�������������(ป. อ. ปยตโต)

นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

คาปรารภ

๑

๒

๘

๒๑

๘๑๓

๑๕

๒๑๒๕

๒๗๒๙

๓๗

๓๒๕๐

สารบญ

��ก-������ในพระไตรปฎก∗

2� �%���@&'�"1��"!R'���K3��@!'A�'���ก�� ก��!�K�R�A�'�$&��K3�� ��ก-� ����/����?'�4JPก �ก-+!���� *1� ` ��K3��A�B� S��� ` ��K3���ก��$�S�'! 2� �"�%Hก"&R�#�R�&'!�!�A�'�$&A ���@�� dfก

ก�� %��R'+$�� K1�� �*��K3��2*3�!�2H�!��R'A%A �� ��63�S�กก" 6&� ��� �K�2H�!��R'A%�ก*3�!ก"#�"!_$'�$& S����K3��2*3%��$&A S��R�������2T)+ !��*�!�+H�"BS��@� ��*��@� �" � ` ��K3��2*3�!�2H�!��R'A%ก" �#K1���'

�'����ก�"!�+*�ก�� �K� +H��"#���WK�!� �ก-+!����� ` ��K3��+H�"B S��� ` ��K3��A�B��ก S��ก�� "1 ������R�� *1 �"�@��@&'A�'�!�+ A%�2�2*3�!� �"�@��@&'��%�6���%"���@� "กA ��K3�� *1 ก]กH�"��' �!'��K3�������2T)+ ��$� S���� *1�"�@��@&'�� ' ��K3�� *1 �6&!�� ` ��K3��2*3�'������j !�ก" 2*��R"1 ����

∗ #����Sก�����%���S�� "ก)IกU!62��"���$+! &�+6� A ��ก�R���!6J �"JBS��

)+ ���!���2*3 . aก�)IกU ./.. � !"&����6�� 2�� (A ก��6�����"1���+�& �.�. ./�/ @&'%"& �"#�$ S## �J� b������ ' %"&��##�"!R'����� R"&�ก�U A�'�� ���RI1 )

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1;2

����)���������ก-���� ����'#��=9���เร4มแรกมาดวา ในแงพทธศาสนา นรก-สวรรคมความ

สาคญแคไหนศาสนาทกศาสนามเร4องนรก-สวรรค ซ4งเปนเร4องท4คนถาม

กนมาตลอดวามจรงไหม เปนอยางไรในประเพณของเรา กมเร4องราวเก4ยวกบนรก-สวรรค ใน

วรรณคดกตาม ศลปกรรมกตาม กมเร4องนรก-สวรรคไปเก4ยวของดวยเชน ภาพฝาผนงตามปชนยสถานตางๆ มเร4องเหลาน #มากมาย

แตเราควรมาดในแงหลกการกอนวา เร4องนรก-สวรรค กบพระพทธศาสนา มความสมพนธกนแคไหนเพยงใด

ไดบอกแลววา นรก-สวรรคเปนเร4องสาคญ เปนเร4องใหญแตถาเทยบกบศาสนาท4วๆ ไปแลว มาดในแงพระพทธศาสนาความสาคญของนรก-สวรรคลดลงไป

ทาไมจงวาอยางน #น คอ ในศาสนาเปนอนมาก นรก-สวรรคเปนจดสดทายแหงการเดนทางชวตของมนษย

บางศาสนาบอกวามนรกนรนดร สวรรคนรนดร เชนวา เราอยในโลกมชวตคร #งน # ทาความดความช4ว เม4อตายไป วญญาณจะไปรอจนถงวนส #นโลก แลวกมการตดสน ผ ท4ควรไดรบรางวลกจะไดไปอยสวรรคนรนดรตลอดไป สวนผ ท4ควรไดรบโทษกจะถกตดสนใหตกนรกนรนดร

ในแงน # นรก-สวรรคเปนเร4องสาคญมาก เพราะเปนจดสดทาย เปนจดหมาย

๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )$)

ทน #มามองดในพระพทธศาสนา เม4อเปรยบเทยบกนแลวความสาคญของนรก-สวรรคจะดอยลงไป

เอาสวรรคกแลวกน เพราะเปนส4งท4เราตองการ สวรรคไมใชจดหมายของพระพทธศาสนา แตพระพทธศาสนาบอกวา มส4งท4สงกวาน #น ส4งท4สาคญกวาสวรรค คอนพพาน เม4อสวรรคไมใชจดหมาย ความสาคญของมนกดอยลงไป

เม4อเราปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา ถาจะปฏบตใหแทจรง ใหตรงตามหลกการ เรากบอกวาไมใชเพ4อจะไปสวรรค แตเพ4อนพพาน สวรรคกลายเปนเร4องข #นตอนท4อยในระหวาง หรอเปนเร4องขางๆ ความสาคญของส4งท4อยขางๆ หรออยในระหวาง ยอมจะลดนอยลงไป นอยกวาส4งท4เปนจดหมายสดทาย น #เปนเร4องธรรมดา

ประการตอไป นรก-สวรรคตามท4รกน หรอพดถงกนอยเปนเร4องท4ไดรบหรอไปประสบหลงจากตายแลว ศาสนาอ4นๆ ท4วไปวาอยางน # เม4อตายแลวจะไปนรกหรอสวรรค ดงน #น จดหมายสงสดของศาสนาเหลาน #น จงเปนเร4องของชวตขางหนา

แต จดหมายของพระพทธศาสนา เปนส �งท �บรรลไดในชาตน! นพพานสามารถบรรลไดในชาตน # ต #งแตยงเปนๆ อย

น4เปนแงท4สอง ท4ทาใหความสาคญของนรก-สวรรคนอยลงไป เราอาจบรรลจดหมายสงสดไดในชาตน #แลว เรากไมตองพดเร4องหลงจากตายแลว เร4องนรก-สวรรคกไมตองมาเก4ยวของ

ตอไปขอท4สาม ในพระพทธศาสนา นรก-สวรรคเปนเพยงสวนหน�งในสงสารวฏ คอการเวยนวายตายเกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1;�

สงสารวฏมการเปล4ยนแปลงได ชวตเราเดนทางไปในสงสารวฏ มหมนข #นหมนลง

ตกนรกแลว ตอไป ถาเรามกรรมด กกลบไปข #นสวรรค หรอมาเกดเปนมนษย คนท4เกดเปนพระพรหมดวยกรรมดบาเพญฌานสมาบต ตอไปเม4อส #นบญแลว กลบไปตกนรก เพราะมกรรมช4วในหนหลงกได หมนเวยนไปมา

เม4อเปนเชนน # นรก-สวรรคจงเปนเพยงสวนท4หมนเวยนอยในระหวาง แลวกเปนของช4วคราว เพราะฉะน #น ความสาคญกลดลง เพราะเรามโอกาสท4จะแกไขตวไดมาก พดอกอยางหน4งวา เปนข #นตอนของความกาวหนาในวถของการพฒนาสงข #นไป

น #เปนเร4องท4ควรทาความเขาใจในเบ #องตน เพ4อจะไดเหนฐานะของนรก-สวรรคในพระพทธศาสนา

ในแงน # ถาเราเปรยบเทยบกบศาสนาท4ถอเร4องนรก-สวรรคเปนนรนดร เปนส4งสดทายท4มนษยจะประสบ ซ4งไมมทางแกไขไดเลย กจะมความแตกตางกนอยางมาก เม4อทาความเขาใจเบ #องตนอยางน #แลว กพดถงเน #อหาของเร4องนรก-สวรรคไดโดยตลอด

���#6���+��ก !��ก�����!����ก-���� เอาละ ทน #มาพดถงเร4องนรก-สวรรค เขาสเน #อหาของเร4อง

นรก-สวรรค ซ4งมแงท4ตองแยกอก ๒ อยางแงท�หน�ง คอ ความมอยจรงหรอไม นรก-สวรรคมจรงไหมแงท�สอง คอ ทาทของชาวพทธ หรอทาทของพทธศาสนา

ตอเร4องนรก-สวรรค

๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )$$

ตองพดท #งสองแง จะพดแงเดยวไมพอ เพราะมนสมพนธซ4งกนและกน สาหรบพทธศาสนาน # ขอพดไวกอนวา เร4องทาทตอนรก-สวรรคเปนส4งสาคญมาก เราจะตองวางทาทใหถกตอง

พดเกร4นไวหนอยวา เร4องนรก-สวรรคจดอยในประเภทส4งท4พสจนไมได สาหรบคนสามญ

ท4วาพสจนไมไดน # หมายถงท #งในแงลบและแงบวก คอจะพสจนวาม กยงเอามาแสดงใหเหนไมได จะพสจนวาไมม กยงไมสามารถแสดงใหเหนวาไมมใหมนเดดขาด พดไมไดท #งสองอยาง

บางคนบอกวา เม4อพสจนไมไดวาม มนกไมม อยางน #นกไมถก ในเม4อตวเองไมมความสามารถท4จะพสจน

ในการพสจนน #น ตองพสจนดวยอายตนะท4ตรงกน ส4งท4จะรดวยการเหน กตองเอามาใหดดวยตา ส4งท4จะรไดดวยการไดยน กตองพสจนดวยการเอามาทาใหฟงไดดวยห ฯลฯ

เปนอนวา ตองพสจนใหตรงตามอายตนะ จะพสจนวาเสยงมหรอไมม พสจนดวยตาไดไหม กไมได พสจนวารสมไหม จะพสจนดวยหกไมได ไมไดเร4อง มนตองตรงอายตนะกน

ทน # นรก-สวรรคพสจนดวยอะไร พสจนดวยตา ดวยห ดวยจมก ล #น กายไมได มนตองพสจนดวยชวตท4ใจน4นเอง

ดหลกงายๆ ไมตองพดลกซ #ง เราถอวาจตเปนแกนของชวตเปนตวทาหนาท4เกด จะพสจนเร4องนรก-สวรรควาตายแลวไปเกดหรอไม กตองพสจนดวยจต คอ ลองตายด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1;&

ทน # พอบอกวาจะพสจนดวยตาย กไมมใครยอม เพราะตองพสจนดวยตนเอง จะใหคนอ4นพสจนไมได

เราบอกวาคนหน4งตายแลว เขาไปเกดท4ไหน เราไมร ตวเขาเปนผ พสจน เราเปนแตผ ไปด เหมอนเขาล #มรส แลวเราดเขาล #มรสเราจะไปรไดอยางไรวาเขารรสจรงหรอเปลา และรสน #นเปนอยางไรเราไมไดล #มรส กไดแตดเทาน #นเอง

เร4องของชวตน #กตองพสจนดวยตวจต เม4อจะพสจนดวยการท4ตองตาย เรากทาไมได ไมมใครกลาทา เกดเปนปญหาตดอยตรงน #ท4พสจนไมได น4เปนเร4องเกรดแทรกเขามา เราจะตองพดกนตอไปอก

รวมความในตอนน #วา นรก-สวรรคเปนเร4องพสจนไมได ท #งในแงบวกและแงลบ วามหรอไมม

สาหรบส4งท4พสจนออกมาใหเหนชดไมไดอยางน # ทางพทธศาสนามหลกใหปฏบต คอถอการวางทาทเปนสาคญ

เร4องบางอยาง ถารอใหพสจนเสรจ มนษยเลยไมตองทาอะไร ไดแตรอแบบพวกนกปรชญา

พวกนกปรชญาจะเอาใหรความจรงเสยกอน เชน รความจรงเก4ยวกบโลกวา โลกน #เปนอยางไรแน มนเกดเม4อไร มนจะไปอยางไร พวกนกปรชญาจะเถยงกน ใชสมองใชสตปญญาในการโตเถยง เม4อแกยงตอบเร4องโลกและชวตไมได เชน ดวยวธอภปรชญาแกกตองเถยงกนตอไป น4กเถยงกนมาหาพนปแลวโดยประมาณ

๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )$�

ทน # ถาแกจะตองเถยงกนจนกวาจะรคาตอบ แลวจงจะปฏบตได เพราะแกอาจจะบอกวา เรายงไมรความจรงวามนเปนอยางไร เราจะไปปฏบตกบมนอยางไร แกจะตองรอใหรความจรงอนน #นแลวจงจะวางหลกปฏบต แกตายไปแลวก4คร #งตอก4คร #ง จนกระท4งลกหลานเหลนของแกเองกตายไป โดยท4ยงทาอะไรไมไดและยงไมไดทาอะไร

พระพทธศาสนาบอกวา สาหรบเร4องอยางน # คอสาหรบเร4องท4ยงพสจนไมได มนสาคญท4ปฏบต

พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงการปฏบตเรามวธปฏบตตอส �งท �ยงพสจนไมได โดยใหถอการ

ปฏบตท �ไมผด

อยางท4บอกเม4อก #วา การวางทาทเปนสาคญ นรก-สวรรคกอยในประเภทน # การวางทาทหรอการท4จะปฏบตตอมนอยางไรเปนเร4องสาคญกวา

เปนอนวา มเร4องท4ตองพดสองแง คอ แงวามจรงไหม กบจะวางทาทตอมนอยางไร และเนนแงการวางทาท หรอการปฏบตทน # มาพดถงหวขอสองอยางน #น เอาแงท4หน4งกอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

. ��ก-������ � �����������?

แงท4หน4งคอ มจรงไหมในแงของพระพทธศาสนา และกจะพดจากดตามท4อาจารยไดกาหนดไววาเฉพาะในพระไตรปฎก

ขอแบงวา พระพทธศาสนาพดเร4องน #ไวเปน ๓ ระดบ

๑) นรก-สวรรค หลงตายระดบท4หน4ง คอเร4องนรก-สวรรคท4เราพดกนท4วๆ ไปวา

หลงจากชาตน # ตายแลวไปรบผลกรรมในทางท4ดและไมด ถารบผลกรรมด กถอวาไปสวรรค ถารบผลกรรมช4ว กไปเกดในนรก เร4องนรก-สวรรคแบบน # เรยกวาระดบท4หน4ง พระพทธศาสนาวาอยางไร

สาหรบระดบน # ถาถอตามตวอกษร พระไตรปฎกกลาวไวมากมาย เม4อพดกนตามตวอกษรกตองบอกวาม มอยางไร นรก-สวรรคหลงจากตายน # มกจะมในข #นเอยถงเทาน #น ไมคอยมคาบรรยาย

ในพระไตรปฎก เร4องน #หาไดท4วไป ในคาสรปทายท4แสดงผลของการประพฤตดประพฤตช4ว คอ

ในแงสวรรคบอกวา เม4อแตกกายทาลายขนธลวงลบดบชพไปแลว จะเขาถงสคตโลกสวรรค น4ฝายด

สวนในฝายรายกกลาววา เบ #องหนาแตตายเพราะกายแตกกจะเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก

สานวนในบาล มอยางน #มากมายเหลอเกน

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )$9

สานวนความน # ไมไดบรรยายวาสวรรคเปนอยางไร นรกเปนอยางไร ไดแตสรป และโดยมากมาหอยทายกบคาแสดงผลของกรรมดกรรมช4ว ซ4งจะเร4มดวยผลท4จะไดรบในชาตน #กอนวา ผ มศลประพฤตดแลว จะไดผลอยางน #นๆ หน4ง สอง สาม ส4 หา แลวสดทาย หลงจากแตกกายทาลายขนธแลว จะไปสคต

ดงเชนวา เจรญเมตตา มอานสงสอยางน # คอ หลบเปนสขฝนด… บอกผลดในปจจบนเสรจแลว จงหอยทายวา ตายแลวไปสวรรค ไปพรหมโลก น4เปนเพยงการเอยถงผลของการทาด ทาช4ว

นอกจากน #น เราตองสงเกตดวยวา เม4อพระพทธเจาตรสถงเร4องนรก-สวรรคน #น พระองคตรสในขอความแวดลอมอยางไร มเร4องราวเปนมาอยางไร เราจะสงเกตไดวา พระพทธเจาตรสถงผลในปจจบนมากมายกอน แลวอนน #ไปหอยทายไว

เม4อทราบอยางน #แลว จะไดจดฐานะของนรก-สวรรคไดถกตอง น #บอกไวใหเปนขอสงเกต

เปนอนวา เราจะพบคาบาลท4พระพทธเจาตรสอยบอยๆ วาเม4อตายแลวจะไปนรกหรอสวรรค หลงจากไดรบผลกรรมดกรรมช4วในปจจบนน #แลว ตรสบอยๆ โดยไมมคาบรรยาย

ขอความในพระไตรปฎกสวนท4มคาบรรยายวานรก-สวรรคเปนอยางไร มนอยแหงเหลอเกน

แหงท4นบวามคาบรรยายมากหนอย กลาวถงการลงโทษในนรก เร4มจากวาตายไปแลวเจอยมบาล

พญายมถามวา ตอนมชวตอยเคยเหนเทวทตไหม? เทวทตท4หน4งเปนอยางไร? … เขาตอบไมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1;.

ยมบาลตองช #แจงวา เทวทตท� หน� ง คอเดกเกดใหม ท� สอง คอคนแก ท� สาม คอคนเจบ ท� ส� คอคนถกลงโทษทณฑอาญา ท� หา คอคนตาย

ยมบาลอธบายใหฟงแลวกซกตอวา ทานเคยเหนไหม เคยเหนแลว เคยไดความคดอะไรบางไหม มความสลดใจบางไหม ในการท4จะตองคดเรงทาความด ทานเคยรสกบางไหม ไมเคยเลย ถาอยางน #นกเปนเร4องของตวเองทากรรมไมด กตองไดรบโทษ มการลงอาญา เรยกวากรรมกรณ ซ4งเปนวธลงโทษประการตางๆ ในนรก

เร4องน #มมาใน พาลบณฑตสตร และเทวทตสตร ในพระไตรปฎกเลม ๑๔ ถาตองการคน กบอกขอบอกหนาไปดวย คอ เลม๑๔ ขอ ๔๖๗ หนา ๓๑๑ และเลม ๑๔ ขอ ๕๐๔ หนา ๓๓๔(สาหรบพระไตรปฎกแปลภาษาไทย กไปคนดตามขอ หนาไมตรงกน เพราะน4เปนหนาบาล) โดยมากพดถงนรก ไมคอยพดถงสวรรค

นอกจากน #กยงมบางแหงพดถงอายเทวดาในช #นตางๆ เชนช #นจาตมหาราช หรอช #นโลกบาล ๔ ช #นดาวดงส ช #นยามา ช #นดสตช #นนมมานรด และช #นปรนมมตวสวตด แตละช #นมอายอยนานเทาไร อยางน #มในพระไตรปฎกเลม ๒๐ ขอ ๕๑๐ หนา ๒๗๓ และไปมซ #าในเลม ๒๓ ขอ ๑๓๑–๑๓๕ หนา ๒๕๓–๒๖๙ และยงมอายมนษย ถงรปพรหม แสดงไวในฝายอภธรรม พระไตรปฎกเลม ๓๕ขอ ๑๑๐๖–๑๑๐๗ หนา ๕๖๘–๕๗๒

บางแหงแสดงเร4องราววา ในวน ๘ ค4า ทาวมหาราช ๔ คอทาวจตโลกบาล สงอามาตยมาตรวจดโลก วามนษยประพฤตดปฏบตชอบหรอเปลา ถาเปนวน ๑๔ ค4า โอรสมาเท4ยวด

๑๐ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )$6

ถงวน ๑๕ ค4า กเสดจมาเท4ยวตรวจดเอง แลวกลบไปแจงตอท4ประชมเทวดาในสธรรมสภา สวรรคช #นดาวดงส ซ4งมพระอนทรเปนประธานวา เดPยวน #มนษยโดยมากประพฤตด หรอประพฤตช4ว

ถามนษยประพฤตด เทวดากจะดใจ วาตอไปสวรรคจะมคนมาเกดเยอะ ถาหากมนษยประพฤตช4วมาก เทวดากจะเสยใจวาตอไปฝายเทวโลกจะมแตเส4อมลง อะไรทานองน #

เร4องอยางน #กมในเลม ๒๐ เหมอนกน ขอ ๔๗๖ หนา ๑๘๐เปนการกลาวแทรกอยบางแหง มไมสมาก

นอกจากน #กมกระเสนกระสาย เลกๆ นอยๆ ช4อนรก ๑๐ขม กมในพระไตรปฎกดวย คอในเลม ๒๔ องคตตรนกาย ทสก-นบาต ขอ ๘๙ หนา ๑๘๕ และนรก ๘ มในคาถาชาดก เลม ๒๘ขอ ๙๒ หนา ๓๙

อนน #กเปนฐานใหอรรถกถานามาช #แจงอธบายเร4องนรกตางๆ แจกแจงใหเหนเร4องราวพสดารย4งข #น แตในท4น #จะไมพดถง

คมภรกลมชาดก ในขททกนกาย เปนแหลงท4จะหาเร4องราวคาบรรยายเก4ยวกบสภาพในนรกและสวรรคไดมากกวาท4อ4น เนม-ราชชาดก ในพระไตรปฎกเลม ๒๘ ขอ ๕๒๕–๕๙๙ หนา ๑๙๘–๒๒๓ เปนเร4องการไปทศนาจรนรกและสวรรคโดยตรงทเดยว

(ในมฆเทวสตร ในพระไตรปฎกเลม ๑๓ ขอ ๔๕๘–๔๖๐หนา ๔๒๑–๔๒๔ กมเร4องท4พระเจานม หรอนมราช กษตรยทรงธรรม เปนธรรมราชา แหงมถลานคร ไดรบเชญจากพระอนทรไปพบกบเหลาเทวดาท4สธรรมเทวสภา ในสวรรคช #นดาวดงส)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1&2

คมภรเปตวตถ ท4วาดวยเร4องของเปรต แมจะตางภพกบนรก แตกอยในประเภทอบายเหมอนกน

ถารบเขามาพจารณาดวย กจะไดคมภรเปตวตถ และวมานวตถ เขามารวมในกลมน #ดวย และจะพบเร4องราวมากมายทเดยว ไดแก พระไตรปฎก เลม ๒๖ ขอ ๑–๑๓๖ หนา ๑–๒๕๙

แมในพระไตรปฎกจะไดพดถงนรก-สวรรคแบบน # เรากอยาเอาไปวนกบการเขยนภาพและคาบรรยายในวรรณคดใหมากนก เพราะวรรณคดบวกจนตนาการเขาไป ซ4งเปนเร4องธรรมดาของกวแมจะบรรยายอารมณมนษย กตองบรรยายใหเหนภาพ เม4อจะบรรยายนรก-สวรรค กตองพดใหเหนจรงเหนจง หรอจะมาเขยนเปนภาพประกอบ จะใหคนธรรมดาเกดความสนใจ กตองนาเสนอในรปแบบท4ทาใหเกดความเขาใจงาย เทยบเคยงหรอประยกตเขากบส4งท4คนรเหนกนในยคน #นถ4นน #น

เพราะฉะน #น เราจะเอาวรรณคดรนหลงๆ หรอภาพตามฝาผนงเปนมาตรฐานไมได เพราะน4เปนรปของการทาใหงายแลว จะวาตามน #นทเดยวไมได

กเปนอนวา ในแงท4หน4ง สาหรบคาถามวา นรก-สวรรคหลงจากตายในพระไตรปฎกมไหม? เม�อถอตามตวอกษร กเปนอนวามดงท4กลาวมาแลว

สวนท4วาอาจมบางทานแสดงความเหนวา เร4องน #สมพนธกบความเช4อท4มด #งเดม เชนวาพระพทธเจาอาจจะตรสไปตามท4คนเช4อกนอย น4นกเปนเร4องท4เราจะตองศกษาคนควากนตอไป นอกจากน #ใครจะตความอยางไรตอไป อาตมาไมเก4ยว

๑๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�)

๒) นรก-สวรรค ท� อย ในใจตอไประดบท4สองเลย เพ4อยนเวลา นรก-สวรรคในระดบท4สอง

กคอท4เราพดกนวา "สวรรคในอก นรกในใจ” เปนเร4องท4มในชาตน #นรก-สวรรคแมในชาตหนา กสบไปจากท4มในชาตน # เพราะ

อะไร เพราะมนอยในสภาพจต ภมของจต ช #นของจต ระดบของจตใจ จตของเรามคณภาพหรอคณสมบตอยในระดบไหน ถงเวลาตาย ถาระดบจตเปนนรก กไปนรก ถาระดบจตเปนสวรรค กไปสวรรค น4เก4ยวกบสภาพจตท4เปนอยตลอดเวลา

ท4พดมาน #นคอ เม4อวาโดยหลกท4วไป ในชวตประจาวน ซ4งดาเนนไปในเวลายาวนานหลายๆ ป ระดบจตของเราอยแคไหนเวลาตาย โดยท4วไป ถาไมใชกรณยกเวน มนกอยในระดบน #นแหละ

สวนในกรณยกเวน ถาเวลาตายนกถงอารมณท4ด เชนทากรรมช4วมามาก แตเวลาตายนกถงส4งท4ด กไปเกดดได ถาหากเวลาอย ทากรรมด แตเวลาตายเกดจตเศราหมอง ระดบจตตกลงไป กไปเกดในท4ต4า

เม4อการไปเกดข #นอยกบระดบจตอยางน # กหมายความวาเราพรอมจะไปนรกหรอสวรรคไดต #งแตปจจบน หรอพดอกอยางหน4งวา คนท4จะไปนรก กคอคนท4จตใจอยในระดบนรกอยแลวในชาตน #สวนคนท4จะไปสวรรค กคอคนท4มจตใจในระดบสวรรคอยแลว

ตกลงวา เร4องนรก-สวรรคน #มต #งแตเดPยวน #อยแลว ปจจบนน4เองมนสอขางหนา เพราะฉะน #น ถาจะคาดการณเร4องขางหนาเราไมจาเปนตองไปพดถงสวรรคท4ไกลดวยซ #า เอาปจจบนน4เปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1&�

เกณฑ เพราะคนเราสรางสมกรรมดวยชวตท4เปนอย สรางระดบจตของตนไว ส4งสมระดบจต ซ4งทาใหพรอมอยเสมอ

เพราะฉะน #น เร4องสวรรคในอกนรกในใจ กยอมมไดตามหลกน # คอระดบจตของเราน4นเอง ท4มนอยในนรกหรอสวรรค

ถาระดบจตของเราอยในนรก กเปนนรก และไปนรก ถาระดบจตของเราอยในสวรรค กเปนสวรรค และไปสวรรค

ทน # เราทากรรมดหรอกรรมช4วไว เราร เรามความรสกเปนประสบการณเฉพาะตวเก4ยวกบกรรมด-กรรมช4วท4ทาไว ถาทากรรมช4วไว เรารสกเดอดรอนใจ ทางพระทานใชคาวา “วปฏสาร”ความวปฏสารน4แหละ เปนสภาพจตท4เปนทกข ซ4งนบเปนนรก

ในนวรณ ๕ กมขอหน4งวา “กกกจจะ” อนไดแกความไมสบายใจ กงวลใจ ราคาญใจ ไมสบาย เดอดรอนใจวา ส4งท4ดเราไมไดทา ส4งท4ไดทา กช4ว ไมด

ในทางตรงขาม ถาทากรรมด กเกดปราโมทย มปต มความอบอนใจ อ4มเอบ ราเรง บนเทง เบกบานใจ ปล #มใจ เปรมใจ มความสข จตใจอยในระดบสวรรค

อยางน #กเปนเร4องสวรรคในอก นรกในใจถาพดถงเร4องวปฏสาร และเร4องปตปราโมทย ในการทาช4ว

และทาดอยางน # กมในพระไตรปฎกมากมายเชนเดยวกน ไมจาเปนจะตองอางข #นมาเลย

เปนอนวานรก-สวรรคแงน # เปนเร4องระดบจต ซ4งมอยแลวต #งแตปจจบน

๑๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�$

๓) นรก-สวรรค แตละขณะจตทน #ไปสระดบท4สาม จะพดในแงหลกวชาการกอน เร4อง

วจารณไวทหลง คอการท4เราปรงแตงสรางนรก-สวรรคของเราเองตลอดเวลาในชวตประจาวน

ทานกลาววา คนท4ยงไมรอรยสจ ๔ ยงไมแทงตลอดสจ-ธรรม ไมเขาใจในหลกการแหงสจจะของอรยชน กยงปรงแตงสรางสวรรค-นรกกนอยตลอดเวลา ดวยอายตนะของเราน4นแหละ คอดวย ตา ห จมก ล #น กาย และใจของเรา

ขอน #กคลายๆ กบขอท4 ๒ แตเปนเร4องละเอยดออนข #นไปเทาน #นเอง คอเปนเร4องสมพนธกบสภาพ และระดบจตใจ

เม4อยงเปนปถชน จตของเรากปรงแตงอยเสมอ เม4อมความรสกดวย ตา ห จมก ล #น กาย ใจ เรากปรงแตงอยเร4อยไป คอปรงแตงดวยกเลส มความด-ความช4ว มกศล-อกศลในใจของเราเอง

การปรงแตงอยางน # เปนเร4องของปฏกรยาตอส4งท4รบเขามาเชน เม4อเราไดเหนส4งท4สวยงาม เราชอบใจ เรากมความสข ไดเหนส4งท4เราไมชอบ เราขดใจ กเกดทกข หรอวา เราไดรบประทานอาหาร ไดกนขนม ล #นไดรบรสท4อรอย เรากมความสข ถาหากเราไดรบรสท4ขม ไมอรอย เรากมความทกข อนน #เปนเร4องธรรมดา

ทน #บางทเราปรงแตงจากขางในออกไป คอไมใชส4งภายนอกฝายเดยวท4ปรงแตง แตเราปรงแตงข #นเอง เชน ใจคอเราไมดเราเกดความโกรธ เกดอารมณคาง เลยเหนอะไรขดใจไปหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1&&

ท #งท4คนหรอของน #นไมไดทาอะไรเรา ไมไดมาเบยดเบยนไมไดมงมาท4เราเลยดวยซ #า คนโนนเดนมาดๆ ไมไดทากรยากระทบกระท4งเรา แตเรามองเหนเปนวาเขาลอเรา หรอสาคญวาเขามใจคดไมดตอเราตางๆ นานา เพราะใจของเราเองปรงแตงอาศยพ #นจตของเราไมดอยแลว มอกศลข #นมาในใจ ใจเราไมดมองอะไรกระทบตว ขดใจไปหมด ขนมว มทกขเร4อยๆ ตลอดวน

แตถาเราใจด บางทไปประสบอะไรท4ดใจข #นมา วนน #นเลยย #มไดท #งวน เหนอะไรดไปหมด อยางน #เรยกวาการปรงแตงสวรรค-นรกของเรา เพราะวานรก-สวรรคอยางน #เปนเร4องทนตาทนใจอยตลอดเวลา ไมตองรอชาตหนา อยท4การสรางจตใจของเรา

ถาจตใจของเรามภมธรรมด สรางกศลไวมาก ทาจตใจใหอ4มเอบเปนสข รจกมองในแงด กรบอารมณท4เปนสขไวไดมาก

แตถาเราสรางพ #นภมจตสะสมไวในทางท4ทาใหจตมกเลสมาก มกเลสตางๆ ท4ทาใหจตเศราหมองบอยๆ เรากจะสรางนรกของเราเร4อยไป ไมวาจะไปเหนอะไร กรสกไมด ไปไหนใจกไมสบายมแตความทกขมากมาย

ถาเปนอยางน # กยงไมตองคดเลยไปถงนรก-สวรรคชาตหนา เพราะปจจบนท4เปนอย กลายเปนเร4องท4เราควรจะเอาใจใสมากกวา และเปนเร4องสาคญมาก เพราะเราไดรบผลอยตลอดเวลา นรก-สวรรคขางหนายงไกล

แมขางหนาท4ยงไกลน #น มองงายๆ วา เม4อในปจจบนเรามแตความเรารอนขนมวเปนทกขอยเสมอ กนากลววาเราจะไปไมด

๑๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )��

ฉะน #น ทานจงใหเอาใจใสนรก-สวรรคท4มอยตลอดเวลา ท4เราปรงแตงอยเร4อยๆ และสอนใหเรายกระดบจตข #นไป คอ

ข #นตน ถาเราสะสมพ #นจตใจไวในทางไมด มกมกเลส โลภะโทสะ โมหะ กทาใหรบอารมณโดยปรงแตงสรางนรกข #นมาเร4อย

ถาเราสรางสมพ #นจตใจไวในทางด มเมตตา มใจกวางเผ4อแผ สรางปญญาไวมาก ใจเราด มความโลงโปรงสบาย เรากสรางสวรรคได และมสวรรคอยเสมอ แมวาสภาพแวดลอมอาจไมดเทาท4ควร แตเราทาจตของเราได ใจเราสบาย กสามารถทาสภาพท4จะนาไปนรก ใหกลายเปนสวรรคไปได

ในช #นสงข #นไปอก เรามปญญาท4รเทาทนความจรงของส4งท #งหลาย ซ4งทาใหเราเขาใจโลกและชวตด ทาใหวางทาทตอส4งท #งหลายถกตอง ในกรณอยางน # กถงข #นพนเลยเร4องนรก-สวรรคไปแลว คอมจตใจปลอดโปรงแจมใสอยตลอดเวลา มความสขทนตาในปจจบน

น4ไมตองพดถงขางหนา ซ4งเน4องไปจากปจจบนน # กจะตองไปดดวย

ปจจบนน #แหละเปนส4งท4แนนอน เรารบผลอยในขณะน #แลวและเปนเคร4องสอสองถงขางหนาตอไปดวย เพราะฉะน #น ในทางพทธศาสนา จงถอเร4องปจจบนน #เปนสาคญ เพราะ

๑. เราไดรบผลทนท เรารบผลเหนอยชดๆ แนนอน๒. ขางหนากเปนผลสบไปจากปจจบนน #เอง เอาปจจบนน #

ไปทานายขางหนาได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1&,

เพราะฉะน #น ปจจบนจงสาคญกวาท #งสองประการ ถงมองขางหนา กตองมองท4ปจจบนออกไปเปนสาคญ

เร4องนรก-สวรรคในแงของการปรงแตงในชวตประจาวนและตลอดเวลา หรอนรก-สวรรคท4เราปรงแตงข #นมาเร4อยๆ น # กมมาในพระไตรปฎก

น4กคอนรกท4เกดพรอมกบการไดเหน ไดยน ไดรบรทางอายตนะตางๆ กลาวคอการท4อนทรย คอ ตา ห จมก ล #น กาย ใจไดรบรแตส4งท4ไมด ไมนาพอใจ เรยกวา “ฉผสสายตนกนรก” ถาในทางตรงขาม กเปน “ฉผสสายตนกสวรรค” แลวแตวาเปนฝายนรกหรอสวรรค

อนน #มาในพระไตรปฎก เลม ๑๘ ขอ ๒๑๔ หนา ๑๕๘อกแหงหน4งคลายๆ กน เฉพาะเร4องนรกคอ “มหาปรฬาหนรก”

มาในเลม ๑๙ ขอ ๑๗๓๑ หนา ๕๖๒ ทานวา นรกท4วาน #น ไมหนกหนาเทานรกท4ประสบอยในปจจบน ท4คนผ มอวชชาไมรอรยสจแลวปรงแตงทกขข #นมาแผดเผาตวเอง

น4คอนรก-สวรรคระดบท4 ๓ ซ4งพทธศาสนาเนนมาก คาวา“ฉผสสายตนะ” แปลวา อายตนะท4รบรท #ง ๖ หมายความวา นรกหรอสวรรคเกดท4อายตนะรบรท #ง ๖ น4นเอง

สาระของนรก-สวรรคคออะไร มนกเปนเร4องของการรบอารมณท4นาปรารถนา และไมนาปรารถนา เทาน #นเอง

เราไปสวรรค วาตามท4พดไวในวรรณคด กไดส4งท4รบร คออารมณของตา ห จมก ล #น กาย ใจ ไดเหนส4งท4สวยงาม ไดยนเสยงดนตรทพย ไพเราะเสนาะโสต ทางจมกไดกล4นหอมหวล และล #นได

๑๘ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�9

รบรสท4ดอรอย กายสมผสส4งนมนวล ใจปลาบปล #มเพลดเพลน กเปนเร4องของอายตนะท #งน #น

คนไปนรก กไดรบความทรมาน ไดเหน ไดยนแตส4งท4ไมดจนกระท4งรางกายถกบบค #นตางๆ กเปนเร4องของอายตนะท #งน #น

ท4จรงในปจจบน เรากไดรบรทางอายตนะเหลาน #อยแลว ไมวานรก-สวรรคขางหนา หรอนรก-สวรรคเวลาน # มนกอยท4อายตนะรบรน4เอง ถาเอาสาระแลว มนไมไดไปไหนเลย อยแคน #

ตกลงวา ตามหลกการน # เราจะตองรจกนรก-สวรรคท #ง ๓ระดบ และแกนแทของนรก-สวรรค กอยท4ระดบสามดงวาน #

��ก-������ ระดบท � ๑ หลงจากตาย ไกลตว ยงไมไดรบปจจบนเรายงไมรสก แลวมนกเน4องไปจากปจจบนดวย ตองสรางในปจจบน

ตอมาใน ระดบท � ๒ สวรรคในอก นรกในใจ กอยท4ชวตท4สรางภมระดบจตในปจจบน แตยงเปนเร4องท4มเปนคร #งคราวเพราะเอาเฉพาะท4เปนเร4องใหญ

พอมาใน ระดบท � ๓ กละเอยดลออ เปนไปอยประจาตลอดทกเวลาท4รบอารมณ

ขณะน # ถาเราสรางความรสกท4ด กทาใหเกดสวรรคไดเดPยวน # สมมตวาใจไมสบาย เอ ฟงเร4องน #ไมนาสนใจ ชกราคาญ เหนอะไรไมดไปหมด ชกกลม แตถาทาใจใหดข #นมาวา เอ น4เปนเร4องสาคญ ถงจะยากหนอย กควรพยายามเอาใจใสใหด สรางฉนทะใหอยากร ทาอารมณด ใหใจสบายข #นมา หรอแคทาใจส คดจะฝกตน กมองอะไรชกจะดข #นไปหมด สวรรคเร4มมาแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1&.

สวรรคท4มในปจจบนน # แมจะละเอยดออนจนเราอาจจะนกวาเปนเร4องเลกนอย แตอยาลมวา การสรางนรก-สวรรคใหญๆ กมาจากสรางเลกๆ นอย น #เอง คอ จากอารมณท4ละเมยดละไมตลอดเวลา ซ4งละเอยดออน

คนเราสรางบคลกลกษณะ สะสมนสยใจคอจากอะไร กจากความคดและพฤตกรรมทกขณะจต จากการดารงชวตประจาวน ท4ดาเนนไปทละเลกละนอย ถาพยายามสรางจตใจของเราใหดทาอารมณใหด คอยเปนคอยไป ทาใจตอส4งตางๆ ใหถกตองบคลกกดข #น จตใจกสบายข #น อะไรๆ กดข #น น4เปนการสรางสมระยะยาว เกบเลกผสมนอย

กเหมอนในทางวตถ เราตองรจกเกบออม ทางดานจตใจกตองมการสะสมนสย น #กเปนเร4องท4ทานใหมามองในระดบท4สามซ4งจะไปเปนเหตของสวรรค-นรกอนใหญตอไปขางหนา และเปนเร4องท4เราตองประสบตลอดเวลา ควรใหความสาคญกบมน

อนน # อยาไปคดวาเปนเร4องเลกเร4องนอย ถาเราทาได เรากไดรบผลในปจจบนน #เลย เราจะไมตองทรมานเพราะนรก เราจะมจตใจท4บรสทธHสะอาดผองใสสบาย และพบสวรรคอยเร4อยๆ

เอาละ น #เปนเร4องของนรก-สวรรคในแงของความมอย ซ4งแยกเปน ๓ ระดบ

๒๐ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ���� ������������ ��� ��!����ก-������

ทน #พดถงการวางทาท ซ4งเปนหวขอท4สอง การวางทาทเปนหวขอท4บอกแลววาสาคญ

การวางทาทสาคญกวาความมจรงหรอไม? ตอบไดวาสาคญกวาแงท4พดถงนรก-สวรรคหลงตาย แตมนจะไปเปนอนหน4งอนเดยวกบนรก-สวรรคระดบท4สาม เพราะการวางทาทวาเราจะปฏบตอยางไร จะสอดคลองกบส4งท4ปฏบตได ซ4งอยในระดบท4สามหรอรองลงไป กระดบท4สอง

๑) มศรทธาขอยอนหลงหนอย เม4อพดถงทาท กตองยอนมาต #งแต

ระดบท4หน4ง คอนรก-สวรรคหลงจากตายแลว ท4เปนแหลงเปนโลกเปนภพ ซ4งเราจะไปรบผลกรรม หรอพดตามแบบศาสนาท4มเทพเจาสงสดวา จะไปรบโทษ รบรางวล

นรก-สวรรคระดบน # ไดบอกแลววา เปนเร4องท4เราคนสามญไมอาจพสจนได ไมวาในทางลบหรอทางบวก เม4อพสจนไมได กตองข #นกบศรทธา วาอนน #ถาทางศาสนาสอนไว จะเช4อไหม? อยท4น4เทาน #นเอง

สวนในทางพทธศาสนาน #น กบอกวาใหเช4ออยางมเหตผลสาหรบส4งท4พสจนไมได ในเม4อจะตองเอาทางศรทธา กตองใหไดหลกกอน

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1>2

ศรทธา คอการไววางใจในปญญาของผอ4น หรอพดในแงหน4งคอ เราฝากปญญาไวกบคนอ4น หมายความวา เราไมรไมเหนดวยตนเอง จงไปยอมรบความรของคนอ4น ไววางใจในความรของเขา เขาบอกวาตรงน #นมของอยางน #นๆ เราจะเช4อไหม ถาเราไวใจในความรของเขา เรากเช4อ เรากฝากปญญาไวกบเขา

แตถาเม4อใดเรารเหนดวยตนเอง เราไมตองฝากปญญาไวกบผอ4น เรากไมตองเช4อใคร แตเราตองรเหนจรงๆ ซ4งเลยข #นศรทธา

ตอนน # เร4องนรก-สวรรคเรายงไมรเหนดวยตนเอง กมปญหาวา เราจะยอมฝากปญญาไวกบผอ4นไหม? ทน #คนท4เราจะฝากปญญาไว เรากตองคดวานาเช4อหรอไม ถาจะเช4อ เรากตองดภาวะแวดลอม

โดยมากคนเราจะอาศยส4งตอไปน #เปนเคร4องชวยชกจง ใหมอบความไววางใจในปญญาของผอ4น คอ

๑. ดานท4หน4ง ดท4ปญญา คอมองดวา ตามปกตคนผ น #เปนคนมความร มปญญาจรงไหม? คาส4งสอนของศาสนาน # เชนอยางพทธศาสนา กคอคาส4งสอนของพระพทธเจาท4สอนหลกธรรมโดยท4วไปน4 มเหตผลไหม? เปนความจรงไหม?

ถาเหนวาคาสอนของทานเทาท4เรารและเขาใจได คอเทาท4ปญญาของเราจะหย4งถงได และเทาท4เราผานมา ลวนเปนความจรงท #งน #น กทาใหพลอยเช4อส4งท4เรายงไมรไมเหนดวยตนเอง

เราคดวา ส4งท4พระพทธเจาตรสมาน #น เทาท4เรามองเหนไดกเปนความจรง เราจงเหนวาพระองคมปญญาพอท4เราจะฝากปญญาของเราไวกบทานได เราจงเกดศรทธาข #น เปนข #นท4หน4ง

๒๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�)

๒. ดานท4สอง ดท4เจตนา ซ4งเปนความปรารถนาด อนน #เปนเหตแหงความไววางใจอกดานหน4ง ถาคนเขามปญญา แตเขาไมหวงด เขาอาจจะหลอกเรา แตถาเขาตองการชวยเหลอเรา เขามแตเมตตา ปรารถนาดตอเราอยางจรงใจ เรากศรทธาไดเพราะนาไวใจ

เพราะฉะน #น เร4องของศรทธา หลกใหญกอยท4วา บคคลผน #น๑. มความรจรง มปญญาจรง สมควรเช4อไหม?๒. มเจตนาของผปรารถนาด มเมตตากรณา จรงใจไหม?

การท4จะมเมตตากรณาและจรงใจหรอไม กอยท4เหตปจจยประกอบ เชนวา ทานมเบ #องหลงท4จะหวงไดอะไรจากเราไหม? ถาจะหลอกเรา จะหลอกเราไปทาไม หรอตามปกตทานเปนผ มความประพฤตบรสทธHไหม? ท4จะทาใหเราเหนวาเปนผ มความหวงดปรารถนาดตอเราอยางแทจรง

เหมอนอยางพอแม เม4อเราเปนเดกๆ ยงมความรไมพอ ยงเลกอย เรากตองทาอะไรๆ โดยอาศยความเช4อเทาน #น โดยเฉพาะพอแมเปนผหวงด เราเกดความไววางใจ เรากเช4อ โดยเปนไปเอง

เราอยในโลก เราอยดวยความเช4อมากมาย เราน4งรถยนตโดยสารมา เราไมเคยพสจนเคร4องยนตวามนเรยบรอยหรอไม เราเคยไปพสจนทกอยางไหม มนว4งๆ ไป เคร4องอปกรณหรอสวนประกอบอาจหลดได

เวลาน # เราน4งกนอยบนกฏ เอ เสากฏน4เขาหลอไวดหรอเปลา เรายงไมไดตรวจเลย คานไมท4ทาไวอยในท4ถกตองม4นคงหรอเปลา เกดน4งๆ อยมนหลนลงมากหมดนะส อะไรอยางน #

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1>�

มนษยเราอยดวยความไววางใจ ตองอาศยศรทธา โดยบางทไมรตวเลย มนเปนไปเองในชวตประจาวน ท #งท4ความจรงเราไมไดพสจน เราไมไดรเหนอะไรทกอยาง เราเหนวาเขาไมไดมาหลอกลวงอะไรเรา เพยงแคน #เรากเช4อในข #นพ #นฐานไปเสยแลว

สาหรบในทางพทธศาสนา กเปนอนมาพจารณากนวา๑. พระพทธเจาเปนผ มปญญามาก เทาท4แสดงออกเปนคา

ส4งสอนตางๆ น #นเปนจรง มเหตผลนาเช4อไหม?๒. พระองคมความปรารถนาด มเมตตากรณา สอนเราโดย

บรสทธHพระทย ตองการใหเราไดรบประโยชนใชไหม?ถาหากเราม4นใจในพระองคโดยเหตผลท #งสองประการ เรา

กโนมไปขางมศรทธา หรอมศรทธาไดพระองคสอนเร4องนรก-สวรรควาชาตหนามจรงหรอเปลา

ถาเรามศรทธา เรากนอมไปทางท4จะเช4อตามท4มหลกฐานวาพระองคไดตรสไว เร4องกเปนอยางน #น

เปนอนวา นรก-สวรรคข #นน # อยท4ศรทธา

แตท #งน # พงทาความเขาใจกนไวกอนวา ในท4น # มงเอาศรทธาในความหมายแบบพทธ คอ ศรทธาหมายถง เม4อมมลฐานดงท4วาน #นแลว กรบไวศกษา เพ4อใหรจรงดวยปญญาตอไป (ศรทธาเพ4อปญญา ไมใชศรทธาปดปญญา)

๒๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�$

๒) พจารณาเหตผลแตพระพทธเจาทรงสอนวา จะเช4อหรอไม กไมเปนไร ไมได

ถอเปนเร4องท4ตองเช4อ ในพทธศาสนาไมมการบงคบเม4อพระพทธเจาทรงพบกบคนท4ยงไมเช4อ ไมมศรทธา พระ

องคกทรงสอนใหมทาทอยางท4สอง คอทาทในกรณท4ยงไมรดวยตนเอง และยงรไมพอท4จะม4นใจ เชนท4ตรสในกาลามสตร

เร4องมวา พระพทธเจาทรงพบกบกาลามชน พวกน #ยงไมนบถอลทธศาสนาไหนท #งน #น แตไดพบกบพวกเจาลทธตางๆ ท4ผานไปมา เขากถามปญหา พวกเจาลทธเหลาน #นซ4งสอนตางๆ กนไป ตางกวาของตนจรง ของพวกอ4นเหลวไหล เลยไมรจะเช4อใคร

เม4อพระพทธเจาเสดจผานมาในถ4นของเขา คนพวกน #กทลถามพระพทธเจาวา ใครพดจรง ใครพดเทจ พระพทธเจาตรสวาอยาใหวาเลย ใครจรงใครเทจ ไมตองพด ยงไมตองตดสน

จากน #น พระองคตรสวธวางทาทเชงเปนกลางไวกอน (ยงไมรแน กแครบฟงไว แตกไมไดปฏเสธ) วา อยาเช4อเพยงเพราะไดยนไดฟงตามกนมา หรอเรยนตอกนมา อยาเช4อเพยงเพราะขาวเลาลอ อยาเช4อเพยงเพราะมเขยนในตารา หรอเพยงเพราะเหนวาสมณะน #เปนครของเรา ฯลฯ พระองคตรสหลกกาลามสตร ท4ม ๑๐ ขอใหเราพจารณาดวยตนเอง

ตอนทายพระองคตรสยกตวอยาง ซ4งมาเขาเร4องนรก-สวรรค และกรรมด-กรรมช4ว กศล-อกศล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1>&

ทรงสอนใหพจารณาในปจจบนน #วา ส4งท4ดงาม ส4งท4เปนกศล ทาแลวมนเก #อกลแกชวตของตนเอง มนดตอตวเราไหม ดตอผอ4นไหม เปนผลดตอท #งสองฝายใชไหม

ท4วาเปนอกศล มนดตอชวตจตใจของเราไหม ดตอผอ4นไหม เปนการเบยดเบยนผอ4นไหม บางทดตอเรา แตเปนการเบยดเบยนผอ4น หรอมนดเพยงวาเราเหนในช4วสายตามองส #นๆ แคบๆแตท4จรงเปนผลรายแกตวเราเอง เราพจารณารอบคอบหรอยง

เม4อพจารณาแลว มองเหนวา ส4งท4เปนกศลดงาม กคอเปนประโยชนตอชวต เก #อกลอยางแทจรงแกชวตจตใจของเราเองระยะยาว และแกผอ4น แกสงคม สวนอกศลน #นตรงขาม ไมเก #อกล

เม4อพจารณามองเหนอยางน #แลว ถามวาอยางไหนควรทาอยางไหนควรเวน กเหนวากศล คอส4งท4ทาโดยมใชเพราะโลภ โกรธหลง เกดจากใจท4มเมตตา เผ4อแผ โอบออมอาร มปญญา แบบน #ดกวา ควรจะทา น #วากนใหเหนในปจจบนน #เลย

พระองคตรสตอไปวา ถาเราทาด บงเกดผลด เปนส4งท4เก #อกลในปจจบนแลว หากวาสวรรค-นรกมจรง เรากไมตองไปตกนรก เราจะไปสวรรค กเปนกาไรเพ4มเตมข #น ถาสวรรค-นรกไมมเรากไดผลดไปข #นหน4งแลว สวนในข #นสอง เรากปลอดภย ไมมเสย

แตถาเปนฝายอกศล เกดจากโลภ โกรธ หลง ในปจจบนน #มนกไมเก #อกลแกจตใจ และเปนการเบยดเบยน ไมเก #อกลแกสงคมน4คอผลเสยเกดข #นต #งแตชาตน #แลว ทน # เม4อตายไป ถานรก-สวรรคมจรง เรากไมไดไปสวรรค แตไปนรกแน กเปนอนวาเสยท #งสองดาน ถานรก-สวรรคไมม ปจจบนน #กเสยไปแลว ไมไดเลยสกข #น

๒๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )��

เพราะฉะน #น กเปนอนสรปในแงน #ไดวา ถงแมไมตองใชศรทธา เอาตามเหตผล กควรทากรรมด ละเวนกรรมช4ว น #เปนแนวกาลามสตร ซ4งเปนการวางทาทในข@นปญญา

๓) ม�นใจตน-ไมออนวอนเลยจากน #ไปอกช #นหน4ง พทธศาสนาแสดงหลกนรก-สวรรค

อะไรตางๆ ไวเพ4อมงประสงคอะไร จะใหเราวางทาทอยางไร อยางท4บอกไวเม4อก #วา ทาทสาคญกวาจะมวรอพสจนวาจรงหรอไม

เคยพดขางตนแลววา ในกรณท4พระพทธเจาตรสถงผลของการทาความดความช4ว พระองคตรสวา การทาช4วน #นมผลตอไปน #หน4ง สอง สาม ส4 หา โดยระบผลหลายขอท4มในชาตน #กอน สวนผลชาตหนาท4ตามมาหลงจากตาย เอาไวเปนขอสดทาย แมผลดกเชนกน อนน #กสอไปถงลกษณะของการท4เราจะวางทาท

เร4องน #ขออธบายวา ในการท4พระพทธเจาตรสเร4องนรก-สวรรคน #น ทรงแสดงวา ผลอะไรตางๆ ยอมเปนไปตามเหต หลกพระพทธศาสนาถอเร4องกรรม ซ4งเปนเร4องของเหตปจจย เปนกฎธรรมดาของธรรมชาต เม4อมนเปนไปตามกฎธรรมดา กเปนเร4องของการท4เราจะรเทาน #น เราไมตองไปวงวอนใหผลอยางน #นเกด

ในเม4อมนเปนกฎ ผลเกดจากเหต เม4อเหตเปนอยางน #แลวผลอยางน #นๆ กเกดเอง เราไมตองออนวอนวาฉนทาเหตน #แลว ขอใหผลน #นเกดข #นเถด เพราะวา ถงจะออนวอนอยางไร มนกไมเปนไปตามคาออนวอน แตมนเปนไปตามเหตท4ทา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1>,

เม4อทากรรมด ผลดท4เกดกเปนไปตามหลกกรรม มนเปนไปตามกฎธรรมดา ไมเปนไปตามคาออนวอนของเรา

เพราะฉะน #น การท4พระพทธเจาตรสเร4องผลดผลรายตางๆจนถงวาตายแลวไปตกนรก หรอข #นสวรรคน # เปนการตรสในแงกฎธรรมดา คอเปนเร4องความร ไมใชเปนคาส4ง ไมใชคาบงการบญชาหรอบอกใบใหเราตองไปขอรองออนวอนอะไรอก แตเปนการย #าความรท4จะม4นใจวา เม4อทาอยางน # ผลอยางน #นจะเกดข #น

ในทางตรงขาม ถามคนท4คอยใหรางวลและลงโทษใหเปนไปตามน #น เราจงจะจาเปนตองยดถอจาเอาไว เพ4อจะไดออนวอนเพราะเดPยวทาดไปแลว ไมเอาใจทาน อาจจะไมไดไปสวรรค

แตในทางพทธศาสนา คนท4ทาด ไมตองออนวอนขอไปสวรรค เพราะมนเปนไปตามกฎธรรมดา เพยงแตรไวและม4นใจเทาน #น ถงเราไมร ถงทานไมบอก มนกเปนอยางน #น แตรแลวเราจะไดปฏบตตวเองถก และม4นใจ น4ตองวางทาทใหถกตอง

พทธศาสนกชนมความรไวสาหรบใหเกดความม4นใจตนเอง เรารแลววาทากรรมด จะเกดผลด พระพทธเจาตรสไว เรากม4นใจวา ถาทากรรมดแลว ผลดจะเกดข #น ไมตองใชวธออนวอน น4คอการวางทาทอยางหน4งในพระพทธศาสนา

เราเอาเวลาท4จะออนวอนไปใชในการพจารณาส4งท4ทาวาทาดรอบคอบ ทาเหตปจจยครบถวนไหม เปนประโยชนท #งบดน #และเบ #องหนาไหม เก #อกลแกชวต แกสงคมแคไหน แทนท4จะเอาเวลาไปใชออนวอนขอผล กม4นใจไดวาผลจะมาตามเหตของมนเอง น4เปนทาทระดบท4สาม

๒๘ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�9

๔) ไมงอนงอผลตอบแทนตอจากระดบท4สามน #แลว ยงมข #นสงข #นไปอก ซ4งเราจะมอง

เหนวา ถงอยางไรกตาม เร4องนรก-สวรรคกยงมสวนเหมอนเปนผลตอบแทน นรกเปนผลราย เปรยบเทยบเหมอนเปนการลงโทษสาหรบกรรมช4ว และสวรรคเปนผลตอบแทนของกรรมด

ทน # ถาเรายงทากรรมดและเวนกรรมช4วโดยหวงผลอยน4เรากยงไมพฒนา ยงไมเปนอารยชนตามหลกพระพทธศาสนา ควรทราบวา พระพทธศาสนาสอนตอไปอกระดบหน4งวา ถาเรายงทากรรมดเพราะหวงผลอย กเรยกวาเปนโลกยปถชน เปนปถชนท4ยงมกเลสหนา คนของพระพทธศาสนาแทจรง ตองเปนอรยสาวก

อรยสาวก คออยางไร อรยสาวกเปนคนท4ทาความดโดยไมตองหวงผล เพราะเร4องผลดผลรายน #น มนเปนไปตามกฎธรรมดาของมนเอง เรารแลว เรายอมมความม4นใจในตวเอง แตเม4อปฏบตใหสงไปกวาน #น กคอไมตองหวงผลเลย เราทาความดเพ4อใหส4งท4ดงามเกดข #น ส4งท4ดงามคออะไร คอส4งท4เก #อกลแกชวตจตใจของเราต #งแตปจจบน และมผลดท4เกดแกสงคมแกผอ4น

เราทาด เพราะตองการใหธรรมคอความดงามเกดข #นในโลก อยางน #หมายความวา มความรกธรรม รกความดงาม รกส4งท4ถกตอง ถาทาไดถงข #นน # กเปนข #นดาเนนตามอรยสาวกแลว คอเลยจากข #นหวงผลหวงตอบแทน ซ4งเปนข #นโลกยปถชน

พระพทธศาสนาตองการใหเรากาวไปอกข #นหน4ง คอข #นสงท4เปนเร4องของธรรมแทๆ น # ซ4งเปนข #นอรยสาวก ใหมจตใจของคนท4อยในข #นอรยสาวก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1>.

ถงตอนน #กมาเขาสนรก-สวรรคระดบท4สาม เม4อก #เราพดถงนรก-สวรรคระดบท4สาม ซ4งมอยตลอดเวลาท4เราปรงแตง ดงน #น ทาทท4มตอนรก-สวรรค กบความมอยของนรก-สวรรคในข #นสดทาย กมารบกน คอ ผลท4สดกมาอยท4ปจจบนเปนสาคญ

ถงข #นน # กจะใหความรสกแกเราอยางหน4งวา ในขGนสงสดท�แทจรงแลว ชาวพทธจะกาวไปสการทาความด โดยรกธรรม รกความดงาม รกส�งท�เปนกศลนGนเอง

มนษยเราน #น ทกคน ถาวาดวยใจจรงแลว ยอมมเย4อใยตอชวตของตน ทกคนรกชวตของตน เราตองการใหชวตของเราเปนชวตท4ดงาม เราตองการใหชวตของเราเปนชวตท4บรสทธH ถาเราไดพฒนาจตใจของเราใหสงข #น จนลกษณะน #เดนชดข #น เรากไมตองไปนกถงผลตอบแทนขางหนามากมาย

ถาเรารกความดงามบรสทธHของชวต รกความประณตบรสทธHของจตใจ กกลายเปนวาเรารกธรรม รกความดงาม เรากอยากถนอมชวตของเราใหเปนชวตท4ดงาม ใหเปนชวตท4ประณตใหเปนชวตท4บรสทธH เรากอยากจะทาความดดวยใจตวเอง ไมตองไปหวงผลเปนลาภ ยศ สข สรรเสรญอะไร เรารกชวต รกความดงาม รกตวธรรมท4แทจรง ไมดกวาหรอ

ทาทสดทายน #ไปรบกบเร4องสวรรคท4เปนปจจบน ซ4งเราจะตองสราง เปนอนวา ชวตของเรากาวหนา คอเราปฏบตธรรมกาวหนาไปเร4อยๆ จากข #นเปนโลกยปถชน ข #นสข #นเปนอรยสาวก ซ4งเลยจากการทาความดหลกหนความช4วเพราะตองการเล4ยงผลรายหรอตองการผลดตอบแทน

๓๐ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก )�6

เม4อเลยข #นน #นไปแลว กจะเกดความเขาใจในธรรม รกชวตของตนในทางท4ถก เชนตองการใหชวตของตนเปนชวตดงามบรสทธH

เม4อชวตของเราประณตข #น ส4งท4ทาไวเปนความดความช4วจะย4งมผลเหมอนดงวาชดมากข #น เพราะวาจตใจของเราประณต

การท4เราจะกาวหนาในคณความด บรรลอะไรท4สงข #นไปจตของเราจะตองประณตข #นไปดวย เม4อเราพฒนาจตใหประณตข #น พอจตละเอยดออนข #น ส4งท4ทาไวแมเปนเร4องเลกนอย กรบรงาย มความไวข #น เพราะฉะน #นส4งท4เราทาไว กแสดงผลชดมากข #น

มทานผ รเปรยบเทยบไว เหมอนวา พ #นถนน ปดกวาดแลวถงจะยงมฝ นมาก กนบวาสะอาด ขยบข #นมาเปนพ #นบาน ตองฝ นนอยลง จงจะนบวาสะอาด แตท4กระจกแวนตา ฝ นนดเดยวกเหนชด ตองไมมละอองจบเลย จงจะนบวาสะอาด

พ #นถนนเราใชสาหรบรถว4ง หรอใหคนเดนผาน สะอาดแคไมเกะกะ ไมเลอะเทอะ กดแลว ใชงานได แตกระจกแวนตา ถาสะอาดแคอยางพ #นถนน กยงดอะไรไมเหน ใชประโยชนยงไมได

เพราะฉะน #น ส4งท4จะรองรบงานท4ประณต คณภาพกตองถงข #น ชวตจตใจท4จะเขาถงส4งประเสรฐข #นไป กตองประณตพอ จงจะถงได

ถาเราตองการใหชวตกาวไป ใหประณตอยางน #น เรากตองไมประมาท ตองระวงไวในเร4องความด-ความช4วเหลาน # วามนจะไปมผลกระทบตอชวตของเราท4ประณตข #นทกทดวย เพราะฉะน #นเราจะตองรกษาคณความด หรอคณภาพของชวตน #ไวใหด จงเปนการจาเปนอยเองท4เราจะตองพยายามสรางกรรมท4ดงามย4งข #นไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1,2

�)�� ���� �)�5�!����5�!�เม4อพดมาถงแงน # กจะสมพนธกบหลกพทธศาสนาท4สอน

วา ทาดไดด ทาช�วไดช�ว ซ4งมปญหาเก4ยวกบการตความตามคาเปรยบเทยบท4วา หวานพชเชนไร ไดผลเชนน #น ปลกเมดมะมวง ไดตนมะมวง ปลกเมดมะปราง ไดตนมะปราง

ข #นน #เรยกวา หวานพชเชนไร ไดผลเชนน #นทน #มอกตอนหน4งถามวา ไดมะปรางแลว จะไดกาไรดหรอ

เปลา ตอนน #ตองข #นตอองคประกอบอ4น เชนวา คนเขานยมไหม มขายมากไปลนตลาดหรอเปลา ตลาดมความตองการแคไหน ถาปจจยอ4นเชนความตองการอานวย กจะทาใหไดกาไรด แตถาปจจยเหลาน #นไมด กไมคอยไดกาไร แตเรากไดมะปรางอยน4นเอง

ทาดไดด เรามองเปนไดกาไร แทนท4จะมองผลจรงแทวาปลกมะปรางไดมะปราง ไดตนมะปรางจากการปลกเมดมะปรางเราขามข #นตอนไปมองวา ไดเงนจากการปลกมะปราง จะเหนวาไมเปนเหตเปนผลท4ถกตองเลย

ทาดไดด ความดเกดข #น สรางเมตตา เมตตาเกดข #น ความรกเกดข #น จตใจแชมช4นเยนสบาย ความรสกออนโยนตอกนเกดข #นมเมตตาไป ทาทกรยาแสดงออกมา อกฝายหน4งท4รบกมความรสกเกดข #นในทางดงาม ปลกเมตตา เมตตากเกดและแผไป ปลกอะไรกไดอนน #น ทาความด กไดผลท4ด ทาดไดด ตรงน #ถกไหม

แตทน #เราไปหวงวาทาความดไดด คอ ไดตาแหนงไหม ถกลอตเตอร4รางวลท4หน4งไหม ไดอะไรตออะไรกไมร

๓๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก ):)

น4คอ กลายเปนคดขามข #นตอนไปวา ปลกมะปราง ไดเงนกาไรหรอเปลา ซ4งตอนน #ไมไดข #นตอปจจยตรงแทแคน #แลว แตไปข #นกบองคประกอบอกต #งหลายอยาง

องคประกอบอ4นกเชนวา ความดของเราท4ทาข #นมาน # เปนส4งท4ตลาดตองการหรอเปลา ถาตลาดตองการ เรามองคประกอบเก #อหนนถกตอง ผลดท4เราตองการเปนวตถภายนอก ลาภ ยศ สขสรรเสรญ กเกดมข #น ถาไมตรงมนกยงไมได คนไมไดมองตรงน #เลย

ท #งท4ภาษตบอกไวชดวา ปลกพชเชนไร ไดผลเชนน #น ปลกเมดมะปราง ไดตนมะปราง แตเราจะไปเอาตรงปลกมะปราง ไดกาไรหรอเปลา ปลกเมดมะปราง ไดธนบตรไหม มนผดข #นตอนไป

สาหรบมนษยโลกยปถชนน # พอปลกมะปราง กไมคดแตเพยงใหไดมะปราง แตไปคดวาใหไดเงนกาไรมา กเลยกลายเปนวามนษยทาอะไรหวงผลตอบแทนมาก

เม4อทาความด กหวงผลตอบแทน แตไมทาเหตปจจยใหพอแกผลท4หวงจะไดตอบแทนน #น ตวเองปญญาไมถง และทาไมถก กไปโทษกฎธรรมชาต ท4จรงตวหลงผดไปเอง

แตถาไดกาวหนาไปสข #นเปนอรยสาวกแลว กเปนอนวาไมหวงเร4องผลตอบแทนอนน # แตจะรกคณภาพของชวต รคณคาของชวตท4ประณตข #น รกความบรสทธHของชวต รกธรรม รกความดงามตองการใหธรรมคอความดงาม เกดมแกชวต และเกดมข #นในโลก

ถาคนมความรกความตองการอยางน # สงคมจะดดวยมความด และมนษยจะมความสข โดยไมตองถอเร4องผลประโยชนทางวตถเปนสาคญนก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1,�

ถาจตมาถงข #นน #แลว การทาความดกจะไปถงตวธรรม ไมมาตดอยท4ข #นหวงนรก-สวรรคแลว แตนรก-สวรรคน #นกเปนไปตามกฎธรรมดา เราไมตองไปออนวอน มนกเปนไปของมนอยางน #น

เม4อทาเหตด ผลดกเกดข #นเอง เปนเร4องของกฎธรรมชาตหลกเหตและผลดาเนนไปเอง ไมใชเร4องท4จะตองมาออนวอน ถงเราไมตองการผล มนกเกดผล

ตรงน #ขอแทรกหนอยหน4ง เม4อก #น #บอกวา ปลกเมดมะปรางไดตนมะปราง ไมใชปลกเมดมะปราง ไดเงนทอง ซ4งผดข #นตอนและไมเปนเหตเปนผลตามกฎธรรมชาต

ทน # พดละเอยดลงไปอก แมแตท4วาปลกเมดมะปราง ไดตนมะปราง กไมแน บางทปลกเมดมะปรางแลว ไมไดตนมะปรางกม เชน เพราะเมดมะปรางน #นเนา มนกเลยไมข #น ไมงอก

นอกจากน #น มแตเมดมะปรางอยางเดยว กยงไมพอ ตองมดน มน #า มป ย มอากาศ มอณหภมรอนเยนพอด ทกอยางตองพอเหมาะ เมดมะปรางจงจะงอกข #นเปนตนมะปราง

ท4วาทาเหตน #น หมายถงวา ตองมปจจยพรอมดวย ทางพระจงพดรวมวาเหตปจจย ความเปนเหตเปนผลตามกฎธรรมชาตรวมท #งกฎแหงกรรมน #น มความหมายคลมถงกระบวนการของเหตปจจยท #งหมดท4ซบซอนข #นไปอก

เร4องน #เพยงพดแทรกไวเทาน #น ยงไมขยายความท4น4 เอาพอสะกดไวเปนแงคด กรวมอยในเร4องความเปนเหตเปนผลน #นเอง คอเปนเหตเปนผลตามกฎธรรมชาต หรอความจรงของธรรมดา ไมใชเหตผลแบบผลตอบแทนอยางท4ชอบวาดแตงกนตามความอยาก

๓๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

�. ��ก-� ���� /����?'�4JPก ):$

เอาเปนวาหยดไวแคน #กอน เพราะกาลงจะเลยจากเร4องนรก-สวรรค ไปเขาเร4องกฎแหงกรรม ท4รองรบเร4องนรก-สวรรคน #น

มาถงตอนน #กเปนอนสรปไดวา ถงแมเราจะพดถงผลตามเหต คลายกบเปนผลตอบแทน แตความจรงน #น เรารไวเพ4อเกดความม4นใจตางหาก

ทาดในชาตน #ใหสบายใจ เม4อจตด ระดบจตพรอมอยแลวแมแตคนท4ไมเช4อ ถาชาตหนาม มนกไปดเอง ไมตองหวงลวงหนาน4คอคตพระพทธศาสนา และทาความดจนไมตองหวงลวงหนาน4นแหละ แสดงวาเราม4นใจในหลกความจรงและความดแลว

ขอสาคญอยท4วา เรามความม4นใจในหลกความจรงและความดน #นหรอเปลา ถามความม4นใจแลวไมตองหวง เวลาตายจะไปนรกหรอไม ไมไปหรอก

ถาเราทาใจปรงแตงมนพรอมดอยแลว ใหถงระดบท4สาม กคอทาดอยทกขณะ ปรงแตงสวรรคอยตลอดเวลา สวรรคกอยในกามอ หรอจะเลยสวรรคไปอกกได คอใหข #นระดบอรยสาวกไปเลย

เวลาน #การสอนเร4องนรก-สวรรคมาตดกนอยตรงน # คอ มาตดเร4องคดพสจนนรก-สวรรความจรงหรอไมจรง น4คอจะไปเปนนกปรชญา เลยไมตองทาอะไร รอจนกวาฉนจะรวานรก-สวรรคมหรอไมม ฉนจงจะทาไดถก ถาอยางน #กไมตองทาแลวตลอดชวตน # ตายกอน เพราะนกปรชญาตายมาหลายช4วอายคนแลว ในระยะหาพนปน # และท4ไมใชนกปรชญา คอยฟงนกปรชญาสอน กตายไปอกเทาไรไมร กเลยไมไดเร4อง พากนทาชวตใหเปนหมนไปเสยมาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1,&

ตามแนวทางพทธศาสนา ถอหลกแหงการปฏบต เอาส4งท4ปฏบตไดโดยไมรออภปรชญา ไมตององกบการรอพสจนส4งเหลาน #ทวาเนนเร4องทาท วาใหมความม4นใจ ทาดท4ปฏบตเหนผลไดในชวตน # พรอมท #งมความม4นใจในผลดท4จะมขางหนา ดวยการปรงแตงไวพรอมแลว เม4อสภาพจตของเราดอยในระดบท4สงข #นไปแลวกตองไปดตามเหตปจจยของมนเอง

ขอแทรกไวดวยวา นรก-สวรรคท4อยในระบบสงสารวฏ มการหมนเวยนข #น-ลงได และยดยาวน # เม4อมองในเชงปฏบต ไมพดในแงความจรง จะเหนวา ทาใหคน (สตวท #งหลาย) มโอกาสแกตวกเลยเหมอนเปดใหประมาทผดเพ #ยน ไมเหมอนอยางนรก-สวรรคแบบท4คนเกดมาคร #งเดยวแลวไปอยางไหนกนรนดรเลย ซ4งเม4อไมมโอกาสแกตว กบบใหคนตองจรงจงในการท4จะมงแนวไปสวรรค

ในแงน # ทานกใหหลกความไมประมาทไวแลว ซ4งจะตองย #ากนใหหนก โดยสมพนธกบหลกการท4วา ทกคนจะตองมงแนวในการกาวสงข #นไปในสงสารวฏ จนววฏฏพนไปเหนอสงสารวฏน #นไมตองพดถงนรก เปรต ฯลฯ ท4ไมควรไปเดดขาด แมแตสวรรคกไมควรพอใจ แตจะตองพฒนาจนผานแมแตพรหมข #นไปใหถงอรยภม

เปนอนวา จะตองกาวข #นสข #นอรยสาวก อยาอยกนแคข #นหวงผลตอบแทน อยามวหวงเร4องนรก-สวรรคท4ยงเหมอนขกน ถาจตของเราประณตข #นไป จนกระท4งรกความบรสทธHดงามของชวตรกธรรม อยากใหชวตของเราเปนชวตท4ดงาม เปนธรรม อยในธรรมประณตดวยธรรม และตองการใหธรรมแผไป กอยกนไดดวยความด ข #นน #ถงธรรมแลว กไมตองหวงรอผลตอบแทนอกตอไป

๓๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

-���)�/��

���� �'��.1? -��%กL����&��&�- ?����32���� ���������2� �'�34O7�ก����ก�����4�� '��?4��%กL����ก �����ก�� E1� �<�,��ก�M�ก �'�34O7� /������?�กL�ก'�%��4D��� �,=%�� ,��0�7

��: ถาอยางน #น นรกท4เขาวากนไว ท4มกระทะทองแดง กคงจะไมมจรงหรอ?

ตอบ: อาว ตองขอโทษนะ ไดบอกวานรก-สวรรคในพระไตรปฎกม ๓ ระดบ คอ ๑. ระดบท4วาเปนแหลงเปนโลก เปนภพอะไรน #นนะ ท4วาหลงจากตายไปแลว จะไปประสบหรอไปเกด อนน #ถาถอตามตวอกษร พระไตรปฎกกม แตบอกวา ถงแมวาม กอยาเอาไปปนกบวรรณคด หรอภาพจตรกรรมฝาผนงวาจะตองวจตรพสดารถงอยางน #น เพราะเปนธรรมดาของนกวรรณคด ท4จะตองมจนตนาการและวธพดวธทา ใหคนเหนจรงเหนจงมากข #น คอตองมการปรงแตงสง แตวาแกนน #นมอย

กลองๆ ไปอานดในพระสตรท4อาตมาอางไวเม4อก #น # กจะมกลาวถงวธการลงโทษอะไรตออะไรเหมอนกน กไมไดปฏเสธข #นน #แตอยาไปปรงแตงใหวจตรพสดารถงข #นน #น ถาเปนวรรณคด มนกตองเสรมกนบางละ แมแตเร4องคนธรรมดากยงมการบรรยายภาพสรางจนตนาการมากมายจนเลยความจรง อยางหนาตาของคนน #บรรยายความสวยงามจนกระท4งคนหนาเปนพระจนทร แลวคนหนากลมเปนพระจนทรอยางน #น มนจะไปนาดอะไร มนเปนไปไมได

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1,,

��: ทานคะ แตท4มในพระสตร กเรยกไดวามการปรงแตงอยใชไหมคะ พดถงนรก-สวรรค เชนพยายามบรรยายใหเหนวานรกนากลว และสวรรคสวยงามนาอย กเรยกวาปรงแตงแลวใชไหมคะ?

ตอบ: ในพระสตรจรงๆ ไมบรรยายวจตรพสดาร แตในอรรถ-กถา ฎกา พรรณนาเยอะ แตกจดวายงนอยกวาทางวรรณคด เชน ในเร4อง ไตรภม ซ4งเปนข #นประมวล แลวเขยนอธบายเพ4มเตม

แหลงสาคญท4มาของไตรภม กมาจากช #นอรรถกถาฎกา ในพระไตรปฎกกคลายๆ เปนเช #อ หรอเปนแกน อรรถกถาฎกากมาอธบายขยายออกไป

เร4องการบรรยายใหเหนเปนภาพพจนน #น เก4ยวกบวธพดดวยวธพดอยางท4วาใหเหนภาพพจนน #น ตองพดจนมองเหนภาพเลยถาพดใหเหนภาพเปนจรงเปนจงได คนน #นกพดเกง ส4งท4ไมสามารถมองเหน มนพดยาก การจะมาทาใหคนอ4นเขาใจ กตองพดใหเหนภาพการพดใหเหนภาพน # บางทกอาจจะตองมการสรางภาพข #นมาบาง

ทน # นรก-สวรรคน # เราลองวเคราะหงายๆ ในกรณท4เม4อมจรงอยางน #น เปนภพเปนภม มนจะเหมอนกบชวตในโลกน #ไดอยางไร ถาเหมอนจรง กเหนดวยตาส แตน4มองไมเหนดวยตาใชไหม

วากนตามหลกนะ นรกน #เหนดวยตาไหม สวรรคเหนดวยตาไหม ไมเหน เม4อไมเหน สภาพชวตกตองไมเหมอนกบมนษยใชไหม เม4อไมเหมอน วธการลงโทษ ความทกขทรมานอะไรๆ น4จะตองแปลกไป ไมเหมอนกบของมนษย

��: มปญหากราบเรยนถามทานตอไปวา เม4อยอมรบวามเปนภพภมเชนน # มนอยท4ไหน อยขางลางหรอขางบน?

๓๘ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๖๗

ตอบ: น4แหละวรรณคดกวาตามความรสกของคน แตท4จรงในจกรวาลน #ไมมลางมบน จะกาหนดท4ไหนเปนลางเปนบนไดละ

��: ถาหากนรก-สวรรคข #นอยกบระดบจตของคน ทน #คนเราเวลาใกลจะตาย ถาเราคดด เรากจะไปด ถาเผ4อคนท4เปนโจรมาตลอดชวต พอถงตอนใกลตาย เกดคดด เขากจะไดไปด แตอกคนหน4งทาดมาตลอดชวต เกดมาคดไมดตอนตาย ไมกลายเปนวาทาดมาตลอดชวตแลว ไมไดรบผลดตอบสนองเลยหรอคะ?

ตอบ: ม มนเปนอยางน #นไดจรง แตวาไมตองไปกลวหรอกเอาตวอยางเลย เอาเร4องท4มในคมภร เชน เร4องพระนางมลลกา ซ4งเปนสาวกสาคญของพระพทธเจา ตอนตายน #น จตไมดสกหนอย กเลยตกนรกไปเจดวน เจดวนเทาน #นแลว กไปด ไปสวรรคตอไป คอเวลาจตจะดบ สาคญท4สดวาจตเศราหมองหรอผองใส

คนท4ทาแตความช4วมาตลอด พ #นภมของจตเปนอยางน #นแลว จะใหคดดไดน #น มนยากเหลอเกน จงเปนกรณยกเวน เหมอนกบน #าท4ไหลบาทวมทานบไหลแรงมา จะใหวายทวนกระแสน #ยากท4สด การสรางระดบจตท4เปนอยธรรมดาหนกไปขางไหน กทาใหมแนวโนมวา เม4อตาย จตจะเปนอยางน #น น #เอาหลกท4วไปกอน

กรณยกเวนน #ยาก แรงดนไปทางหน4ง แลวจะหกกลบอกทางน #น ยากแน แตมนกม เปนกรณยกเวน กตามเหตปจจยน4นเอง

คนทาดมาตลอด แตเวลาตาย อาจจะนกอะไรสกอยางไมด ท4เคยทาไว กเลยเสยไป แตนรก-สวรรคไมใชนรนดร ตอไปส #นระยะน #นแลว กกลบไปดไดอก ฝายตรงขามกเชนเดยวกน เพราะฉะน #น ไมตองไปกลว กลบจะเตอนใหไมประมาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1,.

แตท4วไปกตองเปนไปตามแรงสะสม เปนเร4องของเหตของผล แมแตในชาตน #กเหมอนกน เหตปจจยซบซอน กเหนเปนยกเวน

��: กรณท4คนตายไปแลว เชนตายไป ๓ วน แลวฟ#นข #นมาใหม แลวกเลาวาไปเท4ยวนรก-สวรรคมา อธบายวาไปเหนมาอยางน #นๆ อยางน #อยากกราบเรยนถามทานวา เขาตายไปจรงหรอเปลา หรอวาเขาเหมอนหลบไป เปนเร4องของจตใตสานก ถาเขาตายไปจรง แลวทาไมเขาถงกลบมาอกได?

ตอบ: อาตมาวาเขาตายไมจรง หรอยงไมตายน4นเอง

��: แตหมอกลงความเหนวาตายแลว?ตอบ: หมอกมนษยปถชนเหมอนกน หมอกวาไปตาม

ปรากฏการณเทาท4ยอมรบกนทางหลกวชาวา ถามสภาพอยางน #เกดข #น เรยกวาตายแลว แตมนอาจจะมอะไรละเอยดออนกวาน #นอก ซ4งกเปนเร4องธรรมดาของชวต เร4องท4วทยาศาสตรยงรไมพอหมอเองกไมไดพสจนลกซ #งไปถงข #นน #น กอาจจะเปนไปได

��: แลวกรณท4เขาบอกวาเขาไปนรก-สวรรคมาละคะ?ตอบ: กมขอพจารณาไดหลายแง แงหน4งกคอวา คนผ น #ม

ความทรงจาอะไรเก4ยวกบนรก-สวรรค อยางท4ไดรบรสบตอกนมาเหมอนเราน #แหละ ในสงคมน #รบรกนมาอยางน # มประเพณสบทอดกนมาอยางน # มนกฝงอยในจตใตสานก พอแกเขาสสภาพจตอยางน # หมดความรสกตว กเหมอนกบฝนไป จตน #กพาไปทองเท4ยว ไปในภาพความทรงจาท4ไดสรางข #นน #น คอสรางเองเท4ยวไปเอง กเกดภาพอยางน #นข #นมาได

๔๐ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๖๙

ทน #กตองมาดกนวา ภาพนรก-สวรรคท4เขาไปเท4ยวมาน #นเหมอนนรก-สวรรคท4เลากนมาในประเพณของเราไหม ถาเหมอน กมทางเปนไปอยางน #น

อยางไรกตาม เร4องน #กเขาหลกท4พดมาแลววา เราคนธรรมดายงพสจนไมได กเหมอนอยางคนท4บอกวาตายแลวฟ#นข #นมาเลาน #น กหมายความวาตองพสจนดวยจตของเขาเอง คนอ4นไมอาจไปรไปเหนดวย มนเปนเร4องยากตรงน # ท4บอกวาพสจนไมไดเพราะอยางน #แหละ จะพสจนกตองเอาชวตของเราพสจน อยากรวามจรงไหม ลองตายด ทน #ใครจะส มาตนตรงน #ทกท

ท4พดกนน4 กคอจะพสจนแบบไมใชพสจนแท จะมาพสจนคนอ4นดวยจตคนอ4น กรไมได เราจะเอาส4งท4รดวยจตมาใหเหน จะพสจนดวยตา กทาไมได

เดPยวน #กยงมนกวทยาศาสตรทาแบบโบราณ คอ เม4อเรวๆน #มนกวทยาศาสตรพยายามใชวธการ พยายามพสจนวา คนเราตายแลววญญาณจะไปเกดไหม ทาเปนหองกระจกปดทบ เอาคนกาลงจะตายมาใส แลวกพยายามด ชวยกนสงเกตวา คนเราพอตายแลว จะมปรากฏการณอะไรเกดข #น ซ4งเปนวธการท4ไมไดใหมเลย ในพระไตรปฎกกเลาไว

สองพนหารอยกวาปแลว มพระเจาแผนดนองคหน4ง ช4อพระเจาปายาส จะพสจนเร4องตายแลวจะเกดอกหรอไม กใชวธการวทยาศาสตรเหมอนกน แตเคร4องมอไมทนสมย ไมมหองกระจกเหมอนในปจจบน แตทานกพยายามใชวธการโดยอาศยอปกรณเทาท4มในสมยน #น เชน แทนท4จะใชหองกระจก กใชตมน #าแทน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1?2

ทานเอานกโทษประหารใสตมเขาไป กทารณหนอย แตเปนพระเจาแผนดน กมอานาจทาได พอใสตมแลว กปดใหมดแลวกยาจนกระท4งแนใจวาไมมรร4วเปนทางออกได แลวกปลอยจนกระท4งใหนกโทษตายไปเอง แตอยางไรๆ กไมเหนมอะไรเกดข #น

การพสจนอยางน # ตองเรยกวาเปนวธวทยาศาสตร ในท4สดพระเจาปายาสกสรปออกมาวา การตายแลวเกดไมมจรง ตายแลวกหมดสญไป เสรจแลวกมาเจอกบพระกมารกสสปะ พระกมารกสสปะกช #แจงจนกระท4งพระเจาปายาสยอมเช4อ อนน #มาใน4����0�77�.'� ในพระไตรปฎกเลมท4 ๑๐ ขอ ๓๐๑ หนา ๓๕๒

��: คนท4ทาบาปแลวตกนรกไป ในขณะท4กาลงรบโทษอยน #น เขาเกดสานกได ตองการท4จะทาความด จะไดไหม?

ตอบ: ตอนน #ไมมโอกาสแลว

��: ไมมโอกาสท4จะทาความดอกหรอคะ?ตอบ: ในขณะท4กาลงรบโทษอยน #น ไมมโอกาส

��: แตการทาความดเปนส4งท4ควรสงเสรม ถาไมสงเสรมในขณะท4เขากาลงอยากจะทาความด…?

ตอบ: น #เปนเร4องของธรรมชาต เราจะเขาไปแทรกแซงไดอยางไร น4แหละจงวา ความเปนไดหรอไมไดในธรรมชาต เปนเร4องของกฎธรรมชาต เร4องของธรรมชาตเปนไปตามเหตปจจยของมนไมเปนไปตามใจอยากของคน

ในเม4อเรารวาตายไปแลว ทาความดไมได แกตวไมไดอกจงตองทาเสยต #งแตเดPยวน # คอประมาทไมได ทานกเลยสอนเทาท4ทาไดปฏบตได กจงเอามาย #าวา น4นะ เธอตายไปแลว ถาไปตกนรกไปแกตวใหมในน #นไมไดนะ ฉะน #นจงตองทาความดเสยต #งแตบดน #

๔๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๗๑

แตตามปกต มนษยยอมทาความดบาง ทาความช4วบางปนกนไป ดงน #น เม4อรบผลกรรมช4วในนรกแลว ตอไปกรรมดท4เคยทาไวกใหผลไดอก เชนกลบมาเกดเปนมนษย

��: ทานคะ แตพอรสกตววาทาความช4วมา เพยงแคตอนท4รสก กเรยกวาทาความดแลวใชไหมคะ?

ตอบ: กเปนความดแลว เปนความสานก เพราะมนจะเปนจดเช4อมตอท4เกดสต แลวหนกระแสไดตอไป เราจะเปล4ยนกระแสไดน # ตองสานกกอน สานกแลวกร เปนสตกบปญญา ทาใหเปล4ยนแปลงหนเหวธการ หนเหทศทาง

��: เพราะฉะน #น นกโทษท4กาลงไดรบโทษอย กยงมโอกาสอย โอกาสสดทายตอนท4สานกได?

ตอบ: เอาละ แกกทาด แมแตจตท4สานกน #กทาใหแกหนมายดเหน4ยวส4งท4เปนคณงามความด ส4งท4เปนธรรมะ เปนกศลข #น

��: อยากกราบเรยนถามพระคณเจาวา เร4องผ หรอวญญาณน #มจรงไหม ทานเคยพบเองบางไหมคะ?

ตอบ: อาตมายงไมเคยพบกบผเลย

��: แลวในความคด ทานวามจรงไหมคะ?ตอบ: ยงเผ4อไวเฉยๆ กอน เผ4อไว คอตอนน #เรากแคมอง

จากเหตผล เหตผลกไปเน4องดวยศรทธา เหนวามเหตผลแลวกศรทธา แตมนไมใชภาพท4เหนจรงเหนประจกษ กพดกนแควา พอมทางเปนไปไดไหม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1?�

เอาอยางน #ดกวา เอาทฤษฎอยางน #แลวกน ในกรณท4ผมอยผจะปรากฏแกคนไดอยางไร จะปรากฏได กเปนเร4องของกาลงจตตอกน ถาผมกาลงจตแรงกวาของคนน #น และผตองการใหเขาเหนคนท4มกาลงจตออนกวา กจะเหน แตถาคนน #นมกาลงจตแขงกวาผกสะกดไมได กจะไมเหนผ เพราะฉะน #น การท4จะเหนผไดตอง

๑. ตกใจ ใจไมปกต กาลงใจเสยไป คร4งหลบคร4งต4น จตใจไมแขง (ผไดโอกาส)

๒. ตองสมพนธกนระหวางผใจแขงแคไหน หรอคนใจออนแคไหน คนธรรมดายากท4จะเหนได

��: ขอเรยนถามวา คนเราน # เวลาตาย ถาทาดจะไปสวรรคเลย หรอทาช4วจะไปนรกเลย หรอตองรอใหมการตดสนกอนคะ?

ตอบ: ไมรจะเอาใครมาตดสน เพราะทกส4งเปนไปตามกฎธรรมดาหรอกฎธรรมชาต เปนไปตามเหตตามผล ทาความช4วผลช4วกเกด ทาความดผลดกเกด จงบอกวาน #เปนกฎธรรมดา ไมจาเปนตองออนวอนอะไรอก

ผลเกดจากเหต ฉะน #น ถาจะไปสวรรค เวลาตายกตองทาระดบจตใจของเราใหด ถาระดบจตของเราผองใส นกถงส4งท4ดงามกไปสวรรค เปนการตดสนตวเองเลย ไมตองมใครมาตดสนอกแลว

��: ขอเรยนถามทานตอวา คนเราตองทาดก4เปอรเซนตจงจะไดไปสวรรค และทาช4วก4เปอรเซนต จงจะไปนรก แลวถาเปนกรณก #าก4งกน จะเปนยงไงคะ?

ตอบ: อนน #ข #นอยกบภมระดบจตท4มอยตามธรรมดา ไมตองพดเปนเปอรเซนต จตอยในระดบใด กไปตามน #น แตถาระดบก #าก4งกน กนาจะมามนษยละม #ง

๔๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๗๓

แตการเกดเปนมนษยน4 ทานวายากเหลอเกนนะ ตามหลกบอกวา มนษยน #เปนสคตของเทวดา เทวดาน4อยากเกดเปนมนษยนะเทวดาท4เราวามความสขสบายน # พวกน #ตรสรยาก เพราะวาเทวดาไดรบแตอารมณ ทางตา ห จมก ล #น กาย ใจ ในส4งท4เปนสข มแตทางใหลมหลงมวเมามาก พวกน #หลดพนยาก

การไดมาเกดเปนมนษยน #ด เพราะไดรบสขบางทกขบาง มบทเรยนชวตมาก มประสบการณท4จะสอนตนเอง ทาใหเกดสตจะทาใหชวตสกงอม ญาณปญญาแกกลา ทาใหตรสรไดด ฉะน #นทานวา การมาเกดเปนมนษยน #ดแลว เทวดายงอยากมาเกดเปนมนษยเลย ทน #ปญหาอยท4วา จะใชชวตมนษยอยางไรจงจะดท4สด

��: ทานคะ อยางคนท4ตายโดยอบตเหต ไมมเวลามาต #งระดบจตใจ อยางน #จะไปอยางไรคะ?

ตอบ: อบตเหตอยางรถชนน4ยงไมเรวเทาไร นกถงพวกระเบดนวเคลยรส บางอยางวบเดยวหายไปท #งตวเลย แมแตข #เถากไมเหน

น4นแคความเรวของวตถ แตจตยงเรวกวาวตถ ๑๗ เทา แคน #กหมดปญหาเลย ๑๗ ขณะจตเปน ๑ ขณะรป น4ทางอภธรรมวาไว

ตามหลกวชาน #ถอวา ทกส4งเกดดบตลอดเวลา เรามองไมเหนมนเอง มนเกดดบเรวมาก เรวชนดท4เราไมมเคร4องวดได วตถเกดดบเรวมากอยางน # จตยงเกดดบเรวกวา ๑๗ เทา แคน #คงพอนะ

��: ทานคะ เทาท4สรปไดเปนอนวา สวรรค-นรกมจรงเพราะมกลาวเปนลายลกษณอกษรในพระไตรปฎก ขอกราบเรยนถามวา ในพระไตรปฎกมบอกไวหรอเปลาคะวา อยท4สวนไหนในจกรวาล?

ตอบ: ไมม ไมมกลาวไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1?&

��: ในกรณน # ถามผถาม จะอธบายอยางไรดคะ?ตอบ: มนเปนภพหน4ง แลวมนเปนลกษณะชวตคนละแบบ

เม4อมนเปนชวตคนละแบบ มนอาจจะอยท4ตรงไหนกได ซอนกนอยกได อยางท4เรยกกนวา คนละมต ในพระไตรปฎกมพดถงหม4นโลกธาต แสนโลกธาต โลกธาตกคอจกรวาล คอ ในทศนะของพทธศาสนา ถอวาจกรวาลน #มมากมายเหลอเกน

แตทน # มสวรรคในอรรถกถา ซ4งคงจะไดแนวมาจากฮนดอยางในไตรภม กมาจากฮนดน #ดวย คอเอาเขาพระสเมรเปนศนยกลางของจกรวาล มทวปโดยรอบ ๔ ทวป

ท4เขาพระสเมรน #น ใตลงไปท4พ #นลาง อสรอย แลวท4เชงเขาพระสเมร กพวกทาวโลกบาลอย เปนพวกเทวดารบใชช #นดาวดงสลกนองทาวสกกะ สงข #นไปกทาวสกกะอย แลวกสงข #นไปเร4อยๆ

คตน #มาจากสายพราหมณ ซ4งในพระไตรปฎกไมม นรก-สวรรคในอรรถกถา กเอาท4มในพระไตรปฎกมาเช4อมกบความคดสายพราหมณ-ฮนดประกอบกน มองในแงหน4งวา ทานพดกบคนท4วๆ ไป ในยคสมยท4รเขาใจกนอยางน #น จะไดส4อกนงาย

ทน # ถาเราไมพดอยางอรรถกถาฎกา ไมยงเก4ยวกบความรเขาใจและนยมยดถอของยคสมย ลองวากนตามหลก

หลกน #นกรกนอยแลววา นรก-สวรรคเปนภพตางหากออกไป เปนชวตอกระดบหน4ง ซ4งมสภาพชวตความเปนอยตางจากเรามอนทรยสาหรบรบรตางออกไป อยางนอยตางระดบ เชน เทวดาท4วา ถาไมแสดงตว กเปนอทสสมานกาย คอมองไมเหนตว เวลาเกดกผดโผลข #นมาโตเตมตวทนท เวลาตาย กไมท #งซากไว ไมมศพ

๔๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๗๕

ในสภาพตามหลกอยางท4วาน # สตวนรก หรอเทวดากตามมรปราง และเปนอยเปนไปอยางไร คนยอมคดไมออก บรรยายไมถก มนกตองไปอกแบบหน4ง ท4ตางไปส #นเชง ชนดท4พดไมถก และคดไมถง อยางท4วาแลว

ทน # ในเวลาสอนชาวบาน จะพดถงความทกขความสขในนรก-สวรรค จะมวอธบายใหเหนตวเปรตตวเทวดา เปนตน กคงพดกนอยแคน #น ไมมทางรเร4องแน กเลยไมตองสอนศลสอนธรรม ลองนกซวาจะทาอยางไรด กตองพดตามสภาพในโลกมนษยน4แหละ น #เปนวธมองอยางหน4ง คอพดใหเหนจรงเหนจงแบบเทยบเคยง

น4พดยาวแลวในแงสวรรค-นรกระดบท4หน4ง ซ4งเปนข #นผลท4ไกลตว แตเรากมกจะสนใจกนแงน #แหละมาก เพราะเปนปญหาโลกแตก พดกนมาเปนพนๆ ปแลว เปนเร4องของนกศาสนา-ปรชญา

ทน #พทธศาสนาเปนศาสนาแหงการปฏบต มงส4งท4ปฏบตได เพราะฉะน #น ในเร4องน # ใหเราวางทาทใหถกตองตอนรก-สวรรค

��: ทานคะ อยางสวรรค-นรกในระดบท4สอง สวรรคในอก นรกในใจ แตอยางคนท4ทาความช4ว แตไมรสกวาทาส4งท4ผด กไมมทกข จะเปนอยางไรคะ?

ตอบ: เปนไปได คอจตมหยาบมละเอยด แตคนเราตองการความกาวหนา คนน #พอมปญญา เม4อมคณธรรมมากข #น จตกจะประณตข #น และไวข #นตอเร4องท4ละเอยด กจะเร4มรสกตองการใหชวตของตวดงาม มความบรสทธH กาวหนาไปในทางคณธรรมความด-ความช4วจะเขามากระทบความรสกของเขามากข #น

ถาจตหยาบอยางพวกสตวเดรจฉาน กไมมปญหาอะไรเพราะพวกน #ไมมปญญาท4จะเขาใจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1?,

ทน #คนเราจะอยระดบน #นตลอดไปหรอ แลวเราอยากจะมจตระดบน #นหรอ ถาจตของเรามความไวข #นแลว ทน # ความดความช4ว เราจะไมรบร กไมได มนเปนกฎธรรมดา มนฝนตวเองไมได

ท4เขาไมรน #น กเพราะจตยงหยาบเกนไป แตพอจตประณตข #น เหมอนกบกระจกแวนตา มฝ นละอองจบนดหนอย กเหนใชไหม ถาเปนกระจกท4ตน #น มฝ นจบมากกวาน # กไมเหนเปนไร เพราะยงดใสอยใชไหม ทน # ถาเปนพ #นบาน จะสกปรกกวาน #นกได พ #นน #ท4วาสะอาด กยงสกปรกกวากระจกต แตจะต #งวางเคร4องใชกได

เวลามปญญามากข #น จตประณตมากข #น มนกจะสวางไปเหนส4งท4เศราหมองมากข #น จะไปคานตวเองหลอกตวเอง กไมไดย4งถาตองการใหจตของเรากาวหนาย4งข #น เรากย4งตองถนอมระวงแลววากนไป เราจะยอมใหจตของเราอยในระดบต4าไปไดเทาไร

เพราะฉะน #น ยอมเปนไปไดท4วา คนท4มจตหยาบมาก อาจจะทาความช4วโดยไมรสก หรอมองไมเหนความช4ว แตวาตอไปเม4อจตของเขากาวหนาประณตมากข #น ความด-ความช4วกจะกระทบเขาแรงข #น กจะเกดรอนใจหนก และแกตวไมไดเสยแลวเพราะฉะน #น เม4อใครรเขาใจข #นมาแลว กรบปองกนเสย ไมประมาทไว พยายามประคบประคองจตและชวตของตนใหด

เม4อจตของเรารบธรรม รบกศล รบความดงามแลว มนจะตองการถนอม ตองการทาความดเอง เราจะพยายามเล4ยง ไมอยากใหความช4วเขามาทาใหเสยความบรสทธHของชวตจตใจ ถาถงข #นน #น กบอกวาเปนข #นอรยสาวก แตถาเขายงมดยงมองไมเหนอยางน #น กตองยอมใหเปนภาระของสวรรค-นรกมาชวน มาข

��: กแสดงวา สวรรคในอก นรกในใจ กไมมใชไหมคะ?

๔๘ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

'�3�� � ๑๗๗

ตอบ: มนกมของมนชดอยอยางน #นแหละ คอสภาพจตของเขามนเปนนรกอยแลว จนกระท4งอนท4ทาลงไป กเปนเร4องของนรกมนเสมอกนจนไมรสกตางกน

��: คอแสดงวา เขาไมรวาสวรรคเปนอยางไร?ตอบ: ไมร เพราะเขาอยนรกตลอดเวลา จตหยาบอยตลอด

กาลเลย อดต #ออยตลอดเวลา จนไมรวาโปรงโลงเปนอยางไร

��: ถาอยางน #น ท4ทานบอกวานรก-สวรรคมอย ๓ ความหมาย ความหมายท4 ๓ ทานบอกวาอยท4การปรงแตง?

ตอบ: คออยในชวตประจาวน อยท4อายตนะ มากบการรบร

��: คอเกดความสงสยวา นรก-สวรรคในความหมายท4สองและท4สามตางกนอยางไร เพราะการรบรทางอายตนะท4รสกเปนสขหรอทกข กเปนเร4องของจตใจ?

ตอบ: ตางกนท4ความประณตหรอซอยละเอยด คอ ระดบท4สองน4 เอาเปนจดเปนหยอม เปนเร4องการกระทาท4เดนชด เปนอนๆวา ทากรรมดอนน #ไปแลว ทาใหเกดปต เปนสข ทากรรมช4วไปแลวทาใหเกดความเรารอนในใจ กปรากฏข #นเปนเร4องๆ เปนระยะๆ ไป

สวนระดบท4สาม พดถงสภาพจตท4เปนไปในการรบรตลอดเวลา หรอกระทาตอกนกบส4งท4รบรอยทกๆ ขณะ ซ4งกสมพนธกบระดบท4สอง คอเปนดานท4ปรงแตงส4งสมอยเร4อยๆ ทละเลกละนอยแลวกไปแสดงผลออกเปนระดบท4สองน4นเอง

ตลอดจนเลยกวาน #น เม4อวาถงการใหผลชวงนานไกล ปรงแตงไปๆ สภาพจตกหลอมตวเปนอยางน #น ระดบจตกอยตวในข #นน #น กออกมาเปนนรก-สวรรคระดบท4หน4ง สมพนธกนท #งหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

บทเสรม4�ก�����5�-6����

เร4องชาตกอน ชาตหนา นรก-สวรรค มจรงหรอไม เปนคาถามท4คนสนใจกนมาก และเปนขอกงวลคางใจของคนท4วไป เพราะเปนความลบของชวตท4อยในอวชชา จงเหนควรกลาวสรปแทรกไวท4น #เลกนอย เฉพาะแงวา มจรงหรอไม พสจนไดอยางไร

๑. ตามคาสอนในพทธศาสนา เม4อวาตามหลกฐานในคมภรและแปลความตามตวอกษรกตอบไดวา ส4งเหลาน #ม

๒. การพสจนเร4 องน #ไมมท4ส #นสด ไมอาจแสดงใหเหนประจกษแกผ ไมร ไมวาในทางบวกหรอในทางลบ คอไมวาในแงม หรอในแงไมม เปนไปไดเพยงข #นเช4อวาม หรอเช4อวาไมม เพราะท #งผ เช4อและผ ไมเช4อ หรอผพยายามพสจนวามและผพยายามพสจนวาไมม ตางกไมรท4มาท4ไปแหงชวต ไมวาของตนหรอของผอ4น ตางกมดตออดต แมเพยงการเกดคราวน #ของตนเอง กรไปไมถง แมแตชวตตนเองท4เปนอยขณะน # กไมร และมองไมเหนอนาคตแมเพยงวา พรงน #จะเปนอยางไร

๓. ถาจะพสจน หลกมวา ส4งท4เหน ตองดดวยตา ส4งท4ไดยน ตองฟงดวยห ส4งท4ล #ม ตองชมดวยล #น เปนตน ส4งท4เหน ถงจะใชสบหและสบล #นรวมกน กพสจนไมได หรอส4งท4ไดยน จะใชสบตากบสบจมกรวมกน กพสจนไมได

3������: ก���/�0'���- )96

แมแตส4งท4เหนได ส4งท4ไดยนได แตตางระดบคล4น ตางความถ4 กไมรกน บางอยางท4แมวมองเหน สบตาคนรวมกนกมองไมเหน บางอยางท4คางคาวไดยน สบหคนรวมกนกไมไดยน ฯลฯ

ในแงท4หน4ง การตายการเกด เปนประสบการณของชวตโดยตรง หรอแคบลงมา เปนปรากฏการณของจต ซ4งตองพสจนดวยชวตหรอจตเอง การพสจนจงควรเปนไปดงน #

ก)พสจนดวยจต ทานใหตองใชจตท4เปนสมาธแนวแนถงท4 แตถาไมยอมทาตามวธน # หรอกลววาท4วาเหนในสมาธ อาจเปนการเอานมตหลอกตวเอง กเล4อนสวธตอไป

ข) พสจนดวยชวต ต #งแตเกดมาคราวน # คนท4อย ยงไมเคยมใครตาย ดงน #น จะรวาเกดหรอไม ตองพสจนดวยการตาย ของใคร ของคนน #น แตวธน #ไมปรากฏวามใครกลาทดลอง

ค) เม-อไมยอมพสจน กไดเพยงข #นแสดงหลกฐานพยานและช #แจงเหตผล เชน หาตวอยางคนระลกชาตได และสอบสวนกรณตางๆ เชนน #น หรอแสดงเหตผลโดยหาความจรงอ4นมาเปรยบเทยบ อยางเร4องวสยแหงการเหน การไดยน ท4ข #นตอระดบคล4นและความถ4 เปนตน ดงไดกลาวแลว ชวยใหเหนวานาเช4อ เช4อบาง หรอเช4อมากข #น เปนตน ซ4งรวมอยในข #นของความเช4อเทาน #น

๔. ไมวาใครจะเช4อหรอไมเช4อ หรอจะพยายามพสจนใหกนและกนดไดแคไหนกตาม ส4งท4หลกเล4ยงไมได ไมมใครหนพน ทกคนตองเก4ยวของ และเปนท4สบตอออกไปของชวตขางหนาท4เช4อหรอไมเช4อวามน #นดวย กคอ ชวตขณะน # ท4มอยแลวน # ท4จะตองปฏบตตอมนอยางใดอยางหน4ง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1.2

เม4อเปนเชนน # ส4งท4ควรเอาใจใสใหมาก จงไดแกชวตปจจบน และสาหรบพระพทธศาสนา ในฐานะเปนศาสนาแหงการปฏบต ส4งท4เปนจดสนใจกวา และเปนท4สนใจแท จงไดแกการปฏบตตอชวตท4เปนอยน # วาจะดาเนนชวตท4กาลงเปนไปอยน #ใหดไดอยางไร จะใชชวตท4มอยแลวน #อยางไร เพ4อใหเปนชวตท4เปนอยอยางด และเพ4อใหชวตขางหนา ถาม กม4นใจไดวา จะสบตอออกไปเปนชวตท4ดงามดวย

ดงน #น ส4งท4ควรกลาวถง จงไดแกขอสงเกต และขอเสนอแนะในทางปฏบต ดงตอไปน #

• บาลช�นเดม คอพระสตรท #งหลาย กลาวบรรยายเร4องชาตกอน ชาตหนา นรก-สวรรค ไวนอยนก๑ โดยมากทานเพยงเอยถงหรอกลาวถงเทาน #น แสดงถงอตราสวนของการใหความสนใจแกเร4องน #วามเพยงเลกนอย ในเม4อเทยบกบคาสอนเก4ยวกบการดาเนนชวตในโลก หรอขอปฏบตจาพวกศล สมาธ ปญญา

• บาลเม�อกลาวถงผลรายของกรรมช4ว และอานสงสของกรรมด ถากลาวถงการไปเกดในนรกหรอสวรรค มกกลาวไวตอทายผลท4จะประสบในชวตน # โดยกลาวถงผลในชวตน # ๔-๕-๑๐ ขอ แลวจงจบลงดวยคาวา “เมอกายแตกทาลาย ภายหลงมรณะ ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก” หรอ “เขาถงสคต โลกสวรรค”๒

ขอสงเกตในเร4องน #ม ๒ อยาง คอประการแรก ทานถอผลในชวตปจจบนเปนสาคญ และ

แยกแยะอยางช #ชดเปนอยางๆ ไป สวนผลหลงตาย กลาวเพยงปดทายไวใหครบรายการ

๕๒ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

3������: ก���/�0'���- );)

ประการท�สอง การตรสถงผลดผลรายเหลาน #น เปนไปในลกษณะแสดงขอเทจจรงเก4ยวกบความเปนไปตามเหตปจจย คอ เปนผลท4จะเกดข #นเองตามเหต ไมตองวอนหวง เปนเร4องของการรไวใหเกดความม4นใจเทาน #น ถงไมต #งความปรารถนา กยอมเปนไปเชนน #น

• สาหรบคนท�ไมเช�อ ในเม4อยงไดเพยงแคเช4อ คอเช4อวาไมม ยงไมรแจงประจกษจรง ยอมไมอาจปฏเสธความสงสยในสวนลกแหงจตใจของตนไดโดยเดดขาด คนเหลาน # เม4อเร4ยวแรง ความมวเมาในวยหนมสาวเส4อมไปแลว ถกชราครอบงา ความหวาดหว4นตอโลกหนากมกไดชองแสดงตว ซ4งเม4อไมไดเตรยมความดไว กจะมทกขมาก ดงน #น เพ4อความม4นใจ ถงคนท4ไมเช4อ กควรทาดไว จะมหรอวาไมม กม4นใจและโลงใจ

• สาหรบคนท�เช�อก) พงใหความเช4อน #น องหลกแหงความเปนเหตปจจย

อยางแทจรง คอ ใหมองผลในชาตหนาวาสบตอไปจากคณภาพของจตใจท4ไดสรางข #นไวแลวในชาตน # แลวเนนท4การทากรรมดในปจจบน เพ4อสรางเสรมคณภาพจตคณภาพชวตท4ดงาม เพ4อใหชวตสบตอไปขางหนาเปนชวตท4ดงามดวย

การเนนในแงน # จะทาใหการเก4ยวของกบชาตหนาหรอความหวงผลชาตหนา เปนไปในรปของความม4นใจโดยอาศยปจจบนเปนฐาน และการหวงผลชาตหนาน #น จะย4งทาใหเอาใจใสใหความสาคญแกชวตท4เปนอยในปจจบนมากข #น ไมเสยหลกท4วา ถงจะยงเก4ยวกบชาตหนาอยางไร กอยาใหสาคญกวาชาตท4เปนอยขณะน # คออยาใหเสยการกระทาในปจจบน และจะไดไมเนนการทากรรมดแบบเปนการลงทนเพ4อแสวงหาผลกาไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1.�

ข) ความเช4อตอชาตหนาน #น ควรชวยใหเลกหรอใหบรรเทาการพ4งพาอาศยอานาจดลบนดาลหรอส4งลกลบภายนอกลงดวย เพราะการเช4อชาตหนา หมายถงการเช4อกรรมดท4ตนกระทา ความม4นใจในผลท4จะไดจะถงดวยการทากรรมดท4เปนเหตปจจย และการท4จะตองกาวหนาเจรญสงข #นในสงสารวฏน #น

สวนการรอหวงพ4งอานาจภายนอก ยอมเปนการทาตวใหออนแอลง และเปนการกดตวเองใหถอยจมลงหรอลาหลงหางออกไปในสงสารวฏ

หากผ ใดถลาตวหวงพ4งอานาจเหลาน #นไปบางแลว กควรรบถอยตวออกมาสรางเร4ยวแรงกาลงของตนเองข #นใหมโดยเรว

• สาหรบผเช�อหรอไมเช�อกตาม จะตองพยายามกาวไปหรอไดรบการสอนใหกาวไปถงข #นเวนกรรมช4ว ทากรรมด โดยไมตองข #นตอความเช4อหรอความไมเช4อน #นเลย คอทาดไดโดยไมตองหวงผลชาตหนา หรอถงแมไมเช4อวามชาตหนา กจะไมทาช4ว ผลข #นน #ทาใหเกดข #นไดโดย

๑) ฝกอบรมกศลฉนทะ หรอธรรมฉนทะ ใหกลาแขงคอทาใหเกดความใฝธรรม รกความดงาม ตองการความประณตหมดจด มงใหทกส4งทกอยางบรรลอดมสภาวะของมน๓

๒) สรางความใฝรกในปตสขอนประณตลกซ5งภายใน และใหความใฝปตสขประณตหรอการไดประสบปตสขประณตน #น เปนเคร4องปองกนการทาช4วและหนนการทาดโดยตวของมนเอง ท #งน # เพราะการท4จะไดปตสขประณตน #น ยอมมเง4อนไขอยในตววาตองเวนทจรต ประกอบสจรต และการไดปตสขประณตน #นแลว กจะเปนแรงหนวงเหน4ยวไมใหหลงใหลกามถงข #นท4จะประกอบกรรมช4วรายได

๕๔ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

3������: ก���/�0'���- );$

อยางไรกตาม สาหรบปตสขประณตข #นโลกย อาจตองระมดระวงบางท4จะไมใหตดเพลนมากเกนไปจนเสยงานหรอหยดความกาวหนา๔

๓) ฝกอบรมจตปญญาใหเจรญถงข5นท� จะเปนอย ดวยปญญาหรอดาเนนชวตดวยปญญา คอ มความรเทาทนสภาวะของโลกและชวต หรอรธรรมดาแหงสงขาร พอท4จะทาจตใจใหเปนอสระไดบางพอสมควร ไมหลงใหลตดอามสหรอกามวตถถงกบจะทากรรมช4วราย มองชวตจตใจของมนษยอ4นสตวอ4นดวยความเขาใจ หย4งเหนทกขสขและความตองการของเขา พอท4จะทาใหคดการในทางท4เก #อกลชวยเหลอดวยกรณา ใจไมโนมนอมไปในทางท4จะเบยดเบยนผอ4น

ขอน #นบเปนข #นแหงการดาเนนชวตของทานผไดเขาถงโลกตตร-ธรรม ซ4งมโลกตตรสมมาทฏฐเกดข #นแลว หรออยางนอยกเปนข #นของผ ดาเนนชวตตามแนวปฏบตเพ4อเขาถงโลกตตรธรรมน #น

ถาแมยงไมถงข #นท4จะเปนอยดวยปญญาอยางแทจรง กเปนอยดวยศรทธาท4เปนบพภาคของปญญาน #น คอ ศรทธาท4ประกอบดวยปญญาและเปนไปเพ4อปญญา ซ4งเช4อในวถทางแหงการดาเนนชวตดวยปญญา ม4นใจในชวตท4เปนอสระดวยปญญาน #นวา เปนชวตท4ดงามประเสรฐสด และพยายามดาเนนปฏปทาแหงการเปนอยดวยปญญาท4ประกอบดวยกรณาน #นดวยตนเอง๕

ความจรง หลกปฏบตท #งสามขอน #เน4องถงกน ใชประกอบเสรมกนได โดยเฉพาะขอท4 ๑) ตองใชในการทาส4งดงามทกอยาง จงเปนท4อาศยของขอ ๒) และ ๓) ดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1.&

ถาปฏบตไดตามหลกสามขอน # ความเช4อเร4องผลกรรมในชวตหนา กจะเปนเพยงสวนชวยเสรมความม4นใจในการเวนช4ว-ทาดใหม4นคงแนนแฟนย4งข #นสาหรบบางคน แตไมถงกบเปนตวตดสนเดดขาดวา ถาเขาจะไมไดรบผลน #นในชาตหนาแลว เขาจะไมยอมทาความดเลย

ถาออนแอเกนไป ไมสามารถฝกคนหรอฝกตนใหปฏบตตามหลกสามขอน #ได การใชความเช4อตอผลกรรมชาตหนาเปนเหตจงใจใหเวนช4วทาด กยงดกวาปลอยใหดาเนนชวตกนอยางหลงใหลในการเสพกามวตถ มงแตแสวงหาอามสมาปรนเปรอตน ซ4งมแตจะทาใหการเบยดเบยนและความช4วรายนานาระบาดแพรหลาย นาชวตและสงคมไปสหายนะถายเดยว

ถงอยางไร ความเช�อผลกรรมชาตหนา กจดเขาในโลกย-สมมาทฏฐ ซ�งเปนจดเช�อมตอใหกาวหนาไปในทางดงามไดงายขGน

ผลกรรมตามนยแหงจฬกรรมวภงคสตร

เม4อทาความเขาใจกนอยางน #แลว กขอนาพทธพจนแหงสาคญท4กลาวถงผลกรรมซ4งสบเน4องจากปจจบนไปถงภพหนา ตามท4ปรากฏในจฬกมมวภงคสตร มาแสดงไว

สรปใจความได ดงน #๖

“ดกรมาณพ สตวทงหลายมกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนทกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจาแนกสตวทงหลายใหทรามและประณต”

๕๖ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

3������: ก���/�0'���- );�

๑. ก. สตรหรอบรษ ผมกทาปาณาตบาต เปนคนเหยมโหด หมกมนอยในการประหตประหาร ไรเมตตาการณย ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมอายสน

ข. สตรหรอบรษ ผละเวนปาณาตบาต มเมตตาการณย มกเกอกลแกสรรพสตว ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมอายยน

๒. ก. สตรหรอบรษ ผมนสยชอบเบยดเบยนทารายสตวทงหลาย ดวยมอ ไม ศสตรา ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมโรคมาก (ขโรค)

ข. สตรหรอบรษ ผไมมนสยชอบเบยดเบยนทารายสตวทงหลาย ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมโรคนอย (มสขภาพด)

๓. ก. สตรหรอบรษ ผเปนคนมกโกรธ เคยดแคนงาย ใครวากลาวนดหนอย กขดใจพลงพลาน พยาบาท แสดงความขงเคยดใหปรากฏ ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมผวพรรณทราม (ไมสวยไมงาม)

ข. สตรหรอบรษ ผไมมกโกรธ ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนนาเลอมใส (มรปรางทาทางชวนใจนยม)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1.,

๔. ก. สตรหรอบรษ ผมใจรษยา คนอนไดลาภไดรบความเคารพนบถอกราบไหวบชา กไมสบายใจ ทนไมได ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมศกดานอย (�3H�'��&'���H %)

ข. สตรหรอบรษ ผไมมใจรษยา ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมศกดามาก (�*�&J �*�H %�ก)

๕. ก. สตรหรอบรษ ผไมบาเพญทาน ไมใหปนขาว นา ผานงหม เปนตน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมโภคะนอย

ข. สตรหรอบรษ ผบาเพญทาน ใหปนขาว นา ผานงหมเปนตน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมโภคะมาก

๖. ก. สตรหรอบรษ ผเปนคนแขงกระดาง เยอหยง ชอบดถกคน ไมเคารพนบถอ กราบไหว แสดงความเออเฟอ แกผทสมควรไดรบการปฏบตเชนนน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมตระกลตา

๕๘ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

3������: ก���/�0'���- );9

ข. สตรหรอบรษ ผไมเปนคนแขงกระดาง ไมเยอหยง แสดงความเคารพนบถอ กราบไหว เออเฟอ แกผสมควรไดรบการปฏบตเชนนน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมตระกลสง

๗. ก. สตรหรอบรษ ผไมเขาหา ไมสอบถามสมณะหรอพราหมณ วาอะไรด อะไรชว อะไรมโทษ ไมมโทษ อะไรควรปฏบต ไมควรปฏบต อะไรเมอทา จะเปนไปเพอโทษทกข อะไรเมอทา จะเปนไปเพอประโยชนสขชวกาลนาน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนทรามปญญา

ข. สตรหรอบรษ ผรจกเขาหาสอบถามสมณะหรอพราหมณ วาอะไรด อะไรชว เปนตน ดวยกรรมนน ซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลว ตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค หรอมฉะนน หากมาสความเปนมนษย จะเกด ณ ทใดๆ ในภายหลง กจะเปนคนมปญญามาก

จะเหนไดวา ในสตรน # แมจะกลาวถงผลท4จะประสบในชวตขางหนา แตกเนนท4การกระทาในปจจบน โดยเฉพาะการกระทาท4มลกษณะเปนความประพฤตปฏบตอยางเปนประจา เปนสวนแหงการดาเนนชวตชนดท4จะสรางสมคณภาพของจตใจ ปรงแตงลกษณะนสยและบคลกภาพได และเปนเหตปจจยโดยตรงแกผลจาเพาะแตละอยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

��� ก��� ��ก-���� ����กก�������ก��1..

ท #งน # ไมใชเปนอานสงสเฟอชนดท4วา ทากรรมดอะไรคร #งเดยว เชน ใหทานคร #งหน4ง กมผลมากมายไมมขอบเขต จะหวงเปนอะไร ปรารถนาไดอะไร กไดกเปนอยางน #นหมด ซ4งถาเนนกนนก กจะทาใหคนมงแตจะทาบญกรรม แบบฝากเงนในธนาคารเฉยไว ไปรอรบดอกเบ #ย หรอแบบคนเลนลอตเตอร4 ท4ลงทนทหน4ง หวงผลกาไรมหาศาล แลวเลยไมใสใจกรรมดชนดท4เปนความประพฤตปฏบตท4วไป และการดาเนนชวตดงามประจาวนอยางท4ตรสไวในสตรน #๗

รวมความวา สาระของจฬกมมวภงคสตรน # กยงคงยนหลกการสาคญท4วา การนกถงผลกรรมท4จะไดประสบในชวตภพหนา พงเปนไปในลกษณะของความม4นใจท4อาศยกรรม คอคณภาพจตใจ และคณภาพแหงความประพฤต ท4ตนมอยในปจจบนน #เอง และการไดรบผลหางไกลเบ #องหนาน #น มลกษณะท4สบทอดตอเน4องออกไปอยางมความสมพนธกนไดตามแนวทางแหงเหตปจจย

หลกสาหรบวนจฉยในเร4องน # อาจพดส #นๆ ไดแนวหน4งวา ความเช4อท4ถกตองเก4ยวกบผลกรรมในชาตหนา จะตองเปนความเช4อท4มลกษณะชวยเสรมธรรมฉนทะใหเขมแขงแนนแฟนย4งข #น

หากความเช4อเก4ยวกบผลกรรมในชาตหนาอยางใด ไมชวยเสรมธรรมฉนทะ แตกลบเปนไปในทางสงเสรมโลภะหรอตณหาถายเดยว กพงเขาใจวา ความเช4ออยางน #น เปนความเช4อท4คลาดเคล4อน และควรไดรบการแกไข

[�"&%ก� "�+K� พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, �.). ./.8, � ' ,8-l.�� (พทธธรรม ฉบบปรบขยาย, �.). .///, � ' .\8l.-�)]

๖๐ นรก-สวรรค ในพระไตรปฎก

เชงอรรถ

, ���+$�����ก" . +$�� �K� ��4O�K�'�.'� S�� �� �.'�.'� � 2*3�+H�"BR��!����&*�ก*3�!ก"# �ก +!���� +�"����� (�.��.)�/�:9Q�($/$))Q$$$ &�� �(�Q���/$$�Q$�:), ����JK3� �ก 7 R�� (�.�..)�/�:�/:(;); ก�@ �ก6&A �2!��กS������2!& (�0�� ��B.2'�กBก. �)/)�$/):6; ��B.'�ก.�(/�)(/�:6, �9$; ��B.�GHIก.�$/)�$-�/��9Q�:9; �6/:$, ::; )��-:/��$-;; ��. �.$�/))($-9/�::Q�9�) S���I�&$��K3�� !6BB�"Yc6�6 \ S�� +"��!+ 8 (�0�� ��.4.))/$$�/�:�; $�$/�99; �$�/$)); ��9/ $�6; ��B.�'B'ก. �$/�)/�); ��;/�)$)

. �0�� ��B.4A B2ก.��/�))-9/�;)-�; $�/�); ��B.��ก��ก.��/���/$9(7 &$ ���<<��� #22*3 ,� (T3�3 �.>. ����, 3���� �)) “ B��ก*3�!ก"#S��%$�A%”� &$ ���<<��� #22*3 ,/ (T3�3 �.>. ����, 3���� ��) “�!�+�R”/ )�"2T2*3��ก_��J� "1 �'���)"��!��JK3��"3 A 2� bI3�� _$' HS���ก�&H� 6 J*!6�

�6+��&'!� BB �K� พระพทธเจา �JK3��"3 A �H+� R��������� �K� พระธรรม�JK3��"3 A J��J _$' ���X�6 Y6#"�6���H+� "1 S�� ��+#�!�+H��]%A ก��*J*!6�2*3� �6+���J� "1 &'!� �K� พระสงฆ �!���*�ก!� )�"2T�"3 ��A ����"� ��"� &$ ���<<��� #22*3 ,, (T3�3 �.>. ����, 3���� );) “J*!6�S�����T����K1 c R�����J ”

4 ��*�ก�*ก����!� ���.'�, �.��.)�/�96Q�69/$9:Q$;�\ � K1��R��+$�� *1 � ก���# B�R��+���� bI3�� � !���������� ก�2*3

�����2T�%'��"+��#Sก�+�������� *1 ���A S��+"��" T�ก"#)+ ������ �*R'�+"��ก����� '�� . ��ก� �K� 4��ก�&�ก � ก�S�'�����H+� R��������2*3!� ����� _$'+�'�_$'#" &�J*!6�� �U��S��2�ก+63�2�ก���� �&�A�'�������A���!� ก�ก��2HR��� "3 ��� � ���K3��+�'�+���� ���S���J*!6�R��� �U�� 4��ก������� ���6T*ก���R�������� �J� ก�#$J�"B _$' ��ก�#�6T*S��W!�2"กU6�Sก������� %�@&'�"#_� 6+�+��ก����)�J 6&2*3%����@����] �!�+"��" T��&�2����� %%"�ก"#+63�2*3ก��2H "1 ��� ก���"+_�R��ก�����S !S���+$�� *1 � ก�+�'��!��R'A%����A���A S�� "1 &'!�