«-nivelit...ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit promovimi i shoqërisë...

Niveli i Zbatimit të Strategjisë Komunale për

Personat me Aftësi të Kufizuar në Prizren

Nivo primene Opštinske Strategije za Lica sa

Ograničenim Sposobnostima u Prizrenu

Prizrende bulunan Engellilere Yönelik Belediye

Stratejisinin Uygulanma Düzeyi

Niveli i Zbatimit të StrategjisëKomunale për Personat meAftësi të Kufizuar në Prizren

Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë Demokratike (DSP) –i financuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) dhe Ministria ePunëve të Jashtme e Danimarkës (DANIDA) dhe menaxhuar nga Fondacioni Kosovar përShoqëri Civile (KCSF). Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e Shoqatës Down SyndromeKosova (DSK) dhe në asnjë mënyr`ë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i SDC-së, DANIDA-sëapo KCSF-së.

Shoqata Down Syndrome Kosova, qendra në PrizrenAutore: Ilirjana GeciGrupi Monitorues:Pajtesa Peqani,Fjolla Shehu,Drita Çitaku,Edona Sekiraqa

Down Syndrome KosovaEmail: [email protected]: +381 38 610 715Web: www.downsyndromekosova.com

Ky botim nuk mund të riprodhohet apo shpërndahet në ndonjë formë (elektonike, mekanike,fotokopje, apo çfardo lloj tjetër) pa marrur miratimin e e Shoqatës Down Syndrome Kosova.

© [2018] - [ Down Syndrome Kosova]Të gjitha të drejtat të rezervuara

FALENDERIM

Monitorimi i nivelit të zbatimit të “Strategjisë Komunale të personave me Aftësi të Kufizuar nëPrizren” dhe Planit të Veprimit relevant, është lehtësuar falë angazhimit të Grupit Monitoruesdhe punës së tij në terren, falë bashkëpunimit me Grupin Gjithëpërfshirës1 dhe gatishmërisë sëzyrtarëve të insitucioneve përgjegjegjësë për të ndarë informacionet e poseduara

1 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe”

TABELA E PËRMBAJTJES

HYRJE_______________________________________________________________________ 9

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE_____________________________________________________ 10

METODOLOGJIA______________________________________________________________ 11

VLERËSIMI I PËRMBAJTJES SË STRATEGJISË________________________________________ 12

PËRMBLEDHJE E PËRMBAJTJES SË STRATEGJISË DHE PLANIT TË VEPRIMIT_______________ 13

SHËRBIMET SHËNDETËSORE____________________________________________________ 16

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 1: PËRMIRËSIMI I OFRIMIT TË SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE PËR PAK___ 16Objektiva Specifike 1: Ngritja e kapaciteteve te personelit shëndetësor për ofrimin e shërbimeveshëndetësore___________________________________________________________________________ 17Objektiva Specifike 2: Sigurimi i mjeteve të nevojshme për PAK___________________________________ 18Objektiva specifike 3: Ndërgjegjësimi i komunitetit në fushën e PAK________________________________18Objektiva specifike 4: Ofrimi i shërbimit mobil të komunës_______________________________________ 19Objektiva specfike 5: Ofrohen këshillime profesionale për PAK.___________________________________ 19Objektiva specifike 6: Është lehtësuar qasja në shërbimet shëndetësore për PAK._____________________20Objektiva 7: Ndarja e informacionit shëndetësor me shkollat._____________________________________20

Konkluzion_______________________________________________________________________ 20

ARSIMIMI DHE MBËSHTETJA PROFESIONALE_______________________________________21OBJEKTIVA STRATEGJIKE 2: KRIJIMI I KUSHTEVE PËR GJITHËPËRFSHIRJEN NË ARSIM DHE PËRMBËSHTETJEN PROFESIONALE TË PAK_________________________________________________ 21

Objektiva Specifike 1: Hartimi i politikave për përfshirjen e PAK në të gjitha nivelet e arsimit sipas parimeve tëgjithëpërfshirjes_________________________________________________________________________ 22Objektiva Specifike 2: Marrja e kompetencave në nivel komunal për arsimin e FNV____________________23Objektiva specifike 3: Themelimi i sistemit mbështetës për arsimin e FNV___________________________23Objektiva specifike 4: Ngritja e vetëdijës së shoqërisë mbi arsimin gjithëpërfshirës për FNV_____________ 25Objektiva specifike 5: Krijimi i mekanizmave ndër sektoriale në nivel komunal për identifikim dhe intervenimtë hershëm_____________________________________________________________________________ 25Objektiva Specifike 6: Organizohen fushtata ndërgjegjësuese për fëmijë dhe familje lidhur me rëndësinë earsimimit_______________________________________________________________________________26Objektiva specifike 7: Komuna Siguron gjithëpërfshirjen e personave me aftësi të kufizuara____________ 27Objektiva Specifike 8: Komuniteti Arsimor dhe ai i nxënësve janë të njoftuar me konceptin e gjithëpërfshirjes.______________________________________________________________________________________ 28Objektiva Specifike 9: Edukimi jo formal për familjarët në përkrahje të PAK_________________________ 28Objektivi 10: Arritja e marrëveshjes me shkollën e mesme të mjekësisë për kryerje të praktikës._________28Objektiva 11: Ekzistojnë kapacitetet për mbikqyrje, monitorim dhe vlerësim të rregullt të praktikave tëgjithëpërfshirjes_________________________________________________________________________ 28

KONKLUZION_____________________________________________________________________ 29

PUNËSIMI DHE MIRËQENIA_____________________________________________________ 30OBJEKTIVA STRATEGJIKE 3: OFRIMI I MUNDËSIVE PËR PUNËSIMIN E PAK DHE RRITJE TËMIRËQENIES______________________________________________________________________30

Objektiva Specifike 1: Krijimi i kushteve të barabarta për punësimin e PAK___________________________31Objektiva Specifike 2: Aftësimi dhe riaftësimi profesional për punësimin e PAK_______________________ 32

Objektiva Specifike 3: Ekziston analiza e nevojave të tregut adekuat dhe të fuqisë punëtore lidhur memundësinë e shtimit të numrit të punësuarave nga radhët e PAK__________________________________ 32Objektiva Specifike 4: Ofrohen mundësitë për përfshirje në punësim të PAK_________________________33Objektiva Specifike 5: Bizneset (komerciale) stimulohen për të shtuar numrin e punëtorëve nga radhët e PAK______________________________________________________________________________________ 34Objektiva Specifike 6: Shtrirja e shërbimeve në komunitet_______________________________________ 34Objektiva Specifike 7: PAK janë të ndërgjegjësuar për shfrytëzimin e skemës sociale dhe kanë informacionetë mjaftueshme për shërbimet që i ofron qendra sociale_________________________________________34

KONKLUZION_____________________________________________________________________ 35

QASJA FIZIKE_________________________________________________________________35

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 4: KRIJIMI I KUSHTEVE TË BARABARTA NË QASJE, PËR PERSONATMEAFTËSI TË KUFIZUARA______________________________________________________________ 35

Objektiva specifike 1: “Hulumtimi sipas nevojës në gjendjen në terren lidhur me qasjen në objekte për PAK”______________________________________________________________________________________ 36Objektiva Specifike 2 Hulumtimi dhe përmirësimi i qasjes në institucione shëndetësore për PAK________36Objektiva Specifike 3 Sigurimi i qasjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara në të gjitha nivelet e arsimit____ 37Objektiva Specike 4 Sigurimi i qasjes dhe informacionit në transportin publik_______________________ 37Objektiva Specifike 5. Krijimi i mundësive për përfshirjen e PAK në jetën kulturore____________________ 37

KONKLUZION_____________________________________________________________________ 38

INFORMIMI DHE PJESËMARRJA NË JETËN PUBLIKE__________________________________ 39OBJEKTIVA STRATEGJIKE 5: E DREJTA NË INFORMIM, KOMUNIKIM dhe PJESËMARRJE NË JETËNPUBLIKE DHE POLITIKE TË PAK_______________________________________________________ 39

Objetiva specifike 1: Ekziston lista e verifikimit për promovimin e PAK në nivel komune________________ 40Objektiva Specifike 2: Është shtuar dhe shkëmbimi i informacionit mes organizatave të ShC të PAK dheorganeve gjegjëse komunale_______________________________________________________________ 40Objektiva Specifike 4. Komuna jep përkrahja të mjaftueshme financiare për aktivitetet ndërgjegjësuesekomunale për çështjet që lidhen me PAK_____________________________________________________ 41Objektiva Specifike 5: Rritet pjesëmarrja e PAK në nivel të dëshiruar në jetën publike_________________ 41Objektiva Specifike 6 . Grupet e këshilltarëve të asamblesë komunale i konsultojnë grupet joformale dheformale të PAK__________________________________________________________________________ 41Objektiva Specifike 7: Prioritizohen rezultatet e argumentuara mirë nga aktivitetet avokuese të OShC të PAK______________________________________________________________________________________ 42Objektiva Specifike 8: Shtohet pjesëmarrja e individëve nga radhët e PAK në vendim marrje___________ 42Objektiva Specifike 9: Shtohet pjesëmarrja në politikë e PAK______________________________________42Objektiva Specifike 10: Janë ndërtuar mekanizmat funksional për adresimin dhe trajtimin e rasteve tëdiskriminimit të PAK______________________________________________________________________43Objektiva Specifike 11. PAK janë të ndërgjegjësuar që t'i ushtrojnë të drejtat dhe obligimet / përgjegjësitëqytetare në rast të diskriminimit____________________________________________________________ 43

KONKLUZION_____________________________________________________________________ 43

KONKLUZION_________________________________________________________________45

Tabelat

Tabela 1- Përmbledhje e Objektivave Strategjike dhe Specifike të Strategjisë.............................14Tabela 2-Planifikimi Buxhetor...................................................................................................... 15Tabela 3- Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 1.......................17Tabela 4-Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 2........................22Tabela 5-Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 3........................30Tabela 6-Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 4........................35Tabela 7-Përmbledhje e Objekitvave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 5........................39

Lista e Shkurtesave

DKA - Drejtoria Komunale e Arsimit

DSH – Drejtoria e Shëndetësisë

DI- Drejtoria e Inspektoriatit

DUPH- Drejtoria e Urbanizmit dhe Planifikimit Hapsinor

DPMS- Drejtoria e Mirëqenies Sociale

EP-Enti për Punësim

EK- Ekzekutivi i Komunës

QKMF- Qendra Komunale e Mjekësisë Familjare

ZDNj- Zyra e të Drejtave të Njeriut

FKAK – Forumi Kosovar i Aftësisë së Kufizuar

FNV – Fëmijët me nevoja të veçanta

IP – Institucione parashkollore

MASHT – Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

MPMS – Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale

MSH – Ministria e Shëndetësisë

NVA – Nevoja të Veçanta Arsimore

PAK – Personat me Aftësi të Kufizuara

PIA - Plani Individual i Edukimit

SISH – Sistemi Informativ Shëndetësorë

SMIA – Sistemi Monitorues Informues i Arsimit

QB – Qendra Burimore

QPS – Qendra për Punë Sociale

HYRJE

Në linjë me “Konventën e OKB-së për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara”2 nëvitin 2013 në Kosovë është hartuar “Strategjia Nacionale për të Drejtat e Personave me Aftësi tëKufizuara 2013/23”3. Në kuadër të kësaj Strategjie është paraparë edhe hartimi i Strategjive dhePlaneve Komunale për aftësinë e kufizuar. Rrjedhimisht, komuna e Prizrenit ka hartuar“Strategjinë Komunale për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara në Prizren 2016/ 18” sidhe “Planin e Veprimit” relevant.

Meqenëse periudha e paraparë e implementimit të Strategjisë në fjalë përfundon në fundtë vitit 2018, është vlerësuar nevoja e analizimit të nivelit të implementimit të saj. Raporti aktualpasqyron këtë nivel, dhe ka për qëllim të rekomandojë në lidhje me vizionin e përgjithshëm dheobjektivat/aktivitetet specifike të Strategjisë së ardhshme, e cila duhet të jetë në linjë mëStrategjinë Nacionale për Persona me Aftësi të Kufizuara në Kosovë.

Në Kosovë mungojnë shifrat zyrtare për sa i përket numrit të personave me aftësi tëkufizuara në nivel vendi, apo edhe në nivel të komunave. Megjithatë, bazuar në disa të dhëna tëpërafërta, ekzistojnë rreth 150.000 persona me aftësi të kufizuara në të gjithë Kosovën. Këta tëfundit konsiderohen si një ndër komunitetet me të margjinalizuara në Kosovë, me qasje tëlimituar dhe jo kualitative në infomacione, edukim, punësim, jetë të pavarur, apo integrimshoqëror.

Pavarësisht se situata e pafavorshme e personave me aftësi të kufizuara është gjërësisht enjohur, në Kosovë ekzistojnë shumë pak dokumente që e dëshmojnë atë si të tillë. Edhe nëkomunën e Prizrenit, vërëhet një mungesë signifikante e raporteve mbi nivelin e implementimittë të drejtave të personave me aftësi të kufizuara. Mungesa e dokumenteve të tilla, e bën edhe mëtë vështirë adresimin e situatës. Raporti aktual, përveq që do të pasqyrojë nivelin eimplementimit të të drejtave të personave me aftësi të kufizuara në Prizren; gjithashtu, do tëshërbejë si një mjet i fuqishëm avokues për të ngritur nivelin e respektimit dhe dinjitetin epersonave me aftësi të kufizuara.

2 Konventa e OKB-së për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara (2007), ratifikuar nga 172 shtete.3 Strategjia Nacionale për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara 2013/23, (2013) Zyra për Qeverisje të Mirë

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Raporti aktual synon të vlerësojë nivelin e zbatimit të “Strategjisë Komunale për Personatme Aftësi të Kufizuara në Prizren 2016/18” dhe Planin e Veprimit relevant. Strategjia Komunaleashtu sikurse edhe Raporti aktual është i fokusuar në pesë fusha tematike:(1) Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve shëndetësore për PAK;(2) Krijimi i kushteve për gjithëpërfshirjen në arsim dhe për mbështetjen profesionale të PAK;(3) Ofrimi i mundësive të barabarta për punësimin e PAK;(4) Krijimi i kushteve të barabarta në qasje për PAK; dhe(5) E drejta në informim, komunikim, dhe pjesëmarrje në jetën publike dhe politike të PAK.

Raporti do të shqyrtoj nivelin e zbatimit të secilës Objektivë, Nën-objektivë, dheAktivitet, të paraparë në Planin e Veprimit, duke përshkruar të gjitha iniciativat, rezultatet osemungesën e tyre bazuar në raportimet e zyrtarëve përgjegjës dhe organizatave të personave meaftësi të kufizuara që veprojnë në komunën e Prizrenit.

Qëllimi i Raportit aktual është që të vlerësoj objektivisht punën e institucioneve publikenë komunën e Prizrenit, në lidhje me zbatimin e përgjegjegjësive të tyre në kuadër të mandatit tëparaparë në “Strategjinë Komunale për Persona me Aftësi të Kufizuara në Prizren” dhe Planin eVeprimit relevant, në drejtim të fuqizimit të zbatimit të të drejtave të personave me aftësi tëkufizuara në komunën e Prizrenit. Të dhënat e dalura nga ky raport do të pasqyrojnë situatënaktuale mbi baza të monitorimit paraprak, dhe do të mundësojnë një adresim të mirëfilltë tësituatës së pafavorshme të personave me aftësi të kufizuara në Prizren.

METODOLOGJIA

Me qëllim të mbledhjës së të dhënave relevante me nivelin e realizimit të Strategjisë Komunalepër Persona me Aftësi të Kufizuara dhe Planit të Veprimit 2016- 2018 janë realizuar aktivitetet emëposhtme:

Konsultimet me grupin gjithëpërfshirës- Në kuadër të projektit është themeluar “GrupiGjithëpërfshirës4” i kompozuar nga Organizatat e personave me aftësi të kufizuara në komunën ePrizrenit. Më saktësisht ky grup është përbërë nga organizatat si vijon: “Down SyndromeKosova”, “Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me DistrofiMuskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”, “Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”,“Shoqata e të Verbërve” dhe “Ec ma Ndryshe”. Konsultimet me grupin gjithëpërfshirës janëmbajtur për gjatë 3 punëtorive dhe takimeve mujore të organizuara në kuadër të projektit.Përzgjedhja e Monitoruesve – Me qëllim të monitorimit të nivelit të zbatimit të StrategjisëKomunale janë angazhuar katër monitorues në terren. Këta të fundit kanë pasur për detyrë tëzhvillojnë intervistat me zyrtarët relevant në kuadër të Drejtorive përgjegjëse për zbatimin eaktiviteteve specifike në kuadër të Strategjisë.Hartimi i Intervistave- Me qëllim të monitorimit të zbatimit të Strategjisë, janë hartuarintervista specifike për Institucione të ndryshme përgjegjëse për jetësimin e strategjisë. Në totaljanë hartuar 10 intervista të cilat kanë përmbledhur pyetje në lidhje me zbatimin e aktiviteteve tëparapara në Planin e Veprimit.Zhvillimi i Intervistave - Intervistat janë realizuar me qëllim të mbledhjës së të dhënave direktenga zyrtarët përgjegjës për zbatimin e Strategjisë, bazuar në mandatin dhe fushëveprimin e tyre.Më saktësisht, intervistat janë realizuar me institucionet si vijon: Ekzekutivi i Komunës,Këshilltarët e Komunës, Drejtoria Komunale e Arsimit, Drejtoria e Shëndetësisë, Qendrat eMjekësisë Familjare, Drejtoria e Mirëqenies Sociale, Enti për Punësim, Drejtoria e Inspektoriatit,Drejtoria e Urbanizmit dhe Planifikimit Hapsinorë dhe Zyra e të Drejtave të Njeriut.Konsultimet me Zyrtarët Përgjegjës- Në kuadër të takimeve dhe punëtorive të organizuar,hërë pas herë kanë marrë pjesë edhe zyrtarë apo drejtorë të drejtorive përgjegjegjëse përimplementimin e planit të veprimit. Në kuadër të këtyre takimeve, janë konsultuar Drejtori iDrejtorisë së Arsimit, Drejtori i Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe zyrtarja nga Zyra e tëDrejtave të Njeriut.Shkrimi dhe validimi i raportit - Përpunim i të dhënave është bërë mbi bazën e objektivave tëstrategjisë, të cilat janë mbledhur dhe raportuar nga monitoruesit, përderisa janë interpretuar dhevaliduar nga eksperti i kontraktuar.

4 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuar në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe”

VLERËSIMI I PËRMBAJTJES SË STRATEGJISË

Në linjë me raportimet e Grupit Gjithëpërfshirës5 (Grupit të Organizatave të Personaveme Aftësi të Kufizuar në Komunën e Prizrenit), përmbajtja e Strategjisë Komunale për Personame Aftësi të Kufizuar në Prizren, është vlerësuar të jetë e përshtatëshme dhe në dobi tëpërmirsimit të jetës së personave me aftësi të kufizuar. Parimet e përgjithshme të strategjisë dhepesë objekitvat strategjike janë vlerësuar të jenë në linjë me parimet e dokumentit më të lartëligjorë ndërkombëtarë të fushës së aftësisë së kufizuar “Konventën e OKB-së për të Drejtat ePersonave me Aftësi të Kufizuara” dhe si me dokumentin më të lartë ligjorë kombëtarë të pokësaj fushe “Strategjinë Nacionale për Persona me Aftësi të Kufizuar në Prizren 2013/23”.

Megjithatë, Grupi Gjithpërfshirës ka vlerësuar se Strategjia e ardhshme Komunale përPersonat me Aftësi të Kufizuara në Prizren, duhet të përmirësohet në drejtimet e mëposhtme:

Kohëzgjatja – Strategjia aktuale për personat me aftësi të kufizuar në Prizren ka njëkohëzgjatje prej tre viteve (2016, 2017 dhe 2018). Të njejtën kohëzgjatje ka edhe Plani iVeprimit relevant. Për të evituar koston e ri-draftimit të shpeshtë të dokumentit strategjik,Grupi Gjithëpërfshirës vlerëson se do të ishte më e përshtatëshme që Strategjia eardhshme Komunale të kishte një kohëzgjatje minimale prej 6 vitesh; përderisa Planet eVeprimit mund të jenë afatshkurtëra (2 ose 3 vjecare). Nëse i referohemi, StrategjisëNacionale për Persona me Aftësi të Kufizuar, ajo ka një kohëzgjatje prej 10 viteve (2013-2023) dhe deri në këtë fazë është përcjellur me dy Plane të Veprimit.Stuktura e Zbatimit – Në Strategjinë aktuale është përcaktuar Struktura e Zbatimit, kulistohet Kordinatori për zbatimin e Strategjisë dhe Sekretariati. Megjithatë nuk ka asnjëinformacion se nga cili institucion komunal duhet të përcaktohet Kordinatori, dhe as treanëtarët e sekretariatit. Rrjedhimisht, sipas informcioneve dhe raportimeve të GrupitGjithëpërfshirës, struktura e zbatimit të Strategjisë aktuale ka mbetur e pa definuar dukebërë që Kordinatori dhe Sekretariati të mbetën të pa përcaktuar. Në dokumentin eardhshëm strategjik, vlerësohet nevoja që të përcaktohet më qartë se nga cili institucionkomunal duhet të përcaktohet Kordinatori dhe Sektretariati për zbatimin e Strategjisë.Sigurimi i Buxhetit – Kostoja e përgjithshme e strategjisë dhe planit komunal përpersona me aftësi të kufizuara, për periudhë tri vjeçare, është vlerësuar te jetë 429500Euro. Megjithatë, nuk është dhënë asnjë informacion se si pritet të sigurohen këto mjete;apo nëse kjo kosto do të parashihet në planifikimin buxhetor të përvjetshëm të komunës.Rrjedhimisht, sipas zyrtarëve të të gjitha Drejtorive që janë intervistuar, është raportuar semjetet e parapara në kuadër të Planit të Veprimit për aktivitetet specifike, nuk kanë qenënë dispozicion për shfrytëzim. Prandaj, edhe aktivitetet kanë mbetur pa u realizuar.

5 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe”

PËRMBLEDHJE E PËRMBAJTJES SË STRATEGJISË DHE PLANIT TË VEPRIMIT

Strategjia Komunale për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara në Prizrenpërbëhet nga pesë objektiva strategjike, ndërsa plani i veprimit i zbërthen këto në nën-objektivaapo objektiva specifike. Secila objektivë specifike ka të listuara aktivitetet që duhen ndërmarrëpër arritjen asaj objektive. Gjithashtu, secili aktivitet e ka të specifikuar treguesin, afatin kohor,buxhetin dhe listën e institucioneve kyqe për zbatim të tij. Në tabelën e mëposhtme janë tëlistuara objektivat strategjike dhe objektivat specifike që derivojnë nga to, si dhe institucionet tëcilat janë listuar si institucione kyqe për implementim të aktiviteteve të ndryshme brendaobjektivave specifike.ObjektivaStrategjike 1

Objektivat Specifike InstitucionetPërgjegjëse

Përmirësimi iofrimit tëshërbimeveshëndetësorepër PAK;

1. Ngritja e kapaciteteve të personelit shëndetësor për ofrimin eshërbimeve shëndetësore2. Sigurimi i mjeteve të nevojshme për PAK3. Ndërgjegjësimi i komunitetit në fushën e PAK4. Ofrimi i shërbimit mobil të komunës5. Ofrohen këshillime profesionale për PAK6. Është lehtësuar qasja në shërbimet shëndetësore për PAK.7. Ndarja e informacionit shëndetësorë me shkollat

DSHQKMF

ObjektivaStrategjike 2


Krijimi ikushteve përgjithëpërfshirjen nëarsim dhe përmbështetjenprofesionaletë PAK;

1. Hartimi i politikave për përfshirjen e PAK në të gjithanivelet e arsimit sipas parimeve të gjithëpërfshirjes”2. Marrja e kompetencave në nivel komunal për arsimin e FNV3. Themelimi i sistemit mbështetës për arsimin e FNV4. Ngritja e vetëdijës së shoqërisë mbi arsimin gjithëpërfshirëspër FNV5. Krijimi i mekanizmave ndër-sektoriale në nivel komunal përidentifikim dhe intervenim të hershëm6. Përmirësimi i qasjes së PAK në arsim7. Komuna siguron gjithëpërfshirjen e personave me aftësi tëkufizuara8. Komuniteti arsimor dhe ai i nxënësve janë të njoftuar përkonceptin e gjithëpërfshirjes9. Edukimi joformal për familjarët në përkrahje të PAK10. Arritja e marrëveshjes me shkollën e mesme të mjekësisëpër kryerje të praktikës11. Ekzistojnë kapacitetet për mbikëqyrje, monitorim dhevlerësim të rregullt të praktikave të gjithëpërfshirjes

DKAEkzekutivi iKomunës



Ofrimi imundësive tëbarabarta përpunësimin ePAK

1. Krijimi i kushteve të barabarta për punësimin e PAK2. Aftësimi dhe riaftësimi profesional për punësimin e PAK3. Ekziston analiza e nevojave të tregut adekuat dhe të fuqisëpunëtore lidhur me mundësinë e shtimit të numrit tëpunësuarave nga radhët e PAK4. Ofrohen mundësitë për përfshirje në punësim të PAK5. Bizneset (komerciale) stimulohen për të shtuar numrin epunëtorëve nga radhët e PAK6. Shtrirja e shërbimeve në komunitet7. PAK janë të ndërgjegjësuar për shfrytëzimin e skemëssociale dhe kanë informacione të mjaftueshme për shërbimetqë i ofron qendra sociale

DPMSDUPHEkzekutivi iKomunës



Krijimi ikushteve tëbarabarta nëqasje përPAK

1. Hulumtimi sipas nevojës në gjendjen në terren lidhur meqasjen në objekte për PAK2. Hulumtimi dhe përmirësimi i qasjes në institucioneshëndetësore për PAK3. Sigurimi i qasjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara në tëgjitha nivelet e arsimit4. Sigurimi i qasjes dhe informacionit në transportin publik5. Krijimi i mundësive për përfshirjen e PAK në jetën kulturore

ZDNjDUPHDIDSHDKADSHPDKRSEkzekutivi iKomunës



E drejta nëinformim,komunikim,dhepjesëmarrjenë jetënpublike dhepolitike tëPAK

1. Ekziston lista e verifikimit për promovimin e PAK në nivelkomune2. Është shtuar dhe shkëmbimi i informacionit mes organizatavetë ShC të PAK dhe organeve gjegjëse komunale3. Komuna ofron gjithëpërfshirje gjatë procesit të buxhetimit4. Komuna jep përkrahja të mjaftueshme financiare për aktivitetetndërgjegjësuese komunale për çështjet që lidhen me PAK5. Rritet pjesëmarrja e PAK në nivel të dëshiruar në jetën publike6. Grupet e këshilltarëve të asamblesë komunale i konsultojnëgrupet joformale dhe formale të PAK7. Prioritizohen rezultatet e argumentuara mirë nga aktivitetetavokuese të OShC të PAK8. Shtohet pjesëmarrja e individëve nga radhët e PAK në vendim -marrje9. Shtohet pjesëmarrja në politikë e PAK10. Janë ndërtuar mekanizmat funksional për adresimin dhetrajtimin e rasteve të diskriminimit të PAK11. PAK janë të ndërgjegjësuar që t'i ushtrojnë të drejtat dheobligimet/përgjegjësitë qytetare në rast të diskriminimit

ZDNjKëshilltarëte Komunës

Tabela 1- Përmbledhje e Objektivave Strategjike dhe Specifike të Strategjisë

Kostoja e përgjithshme e implementimit të Strategjisë dhe Planit të Veprimit, për periudhë trivjeçare, është vlerësuar të jetë në vlerën € 429500. Periudha e zbatimit përfshin vitin 2016, vitin2017, dhe vitin 2018 . Për vitin 2016 janë planifikuar € 160700, për vitin 2017 janë planifikuar €135300,- ndërsa për vitin 2018 janë planifikuar € 133500.

Buxheti i planifikuar për realizimin e secilës nga pesë objektivat e dokumentit strategjik është sivijon:

Tabela 2-Planifikimi Buxhetor

Për sa i përket stukturës së zbatimit, dokumenti strategjik ka përcaktuar trupat e mëposhtëm sipjesë të strukturës së zbatimit të dokumentit në fjalë:

Koordinatori për zbatimin e StrategjisëSekretariatiTrupi këshillëdhënës për zbatimin e StrategjisëGrupi për çështje të qasje të barabartaGrupi për çështje të ArsmimitGrupi për çështje të PunësimitGrupi për çështje të ShëndetësisëGrupi për çështje të informim, komunikim, dhe pjesëmarrje në jetën publike dhe politiketë PAK

Secili organ në kuadër të strukturës së zbatimit të dokumentit strategjik, ka të definuara edhepërgjegjësitë relevante.

Objektivat Planifikimi Buxhetor“Përmirësimi i ofrimit të shërbimeveshëndetësore për PAK

janë planifikuar gjithsej € 100900

“Krijimi i kushteve për gjithëpërfshirjen nëarsim dhe për mbështetjen profesionale tëPAK”


“Ofrimi i mundësive të barabarta përpunësimin e PA”


“Krijimi i kushteve të barabarta në qasje përPAK”


“E drejta në informim, komunikim, dhepjesëmarrje në jetën publike dhe politike tëPAK”

janë planifikuar gjithsej € 18000,-

SHËRBIMET SHËNDETËSORE

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 1: PËRMIRËSIMI I OFRIMIT TË SHËRBIMEVE SHËNDETËSOREPËR PAK

Objektiva Specifike Aktivitetet e parapara1. Ngritja ekapaciteteve tëpersonelitshëndetësor përofrimin eshërbimeveshëndetësore

1.1 Analiza e gjendjes shëndetësore dhe nevojat për kujdes shëndetësorpër PAK1.2 Trajnimet e ekipeve mjekësore dhe infermierëve që ofrojnë shërbimeshëndetësore specifike për PAK1.3 Ngritja e kapaciteteve të kuadrit mjekësor për zbulimin e hershëm tëshkaktarëve që rezultojnë në aftësi të kufizuar1.4 Ngritja e mëtutjeshme profesionale e personelit mjekësor në fushënspinale dhe rehabilituese, përfshirë infermieret1.5 Ndërtimi i bazës së të dhënave për PAK për komunën e Prizrenit1.6 Sigurimi i qasjes në gjuhën e shenjave në ofrimin e shërbimeveshëndetësore dhe përmirësimi i shërbimeve emergjente për personat eshurdhër

2. Sigurimi imjeteve tënevojshme përPAK

2.1 Prioritizimi i furnizimit me barna dhe materiale shpenzuese për PAK2.2 Sigurimi i materialit për inkontinencë si dhe materialit për plagëdekubitare

3. Ndërgjejësimi ikomunitetit nëfushën e PAK

3.1 Hartimi i programit për edukim shëndetësor dhe i pakos informuesepër prindër në zbulimin e hershëm të shkaktarëve që rezultojnë në aftësitë kufizuar3.2 Zbatimi i programit për edukim shëndetësor për prindër për të ndikuarnë zbulimin e hershëm të shkaktarëve që rezultojnë në aftësi të kufizuar3.3 Vetëdijesimi i popullatës për vaksinim të fëmijëve3.4 Mirë informimi i personave me aftësi të kufizuara dhe i familjareve tëtyre për kujdesin shëndetësor përmes trajnimeve.

4. Ofrimi ishërbimit mobil ikomunës

4.1 Caktohen punëtorët shëndetësor nga mjekësia familjare4.2 Identifikohen lagjet ndërurbane, urbane dhe rurale për vizita4.3 Hartohet kalendari i vizitave4.4 Organizohen vizita sistematike mobile4.5 Kryhet vaksinimi periodik dhe institucionet i posedojnë librezat eimunizimit

5. Ofrohenkëshillimeprofesionale përPAK

5.1 Në kuadër të këshillimores ekzistuese, delegohet personeli mjekësor itrajnuar për PAK

6. Është lehtësuarqasja në shërbimetshëndetësore përPAK

6.1 Ndërtohet sistemi elektronik i dosjeve shëndetësore, i azhurimit tëmirëfilltë dhe i shkëmbimit të të dhënave me qendrat tjera shëndetësore/AMF -të6.2 Lirohen përkohësisht nga participimi në shërbimet e MF të gjithëindividët nga radhët e PAK

7. Ndarja einformacionitshëndetësor meshkollat

7.1 QKMF dhe AMF-të ndajnë me shkollat kartelat shëndetësore të FNV

Tabela 3- Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 1

Objektiva Specifike 1: Ngritja e kapaciteteve te personelit shëndetësor përofrimin e shërbimeve shëndetësore

1.1.“Analiza e gjendjes shëndetësore dhe nevojat për kujdes shëndetësor për PAK” – Nëkuadër të objektivës së parë, është paraparë të realizohet një analizë e gjendjes shëndetësore përkujdes shëndetësor për personat me aftësi të kufizuara. Sipas raportimeve të zyrtarëve tëDrejtorisë së Shëndetësisë6, nuk kanë informacion nëse kjo analizë është realizuar apo jo. Sipaspërfaqësuesve të Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara, kjo analizë nuk ështërealizuar.

1.2 Trajnimet e ekipeve mjekësore dhe infermierëve që ofrojnë shërbime shëndetësorespecifike për PAK - Në kuadër të objektivës së parë, është paraparë të ofrohen trajnime përekipet mjekësore dhe infermierët që ofrojnë shërbime shëndetësore specifike për personat meaftësi të kufizuara. Zyrtarët nga Qendra Komunale e Mjekësisë Familjare7 kanë raportuar se këtotrajnime nuk janë ofruar përgjatë viteve të kaluara ashtu siç janë paraparë në Planin e Veprimit.

1.3 “Ngritja e kapaciteteve të kuadrit mjekësor për zbulimin e hershëm të shkaktarëve qërezultojnë në aftësi të kufizuar” është një tjetër aktivitet i paraparë në Objektivën e parëspecifike për sa i përket fushës së Shendetësisë. Edhe për këtë aktivitet, nga zyrtarët e QKMFështë raportuar të mos jetë marrë asnjë veprim.

1.4 “Ngritja e mëtutjeshme profesionale e personelit mjekësor në fushën spinale dherehabilituese përfshirë infermirët”- Në bazë të Planit të Veprimit janë paraparë të mbahentrajnime të personelit mjeksor në fushën spinale dhe rehabilituese. Raportimet nga QKMF kanëtreguar që nuk është mbajtur asnjë trajnim me personelin mjeksor për sa i përket kësaj fushe.Është raportuar gjithashtu të mos ketë informacione për sa i përket numrit të pacientëve ngarradhët e personave me aftësi të kufizuara që kanë marrë shërbime rehabilituese apo kirurgjike.

6 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Shëndetësisë7 Intervistë me zyrtarë të Qendrës Komunale të Mjekësisë Familjare

1.5. “Ndërtimi i bazës së të dhënave për PAK për komunën e Prizrenit” – është gjithashtunjë aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së parë specifike, për të cilin, nga Drejtoria eShendetësisë, është raportuar të mos jetë realizuar. Sipas raportimeve, nuk ka të dhëna tëpersonave me aftësi të kufizuara në Prizren sepse ndër të tjera ka pasur edhe probleme mepërdorimin e sistemit shëndetësor.

1.6 “Sigurimi i qasjes në gjuhën e shenjave në ofrimin e shërbimeve shëndetësore” – për sa ipërket këtij aktiviteti, zyrtarët nga Drejtoria e Shëndetësisë në Prizren kanë raportuar se kjoqasje nuk është siguruar dhe nuk ka asnjë interpret të angazhuar në institucionet shëndetësore nënivel të komunës, nuk dihet as numri i pacientëve që kanë nevojë për këtë shërbime dhe asnjëtrajnerë nuk është certifikuar në këtë fushë në vitet e kaluara.

Objektiva Specifike 2: Sigurimi i mjeteve të nevojshme për PAK

2.1 “Prioritizimi i furnizimit me barna dhe materiale për PAK” – të pyetur nëse kanëinformacion se sa është numri i PAK që pranojnë barna dhe material shpenzues, zyrtarët ngaDSH janë përgjigjur se PAK furnizohen nga Barnatorja Qendrore por të dhënat e përfituesve janëtë përgjithshme dhe jo të veçanta; rrjedhimisht, nuk dihet numri i personave me aftësi tëkufizuara që kanë pranuar barna dhe material shpenzues, dhe as numri i atyre që kanë nevojë përto.

2.2 “Sigurimi i materialit për inkontinencë si dhe i materialit për plagë dekubitare”- ështënjë tjetër aktivitet në kuadër të objektivës së dytë specifike në fushën e shëndetësisë. Sipasraportimeve tëzyrtarëve të DSH, këto materiale nuk janë siguruar. Nuk dihet numri i personaveqë kanë nevoje për këto materiale. Sipas Raportit mbi nivelin e zbatimit të Stragjisë Nacionalembi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara8, që nga viti 2018 kur ka filluar zbatimi i“Ligjit për Statusin dhe të Drejtat E Personave Paraplegjik Dhe Tetraplegjik’’9, ka ndryshuarmënyra e përfitimit të këtij materiali. Përfituesit e këtij Ligji, përfitojnë një shumë pagese nëvlerë totale prej 375 euro, përkatësisht 150 euro për personin, 150 për kujdestarin personal, sidhe 75 euro për materialin për inkontinencë, në qoftë se këto dy të fundit janë të nevojshme. Pra,me këtë ligj shpërndarja e materialit për inkontinencë nuk bëhet në mënyre direkte por me njëkompenzim në shumën prej 75 euro shtesë të dedikuara për këtë çështje.

Objektiva specifike 3: Ndërgjegjësimi i komunitetit në fushën e PAK

3.1 “Hartimi i programit për edukimin shëndetësor dhe i pakos informuese për prindër nëzbulimin e hershëm të shkaktarëve që rezultojnë në aftësi të kufizuar”- Zyrtarët nga DSHkanë raportuar ky program nuk është hartuar dhe as nuk është planifikuar diçka në këtë drejtim.

8 Raporti mbi nivelin e zbatimit të Stragjisë Nacionale mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara (2018).Forumi Kosovar i Aftësisë së Kufizuara

9 Ligji nr. 05/l-067 për Statusin dhe të Drejtat E Personave Paraplegjik Dhe Tetraplegjik

3.2 “Zbatimi i programit për edukimin shëndetësor për prindër për të ndikuar në zbulimine hershëm të shkaktarëve që rezultojnë në aftësi të kufizuar” – është një tjetër aktivitet iparaparë në kuadër të objektivës së tretë specifike. Sipas raportimeve të zyrtarëve në QKMF,ende nuk është ndërmarrë asnjë veprim në këtë drejtim.

3.3 “Vetëdijësimi i popullatës për vaksinim të fëmijëve” – është një aktivitet pjesërisht irealizuar duke qenë se për këtë qëllim është shënuar Java e Vaksinimit ku janë publikuarfletushka të ndryshme për sa i përket rëndësisë së vaksinimit. Përveq shënimit të kësaj jave,aktivitete të tjera nuk janë mbajtur. Nga ana tjetër, edhe fletushkat e publikuara nuk kanë qenë tëqasshme për komunitetin e të shurdhërve dhe atë të të verbërve; meqenëse, nuk ka pasurpublikime në shkrimin Braill apo në DVD në Gjuhën e Shenjave.

3.4 “Mirëinformimi i personave me aftësi të kufizuar dhe i familjarëve të tyre për kujdesinshëndetësor përmes trajnimeve” – është një tjetër aktivitet i paraparë dhe që nuk ka gjeturzbatueshmëri. Sipas raportimeve të QKMF, asnjë trajnim i personave me aftësi të kufizuara dhefamiljarëve të tyre nuk është bërë me qëllim të informimit të tyre për sa i përket kujdesitshendetësor.

Objektiva specifike 4: Ofrimi i shërbimit mobil të komunës

4.1 “Caktohen punëtorët shëndetësor nga mjeksia familjare” – Ofrimi i shërbimit mobil tëkomunës është Objektiva e katërt specifike për realizimin e së cilës është parashikuar qëfillimisht të caktohen punëtorët shëndetësor nga mjeksia familjare. Sipas raportimeve të QKMF10,shërbimi mobil i komunës ofrohet vetëm në formë të Emergjencës për të gjithë qytetarët padallime në bazë të kërkesave specifike, dhe nuk ka të dhëna specifike që tregojnë se sa personame aftësi të kufizuara kanë përfituar nga ky shërbim. Shërbime të tjera mobile, nuk ofrohen nëkuadër të komunës dhe as nuk janë caktuar punëtorët shendetësor nga mjeksia familjare që do tiofronin ato për personat me aftësi të kufizuara.

4.2 “Identifikohen lagjet ndërurban, urbane dhe rurale për vizita”- është një tjetër aktiviteti paraparë në kuadër të objektivës së katërt strategjike. Sipas raportimeve të QKMF, kyidentifikim nuk është bërë, dhe nuk është reealizuar asnjë takim takim kordinativ ( i paraparë mePlan të Veprimit) me Drejtorinë e Shëndetësisë, Zyren e të Drejtave të Njeriut, dhe OJQ-ve përkëtë qëllim. Rrjedhimisht, lagjet ndërurbane, urbane dhe rurale me qëllim të zhvillimit të vizitavetek personat me aftësi të kufizuara, kanë mbetur të pa identifikuara.

Objektiva specfike 5: Ofrohen këshillime profesionale për PAK.

5.1 “Në kuadër të këshillimorës ekzistuese delegohet personeli i trajnuar për PAK” – kaqenë gjithashtu e paraparë të ndodhë në kuadër te objektivës së pestë specifike. Sipas zyrtarëve tëQKMF kjo nuk ka ndodhur. Sipas konsultimeve me përfaqësuesit e Organizatave të Personaveme Aftësi të Kufizuara në komunën e Prizrenit, këshillimorja ekzistuese është e përgjithshme dhe

10 Intervistë me zyrtarë të Qendrës Komunale të Mjekësisë Familjare

nuk ka të trajnuar personel që do të mund të ofronte këshillim profesional për Personat me Aftësitë Kufizuara.

Objektiva specifike 6: Është lehtësuar qasja në shërbimet shëndetësore përPAK.

6.1 “Ndërtohet sistemi elektronik i dosjeve shëndetësore, i azhurimit të mirëfilltë dhe ishkëmbimit të të dhënave me qendrat e tjera shëndëtesore” – është aktiviteti i paraparë nëkuadër të objektivës së gjashtë specifike. Sipas zyrtarëve të QKMF, nuk ka një sistemshëndetësor elektronik të veçantë për personat me aftësi të kufizuara, por QKMF-të funksionojnëme sistemin Informativ Shëndetësor (SISH) të zhvilluar nga Ministria e Shëndetësisë.

6.2 “Lirohen përkohësisht nga particimi në shërbimet e MF të gjithë individët nga radhët ePAK”- është një aktivitet i realizuar, sipas raportimeve të QKMF-së dhe Organizatave tëPersonave me Aftësi të Kufizuar në komunën e Prizrenit. Aktualisht personat me aftësi tëkufizuara janë të liruar nga participimi për të gjitha shërbimet. Megjithëse, zyrtarët e QKMF-sëkanë raportuar se nuk kanë ndonjë formë zyrtare të identifikimit të personave me aftësi tëkufizuar, dhe se për këtë mbështetën kryesisht në pamjen e jashtme. Nga ana tjetër, jo të gjithëpersonat me aftësi të kufizuara mund të identifikohen përmes pamjes së jashtme, gjë që ngritdyshimet nesë ata të gjithë janë të liruar apo jo nga participimi.

Objektiva 7: Ndarja e informacionit shëndetësor me shkollat.

7.1 “QKMF dhe AMF-të ndajnë me shkollat kartelat shëndetësore të FNV”- është aktivitetii fundit i paraparë në kuadër të objektivës së shtatë dhe fushës së Shëndetësisë në kuadër tëPlanit të Veprimit. Sipas raportimeve te zyrtarëve të QKMF-së dhe Organizatave të Personaveme Aftësi të Kufizuara11 ky aktivitet nuk është realizuar. Aktualisht shkollat nuk posedojnëkopjet e kartelave shëndetësore të FNV, dhe dicka e tillë nuk është në planet afatë-shkurtër tëQKMF-së.

KONKLUZION

Më lartë janë listuar të gjitha aktivitetet e paraparë në kuadër të Objektivës së parëStrategjike “Përmirësimi i shërbimeve shëndetësore për Personat me Aftësi të Kufizuara nëPrizren”. Të gjitha aktivitetet përcillen me raportimin relevant nëse këto të fundit janë realizuarapo jo. Nga ana tjetër në mënyrë të përgjitshme mund të konkludojmë se nga gjithsej 18aktivitete të parapara në kuadër të kësaj objektive, 14 nuk janë realizuar, 1 është realizuar, dhe 3mund të konsiderohen si të realizuara pjesërisht.

11 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verbërve” dhe “Ec ma Ndryshe”.

ARSIMIMI DHE MBËSHTETJA PROFESIONALE

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 2: KRIJIMI I KUSHTEVE PËR GJITHËPËRFSHIRJEN NË ARSIMDHE PËR MBËSHTETJEN PROFESIONALE TË PAK

Objektiva Specifike Aktivitetet e parapara1. Hartimi i politikave për përfshirjene PAK në arsim sipas parimeve tëgjithëpërfshirjes

1.1. Hulumtim i përgjithshëm për situatën e PAK nëarsim në komunë1.2. Adaptimi i programeve për ofrimin e edukimit nështëpi dhe gjatë trajtimit shëndetësor

2. Marrja e kompetencave në nivelkomunal për arsimimin e fëmijëve menevoja të veçanta arsimore

2.1. Emërimi i koordinatorit të arsimitgjithëpërfshirës, profesionalist për PAK, në DKA2.2. Ngritja e kapacitetit të autoriteteve komunale tëarsimit për menaxhimin e arsimit të qasjes me FNV

3. Themelimi (krijimi) i sistemit(mekanizmit) mbështetës për arsimin efëmijëve me aftësi të kufizuara

3.1 Emërimi dhe funksionalizimi i ekipit për vlerësimnë komunë3.2 Angazhimi i mësuesve udhëtues3.3 Angazhimi i mësimdhënësve mbështetës3.4 Përgatitja e udhëzuesit për funksionimin eekipeve vlerësuese dhe koordinatorit3.5 Trajnimi i mësuesve udhëtues dhe i asistentëve

4. Ngritja e vetëdijes së shoqërisë mbiarsimin gjithëpërfshirës për FNV

4.1 Organizimi i fushatave të vetëdijesimit: Spote nëTV, shkrimet në gazeta, kampet verore, aktivitetetsportive, debatet, tryezat e rrumbullakëta, aktivitetetverore4.2 Shënimi i datave ndërkombëtare për promovimine të drejtave të FNV4.3 Prodhimi dhe shpërndarja e materialeve përpromovimin e arsimit gjithëpërfshirës

5. Krijimi i mekanizmave ndër -sektoriale në nivel komunal përidentifikim dhe intervenim të hershëm

5.1. Zhvillimi dhe zbatimi i programeve specifike përintervenimit të hershëm5.2. Bërja e analizës për gjendje aktuale te FNV5.3.Krijimi i bazës se të dhënave për identifikim dheintervenim të hershëm, përfshirë grupmoshën 3 - 55.4.Zhvillimi i fushatave vetëdijesuese përidentifikimin dhe intervenimin e hershëm5.5 Organizohen trajnime për drejtues të shkollavedhe stafit edukativ për identifikim dhe intervenim tëhershëm5.6 Trajnime për prindër për identifikim dheintervenim të hershëm5.7 Formimi i Forumit të mësuesve për arsimgjithëpëfshirës

6. Përmirësimi i qasjes së PAK nëarsim

6.1 Organizohen fushata ndërgjegjësuese për fëmijëdhe familje lidhur me rëndësinë e arsimimit6.2 Organizohen aktivitete/lojëra të vazhdueshme mefëmijë të moshës së hershme6.3 Organizohen vizita të fëmijëve në institucionetparashkollore dhe shkollore6.4 Organizohen orët plotësuese për fëmijët me aftësitë kufizuar6.5 Ofrohen materiale didaktike dhe lojëra përnxënësit nevojtarë6.6 Organizohen nga shkollat takime të rregulltagrupore dhe individuale me familjarë që kanëfëmijë/PAK6.7 Ofrohen bursa për nxënësit nga radhët e PAK nëshkollat e mesme të larta6.8 Adaptimi i programeve për integrimin e nxënësveqë nuk kanë qenë të regjistruar në shkollë apo qëkanë braktisur shkollën (mësim përshpejtues)

7. Komuna siguron gjithëpërfshirjen epersonave me aftësi të kufizuara

7.1 Organizohet transporti në shkollë për fëmijët menevoja të veçanta

8. Komuniteti arsimor dhe ai inxënësve janë të njoftuar përkonceptin e gjithëpërfshirjes

8.1 Organizohen aktivitete nga shkollat në komunitetqë promovojnë barazinë dhe gjithëpërfshirjen

9. Edukimi joformal për familjarët nëpërkrahje të PAK

9.1 Identifikohen nevojat për edukimin joformal9.2 Organizohen seanca të rregullta të arsimitjoformal

10. Arritja e marrëveshjes me shkollëne mesme të mjekësisë për kryerje tëpraktikës

10.1 Organizimi i praktikës së nxënësve në shkollatfillore të ciklit të ulët ku ka FNV

11. Ekzistojnë kapacitetet përmbikëqyrje, monitorim dhe vlerësimtë rregullt të praktikave tëgjithëpërfshirjes

11.1 Hartimi i rregullores për gjithëpërfshirje11.2 Zbatimi i rregullores për gjithëpërfshirje dhe përraportim të rregullt

Tabela 4-Përmbledhje e Objektivave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 2

Objektiva Specifike 1: Hartimi i politikave për përfshirjen e PAK në të gjithanivelet e arsimit sipas parimeve të gjithëpërfshirjes

1.1 “Hulumtim i përgjithshëm për situatën e PAK në arsim”- Në kuadër të Objektivës sëparë ka qenë e paraparë të zhvillohet një Hulumtim i përgjithshëm për situatën e PAK në arsim.Sipas raportimeve të zyrtarëve të DKA-së12, ky Hulumtim nuk është zhvilluar. Nga ana tjetërOrganizata HandiKos ka zhvilluar një hulumtim që ka pasur për qëllim të pasqyrojë situatën sa ipërket qasjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara fizike në objekte shkollore. Gjithashtu,

12 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit

Organizata “Ec ma Ndryshe” ka zhvilluar një tjetër hulumtim13 ku ka reprezentuar barrierat metë cilat përballen personat me aftësi të kufizuara. Pavarësisht se këto hulumtime janë një nismë erëndësishme, ato nuk mund të konsiderohen të mjaftueshme për të pasqyruar të gjitha elementete situatës së fëmijëve me aftësi të kufizuara në arsim. Prandaj, DKA do të duhej të zhvillonte njëhulumtim të përgjithshëm për situatën e personave me aftësi të kufizuar në arsim.

1.2 “Adaptimi i programeve për ofrimin e edukimit në shtëpi dhe gjatë trajtimitshëndetësor”. Gjithashtu, në kuadër të objektivës së parë, është paraparë të bëhët adaptimi iprogrameve për ofrimin e edukimit në shtëpi dhe gjatë trajtimit shëndetësor në rastet kur fëmijëtme aftësi të kufizuara nuk mund të ndjekin edukimin në ambientet shkollore. Sipas raportimevetë zyrtarëve në DKA14, adaptimi këtyre programave nuk ka ndodhur si rezultat i mungesës sëfondeve dhe kuadrove adekuat. Rrjedhimish, asnjë fëmijë me aftësi të kufizuar në Prizren nuk kapërfituar nga shërbimi i edukimit në shtëpi përgjatë trajtimit shëndetësor.

Objektiva Specifike 2: Marrja e kompetencave në nivel komunal për arsimine FNV

2.1. “Emërimi (caktimi) i koordinatoreve të arsimit gjithëpërfshirës në DKA”- Në kuadër tëObjektivës së dytë specifike “Marrja e kompetencave në nivel komunal për arsimin e fëmijëveme nevoja të veçanta arsimore” ka qenë e paraparë të bëhet Emërimi i koordinatorit të arsimitgjithëpërfshirës. Sipas raportimeve të Ekzekutivit të Komunës15, ky kordinator nuk është emëruarpor pritet të emërohet së shpejti. Sipas Raportit mbi Nivelin e Implementimit të StrategjisëNacionale për Persona me Aftësi të Kufizuara në Kosovë, të zhvilluar nga Forumi Kosovar iAftësisë së Kufizuar, 28 komuna nga gjithsej 38 kanë emëruar Kordinatorët Gjithëpërfshirës.Nga ana tjetër, për sa i përket komunës së Prizrenit dhe raportimeve të Ekzekutivit të Komunësky Koordinator nuk është emëruar.

2.2. “Ngritja e kapacitetit të autoriteteve komunale për menaxhimin e arsimit të FNV” -Gjithashtu në kuadër të objektivës së dytë specifike, është paraparë të ngriten kapacitetet eautoriteteve komunale për menaxhimin e arsimit të FNV. Sipas raportimeve të DKA-së, nëkuadër të këtij institucioni janë trajnuar vetëm dy zyrtarë, në fushën e menaxhimit të arsimit teFëmijeve me Nevojave të Veçanta.

Objektiva specifike 3: Themelimi i sistemit mbështetës për arsimin e FNV

3.1 “Emërimi dhe funksionalizimi i ekipit për vlerësim në komunë” – Në kuadër tëObjektivës së tretë specifike, është paraparë të bëhët edhe emërimi dhe funksionalizimi i ekipitvlerësues në komunë. Bazuar në Udhëzimin Administrativ Nr 16/2017 për Vlerësimin

13 “PRIZRENI Qytet që nuk i ka mënjanuar barrierat për PAK”- Ec ma Ndryshe14 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren15 Intervistë me zyrtarë nga Ekzekutivi i Komunës në Prizren

Pedagogjik të Fëmijëve me Nevoja të Veçanta16 të lëshuar nga Minisitria e Arsimit Shkencës dheTeknologjisë, fëmijët me aftësi të kufizuara duhet t’i nënshtrohen vlerësimit profesional tënevojave të tyre arsimore, për tu paisur me arsimim të përshtatshëm. Prandaj Ministria e ArsimitShkencës dhe Teknologjisë ka udhëzuar themelimin e Grupeve të Vlerësimit Profesional nënivelin e komunave që vlerësojnë nevojat arsimore të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Grupet evlerësimit, sipas UA përbëhen nga: Zyrtari Komunal i Arsimit Gjithëpërfshirës/ Kordinator igrupit; Psikologu; Pedagogu Special; Punëtori Social dhe Mësimdhënësi Mbështetës. Sipasraportimeve të zyrtarëve të DKA-së, Grupi i Vlerësimit është funksional në komunën e Prizrenitdhe përbehet nga: një zyrtarë i DKA-së, një Mjek, një zyrtarë i Organizatës HandiKos, njëzyrtarë nga Qendra për Punë Sociale, një Psikolog dhe një Mësues. Kompozimi aktual i Grupit tëVlerësimit në komunën e Prizrenit, nuk është në përputhje me Kompozimin e parashikuar nëUA17 aktual. Megjithatë, Organizata “HandiKos-Prizreni” vlerëson se edhe me kompoziminaktual, Ekipi Vlerësues është funksional dhe arrin të përmbushë mandatin e tij.

3.2 “Angazhim i mësuesve udhëtues”- Në kuadër të objektivës së tretë specifike, ështëparaparë edhe angazhimi i mësuesve udhëtues për të mbështur edukimin e fëmijëve me aftësi tëkufizuar në komunën e Prizrenit. Sipas raportimeve të zyrtarëve përgjegjes, në mungesë tëfondeve nuk ka asnjë mësues udhëtues të punësuar.

3.3. “Angazhimi i mësimdhënësve mbështetës”- Në kuadër të objektivës së tretë specifike,është paraparë gjithashtu edhe angazhimi i mësuesve mbështetës. Në bazë ta raportimeve tëDKA-së, deri tani janë punësuar 4 mësues mbështetës të cilët punojnë në Shkollën Fillore“Motrat Qirjazi” dhe Shkollën Fillore “Ibrahim Femiu” prej të cilëve kanë përfituar rreth 60fëmijë me aftësi të kufizuar. DKA vlerëson se numri aktual i mësuesve mbështetës nuk është imjaftueshëm për të mbuluar nevojat e fëmijëve me aftësi të kufizuara në komunën e Prizrenit.

3.4 “Përgatitja e udhëzuesit për funksionimin e ekipeve vlerësuese dhe koordinatorit”- Nëkuadër të objektivës së tretë specifike është paraparë të përgatitet edhe një Udhëzues përFunskionimin e Ekipeve Vlerësuese dhe Kordinatorit. Sipas raportimeve të DKA-së18, kyUdhëzues është përgatitur; megjithatë, nuk është ndarë me intervistuesit edhe pas kërkesëszyrtare me email.

3.5 “Trajnimi i mësuesve udhëtues dhe i asistentëve personal” – Në kuadër të Planit tëVeprimit dhe objektivës së tretë specifike është paraparë të bëhet edhe trajnimi i mësuesveudhëtues dhe asistentëve personal, me qëllim të ngritjes së kapaciteteve të tyre profesionale përmbështetjen e fëmijëve me aftësi të kufizuara në edukim. Sipas raportimeve të DKA, janë

16 Udhëzimi Administrativ Nr 16/2017 për Vlerësimin Pedagogjik të Fëmijëve me Nevoja të Veçanta. ( 2017)MASHT17 Udhëzimi Administrativ Nr 16/2017 për Vlerësimin Pedagogjik të Fëmijëve me Nevoja të Veçanta. ( 2017)MASHT18 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren

trajnuar mbi 20 mësues udhëtues; perderisa asistentë personal nuk ka aktualisht në komunën ePrizrenit.

Objektiva specifike 4: Ngritja e vetëdijës së shoqërisë mbi arsimingjithëpërfshirës për FNV

4.1 “Organizimi i fushatave të vetëdijësimit: Spote në TV, shkrimet në gazeta, kampetverore, aktivitetet sportive, debatet, tryezat e rrumbullakta, aktivitetet verore” – Në kuadërtë objektivës së katërt specifike, është paraparë të organizohen edhe fushata të vetëdijësimit,pavarësisht se nuk është përcaktuar qëllimi specifik që duhet të kënë këto fushata dhe as targetgrupi. Mbetet e paqartë, nëse këto fushata kanë qenë të parapara të targetojnë menagjmentinshkollor, mësimdhënësit, familjet e fëmijëve, shoqërinë në përgjithësi, apo vet fëmijët me aftësitë kufizuara. Sidoqoftë, sipas raportimeve të DKA19 përgjatë 2 viteve të fundit nuk ështëzhvilluar asnjë fushatë vetëdijësuese për sa i përket edukimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara.

4.2 “Shënimi i datave ndërkombëtare për promovimin e të drejtave të FNV”20 – Në kuadërtë objektivës së katërt specifike është paraparë të zhvillohen aktivitete të ndryshme me qëllim tëshënimit të datave ndërkombëtare për promovimin e të drejtave të FNV. Sipas raportimeve tëDKA-së përgjatë dy viteve të fundit janë shënuar përmes aktiviteteve të ndryshme, datatndërkombëtare për të drejtat e FNV-ve; megjithëse nuk dihet numri i saktë i manifestimeve tëmbajtura dhe as i pjesëmarrësve.

4.3 “Prodhimi dhe shpërndarja e materialeve për promovimin e arsimit gjithëpërfshirës” –Në kuadër të objektivës së katërt specifike është paraparë edhe prodhimi dhe shpërndarja ematerialeve për promovimin e arsimit gjithëpërfshrës. Sipas raportimeve të DKA-së, nuk ështëprodhuar dhe as shpërndarë asnjë material për promovimin e arsimit gjithëpërfshirës.

Objektiva specifike 5: Krijimi i mekanizmave ndër-sektoriale në nivelkomunal për identifikim dhe intervenim të hershëm

5.1. “Zhvillimi dhe zbatimi i programeve specifike për intervenim të hershëm”- Në kuadërtë objektivës së pestë specifike, ështa paraparë të zhvillohen dhe zbatohen programe specifikepër intervenim të hershëm të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Sipas raportimeve të zyrtarëve tëDKA-së, këto programe nuk janë zhvilluar dhe as zbatuar deri tani; megjithëse, planifikohet tëmbahen punëtori për ti zhvilluar ato përgjatë vitit aktual shkollor 2018/2019.

5.2. “Bërja e analizës për gjendjen aktuale te FNV”- Në kuadër të objektivës së pestëspecifike, ështa paraparë të analizohet situata aktuale e FNV. Sipas DKA-së, kjo analizë nukështë realizuar deri tani; megjithëse, pritet të realizohet në fillim të vitit shkollor aktual.

19 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren20 Fëmijëve me Nevoja të Vecanta

5.3.” Krijimi i bazës se të dhënave për identifikim dhe intervenim të hershëm përfshirëgrupmoshën 3-5” - Në kuadër të objektivës së pestë specifike, është paraparë të krijohet baza etë dhënave për identifikim dhe intervenim të hershëm. Kjo data bazë sipas zyrtarëve të DKA-sënuk është realizuar ende. Sipas Drejtorit të Drejtorisë së Arsimit, kjo databazë planifikohet tërealizohet së shpejti me ndihmën e Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Prizren.

5.4. “Zhvillimin e fushatave vetëdijesuese për identifikimin dhe intervenimin e hershëm”Në kuadër të objektivës së pestë specifike, ështa paraparë të zhvillohen fushata vetëdijësuese përidentifikim dhe intervenim të hershëm. Raportimet nga DKA kanë treguar se deri tani nuk ështëzhvilluar asnjë fushatë për këtë qëllim.

5.5. “Organizohen Trajnime për drejtues e shkollave dhe stafit edukativ për identifikimdhe intervenim të hershëm” – është një tjetër aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës sëpestë specifike. Sipas raportimeve të zyrtarëve të DKA-së, nuk është organizuar asnjë trajnimnga DKA në këtë fushë.

5.6. “Trajnime për prindër për identifikim dhe intervenim të hershëm” – është një tjetëraktivitet i pa realizuar sipas raportimeve të zyrtarëve në DKA dhe raportimeve të Organizatave tëPersonave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit21.

5.7. “Formimi i Forumit të mësuesve për arsimi gjithëpërfshirës”- ka qenë gjithashtu eparaparë të ndodhë në kuadër të objektivës së pestë. Sipas raportimeve të zyrtarëve të DKA-së22,ky Forum nuk është formuar ende megjithëse është në planet e Drejtorisë.

Objektiva Specifike 6: Organizohen fushtata ndërgjegjësuese për fëmijë dhefamilje lidhur me rëndësinë e arsimimit

6.1“Organizohen fushata ndërgjegjësuese për fëmije dhe familje lidhur me rëndësinë earsimimit (sipas Planit të Veprimit) të paktën dy në vit”- Në kuadër të objektivës së gjashtëspecifike është paraparë të zhvillohen fushata vetëdijësuese për fëmijë dhe familje lidhur merëndësinë e arsimit. Sipas zyrtarëve të DKA-së nuk është organizuar asnjë fushatëndërgjegjësuese për këtë qëllim.

6.2 “Organizohen aktivitete/lojëra të vazhdueshme me fëmijë të moshës së hershme” – NgaDKA- nuk është raportuar të jetë realizuar ndonjë aktivitet i tillë përgjatë dy viteve të fundit.

6.3. “Organizohen vizita të fëmijëve në institucionet parashkollore dhe shkollore” – Nëkuadër të objektivës së gjashtë strategjike është paraparë gjithashtu të organizohen vizita tëfëmijëve ne institucionet parashkollore dhe shkollore. Sipas zyrtarëve komunal të arsimit, deritani janë zhvilluar 15 vizita.

21 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe”22 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren

6.4. “Organizohen orët plotësuese për fëmijët me aftësi të kufizuara”- është një tjetëraktivitet i paraparë të realizohet në kuadër të objektivës së gjashtë. Sipas raportimeve tëOrganizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara, orët plotësuese mbahen në shkollën “IbrahimFemiu” nga mësuesit mbështetës.

6.5. Ofrohen materiale didaktike dhe lojëra për nxënësit nevojtarë – është një tjetër aktiviteti paraparë për të cilin DKA është shprehur të mos ketë informcion. Sipas tyre ky aktivitet mundtë mbulohet nga shkollat por DKA nuk është në dijeni nëse kjo ka ndodhur apo jo.

6.6. Organizohen nga shkollat takime të rregullta grupore dhe individuale me familjarë qëkanë fëmijë me aftësi të kufizuara- Në kuadër të objektivës së gjashtë është paraparë gjithashtutë organizohen takime në shkollat e rregullta grupore dhe individuale me familjarë që kanë fëmiëme aftësi të kufizuara. Sipas DKA-së këto takime organizohen nga mësuesit, por nuk kanëinformacione se sa takime të tilla janë realizuar përgjatë viteve të kaluara dhe as cilat kanë qenërezultatet e tyre.

6.7. “Ofrohen bursa për nxënësit nga radhët e PAK në shkollat e mesme”- sipas DKA-së23deri tani janë dhënë rreth 30 bursa për fëmijë me nevoja të veçanta për të mbështetur shkollimine tyre. Nga ana tjetër, Organizatat e Personave me Aftësi të Kufizuara24 kanë raportuar të moskenë informacion për këta përfitues.

6.8. “Adaptimi i programeve për integrimin e nxënësve që nuk kanë qenë të regjistruar nëshkollë apo që kanë braktisur shkollën ( mësim përshpejtues)” – është paraparë në kuadër nëobjektivës së gjashtë specifike. Sipas raportimeve të zyrtarëve të DKA-së, ky program nuk ështëadaptuar, por ky aktivitet është në planet afatë-shkurtër të DKA-së.

Objektiva specifike 7: Komuna Siguron gjithëpërfshirjen e personave meaftësi të kufizuara

7.1 “Organizohet transporti në shkolla për fëmijët me nevoja të veçanta” është një aktivitetqë sipas raportimeve të DKA-së po realizohet në vazhdimësi. Sipas raportimeve në vitin 2016transporti është siguruar për 3 persona, në vitin 2017 transporti është siguruar për 5 fëmijë,ndërsa në vitin 2018 transporti është siguruar për 3 fëmijë. Ndërsa për sa i përket kërkesaveaktuale për sigurim të transportit, këto të dhëna nuk janë ndarë. Nga ana tjetër sipas raportimevetë Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara, numri i përfituesve të transportit, ngarradhët e FNV-ve është më i madhë se ai që është raportuar nga DKA.

23 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren24 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe

Objektiva Specifike 8: Komuniteti Arsimor dhe ai i nxënësve janë të njoftuarme konceptin e gjithëpërfshirjes.

8.1 “Organizohen aktivitete nga shkolla në komunitet që promovojnë barazinë dhegjithëpërfshirjen” – Është aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së tetë specifike. Sipaszyrtarëve të DKA-së nuk ka informacione se sa aktivitete janë organizuar për këtë qëllim, kushkanë qenë pjesëmarrësit apo cili ka qenë efekti i tyre.

Objektiva Specifike 9: Edukimi jo formal për familjarët në përkrahje të PAK

9.1. “Identifikohen nevojat për edukimin jo formal” – Në kuadër të objekivës së nëntë ështëparaparë edhe të identifikohen nevojat për edukimin jo formal të fëmijëve me aftësi të kufizuara.Raportimet e DKAsë kanë treguar se këto nevoja nuk janë identifikuar dhe nuk është gjeneruarasnjë raport sa i përket kësaj çështje.

9.2 “Organizohen seanca të rregullta të arsimit jo formal”- Në kuadër të objektivës së nëntëështë paraparë të organizohen seancë të rregullta të arsimit jo formal. Sipas raportimeve tëzyrtarëve të DKA-së në shkolla fillore nuk aplikohet arsimi jo formal. Ky i fundit aplikohetvetëm në shkolla të mesme. Megjithatë, zyrtarët kanë treguar se nuk kanë të dhëna për sa i përketnumrit të takimeve të mbajtura, konkluzioneve apo rezultatet e arritura në kuadër të këtyretakimeve.

Objektivi 10: Arritja e marrëveshjes me shkollën e mesme të mjekësisë përkryerje të praktikës.

10.1 “Organizmi i praktikës së nxënësve në shkollat fillore të ciklit të ulët ku ka FNV”25 –Në kuadër të objektivës së dhjetë, është paraparë nënshkrimi i Marrëveshjës në mes të Shkollëssë Mesme të Mjekësisë me qëllim që nxënësit e kësaj shkolle të mbajnë praktika në shkolla ku kaFNV. Kjo Marrëveshje nuk është realizuar dhe nxënësit e shkollës së mjekësisë nuk mbajnëpraktika në shkolla ku ka fëmijë me nevoja të veçanta.

Objektiva 11: Ekzistojnë kapacitetet për mbikqyrje, monitorim dhe vlerësimtë rregullt të praktikave të gjithëpërfshirjes

11.1 “Hartimi i Rregullorës për Gjithëpërfshirje” – Në kuadër të Objektivës së njëmbëdhjetëështë paraparë që të hartohet Rregullorja për Gjithëpërfshirje. Sipas zyrtarëve të DKA-së26, kjoRregullore është hartuar; megjithëse nuk është shpërndarë ende në institucionet arsimore. Kjoparashihet të ndodhë përgjatë vitit aktual shkollor.

25 Fëmijët me Nevoja të Veçanta26 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit në Prizren

11.2 “Zbatimi i Rregullorës për gjithëpërfshirje dhe për raportim të rregullt”- Në kuadër tëObjektivës së njëmbëdhjetë është paraparë që të bëhet edhe zbatimi i rregullorës dhe të ketëraportime të rregullta të shkollave mbi zbatimin e saj. Meqenëse kjo Rregullore nuk ështëshpërndarë ende në institucionet arsimore, zbatimi dhe as raportimi nuk ka ndodhur ende.

KONKLUZION

Më lartë janë listuar të gjitha aktivitetet e paraparë në kuadër të Objektivës së dytë Strategjike“Krijimi i kushteve për gjithëpërfshirjen në arsim dhe për mbështetjen profesionale të PAK”. Tëgjitha aktivitetet përcillen me raportimin relevant nëse këto të fundit janë realizuar apo jo. Ngaana tjetër në mënyrë të përgjithshme mund të konkludojmë se nga gjithsej 34 aktivitete tëparapara në kuadër të kësaj objektive, 18 nuk janë realizuar, 10 janë realizuar, dhe 6 aktiviteteështë raportuar të jenë në proces.

PUNËSIMI DHE MIRËQENIA

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 3: OFRIMI I MUNDËSIVE PËR PUNËSIMIN E PAK DHE RRITJE TËMIRËQENIES

Objektivat Specifike Aktivitetet e parapara1. Krijimi i kushteve tëbarabarta për punësimin e PAK

1.1 Organizohen fushata vetëdijesuese për punësimin e PAKnë sektorin privat1.2 Vendosja e paneleve informuese për punësim në vendetmë të dukshme të qytetit1.3. Identifikohen të gjitha shërbimet profesionale që ikryejnë pjesëtarët e komuniteteve dhe postohen

2. Aftësimi dhe riaftësimiprofesional për punësimin ePAK

2.1 Zgjerimi i profileve për aftësim dhe riaftësim profesionalsipas kërkesave së tregut të punës si dhe hartimi i programevepër punësim të PAK2.2. Hartohen programe të reja të aftësimit profesional përPAK duke marrë parasysh potencialin ekonomik2.3 Përkrahet zbatimi i programeve për aftësim profesionalpërmes alokimit të fondeve

3. Ekziston analiza e nevojavetë tregut adekuat dhe të fuqisëpunëtore lidhur me mundësinë eshtimit të numrit të punësuaravenga radhët e PAK

3.1 Angazhohet konsulencë për hulumtim të tregut dhe tëfuqisë punëtore adekuate për PAK3.2 Hartohet oferta e fuqisë punëtore3.3 Hulumtimi prezantohet në publik dhe i shpërndahet tëgjitha subjekteve afariste

4. Ofrohen mundësitë përpërfshirje në punësim të PAK

4.1 Komuna ofron lehtësime për nisje të bizneseve të reja ngaPAK duke ofruar hapësirat e veta me qira simbolike4.2 Komuna zbret taksën komunale për bizneset e reja qëhapen nga PAK4.3 Komuna ofron hapësira për të ushtruar veprimtariartizanale, turistike dhe të trashëgimisë kulturore për PAK

5. Bizneset (komerciale)stimulohen për të shtuar numrine punëtorëve nga radhët e PAK

5.1 Në shprehje të interesit/tenderë komunarekomandon/inkurajon përfshirje më të madhe të punëtorëvenga radhët e PAK

6. Shtrirja e shërbimeve nëkomunitet

6.1. Funksionalizimi më i mirë i qendrave për fëmijë dhe tërritur me aftësi të kufizuaar përmes dhënies së granteve përzhvillim të shërbimeve6.2. Ofrimi i trajnimeve për ekspertët të këtyre qendrave

7. PAK janë të ndërgjegjësuarpër shfrytëzimin e skemëssociale dhe kanë informacionetë mjaftueshme për shërbimetqë i ofron qendra sociale

7.1 Ndërmerren fushata të vazhdueshme informuese përshfrytëzimin e skemës sociale


Objektiva Specifike 1: Krijimi i kushteve të barabarta për punësimin e PAK27

Në kuadër të objektivës së tretë strategjike të gjitha aktivitetet që lidhen me punësimindhe mirëqenien sociale, kanë të përcaktuar DPMS28 si institucionin përgjegjës. Nga ana tjetër,sipas raportimeve të DPMS, të gjitha aktivitetet që lidhen me punësimin në kuadër të Strategjisë,nuk janë në përgjegjësinë e DPMS. Sipas Drejtorit të DPMS, Drejtoriati që ai drejton merretvetem me politikat e mirëqenies sociale; përderisa, politikat e punësimit janë në kompetencë tëEntit për Punësim. Rrjedhimisht për monitorimin e zbatimit të Objektivës së tretë strategjike,është intervistuar edhe Enti për Punësim, pavarësisht se ky i fundit nuk është përcaktuar siinstitucioni përgjegjës në kuadër të Strategjisë.

1.1.“Organizohen fushata vetëdijesuese për punësimin e PAK në sektorin privat”- Ështëaktiviteti i parë, në kuadër të objektivës së tretë strategjike. Sipas raportimve të Entit përPunësim, janë organizuar dy fushata në vit për sa i përket vetëdijësimit të PAK për punësim.Gjithashtu, sipas raportimeve, në kuadër të fushatave vetëdijësuese për punësim, disa personatme aftësi të kufizuara (nuk është dhënë numri i saktë) kanë qenë të punësuar për një muaj nëinstitucionet publike. Përveq kësaj, sipas raportimeve të EP29, ka pasur edhe fushata mediale,shpallje publike nepër vende të frekuentuara me qëllim të vetëdijësimit të PAK për punësim.

1.2 “Vendosja e paneleve informuese për punësim në vendet më të dukshme të qytetit”Sipas raportimeve të Entit për punësim, janë vendosur panelet informuese në vendet mëfrekuentuese sikurse Shtëpia e Kulturës, Ura e Parë, Shkollat e ndryshme si dhe janë dërguar meemail. Këto panele kanë përmbajtur informacione ne lidhje me shërbimet që kryejnë Qendra eEntit për Punësim dhe mundësitë e hapura për personat me aftësi të kufizuara që të kyqen nëprojekte të ndryshme që implementohen nga EP.

1.3 “Identifikohen të gjitha shërbimet profesionale që i kryejnë pjesëtarët e komunitetevedhe postohen” – është një aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së tretë strategjike. Zyrtarënga Enti për Punësim, kanë raportuar se këto shërbime janë identifikuar dhe janë si më poshtë:“ Punësimi, aftësimi profesional, ndërmjetësimi në punësim etj”. Nga ana tjetër aktiviteti në fjalë,ka pasur për qëllim që të identifikohen shërbimet apo fushat profesionale ne kuadër të të cilavepersonat me aftësi të kufizuara mund te jenë aktiv dhe të punojnë. Raportimet e Entit përPunësim, nuk japin këto të dhëna.

27 Persona me Aftësi të Kufizuara28 Drejtoria e Punës dhe Mirëqenies Sociale29 Intervistë me zyrtarë të Entit për Punësim

Objektiva Specifike 2: Aftësimi dhe riaftësimi profesional për punësimin ePAK

2.1 “Zgjerimi i profileve për aftësim dhe riaftësim profesional sipas kërkesave së tregut tëpunës si dhe hartimi i programeve për punësim të PAK”- është një aktivitet i paraparë nëkuadër të objektivës së dytë specifike. Sipas raportimeve të Entit për Punësim, nuk ka pasurzgjerim të profileve për aftësim dhe riaftësim profesional. Perderisa sipas EP, tregu i punëskërkon persona që “kanë nivel të ulët të aftësisë së kufizuar”. Sidoqoftë nga ky raportim nukmund të kuptojmë qartë se çfarë profile të personave me aftësi të kufizuara janë identifikuar qëkërkohen në tregun e punës. Gjithashtu nga EP30 është raportuar të mos ketë informacion sa ipërket numrit të PAK që janë aftësuar profesionalisht dhe as për fushat në të cilat janë aftësuarapo riaftësuar.

2.2 “Hartohen programe të reja të aftësimit profesional për PAK duke marrë parasyshpotencialin ekonomik” – Sipas Entit për Punësim, ky aktivitet mbulohet nga Departamenti iMirëqenies Sociale në kuadër të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale, meqenëse kjo efundit është përgjegjëse për hartim të politikave, ndërsa EP është përgjegjëse për zbatimin e tyre.

2.3 “Përkrahet zbatimi i programeve për aftësim profesional përmes alokimit të fondeve”Sipas raportimeve të Entit për Punësim për zbatimin e programeve për aftësim profesional,ekziston fondi i përhershëm nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe subvencione ngaorganizatat ndërkombëtare sikurse USAID, Zyra e Unionit Evropian në Kosovë etj. Në këtë rast,Enti për Punësim ka pasqyruar situatën e përgjithshme, dhe nuk ka raportuar për sa i përketprogrameve specifike për PAK për aftësim profesional.

Objektiva Specifike 3: Ekziston analiza e nevojave të tregut adekuat dhe tëfuqisë punëtore lidhur me mundësinë e shtimit të numrit të punësuaravenga radhët e PAK

3.1 “Angazhohet konsulencë për hulumtim të tregut dhe të fuqisë punëtore adekuate përPAK” – është një tjetër aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së tretë specifike. Sipasraportimeve të Entit për Punësim, në kuadër të këtij institucioni ka konsulentë të punësimit që jushërbejnë të gjithë personave të interesuar për punësim. Sipas EP, çdo vit bëhet edhe hulumtimi itregut të punës në mënyrë të përgjithshme.

3.2 “Hartohet oferta e fuqisë punëtore”- është paraparë të ndodhë në kuadër të objektivës sëtretë. Deri në këtë fazë, nga raportimet e Entit për Punësim është kuptuar se nuk është bërëndonjë ofertë e fuqisë punëtore për rradhët e personave me aftësi të kufizuara.

30 Intervistë me zyrtarë të Entit për Punësim

3.3 “Hulumtimi prezantohet në publik dhe i shpërndahet të gjitha subjekteve afariste” –është një aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së tretë. Sipas raportimeve të Entit përPunësim, hulumtimi ju shpërndahet kompanive të ndryshme për ti informuar dhe këto kompanijanë kryesisht subjektet që kanë më shumë mundësi për punësim.

Objektiva Specifike 4: Ofrohen mundësitë për përfshirje në punësim të PAK

4.1 “Komuna ofron lehtësime për nisje të bizneseve të reja nga PAK duke ofruar hapësirate veta me qira simbolike” – Pavarësisht se në kuadër të Planit të Veprimit, institucionipërgjegjegjës për zbatimin e këtij aktiviteti është Drejtoria e Urbanizmit dhe PlanifimitHapësinor31; kjo e fundit është shprehur të mos jetë përgjegjesë për zbatimin e këtij aktiviteti.Mbetet e paqartë se cili është institucioni që do të duhej të implementonte këtë aktivitet.

4.2 “Komuna zbret taksën komunale për bizneset e reja që hapen nga PAK” – është njëaktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së katërt specifike. Sipas Ekzekutivit të Komunës32,taksa komunale nuk është zbritur dhe sipas tyre nuk ka pasur kërkesa nga Personat me Aftësi tëKufizuar për një gjë të tillë. Në kuadër të Planit të Veprimit, zbritja e taksës komunale është njëkonkluzion që është dashur të nxirret nga Bordi i Këshilltarëve. Sipas raportimeve të Ekzekutivittë Komunës, ky Bord nuk është ekzistent.

4.3 “Komuna ofron hapësira për të ushtruar veprimtari artizanale, turistike dhe tëtrashëgimisë kulturore për PAK” – Në kuadër të objektivës së tretë, është paraparë që tëofrohen hapsira komunale që personat me aftësi të kufizuara të ushtrojnë veprimtari artizanale,turistike dhe të trashigimisë kulturore. Sipas raportimeve të Ekzekutivit të Komunës, hapësiratkomunale janë të disponueshme vetëm për dy organizata, atë të HandiKos dhe Down SyndromeKosova. Nga ana tjetër, këto dy organizata nuk ushtrojnë domosdoshmërisht veprimtariartizanale, turistike dhe të trashëgimisë kulturore. Mandati i tyre është kryesisht në përfaqësimin,mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve që përfaqësojnë. Prandaj, nuk mund tëkonsiderojmë që personat me aftësi të kufizuara kanë të disponueshme hapësira komunale përushtrimin e veprimtarive artizanale, turistike dhe të trashigimisë kulturore.

31 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor32 Intervistë me Zyrtarë të Ekzekutivit të Komunës së Prizrenit

Objektiva Specifike 5: Bizneset (komerciale) stimulohen për të shtuar numrine punëtorëve nga radhët e PAK

5.1 Në shprehje të interesit / tenderë komuna rekomandon / inkurajon përfshirje më tëmadhe të punëtorëve nga radhët e PAK – Ka qenë e paraparë që të ndodhë në kuadër tëObjektivës së pestë specifike. Sipas raportimeve të Ekzekutivit të Komunës, 3 persona me aftësitë kufizuara janë punësuar në institucionet komunale; ndërsa, hapa të tjerë nuk janë ndërmarrë.

Objektiva Specifike 6: Shtrirja e shërbimeve në komunitet

6.1. “Funksionalizimi më i mirë i qendrave për fëmijë dhe të rritur me aftësi të kufizuarapërmes dhënies së granteve për zhvillim të shërbimeve” – Sipas raportimeve të DPMS33, kjoDrejtori ka mbështetur organizatat e personave me aftësi të kufizuara me subvencione sikur mëposhtë: Në vitin 2016, janë subvencionuar 7 OJQ në vlerë totale 9700 Euro, në vitin 2017, janësubvencionuar 6 OJQ në vlerë 15.700 euro dhe në vitin 2018 janë subvencionuar 11 OJQ nëvlerë 22.500 euro.

6.2. “Ofrimi i trajnimeve për ekspertët të këtyre qendrave” – është një aktivitet i paraparë nëkuadër të objektivës së pestë specifike. Sipas raportimeve të DPMS34 si dhe raportimeve tëorganizatave të personave me aftësi të kufizuar35, deri më tani nuk është mbajtur asnjë trajnimme qëllim të ngritjes së kapaciteteve të organizatave që ofrojnë shërbime në komunitet.

Objektiva Specifike 7: PAK janë të ndërgjegjësuar për shfrytëzimin e skemëssociale dhe kanë informacione të mjaftueshme për shërbimet që i ofronqendra sociale

7.1 “Ndërmerren fushata të vazhdueshme informuese për shfrytëzimin e skemës sociale” –është një tjetër aktivitet i paraparë në kuadër të Objektivës së tretë strategjike. Sipas DPMSfushata të tilla me qëllim të ndërgjegjësimit të komunitetit të personave me aftësi të kufizuara përshfrytëzimin e skemës sociale nuk ka pasur. Rrjedhimisht, shumë persona me aftësi të kufizuaramund të mos jenë të informuar për shërbimet që i ofrojnë qendrat sociale apo edhe për të drejtëne shfrytëzimit të skemës sociale.

33 Intervistë me Drejtorinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale34 Intervistë me Drejtorinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale35 Grupi i Organizatave të Personave me Aftësi të Kufizuara në Komunën e Prizrenit: “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizata e personave me Distrofi Muskulare e Kosovës”, “ QKD- Pema”,“Autizmi”, “Cerebralis”, “Shoqata e të Shurdhërve”, “Shoqata e të Verberve” dhe “Ec ma Ndryshe”.

KONKLUZION

Më lartë janë listuar të gjitha aktivitetet e paraparë në kuadër të Objektivës së tretë Strategjike“Ofrimi i mundësive të barabarta për punësimin e PAK dhe rritjen e mirëqenies”. Të gjithaaktivitetet përcillen me raportimin relevant nëse këto të fundit janë realizuar apo jo. Nga anatjetër në mënyrë të përgjithshme mund të konkludojmë se nga gjithsej 16 aktivitete të paraparanë kuadër të kësaj objektive, 10 nuk janë realizuar, 3 janë realizuar, dhe 3 mund të konsiderohensi aktivitete të realizuara pjesërisht.

QASJA FIZIKE

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 4: KRIJIMI I KUSHTEVE TË BARABARTA NË QASJE, PËRPERSONAT ME AFTËSI TË KUFIZUARA

Objektivat Specifike Aktivitetet e parapara1. Hulumtimi sipas nevojës në gjendjennë terren lidhur me qasjen në objekte përPAK

1.1 Zhvillimi i hulumtimeve në nivelin lokal për qasje përPAK1.2 Fushata vetëdijësuese për rëndësinë e qasjes së PAK nëobjektet publike përfshirë sektorin privat

2. Hulumtimi dhe përmirësimi i qasjesnë institucione shëndetësore për PAK

2.1 Hulumtimi për qasjen e institucioneve shëndetësore tëpërshtatshme për PAK2.2.Fushata vetëdijësuese për rëndësinë e qasjes së PAK nëofruesit e shërbimeve shëndetësore2.3.Ndërtimi dhe funksionalizimi i rampave për qasje (mepjerrësi max 6% sipas standardëve E.C), tualeteve mestandarde për PAK në objektet shëndetësore publike.

3. Sigurimi i qasjes së fëmijëve me aftësitë kufizuara në të gjitha nivelet e arsimit

3.1.Përmirësimi dhe përshtatja e infrastrukturës shkollore përPAK3.2 Ndërtimi dhe funksionalizimi i rampave për qasje (mepjerrësi max 6% sipas standardëve E.C), tualeteve mestandarde për PAK në objektet e arsimit

4. Sigurimi i qasjes dhe informacionit nëtransportin publik

4.1.Përshtatshmëria e infrastrukturës në stacionet e transportitpublik4.2.Pajisja e mjeteve të transportit publik me pjerrina, sinjalettonike dhe vizuale

5. Krijimi i mundësive për përfshirjen ePAK në jetën kulturore

5.1.Realizimi i aktiviteteve sportive dhe kulturore përpersonat me aftësi të kufizuara5.2.Mbështetja financiare e Projekteve nga aktivitetetkulturore artistike dhe sportive për Personat me Aftësi tëKufizuara5.3.Përfshirja e të rinjve nga radhët e PAK në aktivitetetrinore5.4.Mbështetja e bashkëpunimit regjional për PAK


Objektiva specifike 1: “Hulumtimi sipas nevojës në gjendjen në terren lidhurme qasjen në objekte për PAK”1.1.“Zhvillimi i hulumtimeve në nivelin lokal për qasje për PAK” – është një aktivitet iparaparë të realizohet në kuadër të Objektivës së pestë. Sipas raportimeve të Zyrës së të Drejtavetë Njeriut36, ky hulumtim nuk është realizuar. Nuk është raportuar të ketë ndonjë plan konkret përrealizimin e këtij aktiviteti.

1.2 “Fushata vetëdijsuese për rëndësinë e qasjes së Personave me Aftësi të Kufizuara”- Nëkuadër të Objektivës së pestë, është paraparë të realizohen edhe fushata vetëdijësuese përrëndësinë e qasjes së personave me aftësi të kufizuara. Sipas raportimeve të Zyres së të Drejtavetë Njeriut, kryesisht janë mbajtur nga dy fushata në vit, një në Tetor dhe një në Dhjetor.

Objektiva Specifike 2 - Hulumtimi dhe përmirësimi i qasjes në institucioneshëndetësore për PAK2.1 “Hulumtimi për qasjen e institucioneve shëndetësore të përshtatshme për PAK” – Sipasraportimeve të Drejtorisë së Inspektoriatit, shumica e objekteve shëndetësore dhe të gjithaQendrat Komunale të Mjeksisë Familjare janë të qasshme; megjithëse, nuk kanë informacion përobjektet shëndetësore private. Megjithatë, sipas DI37 nuk është zhvilluar ndonjë hulumtim aporaport në lidhje me përmirësimin e qasjes së personave me aftësi të kufizuara në institucioneshëndetësore.

2.2 “Fushata vetëdijësuese për rëndësinë e qasjes së PAK në ofruesit e shërbimeveshëndetësore” – është një aktivitet i paraparë të zbatohet nga Drejtoria e Shëndetësisë, Drejtoriae Inspektoriarit dhe Drejtoria e Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor. Sipas raportimeve tëDSH38, nuk kanë informacion mbi numrin e fushatave vetëdijësuese për rëndësinë e qasjes sëPAK në ofruesit e shërbimeve shëndetësore, dhe as për efektin që ato kanë pasur. Nga ana tjetër,DUPH39 ka raportuar të mos jetë përgjegjëse për çështjet e përmirësimit të qasjes fizike për PAK.

2.3 “Ndërtimi dhe funksionalizimi i rampave për qasje, tualeteve me standarde për PAK nëobjektet shëndetësore publike”- është paraparë të ndodhë në kuadër të objektivës së dytë. Sipasraportimeve të DSH, të gjitha objektet shëndetësore kanë qasje për personat me aftësi tëkufizuara, shumica e tualeteve janë të ndërtuara me standarde, dhe të gjitha rampat janëfunksionale në objektet shëndetësore. Nga ana tjetër, Organizatat e Personave me Aftësi tëKufizuara kanë raportuar se jo të gjitha objektet shëndetësore kanë qasje për persona me aftësi tëkufizuara.

36 Intervistë me zyrtarë të Zyres së të Drejtave të Njeriut.37 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Inspektoriatit38 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Shëndetësisë39 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor

Objektiva Specifike 3 - Sigurimi i qasjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara nëtë gjitha nivelet e arsimit3.1 “Përmirësimi dhe përshtatja e infrastrukturës shkollore për PAK” –është paraparë të ndodhë nëkuadër të objektivës së tretë. Sipas DKA-së40, rreth 45 % e shkollave në Prizren kanë pjerrina.

3.2 “Ndërtimi dhe funksionalizimi i rampave për qasje (me pjerrësi max 6% sipas standardëveE.C), tualeteve me standarde për PAK në objektet e arsimit” – është një tjetër aktivitet i paraparë nëkuadër të Objektivjës së tretë. Sipas raportimeve të DKA-së41, rreth 25 % e shkollave në komunën ePrizrenit janë të ndërtuara me standarte dhe kanë qasje për fëmijët me aftësi të kufizuara; ndërsa ështëraportuar se vetëm një shkollë në këtë komunë, ka ashensor.

Objektiva Specike 4 - Sigurimi i qasjes dhe informacionit në transportinpublik4.1. “Përshtatshmëria e infrastrukturës në stacionet e transportit publik” – është njëaktivitet i paraparë në kuadër të Objektivës së katërt specifike, dhe institucioni përgjegjës përzbatimin e tij është Drejtoria e Shërbimeve Publike. Sipas këtyre të fundit42, përshtatshmëria einfrastrukurës në stacionet e transportit publik është bërë pjesërisht dhe aktualisht po punohet nëPlanin e Mobilitetit për stacionet e transportit publik.

4.2. “Pajisja e mjeteve të transportit publik me pjerrina, sinjalet tonike dhe vizuale” – Nëkuadër të objektivës së katërt specifike është paraparë edhe që të bëhet paisja e mjeteve tëtransportit publik me pjerrina, sinjale tonike dhe vizuale. Sipas raportimeve të DSHP, vetëm tremjete të transportit publik janë të paisura me pjerrina.

Objektiva Specifike 5. Krijimi i mundësive për përfshirjen e PAK në jetënkulturore5.1 “Realizimi i aktiviteteve sportive dhe kulturore për personat me aftësi të kufizuara” –është një tjetër aktivitet i paraparë në kuadër të Objektivës së pestë specifike. Sipas raportimevetë DKRS43, kjo e fundit nuk ka organizuar aktivitete sportive apo kulturore për personat me aftësitë kufizuara.

5.2 “Mbështetja financiare e Projekteve nga aktivitetet kulturore artistike dhe sportive përPersonat me Aftësi të Kufizuara” - ka qenë e paraparë të ndodhë në kuadër të objektivës sëpestë specifike. Zyrtarët nga Drejtoria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit kanë raportuar të kenëinformacione vetëm për vitin 2018. Rrjedhimisht, përgjatë këtij viti nga DKRS është raportuar tëjetë mbështetur vetëm një aktivitet sportiv në vlerë 500 Euro për organizatën HandiKos;përdërisa kërkesa të tjera nuk ka pasur.

40 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit41 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë Komunale të Arsimit42 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Shërbimeve Publike43 Intervistë me zyrtarë të Drejtorisë së Kuluturës Rinisë dhe Sporteve

5.3 “Përfshirja e të rinjve nga radhët e PAK në aktivitetet rinore” – ka qenë një aktivitet iparaparë në kuadër të objektivës së pestë specifike. Sipas raportimeve të DKRS-së nuk kainformacion mbi numrin e të rinjëve që janë përfshirë në aktivitetet rinore dhe as për numrin eaktiviteteve që janë zhvilluar me qëllim të përfshirjes se të rinjëve.

5.4. “Mbështetja e bashkëpunimit regjional për PAK” – Me qëllim të ngritjes së përfshirjessë PAK ne jetën kulturore, është paraparë të ofrohet edhe mbështetje për fuqizimin ebashkëpunimit regjional. Institucioni përgjegjës për zbatimin e këtij veprimi, në bazë të Planit tëVeprimit është paraparë të jetë Ekzekutivi i Komunës. Sipas raportimeve të këtij insitucioni44,nuk ka hapa konkret të ndërmarrur në këtë drejtim.

KONKLUZION

Më lartë janë listuar të gjitha aktivitetet e paraparë në kuadër të Objektivës së katërt Strategjike“Krijimi i kushteve të barabarta në qasje për PAK”. Të gjitha aktivitetet përcillen me raportiminrelevant nëse këto të fundit janë realizuar apo jo. Nga ana tjetër në mënyrë të përgjithshme mundtë konkludojmë se nga gjithsej 13 aktivitete të parapara në kuadër të kësaj objektive, 7 nuk janërealizuar dhe 3 mund të konsiderohen si aktivitete të realizuara pjesërisht.

44 Intervistë me zyrtarë të Ekzekutivit të Komunës

INFORMIMI DHE PJESËMARRJA NË JETËN PUBLIKE

OBJEKTIVA STRATEGJIKE 5: E DREJTA NË INFORMIM, KOMUNIKIM DHE PJESËMARRJE NËJETËN PUBLIKE DHE POLITIKE TË PAK

Objektivat Specifike Aktivitetet e parapara1. Ekziston lista e verifikimit përpromovimin e PAK në nivel komune

1.1 Hartohet lista e verifikimit për promovim të PAK

2. Është shtuar dhe shkëmbimi iinformacionit mes organizatave të ShCtë PAK dhe organeve gjegjësekomunale

2.1 Mbahen takime të rregullta koordinuese/informuesemes ZDNj dhe organizatave të ShC të PAK

3. Komuna ofron gjithëpërfshirje gjatëprocesit të buxhetimit

3.1 Organizohen takime publike lidhur me buxhetin nëvendbanimet ndërurbane, urbane dhe rurale3.2 Shqyrtohen propozimet e pranuara nga takimetpublike, nga grupet e interesit të PAK3.3 Bëhen publike propozimet për buxhet që vijnë ngagrupet e interesit të PAK

4. Komuna jep përkrahja tëmjaftueshme financiare për aktivitetetndërgjegjësuese komunale për çështjetqë lidhen me PAK

4.1 Identifikohen çështjet/fushat që kanë nevojë përndërgjegjësim4.2 Përkrahen aktivitetet ndërgjegjësuese për çështjetgjinore

5. Rritet pjesëmarrja e PAK në nivel tëdëshiruar në jetën publike

5.1 Organizohen fushata ndërgjegjësuese për të ftuar PAKnë jetën publike

6. Grupet e këshilltarëve të asamblesëkomunale i konsultojnë grupetjoformale dhe formale të PAK

6.1 Grupet parlamentare organizojnë takime të rregulltame përfaqësues të PAK nëpër vendbanime

7. Prioritizohen rezultatet eargumentuara mirë nga aktivitetetavokuese të OShC të PAK

7.1 ZDNj paraqet prioritetet në takimet e rregullta tëkëshilltarëve të kryetarit të komunës

8. Shtohet pjesëmarrja e individëve ngaradhët e PAK në vendim -marrje

8.1 Organizohen fushata për pjesëmarrje të PAK nëtakimet e asamblesë dhe në debatet publike8.2 Organizohen debate publike në lagjet ndërurbane,urbane dhe rurale8.3 Organizohen fushata ndërgjegjësuese për rritje tëpjesëmarrjes në zgjedhje

9. Shtohet pjesëmarrja në politikë ePAK

9.1 Komuna përkrahë nismat për edukimin politik të PAK

10. Janë ndërtuar mekanizmatfunksionalë për adresimin dhe trajtimine rasteve të diskriminimit të PAK

10.1 ZDNj harton raportin përmbledhës të rasteve tëdiskriminimit të PAK në territorin e komunës10.2 Raportimi i rregullt tremujor në zyrën e kryetarit tëkomunës dhe për aktivitetet e ndërmarra10.3 ZDNj harton rregullore kundër diskriminimit të PAK

11. PAK janë të ndërgjegjësuar që t'iushtrojnë të drejtat dhe obligimet /përgjegjësitë qytetare në rast tëdiskriminimit

11.1 ZDNj, në bashkëpunim me Zyrën për dhënien eshërbimëve juridike, organizon fushata informuese përekzistencën e shërbimeve falas të konsulencës ligjore

Tabela 7-Përmbledhje e Objekitvave Specifike dhe Aktiviteteve të Objektivës 5

Objetiva specifike 1: Ekziston lista e verifikimit për promovimin e PAK nënivel komune1.1 “Hartohet lista e verifikimit për promovim të PAK”- Në kuadër të Objektivës së gjashtëstrategjike, ka qenë e paraparë që të hartohet lista e verifikimit për promovimin e PAK në nivelkomune. Sipas raportimeve të ZDNJ45, kjo listë nuk është hartuar deri më tani.

Objektiva Specifike 2: Është shtuar dhe shkëmbimi i informacionit mesorganizatave të ShC të PAK dhe organeve gjegjëse komunale2.1 “Mbahen takime të rregullta koordinuese/informuese mes ZDNj dhe organizatave tëShC të PAK” – Në kuadër të objektivës së gjashtë specifike, është parashikuar të mbahentakime të rregullta kordinuese ne mes të ZDNj dhe organizatave të ShC46 dhe PAK47. Sipasraportimeve të ZDNj, në vitin 2016 dhe 2017 janë mbajtur përreth 8 takime në vit, të cilatjanë mbështetur nga ZDNj. Ndërsa në vitin 2018, është mbajtur vetëm një takim, sepse sipasraportimeve të ZDNj, këto takime tani mbështetën nga DPMS48. Nuk është e qartë, përse kandërruar organi përgjegjës për kordinimin e këtyre takimeve nga ZDNj në DPMS. Nga anatjetër, sipas ZDNj rezultatet kryesore të këtyre takimeve janë: 1) Është shtuar bashkëpuniminë mes të Komunës dhe OPAK, 2) janë rritur mundësitë për bashkëpunim në mes të OPAK49.

Objektiva Specifike 3: Komuna ofron gjithëpërfshirje gjatë procesit të buxhetimit

3.1 “Organizohen takime publike lidhur me buxhetin në vendbanimet ndërurbane, urbanedhe rurale” – Sipas raportimeve të ZDNj50 deri më tani është realizuar vetëm një takim, ku janëftuar të gjithë akterët relevant. Një takim i tillë nuk është thirrur në vitin aktual 2018. Nuk ështëraportuar për sa i përket konkluzioneve të këtyre takimeve apo rezultateve konkrete që kanëdalur si rrjedhojë e tyre.

3.2 “Shqyrtohen propozimet e pranuara nga takimet publike, nga grupet e interesit tëPAK51”- është paraparë të ndodhë në kuadër të objektivës së gjashtë. Sipas raportimeve të ZDNj,propozimet e pranuara nga takimet publike kanë pasur të bëjnë me qasjen dhe punësimin dhe senë disa raste janë marrë parasysh dhe në disa raste jo. Nuk janë dhënë detaje për sa i përketpropozimeve që janë pranuar apo atyre që nuk janë pranuar.

3.3 “Bëhen publike propozimet për buxhet që vijnë nga grupet e interesit të PAK” është njëtjetër aktivitet i paraparë, për të cilën nga ZDNj është raportuar të mos ketë ndodhur. Propozimetnga personat me aftësi të kufizuara nuk janë publikuar në ueb faqën e komunës.

45 Intervistë me zyrtarë të Zyres së të Drejtave të Njeriut46 Shoqëri Civile47 Persona me Aftësi të Kufizuara48 Drejtoria e Punës dhe Mirëqenies Sociale49 Organizatat e Personave me Aftësi të Kufizuara50 Intervistë me Zyrtarë të Zyrës së të Drejtave të Njeriut51 Persona me Aftësi të Kufizuara

Objektiva Specifike 4. Komuna jep përkrahja të mjaftueshme financiare përaktivitetet ndërgjegjësuese komunale për çështjet që lidhen me PAK

4.1 “Identifikohen çështjet/fushat që kanë nevojë për ndërgjegjësim” – është një tjetëraktivitet i paraparë në kuadër të Objektivës së katërt specifike. Sipas raportimeve të ZDNj, sifusha që kanë nevojë për ndërgjegjësim janë identifikuar Punësimi dhe Qasja; megjithëse nukështë raportuar mbi takimet që janë mbajtur me këtë qëllim.

4.2 “Përkrahen aktivitetet ndërgjegjësuese për çështjet gjinore”- Ka qenë e paraparë që tëndodhë në kuadër të objektivës së katërt specifike. Nga ZDNj nuk janë dhënë informacione tëdetajuara për sa i përket këtyre aktiviteteve: megjithse, është raportuar se viti 2016 dhe 2017 kapasur më shumë aktivitete në këtë drejtim. Nuk janë ndarë të dhënat për sa i përket llojit,kohëzgjatjes, targetit apo edhe rezultateve konkrete të këtyre aktiviteteve ndërgjegjësuese.

Objektiva Specifike 5: Rritet pjesëmarrja e PAK në nivel të dëshiruar nëjetën publike

5.1 “Organizohen fushata ndërgjegjësuese për të ftuar PAK në jetën publike” – Është njëtjetër aktivitet i paraparë në kuadër të objektivës së pestë. Nga ZDNj nuk janë dhënë të dhëna përsa i përket numrit të fushatave të organizuara për të ftuar PAK në jetën Publike. Megjithatë, ështësqaruar se janë mbajtur se paku dy debate publike në vit.

Objektiva Specifike 6- . Grupet e këshilltarëve të asamblesë komunale ikonsultojnë grupet joformale dhe formale të PAK

6.1 “Grupet parlamentare organizojnë takime të rregullta me përfaqësues të PAK nëpërvendbanime” – Sipas raportimeve të Këshilltarëve të Komunës52, Grupet parlamentare nëmënyrë individuale mbajnë vazhdimisht takime me të gjithë qytetarët, këtu përfshihet edhekomuniteti i personave me aftësi të kufizuara. Të gjitha kërkesat e këtij komuniteti pastajdiskutohen në seancat e Kuvendit. Nga ana tjetër, është raportuar të mos ketë evidencë të numrittë takimeve dhe as të çështjet konkrete që janë ngritur në kuadër të tyre.

52 Intervistë më Këshilltarët e Komunës

Objektiva Specifike 7: Prioritizohen rezultatet e argumentuara mirë ngaaktivitetet avokuese të OShC të PAK

7.1 “ZDNj paraqet prioritetet në takimet e rregullta të këshilltarëve të kryetarit tëkomunës”- është një aktivitet i paraparë në kuadër të Objektivës së shtatë specifike. Sipasraportimeve, ZDNj ka marrë pjesë në takimet e rregullta të këshilltarëve të kryetarit të komunëspërgjatë viteve 2016 dhe 2017, ku edhe ka paraqitur prioritetet sa i përket çështjeve që prekinpersonat me aftësi të kufizuara. Nga ana tjetër, ZDNj53 ka raportuar të mos ketë marrë pjesë nëasnjë takim përgjatë vitit 2018. Ashtu siç është shpjeguar nga ZDNj, përgjatë vitit 2018 ZDNjnuk është ftuar të marrë pjesë në këto takime. Rrjedhimisht edhe prioritetet e çështjes së aftësisësë kufizuar kanë mbetur të pa paraqitura. Megjithatë, nuk është raportuar mbi rezultatet konkretenga adresimi i prioriteteve përgjatë viteve 2016 dhe 2017 kur ZDNj ka marrë pjesë në këtotakime.

Objektiva Specifike 8: Shtohet pjesëmarrja e individëve nga radhët e PAKnë vendim -marrje

Në kuadër të kësaj objektive janë paraparë të zhvillohen tre aktivitete si vijon: 8.1“Organizohen fushata për pjesëmarrje të PAK në takimet e asamblesë dhe në debatetpublike” 8.2 “ Organizohen debate publike në lagjet ndërurbane, urbane dhe rurale” dhe8.3 “Organizohen fushata ndërgjegjësuese për rritje të pjesëmarrjes në zgjedhje”. Nëkuadër të Planit të Veprimit për të tri këto aktivitete nuk është përcaktuar institucioni përgjegjëspër zbatimin e tyre. Rrjedhimisht, ka qenë e pamundur që të monitorohet zbatimi i tyre nëpraktikë.

Objektiva Specifike 9: Shtohet pjesëmarrja në politikë e PAK

Objektiva 9.1 – “Komuna përkrahë nismat për edukimin politik të PAK”- është një tjetëraktivitet për të cilin nuk është përcaktuar insitucioni përgjegjës. Pavarëisht se në kuadër tëobjektivës përmendet Komuna si institucioni përgjegjës për të përkrahur nismat për edukiminpolitikë; nuk është përcaktuar cili institucion i veçantë në kuadër të Komunës është përgjegjëspër implementimin e tij.

53 Intervistë me Zyren e të Drejtave të Njeriut

Objektiva Specifike 10: Janë ndërtuar mekanizmat funksional për adresimindhe trajtimin e rasteve të diskriminimit të PAK

10.1 “ZDNj harton raportin përmbledhës të rasteve të diskriminimit të PAK në territorin ekomunës” – Në kuadër të objektivës së dhjetë strategjike është paraparë të hartohen raportepërmbledhëse të rasteve të diskriminimit të personave me aftësi të kufizuara në komunë. Sipasraportimeve të ZDNj54, nuk është hartuar asnjë raport i tillë i veçantë për personat me aftësi tëkufizuara.

10.2 “Raportimi i rregullt tremujor në zyrën e kryetarit të komunës për aktivitetet endërmarra”- Sipas raportimeve të ZDNj, raportet e hartuara kanë qenë vetëm të përgjithshmedhe janë prezentuar para Kryetarit të Komunës përgjatë viteve 2016 dhe 2018. Ndërsa në vitin2018, ZDNj parashihet të raportojë përpara Drejtorisë së Administratës.

10.3 “ZDNj harton rregullore kundër diskriminimit të PAK” është një aktivitet i paparaparënë kuadër të objektivës së dhjetë specifike. Sipas raportimeve të ZDNj, kjo rregullore nuk ështëhartuar dhe as nuk është planifikuar diçka konkrete në këtë drejtim.

Objektiva Specifike 11. PAK janë të ndërgjegjësuar që t'i ushtrojnë tëdrejtat dhe obligimet / përgjegjësitë qytetare në rast të diskriminimit

11.1 “ZDNj, në bashkëpunim me Zyrën për dhënien e shërbimeve juridike, organizonfushata informuese për ekzistencën e shërbimeve falas të konsulencës ligjore” – sipasraportimeve, ZDNj nuk ka organizuar fushata informuese për ekzistencën e shërbimeve falas tëkonsulencës ligjore; por, sipas ZDNj këto janë organizuar nga vetë Zyra e Konsulencës Ligjore.

KONKLUZION

Më lartë janë listuar të gjitha aktivitetet e paraparë në kuadër të Objektivës së pestë Strategjike“E drejta në informim, komunikim, dhe pjesëmarrje në jetën publike dhe politike të PAK”. Tëgjitha aktivitetet përcillen me raportimin relevant nëse këto të fundit janë realizuar apo jo. Ngaana tjetër në mënyrë të përgjithshme mund të konkludojmë se nga gjithsej 18 aktivitete tëparapara në kuadër të kësaj objektive, 5 nuk janë realizuar, 2 janë realizuar, 7 mund tëkonsiderohen si të realizuara pjesërisht dhe 4 nuk ka informacion duke qenë se nuk kanë tëpërcaktuar institucionin përgjegjës.

54 Intervistë me Zyren e të Drejtave të Njeriut

KONKLUZION

Kosova, si një shtet i ri dhe vend në zhvillim, aspiron të integrojë vlerat evropiane për sa ipërket respektimit të të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe të grupeve të margjinalizuara nëmënyrë të veçantë. Përpjekjet politike, institucionale, shoqërore dhe qytetare janë të orientuaranë fuqizimin e zbatimit të të drejtave ligjore të qytetarëve të vendit; pavarësisht se ky procespërcillet me vështirësi, sfida të vazhduesheshme dhe ngecje.

Si një përpjekje e nivelit politik për të përmirësuar jetën e personave me aftësi tëkufizuara në Prizren është hartuar “Strategjia Komunale për Personat me Aftësi të Kufizuara”.Kjo Strategji është dokumenti më i lartë lokal për sa i përket ngritjes së kualitetit të jetës sëpersonave me aftësi të kufizuara në Prizren. Në linjë me Strategjinë në fjalë, Plani i Veprimitzbërthen në aktivitete konkrete hapat që duhet të ndërmirren për të siguar zbatimin e objektivavestrategjike të cilat janë në dobi të përmirësimit të jetës së personave me aftësi të kufizuara nëPrizren.

Fatkeqësisht, pas monitorimit për së afërmi të zbatimit të kësaj Strategjie dhe Planit tëVeprimit, është vërejtur një nivel i ulët i implementimit të të drejtave të personave me aftësi tëkufizuara në Prizren. Mos zbatimi i duhur i kësaj Strategjie e ndikon drejtpërsëdrejti kualitetin ejetës së personave me aftësi të kufizuara, duke ja pa mundësuar këtyre të fundit të zhvillojnë njëjetë kualitative dhe të jenë të integruar plotësisht në shoqëri. Ashtu siç raportojnë edheorganizatat përfaqësuese të personave me aftësi të kufizuara në Prizren, këta të fundit vazhdojnëtë mbesin një ndër grupet më të margjinalizuara sociale, me qasje tejet të vështirësuar nëshëndetësi, edukim, punësim, integrim të përgjithshëm social dhe në jetën politike. Rrjedhimisht,kjo situatë ka nevojë për adresim të menjëhershëm.

Strategjia e ardhshme komunale për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara nëPrizren, rekomandohet të përcillet me një nivel më të lartë të implementimit; duke përforcuarbashkëpunimin ndër-komunal si dhe atë të organizatave të shoqërisë civile që punojnë në fushëne aftësisë së kufizuar. Ashtu siç është vërejtur përgjatë monitorimit të zbatimit të strategjisëaktuale, ky bashkëpunim përgjatë viteve të kaluara ka qenë i limituar duke ndikuar kështudrejtëpërsëdrejti në mos-zbatimin e objektivave dhe aktiviteteve të parapara.

Një nivel më i lartë i bashkëpunimit i udhëhequr nga parimi i gjithëpërfshirjes dhebarazisë së bashku me një mobilizim të përpjekjeve politike, institucionale dhe shoqërore nëkëtë drejtim, do të përcillej me rezultate më pozitive në jetën e personave me aftësi të kufizuara,duke ndikuar kështu në përvetësimin e vlerave evropiane mbi respektimin e të drejave dhe lirivethemelore të njeriut.

Ky grant është financuar nga projekti Promovimi i Shoqërisë Demokratike (DSP) – ifinancuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) dhe Ministria ePunëve të Jashtme e Danimarkës (DANIDA) dhe menaxhuar nga Fondacioni Kosovar përShoqëri Civile (KCSF).

Nivo primene Opštinske Strategijeza Lica sa Ograni enimSposobnostima u Prizrenu

Ovo izdanje je ostvareno uz podršku projekta Promovisanje Demokratskog Društva (PDD )- ifinanciran je od strane Švajcarske Agencije za Razvoj i Saradnju (SDC) i Ministarstva zaSpoljne Poslove Danske (DANIDA) a menadžira se od strane Kosovske Fondacije za CivilnaDruštva (KFCD). Za sadržaj ovog izdanja odgovorno je Udruženje Downe Syndrome Kosova(DSK) te da se ni na koji na in ne može smatrati da je ovo stav SDC-a, DANIDA ili KFCD-a.

Udruženje Down Syndrome Kosova, Sedište u PrizrenuAutorka: Ilirjane GeciGrupa za Monitorisanje:Pajtesa PeqaniFjolla ShehuDrita ÇitakuEdona Sekiraqa

Down Syndrome KosovaEmail: [email protected]: +381 38 610 715Web: www.downsyndromekosova.com

Ovo izdanje se ne može kopirati ili razdelivati na bilo koji na in (elektronski, mehani ki,fotokopiranjem, ili na bilo koji drugi na in) bez odobrenja od strane Udruženja DownSyndrome Kosova.

© [2018] - [ Down Syndrome Kosova]Sva prava su rezervisana

ZAHVALNICA

Monitorisanje nivoa primene “Opštinske Strategije za Lica sa Ograni enim Sposobnostima uPrizrenu” i relevantnog Plana za Delovanje , olakšano je zahvaljuju i angažovanju Grupe zaMonitorisanje kao i njenog rada na terenu, zahvaljuju i Sveobuhvatnoj Grupi 1i spremnosti

zvani nika odgovornih institucija da podele informacije koje poseduju.

1Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Opštini Prizren. “Down Syndrome Kosova”, “CaritasKosova”, “Handikos Prizren”, “Organizacija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”,“QKD-Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih”,“Udruženje Slepih” i “Ec ma Ndryshe”.

PREGLED SADR AJA

UVOD 9

IZVR NA ZBIRKA_____________________________________________________________ 10

METODOLOGIJA_____________________________________________________________________ 11

PRO ENA SADR AJA STRATEGIJE 12

ZBIRKA SADR AJA STRATEGIJE I PLANA DELOVANJA________________________________________13

ZDRAVSTVENE USLUGE _______________________________________________________________ 16

STRATE KI OBJEKTIVI 1: POBOLJ ANJE PRU ANJA ZDRAVSTVENIH USLUGA ZA LOS____________ 16________

_______________________________________

___________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________

Zaklju ak____________________________________________________________________20OBRAZOVANJE I STRU NA PODR KA ____________________________________________________21

STRATE KI OBJEKTIVI 2: STVARANJE USLOVA ZA SVEOBUHVATNOST U OBRAZOVANJU I STRU NUPODR KU LOS __________________________________________________________________ 21

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________

____________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________

___________________________

Zaklju ak____________________________________________________________________29ZAPO LJAVANJE I BLAGOSTANJE ZA TITA 30

STRATE KI OBJEKTIVI 3 PRU ANJE MOGU NOSTI ZA ZAPO LJAVANJE LOS I POBOLJ ANJEBLAGOSTANJA ZA TITE ______________________________________________________________ 30

____________________________________

_____________________________________________________________________________

____________________________________________

________________________________________________________Zaklju ak____________________________________________________________________34FIZI KI PRISTUP_____________________________________________________________________

STRATE KI OBJEKTIVI 4: PRU ANJE RAVNOPRAVNIH USLOVA U PRISTUPU, ZA LI A SAOGRANI ENIM SPOSOBNOSTIMA_____________________________________________________35

______________________

_____________________________________________________________________________________________________________

Zaklju ak____________________________________________________________________38INFORMISANJE I U E E U JAVNOM IVOTU _____________________________________________ 39

STRATE KI OBJEKTIV 5: PRAVO NA INFORMISANOST, KOMUNI IRANJE I U E E U JAVNOM IPOLITI KOM IVOTU LOS A__________________________________________________________

_______________

____________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________

___________________________________________

_____________________________________________________________________Zaklju ak____________________________________________________________________43ZAKLJU AK________________________________________________________________45

35

39

Tabele

Tabela 1 - Zbirka Strateških i Specifi nih Objektiva Strategije................................................... 14Tabela 2 - Budžetsko Planiranje....................................................................................................15Tabela 3 - Zbirka Specifi nih Objektiva i aktivnosti Objektiva 1.................................................16Tabela 4 - Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 2...............................................22Tabela 5 - Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 3................................................30Tabela 6 - Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 4...............................................35Tabela 7 - Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 5................................................39

Lista Kratica

ODO – Opštinska Direkcija za Obrazovanje

DZ - Direkcija za Zdravstvo

DI – Direkcija za Inspekciju

DUPP – Direkcija za Urbanizam i Prostorno Planiranje

DSZ – Direkcija za Socijalnu Zaštitu

ZZ – Zavod za Zapošljevanje

OIV – Opštinska Izvršna Vlast

OCPM – Opštinski Centar Porodi ne Medicine

KLJP – Kancelarija za Ljudska Prava

KFOM – Kosovski Forum za Ograni ene Sposobnosti

DPP – Deca sa Posebnim Potrebama

PI –Predškoske Institucije

PIK – Pedagoški Institut Kosova

MALS- Ministarstvo za Administraciju Lokalne Samouprave

MONT- Ministarstvo za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju

MRSZ- Ministarstvo Rada i Socijalne Zaštite

MZ- Ministarstvo za Zdravstvo

PPO – Posebne Potrebe Obrazvanja

LOS – Lica sa Posebnim Potrebama

IPO – Individualni Plan Vaspitanja

ISZ – Informativni Sistem za Zdravstvo

MISO – Monotorni Informativni Sistem Obrazovanja

IC – Izvorišni Centar

CSR – Centar za Socijalni Rad

U V O D

Na liniji sa „Konvencijom OUN-a o pravima Lica sa Ograni emnimSposobnostima“ 2013 godine, na Kosovu je sastavljena „Nacionalna Strategija o Pravima Lica saOgrani enim Sposobnostima 2013/23“. U sastavu ove Strategije predvi eno je i sastavljanjeStrategije i Opštinskih Planova o ograni enim sposobnostima. S toga, opština Prizren je izradila„Opštinsku Strategiju o Pravima Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Prizrenu 2016/18“ kao irelevantni „Plan za Delovanje“

S obzirom da se predvi eni period za implementaciju pomenute Strategije završava nakraju 2018 godine, procenjena je potreba za analiziranje nivoa njene implementacije . Aktuelniizveštaj odražava ovaj nivo i ima za cilj da preporu i u vezi sa opštom vizijom i objektivima/specifi nim aktivnostima budu e Strategije, a koja treba da bude tako e na liniji i saNacionalnom Strategijom za Lica sa Ograni enim Sposobnostima na Kosovu.

Na Kosovu, nedostaju zvani ne cifre, što se ti e lica sa ograni enim sposobnostima nanivou zemlje, ili na nivou opština. Me utim, oslanjaju i se na neke približne podatke, na celomKosovu postoji oko 150.000 lica sa ograni enim sposobnostima. Ovi poslednji smatraju sejednim od najmarginaliziranih zajednica na Kosovu, i to sa ograni enim pristupom i ne-kvalitativnim informacijama, obrazovanja, zapošljavanja, nezavisnom životu ili društvenojintegraciji.

Nezavisno od toga, što je na široko poznato, nepovoljna situacija lica sa ograni enimsposobnostima na Kosovu, postoji veoma malo dokumenata koja dokazuju na to. I u opštiniPrizren, prime uje se jedan signifikantan nedostatak izveštaja o nivou implementacije prava licasa ograni enim sposobnostima. Nedostatak takvih dokumenata ini još težom situacijom.Aktualni izveštaji, osim što odražavaju nivo implementacije prava lica sa ograni enimsposobnostima u Prizrenu; oni e tako e, poslužiti i kao jedno snažno avokaciono sredstvo da bise podigao nivo poštovanja i dostojanstva lica sa ograni enim sposobnostima.

_____________________2 Konvencija OUN za Lica Sa Ograni enim Sposobnostima (2007) usvojenoj od strane 172 države3 Nacionalna Strategija za Prava Lica sa Ograni enim Sposobnostima 2013/23,(2013) Kancelarija za Dobro Rukovo enje

IZVRŠNA ZBIRKA

Aktualan izveštaj teži ka proceni nivoa primene “Opštinske Strategije za Lica saOgrani enim Sposobnostima u Prizrenu 2016/18” i relevantnog Plana Delovanja. OpštinskaStrategija kao i aktualan Izveštaj, fokusiran je u pet slede ih tematskih oblasti:

(1) Poboljšanja u pružanju zdravstvenih usluga za LOS;(2) Stvaranju uslova za sveobuhvatnost u obrazovanju kao i stru noj podršci LOS-a;(3) Pružanju jednakih mogu nosti za zapošljavanje LOS-a;(4) Stvaranju jednakih uslova pristupa za lica LOS-a;(5) Pravu na informisanost, komuniciranju i u eš u u javnom i politi kom životu LOS-a.

Izveštaj e razmotriti nivo primene za svaku od ovih Objektiva, Pod-objektiva iAktivnosti, predvi enih Planom za Delovanje, ocrtavaju i svaku od iniciativa, rezultataili njihov nedostatak ,zasnovanih na izveštajima odgovornih zvani nika i organizacija licasa ograni enim spsobnostima, koja deluju u opštini Prizren.

Cilj ovog Izveštaja je da se objektivno proceni rad javnih institucija u opštini Prizren, uvezi sa primenom njihovih odgovornosti a u sastavu mandata predvi enog prema “OpštinskojStrategiji za Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Prizrenu” i relevantnog Plana za Delovanje,upravcu osnaživanja primene prava za lica sa ograni enim sposobnostima u opštini Prizren.Podaci koji su proizašli iz ovog Izveštaja odražavaju aktuelnu situaciju koja e, na osnovuprethodnog monitorisanja, omogu iti adresiranje nepovoljne situacije za lica sa ograni enimsposobnostima u Prizrenu.

METODOLOGIJA

U cilju prikupljanja relevantnih podataka u odnosu na nivo realizacije OpštinskeStrategije za Lica sa Ograni enim Sposobnostima i Plana Delovanja 2016-2018, ostvarene suslede e aktivnosti:

Konsultacije sa sveobuhvatnom grupom – U sastavu projekta osnovana je “SveobuhvatnaGrupa 4” sastavljena od Organizacija lica sa ograni enim sposobnostima u opštini Prizren.Ta nije, ova grupa se sastoji od slede ih organizacija, i to: Down Syndrome Kosova, CaritasKosova, Handikos Prizren, Organizacije lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova, QKD- Pema,Autizma, Cerebralis, Udruženje Gluvih, Udruženje Slepih i “Ec ma ndryshe”.

Konsultacije sa sveobuhvatnom grupom obavljene su tokom održavanja tri radionice a iutoku mese nih susreta organizovanih u sastavu projekta.

Izbor monitora – U cilju monitorisanja nivoa primene Opštinske Strategije, angažovano je etirimonitorista na terenu, koji su imali za zadatak da izvrše intervjue sa relevantnim zvani nicimau sastavu odgovornih Direkcija za primenu specifi nih aktivnosti u sastavu Strategije.

Sastavljanje Intervjua – U cilju monitorisanja primene Strategije , pripremljeni su i specifi niintervjui za razne institucije koje su odgovorne za ostvarivanje ove Strategije. Ukupno jesastavljeno deset intervjua koji su obuhvatili pitanja u vezi sa primenom aktivnosti predvi enihPlanom Delovanja.

Tok Intervjuisanja – Intervjui su sa injeni u cilju prikupljanja neposrednih podataka od straneodgovornih zvani nika za primenu Strategije, zasnovanu na njihovom mandatu i delokrugudelovanja. Ta nije, intervjui su realizovani u slede im institucijama, i to: Opštinskoj Izvršnojvlasti, Optinskim Odbornicima, Opštinskoj Direkciji za Obrazovanje, Zavodu za Zapošljavanje,Direkciji za Inspekcijsku Službu, Direkciji za Urbanizam i Prostorno Planirnje i Kancelariji zaLjudska Prava.

Konsultacije sa Odgovornim Zvani nicima - U sastavu organizovanih susreta i radionica ,povremeno su u estvovali i zvani nici ili direktori odgovornih direkcija za primenu planadelovanja. U sastavu ovih susreta konsultovani su : direktor Direkcije za Obrazovanje, direktorDirekcije za Rad i Socijalnu Zaštitu i Zvani nica za Ljudska Prava.

Sastavljanje i validitet izveštaja - Prerada podataka je ura ena prema osnovici strateškihobjektiva, a koji su prikupljeni, odnosno izveštavani od strane monitorista, te da su interpretiranii validirani od strane kontaktiranog stru njaka.____________________________4 Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u opštini Prizen. “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizatija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”,“QKD- Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih”,“Udruženje Slepih” i“Ec ma Ndryshe”

PROCENA SADRŽAJA STRATEGIJE

U vezi sa izveštajima Sveobuhvatne Grupe 5 ( Grupi Organizacija Lica sa Ograni enimSposobnostima opštine u Prizrenu), sadržaj opštinske Strategije za Lica sa Ograni enimSposobnostima u Prizrenu, procenjeno je da je prikladan i te da je u korist poboljšanja života licasa ograni enim sposobnostima. Opšta strateška na ela kao i pet strateških objektiva, procenjenisu da su na liniji sa ne elima najvišeg me unarodnog zakonskog dokumenta u oblastiograni enih sposobnosti, sa “Konvencijom OUN –a za Lica sa Ograni enim Sposobnostima“ kao i sa najvišim nacionalnim zakonskim dokumentom, tako e iz iste oblasti, sa “NacionalnomStrategijom za Lica sa Ograni enim Sposobnostima 2013/23”.

Me utim, Sveobuhvatna Grupa procenila je, da se budu a Strategija za Lica saOgrani enim Sposobnostima u Prizrenu, treba poboljšati i to u slede im pravcima :

Vreme trajanja – Aktuelna Strategija za lica sa ograni enim sposobnostima, u Prizrenu,ima vremensko trajanje od tri godine (2016, 2017 i 2018 god.). Isto takvo vremenskotrajanje ima i relevantan Plan za Delovanje. Da bi smo izbegli troškove estogprepravljanja i ure enja strateškog dokumenta, Sveobuhvatna Grupa procenjuje, kako bibilo prikladnije da budu a Opštinska Strategija ima jedno vremensko trajanje odnajmanje 6 godina; a da, Planovi za Delovanja mogli bili kratkoro ni (2 ili 3- godišnji).Ukoliko se referišemo Nacionalnoj Strategiji za Lica sa Ograni enim Sposobnostima, onaima vremensko trajanje od 10 godina (2013-2023) te da je ona sve do ove faze bilapra ena samo uz dva Plana za Delovanje.

Struktura za Primenu - U aktuelnoj Strategiji odre ena je struktura Primene, te da upopisu stoje Koordinator za Primenu Strategije i Sekretarijat. Me utim, nema nijedneinformacije o tome, od koje opštinske institucije bi trebao biti odre en ovaj Koordinator anema niti za ostala tri lana sekretarijata. S toga, prema izveštajima i informacijamaSveobuhvatne Grupe , struktura aktuelne Strategije ostala je nedre ena. U narednomstrateškom dokumentu, procenjuje se potreba, kako bi se jasno odredilo, koje biinstitucije trebali odrediti Koordinatora i Sekretarijat, za primenu Strategije.

Obezbe ivanje budžeta – Ukupni troškovi strategije i opštinski plan za lica saograni enim sposobnostima, za trogodišnji period, procenjeno je da treba da budu uirnosu od 429.500 eura. Me utim, nije data nikakva informacija kako e se obezbeditiova sredstva; te da li su ovi troškovi predvi eni optinskim godišnjim planom budžeta. Stoga, prema zvani nicima svih direkcija koji su bili intervjuisani, izveš eno je da,sredstva predvi ena u sastavu Plana za Delovanje za specifi ne aktivnosti, nisu bila naraspolaganju za koriš enje. Zbog toga su i ove aktivnosti ostale nerealizovane.

____________________________5 Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u opštini Prizen. “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizatija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”,“QKD- Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih”,“Udruženje Slepih” i“Ec ma Ndryshe”

ZBIRKA SADRŽAJA STRATEGIJE I PLANA ZA DELOVANJE

Opštinska Strategjia za Prava Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Prizrenu, sa injenaje od pet objektiva Strategije a da se planom za delovanja razlažu na pod-objektive i takozvanespecifi ne objektive.Svaki specifi ni objektiv ima popis aktivnosti koje se trebaju preduzeti radi postizanja togobjektiva. Tako e, svaka aktivnost ima svog specificiranog pokazatelja, vremenski rok, budžetkao i spisak klju nih institucija za njenu primenu.U slede oj nižoj tabeli postavljen je popis strateških i specifi nih objektiva koji proizilaze iz njihkao i institucije koje su popisane kao klju ne institucije za primenu raznih aktivnosti unutarspecifi nih objektiva.

StrateškiObjektiv 1

Specifi ni Objektivi ODGOVORNE Institucije

Poboljšanjepružanjazdravstvaenihusluga zaLOS;

1.Podizanje kapaciteta zdravstvenog osoblja za pružanjezdravstvenih usluga2.Obezbe ivanje potrebnih sredstava za LOS3.Osveš ivanje Zajednice u oblasti LOS-a4.Pružanje mobilnih opštinskih usluga5. Pružaju se stru ni saveti za LOS6. Olakšan je pristup zdravstvenim uslugana za LOS.7. Podela zdravstvenih informacija sa školama.

ODOOCPM


Specifi ni Objektivi OdgovorneInstitucije

Stvaranjeuslova zasveobuhvatnostu obrazovanjui za stru nupodršku LOS-a;

1.Sastavljanje politika za obuhvatanje LOS-a na svimnivoima obrazovanja prema na elima sveobuhvatnosti ”2.Preuzimanje nadležnosti na opštinskom nivou zaobrazovanje DPP-a.3. Osnivanje sistema podrške za obrazovanje DPP-a4. Podizanje svesti društva o sveobuhvatnom obrazovanjuDPP-a5. Stvaranje me u-sektorskih mehanizama na opštinskomnivou za rano identifikovanje i intervenisanje.6. Poboljšanje pristupa LOS-a u obrazovanju7. Opština obezbe uje sveobuhvatnost lica sa ograni enimsposobnostima8. Obrazovna kao i u eni ka zajednica su obaveštene okonceptu sveobuhvatnosti.9. Ne-formalno obrazovanje za lanove porodica za podrškuLOS-a10. Postizanje sporazuma sa srednjom medicinskom školomza obavljanje prakse.11. Postoje kapaciteti za redovni nadzor, monitorisanje iprocenu praksi sveobuhvatnosti.

ODOOpštinskaIvršna vlast



Pružanjejednakihmogu nosti zazapošljavanjeLOS

1. Stvaranje jednakih uslova za zapošljavanje LOS2. Stru no osposobljavanje i ponovno osposobljavanje LOS3. Postoji analiza adekvatnih tržišnih potreba i radne snage uvezi sa mogu nostima pove anja broja zapošljenih iz redovaLOS-a.4. Pružaju se mogu nosti za obuhvatanje u zapošljavanju LOS-a5. Komercijalni (Biznisi) stimulišu se kako bi se pove ao brojradnika iz redova LOS-a6. Rasprostranjenje usluga u zajednici7. LOS je svestan o koriš enju socijalne šeme i imaju dovoljnoinformacija o uslugama koje pruža centar za socijalnu zaštitu.

DRSZDUPPIzvršna vlastOpštine



Stvaranjejednakihuslova upristupu zaLOS

1. Istraživanje prema potrebi stanja na terenu u vezi sapristupom u objektima za LOS.2. Istraživanje i poboljšanje pristupa zdravstveniminstitucijamaza LOS.3. Obezbe ivanje pristupa za decu sa ograni enimsposobnostima na svim nivoima obrazovanja.4. Obezbe ivanje pristupa i informacijama u javnom saobra aju.5. Stvaranje mogu nosti za obuhvatanje LOS-a u kultrunomživotu.

KLJPDUPPDIDZODODZDKOSIzvršna VlastOpštine



Stvaranjejednakihuslova zapristup LOS-a

1. Postoji lista za potvr ivanje o promovisanju LOS-a na nivouoptine.2. Pove ana je razmena informacija izme u organizacijaCivilnog Društva i LOS-a i doti nih opštinskih organa.3. Opština pruža sveobuhvatnost tokom procesa budžetiranja.4. Opština daje dovoljnu financijsku podršku za opštinskoosveš ivanje za aktivnosti po pitanju koja se nadovezuju saLOS-om.5. Pove ava se u eš e LOS-a na poželjnom nivou u javnomživotu.6. Grupe odbornika opštinske skupštine konsultiraju ne-formalnei formalne grupe LOS-a7. Prioritizuju se dobro argumentovani rezultati od straneavociranih aktivnosti OCD-a LOS-a.8. Pove ava se u eš e lica iz redova LOS-a u odlu ivanju.9. Pove ava se u eš e LOS-a u politikama10. Izgra eni su funkcionalni mehanizmi za adresiranje itretiranje slu ajeva diskriminacije LOS-a11. LOS su osamosveš eni za vršenje prava i obaveza / gradskeodgovornosti u slu aju diskriminacije.

KLJPOpštinskiodbornici

Tabela 1- Zbir Strateških i Specifi nih Objektiva Strategije

Ukupni troškovi za implementaciju Strategije i Plana za Delovanje, za trogodišnji period,procenjeno je da treba da bude u iznosu od 429.500 eura. Period za primenu obuhvata 2016godinu, 2017 i 2018 godinu. Za 2016 g. Planiran je irnos 160.700 eura, za 2017 g. Planirano je135.300 eura, dok, za 2018 godinu planirano je 133.500 eura.

Planirani budžet za realizaciju svakog od ovih pet objektiva ovog strateškog dokumenta, je :

Tabela 2-Planiranje Budžeta

Što se ti e strukture za primenu, strateški dokument je odredio dole navedena tela koja e bitideo strukture za primenu pomenutog dokumenta:

Koordinator za primenu Strategije,Sekretarijat,Savetodavno telo za primenu Strategije,Grupa za pitanja ravnopravnog pristupa,Grupa za pitanja Obrazovanja,Grupa za Zapošljavanje,Grupa za pitanja Zdravstva,Grupa za pitanja informisanosti, komuniciranja i u eš a u javnom i politi kom životuLOS-aSvaki organ u sastavu strukture za primenu ovog Strateškog dokumenta, ima definisane irelavatne odgovornosti.

Objektivi Budžetsko Planiranje“Poboljšanja u pružanju zdravstvenih uslugaza LOS”

Ukupno je planirano € 100900

“Stvaranje uslova za sveobuhvatnost uobrazovanju kao i stru nu podršku za LOS”


“Pružanje jednakih mogu nosti zazapošljavanje za LOS


“Stvaranje jednakih uslova za pristup LOS” Ukupno je planirano € 113800

“Pravo na informisanost, komuniciranje iu eš e u javnom i politi kom životu za LOS”

Ukupno je planirano € 18000,-

ZDRAVSTVENE USLUGE

STRATEŠKI OBJEKTIVI 1: POBOLJŠANJA U PRUŽANJA ZDRAVSTVENIH USLUGA ZA LOS.

Specifi niObjektivi

Predvi ene aktivnosti

1. Podizanjekapacitetazdravstvenogosoblja u pružanjuzdravstvenih usluga.

1.1 Analiza zdravstvenog stanja i potreba za zdravstveno staranje /negu LOS-a.1.2 Treniranja ljekarskih ekipa i bolni ara kojI pružaju specifi ne zdravstveneusluge za LOS.1.3 Podizanje kapaciteta medicinskog kadra radi ranog otkrivanja uzro nika kojiprouzrokuju ograni ene mogu nosti.1.4 Dalje stru no uzdizanje ljekarskog osoblja u oblasti rehabilitacijeobuhvataju i i bolni are.1.5 Izgradnja osnovice podataka za LOS za opštinu Prizren.1.6 Obezbe ivanje pristupa na jeziku znakova u pružanju zdravstvenih usluga ipoboljšanju emergentnih usluga za gluva lica.

2. Obezbe ivanjepotrebnih sredstavaza LOS.

2.1 Prioritizacija snabdevanja sa ljekovima i potrošnim materijalima za LOS.2.2 Obezbe ivanje materijala za inkontinenciju (suzdržavanja) kao i materijalaza dekubitarne rane.

3. Osveš ivanjezajednica u oblastiLOS-a

3.1 Sastavljanje programa za zdravstveno vaspitanje i paketa informacija zaroditelje u ranom pronalaženju uzro nika koji prouzrokuju ograni enemogu nosti.3.2 Primena programa za zdravstveno vaspitanje kao i za planove porodica kakobi uticali na rano pronalaženje koja rezultiraju na ograni ene mogu nosti.3.3 Osveš ivanje stanovništva za vakcinaciju dece.3.4 Dobra informisanost lica sa ograni enim sposobnostima i njihovih porodicao zdravstvenom staranju putem treniranja/obuka.

4. Pružanje mobilnihopštinskih usluga

4.1 Odre uju se zdravstveni radnici od strane porodi ne medicine4.2 Identifikuju se me ugradska naselja , urbana i ruralna naselja za ljekarskepreglede.4.3 Sastavlja se kalendar pregleda/poseta.4.4 Organizuju se sistematske mobilne posete /pregledi.4.5 Vrši se periodi na vakcinacija dok, institucije poseduju knjižice oimunizaciji.

5. Pružaju se stru nisaveti za LOS

5.1 U sastavu postoje eg savetodavstva , delegira se ljekarsko osoblje treniranoza LOS.

6. Olakšan je pristupzdravstvenimuslugama za LOS.

6.1 Izgra uje se elektronski sistem zdravstvenih dosijea i pravog ažuriranja irazmene podataka sa drugim zdravstvenim centrima / APM -6.2 Osloba aju se privremeno od participacije usluga PM sva lica iz redovaLOS-a

7. Podelazdravstvenihinformacija saškolama

7.1 OCPM i APM- razmenju sa školama zdravstvene kartone DPP

Tabela 3- Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 1

Specifi an Objektiv 1: Podizanje kapaciteat zdravstvenog osobljaza pružanje zdravstvenih usluga.

1.1.“Analiza zdravstvenog stanja i potreba za zdravstvenu negu za LOS-a” – U sastavuprvog objektiva, predvi eno je da se ostvari jedna analiza o zdravstvenom stanju zdravstvenenege za lica sa ograni enim mogu nostima. Prema izveštajima zvani nika Direkcije zaZdravstvo, nemaju informacija da li je ova analiza realizovana ili ne. Prema predstavnicimaOrganizacija za Lica sa Ograni enim Sposobnostima, ova analiza nije ostvarena.

1.2 Obuke zdravstvenih ekipa i bolni ara koji pružaju specifi ne zdravstvene usluge zaLOS – u sastavu prvog objektiva, predvi eno je da se organizuju obuke za ekipe ljekara ibolni ara koji pružaju specifi ne zdravstvene usluge licima sa ograni enim sposobnostima.Zvani nici iz Opštinskog Centra za Porodi nu Medicinu, izvestili su, da ove obuke nisuorganizovane u ranijim godinama kako su predvi ene Planom Delovanja.

1.3 “Podizanje kapaciteta ljekarskog kadra radi ranog otkrivanja uzro nika kojirezultiraju na ograni enu sposobnost” – je jedna druga aktivnost predvi ena u prvomspecifi nom Objektivu, što se ti e oblasti Zdravstva. I za ovu aktivnost, od strane OCPM jeizveš eno da nisu preduzeta nikakva delovanja.

1.4 “Dalje stru no uzdizanje ljekarskog osoblja u spinalnoj i rehabilitacionoj oblasti,obuhvataju i i bolni are”- Na osnovu Plana Delovanja predvi eno je da se održe obuke zamedicinsko osoblje u spinalnoj i rehabilitacionoj oblasti. Izveštaji OCPM su ukazali da nijeodržana nijedna obuka sa ljekarskim osobljem što se ti e ove oblasti. Izveš eno je tako e danemaju informacija što se ti e broja pacijenata iz redova lica sa ograni enim sposobnostima, akoji su primili rehabilitacione ili hirurške usluge.

1.5. “Izgra ivanje osnovice podataka za LOS za opštinu Prizren” – je tako e jednapredvi ena aktivnost u sastavu prvog specifi nog objektiva, za koji, od strane Direkcije zaZdravstvo je izveš eno da nije realizovana. Prema izveštajima, nema podataka o licima saograni enim sposobnostima u Prizrenu, jer je izme u ostalog, bilo i problema upotrebezdravstvenog sistema.

________________________6 Intervju sa zvani nicima Direkcije za Zdravstvo7 Intervju sa zvani nicima Oštinskog Centra za Porodi nu Medicinu

1.6 “Obezbe ivanje pristupa na jeziku oznaka u pružanju zdravstvenih usluga” – što se ti eove aktivnosti, zvani nici iz Direkcije za Zdravstvo u Prizrenu, izvestili su, da ovaj pristup nijeobezbe en i da nema nijednog tuma a angažovanog u zdravstvenim institucijama na nivouopštine, ne zna se niti broj pacijenata koji imaju potreba za ovom uslugom kao i da nijecertifikovan nijedan trener iz ove oblasti u ranijim godinama.

Specifi ni Objektivi 2: Obezbe ivanje potrebnih sredstava zapotrebe lica LOS-a

2.1 “Prioritizacija snabdevanja sa ljekovima i materijalima za LOS” – upitani, da li imajuinformacija, koliki je broj LOS-a koji primaju ljekove i potrošne matrijale, Zvani nici Direkcijeza Zdravstvo su odgovorili da su LOS-a snabdeveni od strane Centralne Apoteke ali da su podacio broju korisnika uopšteni a ne posebni; s toga, nezna se broj lica sa ograni enim sposobnostimakoja su prihvatila ljekove i potrošni material a niti broj onih koji imaju potreba za to.

2.2 “Obezbe ivanje materijala za inkontinenciju kao i materijala za dekubitarne rane”- jejedna druga aktivnost u sastavu drugog specifi nog objektiva iz oblasti zdravstva. Premaizveštajima zvani nika Direkcije za Zdravstvo, ovi materiali nisu obezbe eni. Nezna se niti brojlica koja imaju potrebe za ove materiale. Prema Izveštaju o nivou primene Nacionalne Strategijeo Pravima Lica sa Ograni enim Sposobnostima 8 , još od 2018 godine, kada je zapo eta primena“Zakona o Statusu i Pravima Paraplegijalnih i Tetraplegijalnih Lica” 9, izmenjen je i na inkoriš enja ovog materijala. Korisnici ovog Zakona, dobijaju jedan iznos isplate u totalnojvrednosti od 375 eura, odnosno 150 eura po osobi, 150 za li nog staratelja, kao i 75 eura zamaterial za inkontinenciju, ukoliko su ova dva poslednja potrebna. Zna i, ovim zakonom,raspodela ovog materijala za inkontinenciju se ne vrši neposredno ve sa jednom nadoknadomu visini od 75 dodatnih eura namenjenih za ovu svrhu.

Specifi ni Objektivi 3: Osveš ivanje zajednice u oblasti LOS-a

3.1 “Sastavljanje programa za zdravstveno vaspitanje i informativnom paketu za roditeljeu ranom otkrivanju uzro nika koji rezultiraju na ograni ene sposobnosti” – Zvani niciDirekcije za Zdravstvo su izvestili da ovaj program nije sastavljen a niti je planirano nešto uovom pravcu.

3.2 “Primena programa za zdravstveno vaspitanje za roditelje kako bi uticali na ranootkrivanje uzro nika koji rezultiraju na ograni ene sposobnosti” – je jedna druga aktivnostpredvi ena u sastavu tre eg specifi nog objektiva. Prema izveštajima zvani nika OCPM, jošuvek nisu preduzete nikakve radnje u ovom pravcu.

8 Izveštaj iznad nivoa primene Nacionalne Strategije o Pravima Lica sa Ograni enim Sposobnostima (2018)Kosovski Forum Ograni enih Sposobnosti

9 Zakon br. 05/1-067 o Statusu i Pravima Paraplegijskih i Tetraplegijskih Lica

3.3 “Osveš ivanje stanovništva za vakcinaciju dece” – je jedna aktivnost delimi no ostvarenas obzitom da je u ovoj svrhi zabeležena Nedelja Vakcinacije, gde su objavljene razne novince, ozna aju vakcinacije. Osim obeležavanja ove nedelje, druge aktivnosti nisu održane. Sa drugestrane, i objavljena novinca nisu bila pristupna za zajednicu gluvih a niti slepih, s obzirom danisu bila objavljena u Brail azbuci ili u DVD na Jeziku Znakova.

3.4 “Dobra Informisanost lica sa ograni enim sposobnostima i njihovih roditelja ozdravstvenom staranju putem obuka” – je jedna druga predvi ena aktivnost a koja nije našlaprimenu. Prema izveštajima OCPM, nijedna obuka lica sa ograni enim sposobnostima i njihovihroditelja, nije ura ena radi njihovog informisanja odnosno radi zdravstvene nege.

Specifi an Objektiv 4: Pružanje mobilnih opštinskih usluga

4.1 “Odre uju se zdravstveni radnici iz porodi ne medicine” – Pružanje mobilnih opštinskihusluga je etvrti specifi ni objektiv za iju realizaciju je predvi eno da se najpre odredezdravstveni radnici iz porodi ne medicine. Prema izveštajima OCPM 10, mobilna usluga opštinese pruža samo u hitnoj formi Emergencije za sve gra ane bez obzira na njihove specifi nezahteve i nema specifi nih podataka koji ukazuju koliko osoba sa ograni enim sposobnostimasu korisnici ovih usluga. Ostale mobilne usluge , ne pružaju se u sastavu opštine a da nisuodre eni niti zdravstveni radnici od strane porodi ne medicine koji bi te usluge pružili licima saograni enim sposobnostima.

4.2“Identifikuju se ruralna i urbana naselja za posete”- je jedna druga predvi ena aktivnost usastavu etvrtog strateškog objektiva. Prema izveštajima OCPM, ova identifikacija nijeobavljena, a nije realizovan niti jedan koordinacioni susret (predvi en Operativnim Planom) saDirekcijom za Zdravstvo, Kancelarijom za Ljudska Prava i NVO-a, u ovom cilju.Zbog toga, me ugradska, gradska i urbana naselja, sa ciljem kako bi se obavile posete licima saograni enim sposobnostima, ostala su neidentifikovana.

Specifi ni Objektiv 5: Pružaju se stru ni saveti licima LOS-a.

5.1 “U sastavu postoje eg savetovališta delegira se obu eno/trenirano osoblje za LOS”-Tako e je bilo predvi eno da se uradi u sastavu petog specifi nog objektiva. Prema zvani nicimaOCPM, ovo se nije desilo. Prema konsultacijama sa predstavnicima Organizacija Lica saOgrani enim Sposobnostima u opštini Prizren, postoje e savetovalište je opšte savetovalište teda nije obu ilo svoje osoblje kako bi moglo ponuditi stru ne savete za Lica sa Ograni enimSposobnostima.

____________________________10 Intervju sa zvani nicima Opštinskog Centra Porodi ne Medicine

Specifi an Objektiv 6:Olakšan je pristup zdravstvenim uslugama zaLOS-a.

6.1 “Izgra uje se elektronski sistem zdravstvenih dosijea, pravog ažuriranja i razmenepodataka sa ostalim zdravstvenim centrima” – je predvi ena aktivnost u sastavu šestogspecifi nog objektiva. Prema zvani nicima OCPM, nema jednog posebnog elektronskogzdravstvenog sistema za lica sa ograni enim sposobnostima, me utim OCPM se služi sainformativnim zdravstvenim sistemom (IZS) razvijenog od strane Ministartsva za Zdravstvo.

6.2 “Privremeno se osloba aju od participacije na usluge PM sva lica iz redova LOS-a” – jejedna ostvarena aktivnost, prema izveštajima OCPM-a i Organizacije za Lica sa Ograni enimSposobnostima u opštini Prizren. Trenutno, lica sa ograni enim sposobnostima su oslobo ena odparticipacije za sve usluge. Zvani nici OCPM-a su izvestili, da nema neke službene identifikacijelica sa ograni enim sposobnostima te da se oni uglavnom oslanjaju na spoljni izgled. Me utim,sva lica sa ograni enim sposobnostima se ne mogu identifikovati samo na osnovu spoljnogizgleda, što ostavlja sumnju, da li su svi oni bili oslobo eni od participacije ili ne.

Objektiv 7: Razmena zdravstvenih informacija sa školama.

7.1 “OCPM i APM razmenjuju zdravstvene kartice LOS-a”- ovo je poslednja aktivnostpredvi ena u sastavu sedme aktivnosti iz oblasti Zdravstva u sklopu Plana Delovanja. Premaizveštajima zvani nika OCPM i Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima 11, ovaaktivnost nije realizovana. Trenutno, škole ne poseduju kopije zdravstvenih knjižica DPP, te datako nešto nije predvi eno niti u kratkoro nom planu OCPM.

ZAKLJU AK

Gore su popisane sve predvi ene aktivnosti u sastavu prvog Strateškog Objektiva“Poboljšanja zdravstvenih usluga za Lica sa Ograni enim Sposobnostima”u Prizrenu. Sveaktivnosti pra ene su relevantnim izveštajima ukoliko su ove poslednje realizovane ili ne. Sadruge strane, na uopšteni na in možemo konstatovati da, od ukupno 18 predvi enih aktivnosti usastavu ovog objektiva , 14 nisu ostvarene, 1 je ostvarena i 3 koje možemo smatrati delimi noostvarenim.

____________________11 Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima Kosova, opštine Prizren. “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizacija Lica Muskularnom Distrofijom Kosovës”,“ QKD-Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“ Udruženje Gluvih “,“Udruženje Slepih” i“Ec ma Ndryshe”.

OBRAZOVANJE I STRU NA PODRŠKA

STRU NI OBJEKTIV STRATEGIJE 2: STVARANJE USLOVA ZA SVEOBUHVATNOST UOBRAZOVANJU I ZA STRU NU PODRŠKU LOS-A

Specifi ni Objektivi Predvi ene Aktivnosti1. Sastavljanje politika za obuhvatanjeLOS-a u obrazovanju po na elimapolitika sveobuhvatanja

1.1. Opšte Istraživanje situacije LOS-a u obrazovanju uopštini.1.2. Adaptacija programa za pružanje vaspitanja ku i itokom zdravstvenog tretmana.

2. Preuzimanje nadležnosti na nivouopštine za obrazovanje dece saposebnim obrazovnim potrebama

2.1. Imenovanje koordinatora sveobuhvatnogobrazovanja, stru njaka za LOS, u ODO-e2.2. Podizanje kapaciteta opštinskih rukovodiocaobrazovanja za menadžiranje obrazovanja pristupa DPP.

3. Osnivanje sistema (mehanizma)podrške za obrazovanje dece saograni enim sposobnostima

3.1 Imenovanje i funkcionalizacija ekipe za procenu uopštini3.2 Angažovanje u itelja putnika3.3 Angažovanje nastavnika podržioca3.4 Priprema uputstva za funkcionisanje ekipa zaprocent i koordinatora3.5 Obuka u itelja -10 putnika i asistenata

10 Intervju sa zvani nicima Opštinskog Centra Porodi ne Medicine

4. Podizanje svesti društva osveobuhvatnom obrazovanju za DPP

4.1 Organizovanje kampanji osveš ivanja: spotova naTV, objave po novinama, sportske aktivnosti,debate,okrugli stolovi, ljetnje aktivnosti.4.2 Obeležavanje me unarodnih datuma za promocijuprava DPP4.3 Proizvodnja i raspodela materijala za promocijusveobuhvatnog obrazovanja

5. Stvaranje me u-sektorskihmehanizama na opštinskom nivou zaidentifikaciju i ranu intervenciju

5.1. Razvoj i primena specifi nih programa za ranuintervenciju5.2. vršenje analize o trenutnom stanju DPP5.3.Stvaranje baze podataka za identifikaciju i ranointervenisanje , obuhvataju i doba starosti od 3-55.4.Razvoj kampanji osveš ivanja o identifikaciji iranoj intervenciji5.5 Organizuju se obuke za upravitelje škola i vaspitnogosoblja za identifikaciju i ranu intervenciju5.6 Obuke roditelja za identifikaciju i ranu intervenciju5.7 Osnivanje Foruma u itelja za sveobuhvatnostobrazovanja

6. Poboljšanje pristupa LOS-a uobrazovanju

6.1 Organizuju se kampanje osaveš ivanja za decu iporodice u vezi sa zna ajem obrazovanja.6.2 Organizuju se aktivnosti/igre sa decom ranije dobi6.3 Organizuju se posete deci u predškolskim i školskiminstitucijama .6.4 Organizuju se dopunski asovi za decu saograni enim sposobnostima6.5 Pružaju se didakti ki materiali i igre za decu sapotrebama6.6 Organizuju se od strane škola redovni grupni iindividualni susreti sa porodicama koji imaku decu/LOS6.7 Nude se stipendije za u enike iz redova LOS-a usrednjim višim školama6.8 Prilago avanje programa za integraciju u enika kojinisu bili upisani u školu ili su napustili školu (ubrzananastava)

7. Opština obezbe uje sveobuhvatnostlica sa ograni enim sposobnostima

7.1 Organizuje se prevoz do škole za decu sa posebnimpotrebama

8. Zajednica obrazovanja a i zajednicau enika su upoznati sa konceptomsveobuhvatnosti

8.1 Organizuju se aktivnosti škola u zajednici kojapromoviše ravnopravnost i sveobuhvatnost.

9. Ne-formalno vaspitanje za planoveporodica radi podrške LOS-a

9.1 Identifikuju se potrebe za ne-formalno vaspitanje.9.2 Organizuju se redovne sednice ne-formalnogobrazovanja

10. Postizanje sporazuma sa srednjommedicinskom školom za obavljanjepraktike

10.1 Organizovanje praktike u enika osnovnih školanižih razreda gde ima DPP

11. Postoje kapaciteti za nadzor,monotorisanje i redovnu procenupraksi sveobuhvatnosti

11.1 Sastavljanje pravilnika o sveobuhvatnosti11.2 Primena pravilnika za sveobuhvatnosti kao i zaredovno izveštavanje

Tabela 3-Zbirka Specifi nih Objektiva i Aktivnosti Objektiva 2

Specifi an Objektiv 1: Sastavljanje politika o obuhvatanju LOS-ana svim nivoima obrazovanja po na elima sveobuhvatnosti

1.1 “Opšta istraživanja o situaciji LOS-a u obrazovanju”- u sastavu prvog Objektiva bilo jepredvi eno da se razvije jedno opšte Istraživanje o situaciji LOS-a u obrazovanju. Premaizveštajima zvani nika ODO-a12, ovo Istraživanje nij izvršeno. Sa druge strane, OrganizacijaHandiKos je izvršila jedno Istraživanje koje je imalo za cilj da prikaže situaciju po pitanjupristupa deci sa ograni enim fizi kim sposobnostima po školskim objektima. Tako e,Organizacija “Ec ma ndryshe” je obavila jedno drugo istraživanje 13 gde je prikazala preprekesa kojima se suo avaju lica sa ograni enim spsobnostima. Bez obzira što su ova istraživanjajedan zna ajan za etak oni se ne mogu smatrati dovoljnim kako bi odrazili sve elementesituacije dece sa ograni enim sposobnostima u Obrazovanju.s toga, ODO-a trebalo bi daizvrši jedno opšte istraživanje o situaciji lica sa ograni enim sposobnostima u obrazovanju.

1.2 “Adaptacija programa za pružanje ku nog vaspitanja kao i tokom zdravstvenogtretmana” – tako er, u sklopu prog objektiva, predvi eno je da se izvrši adaptacijaprograma za pružanje ku nog vaspitanja kao i zdravstvenog tretmana, u slu ajevima kadadeca sa ograni enim sposobnostima, ne mogu da prate vaspitanje po školskim ambijentima.Prema izveštajima zvani nika ODO-a14, prilago avanje ovih programa se nije desilo uslednedostatka fondova i adekvatnog kadra. S toga, nijedno dete sa ograni enim sposobnostima uPrizrenu, nije pridobilo od usluga ku nog vaspitanja u toku zdravstvenog tretmana.

Specifi an Objektiv 2: Preuizimanje nadležnosti na opštinskomnivou za obrazovanje DPP

2.1. “Imenovanje(Odre ivanje) koordinatora sveobuhvatnog obrazovanja u ODO”- usastavu drugog specifi nog Objektiva “Preuzimanje nadležnosti na opštinskom nivou zaobrazovanje dece sa posebnim potrebama”, bilo je predvi eno da se obavi Imenovanjekoordinatora za sveobuhvatno obrazovanje. Prema izveštajima opštinskih Izvršnih vlasti 15, ovajkoordinator nije imenovan ali da se o ekuje uskoro njegovo imenovanje. Prema Izveštaju oNivou Implementacije Nacionalne Strategije za Lica sa Ograni enim Sposobnostima na Kosovu,obavljenog od strane Kosovskog Foruma za Ograni ene Sposobnosti, od ukupno 38 opština, 28opština su imenovale Sveobuhvatne Koordinatore. Sa druge strane, što se ti e opštine Prizren iizveštaja Izvršne vlasti opštine, ovaj koordinator još nije imenovan.

______________12 Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje13“PRIZREN,grad koji nije odstranio prepreke za LOS-a ”- Ec ma Ndryshe14Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje u Prizrenu15ntervju sa zvani nicima Izvršnih vlasti Opštine Prizren

2.2. “Podizanje kapaciteta opštinskih vlasti za menadžiranje obrazovanja DPP” – tako er, usastavu drugog specifi nog objektiva, predvi eno je podizanje kapaciteta opštinskih rukovodiocaza mendžiranje obrazovanja DPP. Prema izveštajima ODO-a, u sastavu ove institucije obu enasu samo dva zvani nika, u oblasti menadžiranja obrazovanja Dece sa Posebnim Potrebama.

Specifi an Objektiv 3: Osnivanje sistema podrške za obrazovanje DPP-a

3.1 “Imenovanje i funkcionalizacija ekipe za procenu pri opštini” – U sastavu tre egspecifi nog Objektiva, predvi eno je i imenovanje i funkcionalizacija ekipe za procenu u opštini.Oslanjaju i se na Administrativno Uputstvo br. 16/2017, o Pedagoškoj Proceni Dece saPosebnim Potrebama 16, izdatog od Ministarstva za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju, deca saograni enim sposobnostima , treba da se podvrgnu profesionalnoj proceni njihovih obrazovnihpotreba, kako bi bili opremljeni sa odgovaraju im obrazovanjem. S toga, Ministarstvo zaObrazovanje, Nauku i Tehnologiju, naložilo je osnivanje Grupa za Stru nu Procenu , na nivouopština, kako bi procenili obrazovne potrebe dece sa ograni enim sposobnostima.Grupe za procenu, prema AU sasoji se od: Opštinskog Zvani nika za sveobuhvatnoobrazovanje/Koordinatora grupe; psihologa; Specijalnog Pedagoga; Socijalnog Radnika iNastavnika podržaoca. Prema izveštajima zvani nika ODO-a, Grupa za Procenu je funkcionalnau opštini Prizren i sastoji se od : Jednog Zvani nika ODO-a, jednog Ljekara, jednog Zvani nikaOrganizacije HandiKos-a, jednog Zvani nika iz Centra za Socijalni Rad, jedne psihologinje ijedne U iteljice. Aktuelna kompozicija Grupe za Procenu u opštini Prizren, nije u saglasnosti sapredvi enom Kompozicijom aktuelnog AU-a17. Me utim, organizacija “HandiKos-Prizren”procenjuje dai sa trenutnim komponovanjem, Ekipa za Procenu je funkcionalna te da postiže daostvari da ostvari u toku shog mandata.

3.2 “Angažovanje u itelja-putnika” – U sastavu tre eg specifi nog Objektiva predvi eno je iangažovanje u itelja putnika radi podrške vaspitanja dece sa ograni enim sposobnostima uopštini Prizren. Prema izveštajima odgovornih zvani nika, zbog nedostatka fondova nemanijednog zapošljenog u itelja putnika.

3.3. “Angažovanje nastavnika podržavaoca”- U sastavu tre eg specifi nog Objektiva,predvi eno je tako e i angažovanje u itelja podržavaoca. Na osnovu izveštaja ODO-a, do sadasu zapošljena 4 u itelja podržavaoca koji rade u Osnovnoj Školi “Motrat Qirjazi” i OsnovnojŠkoli “Ibrahim Femiu”, gde su , oko 60 deteta sa ograni enim sposobnostima pridobila. ODO-aprocenjuje da aktuelni broj u itelja podržavalaca nije dovoljan da bi pokrili sve potrebe dece saograni enim sposobnostima u opštini Prizren.____________________________

16Administrativno Uputstvo Nr 16/2017 o Pedaagoškoj Proceni Dece sa Posebnim Potrebama ( 2017) MONT17Administrativno Uputstvo Nr 16/2017 o Pedagoškoj Proceni Dece sa Posebnim Potrebama ( 2017) MONT

3.4 “Priprema uputstva za funkcionalizaciju ekipa za procenu i koordinatora” – u sastavutre eg specifi nog Objektiva predvi eno je da se pripremi jedno uputstvo za FunkcionisanjeEkipa za Procenu i Koordinatora. Prema izveštajima ODO-a18, ovo Uputstvo je pripremljenome utim, ono nije podeljeno sa intervjuistima niti nakon njihovog zvani nog zahteva putememail-a.

3.5 “Obuka u itelja putnika i li nih asistenata” – U sastavu Plana Delovanja i tre egspecifi nog objektiva , predvi eno je da se održi i obuka u itelja- putnika i li nih asistenata, ucilju podizanja njihovih stru nih kapaciteta za podršku dece sa ograni enim sposobnostima uvaspitanju. Prema izveštajima ODO-a , obu eno je preko 30 u itelja-putnika; dok, li nihasistenata nema u opštini Prizren.

Specifi an Objektiv 4: Podizanje svesti društva o sveobuhvatnomobrazovanju za DPP-a.

4.1 “Organizovanje kampanji za samoosveš ivanje: spotovi na TV, pisanja po novinama,ljetnji kampovi, sportske aktivnosti, debate, okrugli stolovi, ljetnje aktivinosti” – u sastavuetvrtog specifi nog Objektiva, predvi eno je da se organizuju kampanje samoosveš ivanja, bezobzira što nije odre en specifi an cilj koji treba da imaju ove kampanje a niti target grupa.

Ostaje nejasno, da li su ove kampanje bile predvi ene da targetiraju školski menadžment,nastavnike, porodice dece, društvo u celini, ili samu decu sa ograni enim sposobnostima. Bilokako da je, prema izveštajima ODO-a19, u toku dveju poslednjih godina nije razvijena nijednakampanja samoosveš ivanja, što se ti e vaspitanja dece sa ograni enim sposobnostima.

4.2 “Obeležavanje me unarodnih datuma za promociju prava DPP-a”20 – u sastavu etvrtogspecifi nog objektiva, predvi eno je da se razviju razne aktivnosti u cilju obeležavanjame unarodnih datuma za promovisanje prava DPP-a. Prema izveštajima ODO-a, tokom dvejuposlednjih godina zabeležene su, putem raznih aktivnosti, me unarodni datumi za prava DPP-a;iako se nezna ta an broj održanih manifestacija a niti broj u esnika.

4.3 “Proizvodnja i raspodela materijala za promovisanje sveobuhvatne nastave” – u sastavuevtrtog specifi nog Objektiva, predvi ena je proizvodnja i raspodela materijala za promovisanjesveobuhvatnog obrazovanja. Prema izveštajima ODO-a, nije proizveden a niti raspodeljennikakav material za promovisanje sveobuhvatnog obrazovanja.

_____________________18Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje, u Prizrenu.19Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje , u Prizrenu20Dece sa Posebnim Potrebama

Specifi an Objektiv 5: Stvaranje me u-sektorskih mehanizamana opštinskom nivou radi rane identifikacije i intervencije.

5.1. “Razvoj i primena specifi nih programa za rano intervenisanje” - u sastavu petogspecifi nog objektiva, predvi eno je da se razviju i primene specifi ni programi za ranuintervenciju dece sa ograni enim sposobnostima. Prema izveštajima zvani nika ODO-a, oviprogrami se nisu razvili a niti primenili sve do danas; iako se planira da se održi jedna radionicakako bi se oni razvili tokom aktualne školske 2018/2019 godine.

5.2. “Sastavljanje analize o trenutnom stanju DPP” – U sastavu petog specifi nog objektiva,predvi eno je da se analizira trenutna situacija DPP-a. Prema ODO-a, ova analiza sve do danasnije realizovana, iako se o ekuje da e se realizovati na po etku aktuelne školske godine.

5.3.” Stvaranje baze podataka za identifikaciju i ranu intervenciju obuhvataju i godinedobi 3-5 godina” – U sastavu petog specifi nog objektiva, predvi eno je da se stvori bazapodataka za identifikaciju i ranu intervenciju. Ova data baza prema zvani nicima ODO-a do sadanije ostvarena. Prema direktoru Direkcije za Obrazovanje, planira se da ova data baza budeuskoro realizovana uz pomo Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Prizrenu.

5.4. “Razvoj kampanje samoosveš ivanja za identifikaciju i ranu intervenciju” – U sastavupetog specifi nog objektiva , predvi en je razvoj kampanje samoosveš ivanja za identifikaciju iranu intervenciju. Izveštaji ODO-a su ukazali da do sada nije razvijena nijedna kampanja u ovomcilju.

5.5. “Organizuju se Obuke za upravitelje škola i vaspitnog osoblja radi identifikacije irane intervencije”- je jedna druga aktivnost predvi ena u sklopu petog specifi nog objektiva.Prema izveštajima zvani nika ODO-a, nije organizovan nijedan trening/obuka iz ove oblasti odstrane ODO-a.

5.6. “Treninzi/obuke za roditelje radi identifikacije i rane intervencije “ – je jedna drugaaktivnost koja, prema izveštajima zvani nika ODO-a i izveštajima Organizacija za Lica saOgrani enim Sposobnostima u opštini Prizren21, nije realizovana.

5.7. “Osnivanje Foruma u itelja za sveobuhvatno obrazovanje” – bilo je tako e predvi enoda se desi u sklopu petog specifi nog objektiva. Prema izveštajima zvani nika ODO-a22, ovajforum još uvek se nije osnovao iako je predvi en u planovima ove Direkcije.

______________________________21Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Opštini Prizren : “Down Syndrome Kosova”, “CaritasKosova”, “Handikos Prizren”, “Organizacija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”, “ QKD-Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih ”,“Udruženje Slepih” i “Ec ma Ndryshe”22Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje Prizren

Specifi an Objektiv 6: Organizuju se kampanje osaveš ivanja zadecu i porodice u vezi sa zna ajem obrazovanja

6.1“Organizuju se kampanje osaveš ivanja za decu i porodice u vezi sa zna ajemobrazovanja (prema Planu Delovanja) najmanje dve u godini” – U sastavu šestogspecifi nog objektiva , predvi eno je da se razvije kampanja samosveš ivanja za decu i porodiceu vezi sa zna ajem obrazovanja. Prema zvani nicima ODO-a nije organizovana nijednakampanja samoosveš ivanja za ovaj cilj.

6.2 “Organizuju se aktivnosti / igre u nastavku sa decom ranije dobi” – Od ODO-a nijeizveš eno da li je realizovana neka aktivnost u toku poslednjih dveju godina.

6.3. “Organizuju se posete deci u predškolskim i školskim institucijama” – U sastavu šestogstrateškog objektiva predvi ena je poseta deci u predškolskim i školskim institucijama. Premaopštinskim zvani nicima obrazovanja, do sada su organizovane 15 posete.

6.4. “Organizuju se dopunski asovi za decu sa ograni enim sposobnostima” – Je jednadruga aktivnost predvi ena da se realizuje u sklopu šestog objektiva. Prema izveštajimaOrganizacije Lica sa Ograni enim Sposobnostima, dopunski asovi se održavaju u školi“Arbana” od strane u itelja podržavalaca.

6.5. Pružaju se didakti ki materijali i igre za u enike sa potrebama- to je jedna drugapredvi ena aktivnost za koju se ODO izjasnila da nema informacija. Prema njima, ova aktivnostse može pokriti od strane škola ali da ODO nije u saznanju da li se ona desila ili ne.

6.6. Organizuju se od strane škola redovni grupni ili individualni susreti sa porodicamakoja imaju decu sa ograni enim sposobnostima – u sastavu šestog objektiva je predvi eno dase organizuju redovni grupni ili individualni susreti po školama sa porodicama koja imaju decusa ograni enim sposobnostima. Prema ODO –u ovi susreti se organizuju od strane u itelja ali danema informacija da li su takvi susreti realizovani tokom prethodnih godina a niti koji su njihovirezultati.

6.7. “Pružaju se stipendije za u enike iz redova LOS-a u srednjim školama” –Prema ODO-a23 do sada je dodeljeno oko 30 stipendija za decu sa posebnim potrebama u cilju podrškenjihovog školovanja. Sa druge strane, Organizacije Lica sa ograni enim sposobostima suizvestile da nemaju informacija o njihovim korisnicima.

6.8. “Adaptacija programa za integraciju u enika koji nisu bila upisana u školu ili da sunapustila školu (ubrzana nastava) “ – je predvi ena u sklopu šestog specifi nog objektiva.Prema izveštajima zvani nika ODO-a, ovaj program nije adaptiran, ali da je ova aktivnost nalaziu srednjoro nim planovima ODO-a.

Specifi an Objektiv 7: Opština obezbe uje sveobuhvatnost lica saograni enim sposobnostima.

7.1 “Organizuje se prevoz po školama za decu sa posebnim potrebama “ – je jedna aktivnostkoja se prema izveštajima ODO-a ostvaruje u nastavku. Prema izveštajima iz 2016 godine,prevoz je obezbe en za 3 persona, u 2017 godini obezbe en je za 5-ro dece, dok je za 2018godinu prevoz obezbe en za 3 deteta. A, što se ti e trenutnih zahteva za obezbe ivanje prevoza,ovi podaci nisu razmenjeni. Sa druge strane, prema izveštajima Organizacija za Lica saOgrani enim Sposobnostima , broj korisnika prevoza iz redova DPP je ve i od onoga što stoji uizveštaju ODO-a.

Specifi an Objektiv 8: Zajednica Obrazovanja kao i zajednicau enika su obaveštene o konceptu sveobuhvatnosti.

8.1 “Organizuju se aktivnosti škola u zajednici koja promoviše jednakost isveobuhvatnost” – je aktivnost koja je predvi ena u sklopu osmog specifi nog objektiva.Prema zvani nicima ODO-a, nema informacija koliko je aktivnosti organizovano u ovoj svrhi,ko su bili u esnici a niti koji su bili njihovi efekti.

Specifi an Objektiv 9: Ne-formalno vaspitanje za porodice ucilju podrške LOS-a.

9.1. “Identifikacija potreba za ne-formalno vaspitanje“- U sklopu devetog predvi enogobjektiva predvi ena je identifikacija potreba za ne-formalno vaspitanje dece sa ograni enimsposobnostima. Izveštaji ODO-a su pokazali da što se ti e ovog pitanja.ove potrebe nisuidentifikovane te da nije proizašao nijedan izveštaj.

9.2 “Organizuju se redovne sednice ne-formalnog obrazovanja – u sklopu devetog objektivapredve eno je da se organizuju redovne sednice ne-formalnog obrazovanja. Prema izveštajimaODO-a, po osnovnim školama se ne primenjuje ne-formalno obrazovanje. Ovaj poslednji seprimenjuje samo u srednjim školama. Me utim, zvani nici su ukazali da u sklopu ovih susretanema podataka što se ti e broja održanih susreta, zaklju aka ili postignutih rezultata.

______________________________23Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje Prizren

24 Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Opštini Prizren : “Down Syndrome Kosova”, “CaritasKosova”, “Handikos Prizren”, “Organizacija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”,

“QKD- Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih ”,“Udruženje Slepih” i “Ec ma Ndryshe”

Objektiv 10: Postizanje sporazuma sa srednjom medicinskomškolom za obavljanje prakse.

10.1 “Organizovanje prakse za u enike osnovnih škola nižih razreda gde ima DPP”25 – usastavu desetog objektiva predvi eno je potpisivanje sporazuma izme u Srednje MedicinskeŠkole, sa ciljem da u enici ove škole održe praksu po školama gde ima DPP-a. Ovaj sporazumnije realizovan te da u enici srednje medicinske škole ne održavaju praksu po školama gde imadece sa posebnim potrebama.

Objektiv 11: Postoje kapaciteti za nadziranje , monotorisanje iredovnu procenu praksi sveobuhvatnosti.

11.1 “Sastavljanje Pravilnika o Sveobuhvatnosti” – u sastavu jedanaestog objektivapredvi eno je sastavljanje Pravilnika o Sveobuhvatnosti. Prema zvani nicima ODO-a26, ovajPravilnik je sa injen; me utim nije raspodeljen prosvetnim institucijama. Ovo je predvi eno dase uradi tokom aktuelne školske godine.

11.2 “Primena Pravilnika o sveobuhvatnosti i za redovno izveštavanje” – u sastavujedanaestog objektiva predvi ena je i primena ovog pravilnika kao i da bude redovnoizveštavanje škola o njegovoj primeni. S obzirom da ovaj pravilnik još uvek nije podeljenobrazovnim institucijama, te s toga nema niti njegove primene a niti izveštavanja .

ZAKLJU AK

Gore je naveden popis svih predvi enih aktivnosti u sastavu Drugog Strateškog Objektiva“Stvaranje sveobuhvatnih uslova u obrazovanju i stru noj podršci za LOS-a”. Sve aktivnosti supra ene uz relevantan izveštaj o tome da li su ovi poslednji ostvareni ili ne. Sa druge strane,uopšteno možemo konstatovati da, od svega 34 aktivnosti predvi enih u sastavu ovogobjektiva, 18 njih nisu ostvarene, 10 su realizovane i 6 aktivnosti se nalaze u toku u procesu.

_______________________

25Deca sa posebnim Potrebama26Interviju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje, u Prizrenu.

ZAPOŠLJAVANJE I SOCIJALNA ZAŠTITA/BLAGOSTANJE

STRATEŠKI OBJEKTIV 3: PRUŽANJE MOGU NOSTI ZA ZAPOŠLJAVANJE LOSI POBOLJŠANJE SOCIJALNE ZAŠTITE/BLAGOSTANJA

Specifi ni Objektivi Predvi ene aktivnosti1. Stvaranje jednakih uslovaza zapošljavanje LOS-a

1.1 Organizuju se kampanje osveš ivanja radi zapošljavanjaLOS-a u privatnom sektoru1.2 Postavjanje informativnih panela za zapošljavanje nanajprimetnijim mestima u gradu1.3. Identifikuju se sve stru ne usluge koje izvršavajupripadnici zajednica i šalju se.

2. Osposobljavanje i iponovno stru noosposobljavanje radizapošljavanja LOS-a

2.1 proširenje profila za osposobljavanje i ponovno stru noosposobljavanje prema zahtevima tržišta rada kao isastavljanje programa rada radi zapošljavanja LOS-a2.2. Sastavljaju se novi programi za stru no osposobljavanjeza LOS-a imaju i u vidu privredni potencijal2.3 Podržava se primena programa za stru no osposobljavanjeputem alokacije fondova

3. Postoji analiza adekvatnihtržišnih potreba i radne snageu vezi sa mogu noš upove anja broja zapošljenih izredova LOS-a

3.1 Angažuje se konsulencija za istraživanje tržišta iadekvatne radne snage za LOS3.2 Sastavlja se ponuda radne snage3.3 Istraživanje se prezentira javnosti i raspodeljuju se svimposlovnim subjektima

4. Pružaju se mogu nosti zaobuhvatanje u zapošljavanjuLOS-a

4.1 Opština pruža olakšice za po etak novih biznisa od straneLOS-a pružaju i svoje prostore uz simboli nu kiriju4.2 Opština snižava opštinsku taksu za nove biznise koji seotvaraju od strane LOS4.3 Opština pruža prostore za vršenje delatnosti rukotvorina,turisti kog i kulturnog nasle a za LOS

5. Biznesi (komercialni)stimulišu se kako bi sepove ao broj radnika izredova LOS-a

5.1 Za izražavanje interesa/ tendera opština preporu uje /inkurajiše ve e obuhvatanje radnika iz redova LOS-a

6. Prostiranja usluga uzajednici

6.1. Bolja funkcionalizacija centara za decu i odraslih saograni enim sposobnostima putem dodele grantova za razvojusluga6.2. Organizovanje obuke za stru njake ovih centara

7. LOS su svesni zakoriš enje socijalne šeme iimaju dovoljno informacija zausluge koje pruža socijalnicentar

7.1 Preduzimaju se trajne informativne kampanje okoriš enju socijalnih šema.


Specifi ni Objektiv 1: Stvaranje jednaih uslova zapošljavanjaLOS-a27

U sklopu tre eg objetkiva strategije , za sve aktivnosti koja se nadovezuju sazapošljavanjem i socijalnom zaštitom, odgovorna je DRSZ 28. Sa druge strane, prema izveštajimaDRSZ, sve aktivnosti koje se nadovezuju sa zapošljavanjem u sklopu Strategije, nisu uodgovornosti DRSZ,

Prema Direktoru DRSZ, Direkcija koju on upravlja bavi se samo politikama zdravstvene zaštite;te da su politike zapošljavanja u nadležnosti Zavoda za Zapošljavanje. S toga, za monitorisanjeprimene tre eg strateškog objektiva , intervjuisan je i Zavod za Zapošljavanje, bez obzira što onnije odre en kao odgovorna institucija u sastavu Strategije.

1.1. “Organizuju se kampanje osveš ivanja za zapošljavanje LOS-a u privatnomsektoru” – Je prva aktivnost u sastavu tre eg Strateškog objektiva. Prema izveštajimaZavoda za Zapošljavanje ,u ovoj godini organizovane su dve kampanje o osamosveš ivanjuza zapošljavanje LOS-a. Tako e, prema izveštajima, u sklopu kampanji osveš ivanja zazapošljavanje , nekoliko lica sa ograni enim sposobnostima (nije dat ta an broj) bila suzapošljena u javnim institucijama ali samo za po jedan mesec. Osim toga, prema izveštajimaZavoda za Zapošljavanje 29 održane su i medijske kampanje, javni glasi po frekvetovanimmestima sa ciljem osamosveš ivanja LOS-a za zapošljavanje.

1.2 “Postavljanje Informativnih Panela za zapošljavanje na najvidnijim mestima ugradu“ – Prema izveštajima Zavoda za Zapošljavanje, postavljeni su informativni paneli nanajfrekventijim mestima kao što su Dom Kulture, Prvi Most, razne Škole, a poslati su iputem e-mail-a. Ovi paneli su sadržali informacije o uslugama koje obavlja Centar Zavoda zaZapošljavanje i o otvorenim mogu nostima za lica sa ograni enim sposobnostima kako bi sepriklju ili raznim projektima koji se implementiraju od strane Zavoda za Zapošljavanje .

1.3 “Identifikuju se sve stru ne usluge koje izvršavaju lanovi zajednica i odašilju se” – toje jedna predvi ena aktivnost u sastavu trežeg strateškog objektiva. Zvani nici Zavoda zaZapošljavanje, izvestili su da su ove usluge identifikovane te da su, kao što sledi:”Zapošljavanje, stru no osposobljvanje, posredovanje prilikom zapošljavanja itd.”. Sa drugestrane, pomenuta aktivnost je imala za cilj da se identifikuju usluge ili stru ne oblasti uijem sastavu lica sa ograni enim sposobnostima mogu biti aktivni i raditi. Izveštaji Zavodaza Zapošljavanje ne pružaju ove podatke.

________________________27 Lica sa Ograni enim Sposobnostima28Direkcija za Rad i Socijalnu Zaštitu29Intervju sa zvani nicima Zavoda za Zapošljavanje

Specifi an Objektiv 2: Osposobljavanje i ponovno stru noosposobljavanje radi zapošljavanja LOS-a

2.1 “Proširenje profila za osposobljavanje i ponovno stru no osposobljavanje premazahtevima tržišta rada kao i sastavljanje programa za zapošljavanje LOS-a” – je jednapredvi ena aktivnost u sastavu drugog specifi nog objektiva. Prema izveštajima Zavoda zaZapošljavanje, nije bilo proširenja profila za osposobljavanje i ponovno stu noosposobljavanje. Tako e, od ZZ 30 je izveš eno da nema informacija što se ti e broja LOS-akoja su stru no osposobljena a niti oblasti za koje su osposobljeni odnosno ponovno stru noosposobljeni.

2.2 “Sastavljaju se novi programi za stru no osposobljavanje za LOS-a imaju i u viduekonomski potencial” – Prema Zavodu za Zapošljavanje , ova aktivnost se pokriva od straneDepartmana za Socijalnu Zaštitu, u sastavu Ministarstva za Rad i Socijalnu Zaštitu, sobziromda je ona odgovorna za sastavljanje politika a da je ZZ odgovorno za njihovu primenu.

2.3 “Podržava se primena programa za stru no osposobljavanje putem alociranjafondova” – prema izveštajima Zavoda za Zapošljavanje za primenu programa za stru noosposobljavanje, postoji stalni fond od strane Ministrstva za Rad i Socijalnu Zaštitu isubvencije od strane me unarodnih organizacija kao što su USAID, Kancelarija EvropskeUnije za Kosovo itd. U ovom slu aju, Zavod za Zapošljavanje, je prikazao opštu situaciju alinije izvestio o specifi nim programima za stru no osposobljavanje LOS-a.

Specifi an Objektiv 3: Postoji analiza adekvatnih tržišnihpotreba i radne snage u vezi sa pove anjem broja zaposlenih odstrane LOS-a.

3.1 “Angažuje se konsulencija za istraživanje tržišta i adekvatne radne snage za LOS-a” –Je jedna druga aktivnost predvi ena u sastavu tre eg specifi nog objektiva. Prema izveštajimaZavoda za Zapošljavanje, u sastavu ove institucije postoje konsulenti za zapošljavanje koji služesvim zainteresovanim licima za zaposlenje. Prema ZZ, svake godine vrši se ispitivanje tržištarada na uopšteni na in.

3.2 “Sastavlja se ponuda radne snage” – predvi eno je da se dogodi u sastavu tre eg objektiva.Sve do ove faze, prema izveštajima Zavoda za Zapošljavanje, shvatilo se da nije data nekaponuda za radnu snagu iz redova lica sa ograni enim sposobnostima.

______________________________30 Intervju sa zvani nicima Zavoda za Zapošljavanje

3.3 “Istraživanje se prezentira javnosti i bi e razdeljeno se svim poslovnim subjektima” –Je jedna aktivnost predvi ena u sastavu tre eg objektiva. Prema izveštajima Zavoda zaZapošljavanje, istraživanje e se razdeliti raznim kompanijama kako bi ih informisali kako suove kompanije uglavnom subjekti koji imaju više mogu nosti za zapošljavanje.

Specifi an Objektiv 4: Pružaju se mogu nosti za obuhvatanjeLOS-a u zapošljavanju

4.1 “Opština pruža olakšice za inisijativu novih biznisa od strane LOS-, nude i svojeprostore sa simboli nom kirijom” – Nezavisno što je u sklopu Plana Delovanja, za primenuove aktivnosti odogovorna institucija Direkcija za Urbanizam i Prostorno Planiranje31; ovaposlednja, se izjasnila da nije odgovorna za primenu ove aktivnosti. Ostaje nejasno kojainstitucija bi trebalo da implementuje ovu aktivnost.

4.2 “Opština snižava opštinsku taksu za nove biznese koje LOS-a otvaraju”–Je jednaaktivnost predvi ena u sastavu etvrtog specifi nog objektiva. Prema Opštinskoj Izvršnojvlasti 32, opštinska taksa nije snižena jer nije bilo takvih zahteva od strane lica sa ograni enimsposobnostima. U sastavu Plana Delovanja, sniženje opštinske takse je jedan zaklju ak koji jetrebao biti donesen od strane Borda Savetnika (Odbornika). Prema izveštajima Izvršnihopštinskih vlasti ovaj Bord ne postoji.

4.3 “Opština pruža prostore za obavljanja delatnosti radinosti, turisti kih i kulturnihnasle a za LOS” – u sastavu tre eg objektiva, predvi eno je da se ponude opštinski prostorilicima sa ograni enim sposobnostima koja obavljaju delatnosti doma ih radinosti , turisti kihdelatnosti kao i delatnosti kulturnog nasle a. Prema izveštajima Opštinskih Izvršnih vlasti,opštinski prostori su dati na raspolaganju samo dvema organizacijama, i to: HandiKos i DownSindrome Kosova. Sa druge strane, ove dve organizacije ne obavljaju isklju ivo doma uradinost, turisti ku ili kulturno nasle e. Njihov mandat je isklju ivo u predstavljanju, zaštiti ipromovisanju prava zajednica koje oni predstavljaju. S toga, ne možemo smatrati da lica saograni enim sposobnostima imaju na raspolaganju opštinske prostore za vršenje delatnostidoma e radinosti, turisti ke i kulturno nasle e.

Specifi an Objektiv 5: Stimulišu se Biznisi (komercijalni) kakobi se pove ao broj radnika iz redova LOS.

5.1 Izražavaje interesa / tendera, opština preporu uje / inkurajiše ve e obuhvatanjeradnika iz redova LOS” –Bilo je predvi eno da se dogodi u sastavu petog specifi nogObjektiva. Prema izveštajima Opštinskih Izvršnih vlasti, 3 lica sa ograni enim spsobnostimasuzapošljena su u opštinskim institucijama; ali da drugih preduzetih koraka nema._______________________31Intervju sa zvani nicima Direkcije za Urbanizam i Prostorno Planiranje32Intervju sa Zvani nicima Opštinskih Izvršnih Vlasti Prizrena

Specifi an Objektiv 6 : Rasprostranjenje usluga u zajednici

6.1. “ Bolja funkcionalizacija centara za decu i odrasle sa ograni enim spsobnostima putemdavanja granta za razvoj usluga” – Prema izveštajima DRSZ 33, ova Direkcija je podržalaorganizacije lica sa ograni enim sposobnostima svojim subvencijama, i to: 2016 god.Subvencionirano je 7 NVO , sa ukupnim iznosom od 9.700 eura, 2017 god. Subvencionisano je6 NVO sa vrednoš u od 15.700 eura i 2018 godine, subvencionisano je 11 NVO u vrednosti22.500 eura.

6.2. “Pružanje obuka za stru njake ovih centara” – je jedna aktivnost predvi ena u sastavupetog specifi nog objektiva. Prema izveštajima DRSZ 34 kao i izveštaja organizacija lica saograni enim sposobnostima 35, do sada nije održana nijedna obuka/trening u cilju podizanjakapaciteta organizacija koje pružaju usluge zajednicama.

Specifi an Objektiv 7: LOS su osaveš eni za koriš enje socijalnešeme te da imaju dovoljno informacija o uslugama koje pružajusocijalni centri.

7.1 “Preduzimaju se neprestane informativne kampanje o koriš enju socijalne šeme” – jejedna druga aktivnost predvi ena u sastavu tre eg specifi nog objektiva. Prema DRSZ takvekampanje sa ciljem osaveš ivanja zajednica lica sa ograni enim sposobnostima, za koriš enjesocijalnih šema, nije bilo. S toga, veliki broj lica sa ograni enim sposobnostima mogu e je danisu informisana o uslugama koja pružaju socijalni centri ili pak za pravo za koriš enje socijalnešeme.

ZAKLJU AK

Gore su na popisu sve predve ene aktivnosti u sastavu tre eg Strateškog Objektiva„Pružanje jednakih mogu nosti za zapošljavanje LOS-a i poboljšanje blagostanja“. Sveaktivnosti prate se uz relevantan izveštaj ukoliko su ovi poslednji ostvareni ili ne. Sa druge strane,na uopšten možemo konstatovati da, od ukupno 16 predvi enih aktiviteta u sastavu ovogobjektiva , 10 nisu realizovane , 3 su realizovane i 3 se mogu smatrati kao delimi no realizovane.

____________________________33 Intervju sa Zavodom za Rad i Socijalnu Zaštitu34 Intervju sa Direkcijom za Rad i Socijalnu Zaštitu

35 Grupa Organizacija Lica sa Ograni enim Sposobnostima u Opštini Prizren : “Down Syndrome Kosova”,“Caritas Kosova”, “Handikos Prizren”, “Organizacija Lica sa Muskularnom Distrofijom Kosova”,“ QKD- Pema”,“Autizam”,“Cerebralis”,“Udruženje Gluvih ”,“Udruženje Slepih” i “Ec ma Ndryshe”

FIZI KI PRISTUP

STRATEŠKI OBJEKTIV 4: STVARANJE JEDNAKKIH USLOVA PRISTUPA ZA LICA SAOGRANI ENIM SPOSOBNOSTIMA

Specifi ni objektivi Predvi ene aktivnosti1. Ispitivanja prema potrebi na terenu uvezi sa pristupom objektima za LOS

1.1 Razvoj ispitivanja na lokalnom nivou zapristup LOS-a.1.2 Kampanja samosveš ivanja o zna ajupristupa LOS-a u javnim objektivimaobuhvataju i i privatan sektor.

2. Ispitivanja i poboljšanja pristupazdravstvenim institucijama za LOS

2.1 Ispitivanja za pristup zdravstveniminstitucijama pristupa ne za LOS.2.2.Kampanja samosveš ivanja ozna ajupristupa LOS-a kod pružioce zdravsvenihusluga.2.3.Izgradnja i funkcionalizacija rampi zapristup (max.uspona od 6% premastandardima E.C., toaleta prema standardimaza LOS po javnim zdravstvenim objektima.

3.Obezbe ivanje pristupa dece saograni enim sposobnostima na svim nivoimaobrazovanja.

3.1.Poboljšanja i prilago avanje školskeinfrastrukture za LOS3.2 Izgradnja i funkcionalizacija rampi zapristup (sa max. Usponom od 6% premastandardima E.C.), toaleta prema standardimaza LOS u obrazovnim objektima.

4. Obezbe ivanje pristupa i informacija ujavnom prevozu.

4.1.Prilago avanje infrastrukture postanicama javnog prevoza4.2.Oprema sredstava javnog prevoza sanagibom , tonskom i vizuelnomsignalizacijom.

5. Stvaranje mogu nosti za obuhvatanje LOS-a u kulturnom životu

5.1.Realizacija sportskih i kulturnihaktivnosti za LOS-a5.2.Financijska podrška Projekata iz kulturno-umetni kih i sportskih aktivnosti za Lica saOgrani enim Sposobnostima5.3. Obuhvatanje mladih iz redova LOS- uomladinskim aktivnostima5.4.Podrška regionalnoj saradnji za LOS


Specifi an Objektiv 1: “Istraživanja prema potrebi stanja naterenu u vezi sa pristupom objektima LOS-a”

1.1.“Razvoj istraživanja na lokalnom nivou za pristup LOS-a” –je jedna aktivnostpredvi ena da se realizuje u sastavu petog Objektiva. Prema izveštajima Kancelarije zaLjudska Prava 36, ovo istraživanje nije ostvareno. Nije izveš eno o tome da ima nekogkonkretnog plana za realizaciju ove aktivnosti.

1.2 “Kampanja osveš ivanja o zna aju pristupa Lica sa Ograni enim Sposobnostima” -sastavu petog Objektiva , predvi eno je da se ostvari i kampanja osveš ivanja o zna ajupristupa Lica sa Ograni enim Sposobnostima. Prema izveštajima Kancelarije za LjudskaPrava, uglavnom su održane po dve kampanje u godini, jedna u oktombru i jedna u decembru.

Specifi an Objektiv 2 – Istraživanja i poboljšanja pristupazdravstvenim institucijama za LOS.

2.1 “Istraživanja za pristup zdravstvenim institucijama prilago ene za LOS” - premaizveštajima Direkcije za Inspektorat, ve ina zdravstvenih objekata a i svi Opštinski CentriPorodi ne Medicine su pristupne; iako, nema informacija za privatne zdravstvene objekte.Me utim, prema DI 37 nije izvršeno neko istraživanje ili izveštaj u vezi sa poboljšanjem pristupalica sa ograni enim sposobnostima po zdravstvenim institucijama.

2.2 “Kampanja osveš ivanja zna aja prstupa LOS-a pružiocima zdravstvenih uslugama” –je jedna aktivnost predvi ena da se primeni od strane: Direkcije za Zdravstvo, DirekcijeInspektorata i Direkcijae za Urbanizam i Prostorno Planiranje. Prema izveštajima DZ 38, nemainformacija o broju kampanji za osveš ivanje o zna aju pristupa LOS-a pružiocima zdravstvenihusluga a niti o efektima koji su one imale. Sa druge strane, DUPP 39 je izvestio da nije odgovornaza pitanja poboljšanja fizi kom pristupu za LOS.

2.3 “Izgradnja i funkcionalizacija rampi za pristup toaletima sa standardima za LOS uzdravsttvenim javnim objektima” – predvi eno e da se desi u sastavu drugog objektiva. Premaizveštajima DZ, svi zdravstveni objekti imaju pristupa za lica sa ograni enim sposobnostima,ve ina toaleta su izgra ena po standardima a i sve rampe su funkcionalne po zdravstvenimobjektima. Sa druge strane, Organizacije Lica sa Ograni enim Sposobnostima, su izvestila da svizdravstveni objekti nemaju pristupa za Lica sa ograni enim sposobnostima.

___________________

36 Intervju sa zvani nicima Kancelarije za Ljudska Prava.37 Intervju sa zvani nicima Direkcije Inspektorata38Intervju sa Direkcijom za Zdravstvo39 Intervju sa zvani nicima Direkcije za Urbanizam i Prostorno Planiranje

Specifi an Objektiv 3 – Obezbe ivanje pristupa za decu saograni enim sposobnostima na svim nivoima obrazovanja.

3.1 “Poboljšanje i prilago avanje školske infrastrukture za LOS” – predvi eno je da se desiu sklopu tre eg objektiva. Prema ODO-a 40, oko 45 % škola u Prizrenu imaju ove nagibe.

3.2 “Izgradnja i funkcionalizacija rampi za pristup (sa nagibom max 6% premastandardima E.C.), toalete sa standardima za LOS u obrazovnim institucijama” – je jednadruga aktivnost predvi ena u sastavu tre eg Objektiva. Prema izveštajima ODO 41, oko 25 %škola u opštini Prizren su izgra ene po standardima i imaju pristupa za decu sa ograni enimsposobnostima; a izveš eno je da samo jedna škola u opštini poseduje lift.

Specifi an Objektiv 4 – Obezbe ivanj e pristupa i informacijamao javnom prevozu

4.1. “Prilagodljivost infrastrukture po stanicama javnog prevoza” – je jedna aktivnostpredvi ena u sastavu etvrtog specifi nog Objektiva, te da je za njegovu primenu odgovornaDirekcija za Javne Usluge. Prema ovima poslednjima 42, prilago avanje infrastrukture po javnimprevoznim stanicama je delimi no ura eno te da se trenutno radi na Planu Mobilnosti za stranicejavnog prevoza.

4.2. “Snabdevanje sa sredstvima za javni prevoz sa nagibom, tehni kom i vizuelnomsignalizacijom“ – U sastavu etvrtog specifi nog Objektiva, predvi eno je i snabdevanje sasredstvima za javni prevoz sa nagibima, tonskom i vizuelnom signalizacijom. Prema izveštajimaDJU, samo su 3 sredstva za javni prevoz snabdevena sa nagibima.

Specifi an Objektiv 5. Stvaranje uslova za obuhvatanje LOS-a ukulturnom životu.

5.1 “Realizacija sportskih i kulturnih aktivnosti za lica sa ograni enim sposobnostima” –je jedna druga aktivnost u sastavu petog specifi nog Objektiva. Prema izveštajima DKOS 43, ovaposlednja, nije organizovala sportske a niti kulturne aktivnosti za lica sa ograni enimsposobnostima.

_______________________________40 Intervju sa zvani nicima Opštinske Direkcije za Obrazovanje .41 Intervju sa zvani nicima Direkcije za Obrazovanje42 Intervju sa Direkcijom za Javne Usluge43Intervju sa zvani nicima Direkcije za Kulturu, Omladinu i Sport

5.2 “Financijska podrška projekata iz kulturnih i sportskih aktivnosti za Lica saOgrani enim Sposobnostima” – bila je predvi ena da se desi u sastavu petog specifi nogObjektiva. Zvani nici iz Direkcije za Kulturu , Omladinu i Sport, izvestili su da imajuinformacija samo za 2018 godinu. S toga, tokom ove godine, od strane DKOS izveš eno je dapodržavaju samo jednu sportsku aktivnost u vrednosti od 500 eura, za organizaciju HandiKos ;drugih zahteva nije bilo.

5.3 “Obuhvatanje mladih iz redova LOS u omladinskim aktivnostima” – bila je predvi enajedna aktivnost u sastavu petog specifi nog Objektiva. Prema izveštajima DKOS nemainformacija o broju mladih koji su obuhva eni u omladinskim aktivnostimaa niti broj aktivnostikoji su se razvili u cilju sveobuhva anju mladih.

5.4. “Podrška regionalnoj saradnji za LOS” – u cilju pove anja obuhvatanja LOS-a ukulturnom životu, predvi eno je da se pruži i podrška za osnaživanje regionalne saradnje .Odgovorna institucija za primenu ovog delovanja, na osnovu Plana Delovanja, predvi eno je dabude Opštinska Izvršna vlast. Prema izveštajima ove institucije 44, nema konkretnih korakapreduzetih u ovom pravcu.

ZAKLJUČAK

Gore su popisane sve predvi ene aktivnosti u sastavu etvrtog Strateškog Objektiva“Stvaranje jednakih uslova za pristup LOS-a”. Sve aktivnosti su pra ene relevantnim izveštajemukoliko su one realizovane ili ne. Sa druge strane, na uopšteno možemo konstatovati da, odukupno 13 predvi enih aktivnosti u sastavu ovog Objektiva, 7 nisu realizovane a 3 se mogusmatrati delimi no realizovane.

____________________________44 Intervju sa zvani nicima Opštinskih Izvršnih vlasti

INFORMISANJE I U EŠ EU JAVNOM ŽIVOTU

STRATEŠKI OBJEKTIV 5: PRAVO NA INFORMISANOST, KOMUNIKACIJU I U EŠ E UJAVNOM I POLITI KOM ŽIVOTU LOS-A

Specifi an Objektiv Predvi ene aktivnosti1. Postoji spicak za overu zapromociju LOS-a na lokalnomopštinskom nivou

1.1 Sastavlja se lista za overu promocije LOS-a

2. Pove ana je razmena informacijaizme u organizacija Civilnog Društvai LOS-a i doti nih opštinskih organa

2.1 Održavaju se redovni koordinacioni/Informativni susretiizme u KLJP i organizacija Civilnog Društva LOS-a

3. Opština pruža sveobuhvatnosttokom procesa budžetiranja

3.1 Organizuju se javni susreti u vezi sa budžetom po me u-urbanim, urbanim i ruralnim naseljima3.2 Razmatraju se prihva eni predlozi sa javnih susreta od straneinteresnih grupa LOS-a3.3 Objavljuju se javni predlozi za budžet koji dolaze od straneinteresnih grupa LOS-a

4. Opština pruža dovoljnu financijskupodršku za opštinske aktivnostiosaveš ivanja za pitanja koja senadovezuju za LOS.

4.1 Identifikuju se pitanja koja imaju potrebe za osaveš ivanje4.2 Podržavaju se aktivnosti osaveš ivanja za rodna / polnapitanja

5. Pove ava se u eš e LOS-a naželjenom nivou u javnom životu.

5.1 Organizuju se kampanje osaveš ivanja za poziv LOS-a ujavnom životu.

6. Grupe odbornika/savetnikaskupštine opštine kosultiraju ne-formalne i formalne grupe LOS-a

6.1 Parlamentarne Grupe po naseljima organizoju redovne susretesa predstavnicima LOS-a

7. Prioritiziraju se dobroargumentovani rezultati od avociranihaktivnosti Civilnog Društva LOS-a

7.1 KLJP predstavlja prioritet na redovnim susretima odbornika/savetnika predsednika opštine

8. Pove ava se u eš e lica iz redovaLOS-a u odlu ivanju

8.1 Organizuju se kampanje za u eš e LOS-a na sednicamaskupštine i na javnim debatama8.2 Organizuju se javne debate po me u-urbanim,urbanim iruralnim naseljima8.3 Organizuju se kampanje osaveš ivanja za pove anje u esnikana izborima

9. Pove ava se u eš e u politici LOS-a

9.1 Opština podržava iniciative za politi ko vaspitanje LOS-a

10. Izgra eni su funkcionalnimehanizmi za adresiranje i tretmanslu ajeva diskriminacije LOS-a

10.1 KLJP sastavlja zbirni izveštaj slu ajeva diskriminacije LOS-a na teritoriji opštine10.2 Redovni tromese ni izveštaj u kancelariji predsednikaopštine i za preduzete aktivnosti10.3 KLJP, sastavlja pravilnik protivu diskriminacije LOS-a

11. LOS su osaveš ena za vršenjeprava i obaveza/gra anskeodgovornosti u slu aju diskriminacije

11.1 KLJP , u saradnji sa Kancelarijom za pružanje pravnihusluga, organizuje informativnu kampanju o postojanjubesplatnih usluga zakonske konsulencije.

Tabela 7-Zbirka Specifi nih Objekitva i Aktivivnosti Objektiva 5

Specifi an Objektiv 1:Postoji lista za overu o promociji LOS-a naopštinskom nivou.

1.1 “Sastavlja se lista za overu promovisanja LOS-a” – U sastavu šestog specifi nogObjektiva , bilo je predvi eno da se sastavi lista za overu Promocije LOS-a na nivou opštine.Prema izveštajima KLJP 45, ova lista do sada nije sa injena.

Specifi an Objektiv 2: Pove an je broj i razmena informacija izme uorganizacija CD LOS-a i doti nih opštinskih organa

2.1 “Održavaju se redovni koordinacioni/informativni susreti izme u KLJP i organizacijaCD-a”LOS-a – U sastavu šestog specifi nog Objektiva, predvi eno je da se održe redovnikoordinacioni susreti izme u KLJP i organizacija CD 46 i LOS 47. Prema izveštajima KLJP, u2016 i 2017 god. Održano je oko 8 susreta godišnje, koji su podržani od strane KLJP. Dok, u2018 god. održan je samo jedan susret jer, prema izveštajima KLJP ovi susreti sada sepodržavaju od strane DRSZ.48 Nije jasno, zašto je izmenjen odgovorni organ za koordinacijuovih susreta sa KLJP na DSZ. Sa druge strane, prema KLJP osnovni rezultati ovih susreta su:1) Pove ana je saradnja izme u Opštine i OPAK,2) Povežane su mogu nosti za sardnju izme u OPAK 49.

Specifi an Objektiv 3: Opština pruža sveobuhvatnost tokom procesabudžetiranja

3.1 “Organizuju se javni susreti u vezi sa budžetiranjem u me u-urbanim, urbanim iruralnim naseljima” – prema izveštajima KLJP 50, do sada je održan samo jedan susret, gde supozvani svi relevantni akteri. Nijedan takav susret nije nije sazvan u aktuelnoj 2018 godini. Nijeizveš eno što se ti e zaklju aka sa ovih susreta ili konkretni rezultati koji su proizašli iz njih.

3.2 “Razmatraju se primljeni predlozi sa javnih susreta od strane interesnih grupa LOS-a” 51– predvi eno je da se desi u sklopu šestog objektiva . prema izveštajima KLJP , primljenipredlozi sa javnih susreta su bili o pristupu i zapošljavanju te da su u nekim slu ajevima uzeti uobzir a u nekim slu ajevima ne. Nisu dati detalji što se ti e predloga koji su prihva eni ili onihkoji nisu prihva eni.____________________________45 Intervju sa zvani nicima za Ljudska Prava46Civilno Društvo47Lica sa Ograni enim Sposonostima 48Direkcija za Rad i Socijalnu Zaštitu49Organizacije Lica sa Ograni enim Spsobnostima50Intervju sa zvani nicima Kancelarije za Ljudska Prava51Lica sa Ograni enim Sposobnostima

3.3 “Objavljuju se kao javni predlozi za budžet koji dolaze iz raznih interesnih grupa LOS-a” – je jedna druga predvi ena aktivnost , za koju od strane KLJP je izveš eno da se nijedogodila. Predlozi od strane lica sa ograni enim spsobnostima nisu objavljeni u opštinskoj ueb-stranici.

Specifi an Objektiv 4. Opština daje dovoljnu finacijsku podršku zaopštinske aktivnosti osaveš ivanje po pitanjima koja se nadovezuju saLOS.

4.1 “Identifikuju se pitanja/oblasti koja imaju potreba za osaveš ivanje” – je jedna drugaaktivnost predvi ena u sastavu etvrtog specifi nog Objektiva. Prema izveštajima KLJP, kaooblasti koja imaju potreba za osaveš ivanje identifikovane su: Zapošljavanje i Pristup; iako nijeizveš eno o susretima koji su održani u ovu svrhu.

4.2 “Podržavaju se aktivnosti za osaveš ivanje za rodna/polna “ – bilo je predvi eno da sedesi u sklopu etvrtog specifi nog Objektiva. Od strane KLJP nisu date detaljne informacije štose ti e ovih aktivnosti: iako je izveš eno da su 2016 i 2017 godina imale više aktivnosti u ovompravcu. Nisu podeljeni podaci što se ti e mesta, vremenskog trajanja, targeta ili i konkretnihrezultata ovih aktivnosti osaveš ivanja.

Specifi an Objektiv 5: Pove ano je u eš e LOS-a nazadovoljavaju em nivou u javnom životu.

5.1 “Organizju se kampanje osaveš ivanja kako bi pozvale LOS u javnom životu“– Je jedna druga aktvinost u sastavu petog Objektiva. Od KLJP nisu dati podaci što se ti e brojakampanji organizovanih kako bi pozvali LOS u javnom životu. Uprkos tome, razjašnjeno jeme utim da su održane po dve debate godišnje.

Specifi an Objektiv 6- . Grupe odbornika opštinske skupštinekonsultuju se sa ne-formalnim grupoma LOS-a

6.1 “Parlamentarne Grupe organizuju redovne susrete sa predstavnicima LOS-a ponaseljima” – Prema izveštajima Opštinskih Odbornika 52, Parlamentarne Grupe na individualanna in održavaju redovne susrete sa svim gra anima, ovde su obuhva ene i zajednice kao i lica saograni enim sposobnostima. Svi zahtevi ove zajednice zatim su diskutovana na sedniciSkupštine. Sa druge strane, obevešteno je da nema ta an broj susreta a niti konkretnih pitanjakoja su podstaknuta u sklopu tih susreta.

Specifi an Objektiv 7: Prioritiziraju se dobro argumentirani rezultatiod avociranih aktivnosti od strane Organizacije Civilnog Društva LOS-a

7.1 “KLJP predstavlja prioritet na redovnim susretima odbornika i predsednika opštine” –Je jedna aktivnost predvi ena u sastavu sedmog specifi nog Objektiva. Prema izveštajima, KLJPje u estvovala na redovnim susretima odbornika i predsednika opštine, tokom 2016 i 2017godine, gde je i predstavila prioritet što se ti e pitanja koja doti u lica sa ograni enimsposobnostima. Sa druge strane, KLJP 53 je izvestila da nije u estvovala niti na jednom susretutokom 2018 godine. Kako je razjašnjeno od strane KLJP , tokom 2018 godine nisu bili pozvanida u estvuju na ovim susretima. S toga, i prioriteti pitanja lica sa ograni enim sposobnostimaostala su nerazmotrena. Me utim, nije izveš eno o konkretnim rezultatima od adresiranjaprioriteta tokom 2016 i 2017 godine kada je KLJP u estvovao na ovim susretima.

Specifi an Objektiv Strategije 8: Pove ava se u eš e u odlu ivanjulica iz redova LOS-a

U sastavu ovog objektiva predvi eno je da se razviju tri aktivnosti, i to:

8.1 “Organizuju se kampanje za u eš e LOS-a na susretima skupštine i na javnimdebatama” –

8.2 “ Organizuju se javne debate po me u-urbanim, urbanim i ruralnim naseljima

8.3” i “Organizuju se kampanje osaveš ivanja za pove anje u eš a u esnika naizborima” – U sastavu Plana za Delovanje za sve tri aktivnosti nije odre ena odgovornainstitucija za njihovu primenu . s toga, bilo je nemogu e da pratimo njihovu primenu u praksi.

Strateški Objektiv 9: Pove ava se u eš e u politikama LOS-a

Objektiv 9.1 –“Opština podržava iniciative za politi ko vaspitanje LOS-a” – Je jedna drugaaktivnost gde nije odre ena odgovorna institucija. Bez obzira što se u sastavu objektiva pominjeOpština kao odgovorna institucija da bi podržala iniciative za politiko vaspitanje; nije odre enokoja je posebna institucija u sklopu opštine odgovorna za njegovu implementaciju.

______________________________52 Intervjusa Opštinskim Odbornicima53Intervju sa Kancelarijom za Ljudska Prava

Strateški Objektiv 10: Izgra eni su funkcionalni mehanizmi zaadresiranje i tretiranje slu ajeva diskriminacije LOS.-a

10.1 “KLJP sastavlja zbirni izveštaj slu ajeva diskriminacije LOS-a na teritorijiOpštine” – U sastavu desetog specifi nog Objektiva , predvi eno je da se sastave zbirniizveštaji slu ajeva diskriminacije lica sa ograni enim sposobnostima u opštini. Premaizveštajima KLJP-a 54 nije sastavljen nijedan takav poseban izveštaj za lica sa ograni enimsposobnostima.

10.2 “Redovno tromes no izveštavanjePredsednika Opštine o preduzetim aktivnostima” –Prema izveštajima KLJP , sastavljeni izveštaji bili su uopšteni a prezentovani su predpredsednikom opštine tokom 2016 i 2018 godine. Dok se u 2018 godini KLJP prdvi eno dapodnese izveštaj pred Direkcijom za Administraciju/Uprave.

10.3 “KLJP sastavlja pravilnik protivu diskriminacije LOS-a” –Je jedna aktivnostpredvi ena u sastavu desetog specifi nog Objektiva. Prema izveštajima KLJP , ovaj pravilniknije sa injen niti je planirano nešto konkretno u ovom pravcu.

Specifi an Objektiv 11. LOS su osaveš eni za vršenje gradskih pravai obaveza / odgovornosti u slu aju diskriminacije

11.1 “KLJP u saradnji sa Kancelarijom za pružanje pravnih usluga, organizujeinformativnu kampanju o poastojanju besplatnih usluga zakonske konsulencije- “ _ premaizveštajima , KLJP nije organizovala informativnu kampanju za postojanje besplatnih uslugazakonske konsulencije; ali, prema KLJP, ovo je bilo organizovano od same Kancelarije zaZakonsku Konsulenciju.

ZAKLJU AK

Gore su popisane sve predvi ene aktivnosti u sastavu Petog Strateškog Objektiva “ Pravona informisanost i u estvovanje u javnom i politi kom životu LOS-a” sve aktivnosti prate serelevantnim izveštajem da li su ove poslednje realizovane ili ne. Sa druge strane, uopštenomožemo konstatovati da, od ukupno 18 predvi enih aktivnosti u sastavu vog objektiva, 5 nisurealizovane , 2 su realizovane, 7 se mogu smatrati kao delimi no realizovane i za 4 nemajuinformacija s obzirom da nemaju niti odre enu odgovornu instituciju.

_______________________54 Intervju sa Kancelarijom za Ljudska Prava

ZAKLJU AK

Kosovo, kao jedna mlada država u razvoju, teži ka integraciji evropskih vrednosti što seti e poštovanja ljudskih prava uopšte kao i marginizovanih grupa na poseban na in. Politi ka,institucionalja, društvena i gra anska zalaganja, orijentisana su ka osnaživanju primenezakonskih prava gra ana zemlje; nezavisno što se ovaj proces prati sa dosta poteško a, izazova izastoja u nastavku.

Kao jedno zalaganje politi kog nivoa kako bi poboljšalo život lica sa ograni enimsposobnostima u Prizrenu, sastavljena je “Opštinska Strategija za Lica sa Ograni enimSposobnostima” ova Strategija je najviši lokalni dokument što se ti e podizanja kvaliteta životalica sa ograni enim sposobnostima , u Prizrenu. Na liniji sa pomenutom Strategijom , PlanDelovanja razlaže u konkretne aktivnosti korake koje se trebaju preduzeti kako bi obezbediliprimenu Strateških objektiva koji su za korist poboljšanja života lica sa ograni enimsposobnostima, u Prizrenu.

Nažalost, nakon monitorisanja iz bliza primenu ove Strategije i Plana Delovanja ,prime en je jedan nizak nivo implementacije prava lica sa ograni enim sposobnostima , uPrizrenu. Ne primena ove Strategije uti e neposredno na kvalitet života lica sa ograni enimsposobnostima, onemogu uju i ovim da razviju jedan kvalitetan život a i da budu potpunointegrisani u društvu . tako da, kako izveštavaju i organizacije predstavnika lica sa ograni enimsposobnostima ,u Prizrenu, gde ovi poslednji, ostaju da budu jedna od najmarginizovanihsocijalnih grupa sa veoma teškim pristupom zdravstvu, vaspitanju, zapošljavanju, opštesocijalnoj integraciji u javnom i politi kom životu. S toga, ova situacija ima potrebu zamomentalno adresiranje.

Naredna Opštinska Strategija za prava lica sa ograni enim spsobnostima ,u Prizrenu,preporu uje se, da se prati na jedan viši nivo više implementacije; osnaživaju i me u-opštinskusaradnju kao i one organizacije civilnog društva koje rade u oblasti ograni enih mogu nosti. Kaošto je prime eno, tokom monitorisanja primena aktuelne Strategije, ova saradnja, tokomprethodnih godina bila limitirana uti u i tako neposredno na ne-primenu predvi enih objektiva.

Jedan viši nivo saradnje vo en po na elu sveobuhvatnosti i jednakosti zajedno sa jednommobilizacijom politi kog, institucionalnog i društvenog zalaganja u ovom pravcu, bili bi pra enisa pozitivnijim rezultatima u životu lica sa ograni enim sposobnostima, ut u i tako i naprihvatanju evropskih vrednosti o poštovanju osnovnih ljudskih prava i sloboda.

Ovaj grant financiran je od strane projekta Promovisanje Demokratskog Društva (PDD) –financiranog od strane Švajcarske Agencije za Razvoj i Saradnju (SDC) i MinistarstvaSpoljnih Poslova Danske (DANIDA) menadžiranu od strane Kosovskog Fonda za CivilnaDruštva (KSCF).

Prizrende bulunan EngellilereYönelik Belediye Stratejisinin

Uygulanma Düzeyi

bu bask , Kosova Sivil Toplum Fonu (KCSF) taraf nca yönetilen, sviçre birli i ve Kalk nmaAjans (SDC) ve Danimarka D i leri Bakanl nca (DANIDA) finanse edilen DemokratikToplum Tan t m projsinin deste i ile gerçekle tirilmi tir. Söz konusu bask n n içeri i DownSyndrome Kosova Derne in (DSK) sorumlulu unda olup hiçbir ekilde SDC, DANIDA ya daKCSF tutumu olarak nitelendirilemez.

Down syndrome Kosova Dernegi, Prizren ubesiYazar: Ilirjana GeciIzleme Grubu:Pajtesa PeqaniFjolla ShehuDrita ÇitakuEdona Sekiraqa

Down Syndrome KosovaE-posta: [email protected]: +381 38 610 715Web: www.downsyndromekosova.com

bu bask , Down Syndrome Kosova Derne in onay olmadan (elektronik, mekanik, fotokopi yada ba ka herhangi bir ekilde) yeniden üretilemez ya da da t lamaz.

© [2018] - [ Kosova Down Sendrom]Tüm haklar sakl d r

TE EKKÜR

“Prizrende bulunan engellilere yönelik Belediye Stratejisi ve ilgili Eylem Plan n” uygulanmadüzeyinin denetlenmesi, saha çal malar ile ilgli angaje olan Denetleme Grubu, Genel KapsamlGrubun i birli i ve sorumlu enstitülerin yetkililerinin mevcut bilgilerini payla lmaya haz rolmalar sayesinde kolayla m t r.

Prizren Belediyesinde Engelli Kurulu lardan olu an Grup: “Down Syndrome Kosova”, “Caritas Kosova”,“Handikos Prizren”, “Kosova Kas Distrofisi olan ki ilerden olu an Kurulu ”, “ QKD- Pema”, “Otizm”,“Cerebralis”, “Sa rlar Derne i”, “Ama Derne i” ve “Ec ma Ndryshe”

ÇER K TABLOSU

G R ________________________________________________________________________

YÖNET C ÖZET_______________________________________________________________ 10

METODOLOJ ________________________________________________________________ 11

STRATEJ ÇER N ÖZET _______________________________________________________ 12

STRATEJ VE EYLEM PLANIN ÇER N N ÖZET _____________________________________ 13

SA LIK H ZMETLER ___________________________________________________________ 16STRATEJ K HEDEFLER 1: ENGELL LER Ç N SUNULAN SA LIK H ZMETLER N DÜZELT LMES ________17

Spesifik Hedef 1: Sa l k hizmetlerin sunulmas ile ilgili sa l k personelin kapasitesinin artt r lmas ________ 17Spesifik Hedef 2: Engelliler için gerekli kaynaklar n sa lanmas ____________________________________ 18Spesifik Hedef 3: Engelliler konusunda toplumun bilinçlendirilmesi________________________________ 18Spesifik Hedef 4: Belediye mobil hizmetin sunulmas ____________________________________________19Spesifik Hedef 5: Engelliler için profesyonel dan manl k sunulur.__________________________________19Spesifik Hedef 6: Engelliler için sa l k hizmetlerine eri im kolayla m t r.____________________________19Hedef 7: Okullarla sa l k bilgilerin payla lmas .________________________________________________ 20

Sonuç___________________________________________________________________________ 20

E T M VE PROFESYONEL DESTEK________________________________________________21STRATEJ K HEDEFLER 2: E T ME DAH L ED LME VE ENGELL LERE PROFESYONEL DESTE NSA LANMASI Ç N KO ULLARIN OLU TURULMASI_______________________________________ 23

Spesifik Hedef 1: Dahil edilme ilkeleri gere ince e itimin tüm düzeylerine engellilerin dahil edilmepolitikalar n n tasarlanmas ________________________________________________________________ 23Spesifik Hedef 2: Ö Ç e itilmesi için belediye düzeyinde yetkilerin al nmas __________________________ 23Spesifik Hedef 3: Ö Ç e itimi için destekleyici sistemin kurulmas __________________________________ 24Spesifik Hedef 4: Ö Ç genel kapsaml e itimi ile ilgili toplum bilincinin artt r lmas _____________________25Spesifik Hedef 5: Erken te his ve müdahale için belediye düzyinde sektörler aras mekanizmalar nolu turulmas ___________________________________________________________________________ 25Spesifik Hedef 6: E itim önemi ile ilgili çocuk ve aileler için fark ndal k kampanyalar düzenlenmektedirSpesifik Hedef 7: Belediye, engelli ki ilerin dahil olmas n sa lar__________________________________ 27Spesifik Hedef 8: E itim ve ö renci toplulu u dahil edilme kavram ile ilgili bilgilendirilmi tir____________ 27Spesifik Hedef 9: Engellileri desteklemeye yönelik aileler için formel olmayan e itim_________________ 28Hedef 10: Staj n yap lmas için t p lisesi okulu ile anla maya var lmas .______________________________ 28Hedef 11: Genel kapsaml pratiklerin düzenli denetlenmesi, gözlemlenmesi ve de erlendirilmesi içinkapasiteler mevcuttur____________________________________________________________________ 28

SONUÇ__________________________________________________________________________ 29

ST HDAM VE REFAH__________________________________________________________ 30

STRATEJ K HEDEFLER 3: ENGELL LER Ç N ST HDAM OLANAKLARIN SUNULMASI VE REFAHINARTTIRILMASI_____________________________________________________________________31

Spesifik Hedef 1: Engellilerin istihdam edilmesi için e it ko ullar n olu turulmas ______________________31Spesifik Hedef 2: Engellilerin istihdam için profesyonel e itim ve yeniden e itim_____________________ 32Spesifik Hedef 3: stihdam edilen engellilerin say s n n artt r lmas olana ile ilgili i gücün ve mevcutpiyasan n ihtiyaç analizi bulunmaktad r_______________________________________________________32

___ 26

Spesifik Hedef 4: Engellilerin istihdama dahil olmas için olanaklar sunulur__________________________ 33Spesifik Hedef 5: letmeler, engelli çal anlar n say s n n artt t lmas için te vik edilirler________________ 33Spesifik Hedef 6: Toplulukta hizmetlerin kapsam ______________________________________________ 34Spesifik Hedef 7: Engelliler sosyal program n kullan m ile ilgili bilinçlendirilmi tirler ve sosyal merkezinsundu u hizmetler hakk nda yeterli bilgiye sahiptirler___________________________________________ 34

SONUÇ__________________________________________________________________________ 34

F Z KSEL ER M______________________________________________________________ 35

STRATEJ K HEDEFLER 4: ENGELL LER Ç N ER MDE E T KO ULLARIN OLU TURULMASI_________35Spesifik Hedef 1: “Engelliler için hedeflere eri im konusunda ihtiyaç duyulmas halinde saha durumunara t r lmas ”___________________________________________________________________________ 36Spesifik Hedef 2 Engelliler için sa l k enstitülerinde eri imin ara t r lmas ve düzeltilmesi______________36Spesifik Hedef 3 E itimin tüm düzeylerinde engelli çocuklar n eri iminin sa lanmas _________________ 37Spesifik Hedef 4 Kamu ula mda eri im ve bilginin sa lanmas ___________________________________ 37Spesifik Hedef 5. Kültürel ya amda engellilerin dahil edilme olanaklar n olu turulmas _________________ 37

SONUÇ__________________________________________________________________________ 38

KAMU YA AM HAKKINDA B LG VE KATILIM_______________________________________ 39

STRATEJ K HEDEFLER 5: ENGELL LER N KAMU VE S YAS YA AMI HAKKINDA B LG ED NME, LET MVE KATILIM HAKKI_________________________________________________________________ 39

Spesifik Hedef 1: Belediye düzeyinde engellilerin tan t lmas için do rulama listesi bulunmaktad r________40Spesifik Hedef 2: Engellilere yönelik Sivil Toplum kurulu lar ve ilgili belediye organlar aras nda bilgi al veri ide artm t r_____________________________________________________________________________41Spesifik Hedef 3: Belediye, bütçeleme süreci boyunca genel kat l m sunar __________________________ 41Spesifik Hedef 4. Belediye, engellilere yönelik konularla ilgili belediye bilinçlendirme faaliyetleri için yeterlimaddi deste i sunmaktad r________________________________________________________________ 42Spesifik Hedef 5: Engellilerin kamu ya ama kat l m istenilen düzeyde artm t r______________________ 42Spesifik Hedef 6 . Belediye meclis üyelerinden olu an gruplar engellilerin formel olmayan ve formel gruplarile isti are halindedirler___________________________________________________________________ 42Spesifik Hedef 7: Engellilere yönelik STK savunma etkinliklerinden iyi kan tlanm sonuçlar öncelikli olur__ 43Spesifik Hedef 8: Karar almada engelli bireylerin kat l m artmaktad r______________________________ 43Spesifik Hedef 9: Engelliler politikas nda kat l m artmaktad r_____________________________________ 43Spesifik Hedef 10: Engellilerin ayr mc l k vakalar n n adreslenmesi ve ele al nmas için i levsel mekanizmalarin aa edilmi tir__________________________________________________________________________ 43Spesifik Hedef 11. Engelliler ayr mc l n ya anmas durumunda vatanda l k hak ve yükümlülüklerini /sorumluluklar n kullanmalar konusunda bilinçlidirler___________________________________________ 44

SONUÇ__________________________________________________________________________ 44

SONUÇ_____________________________________________________________________ 45

Tabelat

Tabela 1- Stratejinin, Stratejik ve Spesifik Hedeflerinin Özeti..................................................... 14Tabela 2- Bütçe Planlamas ........................................................................................................... 15Tabela 3- Spesifik Hedeflerin ve 1. Hedef Etkinliklerin Özeti..................................................... 16Tabela 4- Spesifik Hedeflerin ve 2. Hedef Etkinliklerin Özeti..................................................... 22Tabela 5- Spesifik Hedeflerin ve 3. Hedef Etkinliklerin Özeti..................................................... 30Tabela 6- Spesifik Hedeflerin ve 4. Hedef Etkinliklerin Özeti..................................................... 35Tabela 7- Spesifik Hedeflerin ve 5. Hedef Etkinliklerin Özeti..................................................... 39

K saltmalar Listesi

BEM – Belediye E itim Müdürlü ü

SM – Sa l k Müdürlü ü

MM- Müfetti lik Müdürlü ü

APM- ehirle me ve Alan Planlama Müdürlü ü

SRM- Sosyal Refah Müdürlü ü

B – Bürosu

B - Belediye cras

BAHM – Belediye Aile Hekimli i Merkezi

HD – nsan Haklar Dairesi

KEF – Kosova Engelliler Forumu

Ö Ç – Özel htiyaçl Çocuklar

OÖE – Okul öncesi Enstitüler

KPE – Kosova Pedagoji Enstitüsü

YYB – Yerel Yönetim Bakanl

EBTB – E itim, Bilim ve Teknoloji Bakanl

ÇSRB – Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ü

SB – Sa l k Bakanl

ÖE – Özel E itim htiyaçlar

EK – Engelli Ki iler

BEP – Bireysel E itim Plan

SBS – Sa l k Bilgi Sistemi

EBGS – E itimin Bilgi Gözlemleme Sistemi

KM – Kaynak Merkezi

SÇM – Sosyal Çal ma Merkezi

G R

Kosova’da 2013 y l nda “Engelli Ki ilerin Haklar ile ilgili BMK Sözle mesi”do rultusunda “ 2013/23 Engelli Ki ilerin Haklar ile ilgili Ulusal Strateji” tasarlanm t r. Sözkonusu strateji çerçevesinde engellere yönelik Belediye Plan ve Stratejilerin tasarlanmas daöngörülmü tür. Sonuç olarak, Prizren Belediyesi “ 2016/ 18 Prizrende Engelli Ki ilerin Haklarile ilgili Belediye Stratejisini” ve ilgili “ Eylem Plan ” tasarlam t r.

Söz konusu stratejinin uygulanmas için öngörülen süre 2018 y l n sonunda tamamlansabile uygulanma düzeyinin incelenme ihtiyac de erlendirilmi tir. Mevcut rapor u düzeyiyans tmaktad r ve Kosova’da Engellilere yönelik Ulusal Stratejisi ile ayn do rultuda olmasgereken gelecek Stratejinin spesifil hedefleri / etkinlikleri ve genel görü ü ile ilgili tevsiyelersunmay amaçlamaktad r.

Kosova’da, ülke düzeyinde ya da belediye düzeyinde engellilerin say s ile ilgili resmirakamlar bulunmamaktad r. Buna ra men, elde edilen yak n verilere göre Kosova genelinde150.000 engelli ki i bulunmaktad r. Sonda yer alanlar bilgi, e itim, istihdam, ba ms z ya am yada sosyal entegrasyonda s n rl ve kalifiyesiz eri im ile Kosova’da en marjinal topluluklardan biriolarak nitelendirilebilirler.

Engelli ki ilerin dezavantajl durumu yayg n olarak bilinmekte olup Kosova’da bunukan tlayan çok az belgle bulunmaktad r. Prizren Belediyesinde de engelli ki ilerin haklar n nuygulanma düzeyine ili kin raporlar n eksikli i görülmektedir. Bu tür belgelerin eksikli idurumu daha da zorla t rmaktad r. Mevcut rapor, Prizren’de engelli ki ilerin haklar n nuygulanmas düzeyini yans tacak olmas d nda engelli ki ilere kar sayg nl k ve haysiyetdüzeyin artt rmak için güçlü bir savunma arac olarak hizmet edecektir.

Engellilerin Haklar na yönelik BM Sözle mesi (2007), 172 ülke taraf ndan onayland .Engellilerin Haklar na yönelik Ulusal Strateji 2013/23, (2013) yi Yönetim Dairesi

YÖNET C ÖZET

Mevcut rapor, “ 2016/ 18 Prizren’de Engelli Ki ilerin Belediye Stratejisini” ve ilgili“ Eylem Plan n” uygulanma düzeyini de erlendirmeyi hedeflemektedir. Belediye Stratejisimevcut raporda oldu u gibi be tematik alan üzerine odaklanm t r:(1) Engelliler için sunulan sa l k hizmetlerin düzeltilmesi;(2) E itime dahil edilmesi ve engellilere profesyonel deste in sa lanmas için ko ullar nolu turulmas ;(3) Engellilerin istihdam edilmesi için e it olanaklar n sunulmas ;(4) Engellilere eri im konusunda e it ko ullar n olu turulmas ; ve(5) Engellilerim kamu ve siyasi ya amda bilgi, ileti im ve kat l m hakk .

Rapor tüm giri imleri, sonuçlar öngörerek ya da onlar n eksikli inde sorumlu yetkililerinve Prizren Belediyesinde faaliyet gösteren engelli ki ilerden olu an kurulu lar n raporlar ndo rultusunda Eylem Plan nda öngörülen Hedeflerin, alt hedeflerin ve Etkinliklerin herbirininuygulanma düzeyini inceleyecektir.

Mevcut rapor, “ Prizren’de Engellilere Yönelik Belediye Stratejisinde” öngörülen görevsüresi çerçevesinde sorumluluklar n n uygulanmas ile ilgili Prizren Belediyesinin kamuenstitülerinde çal malar objektif olarak de erlendirmek ve Prizren Belediyesinde engellilerinhaklar n n uygulanmas n n güçlendirilmesi yönünde ele al nmas gereken gelecek giri imlerleilgili tavsiyelerde bulunmay amaçlamaktad r. Bu rapordan elde edilen veriler, öncekigözlemlemelere dayanarak mevcut durumu yans tacak ve Prizren’de engellilerin dezavantajldurumun uygun yöne yönlendirilmesine olanak sa layacakt r.

METODOLOJ

Engelli Ki ilere Yönelik Belediye Stratejisi ve 2016- 2018 Eylem Plan n gerçekle me düzeyi ileilgili verilerin toplanmas amac yla a a da yer alan etkinlikler gerçekle tirilmi tir:

Genel kapsaml gruplarla isti areler – Proje çerçevesinde, Prizren Belediyesinde engellilerdenolu an Kurulu larca olu an “Genel kapsaml Grup” kurulmu tur. Daha do rusu bu grup ukurulu lardan olu mu tur: Down Syndrome Kosova, Caritas Kosova, Handikos Prizren, KosovaKas Distrofisli Ki iler Kurulu u, QKD- Pema, Otizm, Cerebralis, Sa rlar Derne i, Ama Derne ive Ec ma ndryshe. Genel kapsaml grupla yap lan isti areler proje çerçevesinde düzenlenenayl k toplant lar ve 3 çal tay do rultusunda düzenlenmi tir.

Denetimcilerin Seçilmesi – Belediye Stratejisinin uygulanma düzeyinin denetlenmesi amac ylasahada dört denetimci devreye koyulmu tur. Sonda yer alanlar, Strateji çerçevesinde spesifikfaaliyetlerin uygulanmas ndan sorumlu Müdürlüklere ba l olan ilgili yekililerle mülakatlaryapmakla görevlidirler.

Mülakatlar n tasarlanmas – Stratejinin uygulanmas n n denetlenmesi amac yla stratejinin varolmas için çe itli sorumlu estitülerle ilgili spesifik mülakatlar haz rlanm t r. Toplamda, EylemPlan nda öngörülen faaliyetlerin uygulanmas ile ilgili sorular içeren 10 mülakat haz rlanm t r.

Mülakatlar n geli tirilmesi – Mülakatlar, görev süresine ve faaliyet alan na dayal olanStratejinin uygulanmas için sorumlu yetkililerce do rudan verilerin toplanmas amac ylagerçekle mi tir. Daha do rusu mülakatlar u kuru ularla gerçekle mi tir: Belediye cras ,Belediye Meclis üyleri, Belediye E itim Müdürlü ü, Sa l k Müdürlü ü, Aile Hekimli iMerkezleri, Sosyal Refah Müdürlü ü, stihdam Bürosu, Müfetti lik Müdürlü ü, ehirle me veAlan Planlama Müdürlü ü ve nsan Haklar Dairesi.

Sorumlu Yetkililerle sti areler – Düzenlenen toplant ve çal taylar çerçevesinde zamanzaman eylem plan n uygulanmas ndan sorumlu müdürlükler müdürleri ya da yetkilileri dekat lm t r. bu toplant lar çerçevesinde E itim Müdürü, Çal ma ve Sosyal Refah Müdürü vensan Haklar Dairesinden yetkiliye dan lm t r.

Raporun yaz s ve geçerlili i- Verilerin i lenmesi, genel kapsaml grup ile i birli indesözle meli uzman taraf nca yorumland ve geçerli oldu u sürece denetimciler taraf ndantoplanan ve rapor edilen strateji hedeflerine dayal olarak yap lm t r.

4 Prizren Belediyesinde Engelli Kurulu lardan olu an Grup: “Down Syndrome Kosova”, “Caritas Kosova”,“Handikos Prizren”, “Kosova Kas Distrofisi olan ki ilerden olu an Kurulu ”, “ QKD- Pema”, “Otizm”,“Cerebralis”, “Sa rlar Derne i”, “Ama Derne i” ve “Ec ma Ndryshe”

STRATEJ ÇER N DE ERLEND R LMES

Genel Kapsaml Grubun1 raporlar do rultusunda (Prizren Belediyesinde Engellilerdenolu an Kurum Grubu) Prizrende bulunan Engellilere yönelik Belediye Stratejisinin içeri iengellilerin hayatlar n düzeltecek ekilde ve uygun olmas yönünde de erlendirilmi tir.Stratejinin genel ilkeleri ve be stratejik hedef “Engellilerin Haklar na yönelik BM Sözle mesi”gibi engellilik alan ndan en üst uluslararas yasal belge ve “Prizrende bulunan Engellilere yönelikUlusal Stratejinin 2013/23” alan nda en üst ulusal yasal belge ilkeleri do rultusunda olmasgerekmektedir.

Ancak, Genel Kapsaml Grup Prizrende bulunan Engelliler için gelecek Belediyestratejisini a a da yer alanlar do rultusunda düzeltilmesi gerekti i yönünde de erlendirdi:

Zaman dilimi – Prizrende bulunan engelliler için mevcut stratejinin üç y ll k bir zamandilimi bulunmaktad r (2016, 2017 ve 2018). Eylem Plan da ayn süreye sahiptir. Stratejikbelgenin s k yeniden tasarlanmas maaliyetinden kaç nmak için madem ki Eylem Plank sa vadeli (2 ya da 3 y l) olabiliyor Genel Kapsaml Grup gelecek Belediye Stratejisininsüresinin de en az 6 y l olmas n n daha uygun olaca n de erlendirdi. E er, Engellilereyönelik Ulusal Stratejiye ba vurursak, o 10 y ll k bir süreye sahip (2013-2023) ve bua amaya dek iki Eylem Plan ile takip edilmi tir.Uygulama Yap s – Mevcut stratejide, Strateji ve Sekreteryan n uygulanmas ile ilgiliKoordinatörün listelendi i Uygulama Yap s belirlenmi tir. Ancak, Koordinatörün vesekreteryan n üç üyesini de hangi belediye enstitüsü taraf ndan belirlenmesi gerekti inedair hiçbir bilgi bulunmamaktad r. Genel Kapsaml Grubun sundu u bilgi ve raporlardo rultusunda mevcut Stratejinin uygulanma yap s Koordinatör ve Sekreteryasbelirlenmeden kalm t r. Gelecek strateji belgesinde, Stratejinin uygulanmas içinKoordinatör ve Sekreteryan n net olarak hangi belediye enstitüsü taraf ndan belirlenmesigerekti i konusunun aç kl a kavu turulmas gerekmektedir.Bütçenin sa lanmas – Engellilere yönelik strateji ve belediye plan n üç y ll k dönemiiçin genel tutar n 429500 yuro de erinde olmas gerekti i de erlendirilmi tir. Bunara men söz konusu kaynaklar n nas l sa lanaca ya da bu maliyetin belediyenin y ll kbütçenin planlamas nda öngörülüp öngörülmeyece i konusunda hiçbir bilgi verilmemi tir.Mülakat edilen tüm müdürlüklerin yetkililerine göre spesifik etkinlikler için Eylem Plançerçevesinde öngörülen kaynaklar n kullan ma uygun olmad n rapor etmi tirler.Böylelikle etkinlikler de gerçekle ememi tir.


STRATEJ VE EYLEM PLANIN ÇER N N ÖZET

Prizren’de Engellilerin Haklar na yönelik Belediye Stratejisi be stratejik hedeftenolu maktad r, eylem plan ise bunlar spesifik hedefler olarak adland r lan alt hedeflere ve dahasonra onlar n ula lmas için al nmas gereken etkinliklere ayr l r. Her etkinlik göstergeye,ba ar n n do ruland araca, hedefe, zaman dilimine, bütçeye ve uygulanmas için kilitkurumlar n listesine sahiptir. A a da yer alan tabloda stratejik hedefler, bunlardan türeyenspesifik hedefler ve spesifik hedefler içinde çe itli etkinliklerin uygulanmas için kilit enstitülerolarak listelenmi olan enstitüler listelenmi tir.

StratejikHedef 1

Spesifik Hedefler SorumluEnstitüler

Egenlliler içinsunulan sa l khizmetlerindüzeltilmesi;

1. Sa l k hizmetlerin sunulmas ile ilgili sa l k personelinkapasitesinin artt r lmas2.Engelliler için gerekli kaynaklar n sa lanmas3. Engelliler konusunda toplumun bilinçlendirilmesi4. Belediye mobil hizmetin sunulmas5. Engelliler için profesyonel dan manl k sunulur6. Engelliler için sa l k hizmetlerine eri im kolayla m t r.7. Okullarla sa l k bilgilerin payla lmas

SMAHAM

StratejikHedef 2


E itime dahiledilme veengellilereprofesyoneldeste insa lanmasiçin ko ullar nolu turulmas ;

1.Dahil edilme ilkeleri gere ince e itimin tüm düzeylerineengellilerin dahil edilme politikalar n n tasarlanmas ”2.Ö Ç e itim için belediye düzeyinde yetkilerin al nmas3. Ö Ç e itimi için destekleyici sistemin kurulmas4.Ö Ç genel kapsaml e itimi ile ilgili tolum bilincininartt r lmas5. Erken te his ve müdahale için belediye düzeyinde sektörleraras mekanizmalar n olu turulmas6. E itimde engellilere eri imin düzeltilmesi7. Belediye, engelli ki ilerin dahil olmas n sa lar8. E itim ve ö renci toplulu u dahil edilme kavram ile ilgilibilgilendirilmi tir9. Engellileri desteklemeye yönelik aileler için formel olmayane itim10. Staj n yap lmas için t p lisesi okulu ile anla maya var lmas11. Genel kapsaml pratiklerin düzenli denetlenmesi,gözlemlenmesi ve de erlendirilmesi için kapasiteler mevcuttur

BEMBelediyecras

StratejikHedef 3


Engellilerinistihdamedilmesi içine itolanaklar nsunulmas

1. Engellilerin istihdam edilmesi için e it ko ullar n olu turulmas2. Engellilerin istihdam için profesyonel e itim ve yeniden e itim3. stihdam edilen engellilerin say s n n artt r lmas olana ile ilgilii gücün ve mevcut piyasan n ihtiyaç analizi bulunmaktad r4. Engellilerin istihdama dahil olmas için olanaklar sunukur5. letmeler, engelli çal anlar n say s n n artt r lmas için te vikedilirler6. Toplulukta hizmetlerin kapsam7. Engelliler sosyal program n kullan m ile ilgilibilinçlendirilmi tirler ve sosyal merkezin sundu u hizmetlerhakk nda yeterli bilgiye sahitirler

ÇSRMAPMBelediyecras

StratejikHedef 4


Engelliler içineri imde e itko ullar nolu turulmas

1. Engelliler için hedeflere eri im konusunda ihtiyaç duyulmashalinde saha durumun ara t r lmas2.Engelliler için sa l k enstitülerinde eri imin ara t r lmas vedüzeltilmesi3.E itimin tüm düzeylerinde engelli çocuklar n eri imininsa lanmas4.Kamu ula mda eri im ve bilginin sa lanmas5. Kültürel ya amda engellilerin dahil edilme olanaklar nolu turulmas

HDAPMMMSMBEMKMKGSMBelediyecras

StratejikHedef 5


Engelliler içineri imde e itko ullar nolu turulmas

1. Belediye düzeyinde engellilerin tan t lmas için do rulama listesibulunmaktad r2. Engellilere yönelik Sivil Toplum kurulu lar ve ilgili belediyeorganlar aras nda bilgi al veri i de artm t r3. Belediye, bütçeleme süreci süresince genel kapsam sunar4. Belediye, engellilere yönelik konularla ilgili belediyebilinçlendirme faaliyetleri için yeterli maddi deste i sunmaktad r5. Engellilerin kamu ya ama kat l m istenilen düzeyde artm t r6. Belediye meclis üyelerinden olu an gruplar engellilerin formelolmayan ve formel gruplar ile isti are halindedirler7. Engellilere yönelik STK savunma etkinliklerinden iyi kan tlanmsonuçlar öncelikli olur8. Karar almada engelli bireylerin kat l m artmaktad r9. Engelliler politikas nda kat l m artmaktad r10. Engellilerin ayr mc l k vakalar n n adreslenmesi ve ele al nmasiçin i levsel mekanizmalar in aa edilmi tir11. Engelliler ayr mc l n ya anmas durumunda vatanda l k hak veyükümlülüklerini / sorumluluklar n kullanmalar konusundabilinçlidirler

HDBelediyemeclisüyeleri

Tablo 1- Stratejinin, Stratejik ve Spesifik Hedeflerinin Özeti

Üç y ll k dönem için Strateji ve Eylem Plan n uygulanmas n n genel maliyeti € 429500de erinde olmas gerekti i yönünde de erlendirilmi tir. Uygulanma dönemi 2016, 2017 ve 2018y llar n kapsar. 2016 y l için € 160700 de erinde tutar planlanm t r, 2017 y l için € 135300de erinde tutar planlanm t r,- 2018 y l içinse € 133500 de erinde tutar planlanm t r.

Stratejik belgenin be hedefin herbirinin gerçekle tirilmesi için planlanan bütçe öyledir:

Tablo 2-Bütçe Planlamas

Uygulama yap s na gelince, strategjik belge söz konusu belgenin uygulanma yap s n n bir parçasolarak a a da yer alanlar belirlemi tir:

Stratejinin uygulanmas ile ilgili koordinatörSekreteryaStratejinin uygulanmas ile ilgili dan ma organE it eri im konular na yönelik grupE itim konular na yönelik grupstihdam konular na yönelik grupSa l k konular na yönelik grupBilgi, ileti im hakk ve engellilerim kamu ve siyasal ya ama kat l m konular na yönelikgrup

Stratejik belgenin uygulanma yap s çerçevesinde yer alan her organ n ilgili sorumluluklar dabelirtilmi tir.

Hedefler Bütçe Planlamas“Engellilere yönelik sa l k hizmetlerinsunulmas n n düzeltilmesi

toplam € 100900 de erinde tutar planlanm t r

“Engellilerin profesyonel olarakdesteklenmesi ve e itime dahil edilmeleri içinko ullar n olu turulmas ”


“Engellilerin istihdam için e it olanaklar nsunulmas ”


“Engellilerin eri imde e it ko ullar nolu turulmas ”


“Bilgi, ileti im hakk ve engellilerim kamu vesiyasal ya ama kat l m ”

toplam € 18000 de erinde tutarplanlanm t r,-

SA LIK H ZMETLER

STRATEJ K HEDEF 1: ENGELL LER Ç N SUNULAN SA LIK H ZMETLER NDÜZELT LMES

Spesifik Hedef Öngörülen Etkinlikler1. Sa l khizmetlerinsunulmas ile ilgilisa l k personelinkapasitelerininartt rlmas

1.1 Engelliler için sa l k durumun analizi ve sa l k bak m ile ilgili ihtiyaçlar1.2 Engelliler için spesifik sa l k hizmetleri sunan sa l k ekiplerin vehem irelerin e itimleri1.3 Engelli olmayla neden olan sebeplerin erken ke fedilmesi için sa l kkadrosunun kapasitelerinin artt r lmas1.4 Hem ireler de dahil olmak üzere spinal ve rehabilitasyon alan nda sa l kpersonelin sürdürülür profesyonel geli imi1.5 Prizren Belediyesi için engellilere yönelik veri taban n in aa edilmesi1.6 Sa l k hizmetlerin sunulmas nda i aret diline eri imin sa lanmas vesa r ki iler için acil hizmetlerin düzeltilmesi

2. Engelliler içinihtiyaç duyulankaynaklar nsa lanmas

2.1 Engelliler için ilaç ve harcanan malzemelerin tedarik önceli i2.2 kontinans ve dekübitus yara için malzemelerin sa lanmas

3. Engellileralan nda toplumunbilinçlendirilmesi

3.1 Engelli olmaya neden olan sebeplerin erken ke fedilmesi ile ebeveynleriçin sa l k e itimi ve bilgilendirme paketi ile ilgili program n tasarlanmas3.2 Engelli olmaya neden olan sebeplerin erken ke fedilmesini etkilemekiçin ebeveynlere yönelik sa l k e itimi program n uygulanmas3.3 Çocuklar n a lanmas ile ilgili halk n bilinçlendirilmesi3.4 E itimler arac l nda sunulan sa l k bak m ile ilgili engellilerin veailelerinin iyi bilgilendirilmesi.

4. Belediye mobilhizetin sunulmas

4.1 Aile hekimli inden sa l k çal anlar belirlenir4.2 Ziyaretlerin gerçekle tirilmesi için ehirleraras , ehirler ve k rsalalanlar belirlenir4.3 Ziyaret takvimi tasarlan r4.4 Sistematik mobil ziyaretler düzenlenir4.5 Periyodik a lama yap l r ve enstitüler immünizasyon karnelerinesahip olurlar

5. Engelliler içinprofesyoneldan manl klarsunulur

5.1 Mevcut dan manl k çerçevesinde engelliler için e itilen sa l kpersoneli yetkilendirilmi tir

6. Engelliler içinsa l k hizmetlerineeri imkolayla t r lm t r

6.1 Sa l k dosyalar n, uygun güncellemelerin ve di er sa l k /AHMmerkezleri ile veri al veri i için elektronik sistem in aa edilmi tir6.2 Engelli bireylerin tamam AH hizmetlerine ili kin katk lardan geçiciolarak muaf edilmi tirler

7. Okullarla sa l kbilgilerinpayla lmas

7.1 AHAM ve AHM, Ö Ç ilgili sa l k kartlar n okullarla payla rlar

Tablo 3- Spesifik Hedeflerin ve 1. Hedef Etkinliklerin Özeti

Spesifik Hedef 1: Sa l k hizmetlerin sunulmas için sa l k personelinkapasitelerinin artt r lmas

1.1.“Sa l k durum analizi ve engelliler için sa l k bak m n ihtiyaçlar ” – lk hedefçerçevesinde engelliler için sa l k bak m ile ilgili bir sa l k durum analizin gerçekle tirilmesiöngörülmü tür. Sa l k Müdürlü ü yetkililerin raporlar do rultusunda bu analizin gerçekle tirilipgerçekle tirilmedi i ile ilgili bilgi bulunmamaktad r. Engelliler Derne inin temsilcilerine göresöz konusu anliz gerçekle tirilmemi tir.

1.2 Engelliler için spesifik sa l k hizmetleri sunan sa l k ekiplerin ve hem irelerine itimleri – lk hedef çerçevesinde engelliler için spesifik sa l k hizmetleri sunan sa l k ekiplerive hem ireler için e itimlerin sunulmas öngörülmü tür. Belediye Aile Hekimli i MerkezYetkilileri, Eylem Plan nda öngörüldü ü üzere geçen y llar boyunca bu e itimlerinsunulmad n rapor etmi tirler.

1.3 “Engelli olmaya neden olan sebeplerin erken ke fedilmesi için sa l k kadrosununkapasitelerinin artt r lmas ” sa l k alan ile ilgili olarak ilk spesifik hedefte öngörülen birba ka etkinliktir. Sözü edilen etkinlik için de AHAM yetkililerince hiçbir eylemin al nmadrapor edilmi tir.

1.4 “Hem ireler de dahil olmak üzere spinal ve rehabilitasyon alan nda sa l k personelinsürdürülür profesyonel geli imi”- Eylem Plan do rultusunda spinal ve rehabilitasyon alan ndasa l k personelin e itimlerinin düzenlenmesi öngörülmü tür. AHAM taraf ndan sunulan raporlar,bu alanda sa l k personeli ile ilgili hiçbir e itimin düzenlenmedi ini göstermi tir. Ayn zamanda,cerrahi ya da rehabilitasyon hizmeti alan engellilerin say s ile ilgili bir bilginin bulunmad darapor edilmi tir.

1.5. “Prizren Belediyesi için engellilere yönelik veri taban n in aa edilmesi” – ayn ekildeilk spesifik hedefte öngörülen bir etkinlik olup Sa l k Müdürlü ü söz konusu etkinli ingerçekle medi ini rapor etmi tir. Sunulan raporlara istinaden, sa l k sistemin kullan m ile ilgilisorunlar n ya anmas nedeniyle Prizren’de engellilerle ilgili veriler bulunmamaktad r.

1.6 “Sa l k hizmetlerin sunulmas nda i aret diline eri imin sa lanmas ” – bu etkinlik ileilgili Prizren Sa l k Müdürlü ü yetkilileri bu eri imin sa lanmad n , belediye düzeyinde sa l kenstitülerinde görevli tercüman n bulunmad n , hizmet ihtiyac olan hastalar n say sn nbilinmedi ini ve geçen y llarda bu alan üzerine hiçbir e itmenin sertifikaland r lmad n raporetmi tirler.

6 Sa l k Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat7 Belediye Aile Hekimli i Merkezi yetkilileri ile mülakat

Spesifik hedef 2: Engelliler için gerekli kaynaklar n sa lanmas

2.1 “Engelliler için ilaç ve harcanan malzemelerin tedarik önceli i” – ilaç ve harcananmalzemerden faydalanan engellilerin say s ile ilgili bilgilerinin olup olmad n sorarsak, SMyetkilileri, engellilerin Merkez Eczaneden tedarik edildiklerini fakat yararlan c lar n verileri özelde il de genel oldu unun cevab n vermi tirler: yani ilaç ve harcanan malzeme alan ve bunlaraihtiyaç duyan engellilerin say s bilinmemektedir.

2.2 “ kontinans ve dekübitus yara için malzemelerin sa lanmas ”- sa l k alan nda ikinciSpesifik hedef çerçevesinde yer alan ba ka bir etkinliktir. SM yetkililerin sundu u raporlardo rultusunda bu malzemeler sa lanmam t r. Bu malzemelere ihtiyaç duyan ki ilerin say s dabilinmemektedir. Engellilerin Haklar na yönelik Ulusal Stratejinin uygulanma düzeyi ile ilgilirapor do rultusunda 2018 y l ndan “ Parapleji ve Tetrapleji Ki ilerin Statüsü ve Haklar ile ilgiliYasa” uygulanmaya ba lad ndan beri bu malzemeden yararlanma ekli de i mi tir. Bu yasan nfaydalan c lar toplamda 375 yuro de erinde yani ki i ba na 150 yuro, ki isel bak c için 150yuro ve bu son ikinciler gerekli ise ikontinans ile ilgili malzeme için 75 yuro ödemedenfaydalanmaktad rlar.

Spesifik hedef 3: Engelliler alan nda toplumun bilinçlendirilmesi

3.1 “Engelli olmaya neden olan sebeplerin erken ke fedilmesi ile ebeveynler için sa l ke itimi ve bilgilendirme paketi ile ilgili program n tasarlanmas ”- SM Yetkilileri buprogram n tasarlanmad n ve bu do rultuda hiçbir eyin planlanmad n rapor etmi tir.3.2 “Engelli olmaya neden olan sebeplerin erken ke fedilmesini etkilemek için ebeveynlereyönelik sa l k e itimi program n uygulanmas ”– üçüncü spesifik hedef çerçevesindeöngörülen bir ba ka etkinliktir. AHAM yetkilileri imdiye dek bu yönde hiçbir eyleminal nmad n rapor etmi tirler.

3.3 “Çocuklar n a lanmas ile ilgili halk n bilinçlendirilmesi”– a laman n önemi ile ilgiliçe itli bro ürlerin yay nland A Haftas düzenlenerek k smen gerçekle tirilen bir etkinliktir.Düzenlenen bu hafta d nda ba ka etkinlik düzenlenmemi tir. Di er yandan yay mlananbro ürler aret Dilinde Braill yaz l ya da DVD yay n olmad ndan sa r ve ama toplulu u içineri ilebilir de ildi.

3.4 “E itimler arac l nda sunulan sa l k bak m ile ilgili engellilerin ve ailelerinin iyibilgilendirilmesi” – öngörülen fakat uygulanmayan bir ba ka etkinliktir. AHAM raporlar naistinaden engellilerin ve aileleri için yap lan hiçbir e itim sa l k bak m ile ilgili bilgilendirilmesiamac yla yap lmam t r.

8 Engellilerin Haklar na yönelik Ulusal Stratejinin uygulanma düzeyine ili kin rapor (2018). Kosova EngellilikForumu9 Paraplejik ve Tetraplejik Ki ilerin Haklar ve Statüsü ile ilgili 05/l-067 say l yasa

Spesifik Hedef 4: Belediye mobil hizetin sunulmas

4.1 “Aile hekimli inden sa l k çal anlar belirlenir” – Belediye mobil hizmetin sunulmasöncelikle aile hekmli inden sa l k çal anlar n belirlenmesinin öngörülmesinin gerçekle tirilmesiiçin dördüncü spesifik hedeftir. AHAM raporlar na istinaden belediye mobil hizmeti sadecespesifik talepler do rultusunda ayr m yap lmadan tüm vatanda lar için acil durumlarda sunulurve bu hizmet’ten yararlanan engellileri gösteren spesifik veriler bulunmamaktad r. Di er mobilhizmetler belediye çerçevesinde sunulmaz ve engellilere sunulmas için aile hekimli inden sa l kçal anlar da belirlenmemi tir.

4.2“Ziyaretlerin gerçekle tirilmesi için ehirleraras , ehirler ve k rsal alanlar belirlenir”-dördüncü stratejik hedef çerçevesinde öngörülen bir ba ka etkinliktir. AHAM raporlar naistinaden bu tan mlama yap lmad ve bu amaç do rultusunda Sa l k Müdürlü ü, nsan HaklarDairesi ve STK hiçbir koordinasyon toplant s düzenlenmemi tir. Böylelikle ehirleraras ,ehirler ve k rsal alanlar tan mlanamam t r.

Spesifik Hedef 5: Engelliler için profesyonel dan manl klar sunulur.

5.1 “Mevcut dan manl k çerçevesinde engelliler için e itilen sa l k personeliyetkilendirilmi tir” – be inci spesifik hedef çerçevesinde yap lmas öngörülmü tür. AHAMyetkililerine göre bu gerçekle memi tir. Prizren Belediyesindeki Engelliler derne i temsilcileriile yap lan görü meler do rultusunda mevcut dan manl k merkezi genel olup engellilereprofesyonel dan manl k sunabilecek e itimli ki iler bulunmamaktad r.

Spesifik Hedef 6: Engelliler için sa l k hizmetlerine eri im kolayla t r lm t r.

6.1 “Sa l k dosyalar n, uygun güncellemelerin ve di er sa l k /AHM merkezleri ile verial veri i için elektronik sistem in aa edilmi tir” – alt nc spesifik hedef çerçevesindeöngörülen bir etkinliktir. AHAM yetkililerine istinaden engelliler için özel bir elektronik sa l ksistemi bulunmamaktad r fakat AHAM, Sa l k Bakanl nca geli tirilen Sa l k Bilgi sistemi(SBS) ile faaliyet göstermektedirler.

6.2 “Engelli bireylerin tamam AH hizmetlerine ili kin katk lardan geçici olarak muafedilmi tirler”- AHAM ve Prizren Belediyesinde bulunan Engelliler Derne in raporlardo rultusunda gerçekle tirilen bir etkinliktir. u anda engelli ki iler tüm sa l k hizmetleri içinkat l mdan muaf edilmi tirler. Her ne kadar AHAM yetkilileri engellileri tan mlayan resmi birformun bulunmad n , bununla ilgili genellikle d görüntüden yararland klar n rapor etmi tirler.Di er yandan engellilerin tamam sadece d görüntüden belirlenemedi i için kat l mdantamam n n muaf edilip edilmedi i süphesini ortaya atmaktad r.

10 Belediye Aile Hekimli i Merkezi yetkilileri ile mülakat

Hedef 7: Okullarla sa l k bilgilerin payla lmas .

7.1 “AHAM ve AHM, Ö Ç ilgili sa l k kartlar n okullarla payla rlar”- yedinci hedef veEylem Plan çerçevesinde Sa l k alan nda öngörülen son etkinliktir. AHAM ve EngellilerDerne inin yetkililerinin raporlar na istinaden bu etkinlik gerçekle tirilmemi tir. u andaokullarda Ö Ç sa l k kartlar n n kopyas bulunmamakta ve böyle bir ey AHAM k sa vadeliplanlar nda yer almamaktad r.

SONUÇ

Yukar da, “ Prizrende bulunan engelliler için sa l k hizmetlerin düzeltilmesi” gibi birincistratejik hedef çerçevesinde öngörülen etkinliklerin tamam listelenmi tir. Tüm etkinlikler ilgiliraporlama ile takip edilirler yani bu sonda yer alanlar gerçekle tirildi mi ya da gerçekle tirilmedimi. Di er yandan genel bir ekilde hedef do rultusunda öngörülen 18 etkinlikten, 14gerçekle tirilmedi, 1 gerçekle tirildi ve 3 k smen gerçekle tirilmi olarak nitelendirilebilir.


E T M VE PROFESYONEL DESTEK

STRATEJ K HEDEF 2: E T ME DAH L ED LME VE ENGELL LEREPROFESYONEL DESTE N SA LANMASI Ç N KO ULLARIN OLU TURULMASI

Spesifik Hedef Öngörülen etkinlikler1. Dahil edilme ilkeleri gere incee itimin tüm düzeylerine engellilerindahil edilme politikalar n ntasarlanmas

1.1. Belediye e itiminde engellilerin durumu ile ilgiligenel ara t rma1.2. Evde ve sa l k bak m süresince e itiminsunulmas için programlar n uyarlanmas

2. Özel e itim ihityaçl çocuklar ne itilmesi için belediye düzeyindeyetkilerin al nmas

2.1. BEM engelliler için profesyonel, genel kapsamle itim koordinatörünün adland r lmas2.2. Ö Ç e itime eri im yönetimi için belediye e itimyetkililerin kapasitelerinin artt r lmas

3. Ö Ç e itimi için destekleyicisistemin (mekanizman n) kurulmas(olu turulmas )

3.1 Belediye’de de erlendirme için ekibinadland r lmas ve i levli i3.2 Yolculuk yapan ö retenlerin angaje edilmesi3.3 Destekleyici ö retmenlerin angaje edilmesi3.4 Koordinatör ve de erlendirme ekiplerin i levli iiçin k lavuzun hazrlanmas3.5 Yolculuk yapan ö retenlerin ve asistanlar ne itimi

4. Ö Ç genel kapsaml e itimi ile ilgilitoplum bilincinin artt r lmas

4.1 Fark ndal k kampanyalar n düzenenmesi: TVsporlar , gazete yaz lar , yaz kamplar , sporetkinlikleri, tart malar, yuvarlak masalar, yazetkinlikleri4.2 Ö Ç haklar n n tan t lmas ile ilgili uluslararastarihlerin kaydedilmesi4.3 Genel kapsaml e itimin tan t lmas içinmalzemelerin üretilmesi ve da t lmas

5. Erken te his ve müdahale içinbelediye düzyinde sektörler arasmekanizmalar n olu turulmas

5.1. Erken müdahale için spesifik programlar ngeli tirilmesi ve uygulanmas5.2. Ö Ç mevcut durumu ile ilgili durum analizinyap lmas5.3.3-5 ya gruplar dahil erken te his ve müdahaleiçin veri taban n olu turulmas5.4.Erken te his ve müdahale için fark ndal kkampanyalar n geli tirilmesi5.5 Erken te his ve müdahale ile ilgili okulyöneticileri ve e itim personeli için eitimlerdüzenlenmektedir5.6 Erken te his ve müdahale ile ilgili ebeveynlerine itimi5.7 Genel kapsaml e itim ile ilgili Ö retmenlerForumun olu turulmas

6. E itimde engellilerin eri iminindüzeltilmesi

6.1 E itimin önemi ile ilgili çocuk ve aileler içinfark ndal k kampanyalar düzenlenmektedir6.2 Erken ya taki çocuklarla sürekli olarak oyunlar /etkinlikler düzenlenmektedir6.3 Okul ve okul öncesi enstitülerde çocuklar içinziyaretler düzenlenmektedir6.4 Engelli çocuklar için tamamlay c derslerdüzenlenmektedir6.5 Didaktik malzemeler ve ihtiyaç sahibi ö rencileriçin oyunlar sunulmaktad r6.6 Engelli çocuklar olan ailelerle düzenli olarakgrup ve bireysel görü meler düzenlenmektedir6.7 Orta üst okullarda engelli ö renciler için burslarsunulmaktad r6.8 Okula kay t yapmayan ya da kulu terk edenö rencilerin entegrasyonu için programlar uyarlan r(h zland r lm ders )

7. Belediye, engelli ki ilerin dahilolmas n sa lar

7.1 Özel ihtiyaçl çocuklar için okullara ula mdüzenlenmektedir

8. E itim ve ö renci toplulu u dahiledilme kavram ile ilgilibilgilendirilmi tir

8.1 E itli i ve genel kapsam tan tan toplulu a okulartaraf ndan etkinlikler düzenlenmektedir

9. Engellileri desteklemeye yönelikaileler için formel olmayan e itim

9.1 Formel olmayan e itim için ihtiyaçlar belirlenir9.2 Formel olmayan e itimin düzenli oturumlardüzenlenir

10. Staj n yap lmas için t p lisesiokulu ile anla maya var lmas

10.1 Ö Ç bulundu u ilk ö retim okullar ndakiö rencilerin staj n n düzenlenmesi

11. Genel kapsaml pratiklerin düzenlidenetlenmesi, gözlemlenmesi vede erlendirilmesi için kapasitelermevcuttur

11.1 Genel kapsam için yönetmeli in tasarlanmas11.2 Genel kapsam ve düzenli raporlama içinyönetmeli in uygulanmas

Tabela 4- Spesifik Hedeflerin ve 2. Hedef Etkinliklerin Özeti

Spesifik hedef 1: Dahil edilme ilkeleri gere ince e itimin tüm düzeylerineengellilerin dahil edilme politikalar n n tasarlanmas

1.1 “E itimde engellilerin durumu ile ilgili genel ara t rma”- Birinci hedef çerçevesinde,e itimde engellilerin durumu ile ilgili bir genel ara t rman n geli tirilmesi öngörülmü tür.BEM yetkililerince sunulan rapor do rultusunda bu ara t rma gerçekle tirilmemi tir.Di er yandan HandiKos Derne i okul binalar nda fiziksel engelli çocuklar n eri imi ileilgili durumu yans tmay amaçlayan bir ara t rma gerçekle tirmi tir. Ayn zamanda “EcMa Ndryshe” Kurumu engellilerin kar la t bariyerleri yeniden tan tt bir ba kaara t rma geli tirmi tir. Bu ara t rmalar önemli bir giri im olmas na ra men e itimdeengelli çocuklar n durumlar n n tüm unsurlar n yans tacak kadar yeterli say lamazlar.Bu nedenle BEM, e itimde engellilerin durumu ile ilgili genel bir ara t rma yapmal d r.

1.2 “Evde ve sa l k bak m süresince e itimin sunulmas için programlar n uyarlanmas ”.lk hedef çerçevesinde okul ortam nda e itimini sürdüremeyen engelli çocuklar n olmas halindeevde ve sa l k bak m devam etti i sürece e itimin sunulmas için programlar n uyarlanmasöngörülmü tür. BEM yetkililerince sunulan rapor do rultusunda mevcut kardo ve fonlar neksikli i nedeniyle söz konusu programlar n uyarlanmas gerçekle memi tir. Yani Prizren’debulunan hiçbir engelli çocuk sa l k bak m süresince evde e itim hizmetinden faydalanmam t r.

Spesifik Hedef 2: Ö Ç e itilmesi için belediye düzeyinde yetkilerin al nmas

2.1. “BEM genel kapsaml e itim koordinatörünün adland r lmas ”- “ Özel e itim gerektirençocuklar n e itimi için belediye düzeyinde yetkilerin al nmas ” ikinci specifik hedefçerçevesinde genel kapsaml e itim koordinatörün adland r lmas öngörülmü tü. Belediyecras n n sundu u raporlara istinaden sözü edilen koordinatörün adland r lmad fakat yak nzamanda adland r lmas beklenmektedir. Kosova Engellilik Forumu taraf nca geli tirilenKosova’da Engelli Ki iler için Ulusal Stratejin Uygulanma Düzeyi ile ilgili rapor do rultusunda38 Belediyeden 28 genel kapsaml koordinatörleri adland rm t r. Prizren Belediyesine veBelediye cras taraf ndan sunulan raporlara gelince sözü edilen Koordinatör adland rlmam t r.

2.2. “Ö Ç e itiminin yönetilmesi için belediye yetkililerin kapasitesinin artt r lmas ” – Aynzamanda ikinci specifik hedef çerçevesinde Ö Ç e itiminin yönetilmesi için belediye yetkililerinkapasitelerinin artt r lmas da öngörülmü tür. BEM sunudu u raporlar do rultusunda enstitübünyesinde Özel htiyaçl Çocuklar n e itimin yönetilmesi alan nda sadece iki yetkili e itilmi tir.

12 Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat13 “Engelliler için bariyerleri ortadan kald rmayan ehir PRIZREN”- Ec ma Ndryshe

Spesifik hedef 3: Ö Ç e itimi için destekleyici sistemin kurulmas

3.1 “Belediyede de erlendirme için ekipin adland r lmas ve i levselli i” – Üçüncü specifikhedef çerçevesinde belediyede de erlendirme ekibin adland r lmas ve i levselli inin yap lmasda öngörülmü tür. E itim, Bilim ve Teknoloji Bakanl nca verilen Özel htiyaçl Çocuklar nPedagojik De erlendirilmesi için 16/2017 say l dari Yönergeye dayal olarak engelli çocuklaruygun e itimle donanmalar için e itim ihtiyaçlar n n profesyonel de erlendirmesine tabitutulmal d rlar. E itim, Bilim ve Teknoloji Bakanl belediye düzeyinde engelli çocuklar ne itim ihtiyaçlar n de erlendiren Profesyonel De erlendirme Gruplar n kurulmas n talimatverdi. De erlendirme gruplar D do rultusunda unlardan olu ur: Genel kapsaml E itimBelediye Yetkilisi / Grup koordinatörü; Psikolog; Özel Pedagog; Sosyal Çal an ve DestekleyiciÖ retmen. BEM yetkililerinin sundu u raporlar do rultusunda Prizren BelediyesindeDe erlendirme Grubu i levseldir ve unlardan olu ur: BEM bir yetkili, bir Hekim, HendiKosDerne inden bir yetkili, Sosyal Çal ma Merkezinden bir yetkili, bir Psikolog ve bir Ö retmen.Prizren Belediyesinde De erlendirme Grubun mevcut telafisi mevcut Y öngörülen telafiyeuygun de ildir.

3.2 “Yolculuk yapan ö retmenlerin me gul edilmesi”- Üçüncü specifik hedef çerçevesindePrizren Belediyesinde bulunan engelli çocuklar n e itiminin desteklenmesi için yolculuk yapanö retmenlerinde de megul edilmesi öngörülmü tür. Yetkililerin sundu u raporlara istinadenfonlar n eksik olmas sebebiyle istihdam edilen ve yolculuk yapan hiçbir ö retmenbulunmamaktad r.

3.3. “Destekleyici ö retmenlerin me gul edilmesi ”- Üçüncü specifik hedef çerçevesinde,destekleyici ö retmenlerin de me gul edilmesi öngörülmü tür. BEM sunulan raporlara istinadenyakla k 60 engelli çocu un faydaland “Motrat Qirjazi” ve “Ibrahim Femiu” lk Ö retimOkullar nda çal an 4 destekleyici ö retmen istihdam edilmi tir. BEM istihdam edilendestekleyici ö retmenlerin say s n n Prizren Belediyesinde bulunan engelli çocuklar nihtiyaçlar n kar lamaya yeterli olmad n de erlendirmi tir.

3.4 “De erlendirme ekiplerin ve koordinatörün i levselli i için yönergenin haz rlanmas ”-Üçüncü specifik hedef çerçevesinde De erlendirme Ekiplerin ve Koordinatörün levselli i içinbir Yönergenin haz rlanmas da öngörülmü tür. BEM sunulan raporlara istinaden söz konusuyönerge haz rlanm t r; ancak resmi e- posta talebinden sonra bile mülakatç ile payla lmam t r.

14 PrizrenBelediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat15 Prizren Belediye cras ndaki yetkililerle mülakat16 Özel htiyaçl Çocuklar n Pedagojik olarak De erlendirilmesi için 16/2017 say l dari Yönerge. ( 2017) EBTB

3.5 “Yolculuk yapan ö retmenlerin ve ki isel asistanlar n e itimi” – Eylem Plan ve üçüncüspecifik hedef çerçevesinde e itimde engelli çocuklar n desteklenmesi için profesyonelkapasitelerinin artt r lmas amac yla yolculuk yapan ö retmenlerin ve ki isel asistanlar n e itimide öngörülmü tür. BEM sunulan raporlara istinaden, Prizren Belediyesinde u anda ki iselasistan bulunmad sürece yolculuk yapan 20 üzerinde ö retmen e itilmi tir.

Spesifik hedef 4: Ö Ç genel kapsaml e itimi ile ilgili toplum bilincininartt r lmas

4.1 “Fark ndal k kampanyalar n düzenenmesi: TV sporlar , gazete yaz lar , yaz kamplar ,spor etkinlikleri, tart malar, yuvarlak masalar, yaz etkinlikleri” – Dördüncü spesifik hedefçerçevesinde, grup hedefin ve kampanyalar n olmas gereken spesifik amac belirlenmemi isebile fark ndal k kampanyalar n da düzenlenmesi öngörülü tür. Bu kampanyalar n okulyönetimini, ö retmenleri, çocuklar n ailelerini, genel olarak toplumu ya da engelli çocuklarhedefleyip hedeflemedi i belirsizli ini korumaktad r. BEM sundu u raporlara istinaden son ikiy l engelli çocuklar n e itimi ile ilgili hiçbir fark ndal k kampanyas geli tirilmemi tir.

4.2 “Ö Ç haklar n n tan t lmas ile ilgili uluslararas tarihlerin kaydedilmesi” – Dördüncüspesifik hedef çerçevesinde, Ö Ç haklar n tan t lmas için uluslarars tarihlerin kaydedilesiamac yla çe itli etkinliklerin geli tirilmesi öngörülmü tür. BEM sundu u raporlara istinadendüzenlenen gösterilerin ve kat l mc lar n say s tam olarak bilinmese bile son iki y l Ö Ç haklarile ilgili uluslararas tarihler, çe itli etkinlikler arac l nda düzenlenmi tir.

4.3 “Genel kapsaml e itimin tan t lmas için malzemelerin üretilmesi ve da t lmas ” –Dördüncü spesifik hedef çerçevesinde genel kapsaml e itimin tan t lmas için malzemelerinüretilmesi ve da t lmas da öngörülmü tür. BEM sundu u raporlara istinaden genel kapsamle itimin tan t lmas için hiçbir malzemenin üretilmedi i ve da t lmad d r.

Spesifik hedef 5: Erken te his ve müdahale için belediye düzyinde sektörleraras mekanizmalar n olu turulmas

5.1. “Erken müdahale için spesifik programlar n geli tirilmesi ve uygulanmas ”- Be incispesifik hedef çerçevesinde engelli çocuklara erken müdahale edilmesi için spesifik programlar ngeli tirilmesi ve uygulanmas öngörülmü tür. BEM yetkililerinin sundu u raporlardo rultusunda söz konusu programlar 2018/2019 mevcut okul y l süresince geli tirilmesi içinçal taylar n düzenlenmesi planlansa da imdiye dek geli tirilmedi ve uygulanmam t r.

5.2. “Ö Ç mevcut durumu ile ilgili durum analizin yap lmas ”- Be inci spesifik hedefçerçevesinde Ö Ç mevcut durumunun incelenmesi öngörülmü tür. BEM istinaden sözü edilenanaliz imdiye dek gerçekle memi tir fakat mevcut okul y l n ba nda gerçekle tirilmesibeklenmektedir.

17 Özel htiyaçl Çocuklar n Pedagojik olarak De erlendirilmesi için 16/2017 say l dari Yönerge. ( 2017) EBTB18 PrizrenBelediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat

5.3.” 3-5 ya gruplar dahil erken te his ve müdahale için veri taban n olu turulmas ” -Be inci spesifik hedef çerçevesinde erken te his ve müdahale için veri taban n olu turulmasöngörülmü tür. bu veri taban BEM yetkililerine göre halen gerçekle memi tir. E itimMüdürüne göre sözü edilen veri taban n n Prizrende bulunan Engelliler Derne inin yard m ileen k sa zamanda gerçekle tirilmesi beklenmektedir.

5.4. “Erken te his ve müdahale için fark ndal k kampanyalar n geli tirilmesi” Be incispesifik hedef çerçevesinde erken te his ve müdahale için fark ndal k kampanyalar ngeli tirilmesi öngörülmü tür. BEM sundu u raporlar bu do rultuda halen hiçbir kampanyan ngeli tirilmedi ini göstermektedir.

5.5. “Erken te his ve müdahale ile ilgili okul yöneticileri ve e itim personeli için eitimlerdüzenlenmektedir” – be inci spesifik hedef çerçevesinde öngörülen ba ka bir etkinliktir. BEMyetkililerinin sundu u raporlara istinaden bu alanda BEM hiçbir e itim düzenlenmemi tir.

5.6. “Erken te his ve müdahale ile ilgili ebeveynlerin e itimi” – BEM ve PrizrenBelediyesinde bulunan Engelliler Derne inin raporlar do rultusunda gerçekle memi biretkinliktir.

5.7. “Genel kapsaml e itim ile ilgili Ö retmenler Forumun olu turulmas ”- ayn ekildebe inci spesifik hedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. BEM yetkililerininsundu u raporlara istinaden söz konusu forum Müdürlü ün plan nda olmas na ra men halenolu turulmam t r.

Spesifik Hedef 6: E itimin önemi ile ilgili çocuk ve aileler için fark ndal kkampanyalar düzenlenmektedir

6.1“E itimin önemi ile ilgili çocuk ve aileler için fark ndal k kampanyalardüzenlenmektedir (Eylem Plan gere ince ) y lda en az iki tane”- Alt nc spesifik hedefçerçevesinde e itimin önemi ile ilgili çocuk ve aileler için fark ndal k kampanyalar ngeli tirilmesi öngörülmü tür. BEM yetkililerine göre bu amaç do rultusunda hiçbir fark ndal kkampanyas düzenlenmemi tir.

6.2 “Erken ya taki çocuklarla sürekli olarak oyunlar / etkinlikler düzenlenmektedir” –BEM son iki y l boyunca bu tür etkinli in gerçekle ti i ile ilgili herhangi bir rapor sunmam t r.

6.3. “Okul ve okul öncesi enstitülerde çocuklar için ziyaretler düzenlenmektedir” – Alt ncspecifik hedef çerçevesinde okul ve okul öncesi enstitülerde çocuklar için ziyaretlerindüzenlenmesi öngörülmü tür. Belediye e itim yetkililerince imdiye kadar 15 ziyaretgerçekle mi tir.

19 PrizrenBelediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat20 Özel htiyaçl Çocuklar

6.4. “Engelli çocuklar için tamamlay c dersler düzenlenmektedir”- Alt nc hedefçerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülen bir di er etkinliktir. Engelliler Derne in sundu uraporlara istinaden tamamlay c dersler destekleyici ö retmenler taraf ndan “Arbana” okulundadüzenlenmektedir.

6.5. Didaktik malzemeler ve ihtiyaç sahibi ö renciler için oyunlar sunulmaktad r – BEMbu konu ile ilgili bilgisinin olmad n dile getirdi i ve gerçekle tirilmesi öngörüldü ü bir di eretkinliktir. Onlara göre sözü edilen etkinlik okular taraf ndan kar lanamaz fakat BEM bununya an p ya anmad ile ilgili bilgi sahibi de il.21 Prizren Belediyesinde Engelli Kurulu lardan olu an Grup: “Down Syndrome Kosova”, “Caritas Kosova”, “HandikosPrizren”, “Kosova Kas Distrofisi olan ki ilerden olu an Kurulu ”, “ QKD- Pema”, “Otizm”, “Cerebralis”, “Sa rlarDerne i”, “Ama Derne i” ve “Ec ma Ndryshe” 22 Prizren Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat6.6. Engelli çocuklar olan ailelerle düzenli olarak grup ve bireysel görü melerdüzenlenmektedir – Alt nc hedef çerçevesinde engelli çocuklar olan ailelerle düzenli okullarlagrup ve bireysel görü melerin düzenlenmesi öngörülmü tür. BEM göre bu görü melerö retmenler taraf ndan düzenlenmektedir fakat geçen y llarda kaç görü menin gerçekle tirildi ive sonuçlar n n ne oldu u ile ilgili bilgileri bulunmamaktad r.

6.7. “Orta okullarda engelli ö renciler için burslar sunulmaktad r”- BEM göre bugünekadar ö renimlerinin desteklenmesi ile ilgili özel ihtiyaçl çocuklar için yakla k 30 bursverilmi tir. Di er yandan Engelliler Derne i faydalanlarla ilgili bilgi sahibi olmad klar n raporetmi tirler.

6.8. “Okula kay t yapmayan ya da kulu terk eden ö rencilerin entegrasyonu içinprogramlar uyarlan r (h zland r lm ders )”– Alt nc specifik hedef çerçevesindeöngörülmü tür. BEM yetkililerinin sundu u raporlara istinaden söz konusu programuygulanmad fakat BEM k sa vadeli planlar nda yer almaktad r.

Spesifik hedef 7: Belediye, engelli ki ilerin dahil olmas n sa lar

7.1 “Özel ihtiyaçl çocuklar için okullara ula m düzenlenmektedir”BEM raporlardo rultusunda sürekli olarak gerçekle tirilen bir etkinliktir. 2016 y l raporlar do rultusundaula m 3 ki i için sa lanm t r, 2017 y l nda ula m 5 çocuk için sa lanm t r, 2018 y l nda iseula m 3 çocuk için sa lanm t r. Di er yandan Engelliler Derne in raporlar na istinadenula mdan faydalanan Ö Ç say s BEM sundu u raporlardan daha fazlad r.

Spesifik Hedef 8: E itim ve ö renci toplulu u dahil edilme kavram ile ilgilibilgilendirilmi tir.

8.1 “E itli i ve genel kapsam tan tan toplulu a okular taraf ndan etkinliklerdüzenlenmektedir” – Sekizinci specifik hedef çerçevesinde öngörülen etkinliktir. BEMyetkililerine göre amaç do rultusunda kaç etkinli in düzenlendi i, kat l mc lar n kimler oldu uya da etkileri ne oldu u gibi bilgiler bulunmamaktad r.

Spesifik Hedef 9: Engellileri desteklemeye yönelik aileler için formelolmayan e itim

9.1. “Formel olmayan e itim için ihtiyaçlar belirlenir” – Dokuzuncu hedef çerçevesindeengelli çocuklar n formel olmayan e itimi ile ilgil ihtiyaçlar n da belirlenmesi öngörülmü tür.BEM raporlar bu ihtiyaçlar n belirlenmedi ini ve bu konu ile ilgili hiçbir raporunolu turulmad n göstermektedir.

9.2 “Formel olmayan e itimin düzenli oturumlar düzenlenir”- Dokuzuncu hedefçerçevesinde formel olmayan e itimin düzenli oturumlar n n düzenlenmesi öngörülmü tür. Busonuncusu sadece orta okullarda uygulanmaktad r. Bunun yan s ra yetkililer düzenlenengörü melerin say s , sonuçlar ya da elde edilen sonuçlarla ilgili verilerinin olmad ngöstermi tir.

Hedef 10: Staj n yap lmas için t p lisesi okulu ile anla maya var lmas

10.1 “Ö Ç bulundu u ilk ö retim okullar ndaki ö rencilerin staj n düzenlenmesi” –Onuncu hedef çerçevesinde, Ö Ç bulundu u okullarda staj n yap lmas için T p Lisesi Okulu ileAnla man n imzalanmas öngörülmü tür. Sözü edilen anla ma gerçekle tirilmedi ve t p lisesiö rencileri özel ihtiyaçl çocuklar n bulundu u okullarda straj yapmamaktad rlar.

Hedef 11: Genel kapsaml pratiklerin düzenli denetlenmesi, gözlemlenmesive de erlendirilmesi için kapasiteler mevcuttur

11.1 “Genel kapsam için yönetmeli in tasarlanmas ” – Onbirinci hedef çerçevesinde Genelkapsaml Yönetmeli in tasarlanmas öngörülmü tür. BEM yetkililerince yönetmelik tasarlanmfakat e itim enstitülerine halen da t lmam t r. Bunun da mevcut okul y l süresince yap lmasöngörülmektedir.

11.2 “Genel kapsam ve düzenli raporlama için yönetmeli in uygulanmas ”- Onbirinci hedefçerçevesinde yönetmeli in uygulanmas ve uygulanmas ile ilgili okullar n düzenli raporlar n nolmas öngörülmü tür. Sözü edilen yönetmelik halen e itim enstitülerine da t lmad içinuygulanmas ve rapor edilmesi gerçekle memi tir.

23 Prizren Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat24 Prizren Belediyesinde Engelli Kurulu lardan olu an Grup: “Down Syndrome Kosova”, “Caritas Kosova”,“Handikos Prizren”, “Kosova Kas Distrofisi olan ki ilerden olu an Kurulu ”, “ QKD- Pema”, “Otizm”,“Cerebralis”, “Sa rlar Derne i”, “Ama Derne i” ve “Ec ma Ndryshe”

SONUÇ

Yukar da , “Engellilere profesyonel deste in sunulmas ve e itime dahil edilmeleri içinko ullar n olu turulmas ” gibi ikinci Stratejik Hedef çerçevesinde öngörülen etkinliklerin tamamlistelenmi tir. Tüm etkinlikler ilgili raporlama ile takip edilirler yani bu sonunculargerçekle tirildi mi ya da gerçekle tirilmedi mi. Di er yandan genel bir ekilde hedefdo rultusunda öngörülen 34 etkinlikten, 18 gerçekle tirilmedi, 10 gerçekle tirildi ve 6 süreçteoldu u rapor edilmi tir.

25 Özel htiyaçl Çocuklar26 Prizren Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat

ST HDAM VE REFAH

STRATEJ K HEDEF 3: ENGELL LER Ç N ST HDAM OLANAKLARINSUNULMASI VE REFAHIN ARTTIRILMASI

Spesifik Hedefler Öngörülen etkinlikler1. Engellilerin istihdamedilmesi için e it ko ullar nolu turulmas

1.1 Özel sektörde engellilerin istihdam edilmesi içinfark ndal k kampanyalar düzenlenmektedir1.2 ehrin görünür yerlerinde istihdam bilgi panellerinyerle tirilmesi1.3. Topluluk üyelerin yapt profesyonel hizmetlerintamam belirlenir ve yay nlan rlar

2. Engellilerin istihdam içinprofesyonel e itim ve yenidene itim

2.1 piyasas n n talepleri do rultusunda profesyonel e itimve yeniden e itim için profillerin geni letilmesi veengellilerin istihdam edilmesi için programlar n tasarlanmas2.2. Ekonomik potansiyeli göz önüne alarak engelliler içinyeni profesyonel e itim programlar tasarlan r2.3 Fonlar n tahsis edilmesi arac l nda profesyonel e itimiçin programlar n uygulanmas desteklenir

3. stihdam edilen engellilerinsay s n n artt r lmas olanaile ilgili i gücün ve mevcutpiyasan n ihtiyaç analizibulunmaktad r

3.1 Engelliler için pikasa ve mevcut i gücün ara t r lmas içindan manl k me gul edilir3.2 gücü ile ilgili teklif tasarlan r3.3 Ara t rma kamuya aç k sunulur ve tüm i letmekurulu lar na da t l r

4. Engellilerin istihdama dahilolmas için olanaklar sunulur

4.1 Belediye, sembolik kira sunarak engelliler taraf ndanolu turulacak yeni i letmeler için kolayl klar sunar4.2 Belediye, engelliler taraf ndan aç lan yeni i letmeler içinbelediye vergilerinde indirim yapar4.3 Belediye, engellilerin zanaat, turistik ve kültürel mirasfaaliyetleri sürdürebilmeleri için alan sunar

5. letmeler, engelliçal anlar n say s n nartt t lmas için te vik edilirler

5.1 Faiz/ ihale aç s ndan belediye büyük ölçüde engelliçal amlar n dahil olmas n önerir / tavsiye eder

6. Toplulukta hizmetlerinkapsam

6.1. Hizmetlerin geli tirilmesi için hibelerin verilmesiarac l nda engelli çocuk ve yeti kinlerle ilgili merkezlerindaha iyi çal mas6.2. bu merkez uzmanlar için e itimlerin sunulmas

7. Engelliler sosyal program nkullan m ile ilgilibilinçlendirilmi tirler ve sosyalmerkezin sundu u hizmetlerhakk nda yeterli bilgiyesahiptirler

7.1 Sosyal program n kullan lmas için sürdürülürbilgilendirme kampanyalar yap lmaktad r


27 Engelliler

Spesifik Hedef 1: Engellilerin istihdam edilmesi için e it ko ullar nolu turulmas

Üçüncü stratejik hedef çerçevesinde istihdam ve sosyal refah ile ilgili olan etkinliklerintamam sorumlu enstitü olarak ÇSRM belirlemi tir. Di er yandan ÇSRM tararf ndan sunulanraporlar do rultusunda strateji çerçevesinde istihdam ile ilgili olan etkinliklerin tamam ÇSRMsorumlulu unda de ildir. ÇSRM Müdürüne göre, yöneti i müdürlük sadece sosyal refahpolitikalar ile u ra r, istihdam politikalar ise stihdam Bürosunun yetkisi dahilindedir. Yaniüçüncü stratejik hedefin uygulanmas n n gözlemlenmesi ile ilgili strateji çerçevesinde her nekadar sorumlu enstitü olarak belirlenmemi se de stihdam Bürosuyla da görü ülmü tür.

1.1. “Özel sektörde engellilerin istihdam edilmesi için fark ndal k kampanyalardüzenlenmektedir”- Üçüncü stratejik hedef çerçevesinde ilk etkinliktir. stihdam Bürosununsundu u raporlara istinaden engellilerin istihdam edilmesi için fark ndal k ile ilgili y lda ikikampanya düzenlenmi tir. Ayn ekilde raporlara göre istihdam için fark ndal k kampanyalarçerçevesinde baz engelli ki iler (tam say s verilmemi tir) kamu enstitülerinde bir ayl na görevyapm t rlar. Bunun d nda B raporlar na göre istihdam için engellilerin bilinçlendirilmesiamac yla en u rak yerlerde medya kampanyalar kamu ilanlar da yap lm t r.

1.2 “ ehrin görünür yerlerinde istihdam bilgi panellerin yerle tirilmesi”Büronun raporlar na göre Kültür Evi, lk Köprü, çe itli Okullar gibi en u rak yerlerde bilgipanelleri yerle tirilmi ve e-postalar gönderilmi tir. Söz konusu paneller, stihdam Bürosununyapt hizmetlerle ilgili, B taraf ndan uygulanan çe itli projelere dahil olan engelliler için aç kolanaklar n yer ald bilgileri içermektedir.

1.3 “Topluluk üyelerin yapt profesyonel hizmetlerin tamam belirlenir veyay nlan rlar” – Üçüncü stratejik hedef çerçevesinde öngörülen bir etkinliktir. stihdam Bürosuyetkilileri söz konusu hizmetlerin belirlendi ini ve a a da belirtildi i gibi oldu unu raporetmi tirler: “ stihdam, profesyonel e itim, istihdamda arabuluculuk v.s”. Di er yandan sözüedilen etkinlik engellilerin aktif ve çal abilece i profesyonel hizmet ve alanlar n belirlenmesiniamaçlami t r. stihdam Bürosunun raporlar bu verileri sunmamaktad r.

28 Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ü29 stihdam Bürosu yetkilileri ile mülakat

Spesifik Hedef 2: Engellilerin istihdam için profesyonel e itim ve yenidene itim

2.1 “ piyasas n n talepleri do rultusunda profesyonel e itim ve yeniden e itim içinprofillerin geni letilmesi ve engellilerin istihdam edilmesi için programlar n tasarlanmas ”-kinci spesifik hedef çerçevesinde öngörülen bir etkinliktir. stihdam Bürosunun sundu uraporlara istinaden profesyonel e itim ve yeniden e itim için profiller geni letilmemi tir. B görei piyasas “ dü ük engel düzeyi “ olan ki ileri istemektedir. Söz konusu rapordan net olarak ipiyasas nda hangi engelli profilin istenildi ini anlayam yoruz. Ayn ekilde B taraf ndansunulan raporda profesyonel ekilde e itilen engellilerin say s ve e itildikleri ya da yenidene itildikleri alanlarla ilgili bilgileri bulunmamaktad r.

2.2 “Ekonomik potansiyeli göz önüne alarak engelliler için yeni profesyonel e itimprogramlar tasarlan r” – istihdam Bürosuna göre söz konusu etkinlik her nekadar bu sondayer alan n politikalar n n tasarlanmas B ise onlar n uygulanmas ndan sorumlu olsa bile Çal mave Sosyal Refah Bakanl çerçevesinde Sosyal Refah Departman taraf ndan kar lan r.

2.3 “Fonlar n tahsis edilmesi arac l nda profesyonel e itim için programlar nuygulanmas desteklenir” stihdam Bürosunun sundu u raporlara göre profesyonel e itimprogram n uygulanmas için Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ünün daimi fonlar ve USAID,Kosova Avrupa Birli i Dairesi gibi uluslararas kurulu lar n sübvansiyonlar mevcuttur. Budurumda stihdam Bürosu genel durumu yans tarak profesyonel e itim ile ilgili engelliler içinspesifik programlarla ilgili rapor sunmam t r.

Spesifik Hedef 3: stihdam edilen engellilerin say s n n artt r lmas olana ileilgili i gücün ve mevcut piyasan n ihtiyaç analizi bulunmaktad r

3.1 “Engelliler için pikasa ve mevcut i gücün ara t r lmas için dan manl k me guledilir” – üçüncü spesifik hedef çerçevesinde öngörülen bir di er etkinliktir. stihdam Bürosununsundu u raporlara istinaden enstitü bünyesinde i arayan ki ilerin yard m na hizmet edenistihdam dan manlar bulunmaktad r. B göre her y l genel olarak i piyasas ara t r l r.

3.2 “ gücü ile ilgili teklif tasarlan r”- Üçüncü hedef do rultusunda gerçekle mesiöngörülmü tür. Bu a amaya dek stihdam Bürosunun raporlar na göre engelliler için herhangi biri gücü teklifi yap lmad anla lm t r.

3.3 “Ara t rma kamuya aç k sunulur ve tüm i letme kurulu lar na da t l r” – üçüncü hedefdo rultusunda gerçekle tirilmesi öngörülen bir etkinliktir. stihdam Bürosunun sundu uraporlara göre ara t rma bilgilendirmek amac yla irketlere da t l ve bu irketler genellikle çoki olanaklar olan kurulu lard r.

30 stihdam Bürosu yetkilileri ile mülakat

Spesifik Hedef 4: Engellilerin istihdama dahil olmas için olanaklar sunulur

4.1 “Belediye, sembolik kira sunarak engelliler taraf ndan olu turulacak yeni i letmeleriçin kolayl klar sunar” – Eylem Plan çerçevesinde her ne kadar ehirle me ve Alan PlanlamaMüdürlü ü etkinli in uygulanmas ndan sorumlu enstitü olsa bile bu sonuncusu etkinli inuygulanmas konusunda sorumlu olmamay dile getirmi tir. Sözü edilen etkinli i uygulayacakolan enstitünün hangisi oldu u belirsiz kalm t r.

4.2 “Belediye, engelliler taraf ndan aç lan yeni i letmeler için belediye vergilerinde indirimyapar” – dördüncü spesifik hedef çerçevesinde öngörülen bir etkinliktir. Belediye cras na görebelediye vergisi dü ürülmemi tir ve onlara göre böyle bir ey engelliler taraf ndan talepedilmemi tir. Eylem Plan çerçevesinde belediye vergisinin dü ürülmesi için Dan manlarKurulunca bir sonuç ç klart lmas gerekirdi. Belediye cras n n sundu u raporlara göre ise sözüedilen Kurul bulunmamaktad r.

4.3 “Belediye, engellilerin zanaat, turistik ve kültürel miras faaliyetleri sürdürebilmeleriiçin alan sunar” – Üçüncü hedef çerçevesinde belediye engellilerin zanaat, turistik ve kültürelmiras faaliyetlerini sürdürebilmeleri için alan sunulmas öngörülmü tür. Belediye cras n nsundu u raporlara göre belediye alanlar sadece HandiKos ve Down Syndrome Kosova gibi ikikurum taraf ndan kullan labilmekte. Di er yandan bu iki kurum mutlaka zanaat, turistik vekültürel miras faaliyetleri sürdürmemesi gerkmemekte. Onlar n görevleri genellikle temsilettikleri toplulu un haklar n temsil etmek, savunmak ve tan tmakt r. Bu nedenle engellilerinzanaat, turistik ve kültürel miras faaliyetlerini sürdürebilmeleri için belediye alanlar nkulland klar n söyleyemeyiz.

Spesifik Hedef 5: letmeler, engelli çal anlar n say s n n artt t lmas içinte vik edilirler

5.1 Faiz/ ihale aç s ndan belediye büyük ölçüde engelli çal amlar n dahil olmas n önerir /tavsiye eder – Be inci spesifik hedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. Belediyecras n n sundu u raporlara göre 3 engelli belediye enstitülerinde istihdam edilmi tir di erad mlar ise at lmam t r.

31 ehirle me ve Alan Planlama Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat32 Prizren Belediyesinin cra yetkilileri ile mülakat33 Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ü ile mülakat

Spesifik Hedef 6: Toplulukta hizmetlerin kapsam

6.1. “Hizmetlerin geli tirilmesi için hibelerin verilmesi arac l nda engelli çocuk veyeti kinlerle ilgili merkezlerin daha iyi çal mas ”– ÇSRM sundu u raporlara istinaden sözkonusu müdürlük a a da belirtildi i üzere sübvansiyon ile engelli kurulu lara destek sunmu tur:2016 y l nda toplam 9700 Yuro de erinde 7 STK sübvansiyon sunulmu tur, 2017 y l nda15.700 yuro de erinde 6 STK sübvansiyon sunulmu tur, 2018 y l nda ise 22.500 yuro de erinde11 STK sübvansiyon sunulmu tur.

6.2. “ bu merkez uzmanlar için e itimlerin sunulmas ” – Be inci spesifik hedefçerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülen bir etkinliktir. ÇSRM ve Engelliler Derne in sundu uraporlara istinaden imdiye dek toplulu a hizmet sunan kurulu lar n kapasitelerinin artt r lmasamac yla hiçbir e itim düzenlenmemi tir.

Spesifik Hedef 7: Engelliler sosyal program n kullan m ile ilgilibilinçlendirilmi tirler ve sosyal merkezin sundu u hizmetler hakk nda yeterlibilgiye sahiptirler

7.1 “Sosyal program n kullan lmas için sürdürülür bilgilendirme kampanyalaryap lmaktad r” – üçüncü stratejik hedef çerçevesinde öngörülen bir di er etkinliktir. ÇSRMgöre sosyal program n kullan lmas ile ilgili engelliler toplulu un bilinçlendirilmesi amac yla butür etkinlikler yap lmam t r. Birçok engelli sosyal merkezlerin sundu u hizmetlerden ya dasosyal programlar kullanma hakk ile ilgili haberdar olmayabilir.

SONUÇ

Yukar da, “Engellilerin istihdam için e it olanaklar n sunulmas ve refah n artt r lmas ” gibiüçüncü Stratejik Hedef çerçevesinde öngörülen etkinliklerin tamam listelenmi tir. Tümetkinlikler ilgili raporlama ile takip edilirler yani bu sonuncular gerçekle tirildi mi ya dagerçekle tirilmedi mi. Di er yandan genel bir ekilde hedef do rultusunda öngörülen 16etkinlikten, 10 gerçekle tirilmedi, 3 gerçekle tirildi ve 3 k smen gerçekle tirilen etkinliklerolarak nitelendirilebilirler.

34 Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ü ile mülakat35 Prizren Belediyesinde Engelli Kurulu lardan olu an Grup: “Down Syndrome Kosova”, “Caritas Kosova”,“Handikos Prizren”, “Kosova Kas Distrofisi olan ki ilerden olu an Kurulu ”, “ QKD- Pema”, “Otizm”,“Cerebralis”, “Sa rlar Derne i”, “Ama Derne i” ve “Ec ma Ndryshe”

F Z KSEL ER M

STRAJEK K HEDEF 4: ENGELL LER Ç N ER MDE E T KO ULLARINOLU TURULMASI

Spesifik Hedef Öngörülen etkinlikler1. Engelliler için hedeflere eri im konusundaihtiyaç duyulmas halinde saha durumunara t r lmas

1.1 Engellilerin eri imi için yerel düzeydeara t rmalar n geli tirilmesi1.2 Özel sektörler de dahil kamu binalar naengellilerin eri im önemi ile ilgili fark ndal kkampanyalar

2. Engelliler için sa l k enstitülerinde eri iminara t r lmas ve düzeltilmesi

2.1 Engelliler için uygun sa l k enstitülerindeeri imin ara t r lmas2.2.Sa l k hizmetleri sunanlarda Engellilerineri im önemi ile ilgili fark ndal kkampanyalar2.3.Kamu sa l k enstitülerinde engelliler içinstandart tuvaletlerin, (E.C standartlardo rultusunda maksimum %6 e ilimli )eri im için rampalar n in aa edilmesi vei levselli i.

3. E itimin tüm düzeylerinde engelliçocuklar n eri iminin sa lanmas

3.1. Engelliler için okul altyap s n ndüzeltilmesi ve uyarlanmas3.2 E itim binalar nda engelliler için standarttuvaletlerin, (E.C standartlar do rultusundamaksimum %6 e ilimli ) eri im içinrampalar n in aa edilmesi ve i levselli i

4. Kamu ula mda eri im ve bilgininsa lanmas

4.1.Kamu ula m duraklar nda altyap n nuyarlanmas4.2.E ilim, sesli ve görsel sinyallerle kamuula m araçlarla donan m

5. Kültürel ya amda engellilerin dahil edilmeolanaklar n olu turulmas

5.1.Engelliler için spor ve kültürelerkinliklerinin gerçekle tirilmesi5.2.Engelliler için kültür sanat etkinlikleri ileilgili Projelerin maddi deste in sunulmas5.3.Gençlik etkinliklerinde engelli gençlerindahil edilmesi5.4.Engelliler için bölgesel i birli indesteklenmesi


Spesifik hedef 1: “Engelliler için hedeflere eri im konusunda ihtiyaçduyulmas halinde saha durumun ara t r lmas ”

1.1. “Engellilerin eri imi için yerel düzeyde ara t rmalar n geli tirilmesi” – Be incihedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülen bir etkinliktir. nsan Haklar Dairesinin sundu urapora istinaden bu ara t rma gerçekle memi tir. Etkinli in gerçekle tirilmesi ile ilgili herhangibir somut plan rapor edilmemi tir.

1.2 “Özel sektörler de dahil kamu binalar na engellilerin eri im önemi ile ilgili fark ndal kkampanyalar ”- Be inci hedef çerçevesinde engellilerin eri im önemi ile ilgili fark ndal kkampanyalar n gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. nsan Haklar Dairesinin sundu u raporlaragöre biri Ekim ay nda ve di eri Aral k ay nda olmak üzere y lda iki kampanya düzenlenmi tir.

Spesifik Hedef 2 - Engelliler için sa l k enstitülerinde eri imin ara t r lmasve düzeltilmesi

2.1 “Engelliler için uygun sa l k enstitülerinde eri imin ara t r lmas ” – Müfetti likMüdürlü ün sundu u raporlara göre sa l k binalar n ço u ve Belediye Aile Hekimli iMerkezleri eri ilebilir durumda, özel sa l k binalar ile ilgili bilgi sahibi de iller. MM göresa l k enstitülerinde engellilerin eri iminin düzeltilmesi ile ilgili herhangi bir ara t rma ya darapor yap lmam t r.

2.2 “Sa l k hizmetleri sunanlarda Engellilerin eri im önemi ile ilgili fark ndal kkampanyalar ” – Sa l k Müdürlü ü, Müfetti lik Müdürlü ü ve ehirle me ve Alan PlanlamaMüdürlü ü taraf ndan uygulanmas öngörülen bir etkinliktir. SM sundu u raporlara göre sa l khizmetleri sunanlarda engellilerin eri im önemi ile ilgili fark ndal k kampanyalar n say s ileilgili ve etkilerinin olup olmad ile ilgili bilgileri bulunmamaktad r. Di er yandan APM,engelliler için fiziksel eri imin düzeltilmesi ile ilgili sorumlu olmad n rapor etmi tir.

2.3 “Kamu sa l k enstitülerinde engelliler için standart tuvaletlerin, (E.C standartlardo rultusunda maksimum %6 e ilimli ) eri im için rampalar n in aa edilmesi vei levselli i”-ikinci hedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. SM sundu u raporlaragöre sa l k binalar n tamam engelliler için eri ilebilir, tuvaletlerin ço u standartlara uygun in aaedilmi tir ve tüm rampalar sa l k binalar nda i levseldir. Di er yandan Engelliler Derne i sa l kbinalar n tamam n n engelliler için eri iminin olmad n rapor etmi tir.

36 nsan Haklar Dairesi yetkilileri ile mülakat37 Müfetti lik Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat38 Sa l k Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat39 ehirle me ve Alan Planlama Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat

Spesifik Hedef 3 - E itimin tüm düzeylerinde engelli çocuklar n eri imininsa lanmas

3.1 “Engelliler için okul altyap s n n düzeltilmesi ve uyarlanmas ” – Üçüncü hedef çerçevesindegerçekle tirilmesi öngörülmü tür. BEM göre Prizrendeki okullar n yakla k %45 e ilimlerbulunmaktad r.3.2 “E itim binalar nda engelliler için standart tuvaletlerin, (E.C standartlardo rultusunda maksimum %6 e ilimli ) eri im için rampalar n in aa edilmesi vei levselli i” – Üçüncü hedef çerçevesinde öngörülen bir di er etkinliktir. BEM sundu uraporlara göre Prizren Belediyesinde bulunan yakla k %25 okul standartlara uygun in aaedilmi ve engelli çocuklar için eri ilebilirdir, sunulan rapora göre belediyemizin sadece birokulunda asansör bulunmaktad r.

Spesifik Hedef 4 - Kamu ula mda eri im ve bilginin sa lanmas

4.1. “Kamu ula m duraklar nda altyap n n uyarlanmas ” – dördüncü spesifik hedefçerçevesinde öngörülen bir etkinlik olup uygulanmas konusunda sorumlu olan enstitü de KamuHizmetler Müdürlü üdür. Son belirtilenlere göre kamu ula m duraklar nda altyap n nuyarlanmas k smen gerçekle ti ve u an kamu ula m duraklar ile ilgili Hareketlilik Planüzerinde çal lmaktad r.4.2. “E ilim, sesli ve görsel sinyallerle kamu ula m araçlarla donan m” – Dördüncü spesifikhedef çerçevesinde e ilimli, sesli ve görsel sinyallerle kamu ula m araçlar n donat lmas daöngörülmü tür. KHM sundu u raporlara istinaden sadece üç kamu ula m arac nda e ilimlerbulunmaktad r.

Spesifik Hedef 5. Kültürel ya amda engellilerin dahil edilme olanaklar nolu turulmas

5.1 “Engelliler için spor ve kültürel erkinliklerinin gerçekle tirilmesi”– be inci spesifikhedef çerçevesinde öngörülen bir di er etkinliktir. KGSM sundu u raporlara göre engelliler içinspor ya da kültürel etkinlikler düzenlememi tir.5.2 “Engelliler için kültür sanat etkinlikleri ile ilgili Projelerin maddi deste in sunulmas ”-be inci spesifik hedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. Kültür, Gençlik ve SporMüdürlü ün yetkililerine göre sadece 2018 y l için bilgilerinin oldu unu rapor etmi tirler. Buy l boyunca KGSM göre bir spor etkinlik için 500 yuro de erinde sadece HandiKos kurumudesteklenmi tir.5.3 “Gençlik etkinliklerinde engelli gençlerin dahil edilmesi” – be inci spesifik hedefçerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülen bir etkinliktir. KGSM sundu u raporlara istinaden negençlik etkinliklerine dahil olan gençlerin say s ne de gençlerin dahil edilmesi amac yladüzenlenen etkinliklerin say s hakk nda bilgi bulunmamaktad r.

5.4. “Engelliler için bölgesel i birli in desteklenmesi” – Kültürel ya ama engellilerinkat l m n n artt r lmas amac yla bölgesel i birli in güçlendirilmesi için deste in sunulmas daöngörülmü tür. Faaliyetin uygulanmas ndan sorumlu enstitünün Eylem Plan do rultusundaBelediye cras n n olmas öngörülmü tür. Sözü edilen enstitünün sundu u raporlara göre bukonuda at lan somut ad mlar bulunmamaktad r.

SONUÇ

Yukar da, “Engellilerin eri imde e it ko ullar n n sa lanmas ” gibi dördüncü Stratejik Hedefçerçevesinde öngörülen etkinliklerin tamam listelenmi tir. Tüm etkinlikler ilgili raporlama iletakim edilirler yani bu sonuncular gerçekle tirildi mi ya da gerçekle tirilmedi mi. Di er yandangenel bir ekilde hedef do rultusunda öngörülen 13 etkinlikten, 7 gerçekle tirilmedi ve 7 k smengerçekle tirilen etkinlikler olarak nitelendirilebilirler.

40 Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat41 Belediye E itim Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat42 Kamu Hizmetler Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat43Kültür, Gençlik ve Spor Müdürlü ü yetkilileri ile mülakat44 Belediye cras ndan yetkililerle mülakat

KAMU YA AM HAKKINDA B LG VE KATILIM

STRATEJ K HEDEF 5: ENGELL LER N KAMU VE S YAS YA AMI HAKKINDA B LGED NME, LET M VE KATILIM HAKK

Spesifik Hedef Öngörülen etkinlikler1. Belediye düzeyindeengellilerin tan t lmasiçin do rulama listesibulunmaktad r

1.1 Engellilerin tan t lmas için do rulama listesi tasarlanm t r

2. Engellilere yönelikSivil Toplum kurulu larve ilgili belediyeorganlar aras nda bilgial veri i de artm t r

2.1 IHD ve Engellilere yönelik STK aras nda düzenli olarak koordineedici / bilgilendirici toplant lar düzenlenmektedir

3. Belediye, bütçelemesüreci boyunca genelkat l m sunar

3.1 ehirler aras , ehir ve k rsal yerle im yerlerinde bütçe ile ilgilikamu toplant lar düzenlenmektedir3.2 Kamu görü melerden, engellilere yönelik ç kar gruplar ngörülmelerinden elde edilen öneriler görü ülür3.3 Engellilere yönelik ç kar gruplar taraf ndan gelen bütçe önelerilerikamuya aç k olur

4. Belediye, engellilereyönelik konularla ilgilifark ndal k faaliyetleriiçin yeterli maddideste i sunmaktad r

4.1 Fark ndal k isteyen konu / alanlar belirlenir4.2 Cinsiyet konular ile ilgili fark ndal k etkinlikleri desteklenir

5. Engellilerin kamuya ama kat l mistenilen düzeydeartm t r

5.1 Kamu ya ama engellileri kazand rmak için fark ndal kkampanyalar düzenlenir

6. Belediye meclisüyelerinden olu angruplar engellilerinformel olmayan veformel gruplar ileisti are halindedirler

6.1 Parlament gruplar , yerle im yerlerinde engelli temsilcilerle düzenliolarak görü meler organize ederler

7. Engellilere yönelikSTK savunmaetkinliklerinden iyikan tlanm sonuçlaröncelikli olur

7.1 IHD, Belediye Ba kan dan manlar ile düzenli toplant lara önceliktan maktad r

8. Karar almada engellibireylerin kat l martmaktad r

8.1 Meclis toplant lar nda ve kamu tart malara engellilerin dahiledilmesi için kampanyalar düzenlenmektedir8.2 ehirler aras , ehir ve k rsal alanlarda kamu tart malardüzenlenmektedir8.3 Seçimlerde kat l m n artt r lmas için fark ndal k kampanyalardüzenlenmektedir

9. Engellilerpolitikas nda kat l martmaktad r

9.1 Belediye, engellilerin siyasi e itimi için giri imleri destekler

10. Engellilerinayr mc l k vakalar n nadreslenmesi ve eleal nmas için i levselmekanizmalar in aaedilmi tir

10.1 HD Belediye bölgesinde ayr mc l k yap lan engelli vakalar nözet raporunu haz rlar10.2 Yap lan etkinlikler için de Belediye Ba kan dairesinde düzenliüç ayl k raporun sunulmas10.3 HD, engellilere yönelik yap lan ayr mc l a karyönetmelikler haz rlar

11. Engellilerayr mc l n ya anmasdurumunda vatanda l khak veyükümlülüklerini /sorumluluklar nkullanmalarkonusundabilinçlidirler

11.1 HD, yasal hizmet sunan daire ile i birli inde bedava yasaltavsiye hizmetlerin yap lmas için bilgilendirme kampanyalardüzenlemektedir.


Spesifik Hedef 1: Belediye düzeyinde engellilerin tan t lmas için do rulamalistesi bulunmaktad r

1.1 “Engellilerin tan t lmas için do rulama listesi tasarlanm t r”- Alt nc stratejikhedef çerçevesinde Belediye düzeyinde engellilerin tan t lmas için do rulama listesinintasarlanmas öngörülmü tür. HD sundu u raporlara istinaden sözü edilen liste imdiye dektasarlanmam t r.

45 nsan Haklar Dairesi yetkilileri ile mülakat46 Sivil Toplum47 Engelliler

Spesifik Hedef 2: Engellilere yönelik Sivil Toplum kurulu lar ve ilgili belediyeorganlar aras nda bilgi al veri i de artm t r

2.1 “ HD ve Engellilere yönelik STK aras nda düzenli olarak koordine edici /bilgilendirici toplant lar düzenlenmektedir” –Alt nc spesifik hedef çerçevesinde HD, STK ve engelliler aras nda düzenli olarak koordinelitoplant lar n düzenlenmesi öngörülmü tür. HD sundu u raporlara göre 2016 ve 2017 y llar ndaHD taraf ndan desteklenen y lda yakla k olarak 8 toplant düzenlenmi tir. 2018 y l nda isesadece bir toplant düzenlenmi tir çünkü HD sundu u raporlara göre söz konusu toplant lar art kSRM tararf ndan desteklenmektedirler. Sözü edilen toplant lar n koordinasyonu ile ilgilisorumlu organ neden HD’den SRM de i ti i belli de il. Di er yandan HD göre toplant lar nba l ca sonuçlar unlard r: 1) Belediye ve OPAK aras nda i birli i artm t r, 2) OPAK aras ndai birli i olanaklar artm t r.

Spesifik Hedef 3: Belediye, bütçeleme süreci boyunca genel kat l m sunar

3.1 “ ehirler aras , ehir ve k rsal yerle im yerlerinde bütçe ile ilgili kamu toplant lardüzenlenmektedir” – HD raporlar na istinaden imdiye dek ilgili payda lar n davet edildi isadece bir toplant gerçekle mi tir. Böyle bir toplant 2018 y l nda ça r lmam t r. Toplant larlailgili sonuçlar ya da bunlar n sonucundan ortaya ç kan somut sonuçlarla ilgili rapor edilmemi tir.

3.2 “Kamu görü melerden, engellilere yönelik ç kar gruplar n görülmelerinden elde edilenöneriler görü ülür”- Alt nc hedef çerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. HDraporlar na istinaden kamu görü melerden al nan öneriler eri im ve istihdam ile ilgili olup bazdurumlarda da dikkate al nm baz durumlarda da al nmam t r. Dikkate al nan ya da al nmayanönerilerle ilgili detaylar verilmemi tir.

3.3 “Engellilere yönelik ç kar gruplar taraf ndan gelen bütçe önelerileri kamuya aç k olur”öngörülen bir di er etkinliktir fakat HD bunun gerçekle medi ini rapor etmi tir. Engellilerinsundu u öneriler belediyenin web sayfas nda yay nlanmam t r.

Spesifik Hedef 4. Belediye, engellilere yönelik konularla ilgili fark ndal kfaaliyetleri için yeterli maddi deste i sunmaktad r

4.1 “Fark ndal k isteyen konu / alanlar belirlenir” – Dördüncü spesifik hedef çerçevesindeöngörülen bir di er etkinliktir. HD sundu u raporlara göre fark ndal k gerektiren alanlar olarakbu amaç do rultusunda düzenlenen görü meler hakk nda rapor sunulmam sa bile stihdam veEri im oldu u belirlenmi tir.4.2 “Cinsiyet konular ile ilgili fark ndal k etkinlikleri desteklenir”- Dördüncü spesifik hedefçerçevesinde gerçekle tirilmesi öngörülmü tür. Bu yönde 2016 ve 2017 y l nda birçok etkinli inyap ld rapor edilse bile HD taraf ndan etkinliklerle ilgili detayl bilgi verilmemi tir. Tür,zaman dilimi, hedef ya da söz konusu fark ndal k etkinliklerin somut sonuçlar hakk nda verilersunulmam t r.

Spesifik Hedef 5: Engellilerin kamu ya ama kat l m istenilen düzeydeartm t r

5.1 “Kamu ya ama engellileri kazand rmak için fark ndal k kampanyalar düzenlenir” –Be inci hedef do rultusunda öngörülen bir di er etkinliktir. HD taraf ndan, kamu ya amaengellilerin davet edilmesi için düzenlenen kampanyalar n say s hakk nda veriler sunulmam t r.Sadece y lda en az iki kamu tart man n düzenlendi i aç klanm t r.

Spesifik Hedef 6- . Belediye meclis üyelerinden olu an gruplar engellilerinformel olmayan ve formel gruplar ile isti are halindedirler

6.1 “Parlament gruplar , yerle im yerlerinde engelli temsilcilerle düzenli olarak görü melerorganize ederler” – Belediye meclis üyelerinin sundu u raporlara göre Parlament gruplarbireysel olarak engellilerin de dahil oldu u vatanda larla sürekli olarak ileti im halindedirler.Söz konusu toplulu un taleplerinin tamam daha sonra Meclis oturumlar nda tart l r. Di eryandan görü melerin say s ve onlarla ilgili dile getirilen somut konular hakk nda kay tlar nolmad rapor edilmi tir.

48 Çal ma ve Sosyal Refah Müdürlü ü49 Engelliler Derne i50 nsan Haklar Dairesi yetkilileri ile mülakat51 Engelliler

Spesifik Hedef 7: Engellilere yönelik STK savunma etkinliklerinden iyikan tlanm sonuçlar öncelikli olur

7.1 “IHD, Belediye Ba kan dan manlar ile düzenli toplant lara öncelik tan maktad r”-Yedinci spesifik hedef çerçevesinde öngörülen bir etkinliktir. Sunular raporlar do rultusundaHD, engellileri ilgilendiren konulara öncelik tan d 2016 ve 2017 y llar süresince BelediyeBa kan n dan manlar n n düzenli toplant lar na kat lm t r. Di er yandan HD 2018 y l ndahiçbir toplant da yer almad n rapor etmi tir. HD aç klad üzere 2018 y l boyunca HD butoplant lara kat lmas için davet edilmemi tir. Böylelikle engellilerin öncelikli konular danetle meden kalm t r. Buna ra men HD toplant lara kat ld 2016 ve 2017 y llar ndaönceliklerin somut sonuçlar hakk nda rapor sunulmam t r.

Spesifik Hedef 8: Karar almada engelli bireylerin kat l m artmaktad r

bu hedef do rultusunda u üç etkinli in gerçekle tirilmesi öngörülmü tür: 8.1 “Meclistoplant lar nda ve kamu tart malara engellilerin dahil edilmesi için kampanyalardüzenlenmektedir ” 8.2 “ ehirler aras , ehir ve k rsal alanlarda kamu tart malardüzenlenmektedir 8.2” ve “Seçimlerde kat l m n artt r lmas için fark ndal k kampanyalardüzenlenmektedir”. Eylem Plan çerçevesinde üçünün uygulanmas ndan sorumlu enstitübelirlenmemi tir. Böylelikle pratikte uygulanmalar n gözlemlememiz olanaks zd .

Spesifik Hedef 9: Engelliler politikas nda kat l m artmaktad r

Hedef 9.1 –“ Belediye, engellilerin siyasi e itimi için giri imleri destekler”- Sorumluenstitünün belirlenmedi i bir di er etkinliktir. Hedef do rultusunda siyasi e itimin giri imlerinindesteklenmesi için sorumlu enstitü her ne kadar Belediye olarak söz edilse de Belediyedo rultusunda uygulanmas ndan sorumlu enstitünün hangisi oldu u belirlenmemi tir.

Spesifik Hedef 10: Engellilerin ayr mc l k vakalar n n adreslenmesi ve eleal nmas için i levsel mekanizmalar in aa edilmi tir

10.1 “ HD Belediye bölgesinde ayr mc l k yap lan engelli vakalar n özet raporunuhaz rlar” – Onuncu stratejik hedef çerçevesinde belediyede engellilere yönelik ayr mc l kvakalar n özet raporunun tasarlanmas öngörülmü tür. HD sundu u raporlara göre engelliler içinböyle özel bir rapor haz rlanmam t r.

10.2 “Yap lan etkinlikler için de Belediye Ba kan dairesinde düzenli üç ayl k raporunsunulmas ”- HD sundu u raporlara göre haz rlanan raporlar sadece geneldi ve 2016 – 2018y llar aras nda Belediye Ba kan huzurunda sunulmu t r. 2018 y l nda ise HD, YönetimMüdürlü ün huzurunda rapor sunmas öngörülmü tür.

52 Belediye Dan manlar ile mülakat53 nsan Haklar Dairesi yetkilileri ile mülakat

10.3 “ HD, engellilere yönelik yap lan ayr mc l a kar yönetmelikler haz rlar” onuncuspesifik hedef çerçevesinde öngörülen bir etkinliktir. HD sundu u raporlara istinaden sözüedilen yönetmelik tasarlanmam ve bu yönde de somut bir ey planlanmam t r.

Spesifik Hedef 11. Engelliler ayr mc l n ya anmas durumunda vatanda l khak ve yükümlülüklerini / sorumluluklar n kullanmalar konusundabilinçlidirler

11.1 “ HD, yasal hizmet sunan daire ile i birli inde bedava yasal tavsiye hizmetlerinyap lmas için bilgilendirme kampanyalar düzenlemektedir” – Raporlar do rultusunda HDbedava yasal tavsiye hizmetler hakk nda bilgi kampanyalar düzenlememi tir. Fakat HD göre bukampanyalar Yasal Tavsiye Dairesi taraf ndan düzenlenmi tir.

SONUÇ

Yukar da, “Bilgi, ileti im hakk ve engellilerin kamu ve siyasal ya am na kat l m” gibi be inciStratejik Hedef çerçevesinde öngörülen etkinliklerin tamam listelenmi tir. Tüm etkinlikler ilgiliraporlama ile takip edilirler yani bu sonuncular gerçekle tirildi mi ya da gerçekle tirilmedi mi.Di er yandan genel bir ekilde hedef do rultusunda öngörülen 18 etkinlikten, 5gerçekle tirilmedi, 2 gerçekle tirildi, 7 k smen gerçekle tirilen etkinlikler olaraknitelendirilebilirler ve sorumlu enstitü belirlenmedi i için 4 hakk nda bilgi yok.

54 nsan Haklar Dairesi yetkilileri ile mülakat

SONUÇ

Kosova yeni ve geli mekte olan bir ülke olarak, insan haklar na ve özellikle marjinalgruplara sayg duyulmas için avrupai de erleri entegre etmeyi hedeflemektedir. Siyasal,kurumsal, toplumsal ve vatanda l k giri imler her ne kadar bu süreç zorluklar, sürekli olarakdevam eden güçlükler ve duraklamalarla sürdürülse bile ehir sakinlerin yasal haklar n nuygulanmas güçlendirilmeye yöneliktir.

Siyasi düzeyde bir giri im olarak Prizrende bulunan engellilerin ya amlar n düzeltmekiçin “ Engellilere Yönelik Belediye Stratejisi” tasarlanm t r. bu strateji, Prizrende engellilerinya am kalitesinin artt r lmas için en yüksek yerel belgedir. Söz konusu strateji do rultusundaEylem Plan Prizrendeki engellilerin ya amlar n düzeltmede faydal olan stratejik hedeflerinuygulanmas n sa lamak için al nmas gereken ad mlar n somut etkinliklerinde ayr r.

Maalesef, Strateji ve Eylem Plan n uygulan rl n yak ndan gözlemledikten sonraPrizrende engellilerin haklar n n dü ük bir düzeyinin uyguland görülmektedir. Söz konusustratejinin gerekti i gibi uygulanmamas kaliteli bir ya am sürdürmelerinde ve toplumda tamolarak entegre olmalar na olanak sa lamayarak engellilerin ya am kalitesini do rudanetkilemektedir. Prizrende bulunan engellilerin temsil kurulu lar n n da rapor etti i gibi sa l k,e itim, sosyal ve siyasal ya ama genel entegrasyon gibi zorluklarla kar la arak en marjinalsosyal gruplardan olmaya devam etmektedirler. Bu durum acilen çözüme kavu turulmal d r.

Prizrende bulunan engellilerin haklar na yönelik gelecek belediye stratejisi, belediyeleraras ve engelliler alan nda çal an sivil toplum kurulu lar n i birli ini güçlendirilerek üst düzeyuygulama ile takip edilmesi önerilmektedir. Mevcut stratejinin uygulanmas n n gözlemlenmesisüresince görüldü ü üzere söz konusu i birli i geçen y llar süresince öngörülen hedef veetkinliklerin uygulanmamas n do rudan etkileyerek s n rl yd .

Bu yönde siyasal, kurumsal ve toplumsal çabalar n seferberli i ile birlikte e itlik ve genelkapsam ilkeleri do rultusunda yönetilen bir üst düzey i birli i düzeyi engellilerin ya amlar nolumlu sonuçlarla takip ederek böylelikle insan haklar ve temel özgürlüklerine sayg duyulmaskonusunda avrupai de erlerin elde edilmesini etkileyecektir.

bu hibe, sviçre birli i ve Kalk nma Ajans (SDC) ve Danimarka D i leri Bakanl nca(DANIDA) finanse edilen ve Kosova Sivil Toplum Fonu (KCSF) taraf nca yönetilenDemokratik Toplum Tan t m projsi taraf ndan finanse edilmi tir.

«-nivelit...ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit promovimi i shoqërisë...

Documents