Kingdom Plantae Page 1

อาณาจกรพช (Kingdom Plantae) จดประสงค 1. ลกษณะส าคญของสงมชวตในอาณาจกรพชได 2. การปรบตวของพชทท าใหสามารถด ารงชวตอยในถนทอยบนบกได 3. ความแตกตางทส าคญของพชแตละกลมได 4. ความส าคญของพชตอมนษยและสงแวดลอมได

ในชวตประจ าวนของคนตงแตตนเชาจนกระท งถงเวลาเขานอนนนจะเกยวของกบพชไมทางตรงกทางออมตลอดท ง

วน ยกตวอยางเพยงแคชวงเชากอนออกจากบาน ชวตกเรมต งแตแปรงฟน ลางหนา อาบน า แตงกาย จนกระท งรบประทาน

อาหารเชา จะเกยวของกบพชมากมายหลายชนดแลว เคยทราบหรอไมวา สงมชวตทเรยกวา “พช” มลกษณะส าคญอยางไร

ในทางพฤกษศาสตร พช หมายถงสงมชวตหลายเซลลทมวฏจกรชวต (life cycle) แบบสลบ (alternation of

generation) เซลลมผนงเซลล (cell wall) ทมเซลลโลสเปนองคประกอบ (รปท 1 ก) ม พลาสตด (plastids) ทม

คลอโรฟลล เอ และ บ (chrorophyll a และ b) ส าหรบการสงเคราะหดวยแสงและใหออกซเจนเปนผลพลอยได (รปท 1 ข)

มแปงเปนอาหารสะสม (รปท 1 ค) และทส าคญคอมระยะเอมบรโอ (embryo) ในวฏจกรชวต เอมบรโอของพช (รปท 1 ง)

เปนตน พชขนาดเลกประกอบดวยราก ล าตน และใบ ซงจะเจรญตอไปเปนตนพชนนเอง

โรงเรยนนวมนทราชนทศ สตรวทยา พทธมณฑล วชา ชววทยา 1 รหสวชา ว30241 ใบความร เรอง อาณาจกรพช ครผสอน นางสาวสดารตน ค าผา

Kingdom Plantae Page 2

เนองจากบรรพบรษของพชเดมเจรญอยในน า เมอขนมาอยบนบกยอมเผชญกบปญหาการสญเสยน าออกจากเซลล

สบรรยากาศได ดงนน บรรพบรษของพชจงตองปรบตวโดยการสรางสารจ าพวกไขมนมาเคลอบ เนอเยอชนผว (epidermis)

ดานทสมผสกบอากาศ เพอปองกนไมใหน าระเหยออกจากเซลลสบรรยากาศไดงาย ช นไขมนน เรยก ควตเคล (cuticle)

(รปท 2 ก) อยางไรกตาม ควตเคลทเนอเยอช นผวนไมไดมความหนาสม าเสมอ บางบรเวณอาจเปนเพยงช นบางๆ และมชอง

เปดทเนอเยอช นผวทเรยกวา ปากใบ (stoma) (รปท 2 ข) ซงเปนชองทางทพชใชน าแกสคารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศ

เขาสภายในพชเพอใชในการสงเคราะหดวยแสง ปากใบนพบไดท งในล าตนและใบ แตมกพบมากทใบ ปากใบยงสามารถ

ควบคมการเปดปดไดโดยการเปลยนแปลงรปรางของเซลลคม 2 เซลล ทขนาบรปากใบ (รปท 2 ค) เพอชวยรกษาสมดล

ระหวางการน าแกสคารบอนไดออกไซดเขาสตนพชกบการลดการสญเสยน าผานปากใบ

สวนการปรบตวดานโครงสรางของพช จะมการแบงหนาทของอวยวะตางๆ ไปเปนรากเพอเสาะหาน าและธาตอาหาร

ล าตนทชกงกานและใบใหไดรบแสง และใบทท าหนาสงเคราะหดวยแสง โดยมเนอเยอทอล าเลยงท าหนาทล าเลยงน าและธาต

อาหารจากรากไปสใบ และน าสารอาหารทสรางไดจากใบไปยงสวนตางๆ ของพช (รปท 2 ง)

การปรบตวทส าคญ คอ การปรบตวของโครงสรางทเกยวกบการสบพนธและการกระจายพนธ เซลลสบพนธของ

พชจะถกสรางและเจรญอยภายในอบเซลลสบพนธบนตน แกมโทไฟต (gametophyte) ซงท าใหเซลลสบพนธไดรบการ

ปกปองจากการขาดน าและอาหารจนกวาพชพรอมทจะผสมพนธ จงปลอยเซลลสบพนธเพศผออกมาจากอบเซลลสบพนธ

การปรบตวทเกยวของกบการสบพนธอกประการหนง คอการลดการพงพาน าทเปนตวกลางส าหรบการเคลอนทของเซลล

สบพนธเพศผจากอบเซลลสบพนธเพศผไปยงเซลลสบพนธเพศเมยทเจรญอยในอบเซลลสบพนธเพศเมย พชบางกลม เชน

มอส เฟรน เซลลสบพนธเพศผยงมแฟลกเจลลา (flagella) และตองอาศยน าในการปฏสนธ ดงนน พชเหลานจงพบเจรญ

อยในถนทอยทมน าอยเสมอหรออยางนอยมน าในชวงทมการผสมพนธ แตกลมพชสรางเมลด เชน สน พชดอก ไมตอง

พงพาน าในการปฏสนธอกตอไป จงท าใหสามารถเจรญในพนททหางจากแหลงน าได (รปท 3 ก และ ข)

สวนการปรบตวในดานการกระจายพนธน น ในกลมพชทกระจายพนธดวยสปอร ผนงสปอรจะมสารสปอโรพอ

ลนน (sporopollenin) เคลอบทผวเพอปองกนการสญเสยน าขณะปลวจาก ตนสปอโรไฟต (sporophyte) ไปยงถนทอย

ใหมทเหมาะสม และสปอรเหลานจงจะเจรญเปนตนแกมโทไฟตตอไป ส าหรบพชสรางเมลดนน เมลดซงมเอมบรโออย

ภายในจะไดรบการปกปองดวยเปลอกหมเมลดจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม เชน ความแหงแลง หรอจากการกดกนของ

สตวตางๆ เมอเมลดตกลงไปในสภาพแวดลอมทเหมาะสมจงงอกและเจรญเปนตนสปอโรไฟตตอไป (รปท 3 ค และ ง)

การปรบตวของบรรพบรษพชและพชทววฒนาการตอๆ มาดงทกลาวมานน เปนตวอยางทแสดงการปรบตวเพยง

บางลกษณะเทานน พชยงมการปรบตวในอกหลาย ลกษณะจนสามารถขนมาเจรญบนบกได นกเรยนคดวาพชมการปรบตว

ดานใดอกบาง?

Kingdom Plantae Page 3

Kingdom Plantae Page 4

Kingdom Plantae Page 5

การจดหมวดหมพชในอาณาจกรพช

ปจจบน มพชทไดรบการคนพบและตงชอแลวไมนอยกวา 250,000 ชนด การทจะเรยนรพชท งหมดไมอาจท าได

โดยงาย แตอยางไรกตาม ยงมศาสตรทชวยใหเราสามารถท าความเขาใจธรรมชาตไดงายขน นนคอ อนกรมวธานพช ซงเปน

ศาสตรทเกยวของกบการจดหมวดหมพชโดยใชลกษณะทคลายคลงกน การตงชอหมวดหมตามกฎเกณฑทยอมรบ และการ

สราง “กญแจ” หรอ คย (Key) เพอใชในการตรวจหาหมวดหมและชอของพชทสนใจหรอไมเคยรจกมากอน

การจดหมวดหมสงมชวตในอาณาจกรพช (Kingdom Plantae) ในบทเรยนน เปนการผสมผสานจากหลายๆ

แนวคด ไดแก แนวคดของ Kenrick & Crane (1997), Pryer et al. (2004) , Shaw & Renzaglia (2004),

Angiosperm Phylogeny Group (2009) และ Christenhusz et al. (2011) สงทตองตระหนกอยางยงส าหรบการจด

หมวดหมพชทน าเสนอในบทเรยนน คอ เปนการจดหมวดหมอยางหยาบๆ ทรวมพชหลายๆ ชน (Class) ไวในช นเดยวกน

และการก าหนดระดบ (Rank) ของแตละกลมอาจแตกตางไปจากทปรากฏในต าราหรอหนงสอหรอแมแตบทความวจยอนๆ

พอสมควร อยางไรกตาม การจดหมวดหมเชนนยงคงครอบคลมทกกลมในอาณาจกรพช (รปท 4) ซงจะกลาวถงพอสงเขป

ดงตอไปน

ดวชนมาแคนทโอไฟตา (Division Marchantiophyta)

พชในดวชนน รจกกนท วไปในชอของ ลเวอรเวรต (liverwort) ทวโลกมประมาณ 9,000 ชนด มกพบขนตาม

พนดน กอนหน ล าตนพชอน หรอแมแตใบของพชอน ลเวอรเวรตยงไมมราก ล าตนและใบ ตนทพบท วไปเปนตนในระยะ

แกมโทไฟตทมลกษณะเปนแบบ ทลลส (thallus) คอ มลกษณะเปนแผนแบน (รปท 5 ก) หรอเปนตนแบบลฟฟ (leafy)

(รปท 5 ข) คอ มลกษณะทมสวนคลายใบเรยงรอบสวนคลายตน โดยสวนคลายใบมการบดตวใหอยในระนาบเดยวกน

ลกษณะทโดดเดนประการหนงของแกมโทไฟตลเวอรเวรต คอ มหยดน ามนภายในเซลล (รปท 5 ค) ซงมรปรางแตกตางกน

ไป แกมโทไฟตเปนชวงทมอายยนยาว เมอถงเวลาทเหมาะสม จะสรางอบเซลลสบพนธซงจะสรางเซลลสบพนธอยภายใน

(รปท 5 ง – จ)

ตนสปอโรไฟต (รปท 5 ฉ) เกดขนหลงจากการปฏสนธของเซลลสบพนธเพศผกบเซลลสบพนธเพศเมย และเจรญ

อยภายในอบเซลลสบพนธเพศเมยบนตนแกมโทไฟต โดยไดรบอาหารจากตนแกมโทไฟตตลอดการพฒนา ตนสปอโรไฟต

ลเวอรเวรตมลกษณะคลายๆ กน สามารถแบงไดเปน 3 สวน คอสวนโคนทฝงอยในตนแกมโทไฟต ถดมาเปนสวนกานซง

อาจส นหรอยาวขนกบชนดลเวอรเวรต และสวนปลายสดคอ แคปซล (capsule) หรออบสปอรทสรางสปอรอยภายใน เมอ

ตนสปอโรไฟตเจรญเตมทแลว แคปซลจะแตกออกตามยาวเปน 4 แนว ท าใหเหนมลกษณะเปนกากบาท เมอสปอรถก

ปลดปลอยออกจากแคปซลแลว ตนสปอโรไฟตจะตายไป ดงนน ตนสปอโรไฟตลเวอรเวรตจงมอายส นมาก สวนสปอรจะ

เจรญไปเปนแกมโทไฟตตอไป

Kingdom Plantae Page 6

รปท 4 การจดหมวดหมของพชตามสายววฒนาการและลกษณะรวมในแตละกลม

Kingdom Plantae Page 7

ดวชนแอนโทเซอโรโทไฟตา (Division Anthocerotophyta)

พชในดวชนน รจกกนท วไปในชอของฮอรนเวรต (hornwort) ทวโลกมประมาณ 120 ชนด ฮอรนเวรตยงไมมราก

ลาeตนและใบเชนกน ตนทพบเปนตนในระยะแกมโทไฟตและมอายยนเชนเดยวกบลเวอรเวรต มลกษณะเปนแผนแบนหรอ

เปนแบบทลลส (รปท 6 ก) ฮอรนเวรตสวนมากมกพบขนตามพนดนหรอกอนหน มบางสกลทพบขนบนลาตนพชอน

ลกษณะเดนของตนแกมโทไฟตฮอรนเวรตคอ แตละเซลลม คลอโรพลาสตเพยง 1 อน (รปท 6 ข)

ตนสปอโรไฟตฮอรนเวรตเจรญอยบนตนแกมโทไฟตและไดรบอาหารจากตนแกมโทไฟตตลอดชวต สวนประกอบ

ของตนสปอโรไฟตอาจแบงได 2 สวน คอสวนโคนทฝงอยในตนแกมโทไฟต และสวนแคปซลทมรปรางเปนแทงยาวและ

ภายในจะสรางสปอร แคปซลนจะเรมแตกทปลายแยกเปน 2 แฉกแลวไลลงไปจนถงโคนแคปซล (รปท 6 ค) เมอสปอรถก

ปลดปลอยออกจากแคปซลแลว ตนสปอโรไฟตจะตายไป ดงนน สปอโรไฟตฮอรนเวรตจงมอายส นมากเชนกน สวนสปอร

จะเจรญเปนแกมโทไฟตตอไป

Kingdom Plantae Page 8

ดวชนไบรโอไฟตา (Division Bryophyta)

พชในดวชนน รจกกนท วไปในชอของมอส (moss) ทวโลกมประมาณ 10,000 ชนด มอสยงไมมราก ล าตน และใบ

เชนกน ตนทพบเปนตนในระยะแกมโทไฟต ประกอบดวยสวนคลายตน มสวนคลายใบเรยงรอบสวนคลายตน (รปท 7 ก)

บรเวณกลางแผนของสวนคลายใบมเซลลซอนกนหลายชนเซลล จงดคลายเสนกลางใบ เรยก คอสตา (costa) (รปท 7 ข)

ซงอาจยาวตลอดแผนใบหรออาจส นมากจนแทบสงเกตไมเหนเลยกได แกมโทไฟตเปนชวงทมอายยนเชนเดยวกบลเวอร -

เวรตและฮอรนเวรต

สวนสปอโรไฟตของมอสเจรญอยบนตนแกมโทไฟต (รปท 7 ค) และไดรบอาหารจากตนแกมโทไฟตตลอดชวต

เชนเดยวกนกบสปอโรไฟตของลเวอรเวรตและฮอรนเวรต ตนสปอโรไฟตมอสแบงออกเปน 3 สวน (รปท 7 ค) คอ สวนโคน

ทฝงอยในตนแกมโทไฟต สวนกานซงอาจส นหรอยาวขนกบชนดของมอสและสวนแคปซลหรออบสปอรทสรางสปอรอย

ภายใน แคปซลของมอสมฝาปด (รปท 7 ง) ซงจะหลดออกเมอสปอโรไฟตเจรญเตมท เมอฝาปดหลดออกแลวจะเหนแผน

บางๆ เปนซๆ เรยกเพอรสโทมทธ (peristome teeth) (รปท 7 จ) เรยงตวรอบชองเปด แผนเพอรสโทมทธมจ านวน 4-16

แผนขนกบชนดของมอส เมอสปอรถกปลดปลอยออกจากแคปซลแลว สปอรจะเจรญเปนแกมโทไฟต สวนตนสปอโรไฟตจะ

ตายไป ดงนน สปอโรไฟตของมอสจงมอายส นมากเชนกน

Kingdom Plantae Page 9

ดวชนไลโคโพดโอไฟตา (Division Lycopodiophyta)

พชในดวชนนประกอบดวยพช 3 กลมใหญ (รปท 8 ก – ค) คอ (ก) ไลโคโพดเอซ (Lycopodiaceae) หรอพช

กลมสรอยนางกรอง ชองนางคล (ข) ซแลคจเนลเลซ (Selaginellaceae) หรอพชกลมตนตกแก พอคาตเมย กนกนาร และ

(ค) ไอโซอเทซ (Isoetaceae) หรอพชกลมกระเทยมน า รวมกนแลวมประมาณ 1,200 ชนด พชเหลานใชสปอรในการ

กระจายพนธเชนเดยวกบมอส ลเวอรเวรต และฮอรนเวรต

พชในดวชนไลโคโพดโอไฟตาและดวชนทเหลอซงจะไดกลาวถงในล าดบตอไป เปนพชทมราก ล าตน และใบ (รปท

8 ง) มเนอเยอทอล าเลยงทประกอบดวยไซเลมและโฟลเอม (รปท 8 จ) มสปอโรไฟตทแตกแขนง เจรญเปนอสระจากแกม -

โทไฟตและเปนตนทพบเหนโดยท วไป สวนแกมโทไฟตมขนาดเลกและพบเหนไดยาก ลกษณะทส าคญของพชในดวชนไลโค -

โพดโอไฟตา คอ สปอโรไฟตมใบแบบ ไมโครฟลล (microphyll) กลาวคอ แผนใบมเสนใบเพยง 1 เสน และไมแตกแขนง

(รปท 8 ง ภาพแทรก) อบสปอรเชอมตดกบใบหรอกานใบ และอบสปอรแตกตามขวาง (รปท 8 ฉ)

Kingdom Plantae Page 10

ดวชนโมนโลไฟตา (Division Monilophyta)

พชในดวชนนและพชในดวชนทเหลอซงจะกลาวถงในล าดบตอไป เปนพชทมใบแบบ เมกะฟลล (megaphyll)

กลาวคอ แผนใบมเสนใบทแตกแขนง พชในดวชนโมนโลไฟทเปนพชทยงใชสปอรในการกระจายพนธเชนเดยวกนกบพชในด

วชนไลโคโพดโอไฟตา ลกษณะรวมของพชในกลมน คอ โครงสรางของสเปรม โครงสรางของเนอเยอทอล าเลยง รวมท งผล

การวเคราะหขอมลดเอนเอทแสดงวาพชกลมนมความสมพนธใกลชดกน ทวโลกมสมาชกประมาณ 11,500 ชนด เราสามารถ

จ าแนกพชในดวชนนไดเปน 4 ช น (Class) ใหญ ๆ คอ

Kingdom Plantae Page 11

Kingdom Plantae Page 12

(ก) ชนไซโลทอพซดา (Class Psilotopsida) ประกอบดวย หวายทะนอย (รปท 9 ก) และเฟรน รบบน (รปท 9

ข – ค) มสมาชกประมาณ 100 ชนด สปอโรไฟตของพชในชนนมการลดรปของรากอยางมาก กลาวคอ ในเฟรน รบบนมราก

ทไมแตกแขนงและไมมขนรากเลย (รปท 9 ง) สวนในหวายทะนอย รากไดลดรปหายไป (รปท 9 จ) สวนทเจรญใตดนจงม

เพยงล าตนใตดน อกท งหวายทะนอยยงมการลดรปของใบจนมเพยงล าตนเทานน นอกจากน พชท งสองกลมยงม

ลกษณะรวมอนอก ไดแก แกมโทไฟตมรปรางเปนแทง และเจรญอยใตผวดน (รปท 9 ฉ) อบสปอรเจรญบนกง (รปท 9 ช)

และอบสปอรเชอมกน (รปท 9 ซ)

(ข) ชนอควเซทอพซดา (Class Equisetopsida) มพชเพยง 1 วงศ 1 สกล คอ อควเซทม (Equisetum) หรอ

หญาถอดปลอง (รปท 10 ก) ทวโลกมเพยง 15 ชนด เทานน พชในชนนมขอปลองทเหนไดชดเจน (รปท 10 ข) มใบและกง

เกดรอบขอ ใบมลกษณะทลดรปมาก (รปท 10 ค) และมอบสปอรเกดบนโครงสรางทเรยก สปอแรงจโอฟอร

(sporangiophore) ซงมกอยรวมกนเปนกลมทปลายกง (รปท 10 ง)

(ค) ชนมาแรตทออพซดา (Class Marattiopsida) เปนเฟรนทมลกษณะมดเนอเยอทอล าเลยงแบบ โพลไซค

ลคดคไทโอสตล (polycyclicdictyostele) และมกลมอบสปอรทเชอมกนและเจรญอยทผวใบดานลาง (รปท 10 ฉ – ช) ม

ประมาณ 200 ชนด (เชน Angiopteris sp. รปท 10 จ)

Kingdom Plantae Page 13

(ง) ชนโพลโพดออพซดา (Class Polypodiopsida) หรอกลมทเรยกวาเฟรนแท เปนเฟรนทอบสปอรเจรญมา

จากเซลลตนก าเนดเพยง 1 เซลล และผนงอบสปอรมความหนาเพยง 1 ช น ของเซลล (รปท 11 ก) เฟรนแทเปนกลมทม

ความหลากหลายมากทสดในดวชนน โดยมประมาณ 11,000 ชนดสามารถพบไดท งในน า บนบก และบนตนไม มลกษณะ

วสยทหลากหลาย (รปท 11 ข – ฉ) เฟรนแทจะสรางอบสปอรทผวใบดานลางเปนกลมเรยก กลมอบสปอรหรอซอรส

(sorus) ซอรสมรปรางหลากหลายแบบ (รปท 11 ช – ฌ) และอาจมเยอบางๆ (indusium) ปกคลมกลมอบสปอร (รปท 11

ญ) ผนงอบสปอรของเฟรนแทมกพบแถวของเซลลผนงหนาทเรยกแอนนลส (annulus) ซงอาจเรยงตวแตกตางกนไปตาม

กลมของเฟรน (รปท 11 ฎ – ฏ)

Kingdom Plantae Page 14

พชสรางเมลด

พชในกลมนอก 2 ดวชน คอ พชเมลดเปลอยและพชดอก เปนพชสรางเมลดและใชเมลดในการกระจายพนธ

เมลดเปนโครงสรางทพฒนามาจากออวล (ovule) ทมการปฏสนธของเซลลสบพนธเพศผและ

เซลลสบพนธเพศเมย (รปท 12 ก – ข) โดยไมตองใชนาเปนตวกลางในการน าเซลลสบพนธไปพบกน พชทสราง

เมลดน ตนทเหนโดยท วไป คอสปอโรไฟตทมกมขนาดใหญแขงแรง อายยน แตแกมโทไฟตมขนาดเลกมาก ไดรบอาหาร

จากสปอโรไฟตและมอายส น สปอโรไฟตของพชมเมลดสรางสปอร 2 แบบ คอไมโครสปอร (microspore) และเมกะสปอร

(megaspore)

Kingdom Plantae Page 15

ออวลเปนโครงสรางทเกยวของกบการสรางเมกะสปอรในพช ออวล (รปท 12 ค) ประกอบดวยเนอเยอทเรยกวา

อนทกวเมนต (integument) ซงจะหอหมอบเมกะสปอรเอาไวเกอบท งหมด และเมกะสปอรทสรางขนในออวลนจะเจรญ

และพฒนาไปเปนแกมโทไฟตเพศเมยอยภายในออวลนนเอง (รปท 12 ง – ช) และเมอแกมโทไฟตเพศเมยเจรญเตมท จะ

สรางอบเซลลสบพนธ (ยกเวนในพชดอก) ซงสรางเซลลสบพนธเพศเมยอยภายใน (รปท 12 ซ – ญ) เมอพจารณาตามนแลว

พชทสรางเมลดจงยงคงสรางสปอรเชนเดยวกนกบพชในดวชนทกลาวมากอนหนานแลว เพยงแตวาเมกะสปอรทสรางขนม

การเจรญไปเปนแกมโทไฟตอยภายในออวลนนเอง อนง แกมโทไฟตเพศเมยของพชดอก มการเจรญและพฒนาทแตกตาง

ไปจากทกลาวมาขางตน

สาหรบโครงสรางทเกยวของกบการสรางไมโครสปอรนน คอ อบไมโครสปอร (รปท 13 ก – ข) ซงจะสรางไมโคร

สปอรอยภายใน เพยงแตในระยะนอบไมโครสปอรยงไมแตก ไมโครสปอรจงตองเจรญไปเปนแกมโทไฟตเพศผอยภายใน

อบไมโครสปอร เมอแกมโทไฟตเจรญเตมท จะสรางเซลลสบพนธเพศผโดยไมมการสรางอบเซลลสบพนธ (รปท 13 ค – ฉ)

แกมโทไฟตเพศผของพชทสรางเมลดน นยมเรยกวา เรณ (pollen) และบนผนงเรณจะมการสะสมของสารสปอโรพอลนน

เพอลดการสญเสยน าระหวางทเรณเคลอนยายจากอบไมโครสปอรไปยงออวล การเคลอนยายเรณอาจใชลม น า หรอสตว

เปนพาหะ

Kingdom Plantae Page 16

Kingdom Plantae Page 17

ดวชนจมโนสเปรมม (Division Gymnospermae)

พชในดวชนนมออวลเจรญอยบนใบทเรยกวาเมกะสปอโรฟลล (megasporophyll) (รปท 14 ก) หรอบนกง (รปท

14 ข) ซงอาจเปลยนแปลงรปรางไปเปนแผนเกลด (รปท 14 ค) จงเรยกพชกลมนวาพชเมลดเปลอย พชกลมนเปนไมตน

เกอบท งหมด ทวโลกมประมาณ 1,000 ชนด บางชนดมอายยนไดกวา 5,000 ป บางชนดมขนาดใหญ อาจสงไดถง 100

เมตรและมเสนผานศนยกลางลาตนไดถง 8 เมตร พชเมลดเปลอยอาจแบงไดเปน 4 ช น คอ

(ก) ชนไซเคดอพซดา (Class Cycadopsida) หรอปรง เปนไมตน (รปท 14 ง) มการเตบโตทตยภม ดงนนล าตน

จงมความกวางเพมขนในปถดๆ ไป มใบประกอบแบบขนนกหนงช น และตนสปอโรไฟตแยกเพศ กลาวคอ มตนเพศผ (รป

ท 14 จ) และตนเพศเมย ตนเพศผจะสรางใบทมอบไมโครสปอรจ านวนมากทใตใบ สวนตนเพศเมยจะสรางใบทมออวลตด

อยทขอบใบหรอโคนใบ (รปท 14 ก)

(ข) ชนกงโกออพซดา (Class Ginkgoopsida) หรอแปะกวย มเพยง 1 วงศ 1 สกล 1 ชนดเทานน เปนไมตน

ขนาดใหญทมการเตบโตทตยภม (รปท 14 ฉ) ผลดใบในฤดหนาว และเปนตนแยกเพศเชนเดยวกนกบปรง ใบเปนใบเดยว

รปรางคลายพด (รปท 14 ช) ตนเพศเมยจะสรางกงพเศษซงมกงแขนงและใบเจรญเปนกระจก ออวลเจรญอยทปลายกง

แขนง แตละกงม 2 ออวล (รปท 14 ข และ ซ)

(ค) ชนไพนอพซดา (Class Pinopsida) หรอสนตาง ๆ เปนกลมทมจานวนชนดมากทสดและหลากหลายทสดใน

บรรดาพชเมลดเปลอยในปจจบน สวนใหญเปนไมตนทมการเตบโตทตยภม (รปท 15 ก – ข) และไมผลดใบในฤดหนาว

ลกษณะรวมทส าคญของพชกลมน คอ ออวลเจรญอยบนกงทเปลยนแปลงรปรางไปเปนแผนเกลด (รปท 15 ค – ง) ซงบาง

ชนดอาจเปลยนแปลงมากขน ทาใหมโครงสรางซบซอนขน

(ง) ชนนทอพซดา (Class Gnetopsida) หรอกลมมะเมอย ม 3 วงศ 3 สกล พชเมลดเปลอยกลมนม

ลกษณะรวม 2 ลกษณะ คอ ผนงของเรณเปนรอง-สนตามแนวยาว (รปท 15 ฉ – ช) และชองเปดทหวทายของเซลลเวสเซล

มรปรางกลม (รปท 15 ซ) ตวอยางของพชกลมน เชน เหลยง (รปท 15 จ) ปศาจทะเลทราย (Welwitchia mirabilis

Hook.f.)

Kingdom Plantae Page 18

Kingdom Plantae Page 19

Kingdom Plantae Page 20

Kingdom Plantae Page 21

ดวชนแมคโนลโอไฟตา (Division Magnoliophyta)

พชในดวชนน คอ พชดอก เปนพชทมจ านวนชนดมากทสด คอ มากกวา 250,000 ชนด สามารถพบไดแทบทก

ทวป และเปนพชทมนษยใชประโยชนมากทสด ไมวาจะเปนอาหาร เครองนงหม ยารกษาโรคและทอยอาศย ลกษณะท

ส าคญของพชดอก คอ มออวลเจรญอยในโครงสรางทเรยกวา คารเพล (carpel) (รปท 16 ก – ข) ซงคารเพล คอ ใบทม

ออวลเจรญอยทผวใบดานบนตามแนวขอบใบ แลวขอบใบพบเขาหากน

ตามแนวเสนกลางใบและเชอมกนตลอดแนวขอบใบ ท าใหเกดเปนชองและมออวลเจรญอยภายใน นอกจากน ยงม

ลกษณะอนทเปนลกษณะรวมของพชดอกอก เชน มโครงสรางทเรยกวา ดอก (รปท 16 ค – ง) มเกสรเพศผทมโพรงอบเรณ

2 ค (รปท 16 จ) มผลหอหมเมลด มเอนโดสเปรม (รปท 16 ฉ) และการปฏสนธค พชดอกอาจจ าแนกเปนกลมใหญๆ ได 2

กลม คอ พชใบเลยงเดยวและพชใบเลยงค อยางไรกตาม ปจจบนการจดหมวดหมพชดอกมความซบซอนมากกวาน

ลกษณะรวมของพชใบเลยงเดยว ไดแก เอมบรโอมใบเลยงเพยง 1 ใบ (รปท 17 ก) แผนใบมลกษณะการเรยงเสน

ใบแบบขนาน มมดเนอเยอทอล าเลยงกระจดกระจายจนไมสามารถระบบรเวณ ไสไม (pith) ได (รปท 17 ข) ไมมเนอเยอ

เจรญทตยภม เรณมกพบชองเปด 1 ชอง (รปท 17 ค) ตวอยางพชใบเลยงเดยว เชน ขาว ออย มะพราว ปาลม บอน

หนาวว อะเมซอน พทธรกษา กลวย ขง ขา ดาหลา กลวยไม

สวนลกษณะรวมของพชใบเลยงค ไดแก เอมบรโอมใบเลยง 2 ใบ (รปท 17 ง) แผนใบมการเรยงเสนใบแบบ

รางแห มมดเนอเยอทอล าเลยงเรยงเปนระเบยบรอบบรเวณไสไม (pith) มเนอเยอเจรญทตยภม (รปท 17 จ – ฉ) เรณมกม

ชองเปด 3 ชอง (รปท 17 ช) ตวอยางพชใบเลยงค ไดแก บวหลวง เฟองฟา ถ วตางๆ กหลาบ ชบา มะมวง กระบองเพชร

ล นทม ฝาย ทเรยน เงาะ มะเขอ กะเพรา สก

อนง ลกษณะบางประการทพบในพชใบเลยงค อาจพบในพชใบเลยงเดยวได ดงนน ลกษณะทกลาวไปนน จงเปน

เพยงแนวทางเบองตนหากตองการทราบกลมพชดอกอยางกวางๆ และรวดเรว จากทไดกลาวมา จะเหนวาอาณาจกรพชเปน

อาณาจกรของสงมชวตทมความหลากหลายมากอาณาจกรหนง ซงสะทอนใหเหนถงววฒนาการของพชเพอตอบสนองตอ

สงแวดลอมทเปลยนไปและเพอใหสามารถสบเผาพนธตอไปได

พชแตละชนดตางกมบทบาททแตกตางกนไป ทงตอมนษยและสงแวดลอม จงไมสามารถกลาวถงไดท งหมด แต

อาจกลาวไดเพยงการยกตวอยางใหเหนไดบาง ความส าคญของพชตอมนษยนน คอ เปนปจจยสทส าคญตอการด ารงชวต

ดงทกลาวมาแลวขางตน ความส าคญของพชตอสงแวดลอมนนมมหาศาล การอยรวมกนของพชตามถนอาศยทหลากหลาย

กอใหเกดสงคมพชทหลากหลายดวยเชนกน ท าใหสงมชวตชนดอนๆ สามารถใชประโยชนจากสงคมพชเหลานน ทงทเปน

แหลงอาหาร ทหลบภย และทแพรพนธ

Kingdom Plantae Page 22

ในภาวะปจจบนทสงคมมการตนตวตอการเปลยนแปลงสภาวะแวดลอมอยางมาก ไมวาจะเปนภาวะโลกรอน หรอ

สภาพภมอากาศแปรปรวน ท าใหหนมาใชประโยชนจากสงคมพชในระบบนเวศตางๆ มากยงขน ดงเชน การใชระบบนเวศปา

ชายเลน เพอลดการกดเซาะชายฝง ลดความเสยหายจากพายทมตนก าเนดในทะเลหรอมหาสมทร รวมถงเปนแหลงเพม

ผลผลตอนๆ ของทรพยากรทางทะเล การใชประโยชนของระบบนเวศปาดบเขาเพอเปนแหลงดกความชมชนจากเมฆหมอก

ในอากาศ ลดการพงทลายของดน และเปนแหลงตนน าของแมน าส าคญของประเทศ การใชระบบนเวศนของพชแบบตางๆ

เพอเปนแหลงกกเกบคารบอน ซงเปนการเพมตนทนเพอการพฒนาประเทศตอไป

Kingdom Plantae Page 23

แหลงเรยนรเพมเตม

งานตพมพและหนงสอ

Chase, M. W. and Reveal, J. L. 2009. Aphylogenetic lassification of the land plants to accompany APG

III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 122-127.

Chistenhusz, M. J. M., Reveal, J. L., Farjon, A., Gardner, M. F., Mill, R. R. and Chase, M. W. 2011. A

new classification and linear sequence of extant gymnosperms. Phytotaxa 19: 55-70.

Kenrick, P. and Crane, P. R. 1997. The origin and early plant evolution. Nature 389: 33-49.

Pryer, K. M., Schuettpelz, E., Wolf, P. G., Schneider, H., Smith, A. R. and Cranfill, R. 2004. Phylogeny

and evolution of ferns (Monilophytes) with the focus on the early leptosporangiate divergences.

American Journal of Botany 91:1582-1598.

Shaw, J. and Renzaglia, K. 2004. Phylogeny and diversification of bryophytes. American Journal of

Botany 91: 1557-1581.

Simpson, M. G. 2010. Plant Systematics, Second Edition. China: Academic Press.

เวบไซททนาสนใจเกยวกบความหลากหลายของพชในประเทศไทย

(ก) ส านกหอพรรณไม http://web3.dnp.go.th/botany/

(ข) องคการสวนพฤกษศาสตร http://www.qsbg.org/

ทมา

ตอศกด สลานนท. 2555. คมอประกอบสอการสอนวทยาศาสตรและคณตศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย เรอง

อาณาจกรพช. ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.