GnomiΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ • ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2016

C U L T U R E

Elliniki

eλλάδα-Πολιτισμός-ΓλώσσαΚορυφαίοι Πανεπιστημιακοί και άνθρωποιτου πνεύματος απαντούν στις τρεις παραπάνω έννοιες

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ-ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: Αποστόλης Ζώης

Γράφει ο δημοσιογράφος-ερευνητής Ευθύμιος Χατζηϊωάννου

Ο Ελληνισμός άρχισε την ιστο-ρική παρουσία και πορεία του απότα βάθη του χρόνου, από τηνεποχή της εμφάνισης του ανθρώ-που στην Αιγηίδα, και την συνεχίζειαδιάκοπα έως σήμερα, αφού γιαπολλές συνεχείς χιλιετίες η ύπαρξητου Ελληνισμού δεν σταμάτησεποτέ. Σε όλη την διάρκεια της μα-

κραίωνης ιστορίας του, της μεγαλύτερης και μακρύτερηςαπό την ιστορία οποιουδήποτε άλλου έθνους, ο Ελληνι-σμός διατήρησε σταθερά την βασική του ιδιότητα, πουείναι η Ελληνικότητα. Με την Ελληνικότητα, ο Ελληνισμόςυπήρξε πάντοτε δημιουργός και μεταδότης πολιτισμών(αυτών που συνιστούν σε χρονική διαδοχή τον ενιαίο δια-χρονικό ελληνικό πολιτισμό), ανώτερης ποιότητος, μονα-δικών στο είδος τους. Η Ελληνικότητα ουδέποτε έπαυσενα αναδεικνύει ανθρώπους ελεύθερους, φιλομαθείς,ερευνητικούς, αμφισβητίες, κριτικούς, υπερήφανους, ερα-στές τού κάλλους και της ζωής. Στοιχεία θεμελιακά αυτώντων διαδοχικών πολιτισμών, που παρήγαγε η Ελληνικό-τητα, είναι η Ελευθερία, η Προσωπικότητα, η Δημιουργι-κότητα, η Αδογμάτιστη Σκέψη, η αδιάκοπη έρευνα για τηνΑλήθεια, η αγάπη προς το Κάλλος, το Μέτρο, η Πολυμορ-φία – Πολυφωνία, η Αρετή, η Ευσέβεια.

Η ιστορία μας παρουσιάζει στο διάβα της ανά τους αι-ώνες πολλές περιόδους ανοδικές και καθοδικές, αλλά όχιασυνέχεια. Πριν από την ονομαζόμενη «κλασσική» πε-ρίοδο, υπήρξαν πολλές περίοδοι της ελληνικής ιστορίας,με αντίστοιχες περιόδους πολιτισμού, όπως, άλλωστε, καιμετά από αυτήν, μέχρι και την σημερινή εποχή. Ο Προκα-τακλυσμιαίος πολιτισμός βρίσκει την συνέχειά του στονΠελασγικό, στον Κυκλαδικό και στον Μυκηναϊκό, ενώ αυ-τούς διαδέχονται ο Μινωικός, ο Κλασσικός και ο Ελληνι-στικός πολιτισμός. Οι πολιτισμοί αυτοί συνεχίζονται με τονπολιτισμό της Ρωμαϊκής Εποχής και της Ελληνικής Αυτο-κρατορίας των Μέσων Χρόνων, πού ονομάστηκε «Βυζαν-τινή». Η συνέχεια όλων αυτών είναι ό σύγχρονοςΕλληνισμός. Η Ιστορία δεν τεμαχίζεται, ούτε μπορούμε ναεπιλέγουμε το τμήμα της, που μας αρέσει και να απορρί-πτουμε τα άλλα. Ένα έθνος δεν μπορεί, παρά να δέχεταιολόκληρη την Ιστορία του. Το ίδιο ισχύει και για τον τρόπο,που πρέπει να την αντιμετωπίζουν και τα άλλα έθνη. Η θε-ώρηση της Ιστορίας είναι ορθή, μόνον όταν είναι πλήρης,δηλαδή διαχρονική. Ο τεμαχισμός και η επιλεκτική απο-σπασματοποίηση της Ιστορίας αλλοιώνουν τα νοήματά τηςκαι επιφέρουν την διαστρεβλωτική της παραμόρφωση,οδηγώντας σε παρανοήσεις και στο ιστορικό ψεύδος.

n Τα ανώτερα ποιοτικά γνωρίσματα του ελληνικού πολιτισμού

Η τεράστια σημασία τού ελληνικού πολιτισμού δενοφείλεται, στο ότι αυτός ήταν ο μόνος πολιτισμός της αρ-χαιότητας, όπως υποστηρίζουν κάποιοι υπερβάλλοντες.Άλλωστε, μεγάλους πολιτισμούς δημιούργησαν και άλλοιλαοί στην αρχαιότητα, όπως ο αιγυπτιακός, οι λαοί της Με-σοποταμίας, ο κινεζικός, ο περσικός, ο ινδικός, οι λαοί τηςΑμερικανικής ηπείρου κλπ.). Όμως ό ελληνικός πολιτισμόςδιαφέρει ποιοτικώς από όλους αυτούς, έχοντας να επιδεί-ξει μοναδικά ποιοτικά γνωρίσματα, που είναι η ελευθερία,η αρετή, ο πολίτης, ο διάλογος, η ελεύθερη έρευνα, η αμ-φισβήτηση, η κριτική, η υπευθυνότητα, η επιστήμη, η ισο-νομία, η ισηγορία, το ήθος, η δημηγορία, η λαϊκήσυνέλευση, η στρατιωτική συνέλευση, τα δικαστήρια -πούαποφασίζουν όχι αυθαίρετα, αλλά κατά τούς νόμους-, τααιρετά αξιώματα, η λογοδοσία αρχόντων κ.α. Στους Έλ-ληνες υπάρχει δημόσιος βίος, διότι οι κοινές υποθέσεις δεναποτελούν ιδιωτικές υποθέσεις των απολυταρχικών ηγε-τών και αρχόντων, αλλά ζητήματα, με τα οποία ασχολούν-ται όλοι οι πολίτες, αφού αυτούς αφορούν.

Θρησκεία είχαν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες, μόνον,όμως, ή θρησκεία των Ελλήνων δημιούργησε Θεολογία,δηλαδή την έλλογη διερεύνηση τού Θείου.

Πολιτική ασκούσαν όλα τα αρχαία κράτη, όμως, μόνονστα ελληνικά κράτη υπήρξαν Πολίτες. Στους άλλουςλαούς η πολιτική ήταν υπόθεση μιας κλειστής κάστας, ενώόλοι οι υπόλοιποι, οι πολλοί, ήσαν απλώς υπήκοοι, χωρίςπολιτικά δικαιώματα.

Πολεοδομικά συγκροτήματα υπήρχαν σε πολλέςχώρες, αλλά μόνον στους Έλληνες αυτά έγιναν «πόλεις»με την πλήρη έννοια του όρου.

Και άλλοι λαοί (Βαβυλώνιοι, Πέρσες, Αιγύπτιοι,Εβραίοι κ.α. σκέπτονταν, αλλά μόνον οι Έλληνες αναβάθ-μισαν και εξέλιξαν την Σκέψη σε Φιλοσοφία.

Όλοι οι λαοί είχαν λόγο (δηλαδή ομιλία). Οι Έλληνες,όμως, έφθασαν στον διάλογο. Η περιέργεια, η αναζήτησηαπαντήσεων, η επιθυμία για γνώση είναι ιδιότητες του αν-θρώπου, αλλά μόνον ο Έλληνας τις χρησιμοποίησε γιανα γεννήσει την Επιστήμη.

Ο άνθρωπος αγαπά το ωραίο και επιδίδεται με ποικί-λους τρόπους στην έκφρασή του. Αλλά Ο Έλληνας ανή-γαγε την Τέχνη στο ύψιστο επίπεδό της και δημιούργησετην Αισθητική.

Πολλοί λαοί διέθεταν γραφή. Οι Έλληνες, όμως, είναιοι μοναδικοί, πού ανέδειξαν μεγάλους συγγραφείς, ποι-ητές και τραγωδούς, κληροδοτώντας στην ανθρωπότηταθαυμαστά δημιουργήματα λογοτεχνίας.

Σε πολλούς τόπους οι άνθρωποι καλλιεργούσαν τηνγη ως γεωργοί, αλλά μόνον οι Έλληνες έγιναν ελεύθεροικτηματίες.

Συγκροτημένες κοινωνίες υπήρχαν πολλές, αλλά μόνοη κοινωνία των Ελλήνων ήταν κοινωνία ελευθέρων αν-θρώπων και ιδεών.

Νόμους διέθεταν και άλλοι λαοί, αλλά στους Έλληνεςαυτοί δεν ήσαν προϊόντα αυθαίρετης βούλησης ανεξέλεγ-κτων κυβερνητών. Μόνον στους Έλληνες υπήρχε ισονο-μία με υποταγή των πάντων, ακόμη και των θεών στουςνόμους.

Στον Θεό (ή στους θεούς) πίστευαν και άλλοι λαοί.Μόνον οι Έλληνες, όμως, θεωρούσαν τον Θεό, όχι από-λυτο Δυνάστη, αλλά Πατέρα.

Στρατούς διέθεταν πολλά κράτη, αλλά μόνον στους Έλ-ληνες ο στρατός αποτελούνταν από ελεύθερους πολίτες.

Έναρθρο λόγο είχαν όλοι οι λαοί. Όμως οι Έλληνεςανέβασαν τον λόγο στο επίπεδο της τέλειας γλώσσας.

Όλα αυτά, λοιπόν, είναι αποκλειστικές δημιουργίες καιιδιότητες μόνον αυτού τού πολιτισμού, του ελληνικού.Χάρις σε αυτά τα μοναδικά γνωρίσματά του, ο ελληνικόςπολιτισμός υπήρξε ο μόνος, που άφησε κληρονόμους καισυνεχιστές. Αυτοί είναι, αφενός μεν ο σύγχρονος δυτικόςκαι αφετέρου ο σύγχρονος ανατολικός (ορθόδοξος) πο-λιτισμός. Οι άλλοι αρχαίοι πολιτισμοί έμειναν στείροι,αφού έσβησαν χωρίς απογόνους ή απολιθώθηκαν. Καιενώ οι πολιτισμοί αυτοί κλείστηκαν στους εαυτούς τους καιαπομονώθηκαν μέχρι να εξαφανιστούν, ο ελληνικός πο-λιτισμός, διαχρονικός, δυναμικός και ευρισκόμενος σεαέναη κινητικότητα και δημιουργικότητα, ανοίχθηκε προςκάθε κατεύθυνση και συνεχίσθηκε μέσα από τον Ελληνι-στικό, τον Ρωμαϊκό και τον Βυζαντινό κόσμο, κατορθώ-νοντας, μέσω της Αναγέννησης στην Δύση και τουεκχριστιανισμού των Σλάβων, να επιβιώνει μέχρι τώρα,στον σύγχρονο Δυτικό και στον σύγχρονο ΟρθόδοξοΑνατολικό κόσμο, δεσπόζοντας ακόμη σε όλα τα σπου-δαία πνευματικά επιτεύγματα του ανθρώπου..

Μόνον ο Έλληνας ήταν Πρόσωπο, έδινε, δηλαδή, αξίαστην προσωπικότητα και τα δικαιώματα κάθε ξεχωριστούατόμου. Δεν προσκυνούσε ανθρώπους – ούτε καν τουςΘεούς. Δεν είχε άρχοντες θεοποιημένους, θεοκρατία, ιε-ρατείο, κάστες και δόγματα. Διαφωνούσε, έλεγχε, επέ-κρινε, εξοστράκιζε, υπηρετούσε τους θεσμούς καιαμφισβητούσε, απορρίπτοντας τους εξουσιαστές.

Μόνον από τους Έλληνες αναδείχθηκαν τέτοιοι ήρωες,όπως ήταν ο Προμηθέας, ο Αχιλλέας, ο Έκτορας, ο Λεω-νίδας ο Φωκίωνας, ο Ακρίτας Διγενής, ο Κωνσταντίνος Πα-λαιολόγος, ο Αθανάσιος Διάκος, Ο Παύλος Μελάς καιτόσοι άλλοι, ενώ μόνον από τους Έλληνες γεννήθηκαν τέ-τοιες μοναδικές προσωπικότητες του πνεύματος, όπωςήταν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Δημό-κριτος, ο Πυθαγόρας, ενώ μόνον Ελληνίδες μπορούσαννα είναι η Αντιγόνη, η Ιφιγένεια, η Αρήτη, η Ναυσικά, ηΗλέκτρα και τόσες άλλες μεγάλες γυναικείες προσωπικό-τητες της Ιστορίας.

Μόνον Έλληνες μπορούσαν να πεθαίνουν για να εκ-πληρώσουν το υπέρτατο καθήκον τους προς την πατρίδα,την οικογένεια, προς τα όσια και τα ιερά της φυλής τους.Οι ελληνικοί στρατοί ήσαν συνήθως νικηφόροι, όχι μόνογιατί ήσαν καλύτερα οργανωμένοι, αλλά επειδή τούς απο-τελούσαν ελεύθεροι πολίτες, πού πολεμούσαν για την πα-τρίδα τους και όχι δούλοι ή μισθοφόροι, που πολεμούσαναπό φόβο, τυφλή υπακοή και εξαναγκασμό ή για τοχρήμα και την υλική αμοιβή τους.

n Η μοναδικότητα και η μεταδοτικότητα του ελληνικού πολιτισμού

Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν εντελώς διαφορετικόςκαι αναμφισβήτητα ανώτερος από τους πολιτισμούς όλωντων άλλων λαών. Η διαχρονικότητα του ελληνικού πολι-τισμού και η καθοριστική συμβολή του στην εξέλιξη τηςανθρωπότητας οφείλονται στη μοναδικότητα, που τον δια-φοροποιεί τελείως από τούς άλλους αρχαίους πολιτισμούςκαι στην μεταδοτικότητά του, που οφείλεται στα ειδικάγνωρίσματά του, στον θαλασσινό χαρακτήρα του και στιςιδιότητες των φορέων του, δηλαδή των Ελλήνων, πουκατά τον Αιγύπτιο ιερέα Σώχθι ήσαν το «κάλλιστον καιάριστον γένος επ’ανθρώποις» (Πλάτων «Τίμαιος» 23c).

Οι Έλληνες το γνώριζαν αυτό και ήσαν υπερήφανοιγια την ελληνικότητά τους, δηλαδή για όσα τους έκαναννα διαφέρουν και να υπερέχουν από τους άλλους λαούς,τους οποίους ονόμαζαν βαρβάρους.

Κάποιοι σύγχρονοι ψευτοπροοδευτικοί και ψευτοδια-νοούμενοι, παρασυρόμενοι συχνά από κακόβουλες προ-θέσεις και ταπεινά κίνητρα, στιγματίζουν αυτή τηνυπερηφάνεια των προγόνων μας, χαρακτηρίζοντάς την ωςρατσισμό και εθνικισμό. Γιατί να μην είναι, όμως, οι Έλλη-νες υπερήφανοι για τα μοναδικά και αξεπέραστα πολιτι-στικά τους επιτεύγματα, που τα δημιούργησαν και ταδιατήρησαν με τόσους μόχθους και θυσίες; Οι ανατολίτεςυπερηφανεύονταν για τον εκθαμβωτικό υλικό τουςπλούτο, τα ανάκτορα και τα χαρέμια τους, τα πολυτελή εν-δύματα και τα βαρύτιμα κοσμήματα και αρώματά τους.Γιατί, λοιπόν, οι Έλληνες να μην είναι υπερήφανοι για τηναρετή τους, το ήθος τους, την σκέψη τους; Γιατί να μην υπε-ρηφανεύονται για όλα αυτά τα υπέρτατα και αθάναταπνευματικά τους δημιουργήματα, που προσέφεραν σεολόκληρη την ανθρωπότητα;

Οι Έλληνες ήσαν δικαιολογημένα υπερήφανοι για τονπολιτισμό τους, επειδή ήξεραν, ότι αυτός ήταν ανώτεροςκαι σημαντικότερος από τούς άλλους. Ίσως, μάλιστα, ναπροέβλεπαν, ότι μόνον ο δικός τους πολιτισμός θα πα-ρέμενε ακμαίος και διαχρονικός, και δεν θα έσβηνεάκληρος, όπως έπαθαν οι άλλοι πολιτισμοί της αρχαιότη-τας και όπως κινδυνεύουν να πάθουν οι σύγχρονοι υλι-στικοί πολιτισμοί.

Η ποιοτική μοναδικότητα και ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού Η καθοριστική διαχρονική συμβολή του στην εξέλιξη της ανθρωπότητας

Α’ Μέρος

06 / Απρίλιος 2016 Eλληνική Γνώμη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Η ελληνική γλώσσα διαθέτει πλούσια γραπτή παράδοση»

Μιλάει ο κ. Γιώργος Παπαναστασίου, ο οποίος είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορικής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,

και διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη)

«Το μεγάλο κύρος της ελληνικής στην ιστο-ρία του δυτικού πολιτισμού οφείλεται σε με-γάλο βαθμό στο ότι, κυρίως από τηνΑναγέννηση και μετά, επέδρασε στο λεξιλό-γιο των σύγχρονων ευρωπαϊκών γλωσσών,παρέχοντάς τους στοιχεία για να εκφράσουνέννοιες της επιστήμης, της τέχνης, της φιλοσο-φίας, της θεολογίας και γενικά του πολιτι-σμού». Αυτά επισημαίνει σήμερα ανάμεσα σεάλλα ο κ. Γιώργος Παπαναστασίου, ο οποίοςείναι επίκουρος καθηγητής Ιστορικής Γλωσσο-λογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτε-λείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπουδιδάσκει από το 2002, και διευθυντής του Ινστι-τούτου Νεοελληνικών Σπουδών (ΙδρύματοςΜανόλη Τριανταφυλλίδη) από το 1999.

Μπορείτε να κάνετε μια αναφορά στο Ινστι-τούτο, με βάση τα ιστορικά του στοιχεία;

«Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών(Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη) του Α.Π.Θ. είναικοινωφελές ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρα-κτήρα που ιδρύθηκε το 1959 με τη διαθήκη τουΜ. Τριανταφυλλίδη, ο οποίος κληροδότησε στοΠανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το σύνολο της πε-ριουσίας του για τον σκοπό αυτό.

Τη βούληση του Μ. Τριανταφυλλίδη κλήθη-καν να υλοποιήσουν οι κορυφαίοι πανεπιστη-μιακοί δάσκαλοι Ν. Π. Ανδριώτης, Ι. Θ.Κακριδής, Στ. Καψωμένος, Εμμ. Κριαράς, Λ. Πο-λίτης, Α. Τσοπανάκης και Χ. Φραγκίστας, πουβάσει της διαθήκης αποτέλεσαν το πρώτο Διοι-κητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος.

Την πρώτη δεκαετία από την ίδρυση του Ινστι-τούτου δημοσιεύτηκαν τα Άπαντα του Μ. Τριαν-ταφυλλίδη. Στη συνέχεια το Ινστιτούτο ανέλαβετην έκδοση σημαντικών έργων για την ελληνικήγλώσσα, όπως το Ετυμολογικό λεξικό της κοι-νής νεοελληνικής του Ν. Π. Ανδριώτη, οι Ιστο-ρίες της ελληνικής του Ν. Π. Ανδριώτη και τουΣτ. Καψωμένου και η Νέα ελληνική γλώσσατου A. Mirambel. Ξεκίνησαν οι μεταφράσειςγλωσσολογικών εγχειριδίων, όπως τα Στοιχείαγενικής γλωσσολογίας του A. Martinet, ενώ εγ-καινιάστηκε η σειρά για τη διδασκαλία της ελ-ληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας με Τα νέαελληνικά για ξένους. Παράλληλα, στα πρώταχρόνια της μεταπολίτευσης, το Ίδρυμα συνέβαλεστην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας καιστην υλοποίηση των αρχών της γλωσσοεκπαι-δευτικής μεταρρύθμισης του 1976 (προετοιμα-σία της πρώτης σχολικής γραμματικής τηςδημοτικής, μεταγλώττιση διοικητικών εγγράφωνκτλ.). Ανέλαβε, επίσης, να συντάξει ένα λεξικότης νέας ελληνικής, το οποίο εκδόθηκε ύστερααπό μια εικοσαετία. Η ολοκλήρωση και έκδοσητου Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής το 1998σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής,

καθώς, με απελευθερωμένες τις δυνάμεις του,το Ινστιτούτο ανέλαβε ένα πλούσιο ερευνητικόκαι εκδοτικό έργο, για το οποίο θα μιλήσουμεστη συνέχεια».

Μπορείτε να αναφερθείτε στις πιο σημαντικέςεκδόσεις του;

«Το εκδοτικό έργο του Ινστιτούτου καλύπτεισχεδόν όλους τους τομείς της μελέτης της ελλη-νικής γλώσσας και φιλολογίας, όπως είναι:n Η λεξικογραφία. Εδώ εντάσσεται το Λεξικότης Κοινής Νεοελληνικής (2013), ένα χρηστικόερμηνευτικό, ορθογραφικό, ετυμολογικό, φρα-σεολογικό λεξικό, που φιλοδοξεί να παρουσιά-σει τη σύγχρονη νεοελληνική γλώσσα. n Η περιγραφή της ελληνικής γλώσσας: Μ.Τριανταφυλλίδης, Νεοελληνική γραμματική τηςδημοτικής (2012), η πληρέστερη και εγκυρότερηγραμματική της δημοτικής, που αποτελεί σταθμόστη μελέτη της νεοελληνικής γλώσσας. Η συν-τομευμένη εκδοχη της (Μικρή νεοελληνικήγραμματική) του Μ. Τριανταφυλλίδη κυκλοφο-ρεί μεταφρασμένη σε 14 γλώσσες (αγγλική, αλ-βανική, βουλγαρική, γαλλική, γερμανική,γεωργιανή, ισπανική, ιταλική, ουκρανική, πολω-νική, ρουμανική, ρωσική, σερβική, τουρκική).Αξιολογότατη είναι επίσης η Γραμματική της αρ-χαίας ελληνικής του Μ. Οικονόμου (2012).n Η ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Κορυφαίοέργο είναι η Ιστορία της ελληνικής γλώσσας:από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα (επιμ.Α.-Φ. Χριστίδης), συνέκδοση με το Κέντρο Ελλη-νικής Γλώσσας (β? έκδ. 2014). Κατατοπιστικό-τατο είναι το βιβλίο του R. S. P. Beekes,Εισαγωγή στη συγκριτική ινδοευρωπαϊκή γλωσ-σολογία (2004).n Η γενική και η εφαρμοσμένη γλωσσολογία.Το βιβλίο της Θ.-Σ. Παυλίδου, Επίπεδα γλωσσι-κής ανάλυσης (2013) αποτελεί ένα χρησιμότατοβοήθημα για τη μελέτη των μονάδων και τωνεπιπέδων της γλωσσικής ανάλυσης.n Η διδασκαλία της ελληνικής ωςδεύτερης/ξένης γλώσσας. Αντιπροσωπεύεταιαπό πλήθος βιβλίων, μεταξύ των οποίων ξεχω-ρίζουν τα: Φ. Βαλσαμάκη & Δ. Μανάβη, Ορίστε!Ελληνικά για αρχάριους (2014) Διδακτικό προ-σωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής του Α.Π.Θ.,Ορίστε! Βιβλίο δραστηριοτήτων (2014) Διδακτικόπροσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής τουΑ.Π.Θ., Τα νέα ελληνικά για ξένους (2009) Δι-δακτικό προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνι-κής του Α.Π.Θ., Τα νέα ελληνικά για ξένους:βιβλίο ασκήσεων (2009) Ε. Παναγοπούλου &Ά. Χατζηπαναγιωτίδη, Τα ελληνικά για προχω-ρημένους, Γ΄ κύκλος (2010).n Η αρχαία ελληνική γραμματεία και η κλασικήφιλολογία. Δεν μπορεί να μην αναφερθεί η με-τάφραση της Οδύσσειας από τον Δ. Ν. Μαρω-

νίτη (2009), αλλά και η Εισαγωγή στην αρχαίαελληνική μετρική του M. L. West (2005).n Η νεοελληνική γραμματεία. Αξιολογότατηείναι η δίτομη Πεζογραφική ανθολογία του Γ.Κεχαγιόγλου (2009), μια ευρεία επιλογή αφηγη-ματικών κειμένων που χρονολογούνται από τον14ο αιώνα έως το 1830. Εδώ ανήκει επίσης ηνέα σειρά «Παλιότερα κείμενα της νεοελληνικήςλογοτεχνίας», στην οποία, εκτός από το εισαγω-γικό βιβλίο (Γ. Κεχαγιόγλου, Από τον ύστεροΜεσαίωνα ώς τον 18ο αιώνα: εισαγωγή σταπαλιότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτε-χνίας, 2012) έχουν εκδοθεί επτά κείμενα.n Τέλος, η σειρά «Αρχαιογνωσία και αρχαι-ογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», με συντονι-στή τον Δ. Ν. Μαρωνίτη, δίνει την ευκαιρία σεδιδάσκοντες και διδασκόμενους να γνωρίσουνβασικές πτυχές του αρχαίου κόσμου και πολιτι-σμού: Α.-Φ. Χριστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελλη-νικής γλώσσας (2010)? Θ. Παπαγγελής, ΗΡώμη και ο κόσμος της (2010)? Φ. Κακριδής,Αρχαία ελληνική γραμματολογία (2011)? Β.Κάλφας & Γ. Ζωγραφίδης, Αρχαίοι έλληνες φι-λόσοφοι (2014)? Δ. Ν. Μαρωνίτης & Λ. Πόλκας,Αρχαϊκή επική ποίηση (2007)? Δ. Κυρτάτας & Σ.Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα: πόλεμος – πο-λιτική – πολιτισμός (2013)? Μ. Βουτυράς & Α.Γουλάκη-Βουτυρά, Η αρχαία ελληνική τέχνη καιη ακτινοβολία της (2011)».

Γιατί η ελληνική γλώσσα συγκαταλέγεται στιςκορυφαίες γλώσσες του κόσμου; Τι έχει προ-σφέρει στην εξέλιξη του πολιτισμού;

«Η ελληνική γλώσσα διαθέτει πλούσια γρα-πτή παράδοση, η οποία ξεκινά από τον 15οαιώνα π.Χ., με κείμενα της αρχαίας μυκηναϊκήςδιαλέκτου, και φτάνει μέχρι σήμερα, με ένακενό στις γραπτές μαρτυρίες από τον 12ο ως τον8ο αιώνα π.Χ. Δεν θα χαρακτήριζα την ίδια τηγλώσσα ‘κορυφαια’, καθώς στη γλωσσολογίαδεν υπάρχουν σημαντικές και λιγότερο σημαν-τικές γλώσσες. Είναι όμως η γλώσσα μιας αξιο-λογότατης γραμματείας, τόσο της αρχαίαςεποχής όσο και επόμενων περιόδων της ιστο-ρίας, καθώς σε αυτήν είναι γραμμένα κείμεναόχι μόνο κορυφαίων εκφραστών του αρχαίουελληνικού πολιτισμού, αλλά επίσης της χριστια-νικής γραμματείας (Καινή Διαθήκη, Πατέρες τηςΕκκλησίας), της βυζαντινής και της νεότερης καισύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

Το μεγάλο κύρος της ελληνικής στην ιστορίατου δυτικού πολιτισμού οφείλεται σε μεγάλοβαθμό στο ότι, κυρίως από την Αναγέννηση καιμετά, επέδρασε στο λεξιλόγιο των σύγχρονωνευρωπαϊκών γλωσσών, παρέχοντάς τους στοι-χεία για να εκφράσουν έννοιες της επιστήμης, τηςτέχνης, της φιλοσοφίας, της θεολογίας και γενικάτου πολιτισμού. Μεγάλο τμήμα του δυτικού (και

ως έναν βαθμό παγκοσμιοποιημένου σήμερα)λεξιλογίου επιστημών όπως η ιατρική, η βιολο-γία, η φιλοσοφία, η φυσική, η γεωλογία, κτλ.,σχηματίστηκε με αρχαία ελληνικά πρώτα καιδεύτερα συνθετικά (π.χ. ηπατο, καρδιο-, φυσιο-,καινο- ή -πάθεια, -λογία, -θεραπεία, κτλ.) – χωρίςαυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι στην αρχαία Ελ-λάδα υπήρχαν λέξεις όπως ηπατοπάθεια, καρ-διολογία, φυσιοθεραπεία».

Εκτιμάτε ότι σήμερα εκείνο το στοιχείο πουκυριαρχεί ως ένα βαθμό είναι η “λεξιπενία”στην ελληνική κοινωνία;

«Η λεξιπενία, κυρίως των νέων ανθρώπων,αποτελεί κοινό τόπο σε όλες σχεδόν τις συζητή-σεις που αφορούν τη σύγχρονη ελληνικήγλώσσα και τη διδασκαλία της. Για να απαντή-σουμε στο ερώτημα πρέπει να λάβουμε υπόψητα εξής: Οι απόψεις για λεξιπενία, ιδιαίτερα τωννέων, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην ελ-ληνική κοινωνία μετά το 1976, όταν σωστά κα-θιερώθηκε η ζωντανή γλώσσα στην ελληνικήεκπαίδευση (επίσης στη διοίκηση, σταδιακά στηνομοθεσία κτλ.). Όσοι υποστηρίζουν ότι σήμεραυπάρχει λεξιπενία βασίζονται στην παρατήρησηότι αρκετοί δεν γνωρίζουν σήμερα λέξεις της κα-θαρεύουσας, ή γενικά της λόγιας γλώσσας, τιςοποίες δεν τις διδάχθηκαν, επειδή ακριβώς έπα-ψαν να διδάσκονται την καθαρεύουσα. Αςπούμε ότι δεν γνωρίζουν τη λέξη γεώμηλο, τηνοποία η καθαρεύουσα σχημάτισε (με βάση ταγαλλικά, όπου η λέξη είναι pomme de terre,δηλ. ‘μήλο της γης’), για να τη χρησιμοποιεί αντίτης δημώδους λέξης πατάτα. Η άγνοια αυτή δενσυνιστά ‘πενία’, δηλαδή φτώχεια του λεξιλο-γίου, και πολύ περισσότερο δεν καθιστά ‘γλωσ-σικά ανάπηρο’ το άτομο που δεν τη γνωρίζει.Εντελώς διαφορετικό ζήτημα – που δυστυχώςδεν μας απασχολεί όσο θα έπρεπε – είναι ηανάγκη βελτίωσης της διδασκαλίας του γλωσ-σικού μαθήματος, όπως βέβαια και όλων τωνάλλων μαθημάτων, δηλαδή, για να μιλήσουμεμε πραγματικούς και ξεκάθαρους όρους, η ποι-ότητα του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Τι δι-δάσκουμε, γιατί το διδάσκουμε, πότε τοδιδάσκουμε, πώς το διδάσκουμε, ποιοι το διδά-σκουμε. Μακάρι η κοινωνία μας να δώσει τιςσωστές απαντήσεις σε αυτά τα ουσιαστικά ερω-τήματα».

Eλληνική Γνώμη Απρίλιος 2016 / 07

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Ο πολίτης ποτέ δεν πίστεψε ότι υπάρχει κράτος»Μιλάει ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός

Ο Βασίλης Βασιλικός γεννήθηκε στην Καβάλα . Bοηθός σκη-νοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριο-γράφος, επιμελητής σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte(1990-1993), ερασιτέχνης ηθοποιός, δημοσιογράφος, συγγρα-φέας, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής στην ΕΡΤ-1 (1981-1984),Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Αθηναίων (1994-1996), Πρέσβηςεκ προσωπικοτήτων της Ελλάδας στην Ουνέσκο (1996-2004),Πρόεδρος της Εταιρίας Συγγραφέων (2001-2005). Τιμητικές δια-κρίσεις: Βραβείο των "12" (1961, για την τριλογία "Το φύλλο. Τοπηγάδι. Τ' αγγέλιασμα"), Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1980,για το "Τελευταίο Αντίο") το οποίο δεν αποδέχθηκε, Διεθνές βρα-βείο Meditteraneo (1970). Επίτιμος Διδάκτωρ ΠανεπιστημίουΠατρών στην έδρα της Φιλολογίας, Ταξιάρχης Γραμμάτων καιΤεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984), Μέλος του ΔιεθνούςΚοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο,Μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Écri-vains. Γαλλία, 1990-1993). Είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλ-ληνας συγγραφέας μετά τους Καζαντζάκη, Ρίτσο, Καβάφη.Βιβλία του έχουν εκδοθεί και στη γραφή Μπράιγ. Είναι έγγαμοςμε την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου και έχουν μία κόρη την Ευ-ρυδίκη. Σπούδασε στη Νομική Σχολή ΑΠΘ, τηλεόραση στο Yaleκαι στο School of Radio and Television Νέας Υόρκης. 1981-84Αναπλ. Γενικός διευθυντής της ΕΡΤ, 1994-1996 & 2014-2015 δη-μοτικός σύμβουλος Δήμου Αθηναίων. Πρέσβυς επί προσωπικο-τήτων της χώρας μας στην UNESCO (1996-2004), μέλος του Δ.Σ.του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, της Εταιρείας Συγγρα-φέων (Πρόεδρός της 2001-2005), της Societe des Auteurs etCompositeurs Dramatiques. Βραβείο των «12-έπαθλο ΚώσταΟυράνη» το 1962 για την τριλογία του «Το φύλλο-Το πηγάδι-Τ’αγγέλιασμα» και με το διεθνές βραβείο Mediterraneo, το 1971.Commandeur des Arts et des Lettres της Γαλλικής Δημοκρατίας,επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Πατρών, Θεσσαλίας καιΚαποδιστριακού Αθηνών στις έδρες της Φιλολογίας. Έχει εκδώ-σει συνολικά 120 βιβλία και είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλ-ληνας πεζογράφος μετά τον Νίκο Καζαντζάκη. Ανάμεσα σταχίλια βιβλία που πρότεινε πρόσφατα στους αναγνώστες της η αγ-γλική εφημερίδα The Guardian (“1000 novels everyone mustread”, 21/1/2009) περιλαμβάνονται δύο μόνο ελληνικά: ο Βίοςκαι πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη και το Ζτου Βασίλη Βασιλικού.

Εκτιμάτε ότι η κρίση που μαστίζει τους Έλληνες είναι μόνο οι-κονομική ή και ηθική; Με άλλα λόγια έχει να κάνει και μετον τρόπο ζωής που υιοθέτησε τις τελευταίες δεκαετίες ο πο-λίτης αυτής της χώρας;

«Είναι οικονομική αλλά κυρίως, όπως λέτε, και ηθική. Στηχώρα μας δεν φτούρησε το αξίωμα του Ούλοφ Πάλμε: «Η πο-λιτική είναι θέμα αρχών». Και φυσικά ο Πάλμε δεν το εφεύρε τοαξίωμα αυτό. Το κληρονόμησε από τον προκάτοχό του, πρωθυ-πουργό της Σουηδίας Ερλάντερ. Και ο Ερλάντερ από τους προ-κατόχους του κτλ. Ωστόσο ο Έλληνας πολίτης δεν υιοθέτησετρόπους ζωής από μόνος του τις τελευταίες δεκαετίες. Του τις υπέ-δειξαν οι “από πάνω” σκορπίζοντας αφειδώς τείδε κακείσε δα-νεικά χρήματα των οποίων δεν ήλεγχαν την αξιοποίησή τους. Το“Τσοβόλα δώστα όλα” στάθηκε το μοιραίο σύνθημα. Από τηνάλλη όμως μεριά ο πολίτης ποτέ δεν πίστεψε ότι υπάρχει κράτοςόπως και το κράτος ποτέ δεν πίστεψε ότι υπάρχουν πολίτες άξιοινα γαλουχηθούν στα νάματα της ηθικής και πίστευε μόνο στουςπελάτες. Η διαφορά όπως βλέπετε είναι ένα γράμμα του αλφα-βήτου.. «ε» αντί για «ο» Λάθος είναι δύο: «α» αντί για «ι». Διαφο-ρετικά κινδυνεύουμε να γίνουμε «πιλάτες».

Σύμφωνα με μελέτες ο Έλληνας διαβάζει κάθε χρόνο όλο και λι-γότερο. Τι φταίει; Μήπως οι πολλοί τίτλοι βιβλίων κάθε χρόνο ήκάτι άλλο;

«Ο Έλληνας διαβάζει μόνο όταν είναι στριμωγμένος (Κατοχή,Χούντα και τώρα με την κρίση) αλλά η ανάγνωση και η γραφήδιδάσκεται από το σχολείο. Είναι πρωταρχικά θέμα Παιδείας.Μέχρι πρόσφατα στο τέλος της σχολικής χρονιάς οι μαθητές ρί-χναν στην πυρά τα σχολικά βιβλία. Σήμερα με το διαδίκτυο προ-τιμούν την πληροφόρηση από την γνώση. Και η ηλεκτρονικήγραφή βέβαια αυξήθηκε οριζοντίως αλλά χωρίς καθετοποίηση(για να θυμηθούμε τον αείμνηστο Ανδρέα Παπανδρέου), δηλ.εις βάθος».

Ποιοι εκδοτικοί οίκοι, πιστεύετε θα μείνουν στο «παιχνίδι» τωνπωλήσεων και έτσι της επιβίωσης;

«Οι εκδοτικοί οίκοι που άνθισαν την τελευταία τριακονταετίαστον τόπο μας λησμόνησαν ότι η αναγνωστική πίτα είναι η ίδιαπάντα. Δεν αυξάνεται ούτε μειώνεται αφού δεν υπάρχει η κατάλ-ληλη προθέρμανση απ’ το σχολείο. Αντίθετα η “λογοτεχνία τουπαρά”, δηλ. η παραλογοτεχνία ανθεί όπως τα κουνούπια του βάλ-του. Μόνο που κι αυτή, όπως και οι κώνωπες, είναι “ανωφελής”.Το πρόβλημα δεν είναι ποιοί θα επιβιώσουν και ποιοί θα πάψουννα υπάρχουν. Το πρόβλημα είναι ότι το έντυπο γενικά βρίσκεταισε πιο βαθιά κρίση απ’ αυτήν που υπάρχει σήμερα στις χώρες τουΝότου της Ευρώπης. Γιατί ο Γουτεμβέργιος έφαγε τα ψωμιά τουκι ο Νυρεμβέργιος (e-book, το ηλεκτρονικό βιβλίο δηλαδή)ακόμα δεν έπεισε ότι μπορεί να μακροημερεύσει. Ακόμα και ν’αγαπηθεί. Προς το παρόν όσοι κολακεύονται να λένε ότι έχουν1.000 βιβλία αποθηκευμένα στο κινητό τους, κάνουν τη μόστρατους όπως παλιά αγόραζαν ένα αμάξι 2.800 κυβικών».

Ποιες συμβουλές θα δίνατε στους νέους αυτής της χώρας. Ναμείνουν στη χώρα τους και να αγωνιστούν για μια καλύτερηκαι δίκαιη κοινωνία ή να φύγουν στο εξωτερικό;

«Οι Έλληνες πρόκοβαν πάντα στη διασπορά. Εντός των τειχώνδεν μπορούσαν ν’ αξιοποιήσουν τις όποιες ικανότητές τους καιήταν πολλές. Έτσι στο θέμα αυτό δεν πιάνουν οι συμβουλές. Γιατίείναι μάταιες. Συμβουλεύεις κάποιον πώς να καλυτερέψει τη ζωήτου. Δεν μπορείς να τον συμβουλεύεις πώς να επιβιώσει. Γιατί γιασκέτη επιβίωση πρόκειται τώρα».

Στην ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς ανα-φέρθηκε ο Υφυπουργός Εξωτερικών, Γιάννης Αμανατίδης,κατά την τοποθέτησή του στην εκδήλωση με θέμα: «Η Κατα-στροφή της Πολιτισμικής Κληρονομιάς», η οποία πραγμα-τοποιήθηκε από την Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Κύπρου σεσυνεργασία με τις Μόνιμες Αντιπροσωπείες της Ελλάδος, τηςΒραζιλίας, της Αιθιοπίας, του Ιράκ, της Ιρλανδίας, της Πολω-νίας της Σερβίας, της Ελβετίας στον ΟΗΕ, καθώς και με τηνΑκαδημία Γενεύης.

Στην τοποθέτησή του, μεταξύ άλλων ο κ. Αμανατίδηςανέφερε ότι: «Η αρχή της ελεύθερης πρόσβασης και από-λαυσης της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί ουσιώδηπτυχή του δικαιώματος αυτού και, ως τέτοια, έχει στερεή βάσηστο διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνδέεταιστενά με την πολιτιστική ταυτότητα των ατόμων και των κοι-νοτήτων, αλλά και με την απόλαυση και άσκηση σειράςάλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία της έκ-φρασης, η θρησκευτική ελευθερία και το δικαίωμα στην εκ-παίδευση. Έτσι, η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάςμπορεί να οδηγήσει μόνο σε σοβαρές παραβιάσεις των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή Οικο-

νομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων έχει δι-καίως τονίσει ότι τα συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται νασέβονται και να προστατεύουν την πολιτιστική κληρονομιάσε όλες τις μορφές της, σε περιόδους πολέμου και ειρήνης καικατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών».

Επιπλέον, ο Υφυπουργός Εξωτερικών σημείωσε πως «είναιιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε ότι έχουμε όλοι μαςκοινή ευθύνη να προστατεύσουμε την πολιτιστική κληρονομιάσε περιόδους ειρήνης και πολέμου. Ενώ η ανθρώπινη ζωήείναι πιο σημαντική από αντικείμενα, είναι, ωστόσο, σημαντικό

να υπάρχουν κανόνες για την προστασία των πολιτιστικώναγαθών, καθώς αποτελούν τη συλλογική μνήμη της ανθρω-πότητας. Είναι αυτονόητο ότι, η διατήρησή της είναι απαραίτητηγια την ανοικοδόμηση καθημαγμένων κοινοτήτων, την απο-κατάσταση της ταυτότητάς τους, και τη σύνδεση του παρελθόν-τος με το παρόν και το μέλλον τους. Το ΣυμβούλιοΑνθρωπίνων Δικαιωμάτων δύναται να διαδραματίσει σημαν-τικό ρόλο στην υπεράσπιση του σεβασμού των πολιτιστικώνδικαιωμάτων, ως αναπόσπαστο μέρος των άοκνων προσπα-θειών του για την προστασία και προαγωγή των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων για όλους, σύμφωνα με τις ιδρυτικές του αρχές».

Στην εκδήλωση συμμετείχαν, ως ομιλητές, διακεκριμένεςπροσωπικότητες του πολιτικού και ακαδημαϊκού χώρου,καθώς επίσης και εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών. Ανά-μεσά τους οι Αλέξανδρος Ζήνων, Αναπληρωτής ΥπουργόςΕξωτερικών της Κύπρου, Yury Fedotov, Εκτελεστικός Διευ-θυντής του UNODC (Γραφείο του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά καιτο Έγκλημα), Karima Bennoune, Ειδική Απεσταλμένη τουΟΗΕ για τα Πολιτιστικά Δικαιώματα, καθώς και η KristinHausler, υψηλόβαθμη ερευνήτρια για θέματα Διεθνούς- Δη-μοσίου Δικαίου του Ινστιτούτου Dorset.

«Η Καταστροφή της Πολιτισμικής Κληρονομιάς»

08 / Απρίλιος 2016 Eλληνική Γνώμη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Επενδύστε σε αξίες και αρχές...»Τι προτρέπει προς τους νέους ο ομότιμος καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

κ. Βασίλης Αναγνωστόπουλος - Ο ίδιος δηλώνει πως θα πρέπει να προσέχουν στις κομματικές παγίδες

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχουμεεμείς οι μεγάλοι, η πολιτεία, η εκκλησία, ηεκπαίδευση. Να θυμηθούμε το λόγο της Γα-λάτειας Καζαντζάκη για τους νέους: "Εικόνασου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω". Πώςδηλαδή να κρίνω τη συμπεριφορά τωννέων, αν δεν λάβω υπόψη μου τις αιτιώδειςσυνθήκες που την εκτρέφουν;». Αυτά επιση-μαίνει σήμερα ο ομότιμος καθηγητής της νε-οελληνικής λογοτεχνίας στο ΠανεπιστήμιοΘεσσαλίας κ. Βασίλης Αναγνωστόπουλοςπαραχωρώντας συνέντευξη. Ο κ. Β. Δ .Ανα-γνωστόπουλος γεννήθηκε στον Άγιο ΓεώργιοΔομοκού και σπούδασε με υποτροφία Κλα-σική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή τουΠανεπιστημίου Αθηνών και συμπλήρωσε τιςσπουδές του στη Γερμανία. Υπηρέτησε ως φι-λόλογος στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση.Καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας στοΠανεπιστήμιο Θεσσαλίας, δίδαξε από το 1989έως το 2008, οπότε και βγήκε στη σύνταξη .Έχει κατευθύνει τη δράση του σε εκπαιδευτικά,κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Ασχολεί-ται με την κριτική του βιβλίου, ιδιαίτερα με τηνέρευνα και τη μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας,καθώς και με τη λαϊκή παράδοση, τον λαϊκόπολιτισμό και γλώσσα.

Εκτιμάτε πως η Ελληνική κοινωνία σήμεραιδιαίτερα στους τομείς του πολιτισμού, της

παιδείας αλλά κυρίως της πολιτικής διέρχεταιβαθιά κρίση; Ποια η δική σας άποψη; Υπάρ-χει φως στον ορίζοντα για κάτι καλύτερο;

«Το πρόβλημα της κρίσης γενικά είναι, μπο-ρούμε να πούμε, διαχρονικό, που σημαίνει τημετάβαση από μια κατάσταση - συνήθως πα-ραδοσιακών αρχών και αξιών - σε μια άλληδιαφορετική. Έτσι η κρίση μπορεί να έχει καλάκαι κακά αποτελέσματα. Δεν θα συμφωνούσαότι ο πολιτισμός διέρχεται κρίση, αν εννοούμεμε τον όρο αυτό τις πολυποίκιλες εκδηλώσειςκαλλιτεχνικές, πνευματικές κ.ά. Αντίθετα στοχώρο της παιδείας και της πολιτικής φαίνεται ότιδημιουργούνται ρήγματα και χάσματα πουπροοιωνίζονται κάτι διαφορετικό. Να ευχη-θούμε όμως να 'ναι καλά και σωστά προσα-νατολισμένο για την ελληνική κοινωνία».

Πιστεύετε πώς το μεγαλύτερο πρόβλημα τοέχει η νέα γενιά; Πώς κρίνετε τη σημερινή συμ-περιφορά και πρακτική των νέων σε βασικούςτομείς της καθημερινότητας; Φταίνε οι ίδιοι ήκάποιοι άλλοι; Ποια είναι η δική σας γνώμη;

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχουμε εμείςοι μεγάλοι, η πολιτεία, η εκκλησία, η εκπαί-δευση. Να θυμηθούμε το λόγο της ΓαλάτειαςΚαζαντζάκη για τους νέους: "Εικόνα σου είμαικοινωνία και σου μοιάζω". Πώς δηλαδή νακρίνω τη συμπεριφορά των νέων, αν δενλάβω υπόψη μου τις αιτιώδεις συνθήκες που

την εκτρέφουν; Πώς να λιθοβολήσω τουςνέους, όταν απλά αντιγράφουν τη δική μουηθική; Πώς να κατηγορήσω τους νέους για έλ-λειψη οράματος, αφού η κοινωνία μας είναιβουτηγμένη στην απληστία του κέρδους καιτην περιφρόνηση των αξιών;».

Τι πρέπει να γίνει ώστε να ελπίζουμε για κάτικαλύτερο στο άμεσο μέλλον; Ως ποιο βαθμόοι πολιτικοί έχουν βλάψει βασικές πτυχέςοργάνωσης και λειτουργίας της Ελληνικήςκοινωνίας εδώ και αρκετές δεκαετίες;

«Η πραγμάτωση της ελπίδας για το καλύ-τερο προϋποθέτει ριζικές αλλαγές και πόνοπολύ. Χρειάζεται σύνεση και συναίνεση για ταμείζονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα(εδώ εννοούνται και τα εκπαιδευτικά). Απαιτεί-ται ψυχραιμία και ειλικρινές ενδιαφέρον γιατην πάσχουσα γύρω πραγματικότητα. Δενωφελεί να κατακεραυνώσω μόνο την πολιτικήως πηγή των κακών, όπως δεν ωφελεί ένας γε-νικευμένος μυκτηρισμός. Το καλό ξεκινάει απόμέσα μας, καλλιεργείται βιωματικά και προ-βάλλει ως ασπίδα μπρος στη λαίλαπα τουκακού. Και, τέλος, αυτή η ασπίδα είναι ησωστή εκπαίδευση και παιδεία. Αυτή είναι καιη ιστορία μας».

Ποιες συμβουλές θα δίνατε σήμερα τουςνέους όσον αφορά τη σχέση που πρέπει να

έχουν με την πολιτική; Πώς μπορούν νααξιοποιήσουν τη νιότη τους;

«Οι νέοι έχουν και μάτια και αυτιά. Βλέπουνκαι ακούν ό, τι συμβαίνει γύρω τους. Σ' αυτότο γίγνεσθαι συμμετέχουν. Πρέπει να συμμετέ-χουν. Εκεί που πρέπει να προσέχουν είναι οικομματικές παγίδες. Να αρνούνται να γίνονταιυποχείρια εξαρτήματα του τυφλού κομματι-σμού. Θα τους έλεγα, λοιπόν: Φυλάξτε τηνπολύτιμη νιότη σας, μην την καταναλώνετεστην απατηλή καθημερινότητα. Αξιοποιήστετην μέσα από την εκπαίδευση, τις σπουδές, ταβιβλία. Αναζητήστε τη γνώση και την αλήθειαμέσα από τη γνώση. Επενδύστε σε αξίες καιαρχές και οραματισθείτε ένα καλύτερο μέλ-λον. Χρέος σας να μας πείσετε για τα όνειρασας. Έτσι δεν θα αναγκαστείτε αύριο να επα-ναλάβετε τα λόγια του ποιητή Βάρναλη:Αχ πού 'σαι νιότηπου 'λεγες πωςθα γινόμουν άλλος

Οι δρόμοι του μέλλοντος σας ανήκουν.Εσείς θα τους περπατήσετε».

Παρουσιάστηκε το έργο της Δεκαπενταετίας της Αγιορειτικής ΕστίαςΠαρουσιάστηκε τον περασμένο Ιανουάριο, στο Δημοτικό

Συμβούλιο του Δήμου Θεσσαλονίκης, το έργο της δεκαπεντα-ετίας της Αγιορειτικής Εστίας. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασηςμίλησαν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης και Πρόεδρος του Διοικητι-κού Συμβουλίου της Αγιορειτικής Εστία κ. Γιάννης Μπουτάρης,ο οποίος αναφέρθηκε στο σημαντικό έργο της Αγιορειτικής Εστίαςτονίζοντας το γεγονός ότι είναι ο μοναδικός πολιτιστικός φορέαςστη Θεσσαλονίκη και στην υπόλοιπη Ελλάδα, που ενώνει τηΘεσσαλονίκη με το Άγιον Όρος συνεχίζοντας μία παράδοση πουκρατάει αιώνες, γεγονός που καθιστά την Θεσσαλονίκη ως μίαπρονομιούχο πόλη σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξέφρασε επίσηςτις θερμές ευχαριστίες του προς τον κ. Δημήτριο Σαλπιστή για τηνσυμβολή του στην ίδρυση και στο πλούσιο έργο της δεκαπεντα-ετίας της Αγιορετικής Εστίας, εις αναγνώριση της οποίας το Διοι-κητικό Συμβούλιο του απένειμε τον τίτλου του επίτιμου Διευθυντή.Ακολουθως ο Προεδρος του Δημοτικου Συμβουλιου και Αντι-προεδρος του Δ.Σ κ. Παναγιωτης Αβραμοπουλος, λαμβανονταςτον λογο αναφερθηκε με λεπτομερειες στο εντυπωσιακο εργοτου φορεα δηλωνοντας οτι το εργο αυτο πρεπει να τυχειυποστηριξης απ’ ολους τους κατοικους της πολης μας.

Ο νέος Διευθυντής της Αγιορειτικής Εστίας κ. ΑναστάσιοςΝτούρος παρουσίασε το έργο της δεκαπενταετίας, χωρίζονταςτο σε επιμέρους ενότητες κάνοντας ειδική μνεία σε κάποιες απότις πιο εντυπωσιακές δράσεις του φορέα.

Ο Γέρων Συμεών Διονυσιάτης, μέλος του Δ.Σ και εκπρόσω-πος της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους, ανέγνωσε τον χαιρε-τισμό της Ιεράς Κοινότητας, στον οποίο μεταξύ των άλλωναναφέρονται και τα εξής: «Η καθ’ ημάς Ιερά Κοινότης Αγίου

Όρους Άθω συνοδοιπορούσα εξ αρχής και υποστηρίζουσα τουςστόχους και σκοπούς της Αγιορειτικής Εστίας εκφράζει την ευα-ρέσκεια αυτής και αισθάνεται ικανοποιημένη διά την επιτέλεσινσημαντικωτάτου αλλά και ογκώδους έργου προς ανάδειξιν τηςιστορίας και των πνευματικών θησαυρών του Ιερού ημώνΤόπου, εις όλους τους τομείς, εντός μικρού χρονικού διαστήματος.Δια μίαν εισέτι φοράν καταθέτει τας ειλικρεινίς ευχαριστίας αυτήςκαι συγχαίρει τα μέλη και τους συνεργάτες της ΑγιορειτικήςΕστίας δια την προσωπικήν μέριμναν την οποίαν επέδειξαν καιτον πολύτιμον χρόνον τον οποίον αφιέρωσαν όλα αυτά τα έτη,την υπευθυνότητα, τον σεβασμό και την αγάπην με την οποίανέφερον εις πέρας το ανατεθέν εις αυτούς έργον».

Αμέσως μετά παρουσιάστηκε το ειδικό βίντεο με τις δράσειςτης δεκαπενταετίας, το οποίο μοιράστηκε μαζί με τον επετειακότόμο σε όλα τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου.

Στη συνέχεια, το λόγο έλαβε ο Επίτιμος Διευθυντής κ. Δημή-τριος Σαλπιστής, ο οποίος έκανε μία σύντομη αναφορά στην πο-ρεία του φορέα όλα αυτά τα χρόνια, τα οποία χαρακτήρισεάκρως δημιουργικά, επικεντρώνοντας την ομιλία του στην τερά-στια που έχει για τον Δήμο Θεσσαλονίκης η ίδρυση και η πα-ρουσία της Αγιορείτικής Εστίας, καθώς αξιοποιείται με τονκαλύτερο τρόπο στην Ελλάδα και το εξωτερικό, η προνομιακήσχέση της Θεσσαλονίκης, ιστορική πολιτιστική και πνευματική,με την Μοναστική Πολιτεία, το λαμπρό και ζωντανό αυτό μνη-μείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Κλείνοντας εξέ-φρασε τη βεβαιότητα του ότι το έργο αυτό θα συνεχιστεί με τηνίδια λαμπρότητα.

Τέλος ο κ. Στέφανος Γωγάκος, μέλος του Δ.Σ αναφέρθηκεκαι αυτός από την μεριά του στο πολύτιμο έργο της ΑγιορειτικήςΕστίας.

Ⓒht

tp://

ww

w.k

allip

efki

.gr

Eλληνική Γνώμη Απρίλιος 2016 / 09

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Κάθε ελληνική λέξη είναι φορέας πολιτισμικών μηνυμάτων χιλιάδων ετών»

Μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο κ. Βασίλειος Σαμπατακάκης διευθυντής κλασικών και ρομανικών γλωσσών στο Κέντρο Γλωσσών και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Lund στη Σουηδία

Το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών τουΠανεπιστημίου της Λουντ υπάγεται στο Κέν-τρο Γλωσσών και Λογοτεχνίας και ιδρύ-θηκε το 1955. Πρώτος διδάσκων ήταν οΑντώνης Μυστακίδης. Τα μαθήματα που δι-δάσκονται είναι η νέα ελληνική γλώσσα, ηνεοελληνική λογοτεχνία, η ιστορία της Ελλά-δας, η ιστορία της ελληνικής γλώσσας και λο-γοτεχνίας. Οι προπτυχιακές σπουδές για τηναπόκτηση Β.Α. διαρκούν τρία χρόνια. Οι φοι-τητές έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποι-ήσουν μεταπτυχιακές σπουδές επιπέδου Μ.Α.και PhD. Στο πλαίσιο του προγράμματος Era-smus γίνονται ανταλλαγές φοιτητών και διδα-σκόντων με τα Πανεπιστήμια Αθηνών,Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων και Κρήτης. Επί-σης, από το 2003 μέχρι το 2010, το πρό-γραμμα Linnaeus-Palme έδινε τη δυνατότητασε δύο δευτεροετείς φοιτητές του ΤμήματοςΝέων Ελληνικών του Πανεπιστημίου τουΑμμάν (Ιορδανία) να παρακολουθήσουν γιαένα εξάμηνο μαθήματα νέας ελληνικήςγλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Λουντ. Σε συ-νεργασία με τα άλλα σκανδιναβικά Νεοελ-ληνικά Τμήματα και υπό την αιγίδα τηςΣκανδιναβικής Εταιρείας ΝεοελληνικώνΣπουδών εκδίδεται το ετήσιο περιοδικό Scan-dinavian Journal of Modern Greek Studies.Στο Τμήμα διδάσκουν σήμερα ο Δρ. Βασί-λης Σαμπατακάκης, η Δρ. Μαριάννα Σμα-ραγδή και η αποσπασμένη φιλόλογος κΑργυρώ Μαρκάκη.

n Η συνέντευξη

Μπορείτε να αναφερθείτε στο Τμήμα Νε-οελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίουτης Λουντ; Προγράμματα και μαθήματα; «Το Πανεπιστήμιο της Lund ιδρύθηκε το

1666 και σήμερα αριθμεί περίπου 50.000φοιτητές. Το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδώντου Πανεπιστημίου Lund ιδρύθηκε το 1955ως ανεξάρτητο τμήμα με στόχο τη διδασκα-λία της νέας ελληνικής γλώσσας και λογοτε-χνίας. Από το 1990 άλλαξε η δομή τουτμήματος και σήμερα διδάσκουν πλέον πε-ρισσότεροι καθηγητές σε πολλαπλά προ-γράμματα σπουδών. Το τμήμα προσφέρειπρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών για τηναπόκτηση Bachelor και μεταπτυχιακά για τηναπόκτηση Master και PhD.

Οι φοιτητές που επιλέγουν αποκλειστικά τιςνεοελληνικές σπουδές αποβλέπουν στηναπόκτηση πτυχίου νεοελληνικών σπουδώνή πτυχίου ευρωπαϊκών σπουδών με ειδικό-τητα την Ελλάδα με εξειδίκευση στην ελλη-νική γλώσσα και πολιτισμό. Πολλοί όμωςφοιτητές των ανθρωπιστικών σπουδών φοι-

τούν στο τμήμα μας για να συμπληρώσουντα μαθήματα του πτυχίου τους. Από το φθινο-πωρινό εξάμηνο του 2006 όλα τα Τμήματατου Πανεπιστημίου Lund, και στην προκει-μένη περίπτωση το Τμήμα ΝεοελληνικώνΣπουδών, έχουν εναρμονιστεί με τη διαδικα-σία και το σύστημα σπουδών της Μπολό-νια».

Υπάρχει ενδιαφέρον από φοιτητές; «To ενδιαφέρον για τις νεοελληνικές σπου-

δές που υπάρχει για το τμήμα μας είναι με-γάλο και αμείωτο. Έχουμε περίπου εκατόΣουηδούς φοιτητές και φοιτήτριες σε όλα ταεπίπεδα, και στα μαθήματα κάμπους στο πα-νεπιστήμιο αλλά και στα εξ αποστάσεως με τηβοήθεια του διαδικτύου, τα οποία πιστεύωαποτελούν και το μέλλον για πολλά πανεπι-στημιακά τμήματα στον κόσμο. Οι ηλεκτρονι-κές εκπαιδευτικές εφαρμογές που συνεχώςεξελίσσονται , και είναι στην υπηρεσία των πα-νεπιστημίων σήμερα για τα μαθήματα εξ απο-στάσεως δημιουργούν νέες προϋποθέσεις γιατη διδασκαλία, ακόμη και μαθημάτων πουστο παρελθόν θεωρούσαμε αδύνατο να δι-δαχτούν διαδικτυακά.

Έχουμε συνεργασία στα πλαίσια του προ-γράμματος Εράσμους για ανταλλαγή φοιτητώνκαι καθηγητών με ελληνικά και άλλα ευρω-παϊκά πανεπιστήμια. Για παράδειγμα σας ανα-φέρω ότι ο καθηγητής γλωσσολογίας τουΠανεπιστημίου Αθηνών κ. Χριστόφορος Χαρα-λαμπάκης έχει δώσει πολλές διαλέξεις στο Πα-νεπιστήμιο Lund αλλά και έχει συνεισφέρει σεερευνητικό επίπεδο στις δραστηριότητές μας. Τοτρέχον εξάμηνο, δύο Ελληνίδες φοιτήτριες τουΠανεπιστημίου Αθηνών σπουδάζουν στοτμήμα μας.

Διοργανώνουμε τακτικά εκδηλώσεις εκ-παιδευτικού και πολιτιστικού περιεχομένου,προσκαλώντας φορείς της ελληνικής πολι-τείας και πολιτισμού καθώς επίσης και λογο-τέχνες ή ποιητές, οι οποίοι παρουσιάζουν τοέργο τους. Οι φοιτητές μας συμμετέχουν στιςεκδηλώσεις, διαλέξεις, εκθέσεις και σεμινά-ρια που διοργανώνει το τμήμα μας, γεγονόςμε ιδιαίτερη σημασία σήμερα περισσότεροαπό κάθε άλλη χρονική στιγμή, καθώς τατμήματα Νεοελληνικών Σπουδών ανά τονκόσμο αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματακαι πολλά κλείνουν».

Σε συνεργασία με τα άλλα σκανδιναβικάΝεοελληνικά Τμήματα και υπό την αιγίδατης Σκανδιναβικής Εταιρείας Νεοελληνι-κών Σπουδών εκδίδεται το ετήσιο περιο-δικό Scandinavian Journal of ModernGreek Studies. Μπορείτε να αναφερθείτεσε αυτή την εκδοτική προσπάθεια;

«Το 2002 ξεκινήσαμε την έκδοση ενός ετή-σιου επιστημονικού περιοδικού υπό τον τίτλοScandinavian Journal of Modern Greek Stu-dies σε συνεργασία με τα υπόλοιπα επτά τμή-ματα νεοελληνικών σπουδών που υπήρχανστις τέσσερις χώρες του Βορρά δηλ. Σουη-δία, Δανία, Νορβηγία και Φινλανδία. Σή-μερα δυστυχώς υπάρχει μόνον το τμήμα τουΠανεπιστημίου της Λουντ. Τα άλλα έκλεισανσταδιακά για διάφορους λόγους, κυρίωςόταν συνταξιοδοτήθηκαν οι καθηγητές τωντμημάτων και δεν προκηρύχθηκαν εκ νέουοι θέσεις τους. Από το 2015 εκδίδουμε το πε-ριοδικό με τον τίτλο Scandinavian Journal ofByzantine and Modern Greek Studies. Ταπερισσότερα άρθρα είναι βυζαντινής κατεύ-θυνσης γι αυτό και οι περισσότεροι αξιολο-γητές των άρθρων είναι βυζαντινολόγοι».

Εκτιμάτε, ότι η επίσημη Πολιτεία θα πρέπεινα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα γενικάστα Τμήματα Νεοελληνικών Σπουδώνεκτός Ελλάδος;

«Διδάσκοντας επί 28 χρόνια σε ένα μεγάλοκαι οικονομικά ισχυρό πανεπιστήμιο, με πα-ράδοση στη διδασκαλία πολλών γλωσσών,και ευρισκόμενος σε συνεχή επαφή με παρό-μοια τμήματα σε άλλα πανεπιστήμια της Ευ-ρώπης, μπορώ να πω ότι η επίσημη ελληνικήπολιτεία ήταν πάντα δίπλα στα τμήματα νεοελ-ληνικών σπουδών και μάλιστα σε βαθμό πουδεν είναι συγκρίσιμος με άλλα κράτη. Με επι-χορηγήσεις, αποσπάσεις εκπαιδευτικών, χρη-ματοδότηση συνεδρίων, αποστολές βιβλίων,υποτροφίες σε φοιτητές κλπ. Τώρα φυσικάέχουν γίνει πολύ μεγάλες περικοπές και πι-στεύω ότι η βοήθεια στο μέλλον πρέπει να

είναι προϊόν στρατηγικής πολιτικής, όπου ηελληνική πολιτεία θα συνεργάζεται με τις ορ-γανώσεις που έχουν εμπειρία στη διδασκα-λία της γλώσσας μας ανά τον κόσμο, όπωςγια παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νε-οελληνικών Σπουδών. Η Εταιρεία αυτήαπαρτίζεται από τις εθνικές εταιρείες πουέχουν ιδρύσει οι νεοελληνιστές ανά την Ευ-ρώπη, και επί σειρά ετών διοργανώνει διε-θνή συνέδρια και συνδράμει τα τμήματανεοελληνικών σπουδών στην Ευρώπη. Hβοήθεια από την ελληνική πολιτεία, ακόμηκαι σε καταστάσεις μεγάλης οικονομικής κρί-σης όπως σήμερα, σε Τμήματα που βρίσκον-ται σε στρατηγικής σημασίας περιοχές, είναικαθοριστική. Ένα τέτοιο τμήμα ήταν το νεοελ-ληνικό τμήμα του πανεπιστημίου του Αμμάνστην Ιορδανία, με τον υπεύθυνο του οποίουκ. Βασίλη Οικονομίδη είχαμε άριστη και πο-λυετή συνεργασία. Το τμήμα αυτό δυστυχώςέκλεισε».

Πόσο σημαντικό είναι το έργο τους σε μιαεποχή αρκετά δύσκολη για τον ελληνισμό;

«Όταν καταλάβουμε τι σημασία έχει η εκ-μάθηση και διάδοση της νέας ελληνικήςγλώσσας από πανεπιστημιακούς φορείς τότεέχουμε να κερδίσουμε πολλά. Η διδασκαλίαμιας γλώσσας δεν είναι κάτι μεμονωμένοαλλά συμβαδίζει με την ιστορία και τον πο-λιτισμό ενός λαού. Δεν διδάσκουμε τους φοι-τητές μας μία ξερή γραμματική καισυντακτικό αλλά προσπαθούμε μέσω της ελ-ληνικής γλώσσας να τους κάνουμε να αγα-πήσουν τα ελληνικά γράμματα, τον ελληνικόπολιτισμό διαχρονικά, την Ελλάδα. Να κατα-λάβουν ότι η κάθε λέξη είναι φορέας πολιτι-σμικών μηνυμάτων χιλιάδων ετών. Πέρυσισε ένα τμήμα δευτεροετών φοιτητών, έναποίημα της Δημουλά μάς απασχόλησε σετρεις δίωρες παραδόσεις, γιατί η μία έννοιαέφερνε την επόμενη και στο τέλος το ποίημααυτό από μόνο του αποτέλεσε μία εμβά-θυνση στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας.Είναι πραγματικά εστίες πολιτισμού όλα αυτάτα νεοελληνικά τμήματα που σε πείσμα τωνκαιρών συνεχίζουν να διδάσκουν τηγλώσσα μας και τη λογοτεχνία μας. Το τελευ-ταίο νεοελληνικό τμήμα που έκλεισε ήταναυτό του πανεπιστημίου του Cambridge στηνΑγγλία μόλις συνταξιοδοτήθηκε ένας εξαίρε-τος νεοελληνιστής, ο David Holton. Πρέπεινα έχουμε υπόψη μας ότι κάθε ΝεοελληνικόΤμήμα που κλείνει δεν ανοίγει πάλι. Είναι και-ρός να προσπαθήσουμε όλοι μαζί να ανα-τρέψουμε το αρνητικό κλίμα που έχειδημιουργηθεί για τις νεοελληνικές σπουδέςστην Ευρώπη και στον κόσμο γενικότερα».

10 / Απρίλιος 2016 Eλληνική Γνώμη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Θα τους έκαναν να μας αποδοκιμάζουν»Μιλάει ο κ. Πάνος Βαλαβάνης, Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

«Οι πολιτικοί έχουν τις μεγαλύτερες ευθύ-νες, γιατί αποτελούν τις ηγέτες και δίνουν τοστίγμα στις κοινωνίες. Αλλά κι εμείς έχουμεμεγάλες ευθύνες, όχι μόνον γιατί τους επιλέ-γουμε αλλά και γιατί συνήθως οι πολιτικοίαφουγκράζονται τις βαθύτερες επιθυμίες μαςκαι μέσα στον λαϊκισμό τους πράττουν αναλό-γως. Αν εμείς διεδικούσαμε διαφορετικότρόπο προσέγγισης των πολιτικών πραγμάτωνκαι ζητούσαμε από τους πολιτικούς διαφορετι-κούς στόχους και αξίες, είμαι βέβαιος ότι θαπροσαρμόζονταν αναλόγως. Μπορούμε νατους ελέγξουμε και να αντιστρέψουμε τηντάση, αρκεί να είμαστε συνειδητοί και ναέχουμε σαφείς και απ’ αγαθώ στόχους».

Αυτά ανάμεσα σε άλλα αναφέρει ο κ. ΠάνοςΒαλαβάνης, Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολο-γίας. Πιο συγκεκριμένα ο Πάνος Βαλαβάνης,είναι Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαι-ολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπού-δασε Κλασική Αρχαιολογία στα ΠανεπιστήμιαΑθηνών και Würzburg, καθώς και σε πολλέςανασκαφές, κοντά σε σπουδαίους δασκάλους,όπως ο Β. Λαμπρινουδάκης, ο Π. Θέμελης, οΜ. Τιβέριος, η E. Simon και η H. Froning.

Σε μια συνέντευξή σας είχατε δηλώσει πωςοι αρχαίοι Έλληνες δεν θα μας ήθελαν γιααπογόνους τους. Μπορείτε να μας εξηγήσετετι εννοείτε;

«Κάθε πρόγονος έχει την επιθυμία να βλέπει

και να αναγνωρίζει στους απογόνους του δικάτου στοιχεία. Οι βασικές αξίες, οι στόχοι ζωήςκαι οι συμπεριφορές των Νεοελλήνων έχουνσυχνά τόσο μεγάλη διαφορά από τις αντίστοι-χες των αρχαίων που θα τους έκαναν να μαςαποδοκιμάζουν. Κυρίαρχη διαφορά η διά-θεση των αρχαίων για καταξίωσή τους μέσωτης συμβολής τους στα δημόσια πράγματαέναντι της ιδιοτέλειας των Νεοελλήνων».

Η χώρα μας αντιμετωπίζει μια κρίση εδώ καιπέντε χρόνια περίπου. Εκτιμάτε πως το οικο-νομικό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα ήείναι και θέμα αντιλήψεων που πρέπει νααλλάξουμε;

«Το οικονομικό είναι μία από τις συνέπειεςτης κρίσης, η απλούστερη και η σαφέστερη.Ήλθε ως αποτέλεσμα της περιφρόνησης κάθεαξίας όχι μόνον ηθικής αλλά και πρακτικής,π.χ. ότι ο καθένας θα πρέπει να αμείβεται ανα-λόγως του έργου που παράγει. Θα πρέπει νααλλάξουμε κυρίως ως προς τις αντιλήψεις πουσχετίζονται με την οργάνωση του δημόσιουβίου και των υποχρεώσεων του καθένα μαςπρος το κράτος και προς τους άλλους».

Λείπει στο σύγχρονο Έλληνα η καθαρότητατου νου στην καθημερινή μας ζωή;

«Νομίζω ότι στο καθημερικό επίπεδο ο Έλλη-νας είναι πρακτικός και συχνά υστερόβουλος.Όμως σε ευρύτερα θέματα πολλές φορές η ορ-θοφροσύνη μας συσκοτίζεται από συναισθημα-τικές εμπλοκές. Πολύ ισχυρό στοιχείο μέσα μας

και κριτήριο στις επιλογές μας είναι το φαντα-σιακό, δηλ. οι επιθυμίες μας και όχι η απτή πραγ-ματικότητα που ξεδιπλώνεται μπροστά μας.Αυτό μας κάνει εύκολα ευεπίφορους και στιςαπατηλές υποσχέσεις των πολιτικών μας».

Φταίνε πάντα μόνο οι πολιτικοί ή έχουμε καιεμείς τις ευθύνες που βολευτήκαμε, συνερ-γήσαμε;

«Οι πολιτικοί έχουν τις μεγαλύτερες ευθύνες,γιατί αποτελούν τις ηγέτες και δίνουν το στίγμαστις κοινωνίες. Αλλά κι εμείς έχουμε μεγάλεςευθύνες, όχι μόνον γιατί τους επιλέγουμε αλλάκαι γιατί συνήθως οι πολιτικοί αφουγκράζονταιτις βαθύτερες επιθυμίες μας και μέσα στον λαϊ-κισμό τους πράττουν αναλόγως. Αν εμείς διε-δικούσαμε διαφορετικό τρόπο προσέγγισηςτων πολιτικών πραγμάτων και ζητούσαμε απότους πολιτικούς διαφορετικούς στόχους καιαξίες, είμαι βέβαιος ότι θα προσαρμόζονταναναλόγως. Μπορούμε να τους ελέγξουμε καινα αντιστρέψουμε την τάση, αρκεί να είμαστεσυνειδητοί και να έχουμε σαφείς και απ’αγαθώ στόχους».

Σήμερα στην Ελλάδα μήπως ενώ βλέπουμετο πρόβλημα μένουμε σε παλιές αντιλήψειςπου φρενάρουν κάθε προσπάθεια προς τησωστή κατεύθυνση;

«Η παλαιότερη όχι με τη χρονική αλλά μετην ηθική σημασία της λέξης αντίληψη είναιότι τα προβλήματα δεν θα λυθούν από εμάςτους ίδιους αλλά από κάποιους άλλους. Αυτό

είναι το βασικό ελάττωμα στον τρόπο σκέψηςτων Ελλήνων. Επειδή έχει διαρραγεί το πλαί-σιο που μας ενώνει ως κοινωνία, δεν θεω-ρούμε ότι κι εμείς είμαστε μέρος τουπροβλήματος άρα από εμάς θα προέλθει καιη λύση. Επίσης, συχνά αρνούμαστε να δούμεαυτό που έρχεται, ελπίζοντας απατηλά ότι δενμας αφορά και δεν θα μας αγγίξει. Υπάρχειμια έλλειψη διορατικότητας που μας συσκοτίζεικαι την ικανότητα πρόληψης των φαινομένων.

Όμως δεν χάνω την αισιοδοξία μου. Οι δύ-σκολες συνθήκες μπορεί να λειτουργήσουνευεργετικά. Μέσα από τον πόνο και τις δυσκο-λίες θα υποχρεωθούμε σε μετά-νοια (= αλ-λαγή μυαλού). Θα οδηγηθούμε σεεπανεκτίμηση των αξιών, σε νέες επιλογές βα-σικών αρχών για μια πιο ισορροπημένη προ-σωπική και κοινωνική ζωή. Θέλοντας και μη,θα επανέλθουμε στον εκ νέου ορισμό τουαναγκαίου και του σημαντικού, των οποίων τονόημα είχαμε απολέσει».

Προσδιορίζοντας τους πολιτισμούς της διατροφής της αρχαίας ΕυρώπηςΤη χρηματοδότηση των 1.890.000 εκ. ευρώ κατά-

φερε να κερδίσει η Αν. Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίαςκαι Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Τάνια Βαλαμώτη (φωτό) γιατην ερευνητική της ιδέα, με τίτλο: «Προσδιορίζοντας τουςπολιτισμούς της διατροφής της αρχαίας Ευρώπης: μιαδιεπιστημονική έρευνα των φυτικών συστατικών, τουμαγειρικού μετασχηματισμού τους και των αλλαγώντους στο χρόνο».

Η κ. Βαλαμώτη είναι η μοναδική Ελληνίδα μεταξύ των302 ερευνητών που επιλέχθηκαν από 2.051 προτάσειςαπό το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Rese-arch Council-ERC), στην κατηγορία «Consolidator Grants» ώστε ναπραγματοποιήσουν τις πιο φιλόδοξες και δημιουργικές επιστημονικέςιδέες. Το ερευνητικό πρόγραμμα θα υλοποιηθεί μέσω της ΕπιτροπήςΕρευνών του ΑΠΘ. Η έρευνα επεξεργασμένων φυτικών τροφίμωναπό τα προϊστορικά χρόνια διεξάγεται σε πιλοτικό επίπεδο εδώ καιχρόνια στο ΑΠΘ και η χρηματοδότηση από το ERC θα επιτρέψει μιαδιαχρονική και σε μεγάλη έκταση μελέτη των διατροφικών παραδό-σεων και της μεταβολής τους στο χρόνο σε ένα μεγάλο τμήμα της Ευ-ρώπης. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις διατροφικές προτιμήσειςκαι αλλαγές θα εξεταστούν τόσο ως προς τον ρόλο του φυσικού πε-ριβάλλοντος όσο και ως προς τον ρόλο των πολιτισμικών προτιμή-σεων, διαφοροποιήσεων και μεταβολών μέσα από επαφές με άλλεςπεριοχές ή μετακινήσεις πληθυσμών. Η τροφή έχει διαμορφώσει τηνπολιτισμική ιστορία των περισσότερων Ευρωπαϊκών χωρών. Πόσοπίσω στο χρόνο μπορούμε να αναζητήσουμε αυτή τη σχέση;

Η Αν. Καθηγήτρια του ΑΠΘ, Τάνια Βαλαμώτη θα ερευνήσει τους‘πολιτισμούς της διατροφής’ της προϊστορικής Ευρώπης, από το Αιγαίοστην Κεντρική Ευρώπη, από τη Νεολιθική Εποχή ως την Εποχή του Σι-

δήρου (7η-1η χιλιετίες π.Χ.). Ειδικότερα, θα εξετάσει τησχέση μεταξύ φύσης και πολιτισμού μέσα από τις μαγει-ρικές πρακτικές, εξετάζοντας πώς διαμορφώθηκε ηχρήση των καλλιεργημένων και άγριων φυτών.

Η κ. Βαλαμώτη δε θα μελετήσει μόνο τα συστατικά, τιςμαγειρικές πρακτικές και τον σχετικό εξοπλισμό, αλλά θαδιερευνήσει πειραματικά ποικίλες όψεις των τεχνικών προ-ετοιμασίας των τροφίμων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις αρ-χαίες πηγές και τις σύγχρονες παραδοσιακές πρακτικές.Αυτή η πολυδιάστατη προσέγγιση συνδυάζει μεθοδολο-γίες των ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών και έχει ως

στόχο να εξετάσει την προϊστορική κουζίνα της Ευρώπης με μια φρέσκιαματιά, διερευνώντας μαγειρικές ταυτότητες που αποτελούν μέρος τηςάυλης πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Το ερευνητικό πρό-γραμμα θα εφαρμόσει μια διεπιστημονική προσέγγιση των φυτικών συ-στατικών της διατροφής αλλά και αυτούσιων καταλοίπων τροφίμων,όπως ψωμιά, πλιγούρι/τραχανάς, φάβα, μπύρα και κρασί, συνδυάζον-τας αυτά τα δεδομένα με τις τεχνικές μεταποίησής τους και τον σχετιζό-μενο εξοπλισμό, όπως μαγειρικά σκεύη, εργαλεία άλεσης, θερμικέςκατασκευές.

«Μέσα από το πρόγραμμα θα διαμορφωθεί μια νέα μέθοδοςπου θα αποκαλύψει κάποιες από τις συνταγές του παρελθόντοςστην Ευρώπη» αναφέρει η Αν. Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίαςκαι Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Τάνια Βαλαμώτη. «Η νέα μέθοδος πουθα αναπτύξει το πρόγραμμα θα μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλεςγεωγραφικές περιοχές».

Η έρευνα που θα υλοποιηθεί μπορεί να συνδεθεί με μικρομεσαίεςεπιχειρήσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα τρόφιμα με κατα-βολές στα προϊστορικά χρόνια. Παράλληλα, το πρόγραμμα θα διε-

ρευνήσει παγιωμένες αντιλήψεις σχετικά με την πολιτισμική σημασίακαι τον κοινωνικό ρόλο ορισμένων τροφίμων, εξετάζοντάς τα μέσαστο πλαίσιο του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής στην οποία εν-τοπίστηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη. Για παράδειγμα πόσο γε-νικευμένη ήταν η χρήση της ελιάς και του ελαιολάδου στοπροϊστορικό Αιγαίο; Πότε εμφανίζεται το κρασί και ποια η σχέση τουμε τις ιεραρχημένες κοινωνίες στην υπό διερεύνηση περιοχή; Υπάρ-χουν διαφοροποιήσεις πολιτισμικές που αντιστοιχούν σε διαφοροποι-ήσεις διατροφικές; Μπορούμε για παράδειγμα να εντοπίσουμε ή ναδιακρίνουμε τους πολιτισμούς της μπύρας και του κρασιού μέσα απότα αρχαιολογικά δεδομένα στα προϊστορικά χρόνια;

Ο πυρήνας της ερευνητικής ομάδας αποτελείται από πέντε βασικούςερευνητές σε πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης. Από το ΑΠΘσυμμετέχουν οι Καθηγητές Παντελής Νίγδελης (Πρόεδρος του Τμή-ματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ), Βασίλης Φυντίκογλου(Τμήμα Φιλολογίας ΑΠΘ) και Λαμπρινή Παπαδοπούλου (ΤομέαςΟρυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας του Τμήματος Γεωλο-γίας ΑΠΘ), την Stefanie Jacomet (IPNA, πανεπιστήμιο Βασιλείας, Ελ-βετία) και Hans Peter Stika (πανεπιστήμιο Hohenheim, Γερμανία).Συμμετέχουν, επίσης, 12 συνεργάτες που είναι Καθηγητές πανεπιστη-μίων ή ερευνητές σε Ιδρύματα της Ευρώπης (Elena Marinova, Zve-tana Popova, Andreas Heiss, Hara Procopiou, Natalia Alonso,Angela Kreuz, Jean-Frederique Terral, Laurent Bouby, Maria Iva-nova, Oliver Craig, Γεωργία Τσαρτσίδου, Ζωή Τσιρτσώνη, CallaMcNamee). Τέλος, μεγάλος αριθμός αρχαιολόγων από την Ελλάδα,τη Βουλγαρία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ελβετία θα συνεργα-στούν στο πλαίσιο της έρευνας. Στο πρόγραμμα θα συμμετάσχουν 9μεταδιδακτορικοί ερευνητές και 5 υποψήφιοι διδάκτορες από την Ελ-λάδα και το εξωτερικό.

Eλληνική Γνώμη Απρίλιος 2016 / 11

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Οι Έλληνες δεν έχουν διδαχθεί τίποτα από τις ολέθριες συνέπειες του διχασμού»

Μιλά σήμερα στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο Άγγελος Χανιώτης, ο οποίος από το 2010 κατέχει τη θέση του Καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον

«Η Ελλάδα με πληγώνει όπου και να ταξιδέψωόταν διακρίνω στις αντιδράσεις ξένων μορφωμέ-νων ανθρώπων τη βαθειά ριζωμένη αντίληψήτους για μια ελληνική παρακμή, για την αντίφασηανάμεσα σε ένα λαμπρό (και εξιδανικευμένο) πα-ρελθόν και τη σημερινή μιζέρια. Αλλά η Ελλάδαμε πληγώνει περισσότερο όπου και να ταξιδέψωστην ίδια την Ελλάδα, όταν βλέπω την αντίθεσηανάμεσα στην καλαισθησία, που δεν είναι προϊόνπλούτου αλλά παιδείας και πολιτισμού, και τηντσαπατσουλιά που είναι προϊόν νεοπλουτισμού».Αυτά δηλώνει ανάμεσα σε άλλα ο Άγγελος Χανιώ-της, ο οποίος από το 2010 κατέχει τη θέση του Κα-θηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδώνστο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον.

O Άγγελος Χανιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα το1959. Σπούδασε Αρχαία Ιστορία και Αρχαιολογίαστα Πανεπιστήμια Αθηνών (1978-82) και Χαϊδελ-βέργης (1982-84) και αναγορεύθηκε διδάκτωρ Αρ-χαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργηςτο 1984. Μετά τη στρατιωτική του θητεία (1984-86)δίδαξε Αρχαία Ιστορία στα Πανεπιστήμια Χαϊδελ-βέργης (1986-94, 1998-2006), Νέας Υόρκης (1994-98) και Οξφόρδης (2006-10). Διετέλεσε επίσηςΑντιπρύτανης του Πανεπιστήμιου Χαϊδελβέργης(2001-06). Από το 2010 κατέχει τη θέση του Καθη-γητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδών στοΙνστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον. Ταπιο πρόσφατα βιβλία του είναι Ο πόλεμος στην ελ-ληνιστική εποχή: κοινωνική και πολιτιστική ιστορία(2005) και Θεατρικότητα και δημόσιος βίος στον ελ-ληνιστικό κόσμο (2009). Έχει δημοσιεύσει 30 βιβλίακαι συλλογικούς τόμους πάνω από 200 άρθρα πουεξετάζουν την οικονομία, τον πολέμο, τη θρησκείακαι το συναίσθημα στην αρχαιότητα, κυρίως στηνελληνιστική και αυτοκρατορική εποχή. Έχει συμμε-τάσχει ως σύμβουλος σε πολλά ερευνητικά καιακαδημαϊκά ιδρύματα, πιο πρόσφατα ως μέλος τουΑνωτάτου Συμβουλίου Έρευνας της Ιταλίας (2012-16) και του Ερευνητικού Συμβουλίου της Αυστρια-κής Ακαδημίας Επιστημών (2010-13). Είναι ισόβιοςΕταίρος της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας,Εταίρος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας, Αντεπιστέλλονμέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της Φινλανδικής Ακα-δημίας και της Ακαδημίας της Χαϊδελβέργης. Έχει τι-μηθεί με το Βραβείο Νίκου Σβορώνου (1991), τοΒραβείο Διδασκαλίας του Πανεπιστημίου της ΝέαςΥόρκης (1997), το Κρατικό Βραβείο Έρευνας τηςΒάδης-Βυρτεμβέργης (2000), το Κρατικό ΒραβείοΔοκιμίου-Κριτικής (2010), το βραβείο έρευνας τουΙδρύματος Χούμπλοντ (2015), τον τίτλο του ΕπίτιμουΔιδάκτορα του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλά-δος και του Πανεπιστημίου της Λιέγης και τον Τα-ξιάρχη του Φοίνικα.

n Η συνέντευξη

Πολλοί μιλούν μόνο για οικονομική κρίση στηνΕλλάδα. Είναι μόνο αυτό ή μπορούμε να πούμεότι υφίσταται πολυεπίπεδη κρίση εδώ και δεκαε-τίες; «Η οικονομική κρίση, αλλά και οι πολιτικές της

παραφυάδες, είναι μόνο το ορατό προϊόν μιας πολύβαθύτερης κρίσης που σχετίζεται με κοινωνικέςδομές, νοοτροπίες, παιδεία και πολιτισμό. Αναφέρωμόνο μια από τις αιτίες της κρίσης: την αναξιοκρατία.

Η μεταπολίτευση και ιδίως η περίοδος από τον 1981δεν αξιοποίησαν τις δυνατότητες που δίνει κάθε νέοξεκίνημα για την οργάνωση μιας κοινωνίας και ενόςκράτους θεμελιωμένου στην αξιοκρατία και όχι στομέσο και την κομματική ταυτότητα. Ενός κακού δο-θέντος, μύρια έπονται. Όπου δεν υπάρχει αξιοκρα-τία, δεν υπάρχει εμπιστοσύνη· όταν δεν υπάρχειεμπιστοσύνη, λείπει η κοινωνική συνείδηση· καιόταν λείπει η συνείδηση για τις υποχρεώσεις απέ-ναντι στο σύνολο, η κοινωνία διασπάται σε μονάδεςπου ενδιαφέρονται για το ίδιο συμφέρον. Τότε βρί-σκει γόνιμο έδαφος όποιος λαϊκιστής υπόσχεται ναικανοποιήσει βραχυπρόθεσμα προσωπικές επιθυ-μίες σε βάρος και του συνόλου και του μέλλοντος.Έτσι δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το παράδοξο ναέχουμε μια χώρα όπου όλοι είναι πατριώτες σταλόγια, αλλά ως άτομα δεν είναι διατεθειμένοι να κά-νουν ο,τιδήποτε για το σύνολο. Σε τελική ανάλυση,μορφή αναξιοκρατίας είναι και η απαίτηση των Νε-οελλήνων να απολαμβάνουν όχι με βάση όσα δη-μιούργησαν οι ίδιοι αλλά με βάση είτε ταεπιτεύγματα των προγόνων τους είτε τις θυσίες τωνπαλαιότερων γενιών. Παραδείγματος χάριν, η ευμά-ρεια της γενιάς μου δεν στηρίχθηκε σε ό,τι δημιουρ-γήσαμε εμείς, αλλά σε ό,τι κληρονομήσαμε καιδώσαμε για αντιπαροχή. Επί δεκαετίες οι παροχέςτων κυβερνήσεων δεν χρηματοδοτούνταν από τοεθνικό προϊόν, αλλά από τα ευρωπαϊκά κονδύλια.Ξεχάσαμε να στηριζόμαστε στις δυνάμεις μας».

Φταίνε μόνο οι πολιτικοί; Ή και ο λαός έχει τιςδικές του ευθύνες και κυρίως υποχρεώσεις πουδεν τις κάνει πράξη;

«Το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι σύστημα συ-ναλλαγής, δούναι και λαβείν. Επί δεκαετίες το εκλο-γικό σώμα ψήφιζε τους πολιτικούς που θανομιμοποιηούσαν το αυθαίρετο, θα επέτρεπαν τηνκαταπάτηση του δασότοπου, θα έκαναν τα στραβά

μάτια στη φοροδιαφυγή, θα υπέκυπταν στις απαιτή-σεις των συντεχνιών, θα διόριζαν τον ανίκανο γιόστο δημόσιο και πάει λέγοντας. Και σε αντάλλαγμαοι πολίτες έκαναν τα στραβά μάτια στα φαινόμεναδιαφθοράς και επέτρεπαν τη διαιώνιση ενός αρρω-στημένου συστήματος. Όποτε βρίσκονταν αντιμέτω-ποι με τις δυσλειτουργίες ενός κρατικού μηχανισμούθεμελιωμένου στην αναξιοκρατία και το κομματικόαλισιβερίσι, τα έβαζαν με τους υπηρέτες του κι όχιμε αυτούς που τον δημιούργησαν. Αντί να επανα-λαμβάνουμε πόσο δύσκολο είναι να ξεριζωθούναυτές οι νοοτροπίες, καλύτερα να τις στηλιτεύουμεόπου τις συναντάμε».

Ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης έχειπει ότι «Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πλη-γώνει». Εσείς, ως πολίτης του κόσμου, αισθανθή-κατε ποτέ αυτό το συναίσθημα;

«Διαρκώς, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στοεξωτερικό, όταν συναντώ νέους ταλαντούχους Έλλη-νες επιστήμονες της διασποράς που μου θυμίζουν τηναντίφαση ανάμεσα στο δυναμικό που έχουμε και τιςσάπιες δομές που το αφήνουν ανεκμετάλλευτο στηνΕλλάδα. Η Ελλάδα με πληγώνει όπου και να ταξι-δέψω όταν διακρίνω στις αντιδράσεις ξένων μορφω-μένων ανθρώπων τη βαθειά ριζωμένη αντίληψήτους για μια ελληνική παρακμή, για την αντίφασηανάμεσα σε ένα λαμπρό (και εξιδανικευμένο) παρελ-θόν και τη σημερινή μιζέρια. Αλλά η Ελλάδα με πλη-γώνει περισσότερο όπου και να ταξιδέψω στην ίδιατην Ελλάδα, όταν βλέπω την αντίθεση ανάμεσα στηνκαλαισθησία, που δεν είναι προϊόν πλούτου αλλάπαιδείας και πολιτισμού, και την τσαπατσουλιά πουείναι προϊόν νεοπλουτισμού».

Πώς μπορούμε να διδαχθούμε σήμερα από ταλάθη που κάναμε ως πολίτες, από την ανοχήπου δείξαμε σε λαϊκιστικές πολιτικές;

«Μεγάλη ευθύνη φέρουν τα μέσα μαζικής ενη-μέρωσης, χωρίς τα οποία δεν ανθίζει ο λαϊκισμός.Ακόμα και σήμερα τα ΜΜΕ καλλιεργούν ψευδαι-σθήσεις, παραπληροφορούν με επιλεκτική παρου-σίαση της πραγματικότητας, ηρωοποιούν καθένανπου διαμαρτύρεται, είτε η διεκδίκησή του είναι δι-καιολογημένη είτε όχι, και τροφοδοτούν φρούδεςελπίδες, όπως ότι θα σωθούμε με το κατοχικό δά-νειο και τις πολεμικές αποζημιώσεις. Ο λαϊκισμόςδεν έχει χάσει την επιρροή του. Αν κρίνω από δη-μοσκοπήσεις, η μεγάλη πλειοψηφία του εκλογικούσώματος παρασύρεται ακόμα και σήμερα από λαϊ-κιστικές πολιτικές».

Εκτιμάτε ότι λάθη έγιναν και γίνονται σε ευρω-παϊκό επίπεδο;

«Ασφαλώς. Σημαντικό λάθος ήταν η έλλειψησοβαρών ελέγχων για την τελική χρήση των κον-δυλίων που δίνονταν στην Ελλάδα. Μεγάλολάθος αποδείχθηκε η εισαγωγή του ευρώ πριν δη-μιουργηθούν μηχανισμοί για τη στήριξή του και,κυρίως, πριν υπάρξει πρώτα κοινή δημοσιονομικήπολιτική. Μπορεί για τη διόγκωση του ελληνικούδημόσιου χρέους την ευθύνη να την έχουν οι ελ-ληνικές κυβερνήσεις, αλλά οι εταίροι φέρουν με-γάλο μέρος της ευθύνης για την έλλειψηαποτελεσματικών μέτρων που θα απελευθερώ-σουν το αναπτυξιακό δυναμικό που υπάρχει στην

Ελλάδα – στην ενέργεια, τον τουρισμό, την αγρο-τική οικονομία, τις νέες τεχνολογίες, τη ναυτιλία, τημόδα. Δυστυχώς πέντε χρόνια μετά την έναρξη τηςκρίσης τα ευρωπαϊκά κράτη εμμένουν κοντό-φθαλμα στους εθνικούς εγωισμούς τους και δενπροχωρούν στα επιβεβλημένα μέτρα για την ευ-ρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στο παρελθόν η Ε.Ε. εν-διαφέρθηκε περισσότερο για το ομοιόμορφοσχήμα και διαστάσεις των αγγουριών ή για τηνομοιόμορφη ονομασία ακαδημαϊκών τίτλων (η με-γαλύτερη ανοησία στην ιστορία των ευρωπαϊκώνπανεπιστημίων) παρά για τη δημιουργία μιας ομο-σπονδίας με ενιαία δημοσιονομική και εξωτερικήπολιτική. Και αν δεν διορθωθεί αυτό το λάθοςάμεσα, το ευρωπαϊκό πείραμα θα αποτύχει. Δυστυ-χώς η προσφυγική κρίση κατέδειξε πόσο μακριάβρισκόμαστε από την ιστορικά επιβεβλημένη μετε-ξέλιξη της Ε.Ε. σε οντότητα με κοινή πολιτική καικοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, σε οντότητα που θαβρίσκεται ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις καιδεν θα αντιδρά σπασμωδικά και διχασμένα στιςπροκλήσεις που μας επιφυλάσσει το μέλλον».

Είναι σε θέση σήμερα οι Έλληνες να εμπνευ-στούν από εκείνους που σε δύσκολες στιγμές τηςιστορίας μας δεν υπέκυψαν μπροστά σε κρίσειςκαι προκλήσεις; Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

«Αναμφίβολα η ελληνική ιστορία έχει αρκετά πα-ραδείγματα επιτυχημένης αντιμετώπισης προκλή-σεων, κυρίως εξωτερικών απειλών. Δεν υπάρχειεπίσης αμφιβολία ότι η ιστορική παιδεία βρίσκεταισήμερα στο χαμηλότερο σημείο και δεινοπαθείαπό την εκμετάλλευση που υφίσταται απο ακραίεςπολιτικές ομάδες. Ένα ενθαρρυντικό σημάδι είναιτο τεράστιο ενδιαφέρον που υπήρξε στα διαδι-κτυακά μαθήματα ιστορίας που εγκαινίασαν οι Πα-νεπιστημιακές Εκδόσει Κρήτης· δείχνει ότι καλέςπρωτοβουλίες μπορούν να πέσουν σε γόνιμο έδα-φος. Περισσότερο από έμπνευση, οι Έλληνες χρει-άζονται διδάγματα. Ένα σημαντικό δίδαγμα απότην ελληνική ιστορία είναι ο ρόλος που μπορεί ναπαίξει ο ελληνισμός της διασποράς. Είναι ένα κεφά-λαιο που, με τη συνεχιζόμενη φυγή ταλαντούχωνανθρώπων στο εξωτερικό, συνεχώς αυξάνει, αλλάμένει ανεκμετάλλευτο. Ένα χαρακτηριστικό παρά-δειγμα είναι η μη συμμετοχή Ελλήνων επιστημό-νων στον εθνικό διάλογο για την παιδεία. Άραγεκομμάτι του έθνους είναι μόνο οι Έλληνες που κα-τοικούν μεταξύ Λιβυκού Πελάγους και Ειδομένης;Η ελληνική πολιτεία πρέπει άμεσα να πάρει πρω-τοβουλίες για τη σύνδεση των Ελλήνων της διασπο-ράς με το σύνολο του πολιτικού, οικονομικού,κοινωνικού και πολιτιστικού γίγνεσθαι. Ένα επιβε-βλημένο μέτρο είναι όχι μόνο η συμμετοχή των Ελ-λήνων της διασποράς, που διατηρούν ελληνικόδιαβατήριο, στις εκλογές με ηλεκτρονική ψήφο,ψήφο στα προξενεία ή ψήφο με αλληλογραφίααλλά και η εκπροσώπησή τους στο ελληνικό κοι-νοβούλιο με αριθμό εδρών που αντιστοιχεί στοναριθμό τους. Με ανησυχεί ιδιαίτερα το γεγονός ότιοι Έλληνες δεν έχουν διδαχθεί τίποτα από τις ολέ-θριες συνέπειες του διχασμού. Όσοι καλλιεργούνκλίμα μίσους και χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο βίαςπαίζουν με τη φωτιά. Ας θυμηθούν τον στίχο τουεθνικού ποιητή ‘’εάν μισούνται ανάμεσό τους, δεντους πρέπει ελευθεριά’’».

12 / Απρίλιος 2016 Eλληνική Γνώμη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Το πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου δεν μπορεί να λυθεί με μια ρομαντική απόδραση»

Μιλάει ο κ. Νίκος Αυγελής, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης – Η φιλοσοφία σήμερα, σύμφωνα με τον ίδιο, θεραπεύεται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα και όχι στην “αρχαία αγορά“

Ο Νικόλαος Αυγελής γεννήθηκε το 1941στα Σερβωτά Τρικάλων. Σπούδασε στη Φιλο-σοφική Σχολή του Α.Π.Θ. (1959-64) και στηνΚολωνία (1966-67). Το 1971, αναγορεύθηκεδιδάκτωρ Φιλοσοφίας, με θέμα «Η έννοια τηςαιτιότητας στο Λογικό Θετικισμό». Βοηθός στηνΑ΄ Έδρα Συστηματικής Φιλοσοφίας από το1970, Επιμελητής από το 1972, Επίκουρος Κα-θηγητής από το 1973, εκλέγεται το 1980 Τακτι-κός Καθηγητής Φιλοσοφίας. Ο ΚαθηγητήςΝικόλαος Αυγελής έκανε μεταδιδακτορικήέρευνα στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, με υπο-τροφία της Alexander von Humboldt Stiftung.

Δίδαξε Φιλοσοφία στο Α.Π.Θ. από το 1970έως το 2008. Δίδαξε, επίσης, στα Πανεπιστήμιατου Klagenfurt, της Ρώμης, της Λειψίας, του Nij-megen και της Κύπρου. Από το 1993 είναι συ-νεκδότης του περιοδικού Philosophical Inquiry,ενώ υπό την επιμέλειά του εκδόθηκαν σχολια-σμένες μεταφράσεις θεμελιωδών κειμένων τηςευρωπαϊκής φιλοσοφίας.

Διετέλεσε, επί σειρά ετών, Διευθυντής τουΤομέα Φιλοσοφίας, του Προγράμματος Μετα-πτυχιακών Σπουδών καθώς και Πρόεδρος τουΤμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής,Μέλος της Συγκλήτου και της Επιτροπής Δημο-σιευμάτων, συνέβαλλε καίρια στην οργάνωσητων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπου-δών Φιλοσοφίας στο Α.Π.Θ. Από το 2009είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Ομί-λου Φιλοσοφικών Ερευνών, υπό την αιγίδατου οποίου λειτουργούν ο ιστοχώροςwww.philosophica.gr και το περιοδικό φιλο-σοφικών βιβλιοκρισιών «Κριτικά».

Το συγγραφικό έργο του Νίκου Αυγελήείναι πολύπλευρο. Μετά τη διδακτορική τουδιατριβή, δημοσίευσε τις μονογραφίες «Η έν-νοια της μαθηματικής αλήθειας και η απόδειξητου Goedel», 1972, «Η θεωρία των κατηγο-ριών στο φιλοσοφικό σύστημα του H. Cohen»1973, «Η προβληματική του δεδομένου στονεώτερο εμπειρισμό», 1978, καθώς και τις πο-λύτιμες «Εισαγωγές στη φιλοσοφία της επιστή-μης», 1976, και στη φιλοσοφία, 1982.Δημοσίευσε πλειάδα μελετών σε ελληνικά καιξένα περιοδικά, με θέματα που αφορούν στοΔημόκριτο και στον Αριστοτέλη, στο Βίτγκεν-σταϊν και στον Πόππερ, στον Καντ και στονΚουάιν, στη σύγχρονη επιστημολογία και σταπροβλήματα της αλήθειας και του νοήματος.

Ανάμεσα σε άλλα τονίζει:«Η φιλοσοφία γεννήθηκε στην αρχαία Ελ-

λάδα ως θεωρία, ως επιστήμη των πρώτωναρχών και αιτίων των όντων. Στην πορεία τηςόμως η φιλοσοφία έγινε ανθρωποκεντρική, μετον Σωκράτη καταρχάς ο οποίος έκανε τη φι-λοσοφία του τρόπο ζωής. Σήμερα έχει δυστυ-χώς χαθεί η Σωκρατική ενότητα θεωρίας καιπράξης».

Η φιλοσοφία κατά την άποψή σας καλείταισήμερα και πάλι να δώσει απαντήσεις σε μιασειρά από ζητήματα που ξεκινούν από τηνοικονομική κρίση και φτάνουν έως την βι-οηθική;

«Η φιλοσοφία είναι η συνειδητοποίηση τουπαρόντος σε πολλά επίπεδα: θεωρητικό, πολι-τικό-οικονομικό, ηθικό. Η παγκοσμιοποίηση καιη ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη θέτουν τη φι-λοσοφική σκέψη μπροστά σε νέα προβλή-ματα που απαιτούν λύσεις. Καμία όμωςαπάντηση δεν μπορεί να δοθεί στα προβλή-ματα αυτά, αν πρώτα δεν διερευνηθεί το αν-θρωπολογικό ερώτημα –κατεξοχήν πρόβληματης φιλοσοφίας- τι είναι ο άνθρωπος και τι ται-ριάζει στη φύση του να πράττει. Ο νεότερος άν-θρωπος – αντίθετα με τον αρχαίο Έλληνα πουζούσε σε αρμονία με τη φύση – ξεκίνησε με μιαάρνηση που σημάδεψε την πορεία του Ευρω-παϊκού πολιτισμού: αρνήθηκε ότι ο ίδιος είναι“φύση” και θεώρησε τον εαυτό του ως πνεύμα,ως νοούν υποκείμενο. Μετέτρεψε έτσι τη σχέσηανθρώπου και φύσης σε σχέση εξουσίας, σεσχέση αφέντη και δούλου. Εδώ έχει τις ρίζεςτου το σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα. Τοπρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου δεν μπο-ρεί να λυθεί με μια ρομαντική απόδραση – επι-στροφή στη φύση αλλά με τη συμφιλίωση τουμε τη φύση, γιατί η τεχνολογία έγινε απαραίτη-τος όρος της ζωής μας».

Πως εσείς ερμηνεύετε τη φιλοσοφία ωςτρόπο ζωής σήμερα, όταν αυτή στην αρχαίαΕλλάδα δεν ήταν μόνο μια θεωρητικήέρευνα, αλλά ένας τρόπος ζωής;

«Η φιλοσοφία γεννήθηκε στην αρχαία Ελ-λάδα ως θεωρία, ως επιστήμη των πρώτωναρχών και αιτίων των όντων. Στην πορεία τηςόμως η φιλοσοφία έγινε ανθρωποκεντρική, μετον Σωκράτη καταρχάς ο οποίος έκανε τη φι-λοσοφία του τρόπο ζωής. Σήμερα έχει δυστυ-χώς χαθεί η Σωκρατική ενότητα θεωρίας καιπράξης».

Οι αρχαίοι μιλούσαν από πολύ παλιά, απότην εποχή του Πυθαγόρα, περί φιλοσοφικούβίου. Σήμερα, μήπως η φιλοσοφία προσεγ-γίζεται θεωρητικά χωρίς να συνδέεται με τηζωή του ανθρώπου;

«Πράγματι η φιλοσοφία σήμερα θεραπεύε-ται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα και όχι στην“αρχαία αγορά “ και κινδυνεύει να αποξενω-θεί από την καθημερινή ζωή . Αυτό ωστόσοείναι αλληλένδετο με τη σημερινή ιστορικήσυγκυρία. Δεν ζούμε στην αρχαία ελληνικήπόλη-κράτος, όπου ο άνθρωπος αναζητεί τονόημα της ζωής του και ως πολίτης την ολο-κλήρωση μέσα στην κοινωνία και περιμένειαπό τη φιλοσοφία να του δείξει το δρόμο προςτην πνευματική ολοκλήρωσή του».

Θα λέγατε ότι η φιλοσοφία έχει σήμερα τοίδιο βάρος στην κοινωνία; Ή οι δυτικές κοι-νωνίες έχουν απομακρυνθεί από τη φιλοσο-φία και γενικότερα τις ανθρωπιστικέςεπιστήμες;

«Στην εποχή μας όσο πιο επίμονα τίθεται το

ερώτημα “προς τι η φιλοσοφία; ” τόσο επιτακτι-κότερη είναι η χρεία του φιλοσοφείν και τωνανθρωπιστικών γενικότερα γραμμάτων ωςένα αντίβαρο στο σύγχρονο υλικοτεχνικόπραγματισμό».

Ποιος είναι ο σωστός τρόπος διακυβέρνησηςμιας κοινωνίας; Πώς πρέπει να γίνει η κατα-νομή των αγαθών μιας κοινωνίας και πούπρέπει να αποβλέπει; Στο γενικό συμφέρονή στο συμφέρον μιας τάξης της κοινωνίας;Σήμερα η φιλοσοφία έχει εστιάσει ακόμη σεαυτά τα θέματα;

«Ο σωστός τρόπος διακυβέρνησης παρα-μένει για τον άνθρωπο ζητούμενο. Σήμεραωστόσο γνωρίζουμε ύστερα από την τραγικήεμπειρία μας, του ναζισμού και του σταλινι-σμού, ότι ο μόνος δρόμος ανοιχτός για μαςείναι η ανοιχτή δημοκρατική κοινωνία πουμέσα από το διάλογο μαθαίνει από τα λάθητης και βελτιώνεται σταδιακά προς την κατεύ-θυνση της ισονομίας, της ελευθερίας και τηςδικαιοσύνης προς το συμφέρον του συνό-λου».

Και μια τελευταία ερώτηση… Αν θέλει κά-ποιος να μπει στον κόσμο της φιλοσοφίας,ποια πόρτα θα του λέγατε να επιλέξει;

«Τη φιλοσοφία θα τη βρούμε στα φιλοσο-φικά κείμενα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη,του Kant. κ.α. Υπάρχουν βέβαια και διάφοραεισαγωγικά βοηθήματα.

Ο ίδιος έγραψα ένα τέτοιο βοήθημα μετίτλο «εισαγωγή στη φιλοσοφία» που εκδό-θηκε από τον εκδοτικό οίκο του συμπολίτη μαςΑντώνη Σταμούλη».

«Ο νεότερος άνθρωπος – αντίθετα με τον αρχαίο Έλληναπου ζούσε σε αρμονία με τη φύση – ξεκίνησε με μιαάρνηση που σημάδεψε την πορεία του Ευρωπαϊκούπολιτισμού: αρνήθηκε ότι ο ίδιος είναι “φύση” καιθεώρησε τον εαυτό του ως πνεύμα, ως νοούνυποκείμενο. Μετέτρεψε έτσι τη σχέση ανθρώπου καιφύσης σε σχέση εξουσίας, σε σχέση αφέντη και δούλου.Εδώ έχει τις ρίζες του το σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα.Το πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου δεν μπορεί ναλυθεί με μια ρομαντική απόδραση – επιστροφή στη φύσηαλλά με τη συμφιλίωση του με τη φύση, γιατί η τεχνολογίαέγινε απαραίτητος όρος της ζωής μας»