ماع ثحب - mominoun without borders...3 ي رفيصم ىت ر ث لات زتيثافىت هىت...

23
© 2015 All rights reserved © 2015 Mominoun Without Borders بحث عا م

Upload: others

Post on 13-Feb-2020

57 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

©2015

All rights reserved © 2015

Mominoun Without Borders

معابحث

1

تىصفس تىفنر تىرخر تالر ىر يرنثىر يتىفرري رى خهترر شارنو ير تىنر تىرخر يرس ر

ث شهته ي تىؽثه ر ضارثث بمدرر ر رفر تىررج ر حر فره خر حـره خر ييرهض ث يب

ـ( تىى لصث خرثص مصح معذ بهز ر رتز يرفص. و 595 -ـ 520) رلىر تىفرر ره ىرل ح

لرث ، ىت تىفيف تىقطد تيشدطرس خقارثث تىؽدر تيلصرثي تيمصرثج تىصر تاليتنذ تىر ىر

ث ه يح لىر تىقاثء تىقهي ثضاص خق ر ىتح تىصني آيتب ث. ث حث

فصير ؽ ر ظر مصدرىقه ثىػ تخ ييه ى تالينثىثز خطقر ، ب1طدر ر رى تىنصرح

ؽررث قرره ث شفيي ررث ؼررثنه رر ل ىرر خرررة تىفرره تىن ررر تىررىتح تىهررر وتز تىاررثيج تىص ررر عررو

لىر يتىفر تالثري. و تخصرره ر تىصصري تىرصىر تىرصىر تىؽدر تىؽر تأليرر لثىفث

تمصرثج تالرث ر ردحتىى -لرثى حارث ضر تىؽدرر تىرى ر ، تىرصرر تىفرر ىح ى ح

ت رر - نرر تىرصىررر تالررث ؽدرري يرر ح رثىرر. تلصيرر مررىىل ررا يح تأليررث ذ تىررى ي دصررره معرر ح

رث رهث ، ث تىرخررض تىؽدر. ى صد ح ض ى تىتض تىايذ تالدصىؼ ىر بقصصه

ؤ ي يتىصطي تىى ب ت ث ضصه تىؽا خ تى رصد ب ي تىف رى تىرلىري : ح ي يح تىلىر

ضى.

ضه شا تيصغثه تخ ييه ير يرنثىر تىفرر ضر نييشرث تىثرر رث فرط خرث ر يثرثز

الث ل ه شثى لىر ـر تىحذ نثصرث ر تىؽصرا رث شنصرد رى ؼنر ششدط خلطىؼث ت

ىت ضث ر ى نيتص انير تىر ضر ، تىقار نييز ثر ظثر ض رث تىفر تىرهتىر تىثتذ

ل ه تىمصثه تىص ؽح خ تىفثم تىفن ث ضه شبع حخرثن ص ـر تؼصث ر ثر حل ضر

ح صصا خث ق خبثر تىهر.

ضه ـثىث تىق تأله ىت تىقثه شصدا ى تالينثىر تىمدر يفر تخ ييه تىهرر يصره

تىص شر ر خقرر تىفره تىرىتح تىفرو يرقس ىر طقرث ر تىصرثرو را رث برره تىفنر ، ظص ث

تالث ؼ تالث مثه ؼن. صرثءىث خهترر ر ضرتءذ يرفر تىره يىرلىر تىفرري تالرثر ر

ل ه ف تىؽد تيلصثي تىص شهيغ ض ضار قرر يرثبنر شبرصدر فرو رتت تلرص ف نتلرو تىفنر

ىقار ؼهتى ا خقر تىىتح ـىث. تال لىر يتىقاثء تىقهيي ىق ي ـو تخ ييه ىى ت

1 6991، يير صص يفر، تىةر تىصر تىرثر ىينصثج ا، شؼر شفق فه ـ ث ث، مصثج تىقت: ح ط -

2

ظ ضث تىق تىعث تىدفط ى ؼير تىؽتح شؽهز رث تىفرر ر مصثخرثز يرف

: ضطدر ضه تصقث ى تىؽتح

تىفر ؽهذ تىؽثه تىفيف -

تىفر ؽهذ تىؽثه تيؼصث -

تىث.تىفر ؽهذ تىؽثه -

3

شره ينثىر تىفر ح تالينثىثز تىص ثىؽصث يفر تىه تىفاثيتز تالثر تىمصيفر ي

رررثىػ ، ررو. قره ضفررس تىفيررفر تىثرر ررع يرر رىت تاليررنثه رر حر تـيررث تىفيررفرطتصرهتن شثيمررث تى

ح ط لىر تىفر تىىتشرر رهث ظر ىر تىر ضرر خر تىهىرر تىفرن رح تىفرر تيـصرت ىامصرر

تىفن مصثخ تىقرت2(Les Lois رث حيرط قره ( ي ح ر ضصر وىرل تيـصرت ير تألـرتي ن تىردره. ح

ري ح ط ؽرثه تىفرر ر ؼ ب ثىهىرر ر يحر ر ، رر ضرر تأل رتن خثىهىررتلصي يح يح

وىرل ر طر تىقرت تىصر شبصرهيث. ضره حضر حيرط ، تىص شؿ تىفن ـص شن ر شفقر يثثشر

ظر ؼرثءز تىهيرر تىتضرر ؼج شل تىرهتىر د ى وىل ي ث ط تىثتذ خ ح تن تىهىرر.

ره تىفرتؼ تىثرر الضثرر تىهىرر ، رثنز خرثأللذ تىرثىرر، تيه تيؼصث رر خر تأل رتنتىص حىغرس تىفر

رىت تىقرث ره ، تصثنت ى ضث تىرقو تىى ه ث قرث، تالثر ي حث ـهذ تىطدرر تىدار

ي شصغ دثنبر ي رثر ، ـ هه تىتضر تىقث تىطدر تىى ؽح ح ن قث مو ث

بي مو تىث ث شرث .

ـح تي صقرثن تز - حث تىؽثه تىه لش ينثه تىفر يتؼا ى تىؽا خ ي تىمثى تىطي

رص ر يرفر تىر خ ـر تيلصثي -تىهر ب رث رهتي ؼرهته رث تالث. ى تىقار مثس ن ه إ

رر حرر ي فرر رر رر ح ، شفرر رر خرررة شؼثشررث فرر تضرر ررطر شبعدررس تىريرر تىطيرر ىيمررثى

نر ا ؿ ـر تلصثي تالث خث ح ي الظدثز ىص شبؽرث ح رثىر رىت رث دري تىرقرثج قهذ

تألل تىرقثبه تىهر تىمصيفر.

تىرخ تال ىر يرنثىر يتىفرري رى خهترر شارنو ير تىنر ضه تىصفس تىفن3تىرخر يرس

ث خر شهته ي تىؽثه ضاثث مدر فر تىرج حر فره خر حـره ، ض ث يب

ـ( 595 -ـ 520)( Averroèsييه )4 تىى لصث خرثص مصح معذ هز تز يفص . وىل ح

2 و تالث ـ ح رثى؟: و تالث م ح رثى؟ ث ر ضيذ: طـس ي تىن خث الش حي تألةير تىص -

3ر خرتم.. 6699 شر - 6611تىففره. ر تىره ضطدرر رر تخر ييره رـ( تيرص خثر 595 -رـ 520) حخر تىىره فره خر حـره خر ييره -

ـفر طرل ثىرل نرت ، يف طدح ق ضث ين ثب حهى. ال حذ حمع تأل ؼثر تألهى س خثىىح تىرثىن

صرفؿ يرثء رفر ، نت را ر تىفيرفر، ره تخ ييه ح فر تال .تىصد ني تىفق ي تىىح تىثىن تىرقهذ ي تىىح تألير

شرى رر طددرث ىر ظر ضثضرث ر ضطدرر. ثخق ى عو تخ ث تىفثيتخ خرة ظثز ح ط. ضه تخ طفو ألخ رقج ليفرر تىـره

شف آظثي حيط شيدر ىيدر تىميفر تىـه حخ رقج . شر تخ ييه آلر ـثشر ىفرر حضدو ي، تخ ييه صح تىقاثء حيدير

ظ حخره حخ رقج ى تم. ـط ش ث.، ـط تش يثء تألهى تىرثيض ى خثىنف تالىفثن

4 1006، ا م نيتثز تىـهذ تىرخر، فه حيمشفق ، تىنا ثػ تألنىر قثبه تىير: تخ ييه -

4

، ح تاليتنذ تيلصرثي ر ؼرر، لىر تىفر ره رىت تىفيرف تىقطدر تيشدطرس خقارثث تىؽدر تيلصرثي

ضره لرث رث ره ر يحر ر رلىر تىقارثء تىقرهي ثضارص خقرر تىؽد تىص ؼر حلر.

.ىتح تىصني آيتب ث

فصير ؽ ر ظر مصد ث مصرثج يتىنار ر ضه ب ثىػ تخ ييه ى تالينثىثز خطقر

ثػ تألنىر قثبه تىيري.5مصثج ي صو تىقثه ث خ تىفنر تىارر تيشصثه.ي

6مصثج يخهتر

تىؽصه ثر تىقصصهي7ث يشث س تىصث سي. ضث ر ى مصثخ تىا تىى ين ي تخ

8

ضه طد ى تىنصح ؽث قه ث شفيي ث ؼثنه ل ى خرة تىفه تىن ر تىىتح تىهر وتز

ر رلىر تىفرر تالرثر. و تخصرره تىاثيج تىص ر عو تىرصىر تىؽدر تىؽرر تأليررر لثىفرث

تمصثج تالث ر ردح تىصصي تىرصى تىى ىح ى لرثى حارث ضر ، تىرصرر تىفرر ح

تالث ؽدي ي ح رثى. تلصير مرىىل را يح تأليرث ذ تىرى ي - ن تىرصىر-تىؽدر تىى ح

ح ضررر ررر رررى تىتضررر تىاررريذ ررر تالدرررصىؼث ت ررر ضررر تىؽدرررر. ىررر صرررد دصرررره معررر

(épistémologieتىرخر ) ، ت رث ضصره ر رصدر ب ثؼث ح صرهث رهث ح ير ر يحر ر تىرلىر ى ب

ي تىف ى تىلىري ضى.: تىؽا خ تىؤ ي يتىصطي تىى

ظ صا تيصغثه تخر ييره ير يرنثىر تىفرر ضر نييشرث تىثرر رث فرط خرث ر يثرثز

ث خلطىؼث تالث ل ه شثى لىر ـر تىحذ نثصث تىؽصا ؼنر ث شنصد ، ششدط حث

رىت ضرث ر ىر نيترص ارنير ، ى تىقار نييز ثر ظثر ض رث تىفر تىرهتىرر تىرثتذ

تىر ضر خ تىب تىؤ ث شع حخرثن صر ـر تؼصث رر ثرر حل ضرر ر لر ه تىمصرثه

تىص ؽح ح صصا خث ق خبثر تىهر.

تىهرر فثه ىت تىقرثه شصدرا رى تاليرنثىر تىمدرر ر يرفر تخر ييره ، ىرثىؽر وىل ي

تىص ش خقر تىفه تىىتح تىفو يقس ى طقث تىصرثو ا ث بره ، يصه ظص ث

تىفن تالث ؼ تالث مثه ؼن. صثءه خهتر ضتءذ يفر تىه يىرلىر تىفرري تالرثر

5، تىطدررر تىعثرر، خرز، مر نيترثز تىـرهذ تىرخرر، يتف فه ثخه تىؽثخ، صو تىقثه ث خ تىفنر تىارر تيشصثه: تخ ييه -

1001

6 6991، 6غ ، تىقثذ، تىمثؽ ىيطدا تىا تىصانصدر ، شفق فه يثم، خهتر تىؽصه ثر تىقصصه، تخ ييه -

7 1006، خز، م نيتثز تىـهذ تىرخر، شفق فه ثخه تىؽثخ، شث س تىصث س: تخ ييه -

8يرير تىصرتض تىفيرف )ضر مر نيترثز تىـرهذ تىرخرريخر ييره هلو قهرر شفييرر ىنصرثج تىنار ر رثػ تألنىرر: فه ثخه تىؽثخ -

95 - 91ص ص ، (تىرخ

5

ضار قر يثبنر شبرصدر فرو رتت تلرص ف -ث ومثم-تىص شهيغ ل ه ف تىؽد تيلصثي

لىر يتىقاثء تىقهيي ىق ي ـو تخ ييه ىى تىقار تأل تىى بمره ىرث ، نتلو تىفن تال

. نر مثس ح تؼصث ر ح ثر، تيصقثه خره وىل ى تىؽثيز تىص شصؽه ث تىفر ه ىت تىفيف

1

، فث ث عدس ىإلرث تىفرر تيلصرثي، ىقه تشفقس تىفيفر تىه لىر ـر تالث تلصثي

ي ي صطا ح بدره رثـر شفنر شيرل ترثز : وىل ث تصد ى تخ ييه، ث ث يدث يدث

مرث ح ر صفار خثىصيقثبرر فرث نرذ يتىطدررري ر تىفيرفر تىرير ش مره ح يي ث رو ي ي تىنعذ تىصر

تىظرث تىصشرح تىيرى رنت تىنر ندفرث مرو رو ىر تي صقرثن، تىث تالرث ـر ح ر ح

مصثي.ي9

، تىا ر تىص لث ث ي تىن رصد تخ ييه لىر تىقاثء تىقهي ح تىثبو : وىل ح

يلىر يتىقاثء تىقهيي خثىصرد تىه ح لىر يتىفرري خرثىصرد تىفيرف ر رلىر شصررثي رث تيتء

تىر ىر تىؽرتء تىعرتج تىرقرثج شصطيرح ح نر تالرث فررو خفرر ى نيؼر تىصنث ... ضثبو خل

وىل صرثي را تىقره خرإيتنذ تىطيقرر رير تىطير ىرىىل ريدت تالرث تاليتنذ تلصثي)...( ضثبو

تىفر )...(.ي10

بق تخ ييه خصرخر ينثىر تىفر و شرثى تىه تال ضه و نىي ي ى تىؽر

ن وىل؟ .وىل تلص ف آيتء تىصني ـه ى تىانير

9 95ص ، ف -

10ضره يرث س رى تىفنرذ ر حه تىرصر تألر تصارز ـصر صرثيز رىدث ر آلر. ، ر تىؽد ف تىفرو تىرده ضث ص ى شررثى -

.تىه ثذ ىى تىفير ح تىير ح ظ حصثيث ىىت س خثىؽر در ىـ( أل رصد حمد 619شح ضر تىؽدر ى ؼ خ صفت )ز

مرث ، ضره ر خىدر ر شرى، ىمطثخصر حظر مدر ر شدرر، ضه حضث خثىن رر طر ، مث ؼ خ صفت تى خ يتح حو لتث

ت ىيفثيض خ ػ. ىث لغ تىؽ ي خ ح ي ه ثى خ حـ تىث تىى خرع ثرو تألر ير لترث ضرا ت ر ره ر ب حر

.ـــ 619ضصي ر

: دثنئ تىؽدر

ميرررررر رررررر تأل رررررررثه مررررررث ميقررررررث رررررر تىؽررررررثن، ي ضررررررهيذ ىرررررر ي تلصررررررثي، تالررررررث ؽدرررررري رررررر ريرررررر رررررر صرررررر خثيررررررصطث ر -

ىت قصا تىصاد ىىت فت صفثز تىرث شرثىي ص خص - .فر ص خث ليق أل

النثي صفر تىن . خمي تىقآ تىقه -

تالث تىر ر.، خثىرقو ؼج تىر ر -

نثي يؤر ىث شقصا تىصاد. -

خرث شلى حو تىثي خفث.خره شيىو حو تىؽر خفثء تىؽر تىثي تىقه -

6

: إشكاليت الجبر واالختيار في علن الكالم -أ

، قثيرث صفارث حنىرس ر مرو ضرر خحرث رتنز حقصرس ثض. ي تىن لىر تىؽدر تيلصرثي

، شدثررس آيتؤررث، لثىفررس خراررث خراررث تؼصررهز رر فررس شصرريتشث رر ؼررثز مصيفررر. رر وىررل ح

تىؽدر11 تالرث ثضره ىيفرر ؽدري ير ح رثىر ىرىىل تمصرح حصرفثخث حنىس خهىث تىلىر خؽث ح

تنر : ت ىد ىت تىصر تىا خث صدثي يتىؽد ف تىفرو تىرده ثن هلل ر ؼرو ح

تىفرررو.ي مثىؽررثن رريج تيلصررثي12 ررث رصدرر خثررث خررثىمي رر شررصه تىؽدررر ررىت تىؽرر خررثىفن

هلل ـهنت شق يث يتنشر ر رث نفر ضثبرو رىت ، ظص ثىقه خفر تىرده تلصثي ر ضيذ ح

ت صفث تصثنت ى وىل رصد تىؽدر تأل رثه ؼررث شررن ىر ضرهيذ ـره رث تالرث ي ، تىقه مف

بؽد ؼ ثوىل تى ت شث له رير. خرىت ، د ي ـه ى ي ضذ حث يلثى مو يءي تىـث تىى فرو ي ب

ث تىقهيذ ي تىفرو ي ي ردو تىر فس تىؽدر مو ـر تالث ـس تىدا تىفرو شث

ي يحطز تىثءي.تىؽث مقىث يؽؿ حـهي ي ث يي تىى باد ضىث يحثي تىق

رصىر ب حث تى13ث ا تىؽدر ت صدت تالث ي ىر مثير ر ح رثىر قه تلصيفت تلص ث شث

أل ريث ى فريث ضث حـه. رث شرهلو ي ىقرهي ير ريرث ي ىفررو ضرث ر. رصهى

11 06-00ص ، ص6991، خز، ا تىم تىعقث تىرخ، ؼثا تىفه تىىتح تال ر: ي ل ح ث -

12ضره تنرز ر تىرصر تىردثر. ، ـ( تىدصذ حتل تىرص تأل 636 -ـ 90 ز خهتر تىق تىعث تىؽ ) تىرصىر ضر م ر -

تىرقو تىفطذ تىير ضثنيت ي ش تىف ه تىفت خانو شيقثب.، ت صه تىرصىر ي تىرقو شل قثبه ضه ي تىقو ضثىت خل

مع تىقره خصارد ، ص معز تىظثى تيؼصث رتىفضر حر مد ىه تىث -تىرهه تيؼصث ي- ح ط شلمه تىرصىر ي تىصـه

حه ي ىيرصىر مث تىدصذ . ظ تصاز ح نثي مصي ثط تىهىر تال ر، تىرته تىىتز تالىر شؽث. برصقه ح

ى ح تمصا صرثن ر ، . تء حيثيت ى ديت ح ثيضى برف ث مصح مصثخثز آل ، يبح شتض تىرصىر ضث

ده تىؽدثي. ىيقثض ح مصثج ىح تي صته تىغ حختج تىصـه تىرهه، ضدو خارر قن، تى

: تشؽس يؤر تىريثء ى ؼن، ضه تلصي تى يل خت ط ي ىح تىرصىر

ثي صته ـهض خدح تلص ف خرة تألـنرث تىهرر مرثىفن ير شنرح تىندرذ. رصه تىريرثء تى ره ىرى تىظرر ىر تىترر : ن دح .6

تىترر مرث تىفنر ح ر ر ثر . شقره، يم تىف تىدص ؽي تىري تىفن ي شنح تىندذ تىاثبرر ت صته تصو خ طثء

تصو خ طثء ى شض ى تىردثيذ خدح ى تالؼثخرر ت صره ؽير تىفر تىدصر ح ي ي مث .، )ىر خ ىص(: ضثه ،

هىث تصو(. ص م ىف ـيقر نيتر. حطي دثيذ )ت ص

تىهت ىظي ى: . دح ث1 ـط رصقه خرة تىريثء ح نليس حر هرهذ ، تال ه ثر تىق تأله مث ضه شا تىفضر ف شثيم أل

ز تىفيفر ى ره تىػ تىص تىصقيه تىقير فر ـثؼرثز تىري تىرقيرر ر ؼرهتى. تىرػ ، نليس رث ظقث ثز مصيفر، يرج معذ

خثىىح تىرق . حمع تىىتح يتضث شريقث، تىى صدؿ ح تىىتح تىن ر تىثـر تىمثىصر، تىرقيتىػ تىطدر تىى صيؿ ىىىل

13 تىصي خثىؽد تالى: قثى يتىرصىر ـر تاليتنذ تالثري، قه ثؿ فه ث و - ف شصشرح ير صرثبػ رث ره ، ي تىرصىر ح

ـ قث ىيض تىؽد، ؼه ي ر ن ذ تىد تىنفثي ى تىرهه تىنف ى تالث تىى ر تالث؛ ر ، لثى تىنف -أل

شرث ىيرىتز تالىرر ، تىقارر ا ضصثء مو تىصصيتز تىؽدرر تء رى، شيل تىفر تىص شه تىرقو رطثز تىتضا، ثص تىقه خفر تالث

تاليتنذ ثخقر ي تىفرو تىتن، تىظي فررو ، ـط ه تالرث ر تىضرس تأله، دو شلمه ي ـر تالث وح تىرصىر ى تىقه خل

تاليتنذ ر ، ث هت وىرل، تيضطتير تىص شصف رث تىفر تاليتنذ ه تىرصىر ي شن صثـدر ىيفرو تىتن ي تأل رثه، تىضس تىعث رإ

. إث ح فرو ح ي فروي، ـط شن ثك )ضفر( ى لصثي ن حث تالث د ، مو تأل رثه تاليتنر شد تىفرو

1063، ند 61، تىهيتثز تىهر، قثيز، خ ـهن ر ، تىرصىر ـر تاليتنذ تالثر، ثؿ فه ث و: تظ

7

ؽ تـه ى تظث، تضفث ي وىل تصهيي طق ث ب ث ح تالث ي ن ح نر ، ثىفرو ى

رو تالظ وتز تىضس. ظ دغ ىفث و تىفرو ح ن ي ـص فثح ي ـص ي صصو

ث خ تىفرو تىدا تىفرو تالرث ـر تالى ضرثىت ف ىص . خىىل صو تىرصىر ص شث

ح تىرصىر ث صىه ر ررو تالرث ، شم ميق خإيتنش تىفذ، ف تىقهيذ ي تىفرو، ح رثى

تىقرهيذ تالرثر ير تىفررو تىصرلظ ر طرذ ر خفنر ، ى شيل تىقهيذ تىص حـهظث ث رر ح

ضت تىمي .14شق ظر ـر تىفرو تالث ه تىرصىر ي ش تيرصهيه تىطقر رثهلل ىر نر

ى تىنفثي مف ى مث ي ح مرث ر ث ير نر رلش خفررو تىنفر ر ر؟ رث مرث

ث.ىمي تىعتج تىرقثج ى مثس تىرثص ري تالث ح مث ي

ي ر تىدرث رث ب ـر ر شدرث ؼير خر تىصصري تىؽدر ىقارر تىؽدر تيلصرثي تىصصري

رصى ىث ب ث يفس شقثخو خ ضهر تضفر رثىؽر ى تىقار تىن ر تألثر يفر تىه ، تى

رصىر ر تىفار ب ثيذ تىرخرر تالر ر رث تؼر ر تال . ي تىدث مىىل ث ثث تىصصي تى

ى تىصصري تىؽدر ر ر -د ث–ي ة فثيز شدنس ىىىل مث تىف تىثبه ص تخ ييه ثب

ـر تالث تىصرثو رث ث ر شرثو يف ضطدر ا ى تىراير تىفقر تىفيفر.

: واالختيار القراءة الرشديت لمسألت الجبر -ب

قه تـص تىقآ ، ؼن شدث تلص ف تىنصثج تىر ـه لىر تىؽد تيلصثي تخ ييه

تالث ؽدي ي ري ، تـص حاث آثز حل شبفو ي ح ى ؽديت ي ىت تىفررو، آثز شفه ح

: خ آثز تىت تأله حيثي تخ ييه ى

(. 91آر ، ي ث مو يء ليقث خقهيي )تىق

(. 9آر ، يمو يء ه خقهتيي )تى ه

وىرل ير ، يث حصثج صدر تألي ي حفرن ي ر مصرثج ر ضدرو ح دحرث

(.11آر ، ي )تىفهه

14 يه صي ي ي ضثه - مرث ، رلخت نتر ح صرت ح ؽرث، يث ىن ي ىه ي تىفطذ: حخ ذ يض ح

ي طرذ تىصر طر تىرث يرث ي شدرهو ىمير وىرل : شر ضره شررثى: رذ ظ قه حخ، و شف ث ؼه ثء، شصػ تىدر خر ؼرثء

تىه تىقي.

يت خمثي ي تىصفف.

8

تىقهي ثخ ىنو ث فهض ؽ. ، حعير خر ىؽ ر آثز شفه تىقآ تىر ف ح

ىإلث طي تىفر تاليتنذ ري بم ، قثخو وىل وم تخ ييه آثز حل شعدس ح

ب. خ ىت تىت تىعث تثز : ي

خث مدت ر معي )تىاي خهقصب (.31آر ، يح ب

(.30آر ، ىاي)ت ي دث مدس حهني

(.10آر ، ) يتىى مدت تىةثزي

(. 191آر ، يىث ث مدس يث ث تمصدسي )تىدقذ

(.60آر ، يحث ظن هث ثصفدت تىر ي تىهي ) صيس

صررهنذ ير وىرل تألعيرر ، ضه صرقه ىت تىصدث حمع هث بىم تىرث رث تر تىتـهذ فرث ب

: ث، حاث

آه ررت ضررو رر رر رره حفررن.ي، يح ىررث حصررثخصن صرردر ضرره حصرردص عيررث ضيررص ح رر ررىت( ،

(. 611آر ، )آه ت يث حصثخن تىصق تىؽرث دإو .ي (.615آر

يضرو مرو ر ره (.09آرر ، )تىرثء يث حصثخل ـر ث حصثخل ةر فرلي

(.09، )تىثء ي

تالث ؽدي ي ح رثى ر حارث ـر ر شثر أل رثىر ، ضرهي، ـثصو ى تثز حعثىث ح

إ حظح خره وىل ري ث حضه ي ح ثه خفة يتنشر. ر رص ظثىرط ، مصثي ث لش ث خإيتنش

قهذ خثىاةر تالىرصغ تألت ثى ب ـص ىغة تىف ىت تىفررو رو ر ، فرو تالث صفك خفر

مي ه ؟ ح ه تالث ا ؼن ضدار تىقهي؟ ح ثوت؟

حث ؽثه تألـثنط تىدر بار تخر ييره ىر تىصررثي فر تىرى ىفرس ظر ر تىقرآ. فر

يضرثه : تألـثنط فو تخ ييه ي تىفهط تىا تىى حين تىدمثي ث حخ ذص حه

9

لخت نت ح صت ح ؽث.ي، يث ىن ي ىه ي تىفطذ: تىد صي ي ي15

رث ر رث دح تىنفر تىفطذ تال ح تالرث ردد ؼديرر ، ارل ير تىرءـهط بقصه ح ح

قصا تأله اج ى تخ ييه عثي خثىفهط ب : تالث. حث تىص تىعث تألـثنط تىى بمثى تى

رو ، يليقس يء ىيؽر خل ثه حو تىؽر ري رث : ليقس يء ىيثي خل ثه حو تىثي ري. ضثه يؼب

يه ه ي ص به صي ي و؟ قثه ي تىصر وه : فه يب خهر صرص ص ؼو هوت لي تىصردصه ىهيصؽره ت ي ه

هوت لي تىصردصه ىهيث ه تىصؽر ب خه يب له بهص صوه تىصؽره ثهه ح ز ي ح ص ب ص ـ صوه تىصؽره ص ح ـ صوه تىثيه وه ح يب خهر صرص ص يه ت

ه تىثي ب ب خه يب له صوه تىثيه بهص ثهه ح ز ي ح ص ب ي.16

تىرصر تىنف ميضث هلل تىرده ؽدي يث. ، ث بعدس ح ح

ن ن ـو ىت تىصرثي ؟

ت صثن دهح تىددر تىفو تىيه :

تالينثه تصه تخ ييه ىر درهح تىرددر ىت ىفو17ردح تألردثج ردح مرو يرء ر ب خث صدرثي

تىارت ىر نر ب ر ىصرثضة ر ترثز ، بهيك مو تىفقثب صثا تىمير ر رث رر ره تخر ييره ح

تىات ى شف رى يتىظث قصه : ىىىل قه، تألـثنط خقهي ث مث ؽا خث ؼرث صرهت

ث ضصه تىؽا خث ي تىصط تىى تىف ى تىلىر.ي تي صقثن 18 يإلث تمصثج ن خر

يتفررثه يـر : تاليتنذ ره تخر ييره ر، خفرو تاليتنذ تىص يدا صهي تأل ررثهي ضثنيت ي تيلصثي

15ث حخ خن فه خ فه خ يث تىتط: ـهط ضه - د هتن حلص هظث ه رر تخر رره، خهدغص رهظث، ـ ص ثىرل خر حر ـ ص ره خر حخر حرر ر ر

ه تره ص ىه ةهو ب خ تىمطثج ص : ي ده تىفه خ ده تىـث خ ه خ تىمطثج ثي ح رهب حيص ص ص وبيصب ه يه ب ص ب ه ص خه آن ه هوص حلى يخل ص يذ تأل تف آر ه ه صفب قبرهب : ثه تر , ض 601 ي ح ري ه صر بره ه صري ب ي سب ي رص ه صرب وبيصرب , ظبر ي ه: ه غ رصمص ص ب ث صر رؿ ظبر لير آن

خهر : ضثه يءه ىهيثيه ليقصسب ب , يب صوه تىصؽره رص وه ح خهر يءه ىهيصؽره يليقصسب ب يبر صوه تىرثيه رص وه ح رو . برهب ه : ضرثه يؼب ؟ قرثه ي روب تىصر بره ه , فهر رث ي

ي ه ص ر: صي ب ي رز ير ح ص ب صر ـ صروه تىصؽرره وه ح يب خهر صرص ص ؼو هوت لي تىصردصه ىهيصؽره ت هوت لير تىصردصره ي ه ه تىصؽرر , يبرب خهر له بهص صروه تىصؽرره ثهه ح

ه تىثي ب ب خه يب له صوه تىثيه بهص ثهه ح بز ي ح ص ص ـ صوه تىثيه وه ح يب خهر صرص ص رب ب . " ىهيثيه ت ـه ب ي ص : ضرثه تىصفرثمه هر مهصرثخه ر رثي , فرى صسب مرث ه خصر ث ص ري ب

. ه ثي تىصؽب ب ب خص يه ص ب ب تجه , ثي شفث ىهيص ه ه تخص مص زب ي وه ص تضصصص ث ص ي ب مص وه

16 تىرثى ظ تخ ييه لثضا خؽا ث ىظث ي ن ح ؼه حشق - ضر ، خثىن ضر ير خريىرث ؼرح ح نر مرو خث ح

رث. رىح تخر ييره ، يء قهت خظث ششح ثهلل تىصثا تىفن تىرص خميضثش يل تىصرثا ح شرح تىؽرت تأل رت ششدرث فن

تىؼنتز ضث حرث تأل رت صصىره ر تألردثج تىطدررر تىقصرر خرثىؽت. مير حرث تىؽرت ر صررث ي ، ؼت ح ت : ى ح

تىدير حث تىتيت ره تألي فيفث ىصيق تىدىتي.

17 699ص ، 6999، م نيتثز تىـهذ تىرخر، شقه فه ثخه تىؽثخ، تىنا ثػ تألنىر قثبه تىير، تخ ييه -

18 56ص ، 1000، نصدر ىدث ثي، ر صطيفثز تخ ييه تىفيف :ؼتي ؼث -

10

. ىت ر تىفر اليتنذ تالرث تىدرثي ردفث ر ر ح نر ر ىإلث تىتن ريىر

ف ر تاليتنذ ي صهي تىفرو قصث خثىري.ي، صفر ريىر19

رررىت تيمصرررثج صلررر يررر ضرررر ضرررير ش رررر خثألررردثج تىصررر رررمث خررره ح

يرررث برطررر خثىرررىتز حي وتز تىررردح ررر حنررر : خثألررردثج مثرررس نتليرررر ح لثيؼرررر. قصررره تخررر ييررره

ؼررررن تىررررددثز صشدررررر يرررر تألرررردثج رررر تألرررري تىصررررث ر ح ىرررر ررررهيمث رررر يرررر رررره يرررر

خثىصررث ر ي خثىصررثا. مررىىل رر ؼفرره ؼررن ششررح تىررددثز يرر تألرردثج رر ررىت تىرررثى قرره ؼفرره

ت.يتىصثا تىفن شرثى وى ت مد ل ي20

ال تىصت خ ظث تىددر ف تالث ظث تىرددر ر تىررثى تىمرثيؼ رث نر رصر

، خثىقاثء تىقهي مصرثي اليتنشر. خرث ح ب ؼر ي صثا ي ث رو ي ر ؼرر حلر تالرث ـر

خه ح شصت تىفر تيلصثي را تىؽدر تىصر ر رىت تىفنر تىارر صت قث ن تخ ييه

تاليتنذ تالثر رو تالث ضهيش، تىص ث ي شمغ تىاط تىبر تىفهنذ ، وىل ح ىن

ىث ضهي ـن خث دح ى تأل رثه ير ؼنث.

شصري تخر ييره ىر ضره ترصه ر ، لىر تىفرر دعر ر تىارت ر ـره وتشرصاؿ رث رد ح

تيضرطتي ـاريت نؼرث ر ترثز لثصر ى وىل تىصت خ تىارت خر تىرقرو ـاري تيلصرثي

فررل خرر يررفذ تىصرررثي خرر ، نررث تىصررلى خررث ـرر صؽررث تىفرر تألـررثن تىرر ه، تألـثنررط تىدررر

يج خث. خىىل ي فو ضار م رر قرط خرو صؽثرث ىر ضارر ثرر تؼصث رر تىصص تىصاث

رث حـرثن تىؽثرح ي شصفرغ ر تىنار ، ح هث قه تىفه تىن ر تىص مثس شللى خثىصلو شصدر

ىص دقس ص تخر ييره ـصر شل شث ىيرثر ىصضه ثي تىفصر ح شىمث ث ضا ر تىرصي ت

ص. ضه ث ىت شه تىات شفه تىث ـى يرث ىتح. ىىىل قه ر مصرثج ي صرو

ىرس ، خمثصرر تىفثرهذ رث، يضه الز ه تال ـص مف خرا خراث خهت خرا خراث: تىقثهي ل

مثس حضو شرل ، مىىل ريس تأليرر، خصلي ىيؽي تىرصىر آثز معذ حـثنط معذ صـت

لضا تىث ضدو وىل يآ شدثية ـج ضت تىات ضت تىث مو شف .ي21

19 59ص ، ف -

20 611-616ص ص ، د وم، صو تىقثه شق ث خ تىارر تىفنر تشصثه: تخ ييه -

21يي - ث شفصريب خه ب لده ء ه ص و ي مب صا ه تىىه حشصق (99تر : تىو (صب

(63-61آر : )تىدل يخث ضن درث يهتنت ؼريث تؼث ثؼثي-

11

ضج دهح تىؽت تىفو تىيه :

فه شف ضرذ ى ؼثح ت صثن دهح تىددر قه تخ ييه دهح تىؽت تىى مثس شقه خ خرة تى

ؼا تىؼنتز تىص تىرثى ؼثبذ تىرقو ي ح تىمي شثل آثش. ثأليث ذ ع مثت قى خل

ث ، ىيرثي ح نر ظيرث، شن ي ح صفر ح ششح رن ىيرو ح نر ارةث ىيرثء ح نر ر

ث، شفهن ىيثي ح شفه ح ي ، ضثش ىن حؼهث ي صفصث تىصر ر يرث ، صن خنت

ي شيل تىصيذ ى ي يث. شهلو ىصشدث شظث ث يث تىى يمدث

ة تخ ييه تىقه خثىؽت أل ضه ف تىفنر تىص ش ن ى فررر بارنل ر ـنرر تىصرثا

تىنث تىصشح تىهضر تىظث صهي وىل خآثز تىقآبره دهح تىايذ 22شهه ي ضرذ تىمير

دهح تىاريذ ر تىرى رث ر تمصرثج تالرث يتنشر ر ىر ـصر تىصر ـ تىمي مهت ح

تىقره خرثىؽت ر حضرج ح رهه ير فر يرر رث ضيرث: قه تخ ييره، غدث قه خثىؽت ر ح

رث رث حرثطث خر تىدرثنئ تىصثا ح هه ي ؼن ا ح ف تىفنر ر ح ر صر ىر رقرو ح

تىغثثز تىص ثز ششح يث ؼن تىغثثز ى ن ث ث ظث ي ششرح. وت ىر نر رث رث ظرث

تىصشح تىظث خثء تىددثز ي ششح ث أل ىى تىؼنتز ث هت ثى ى ن ث ث نيىر ي ح

ث صهيز ي ـنر. حث ؼن تىؽثب ي حـره تىؽرثب رن ح ي تألدثج تىى هه ي ح

قط ي ؼر ر ن ؼرر ح ن ث و ي ـن عو ح قا ـؽ ي تألي تىعقو تىى

ي ضا ن ضا ح ي ضا ن ضا. و ىت تىقه ي ضريذ رث خطرثه ؼرن تىفث رو

ث خطثه ؼن ث و ـن ثى شرثى شقهس حثؤ وىل.ي، ي تالط ه23

ت لر ر ي صك تخ ييه تأليث ذ ن تىنا لطة تىا رصدر ب ا تىقه خرثىؽت

ت ير، تىضت شف صهي تىرثى حدثج طدرر ح تىق تىص خعث تىطدررر يىر : قره يتن

تىطدرر ص ر ح ي يء حنه ي تىصثا ؼن ؼن خى تىصفر تألـنرث ىريرت ح يت ح

ث ؼنتز تيصهيه ي ؼن تىصرثا تىررثى خؽفره ؼرءت ر تىقثبو خف ت ىطدرر ضه حقط ؼءت ظ

22 600-619ص ص ، د وم، تىنا ثػ تألنىر قثبه تىير: تخ ييه -

23 600ص ، ف -

12

ث تىميضثز تىؼنذ قه ؼفره ر ح ررثه تىمرثى ردفث قرج رىت ؼنتز . وىل ح ؼفه ؼ

ؼفه صفر صفثش.ي24

تىفر شصؽه ه تخ ييه ل ه ت ـرر ، رو تالثـثصو ىت ح ي نر ح نر ـر

ت خإط ه، طيقر ت ؽد ب وىل ح ى مي دعث ح مصد ضر نتبرذ ـصر ، ي ن ح ن حاث

ىله ؽثيز شمس ى ىثي ـص يتنذ ري ثوت رو خرث مر حفر ؼره رث. نر خر تخر

تىط ىت؟ م ليص ى تي صهته تىفن ي تالث؟ييه شلىف

:النقد سبيال إلى تأسيس الرؤيت -ج

حضث تخ ييه شصي تىفر ل ه قه تىفه تىص ردقص مثرس رر ىصفثرث تىامصرر

ي تىن تال ر ىث ؼثء خ تىات. ل ه ىت تىقه حن ى ح ؽثنه حي تىصصيتز شثيك

، تىقاثء تىقهي تىؽد تيلصثي تىرقو تىقرو تىـهترر صرفثز ح رثىر تىررثن تىصنر ي رث ح

ي تىن مث ى خهتر شاني خ يذ تلص ف شصثيت خ مصي تىصفثر تىصرل ز تىصر لثضرس ر رى

ث ضر خ تىؽد تيلصثي.تىقاثث ضفس ي لىر تىفرو تال

ح ثه تالث شرن ى ضهيذ ح ر ي صيرل يتنذ ي قه ي ة تخ ييه ض تىؽدر تىقثبو خل

إ ر ي رط خر تىؽدر ، ي ضث حاث ي نصح أل رثى ؼح ح ن ؽديت يرث: تلصثيت ضثب

وت مير تالرث رث ي ، تالث ؽديت ي ح رثى رثىصني ر ر خرثج رث ي طرثه وت مث ، تيمصثج

تىؽرثن ىر ىر ترصطث ر مرىىل تالرث ىر ىر ر رث ي ، ط ى ن ه خ شنيف شني تىؽرثن أل

تيصطث ر يط يط تىصني مثىرقو تء.ي ط تصطث ر. ىىت صثي تىؽي ى ح25

صقه تخ ييه مىىل تأليث ذ تىى يتت شرهو لىر تىؽد تىني ىإلث شفهظت ؼدر ؼبر

ىإلرث مردث: ضثب يتت ح رلشت خقره رط خر تىقرى قرثىت ث تأليرر إ تىنصرح خر ، يح

ى تىلىر.ي ت ي تمصثخ ىت حـه حدثج تيلص ف ثىرده ىه ؽدي ، تىنح ميضثز هلل دفث26

24 699ص ، ف -

25 690، ف -

26ص - ث حصثخنب ي )تىاي ي ص معه فب رص ص نب صهه دسص ح ث م در ده بصه ص (.30آر ، ه

13

ي فررو ت صطرث خفرير لثىقرث ىر ح ث تىرصىر قه ي ة تخ ييه يطط ت صدثي تىفن ـ ح

ي تىص ؾ ي ظي ي فح تىظي. ضه تصهت وىل ى آرثز ر تىقرآ27 شدر ـرر تالرث ر رير

ر رر تىرصررر رررو تىارر ىررىىل ي نرر ح نرر رىت ضررث ر ىرر تررصهييش تىرقيررر تىصرر ش مرره ح

تلصثيرث ىإلرث ير رثضدر و؟ ، ي رصر تىرثص ثنت تىا مثىنف رو تالث ى ح

دت ى تالرث ـرر طيقرر ضرهيذ ثبقرر شؽرير نصرح ى ؼح ي تىرىتج؟ ل صر ىت ه ح

خرىت صردؿ تالرث لرثى ح ثىر ن شرهلو لرثيؼ فصرو خرىىل ، ح رثى صفو ىص مثيرر ر وىرل

يى لرص ف مرث ضيرث : و قره، شدر تالى تىصثا. ىت ث ف تخ ييه قره ر تىفر تىرصىر ىيفرر

تالث ؼه أل رثى دح آل تىا شرثي تألنىر تىرقير ى تىلىر وىل ح وت ضث ح

لثى ىث ؼح ح ن ث ث ح رثه ى شؽ ي اةر شرثى ي تلصثي ن رث رث لرثى ير

ضه حؼا تىي ي ح ي لثى ي دفث.ي28

ث ىيفررو تالرث ثخ تخ ييره رث ير تىرصىرر ر فر تألردثج تىمثيؼرر تىصر رمث

ظ حـثن تىؽثح ا ؼر ه ر ؼرر حلر ، ىإلث تيمصفثء خصلمه دهح تىفر تيلصثي

رو تالث لرثى رير ر ي ر أل يغ تألدثج تى ر ىيفرو تالث ق خثث تىهتلو ؽ

خرهت نتبذ تىمثى تىفقق ىين دح تألدثج .

2

خرره ح شطضررث ىر تىؽتررح تىظرر تىصرر رثىػ رر ل ىرث تخرر ييره يررنثىر تىفرر خث صدثيررث رر

تىف فر تىرج صر ىت تىق تىدفط ى تىؽتح تىقاثث تىبر يفر تىه ه تىصني

تىصر نرر ىيفررر ح شصؽره ررث رر مصثخرثز يررف ضطدررر. ضره تصقررث رر رى تىؽتررح تىؽررثه تىفيررف

ت، تىؽثه تيؼصث تىؽثه تىث شؽيرس ، ر ؽرثيز لرث رث يرف ضطدرر ر مصثخثشر معر

خ ظثثث ث نث تصصفثء خرة لصثبصث ؼير شظتشث.تىفر

: الحريت في المجال الفلسفي -أ

ره تخ ييه ـيقر صو يبر خ تىفيفر تىثر تىفيفر تىغخر ي صق رن تىفيرفر تالرثر

قرط خرو شطريت ضرهت ىيررثى رضف ح يتؾ حيط تىى ى قفت ير تىارؾ تىصفر، نث

27 699-690ص ص ، د وم، تىنا ثػ تألنىر قثبه تىير: تخ ييه -

28 ح تىف فر برثي تىف فر. -

14

تىمثص. ضه شؽه وىل ل ه ػ قه صثل حيج ن ـ ضثب ير تىقره تىدرر تيرصهيه

مث ؼثنه تىىتح تال ر تىمصيفر تلصي رث ، فص ن حيط ثضا شؽث خرة تضف

تىتبفرر ر معر ر تىتضرا. مرث نهر ر وىرل حريخث قي رث يصرث قة ـؽؽرث تىترر لطثخصرث

شنث آىثز تىط تىث حنتز ؽثى تىمصيفر. فر ت صتضر ير مصرثج تىغتىر تىار يشث رس

ث ـر نر تىف فري ى فم تىثؼ تالهىؼ ح تيصثء ى ضر ح ىح خو مث ين ي ثخر

ىيره حصري ضت ره قثصره ، تىفيرفر مرىىل ىرث حصره قثصره، شث ى آيتؤ تىص مرث رصدر رث ح

رث شصرير خضر ثز يدرر شقرا لرثيغ رهت ، ؽر ىيرقرو تىؽرهته رث، حصه تىه ضت ث أل

، قثصه ـو تىث ي تىفاير ختطر تىرو ث شقي تىارر لثيغ تىدهر تىف. حث، تىرقو

ارث ، ث شرط ر ر ـه ت تىن تالث . حث تىفيفر يث تألل حصه لثصر خث

صررففر رره ث خررثء ر ررر ، ررصقديث رر تىفرر تىصؽخررر خهررر تىرقررو، تىرقررو رري خررث ح درر يررث

رر شررر حاررث خرريك تالررث تىفررن تىؽررث رره ث رر تأللرر ، خررثىن خؽررا ررت حرردثخ

شؼ ف تىم تىفاير تىرثنذ.

رث ىت تىطي ين تخ ييه ي تىغتى قث خففص قره ىنرو حضثير ترصهييش لثىصرث ىر ح

مث رؽح ىألنىر تىص فنث تىغتى تىف فر و ي ري تخ ييه حـهت ي صثنضر ي خـثر

تصقثث ، ضثىث فهث رصدث تىانك تىص رصهث تىغتى ىيصا. ي تىف فر ث رث ح ؽه ح

رو ىيغتىر ش بر حصره تىفثيتخ تخ ث ي فو ىث يفر حيرط. ىرث قر تخر ييره ير حضث

مىىل رو ا تىفثيتخ تخ ث.، تىف فر رصف ى خثىصتج

ـص تىفنر تىص ثيث ر بصرهي حـنثر ر تىؽرا ي ح29ؼريصر صقره تىفرثيتخ تخر رث

ث بعدصث حيط ي تألتبو ى صففث ح وىل ث ح ثن تىانك تىص خاهذ مصثخ ىت دث ح

ضث تىغتى مصثخ ىاج تىف فر خرا خدرة.

صؽي تىت تىصفي خؽ ء شيل تىظرذ تىضر ر تىصر ثيرث تخر ييره ر قرح تىرص

باقر تىص شفصن ى تىصلو تالهىؼ ىيص تىره ت شيل تىقتءتز تى صؽث ب ث، تىه ىارد ضطررر يتر

ررث شؽثررث ـررر رر تىقرره ، ( ررا تىقررتءتز تىفنررر تىررثخقر ررépistémologique دررصىؼر ) ثي

ن شر ح شرصح يتبر ح فر ىرث ألصرث ر شرثيك تىفنر تىفيرف تالر تىهـة تيلص ف

29 10ص ، 6993، تىهتي تىصر ىيا، تىففه.ييتىطه خ تىنز ق تخ ييه : ـ ضتي -

15

ثخر يتىطره خر تىرنز ر ر قر تخر تىى ق ه ي تىتمر. ىىىل قه ـ ضتي ر مص

ؼرن تألرث نار : ييه تىففه ح ظ ظيذ يفر ضث خث حخ تىىه خ ييه ى ظدثش ظدثشث ضطر ث ح ي

رث حظرثء تىارثط تىرى تىرقرو ؽرن تىصري تىيرر ىريرث ، ي تىصفن تىفة تىغير ير فر

يز خثىفرو.يرق30

ث تخ ييه تىنع ضتءتش شليش تىفنر شؽث ىيقن تىثر تالهىؼر تىصر

ضرا ررث معرر رر ررثخق رر يررثء تىنرر تىف رفر تررصثن ىرر ـررر رر تىصفنرر تىصلررو ررز رر

طيز ضتءتش صدغس ىيه.

: المجال االجتماعي الحريت في -ب

صنثرو ب شصؽي ـر تخ ييه ىت تىؽثه تيؼصث ر رر ىر شلر ؽصرا رث ثضرو

خ صق ل ى صطي. ضه يم تخ ييه ، برثو تأل تن ؼر م حو ىت تيؼصثت تالث

رثتشث را تىؼرو ىصرة خل درثء رىت تىؽصرا رر يؤص ىىت تىؽصا تىفثضو ي ني تىحذ ضيذ

، صردهث، ي تىثتذ شصؽث ث ي تضر تيؼصث تىعقث تىى ؽرو تىحذ شدر نث

تىررثء رر ؼررر حرر : فرره رر حنتيررث. قرره تخرر ييرره رر مصصرر ىنصررثج تىثررر أل طرر يضيررس

خثىايذ اصم ث ث )ح تأل رثه تالثر( تلصيف تىؼثه ت تـه تىغثر تالثر إ

ت تأل ثه تالثر تىثء تىؼو حمع مه ىر نر ر ير تىصرا خرة تيلص ف. ح ح

تألىفرث ، رق تىريررح شن تىثء حمع ـىضث خرة تأل ثه مث ظر وىرل ر ر تى ىرىىل قرثه

شديغ مثىث وت حالث تىؼثه يصث تىثء.ي31

ي إوت مث وىرل مرىىل مرث طدرا تىرثء تىؼرثه طدررث تـرهت ر : ه تخ ييه ى تىثتذ خقى

ث قصه خ تىهرر تىررو تىتـره ر تىدر تىرثء قر ر رى تىت مث تىطدا تـهت خثىت و ح

دغر ح نيفر ر تأل رثه حضيرث تىهر خثأل ثه فث تىص ق خث تىؼثه ي ح خث حر حضرر ر

اقر.ي32

30ص ، 6999، مر نيترثز تىـرهذ تىرخرر، خرز، شؼر ن. حـره يرف ، مصص مصثج تىثرر أل طر: تىاي تىثر، تخ ييه -

611

31 611ص ، ف -

32 611، ف -

16

ضه شؽيس ـر تخ ييه تىفنرر شؽرث رىت تىضرت ر ش فر تألرثىح تىدثرر تألنىرر تىرقيرر

تذ خ تىؽ شه ى ضيذ دى تىظي تىريط ير تىرحذ تضرطثنث ؼريرث تىص شعدس لىر تىث

وىل ي ظ ي تىصمي تىا ه دا خته تىر تثي تألر ي ر تخر يرر حنتذ صرر أل

تىؼرو ثيرر ييه شقه شصي تىامص ىيتغ خث صدثي ضرر رر ىيؽصررثز ىر حنتذ ىصررر

يث ي يح ح ش ن خ تىايذ ى طيح تىنثؾ ىن ي دغ ح ؿ ى خىىل ص : قه، يتش

ث ه ح ن ىت تىفرو ث ث ي خل صفر تشف ى خث وىل تىنثؾ.ي ه خ ه أل 33

يررر رر خررو ررىح تخرر ييرره رر ثيررص ـصرر حيررتطث خرررهذ خررإضتي ضرريذ ح شصصررا تىررحذ خؽب

تىيرر ىرس يرطث ر يرط : ـقضث عو ـقث تلصثي ؼث يصث ير فرث يوىرل ح ر ر ح

تىحذ خإنثث ح شغ فث رصه شق وىل ي ه ؼرن رص تضرؿ ر رى ، صفر تىنثؾ ح

ظثرث ، ىصص تىؼنذ ىير ضه ف تىضس ث ن خت ضف خنو ؼرحذضثخير ت، تىقار

ث رث نر ر ترصنث تىمطرثج تىرتن خثىصرفر تىهضقرر خثالضرث ر ىر ي شطد تىقت تىفقر شطدقث فن

تي صثن ي تىتضا تىصثيم ص تىدذ تىى ه تصصثؼثش.ي34

ؼر حل طؾ تخ ييه ضار ثر تىحذ ىيؼثه قصرث خثألنىر تىا ر تىص حلى خث ؼي

فضرث خرىىل خر تىار ب تىفقثء. ىن ر قثخرو وىرل ي ر ثررث ح شرح تىرحذ تىهرر شر ير ث

ث ـقث ر تىصرؤ تىره تىصر يخقىر خفر يرر تىرحذ : ر، تىقرثنذتىهر تىثبو تىا ر نت

ي فث تىرتغ تىرثتذ خرث خر تىؼرو ر تىقصرثص شؽر فرث صردث ر يرر تىفرج

رث ت صدثي ح تىىه يح ىهي مو تىفثيز شف خرث تلص خرة ى تىتض را ثىرل فر

ث ثر ث ، قي)...(رد وىل تىت تىر ـ رث شر صر تىتضؿ تىرثىؽرر تىيرهر ىيرلىر تىرر ح

تؼصث ررث خثشؽررث تياررغثه يررف ث خصفيررو ضررا ؽصررر حضررف رر ؼرري تىررثء يرر ررث. تىفررثذ

تيؼصث ر تىثر.ي35

33 611ص ، د وم، تخ ييه تىففه تىطه خ تىنز قر: ـ تىقتي -

34 130-199ص ص ، 1000، تىطدرر تألى، م نيتثز تىـهذ تىرخر، ييؤر تخ ييه تىثري: ه تىريد -

35 حرر تىـرره )حخرر ر رقررج( مررث ضرره لررث رمرر ـخررر ررر - شغررثه ررـ ضرره خرهيخ حىفرر نرر يررل تىد 595قره تىتمارر

ر ير ر، يخره يؼ ضث يههت: تصص ي ح دطرا شخصرث خر ، مرث ضره ىر حلرث حخرث فر تألرهى ؽررو صينرل ر لؼر، له

هن ير لدر ر ي ارل ح، و د حخر فر ح ي؟ يرث خيرغ حخرث فر ترصفعثظ رث حرت ىر تىردري: ميث ح ثه له، طرث ثش حه رث ر

ث ير ثصثه حيثق تىؽذ ن ث ى ف... ؽرو حيثق تىؽذ فو خرا ي خرة حو خيه ي حو خيه... مصدت خىىل ثط ل ر، ثش

، ففرر ير خغير. خيغر حر حخر فر تىرىميح ثه ح تى ض حيثي ي تألطدثء خثىف مرغ ضثصرهت هرر رث بفرو ر ، حف

يرث ضررس ر ير ضرثه ، ؼثءش مصح حو تألهى تىثط تىص مصدث. ىث ا حخ ف خفمص ؼثء رصىيت ى ـص د تىدف يق خهر

ه ؼ ى حيثق تألهى فا، ىت تىاق ضه ؼثء: ى ه ث حضصيل خقى صري ير ري: ت حنت يثنتش ح خ لـا ضثهح خ قب :

خس ق ثي ح خ اب ."ي وت خا ليفصث خلي ثضصيت تله

17

ىت تىمطثج تىصفي تىى ثي تخ ييه ض خ قه تىيدثز تىص ثنز صر ر ي يل ح

تألهى خت ث خيغ تىص تىؽ شؽث تىحذ يرصث يـص صثيز حنتذ ىيصرر ؽثج تألخثء شخص

ث ، قط صقره ب ؼر حل ن ذ صفر ىتؼرر نثر تىحذ صر ـصر ررن ؽصرر ؽصررث

صؽثي. ب

:المجال السياسيالحريت في -ج

ت ظش ىيفثذ تىثر ر صر لرو مرو تىفرثو تالهىؼرر تىثرر مث تخ ييه ـ

( تىميفرر تىرى مرث 6699 -6610تىص ن ح ش ظ نثص ه حخ رقج تىن خثىصري )

يارح ر تخر ، ير تىميفرر ل هر رىت تأللرخو مث قخث يقق ح ضطدر تىرى شرن ، ـث

ييه36بفر ر ضطدرر، ىىىل مثه ى قثء ص تىص خرثىه ر تىره تالىفرثن،

37 ير تىري ر ح

تىم ف بف مع تىدثـع يتؼا ى ى تألدثج تىثر38تىص ى ىث يف ضطدر حر خرو

هحز خصقه تضف تىثرر ىيؽصرا رث دغر ح نر ير ر شرهخ ره تصرس ثي شؽثث ـر خ

حيمث تىفن ه تخ ييه، خإخت شيل تىر ضر تىص ؽح ح ش تىب تىؤ تىفثم : ي ظ ظر: و ح

ث فرو تىفنر ير حث تىفثم تىمثطح خإؽثج يط ا م، تىفن ي تىفن صني

ث صؿ وىل خ تىثىرل تىيرك تىمرثى تىميره... حرث تىفنر ير ير يرطث رث ح تالط ه

ف تىمطثج تىتين خل ح ...حث تىفن ر تىفررو إ ر رث ؼرث مر نصردث ىيردره خثلصرثي را

.يت صقثن تمصثخ طث ر تصعثي 39

ي صت تخ ييه تىص خ تىهر تىفثضير لصثبصث تىهر تىاثىر تىؽثير قره لفر

ي دثي ىيظث تىث تىى فن هص تضرث يرطث ىيرب تىرى دغر ح رل رث تألري ر

: تىهر ح لصثى ح ن

196-190 ص ص ص، 6903نتي تىعقث ر : شفق ـث دث خز، تىف تىثن، تىىو تىصنير، تخ ده تىيل تىتما: تظ

36 : تىرت: ؽير تألت تألىنصر، فر تخ ييه خ تىثر تىه: ه تىريد: تظ ىه تىصا -

http: //www.alawan.org/article8630.html

37 تىصي يل شص ثز تخ ييه خدح تشصثى خاقق ح ضطدر تفث ى ىفظر مث - تىميفر ره ششرح ير نىصر قره تخر ؼؿ ح

.تىثص ي يقق مصح ى ير تىره خره

38 311ص ، د وم، ر صطيفثز تخ ييه: ؼتي ؼث -

39 91ص ، د وم، تخ ييه شيمص تىثر -

18

ن ثي خثىفطذ ى نيترر تىرير تىظرر النيتك رث ر ؼرن خرإط ه شر رث ر ح

ؼن خثىر .

.ح ن ؼه تىفف ي رصي تىث ىث ت ر هيم

فدث ىيري ىصفصو تىري خاص حت ث رث ب أل ر حـرح يرةث طرؿ ىر ر رر ، ح ن

مو حؼتب.

تىى فح تىصرهه فرح تىفر تىرى فرح تىفر ي فدث ىيصهه حي مثيث ىينىج أل ب ح ن

نىج. يؼو ى لصثى ى نىج حخهت.

ر ى تىرير ي رر ىر تىيرىذ تىصر شصصرا خرث تىرف ، ح ن مثيث ىيىتز رضث ث

ـهث.

تىثه يثر مو ييدر ىت ث ي ب يء تىؼثه.، يثهح ن ي فح ى أل

تىؼو تىرى ره ر رر مرو يرء ي دغر ر رى تىر رر فررث ر ، ح ن مد تىف أل

ف تىثطقر ي ش ى تىهث يةث فح ى.، مد تىف خثىطدا ىىت إ

تىؽ، ح ن يؽث ث دث ى ى نث تىفيفر تىف .أل

خرره ح ، عو تىرهه ثب تىفاثبو تألل، ح ف خوء ص ف مو يء ل ؼو خىتش

شس ف خفدر مو ث قي.

ضثنيت ي تضصثص تىفه تألط خل ث ن، ؼه تىفطر، ـ تىردثيذ، ح ن خيغث40.

، ثز تىب تىص شرح تىهرر ضشرث رهىث تصظثرث تىثر تيؼصرث ـثصو ىت ح

شدرهث ثر تىه تىاثىر تىص ثي ث تىصريط تىظير تىفرثه ح تىفرر تىفطرر تىصر شر ن ىر

تيضصصثه تىيح تىح تىفض تىؽث ر.

40 699-690 ص ص، د وم، يتىنا ثػ تألنىر قثبه تىيري: تخ ييه -

19

تىرؤ ير ضرت تىررهه تىرثتذ ر تىقرت تىصر خثء ي ىت شصل تىر ضر خ تىرب

ر مو ث ى ح ؽ ث مه ى قط ر تأل رثه ر ، شفن تىهر تىص صطيا ىث تخ ييه

ي ؽي ي ي ي طغ ي ظي.، صهلو تشح ي

تىقه تىث تىى ثي تخ ييه ىتضا هص ضطدر رو ـنر حخر ر ي تىدث ح

رقج ظثىط ليفثء تىـه ظرث ر آيتبر تىثرر ح نرثي تىصر شفرهض رث ر تىهرر تىنثيرر تيؼصرثت

تىنثو ضر تىب خثىؤ صفثز يبر تىهرر ؼيرر لصثبصر تىصر صفقر خرث تىررهه تىرثتذ

تخ ييه ن ا ظ ـص خثاثشد خث تىفاث بنرو خر ؼرتء ، يتز شصص خث تأل. ي تىي ح

يير ىر -ىى تىتض تىعثر ب ث له تىيطث ي ر تى ت ـصر ر فصر -أل ى ن إ ر مرث ـر

حخر ر ثىر ي شظ شؽهز ـص صقدو فثمر قثء ص ظيذ تىرثر تىص حىدث ي خف

ى تىصغثب.

ـييث ىت تىدفط ي ينثىر تىفري مث ثىؽث تىفيف تخ ييره شطره ىرث ر تىنعر ر ىقه

مصد ؽرهذ حر لصصرثز شفنر ـثرر حر لصثبصر تىؽرر. قره مثرس تىفرر صرر رثي ر

ؽر تىصفيير تىقره تىرى قره مثس شؽرهت ري رث ى، ل ىث تخ ييه حيخ تىص ق خ تىارر تىفيفر

ل ى ح تىىتح تال ر حي فصث.

ضه ثي تخ ييه ر قير ـذ شقه ىح تىامص ر رلىر تىفرر ر ل ىر ؽثنىصر

ودس شفرث ، تىص حيدرصث تىفه تال ر شفي شل ينثىر تىصم تىص ح تىؽد تيلصثي

تىصر ؼرثءز خرث رى تىفره عرو تىرصىرر تىؽدرر تىؽرر ىتح يص رو ي ثضار حي تىصؼثز

تمصرثج تالرث ر تأليرر لثىفث تىصف تىصلو. و تخصره تىقتءذ تىرصىر تىص شىح ىر ح

تالث ؽدي ير رير. تلصير مرىىل لثى حاث يؤر ت، تىرصر تىفر دح ىؽدر تىى ح

ت رر يحررث رر ضرر تىؽدررر. ىرر صررد ح ضرر رر ررى تىتضرر ررا يح تأليرررر تىصرر ي شدصررره معرر

ت ث ضصه تىؽا خ تىؤ ي يتىصرطي تىرى : تىايذ ى بقصث هث ح ي يح تىلىر رصد

تىف ى تىلىري ضى.ي

ت خرإط ه. ت خانو طي ي ن ح نر ؽدر تالث ي ن ح ن ـ ضه ت صد تخ ييه ح

يتىنار ر رثػ : ح ؼثا خ تىؽد تيلصثي ي تىصط ىىىل قره ر مصثخر، وىل ح ى بمي دعث

20

شدثيك شرثى ضه لي ىث ض قهي خث ح نصح حيثء حضهتن. ىنر : تألنىر قثبه تىيري يظ ح

ته تىرتبر ، ىث مث تيمصثج ىصيل تأليثء ى ص ىث ي ختشثذ تألدثج تىص رمث ىرث ر لرثيغ

.مثس تأل رثه تىخر ىث شص خثأل ؼرثي، ث

ث لىر تىفر ه تخ ييه خل ضث ر ضر ظرث ر ىر ؼيرر ر تىؽترح ضه رث خفع

ثصقث ى تىؽتح تىفر ؽهذ تىؽثه تىفيرف ظر ، شؽهز ث تىفر مصثخثز يف ضطدر

ت ضفث ي تىفر ؽهذ تىؽث ه تىث.خفعث تىفر ؽهذ تىؽثه تيؼصث حل

ث تىفر تىؽثه تىفيف قه ظث ث ى ـر تىصفن ره تخر ييره ي رث ح ر مرث تـرهت ل

ىن ر ترصطثت ح صؽرث تىارؾ تىصفر ىر خرهتء تضفر ش ر ، ح ظ يتؾ حيرط ر تىصرثيك

ترصقو خامصرر ، ـصر مر خرىىل ىدر تىمرثص خرؽ تىقه تىصفيي ر تىؽثنىرر تىدرر تالضرثت

يررفر ـررذ شبؽررثنه شرر ؼنررث رر ؼررهتىث رر صررث تىرقيررر تىفررذ تىصرر ي شصررلظ خثىفررثخثز تىثررر

تالهىؼر.

حث تىفر تىؽثه تيؼصث قه ضفث ث ي يح تخ ييه تىؽصرا تىفثضرو تىرى رة

ىىىل ىفس تيصدث ى راير تىحذ ىت تىؽصا رث شرثر ر ضر ، ش تيؼصث ر مو ح تنخنو نث

بثث خث خ تىؼو نت رث ىر ضريذ ارثيمصث ر تىفرثذ تىثرر تيؼصث رر ـصر ـ مد

ى تىررحذ يبثررر تىهررر ت صثبررث شرصررهه مفررر تىؽصررا ررت تىظيرر رر حـرره حؼفصرر. ىرر رر ـؼررث رر شرر

خثىثبو تىهر ث خو ن ث ى شصرث خفقضث تىهر عو ـ يصث ي فث ـ تلصثيث ىؼث.

ضه لصصث تىفر تىؽثه تىثر ىرث ثير تخر ييره ر ـرر شؽرث تىريطر تىثرر تىصر

نر لرثن خر ط ر رث حىرح ير تىميفرر تىـره حخرث ر مثس شفنر ضطدرر ر صر ي ار ح

ت ، شك قثء ص فثم، رقج تىى شمي ث ث حىح ي تىرثر فث. ىقه مرث تخر ييره ـر

نثه صفهض تىهر تىنثير قثي خرث خر تىهرر تىارثىر ر تأل ررثه تىثرر تىثيرثز حير

خرثء تىهرر تىنثيرر. رح معر ر ، تىدثء ت فهن لصثبص تىب تىى ن ح ب مث ـ

شصيتش تىثر قهت لف ث ىيتضا تىث ص ي ث ح مث قخث ر حلر تىميفرر تىـره تىرى

ت ظثخصث ي صلظ.ضبصو طثه صت ثز ثر ثبير ؼيدس ي ي ف ضطدر تى ز ىن و ـ

21

: قائمت المصادر

اررر مررر نيترررثز تىـرررهذ تىرخرررر، شفقررر فررره حيمررر، تىناررر ررر رررثػ تألنىرررر ررر قثبررره تىيرررر: تخررر ييررره ،

1006 .

مررر نيترررثز ، يرررتف فررره ثخررره تىؽرررثخ، صرررو تىقرررثه ررر رررث خررر تىفنرررر تىاررررر ررر تيشصرررثه: تخررر ييررره

. 1001، تىطدرر تىعثر، خز، تىـهذ تىرخر

تىصرررا، تىقرررثذ، غ نصدرررر تىمرررثؽ ىيطدرررا تىاررر، شفقررر فررره يرررثم، خهترررر تىؽصررره ثرررر تىقصصررره، تخررر ييررره

6 ،6991.

1006، خز، ثز تىـهذ تىرخرم نيت، شفق فه ثخه تىؽثخ، شث س تىصث س: تخ ييه.

مررر ، خرررز، شؼررر ن. حـررره يرررف ، مصصررر مصرررثج تىثرررر أل طررر: تىاررري ررر تىثرررر، تخررر ييررره

.6999، نيتثز تىـهذ تىرخر

: قائمت المراجع

يرير صرص يرفر، ار تىةرر تىصرر تىرثرر ىينصرثج، شؼرر شفقر فره ـر ث رث، مصرثج تىقرت: ح ط ،

6991.

ضر ، يخر ييره مر نيترثز تىـرهذ تىرخرر هلو قهر شفيير ىنصثج تىنا ثػ تألنىرر: فه ثخه تىؽثخ

يير تىصتض تىفيف تىرخ.

6991، خز، ا تىم تىعقث تىرخ، ؼثا تىفه تىىتح تال ر: ي ل ح ث.

نرد 61، تىهيترثز تىهرر، قرثيز، ر خ ـرهن، تىرصىر ـر تاليتنذ تالثر: ثؿ فه ث و ،

1063.

1000، نصدر ىدث ثي، ر صطيفثز تخ ييه تىفيف: ؼتي ؼث.

10ص ، 6993، تىهتي تىصر ىيا، فه.ييتىطه خ تىنز ق تخ ييه تىف: ـ ضتي.

1000، تىطدرر تألى، م نيتثز تىـهذ تىرخر، ييؤر تخ ييه تىثري: ه تىريد.

تىرت: ؽير تألت تيىنصر، فر تخ ييه خ تىثر تىه: ه تىريد :

http: www.alawan.org/article8630.html

6903، نتي تىعقث ر، شفق ـث دث خز، تىف تىثن، تىىو تىصنير: ده تىيل تىتما تخ.

)ن ز(.، خز، نتي تىفثيتخ، تخ ييه يفص تىهر: حط) ؾ(

6991، تىطدرر تىتخرر، خز، تىم تىعقث تىرخ، ينثىر تىقتءذ آىثز تىصلو: ص ـثه حخ ه.

1001، نتي تىطيرر ىيطدث ر تىا، رؽ تىف فر: ؼيغ طتخا.

6999، تىطدرر تىعثر، خز، نتي تىثض، ظر تىرقو: ؼيغ طتخا.

)تىؽرن تىفيرفر ىفره حيمر. شؼرر ؼرثه يرفه، تىرقرو تالر حرث شرتض صر تألرتي ر تىغرج: ثىد )ي ،

.1006، 6ط، يث، نا ، ىيطدث ر تىا تىصا تألثى

6991، نتي تىرثيف تىطدرر تىثنر، يير تخغ تىفن تىرخ، تخ ييه: دث فن تىرقثن.