μάρκων θα μπορούσαν να δοθούν με τα ίδια χρήματα;»

Η «φυλετική ιατρική» και το πρόγραμμα ευγονικής των Ναζί εξόντωσε περίπου 200.000 ανθρώπους στη Γερμανία

Ναζιστική προπαγάνδα και εκπαίδευση: Γελοιογραφία σε σχολικό βιβλίο.

2

« Το δηλητηριώδες μανιτάρι» του Julius

Streicher

Ο «αιώνιος Εβραίος» και τα αξεπέραστα στερεότυπα

Juden rauss! («Πέταξε τους Εβραίους έξω»): γερμανικό παιδικό παιχνίδι.

Το 1938 πουλήθηκαν ένα εκατομμύριο τέτοια παιχνίδια.

Ρόδος: νεοναζιστικά συνθήματα στην Συναγωγή Καχάλ Σαλόμ (1575-1577).

Βανδαλισμοί στο μνημείο του Ολοκαυτώματος.

Ο αιώνιος Εβραίος

Έχει καμπούρα: υποβάλλει την ιδέα ότι οι Εβραίοι δεν

είναι φυσιολογικοί

Το απλωμένο χέρι ζητιανεύει: οι Εβραίοι κατηγορούνατι για απληστία

Υπάρχει ένα σφυρί και ένα δρεπάνι πάνω στο χάρτη της

Γερμανίας: υπαινίσσεται

μια σχέση ανάμεσα σε

Εβραίους και Κομμουνισμό

Κρατά μαστίγιο: είναι ένας

«δουλέμπορος»

Η θεωρία της «πισώπλατης μαχαιριάς»: οι Εβραίοι και οι κομμουνιστές έπεισαν τους στρατιώτες να μην πολεμήσουν

και προκάλεσαν την ήττα της Γερμανίας .

Αδιέξοδο...

Η γερμανική κυβέρνηση θεσπίζει τους νόμους τηςΝυρεμβέρ-γης

Μέτρα των Ναζί, που ονομάστηκαν "προσωρινά"(ενώ δεν τα απέσυραν ποτέ), περιορίζουν τις ελευθερίες των πολιτών.

1933 1935 1938 1939

Η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει.Σε εφαρμογή το αποκαλούμενο "πρόγραμμα ευθανασίας"

"Η νύχτα των κρυστάλλων”

Οι Ναζί παίρνουν τον έλεγχο των εβραϊκών επιχειρήσεων

Χρονολο�γιο Ολοκαυτώ�ματος

Οι συμμαχικές δυνάμεις,

απελευθερώνουν

από τα στρατόπεδα

συγκέντρωσης όσους

κατάφεραν να επιζήσουν.

1940

1941

1942

1945

Η Γερμανία επιτίθεται στη Σοβιετική Ένωση. Αρχίζει συστηματική σφαγή των Εβραίων.

Διάσκεψη Wannsee: Οι Ναζί οργανώνουν την "Τελική Λύση"

Πρώτη μαζική δολοφονία Εβραίων στο στρατόπεδοεξόντωσης τηςTreblinka.

Χρονολο�γιο Ολοκαυτώ�ματος

Το Μάιο του 1933 φοιτητές στο Βερολίνο έκαψαν 20.000 βιβλία πουαφαίρεσαν από βιβλιοθήκες. Ανάμεσά τους και βιβλία που γράφτηκαν από τους

πιο σημαντικούς Γερμανούς συγγραφείς. Οι ναζί έκαιγαν συστηματικά τα βιβλία που είχαν γράψει Εβραίοι, αλλά και όσα θεωρούσαν αντίθετα με τη ναζιστική ιδεολογία.

Η Νύχτα των Κρυστάλλων: 9-10 Νοεμβρίου, 1938. Μέσα σε μια νύχτα, 92 Εβραίοι δολοφονήθηκαν και 25,000–30,000

συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πυρπολήθηκαν 200 συναγωγές.

Παιδιά στο γκέτο της Βαρσοβίας

Χάρτης

εκτοπισμού

Eλλήνων

Εβραίων

Einsatzgruppe A΄: η «κουραστική» και «προβληματική» διαδικασία εξόντωσης των Εβραίων της Α. Ευρώπης.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης: Το Ολοκαύτωμα

«Η εργασία απελευθερώνει»

Περί τα 3000 άτομα, γυμνά , περιμένουν τη «διαλογή» (selection) το Μπούχενβαντ

Στρατόπεδα: πάνω από 1000 στην κατεχόμενη Ευρώπη

συγκέντρωσης και μεταφοράς (deportation camps): Xαϊδάρι, Baron-Hirsch

συγκέντρωσης (concentration camps): Νταχάου (Dachau), Μαουτχάουζεν (Mauthausen) Μπέργκεν-Μπέλσεν (Bergen-Belsen)εργασίας(labour camps): Ράβενσμπρουκ,(Rawensbrück), Μπούχενβαλντ (Buchenwald), Οράνιενμπουργκ (Oranienburg)

εξόντωσης (extermination camps) ή Θανάτου (Death Camps): Άουσβιτς-Μπιρκενάου (Auschwitz-Birkenau), Τρεμπλίνκα (Treblinka), Σόμπιμπορ (Sobibor), Μπέλζεκ (Belzeck), Μαϊντάνεκ (Majdanek), Χέλμνο (Chelmno)(Τελική Λύση)

«Στον καθένα ό,τι αξίζει» (Jedem das seine)

Μπούχενβαλντ : κοιτώνες…Μπούχενβαλντ : κοιτώνες…

Ιάκωβος Στρούμσα (φωτ. Β. Σακκά: Ιερουσαλήμ 2006)

Τα θύματα του ναζισμού σε αριθμούς

• 5.500.000 Εβραίοι• 1.000.000 Ρομά• 400.000 άλλοι, «διαφορετικοί»:

ομοφυλόφιλοι, κομμουνιστές, Σλάβοι, ανάπηροι, ποινικοί…

• Εκατομμύρια αμάχων…• 62.500 Έλληνες Εβραίοι (86% του

συνολικού πληθυσμού: Θεσσαλονίκη 93%, Αθήνα 46%)

ΒΒuchenwald, uchenwald, Βαϊμάρη:Βαϊμάρη:Η βελανιδιά του ΓκαίτεΗ βελανιδιά του Γκαίτε

Ερωτήματα…

• Πώς είναι δυνατόν να συνέβη κάτι τέτοιο;

• Γιατί συνέβη στους Εβραίους;• Γιατί οι Γερμανοί μισούσαν

τόσο πολύ τους Εβραίους;• Μπορεί να ξανασυμβεί;• Άλλες γενοκτονίες;

«Ο αντισημιτισμός δεν μας λέει τίποτα για τους Εβραίους, μας λέει όμως πολλά για τους αντισημίτες και την κουλτούρα που τους εξέθρεψε. Ακόμα και μια

ευκαιριακή ματιά στις ποιότητες και στην ισχύ που οι αντισημίτες απέδωσαν στους Εβραίους διαμέσου των αιώνων - υπερφυσικές δυνάμεις, διεθνείς

συνωμοσίες και η ικανότητα να διαλύουν οικονομίες· το ότι χρησιμοποιούν το αίμα Χριστιανόπαιδων στις τελετουργίες τους, ακόμα και ότι τα σκότωναν για να

τους πάρουν το αίμα, το ότι είχαν συμμαχήσει με το Διάβολο, ότι ήλεγχαν ταυτόχρονα το διεθνές κεφάλαιο και το μπολσεβικισμό - δείχνει πως ο αντισημιτισμός βασίζεται ουσιαστικά σε πολιτισμικές πηγές, που είναι

ανεξάρτητες από τη φύση και τις πράξεις των Εβραίων και κατά συνέπεια αυτοί καθαυτοί οι Εβραίοι προσδιορίζονται από τις πολιτισμικά παραγόμενες ιδέες, που

οι αντισημίτες προβάλλουν πάνω τους. Αυτός ο υφέρπτων μηχανισμός του αντισημιτισμού ισχύει γενικά για κάθε προκατάληψη, αν και τα εντυπωσιακά

φαντασιακά ύψη, στα οποία οι αντισημίτες έφτασαν συχνά και επανειλημμένα, σπανίζουν μέσα στα ογκώδη χρονικά των προκαταλήψεων».

(Πηγή: Ντανιέλ Τζόνα Γκολντχάγκεν, Πρόθυμοι δήμιοι: Οι εκτελεστές του Χίτλερ. Οι καθημερινοί Γερμανοί και το Ολοκαύτωμα, μτφρ. Τάσος Ρόκας, Terzo Books, Αθήνα 1998, σ. 27,30,32-33 70-71)

Άσκηση: Με βάση την ακόλουθη πηγή δίνεται στους μαθητές άσκηση με πίνακα κατάταξης

και συμπερασμού

«Οι Ναζί καταδίωκαν τους Εβραίους, επειδή χρειάζονταν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για να του φορτώσουν την ενοχή για τις συμφορές του γερμανικού έθνους. Ώσπου να ολοκληρώσει την τροχιά του αυτός ο εξτρεμισμός, εκατομμύρια Εβραίοι συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλοι αντιπρόσωποι «ατελών» φυλετικών και κοινωνικών αμάδων, ομοφυλόφιλοι, αντιναζιστές, διανοούμενοι, τσιγγάνοι, είχαν παρόμοια μοίρα».(Ε. Βurns, Eυρωπαϊκή Ιστορία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988, σ. 336)

Χ ρ ό νο ς Κ ατηγορ ίες

Σ τη μακρ ά δ ιάρ κεια 19 ο ς αι. 19 17 κ. ε. 19 29 κ.ε.

Π ρ ο καταλήψεις

Δ ιάβ ο λοι με υπερ φ υσικές δυνάμεις

Π ίνουν το αίμα των παιδ ιών

Α πο ρ ρ ύθ μιση της ο ικο νο μίας

Δ ιεθ νής συνωμο σία κατά το υ έθ νους

Έ λεγχο ς μπο λσεβ ίκων

Έ λεγχο ς δ ιεθ νούς κεφ αλαίου

Π ρ ο καλο ύμενα Σ υναισθ ήματα

Ά λο γο ς φ ό β ος - φ ο β ίες

Φ ρ ίκη Α πέχθεια Α γανάκτηση Α πειλή ο μάδ ας

Α νησυχία Κ ίνδυνος ανατρ ο πής συστήματος

Φ θό νο ς

Κ ο ινωνικές ο μάδες δέκτες

Α μό ρ φ ωτη μάζα

Φ ανατικοί χρ ιστιανοί

Μ ικρ ο αστικά στρ ώματα

εθ νικιστές Α στική τάξη Ε ρ γάτες και αγρ ότες

Σημείωση:Σημείωση: Η πρώτη οριζόντια και η κάθετη δίνονται από το διδάσκοντα. Η δεύτερη οριζόντια συμπληρώνεται από μαθητές με βάση την πηγή. Οι άλλες δύο σειρές βγαίνουν με την καθοδήγηση του διδάσκοντος ως συμπεράσματα από τους μαθητές.

Γιατί να διδάσκουμε για αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα ζητήματα στην ιστορία;

• οι μαθητές χρειάζεται να μελετήσουν αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα ζητήματα ώστε να καταλάβουν καλύτερα τον κόσμο στον οποίο ζουν

• επειδή υπάρχουν πολύ λίγες πτυχές της Ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ου αιώνα με τις οποίες συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί

• τα αμφιλεγόμενα ζητήματα είναι χρήσιμα μέσα για να βοηθήσουμε τους μαθητές να καταλάβουν τη θεμελιώδη φύση της ιστορίας ως επιστημονικού κλάδου: ότι σχεδόν κάθε ιστορικό γεγονός και εξέλιξη είναι ανοιχτά σε διαφορετικές ερμηνείες.

• Μπορούμε να προσπαθήσουμε να διδάξουμε στους μαθητές ορισμένες διαδικαστικές δεξιότητες και τρόπους μελέτης της ιστορικής διαμάχης. Ουσιαστικά, αυτό αποτελείται από:

• την κριτική ανάλυση των στοιχείων / μαρτυριών και του πώς αυτά έχουν ερμηνευτεί, μέσω της διατύπωσης σειράς αναλυτικών ερωτημάτων

• την ανάλυση της γλώσσας που χρησιμοποιείται από ανθρώπους όταν αναφέρονται στο ζήτημα

• Στρατηγικές: αποστασιοποίησης, αντιστάθμισης, ενσυναισθητικές

Η Ιστορία «διδάσκει» μόνο όταν διδάσκεται κριτικά.

• Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης είναι το μόνο όπλο που διαθέτουμε ενάντια σε κάθε είδους φασιστικές και ναζιστικές επιβολές.

• Η βίωση της Ιστορίας γίνεται το μέσο για την αποκάλυψη της συνενοχής και της ευθύνης όλων μας και το όχημα για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της ελεύθερης επιλογής, της ιστορικής και κοινωνικής συνείδησης, συνεπώς και της δημοκρατικής πολιτικής συνείδησης.

«Συνέβη, άρα μπορεί να συμβεί ξανά»

Primo Levi