T W O J E B E Z P I E C Z N E F I N A N S E

O becnie w obiegu znajduje się prawie 1 mld 400 tys. banknotów o nominałach 10, 20, 50, 100 i 200 złotych. Najdłu-żej funkcjonują w obiegu banknoty

200-złotowe – aż ponad 5 lat. Najczęściej wy-mieniane są banknoty o nominałach 10 i 20 zło-tych – co półtora roku. 50-złotówki pozostają w obiegu około 2,5 roku, a banknoty 100-zło-towe około 5 lat.

KTO WYMYŚLA PIENIĄDZEZnajdujące się obecnie w obiegu polskie

banknoty należą do serii „Władcy polscy”. Autorem projektu graficznego całej serii jest Andrzej Heidrich. Ten wybitny polski grafik projektuje polskie banknoty od ponad

50 lat, ale pierwszy banknot jego autorstwa trafił do obiegu w 1974 roku.

Kto zdecydował o tym, że wymyślonymi właśnie przez niego banknotami będą posłu-giwać się całe pokolenia Polaków? Oczywiście Narodowy Bank Polski, który zgodnie z Kon-stytucją RP ma wyłączne prawo emisji pienią-dza w Polsce. Wygląd banknotów obecnie funk-cjonujących w obiegu nie zmienił się od 1995 roku, czyli od denominacji złotego.

Emitowane przez NBP banknoty są produ-kowane w Polskiej Wytwórni Papierów War-tościowych. Ale nie zawsze tak było. Pierwsze serie banknotów będących obecnie w obiegu były drukowane w Wielkiej Brytanii. Ich pro-dukcja wróciła do kraju w 1998 r.

FABRYKA PIENIĘDZYProdukcja banknotów zaczyna się od pro-

jektu graficznego. Opracowany zgodnie z usta-lonymi zasadami (np. na każdym banknocie trzy razy powinien być powtórzony nominał, a dwa razy numer seryjny, powinien znajdo-wać się znak wodny oraz tzw. gilosze, czyli linie układające się w bardzo skomplikowane, trudne do odtworzenia wzory) projekt z NBP trafia do Wytwórni Papierów Wartościowych. Banknoty drukowane są na specjalnie przygo-towanym papierze – posiada on znak wodny i nitkę zabezpieczającą w strukturze papieru.

Przygotowany przez grafika projekt ry-townik ręcznie przenosi na metalową płytkę (powstaje tylko jedna taka płytka). Kompute-rowo dodawane są tła, elementy ozdobne i za-bezpieczenia. Potem wykonywana jest matryca całego arkusza. Druk każdego arkusza odby-wa się w kilku fazach – najpierw drukuje się tła (jednocześnie z obu stron). Tak zadrukowane arkusze suszą się kilka dni, a następnie trafiają do maszyny drukującej postaci oraz elementy wypukłe – najpierw na jednej stronie, a po kil-ku dniach na drugiej. Kolejną techniką nadru-kowuje się elementy zmieniające kolor w zależ-ności od kąta patrzenia. Wreszcie banknoty trafiają do maszyny numerującej – tu zyskują numer seryjny.

Teraz arkusze są dokładnie sprawdzane przez maszynę testującą i pracowników Wy-twórni Papierów Wartościowych. Wydruko-

KTO ZAPROJEKTOWAŁ POLSKIE BANKNOTY

Podobno kiedy ojciec zobaczył jego dziecięce rysunki, zaplanował, że zostanie architektem. Został grafikiem. Jednym z najwybitniejszych w Polsce. Zaprojektowanymi przez Andrzeja Heidricha banknotami od ponad 50 lat posługują się kolejne pokolenia Polaków.

Urodził się w 1928 r. w Warszawie. Jego ojcem był Adolf Zbigniew Heidrich – świetny ekonomista, przed wojną znany instruktor harcerski, a po wybuchu II wojny światowej członek Delegatury Rządu na Kraj i powstaniec warszawski. Matka zmarła, kiedy miał 11 lat.Andrzej Heidrich uczył się w powszechnej Szkole Rodziny Wojskowej na warszawskim Żoliborzu, potem w Gimnazjum Graficznym, a następnie w znanym Liceum Sztuk Plastycznych przy ul. Górnośląskiej w Warszawie. W 1954 r. z wyróżnieniem ukończył studia na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP. Jego pracą dyplomową były ilustracje do sztuki Moliera „Świętoszek”. Przygotował je pod kierunkiem prof. Jana Marcina Szancera – ucznia Józefa Mehoffera, który był uczniem Jana Matejki.Przez ponad 40 lat Heidrich był związany z wydawnictwem „Czytelnik”, dla którego ilustrował książki, projektował okładki, opracowywał graficznie albumy i serie wydawnicze. W 1960 r. NBP zaproponował mu udział w zamkniętym konkursie na nowy banknot o nominale 1000 zł. Jego projekt otrzymał wyróżnienie i od tego czasu Heidrich przez wiele lat wykonywał projekty banknotów dla NBP. Pierwszy zaprojektowany przez niego banknot wszedł do obiegu w 1974 r. To było 500 zł z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki. Jest autorem serii banknotów „Wielcy Polacy”, które były w obiegu do 1996 r., oraz pięciu banknotów z wizerunkami władców Polski, wprowadzonych po denominacji złotego w 1995 r. Tymi pieniędzmi posługujemy się do dziś. Można więc powiedzieć, że sztuka Andrzeja Heidricha „dosłownie trafiła pod strzechy”. W 2005 r. artysta zaprojektował pierwszy w Polsce banknot kolekcjonerski. Widnieje na nim wizerunek św. Jana Pawła II i został wyemitowany w związku ze śmiercią papieża Polaka.Andrzej Heidrich projektował też znaczki pocztowe, paszporty, orzełki na czapkach wojskowych, odznaki policyjne, odznaczenia dla polskich żołnierzy walczących w Iraku i Afganistanie, herby. Był wielokrotnie nagradzany za opracowania graficzne i ilustracje książkowe. Otrzymywał też wysokie odznaczenia państwowe.

UWAGA KONKURSPrzeczytaj uważnie tekst z cyklu „Twoje bezpieczne finanse” i rozwiąż krzyżówkę zamieszczoną na str. 41 tego wydania „Gościa Niedzielnego”. Nagrody czekają!

Proces druku i numeracji

Druk Typograficzny

Stalorytnicza forma drukowa Arkusz po druku stalorytniczym Portret wykonany techniką stalorytniczą

Elementy widoczne w świetle UV

Numeracja banknotów

1. Wzbogacony znak wodny: widoczny pod światło na niezadrukowanym polu, przedstawia wizerunek Mieszka I i nominał „10” (zmodernizowane).2. Nitka zabezpieczająca: wtopiona w strukturę

papieru, widoczna pod światło ciemna linia z oznaczeniem no-minału „10 ZŁ” (dotychczasowe).3. Pas opalizujący: w  kolorze turkusowym, z  oznaczeniem nominału „10 ZŁ”, widoczny lub niedostrzegalny w  zależ-ności od kąta patrzenia (nowe).4. Korona w owalu: pełny obraz widoczny podczas oglądania banknotu pod światło (zmo-dernizowane).5. Efekt kątowy: w  zależności od  kąta patrzenia widoczne jest jasne lub ciemne oznaczenie nominału „10” (dotychczasowe).6. Mikroskopijne napisy: na  obu stronach banknotu, czytelne jedynie w powiększe-niu (dotychczasowe).W ultrafiolecie: widoczny kwa-drat z  oznaczeniem nominału „10 ZŁ”,, seria i numer banknotu (zmodernizowane).

Inne zabezpieczenia: wyczuwalne przy dotyku, tak-że dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy prezesa i głów-nego skarbnika NBP.

1. Wzbogacony znak wodny: widoczny pod światło na niezadrukowanym polu, przedstawia wizerunek Bolesława Chrobrego i nominał „20” (zmodernizo-wane)2. Nitka zabezpieczająca: wtopiona w strukturę pa-pieru, widoczna pod światło ciemna linia z  ozna-

czeniem nominału „20 ZŁ” (do-tychczasowe).3. Pas opalizujący: w kolorze lilio-wym, z oznaczeniem nominału „20 ZŁ”, widoczny lub niedostrze-galny w  zależności od  kąta pa-trzenia (nowe).4. Korona w owalu: pełny obraz widoczny podczas oglądania banknotu pod światło (zmoder-nizowane).5. Efekt kątowy: w  zależności od  kąta patrzenia widoczne jest jasne lub ciemne oznaczenie nominału „20” (dotychczasowe).6. Mikroskopijne napisy: na obu stronach banknotu, czytelne je-dynie w powiększeniu (dotych-czasowe).7. W ultrafiolecie: widoczny kwa-drat z  oznaczeniem nominału „20 ZŁ”,, seria i numer bankno-tu (zmodernizowane).Inne zabezpieczenia: wyczuwal-

ne przy dotyku, także dla osób niewidomych, ozna-czenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy prezesa i głównego skarbnika NBP.

ZABEZPIECZENIA BANKNOTU 10-ZŁOTOWEGO

ZABEZPIECZENIA BANKNOTU 20-ZŁOTOWEGO

DOKOŃCZENIE NA S. 5 8

1

2 6

4

4

3

5

2

1

1

2 6

4

4

5

3 2

ŹRÓ

DŁO

NBP

JAN

KUCH

ARZY

K /P

AP

WYT

WÓ

RNIA

PAP

IERÓ

W W

ARTO

ŚCIO

WYC

H

ŹRÓ

DŁO

NBP

Pieniądze nie spadają z nieba

W KWIETNIU DO OBIEGU TRAFIŁY POLSKIE BANKNOTY Z NOWYMI ZABEZPIECZENIAMI. GDZIE I W JAKI SPOSÓB POWSTAJĄ? I CO SPRAWIA, ŻE TAK TRUDNO JE SFAŁSZOWAĆ?

Wiesława Dąbrowska-Macurawiesława.dabrowska@gosc.pl

56 GOŚĆ NIEDZIELNY 25 maja 2014 25 maja 2014 57GOŚĆ NIEDZIELNYwww.gosc.pl

T W O J E B E Z P I E C Z N E F I N A N S E

O ZABEZPIECZANIU POLSKICH BANKNOTÓW PRZED FAŁSZOWANIEM Z BARBARĄ JAROSZEK, ZASTĘPCĄ DYREKTORA DEPARTAMENTU EMISYJNO-SKARBCOWEGO W NARODOWYM BANKU POLSKIM, ROZMAWIA WIESŁAWA DĄBROWSKA-MACURA

WIESŁAWA DĄBROWSKA-MACURA: Co należy zrobić, jeśli podejrzewamy, że weszliśmy w posiadanie fał-szywego banknotu?BARBARA JAROSZEK: – W przypadku wątpliwości co do autentyczności banknotu, należy przede wszystkim spróbować porównać go z bankno-tem, co do którego mamy pewność, że jest auten-tyczny lub samodzielnie sprawdzić co najmniej kilka zabezpieczeń. Na początek można wyko-nać cztery proste kroki: dotknąć, popatrzeć, przechylić i sprawdzić banknot. Możemy w ten sposób sprawdzić podstawowe zabezpieczenia banknotu, takie jak: druk wypukły, podwójny znak wodny z wizerunkiem władcy oraz cyfro-wym oznaczeniem nominału, nitka zabezpiecza-jąca z oznaczeniem nominału, uzupełniający się druk obustronny w kształcie korony w owalu (recto-verso), pas opalizujący na tylnej stronie banknotu 10 i 20 zł, efekt kątowy, farba zmien-na optycznie na przedniej stronie banknotu 50 i 100 zł. Wykorzystując dodatkowe narzędzia możemy ponadto zobaczyć elementy widoczne w świetle ultrafioletowym oraz mikrodruki widoczne pod lupą. Jeśli po sprawdzeniu tych podstawowych zabezpieczeń nadal mamy wąt-pliwości co do autentyczności banknotu, nale-ży poprosić o jego weryfikację w najbliższym banku.

A jeśli okaże się, że banknot jednak jest fałszywy, czy możemy starać się o jego zamianę na prawdziwy? – Niestety nie. Fałszywy banknot zostanie prze-kazany policji. Jego posiadacz nie ma prawa do żadnej rekompensaty.

Czy często dochodzi do fałszowania pieniędzy w Polsce? – Złoty jest walutą stosunkowo rzadko fałszowa-ną, o wiele rzadziej niż choćby euro. W obiegu gotówkowym znajduje się ponad 1,37 mld bank-notów. Statystycznie w ciągu roku wykrywa się około 6-7 banknotów fałszywych na milion sztuk pozostających w obiegu. Na przykład w ubie-głym roku wykryto 10 076 fałszywych bankno-tów, a w obiegu było ich ponad 1,371 mld.

Jakie nominały są najczęściej podrabiane? – Najczęściej fałszowanym banknotem jest ten o nominale 100 zł, ale jest to także nominał naj-

częściej spotykany w obiegu go-tówkowym – stanowi aż 60 proc. liczby wszystkich banknotów w Polsce. Jak długo będzie trwał proces wy-miany banknotów na te z nowymi zabezpieczeniami?– Zmodernizowane banknoty o  nominałach 10, 20, 50 i  100 zł będą zastępowały zniszczone lub uszkodzone banknoty wycofywa-ne z obiegu w ramach standardo-wych operacji zasilających banki komercyjne w gotówkę. Wszyst-kie obecnie używane banknoty bezterminowo pozostaną prawnym środkiem płatniczym.

Co się dzieje z wycofanymi z obiegu banknotami?– NBP stale nadzoruje poziom jakości bankno-tów. Te wycofywane z obiegu wskutek znisz-czenia, zabrudzenia lub zużycia są niszczone i utylizowane.Dlaczego nie zmieniono zabezpieczeń banknotu 200-złotowego?– NBP nie zdecydował się dotychczas na mo-dernizację banknotu o nominale 200 zł, ponie-waż jest to wciąż bardzo dobrze zabezpieczony banknot. Jednak prace nad jego modernizacją już się rozpoczęły i w przyszłości on także przej-dzie lifting.

Czy w przypadku monet też planuje się jakieś zmia-ny w zabezpieczeniach?– W marcu 2014 r. do obiegu gotówkowego zosta-ły wprowadzone monety o nominałach 1 grosz, 2 grosze i 5 groszy wykonane z innego materia-łu – dotychczas stosowany stop mosiądzu man-ganowego zastąpiono stalą powlekaną. Dzięki zmianie stopu produkcja monet o najniższych nominałach stała się dużo tańsza, bez uszczerb-ku na jakości i trwałości tych monet.

Co  jakiś czas NBP emituje wyjątkowe monety, np. z okazji kanonizacji Jana Pawła II…– Oprócz monet i banknotów obiegowych, NBP emituje również monety okolicznościowe, upa-miętniające ważne wydarzenia, postaci i roczni-ce historyczne związane m.in. ze światem sztuki, kultury, nauki, przyrody i sportu. Jan Paweł II jest jedyną osobą, której wizerunek pojawił się na monetach za życia. Żaden inny Polak nie zo-stał tak uhonorowany. W sumie NBP wyemito-wał ponad 50 rodzajów monet z wizerunkiem papieża Polaka.

Czy takimi pieniędzmi można normalnie płacić w sklepie? – Wszystkie monety okolicznościowe emito-wane przez NBP są prawnym środkiem płat-

niczym w Polsce. Ich siłę nabyw-czą określa nominał umieszczo-ny na awersie. Jednak ze względu na szlachetność i wartość materia-łów, z jakich wykonane są mone-ty kolekcjonerskie, ich cena emi-syjna jest wyższa niż widniejący na nich nominał. Poza tym nie-zależnie od wysokości nominału, monety te mają swoją wartość ko-lekcjonerską, którą określa wolny rynek numizmatyczny.

Czy bywają także banknoty kolekcjo-nerskie?

– Pierwszy polski banknot kolekcjonerski został wyemitowany przez NBP w 2006 r. Był to bank-not „Jan Paweł II” o nominale 50 zł z wizerun-kiem papieża Polaka oraz Prymasa Tysiąclecia, kard. Stefana Wyszyńskiego. Banknoty kolek-cjonerskie, podobnie jak monety, są wykonane z myślą o kolekcjonerach. Są one emitowane z okazji ważnych wydarzeń lub też upamięt-niają wybitne postaci. Banknotami kolekcjoner-skimi można posługiwać się na takich samych zasadach jak banknotami obiegowymi, a więc są one prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Warto jednak pamiętać, że numizmaty (monety i banknoty kolekcjonerskie) osiągają na ryn-ku kolekcjonerskim wartość znacznie wyższą od nominału.

Może Pani podać kilka przykładów banknotów ko-lekcjonerskich?

– NBP upamiętnił na banknotach kolekcjo-nerskich np. 90. rocznicę odzyskania niepodle-głości (2008 r.), 200. rocznicę urodzin Juliusza Słowackiego (2009 r.), 200. rocznicę urodzin Fry-deryka Chopina (2010 r.), 100. rocznicę przyzna-nia Nagrody Nobla Marii Curie-Skłodowskiej w dziedzinie chemii (2011 r.). W tym roku wy-emitujemy pierwszy w historii Polski polime-rowy banknot kolekcjonerski przedstawiający Józefa Piłsudskiego. •

Więcej o ekonomii na stronie www.nbp.pl. Zainteresowała cię treść artykułu? Podziel się z najbliższymi! Zaproś ich do odwiedzenia strony www.gosc.pl/Twoje_bezpieczne_finanse, gdzie zamieszczamy kolejne odcinki cyklu „Twoje bezpieczne finanse”. Weź udział w ankiecie internetowej dotyczącej tego cyklu – możesz wylosować jeden z 10 upominków.

wane nierówno czy posiadające jakiekolwiek inne usterki są odrzucane i komisyjnie nisz-czone. Te, które pomyślnie przejdą kontrolę jakości, mogą być odebrane przez NBP, a potem skierowane do obiegu.

DOBRZE ZABEZPIECZONEWprowadzane do  obiegu od  początku

kwietnia polskie banknoty mają nowe zabez-pieczenia na światowym poziomie. Jednym z nich jest już sam papier, na którym banknoty są drukowane. Wyprodukowany z bawełny ma praktycznie niemożliwą do podrobienia faktu-rę. Specjalną, utrzymywaną w ścisłej tajemni-cy recepturę mają też farby wykorzystywane do druku banknotów. Ich sprzedaż jest szcze-gółowo kontrolowana. Wykorzystuje się tak-że farby utajone (widoczne dopiero w świetle ultrafioletowym) czy zmieniające kolor w za-leżności od kąta patrzenia.

Funkcję zabezpieczającą pełnią także tła giloszowe, reliefowe (rysunki dające wrażenie trójwymiarowej przestrzeni), recto-verso (ry-sunek widoczny pod światło powstający z ele-mentów graficznych nadrukowanych na obu stronach banknotu), druk irysowy (płynne przejście jednego koloru w inny), rozety, mi-krodruki, hologramy… Nowe zabezpieczenia polskich banknotów prezentujemy na infogra-fice. •

1. Wzbogacony znak wodny: widoczny pod światło na niezadrukowanym polu, przedstawia wizerunek Kazimierza Wielkiego i nominał „50” (zmodernizo-wane)2. Nitka zabezpieczająca: wtopiona w strukturę

papieru, widoczna pod światło ciemna linia z oznaczeniem no-minału „50 ZŁ” (dotychczasowe).3. Królewska litera zmieniająca kolor: wraz ze zmianą kąta pa-trzenia kolor litery "K" płynnie przechodzi z zielonego na nie-bieski (nowe).4. Korona w owalu: pełny obraz widoczny podczas oglądania banknotu pod światło (zmo-dernizowane).5. Efekt kątowy: w  zależności od  kąta patrzenia widać koro-nę lub oznaczenie nominału „50” (dotychczasowe).6. Mikroskopijne napisy: na obu stronach banknotu, czytelne je-dynie w powiększeniu (dotych-czasowe).7. W  ultrafiolecie: widoczny kwadrat z  oznaczeniem no-minału „50 ZŁ”,, seria i numer banknotu i inne wybrane ele-

menty (zmodernizowane).Inne zabezpieczenia: wyczuwalne przy dotyku, tak-że dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy prezesa i głów-nego skarbnika NBP.

1. Wzbogacony znak wodny: widoczny pod światło na niezadrukowanym, polu, przedstawia wizerunek Wła-dysława Jagiełły i nominał „100” (zmodernizowane)2. Nitka zabezpieczająca: wtopiona w strukturę pa-pieru, widoczna pod światło ciemna linia z oznacze-

niem nominału „100 ZŁ” (dotych-czasowe).3. Rozeta zmieniająca kolor: wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor rozety płynnie przechodzi ze złotego w zielony (nowe).4. Korona w owalu: pełny obraz widoczny podczas oglądania banknotu pod światło (zmoder-nizowane).5. Efekt kątowy: w  zależności od kąta patrzenia z prawej stro-ny portretu władcy widać ko-ronę lub oznaczenie nominału „100”, a z lewej słowne i cyfro-we oznaczenie nominału prze-dzielone skrótem "NBP" (zmo-dernizowane).6. Mikroskopijne napisy: na obu stronach banknotu, czytelne je-dynie w powiększeniu (dotych-czasowe).7. W ultrafiolecie: widoczny kwa-drat z  oznaczeniem nominału

„100 ZŁ”,, seria i numer banknotu (zmodernizowane).Inne zabezpieczenia: wyczuwalne przy dotyku, także dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy prezesa i głównego skarb-nika NBP.

ZABEZPIECZENIA BANKNOTU 50-ZŁOTOWEGO

ZABEZPIECZENIA BANKNOTU 100-ZŁOTOWEGO

Złote dobrze zabezpieczone

Projekt realizowany we współpracy z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej. Więcej o ekonomii na stronie www.nbp.pl

ROZPOZNAWANIE AUTENTYCZNYCH BANKNOTÓW• Dotknij. Umieszczony na banknocie

wizerunek władcy powinien być wypukły. Można to bez trudu stwierdzić, dotykając banknotu w tym miejscu.

• Popatrz pod światło. Tak oglądając banknot, zauważymy dwa znaki wodne. Jeśli ich nie ma, banknot jest fałszywy. Elementy graficzne wydrukowane na przedniej i odwrotnej stronie razem będą widoczne jako korona.

• Przechyl. Niektóre nadruki na banknotach zmieniają swoją barwę, kiedy zmieniamy kąt patrzenia na nie. Na przykład na banknotach o nominałach 10 i 20 zł jednym z takich elementów jest pas opalizujący, 50-złotowym kolor zmienia królewska litera „K”, a na 100-złotowym – rozeta (inne elementy zmieniające się w zależności od kąta patrzenia zaznaczono na infografice).

• Sprawdź. Oglądając banknot przez szkło powiększające zauważymy np. mikrodruki na obu stronach banknotów niedostrzegalne gołym okiem (zaznaczone na infografice).

DOKOŃCZENIE ZE S. 5 7

1

1

3

2

2

4

4

6

57

1

1

5

5

2

2

6

4

4

3

7

ŹRÓ

DŁO

NBP

NBP

ŹRÓ

DŁO

NBP

58 GOŚĆ NIEDZIELNY 25 maja 2014 25 maja 2014 59GOŚĆ NIEDZIELNYwww.gosc.pl