Бо ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон

аз 30 октябри соли 2010 № 562 тасдиќ шудааст

Барнома оид ба муќовимат бо эпидемияи вируси норасоии масунияти одам ва

бемории пайдошудаи норасоии масуният дар Љумњурии Тољикистон дар давраи солњои 2011-2015

Руйхати ихтисорот

БС - Бемории сил БПНМ - Бемории пайдошудаи норасоии масуният БСЉ - Беморињои сироятии љинсї ВНМО - Вируси норасоии масунияти одам ВТ - Вазорати тандурустї КАТС - Кўмаки аввалияи таббию санитарї КМЊ - Кумитаи миллии њамоњангсозии мубориза бо СПИД, сил ва

вараља Маводи ЗРВ - Маводи зидди ретровирусї МОМ - Маводи иттилоотию маърифатї МТП - Муассисањои тиббию профилактикї ММАЉ - Мардоне, ки бо мардњо алоќаи љинсї доранд МЉ СПИД - Маркази љумњуриявии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД МТИ - Маслињатдињї ва ташхиси ихтиёрї НТ - Нашъамандони тазриќї НДЭ - Назорати дидбонии эпидемиологї ПСВМК - Пешгирии сирояти ВНМО аз модар ба кўдак СПСК - Стратегияи паст кардани сатњи камбизоатї СD4 - Кластери Дифференсиатсии 4 ТЗРВ - Табобати зидди ретровирусї ТЉ - Ташкилотњои љамъиятї ЧИМ - Чорабинињои иттилоотию маърифатї ШВЗ - Шахсони бо ВНМО зиндагикунанда ЉТ - Љумњурии Тољикистон ШРХШ - Шахсони расонандаи хизматњои шањвонї ХХЉ - Хизматрасонињои хайрхоњона ба љавонон ЊРЊ - Њадафњои Рушди Њазорсола

1. Муќаддима Барнома оид ба муќовимат бо эпидемияи ВНМО/БПНМ дар

Љумњурии Тољикистон барои солњои 2011-2015 ба тавсеаи минбаъдаи амалиёт нигаронида шудааст, ки бо ёрии онњо дар солњои 2007-2010 комёбї ба даст омада, ба масъалањои ошкоргардидаи соња бештар диќќат љалб гардидааст. Маќсади Барномаи мазкур бо Њадафњои Рушди Њазорсола

(Њадафи 6) алоќаманд мебошад: то соли 2015 паст кардан ва шурўъ намудан ба тамоюли кам намудани пањншавии ВНМО/БПНМ тавассути таъмини дастрасии умумии ањолї ба пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї.

Самтњои асосии стратегии Барномаи мазкур инњоянд: ташкил намудани заминаи њуќуќї, ки ба таъмини дастрасии умумї ба хизматрасонињои пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї мусоидат менамоянд; татбиќи барномањои пешгирикунанда ва таъмини дастрасї ба хизматрасонињо вобаста ба ВНМО барои њамаи гурўњњо, дар навбати аввал барои гурўњњои махсусан осебпазир; гузаронидани табобати зидди ретровирусї, табобати беморињои оппортунистї, аз ќабили бемории сил; расонидани ёрии паллиативї, табобат ва нигоњубини ШВЗ; муттањид сохтани хизматрасонињо оид ба табобати сирояти ВНМО дар сохтори кўмаки аввалияи тиббию санитарї (КАТС) бо маќсади бењтар намудани дастрасї, паст намудани сатњи тамѓа ва баланд бардоштани сифати расонидани ёрии тиббї; таъмини дастгирии иљтимоии ШВЗ; такмили системаи назорати эпидемиологї, арзёбї ва бањодињии чорабинињои пешгирикунанда ва бењтар намудани системаи назорати дидбонии эпидемиологии пањншавии сирояти ВНМО.

Њангоми тањияи Барнома маълумоти омори расмї, ки њар сол аз љониби Агентии омори назди Президенти Љумњурии Тољикистон ва Маркази љумњуриявии омори тиббии Вазорати тандурустї нашр мегардад, истифода шудааст.

Инчунин, натиљањои назорати дидбонии эпидемиологї, ки њар сол мутобиќи фармони муштараки Вазорати тандурустї ва Вазорати адлия №63, №11 аз 20.02.2005 бо маќсади назорати вазъи эпидемиологии сирояти ВНМО дар байни НТ, ШРХШ, мањбусон, хизматчиёни њарбї, муњољирони мењнатї ва њомиладорон дар шањрњои Душанбе, Хуљанд, Кўлоб, Ќўрѓонтеппа, Хоруѓ, Исфара, Турсунзода ва Вањдат гузаронида мешавад, истифода шудааст.

Натиљањои тањќиќот оид ба ошкор сохтани шаклњои тамѓа ва табъизи ШВЗ ва дониш, муносибат дар байни љавонони синни 15-24 сола, ки мутаносибан дар шањрњои Душанбе, Кўлоб, Ќўрѓонтеппа, Хуљанд, Исфара, Чкалов, Турсунзода, Вањдат, ноњияи Шањритус ва дар 24 шањру ноњияњои љумњурї зиндагї мекунанд, дар соли 2007 аз љониби Маркази тањќиќоти стратегии назди Президенти Љумњурии Тољикистон гузаронида шуда, соли 2008 аз тарафи КМЊ нашр гардид.

Мутобиќи Барнома оид ба муќовимат бо эпидемияи ВНМО/БПНМ дар Љумњурии Тољикистон барои солњои 2011-2015 ва бо маќсади омўзиши вазъи эпидемиологии сирояти ВНМО, аз љониби МЉ СПИД якљоя бо Барномаи рушди СММ дар Тољикистон соли 2009 арзёбии шумораи ШВЗ, НТ ва ШРХШ дар шањрњои Душанбе, Хоруѓ, Турсунзода, Хуљанд, Ќўрѓонтеппа, Кўлоб ва дар ноњияи Файзобод гузаронида шуд, ки натиљањои он дар омода намудани Барнома истифода гардиданд.

Натиљањои арзёбї ва тањќиќот дар сайти расмии КМХ, (\УУАУ.ПССД/) љойгир карда шудааст.

Айни замон, пањншавии ВНМО дар Љумњурии Тољикистон дорои хусусияти људокардашуда мебошад. Чунин вазъиятро њоло наметавон эпидемия дар миќёси тамоми ањолї номид, гузаштани ин бемории сирояткунанда танњо бо гурўњњои рафтори хатарнок мањдуд мешавад. Мамлакат љињати ољози тамоюли паст намудани пањншавии ВНМО ва то соли 2015 расидан ба Њадафњои Рушди Њазорсола имконияти нодир дорад. Вале маълумоте, ки њоло мављуданд, оид ба пањншавии босуръати ВНМО дар гурўњњои рафтори хатарнок иттилоъ медињанд.

Барномаи мазкур дар асоси Стратегияи паст кардани сатњи камбизоатї дар Љумњурии Тољикистон барои солњои 2010-2012, Барномаи чорчўбавии СММ оид ба Тољикистон барои солњои 2010-2015 ва Стратегияи миллии солимии ањолии Љумњурии Тољикистон барои солњои 2010-2020 тањия гардидааст.

Рушди эпидемияи ВНМО дар Љумњурии Тољикистон аз њисоби нашъамандони тазриќї амалї мешавад. Вале, дар байни тамоми ањолї вазъияти пањншавии бемориро наметавон эпидемикї номид. Барнома љињати нигоњ доштани пањншавии ВНМО дар доираи гурўњњои рафтори хатарнок, инчунин пешгирии эпидемия дар ин гурўњњо равона шудааст. Дар натиља, гурўњњои маќсадноки Барнома барои солњои 2011-2015 нашъамандони тазриќї, шахсони расонандаи хизматњои шањвонї, мардоне, ки бо мардњо алоќаи љинсї доранд, мањбусон, одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, љавонон, аз љумла кўдакони бепарастор ва наврасони то 17 сола, хизматчиёни њарбї, муњољирон ва оилањои онњо ва занон мањсуб меёбанд.

Дар доираи Барнома идома додани чорабинињо ва тавсеаи ин фаъолият дар дигар минтаќањои мамлакат ба наќша гирифта шудааст. Дастрасї ба табобати ЗРВ тавсеа мегардад, пешгирии гузаштани ВНМО аз модар ба кўдак афзалият пайдо мекунад. Ѓайр аз ин, пањн гаштани дастрасї ба хизматрасонињои Маслињатдињї ва ташхиси ихтиёрї нисбати ВНМО барои њомиладорон пешбинї шудааст. Њамоњангсозии кори муассисањои тиббї бо он бењтар мегардад, ќи њомиладорон барои гирифтани хизматрасонии профилактикї дарњол пас аз дарёфти ВНМО дар онњо имконият пайдо мекунанд.

Самтњои нави стратегї муттањид сохтани хизматрасонињо оид ба табобати сирояти ВНМО дар сохтори расонидани КАТС бо маќсади бењтар намудани дастрасї, љалб кардани диќќат ба сирояти њамроњ ВНМО ва бемории сил, инчунин чорањои паст кардани зарар ва табобати ивазкунандаро ба паст намудани хатари гузаштани сироят байни НТ дар бар мегирад.

Барномаи мубодилаи сўзандорухо дар байни ИТ ќобили ќабул буда, табобати ивазкунанда бошад, аз љониби Њукумати Љумњурии Тољикистон ба сифати усули самараноки паст намудани пањншавии сирояти ВНМО дар байни НТ эътироф шудааст. Дар чорчўбаи Барномаи мазкур идома додани истифодаи ин роњњо ба наќша гирифта шудааст.

Њамаи шахсони дорои бемории сил ба мављудиятн сирояти ВНМО ташхис карда мешаванд. Хизматрасонї оид ба нигоњубин ва табобати

сирояти ВНМО аз љониби муассисахои КАТС мутобиќи Стратегияи миллии солимии ањолии Љумњурии Тољикистон барои солњои 2010-2020 љињати васеъ намудани дастрасї, паст намуданн сатњи тамѓа нисбат ба ВНМО, инчунин бењтар намудани сатњи тарафдорони ТЗРВ дар байни ШВЗ кўмак мерасонад.

2. Тањлили вазъият

2.1. Эпидемиологияи ВНМО/БПНМ дар Тољикистон Љињати тањия ва таљдиди барномањои пешгирикунанда, инчунин

мутобиќсозии онњо ба шароити мањаллї, дарки амиќи моњият, љараёни инкишоф ва хусусиятњои асосии ин ё он эпидемия талаб карда мешавад. Тавсифи эпидемияи ВНМО/БПНМ, ки Барномаи СММ оид ба мубориза бо ВНМО/БПНМ (ЮНЭЙДС) ва ТУТ додаанд, аз раќамњои сатњи пањншавии ин беморї, инчунин хусусиятњои гурўњњои ањолї, ки ба сироят гирифтор шудаанд, асос мегирад. Мутобиќи тавсифи мазкур, эпидемияи ВНМО/БПНМ на дар њама љо якхела аст, ки бо табиати инкишофи худ шарњ дода мешавад. Њамин тавр, вобаста аз хусусияти пањн шудани сироят, мамлакат метавонад аз як марњила ба марњилаи дигар гузарад.

Њатто дар њудуди як мамлакат метавон як ќатор микроэпидемияњои бисёр ва таѓйирёбанда, ки якдигарро пўшонида, њар кадом дорои табиати худ (гурўњњои сироятёфтаи ањолї), љараёни инкишоф (хусусияти таѓйирёбї) ва хислати хос (вазнинии зарари расонидашуда) мебошанд, ба вуљуд ояд. Аз рўи таърифи мазкур, эпидемияи ВНМО/БПНМ дар Тољикистон хусусияти љамъшавї дорад. Пањн гардидани сироят дар байни НТ баръало дида мешавад, ки истифодаи асбобњои умумї барои инкишофи мустаќилонаи эпидемия, новобаста аз дигар гурўњњои хатари баланд кофї аст. Сатњи пањншавии ВНМО дар гурўњњои рафтори хатарнок, ки дар тўли чанд соли охир аз 5 фоиз поён намешавад, имкон медињад хусусияти эпидемияро дар мамлакат њамчун љамъшаванда арзёбї намуд.

Аз соли 2005 сар карда, сатњи пањншавии ВНМО дар Љумњурии Тољикистон мунтазам тавассути назорати доимњ ва дидбонии эпидемиологии гурўњњои рафтори хатарнок (НТ. ШРХШ) ва дигар гурўњњои сирояпазир, аз љумла мањбусон, беморони БСЉ, занњои њомиладор ва муњољирони мењнатї назорат карда мешавад. Солњои 2006-2007 низ тањќикоти миллии дониш, муносибат ва амалия дар байни љавонони 15-24 сола гузаронида шуд.

Расми 1 тамоюли рушди эпидемияро дар байни НТ аз солњои 2005 то 2009 нишон медињад.

Сатњи пањншавии ВНМО дар байни ањолї (аз рўи љинс ва синну сол) то охири соли 2009 дар Расми 2 нишон дода шудааст.

Расми 1: Пањншавии ВНМО дар байни НТ дар

Љумњурии Тољикистон (НДЭ, солњои 2005-2009)

***Расм оварда намешавад.

Расми 2: Пањншавии ВНМО дар байни ањолии ЉТ аз рўи

љинс ва синну сол (дар њолати 31 декабри соли 2009)

***Расм оварда намешавад.

Инчунин, як ќатор тањќиќоти дигар дар миќёси миллї гузаронида

шуданд, аз љумла сатњи тамѓа ва табъиз нисбат ба ашхосе, ки дар байни ањолї ва кормандони тиб аз ВНМО сироят ёфтаанд, тањќиќи дониш, муносибат ва амалия дар байни хизматчиёни њарбї, зўроварї дар оила, оќибатњои иљтимоию иќтисодии эпидемияи ВНМО/БПНМ, тањќиќоти арзёбї дар гурўњњои НТ ва ШРХШ дар Тољикистонро дар бар мегирад.

Бо вуљуди ин, дар асоси маълумоти омории ба ќадри кофї даќиќ ва пурра бо истифодаи усули моделикунонии демографњ, арзёбии пањншавии ВНМО, такроршавї, инчунин сатњи фавт аз бемории БПНМ (Расми 3) имконпазир шуд. Мутобиќи арзёбии мазкур соли 2010 дар Тољикистон 9992 нафар бо ВНМО ё БПНМ зиндагї мекунанд.

Расми 3: Маълумоти арзёбикунандаи шахсоне,

ки аз ВНМО сироят ёфтаанд

***Расм оварда намешавад.

То охири соли 2009 дар Љумњурии Тољикистон расман 1853 њолатњои

сирояти ВНМО, аз љумла 431 њолатњои нав, ки дар соли 2009 ошкор шуданд, ба ќайд гирифта шуд. Сатњи пањншавии ВНМО дар байни ањолї 22,3 ба 100000 ташкил медињад, холатњои шахсоне, ки аз ВНМО сироят ёфтаанд аз 69 дар 60 шањру ноњияњои љумњурї ошкор шудаанд. То охири соли 2009 шумораи фавтидагон аз ВНМО ба 247 нафар расид. Дар асоси шумораи њолатњои ба ќайд гирифташудаи сирояти ВНМО, шумораи аз ВНМО сироятёфтагон аз 6800 то 10000 нафарро ташкил медињад.

Аз байни њолатњои тасдиќшудаи ВНМО 96,4 фоизро шахсони синни 15-49 сола ташкил медињанд, ки аз онњо 83,4 фоиз аз 20 то 39 сола мебошанд. 1,9 фоизро кўдакони то 14 сола ташкил медињанд. Дар 80 фоиз њолатњо мардон ва 20 фоиз занон ба ќайд гирифта шудаанд. Ваќтњои охир шумораи занони аз ВНМО сироятёфта ќариб 3 маротиба афзудааст. Њамин тавр, то охири соли 2005 шумораи њолатњои баќайдгирифташудаи ВНМО дар байни занон 8,5 фоизро ташкил дода буд; соли 2009 ин раќам то 22,3 фоиз афзуд. Дар охири декабри соли 2009 105 њолати сироят ёфтани занони њомиладор ба ќайд гирифта шудааст. Танњо соли 2009 54 њолати сирояти ВНМО њомиладорон ба ќайд гирифта шудааст, ки 34 адади онњо дар давраи њомиладорї ва таваллуд ташхис карда шуданд. 20 њолати боќимоида њангоми муоинаи кўдакоии навзод ба ВНМО ошкор шудаанд.

Маълумот оид ба расман ба ќайд гирифтани њолатњои ВНМО дар љумњурї нишон медињад, ки роњи асосии гузаштани сирояти ВНМО ба воситаи сўзандору мебошад. Бо ин роњ аксари беморон (55,1 фоиз) сироят ёфтаанд. 27,2 фоиз ба воситаи алоќаи љинсї сироят ёфтанд (Расми 4.). Дар 16,6 фоиз холати ба ќай гирифташудаи ВНМО роњи сироятёбњ муќаррар нашудааст. Эњтимол меравад, ки аксари чунин њолатњо аз сўзандоруњои сироятёфта њангоми истеъмоли маводи мухаддири тазриќї вобаста мебошанд.

Расми 4: Таќсимоти сироятшудагон бо ВНМО дар Љумњурии Тољикистон аз рўи роњњои гузариш (N=1853)

***Расм оварда намешавад. 1) Нашъамандони тазриќї. Љумњурии Тољикистон барои маводи

мухаддир, аз љумла тазриќї, аз ќабили героин, мамлакати транзитњ мебошад. Истифодаи сўзандоруњои умумї дар байни НТ ба таври васеъ пањн гаштааст, ки ин ба ќадри кофї усули самараноки гузаштани ВНМО мебошад. Айни замон дар Тољикистон аз ВНМО асосан ба воситаи тазриќї гузаронидани героин сироят меёбанд. Њоло дар љумњурї 47 нуќтањои мубодилаи сўзандоруњо фаъолият доранд, вале њамагї якчанд барномањои детоксикатсияи героин амал мекунанд.

Тибќи маълумоти назорати дидбонии эпидемиологї, пањншавии ВНМО дар байни НТ аз 16 фоиз дар соли 2005 то 17,3 фоиз дар соли 2009 афзудааст. Ин афзоиши начандон калон аз он далолат мекунад, ки вазъият бо ВНМО дар Љумњурии Тољикистон дорои хусусияти эпидемияи љамъшавї мебошад. Чорањои пешгирикунанда ва табобати ВНМО дар байни НТ дар раванди нигоњ доштани суръати инкишофи эпидемияи ВНМО ва пањншавии он ба њамаи табаќањои ањолї ањамияти аввалиндараља дорад. Њоло нигоњ доштани пањншавии ин беморї душвортар мегардад. Ѓайр аз ин, дар шароити шањр ду гурўњи асосии хатари баланд мављуд аст: шахсони расонандаи хизматњои шањвонї ва нашъамандони тазриќї. Як кисми ШРХШ, ки инчунин НТ мебошанд, маблаѓи ба даст овардаашонро ба харид намудани маводи мухаддир сарф мекунанд, ки ин њолат хатари баланди гузаштани ВНМО-ро боз њам шиддат медињад.

2) Шахсони расонандаи хизматњои шањвонї. Алоќаи љинсии тиљоратї доираи васеи мубодилаи хизматрасонии алоќаи љинсиро барои неъматњои моддњ дар бар мегирад. Хусусияти асосии алоќаи љинсии зуд-зуд ё такрорї бо шумораи зиёди мизољон бо маќсади гирифтани маблаѓи муайян мебошад. Коркунони соњаи хизматрасонии шањвонї асосан занон мебошанд. Ин гурўњ сироятпазир буда, бо сабаби шумораи зиёди мизољон ва имкон надоштан љињати таъмини алоќаи љинсии бехатар бо њар яки онњо боиси хатари баланди мубтало гардидан ба ВНМО мегардад.

Солњои охир шумораи ШРХШ дар Тољикистон афзудааст. Аз рўи пурсише, ки аз љониби Маркази љумњуриявии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД ва Барномаи рушди Созмони Милали Муттањиди дар Тољикистон буда, гузаронида шудааст, шумораи ШРХШ аз 8000 дар соли 2003 то 12500 дар соли 2009 афзудааст. Ба сатњи баланди фарогирии ШРХШ бо чорабинињои профилактикї нигоњ накарда, афзоиши нишондињандањои пањншавии ВНМО дар ин гурўњ идома дорад.

НДЭ соли 2008 нишон дод, ки 2,8 фоизи ШРХШ бо ВНМО сироятёфта мебошанд. Нишондињандањои баланди дигар сироятњо, ки ба воситаи алоќаи љинсї мегузаранд, ба монанди сифилис (пањншавї 10,5 фоиз) барои занон хатари баланди ба ВНМО сироят ёфтанро пеш меорад. Ѓайр аз ин, занон бинобар истифодаи маводи мухаддири тазриќї хатари баланди

сирояти ВНМО доранд. Маълумоти НДЭ соли 2008 нишон медињад, ки 11 фоизи НТ занон буда, 41 фоизи онњо хабар доданд, ки бо шарикони тиљоратї алоќаи љинсї доштанд.

Расми 5. Истифодаи рифола њангоми алоќаи љинсии охирини ШРХШ

дар Љумњурии Тољикистон, НДЭ дар соли 2009 (N=812)

***Расм оварда намешавад.

Сатхи истифодаи рифолањо аз навъи шарикон вобаста аст: доимњ,

тасодуфї ё тиљоратї (Расми 5.). Онњо рад кардани истифодаи рифоларо асосан бо сабаби рад кардани шарикон мебинанд. Бо вуљуди ин, муњим аст, ки онњоро ба мањорати ањду паймон кардан љињати истифодаи рифолањо њам бо шарикони тасодуфї ва њам бо шарикони доимњ таълим дод.

Ба фарогирии баланди чорабинињои пешгирикунандаи Маслињатдињї ва ташхиси ихтиёрї нигоњ накарда, ба ШРХШ ба кадри кофї дониш оид ба роњњои гузаштани ВНМО ва пешгирии он намерасад. Њол он ки сатњи дониш, бевосита ба хатари рафтор вобастагї дорад, муњим он аст, ки барномањои пешгирикунанда ва таълимї барои ШРХШ бо маќсади њавасмандгардонии таѓйир додани рафтор боз њам меафзоянд.

Бинобар ин, маълумот оид ба пањншавии ВНМО дар байни ШРХШ дар Љумњурии Тољикистон хеле ноќис аст (Расми 6).

Расми 6: Пањншавии ВНМО дар байни ШРХШ дар Љумњурии Тољикистон,

НДЭ, солњои 2005-2009

***Расм оварда намешавад.

3) Мардоне, ки бо мардњо алоќаи љинсї доранд. Замоне, ки дар

марњилањои аввали инкишофи эпидемия дар мамлакат ба сирояти ВНМО дар байни ММАЉ диќќати калон зоњир мешуд, айни замон оид ба пањншавии ВНМО дар ин гурўњ маълумоти хеле кам мављуд аст.

Аз нуќтаи назари биологї, хатари гузаштани ВНМО дар байни ММАЉ, ки алоќаи љинсии ресептивии маќъадро истифода мебаранд, махсусан калон аст. Рафтори шањватпарастї, њамчун ММАЉ дар муассисањои навъи махсус ба назар мерасад, масалан дар мањбасхонањо, ки ин амал бо маљбурњ ва зўроварї алоќаманд аст. Рафтор ва шањватпарастии ММАЉ бо гуногунњ фарќ мекунанд ва бисексуалиро дар бар мегирад, ки бо вуљуди ин ВНМО эпидемия байни ММАЉ ва гетеросексуалњо байни њам вобастагї доранд.

Њарчанд њолатњои ВНМО, ки бевосита бо мардон алоќаманданд, яъне мардоне, ки бо мардон алоќаи љинсї доранд ба ќайд гирифта нашудааст, ин пеш аз њама натиљаи набудани дастрасї ба ММАЉ доранд, мебошад.

Тамѓаи иљтимої, ки бо гемосексуализм дар Љумњурии Тољикистон алоќаманд аст, онро љињати фарогирии соњаи тандурустї ва хизматрасонии иљтимої хеле дастнорас мегардонад. Бо сабаби баланд будани тамѓа оид ба ММАЉ доранд, онњо начандон омодаанд бо кормандони соњаи тандурустї нисбат ба масъалањои мушаххаси хусусияти шањвонии худ њамкорї намоянд.

4) Мањбусон. Мањрум сохтан аз озодї, њамчун хатари ба ВНМО сироят ёфтан, бо алоќањои љинсии хатарнок ва истеъмоли маводи мухаддири тазриќї дар муассисањои ислоњњ алоќаи зич дорад. Дар ин љо хатари гузаштани сироят њангоми алоќа бо хун дар натиљаи зўроварї ва њангоми вашм кардан (татуировка) вуљуд дорад. Чорабинињо оид ба паст намудани хатар чорабинињои Маслињатдињї ва ташхиси ихтиёрї, таъмин намудан бо рифолањо, сўзандоруњо, чорањои пешгирии зўроварии шањвонї ва истифодаи маводи мухаддири тазриќро дар бар мегирад. Мутобиќи натиљањои НДЭ пањншавии ВНМО байни мањбусон дар доираи аз 6,2 фоиз то 8,6 фоиз мебошад (Расми 7.)

Расми 7: Пањншавии ВНМО дар байни мањбусон дар

Љумњурии Тољикистон, НДЭ, солњои 2005-2009

***Расм оварда намешавад.

5) Муњољирати мењнатї. Камбизоатї ва бекорї бевосита ба

иќтисодиёти заиф алоќаманд аст, ки дар интихоби алоќањои љинсї таъсир мерасонад ва ба ворид шудан ба шабакаи васеи шањвонї мусоидат менамояд. Ба Ѓайр аз осебпазирии гендерї дар натиљаи ноустувории иќтисодњ, шахсоне, ки бо љустуљўи кор машљуланд ё ба шаклњои кори мобилњ ё ба муњољирати мењнатї љалб шудаанд, ба гурўњи осебпазири сирояти ВНМО дохил мешаванд. Ин маънои эњтимолияти истифодаи алоќаи љинсии бетартибро дорад, аксар ваќт бар ивази љуброни маблаѓ, инчунин мављуд будани омилњои дигари хатар. Ба гурўњи шахсоне, ки зудзуд љойи кори худро иваз мекунанд, метавон тољирон, ШРХШ, муњољирони мењнатии мавсимї (коргарони сохтмон) ва аскаронро дохил намуд. Асосан мардон муњољират мекунанд. Љойивазкунї ва муњољират на танњо вазъи осебпазирии ин гурўњ, балки љомеањоеро, ки онњо ба он љо ва аз он љо муњољир мешаванд, шиддат медињанд.

6) Инфексияњои оппортунистї. Бемории вазнине, ки якљоя бо ВНМО мегузарад бемории сил мебошад. Он сабаби асосї дар сохтори фавти шахсоне, ки аз ВНМО сироят ёфтаанд ба њисоб меравад. Баррасии мушаххаси ин масъала дар боби минбаъда оварда мешавад. Вале, ин сирояти њамроњи ягона нест, ки бо он одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, азият кашанд.

Якљоя гузаштани бемории ВНМО бо БСЉ ва гепатити С низ мушкилоти љиддиро пеш меорад. Сироят ёфтан аз БСЉ аксар ваќт бо рафтори хатарнок ва эњтимолияти калони физиологии ба ВНМО сироят ёфтан вобастагї дорад.

Айни замон, аз рўи тањќиќоти эпидемиологї 0,8 фоизи њолатњои баќайдгирифташудан ВНМО дар Љумњурии Тољикистон дар натиљаи гузаронидани хуни сироятёфта ба вуљуд омадааст. Ѓайр аз ин, маълумот оид ба њолати беморон пас аз хунгузаронї нопурра аст. Маќсади Барномаи мазкур мусоидат намудан љињати бењтар кардани системаи таъмини бехатарии хун барон пешгирї намудани гузаштани дохилибеморхонаии

ВНМО, вируси гепатити С ва дигар беморињои патогении бо хун алоќаманд мебошад.

7) Гендер ва ВНМО. Ба бартарии НТ дар љараёни инкишофи эпидемияи ВНМО дар Тољикистон нигоњ накарда, занон асосан осебпазир боќї мемонанд. Аксари коркунони шањвонї занон буда, таќрибан 11 фоизи онњо НТ мебошанд. Ѓайр аз ин, ќисми зиёди ММАЉ бо занон дар аќди никоњ мебошанд, ки бо њамдигар дар алоќаи љинсии бењимоя ќарор доранд. Дар натиља, занон дар Тољикистон метавонанд тавассути якчанд роњ аз ВНМО сироят ёбанд. Аксари занони њомиладор ВНМО-сироятшуда шарикони шањвонї ё занони муњољирони мењнатї буда, ќисми ками онњо шарикони НТ мебошанд.

Љараёни инкишофи гендерии пањншавии ВНМО дар Тољикистон мураккаб ва гуногун мебошад. На танњо ба занон хатари сироят ёфтан тањдид мекунад. Ќариб нисфи мардони љумњурї барои дарёфти маблаѓ ба Россия ва Ќазоќистон рафта, оила ва хешутабори худро ба мўњлати дурудароз тарк мекунанд. Дур аз хона ќарор дошта, аксари онњо рафтори хатарнокро, ба монанди истеьмоли маводи мухаддири тазриќї ва алоќаи љинсии бењимоя бо ШРХШ амалї менамоянд.

Ба хона баргашта, муњољирони аз ВНМО сироятёфта метавонанд њамсарони худро ба беморї гирифтор кунанд. Дар оилањои тољик, наќши муњољирон њамчун саробон, дар њамбастагї бо арзишњои баланди фарњангї, ки ба нигоњдории оила равона шудаанд, ба занон имконият намедињанд, ки масъалањои алоќаи љинсии бехатарро бо њамсарони худ, алалхусус истифодаи рифоларо муњокима намоянд.

8) Наврасон ва љавонон (15-24 сола). Иљлосияи махсуси Ассамблеяи Генералии СММ оид ба ВНМО/БПНМ љавонони синни 15-24 соларо гурўњи афзалиятнок љињати татбиќи чорабинињо оид ба пешгирии њолатњои нави сирояти ВНМО номид ва маќсади глобалиро оид ба паст намудани суръати пайдошавии ВНМО дар ин гурўњ ба 20 фоиз то соли 2015 муайян намуд. Ин бо маќсади умумии Барномаи мазкур шабоњат дорад, ба монанди дастгирии марказњои ба љавонон хайрхоњ, љињати бењтар намудани дастрасии љавонон ба Хизматрасонї оид ба пешгирї ва табобати ВНМО.

9) Одамон бо имкониятњои мањдуд. Њоло як ќатор чорањои миллии љавобњ, ки ба ќонеъ гардонидани талаботи махсуси гурўњњои гуногуни ањолї бо имкониятњои мањдуд равона шудаанд, тањия нагардидаанд. Ин ба барномањои пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї тааллуќ доранд. Ин гурўњи одамон ба тамѓа ва табъиз аз њисоби маъюбї ва аз маќоми ВНМО сироятёфта гирифтор шудаанд. БПНМ одатан ба маъюбї меорад, ва бо назардошти зиёд намудани давомнокии њаёти шахсоне, ки аз ВНМО сироят ёфтаанд, масъалаи мазкур ањамияти махсус пайдо менамояд. Шахсони аз ВНМО сироятёфта бо имкониятњои мањдуд ба бењтар намудани дастрасї ба хизматрасонињо оид ба пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї ниёз доранд, ки бо мушкилот ва оќибатњое, ки ба ин сироят вобаста аст, самаранок аз ўњдаи он бароянд. Талаботи махсуси одамони дорои имкониятњои мањдуд ба ќабули чорањои эътирофшуда оид ба

таъмини дастрасии баробар ба иттилоот па хизматрасонињо маљбур месозад.

10) Сабабњои асосї ва омилњои муайянкунандаи эпидемия дар Љумњурии Тољикистон. Аз байни омилњои зиёд, ки ба пањншавии ВНМО дар Тољикистон таъсир мерасонад, мебояд биологї, инфиродї ва иљтимоию контекстуалиро ќайд намуд. Бо вуљуди он ки роњи асосии пањншавии сироят дар мамлакат истифодаи сўзандоруњои умумї ва дигар асбобњои НТ боќї мемонад, дигар тарзњои сироят ёфтан, ки дар поён оварда шудаанд, мављуданд ва ањамияти хос пайдо намудаанд:

- алоќаи љинсии бењимоя: дар љањон 90 фоиз одамон, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, дар натиљаи алоќаи љинсии гетеросексуалњ сироят ёфтаанд. Ба он нигоњ накарда, эпидемияи ВНМО дар Тољикистон дар байни НТ пањн гаштааст. Аз соли 2005 сар карда, роњи гетеросексуалњ тамоюли устувор ба афзоишро дорад;

- сирояти ВНМО аз модар ба кўдак: таќрибан 1/3 кўдакони навзод, ки аз модари ВНМО сироятёфта таваллуд шудаанд, аз ВНМО бо сабаби набудани дигар дахолати тиббї сироят ёфтаанд. Истифодаи доруворињои зидди ретровирусї, амалияи акушерњ, аз љумла чоки ќайсар, инчунин ширдињии бехатар метавонад хатари гузаштанро то њадди аќал паст намояд;

- хунгузаронї: хатари гузаштани ВНМО ба воситаи хуни донорї хеле баланд аст. Вале, скрининги донорї ва биологї имкон медињад хатари сироятшавиро боздорад. Ин амал Дар Тољикистон бо даќиќии махсус гузаронида мешавад ва хатари сироят ёфтанро бисёр паст арзёбї мекунад;

- алоќа бо хун: дар муассисањои тиббї ВНМО метавонад аз бемор ба бемор, инчунин дар байни кормандони тиб дар њар ду самт ба воситаи хун, ки дар асбобњои тиббї пас аз истифодаи такрории асбоби ифлос боќї мемонад, метавонад, гузарад. Як ќатор тањќиќот муњим будани риояи назорати инфексионї дар чунин муассисањо ва дар сурати осеб расонидан бо асбобњои љарроњї усули пешгирикуниро таъкид намудаанд. Алоќа бо хун дар мавридњои гуногун имконпазир аст, махсусан дар њолатњои фавќулодда, ки хатари бардоштани љароњат бисёр баланд аст. Истифодаи тадбирњои эњтиётї, аз љумла истифодаи дастпўшакњо ва дигар воситањои њифз тавсия дода мешаванд.

11) Омилњои контекстуалї (а) Камбизоатї. Камбизоатї худ аз худ омили хатари гузаштани

ВНМО шуда наметавонад. Самараи онро мебояд дар каринањои иљтимоию эпидемиологї баррасї намуд. Камбизоатї таъсири худро тавассути садњо робитањои мутаќобила пањн менамояд, аз љумла таќсимоти нобаробари даромад, иќтисодиёти нобаробарњуќуќ байни мардону занон, ки ба рушди тиљорати шањвонї мусоидат менамояд, ба таври суст огоњонидани ањолї дар масъалаи тањкими саломатї, инчунин системаи нобаробари тандурустии љамъиятї.

Њамин тавр, Барномаи мазкур барои солњои 2011-2015 аз Стратегияи паст кардани сатњи камбизоатї дар Љумњурии Тољикистон барои солњои 2010-2012 асос мегирад, ки дар он пешгирии эпидемияи ВНМО яке аз

максадњои афзалиятнок мањсуб меёбад. Стратегия як ќатор тадбирњоро оид ба таќвияти системаи давлатии идоракунанда, рушди иќтидори инсонњ, пешбурди баробарии гендерї ва дастгирии ислоњотро дар бахши тандурустї пешбинї менамояд. Махсусан, Барномаи мазкур маќсад, вазифа ва фаъолияти худро бо Стратегияи мазкур мутобиќ намудааст, яъне:

-нигоњ доштани шумораи шахсоне, ки аз ВНМО сироят ёфтаанд дар нишонаи 3500;

-баланд бардоштани сатњи огоњонидан дар масъалањои ВНМО дар байни љавонон ва дар гурўњњои рафтори хатарнок;

-таъмини риояи њуќуќи инсон ба одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд;

-омўзонидани кормандони соњаи тиб оид ба масъалањои сирояти ВНМО;

-васеъ намудани доираи дастрасї љињати гирифтани табобати зидди ретровирусї;

-бењтар намудани таъмини бехатарии хуни донорї; -васеъ намудани татбиќи чорабинињо оид ба пешгирии сирояти ВНМО

аз модар ба кўдак. (б) Муносибатњои фарњангї ва амалия. Робитаи мутаќобилаи байни

хусусиятњои фарњангї ва пањншавии сирояти ВНМО кам омўхта шудааст. Аз рўи баъзе маълумотњо, муносибатњои фарњангї ва амалия метавонанд ба пањншавии ВНМО дар Тољикистон мусоидат намояд. Нобаробарии гендерї дар асоси аксари фарњангњои патриархалї ба назар мерасад, ки маќоми зан дар он як зина аз маќоми мард поён меистад ва ин интихоберо, ки ў дар њаёт мекунад, муайян месозад, аз љумла дар муносибатњои шањвонї. Чунин ќабули ќарор, ки дар муносибатњои зану мард ба назар мерасад, одатан бо маљбурсозњ ва зўроварї инъикос мегардад. Хусусан, мардон-шарикон бо ШРХШ ё дар як ваќт бо якчанд нафар алоќаи љинсї доранд, замоне ки занон-шарикони доимии онњо ё њамсарони онњо наметавонанд аз тарси гум кардани сарчашмаи асосии рўзгузаронї ба онњо барои истифода бурдани рифола њангоми алоќаи љинсї истодагарњ намоянд.

(в) Тамѓа ва табъиз. ВНМО/БПНМ - яке аз њолатњои тамѓагузории тиббї дар љањон мањсуб меёбад. Тамѓа љињати татбиќи тадбирњо оид ба пешгирї, ташхис ва табобати самараноки ВНМО монеа мегардад ва метавонад бо одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, субъективона амал намояд. Тибќи Эъломияи Иљлосияи Махсус, њукуматњо ўњдадоранд ба Ѓайр аз дигар чорањо, ба тамѓа муќовимат нишон дињанд, инчунин табъизро решакан намоянд.

Ин њолат чунин шарњ дода мешавад, ки сирояти ВНМО, ба монанди дигар БСЉ, дар љомеа чун натиљаи шањватпарастии беандоза, сўистеъмол аз маводи мухаддири тазриќї ва иродаи сусти маънавњ фањмида мешавад. Њамаи ин ба сукути ШВЗ вобаста аст, ки аз радди маърака ва људо шудан аз наздикону љомеа хавф доранд, устувор мегардад. Тамѓа ба занон нисбат ба мардон ба таври ќатъњ инъикос мегардад. Њамчун натиљаи мушкилоти

тамѓа ва табъиз, одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, маљбур мешаванд њолати худро пинњон намоянд ва рафтори хатарноки худро идома дињанд. Оќибати дигар ин ронда шудан мебошад. Сукут ва ронда шудани ВНМО/БПНМ хатари марговар дорад, барои он ки љињати дуруст арзёбї намудани дараљаи хатари сироятшавии инфиродї халал мерасонад.

Соли 2007 дар гурўњњои мухталифи ањолї тањќиќоти сатњи тамѓа нисбат ба шахсоне, ки аз ВНМО сироят ёфтаанд аз љониби Маркази тањќиќоти стратегии назди Президенти Љумњурии Тољикистон гузаронида шуд. Натиљањо сатњи баланди тамѓаро дар байни мутахассисони кордон, ки дар соњањои гуногун ва умуман дар љомеа кор мекунанд, нишон доданд. Танњо 66,4 фоиз пурсидашудагон љавоб доданд, ки ШВЗ њуќуќ доранд кор кунанд. Беш аз 1/3 пурсидашудагон аќидаи худро иброз доштанд, ки шахсро бо сабаби маќоми доштани ВНМО метавон аз кор озод намуд.

Беш аз 55 фоиз иштирокчиёни пурсиш, ки аз онњо 45,7 фоиз омўзгор буданд, љињати таълими якљояи кўдакони бо ВНМО сироятёфта бо кўдакони солим ба таври манфњ назар намуданд. Танњо 62,5 фоиз кормандони соњаи тиб љавоб доданд, ки омодаанд ба ШВЗ дар баробари дигар беморон ёрии тиббї расонанд. Беш ба 46 фоиз кормандони маќомоти њифзи њуќуќ, судяњо ва њуќуќшиносон оиди људо нигоњ доштани мањбусон бо ВНМО љињати пешгирии пањншавии сироятњо дар мањбасхонањо иброз доштанд. Танњо 59,4 фоиз пешвоёни динњ иброз доштанд, ки онњо љињати дар масљидњо ибодат кардани шахсони ВНМО дошта иљозат медињанд.

Занон ва кўдакон нисбат ба тамѓаи ВНМО бештар осебпазиранд. 70 фоиз пурсидашудагон љавоб доданд, ки ба робитаи кўдакони худ бо кўдакони ВНМО дошта иљозат намедињанд. 45 фоиз онњо гуфтанд, ки нисбат ба волидайни кўдакони ВНМО дошта низ ин амалро раво мебинанд.

Беш аз 1/3 иштирокчиёни пурсиш, намояндагони љомеащо, барои људо нигоњ доштани ВНМО сироятшудагон аз дигар аъзои љомеа даъват намуданд. Албатта, чунин сатњи баланди тамѓа ба табъиз нисбат ба ШВЗ оварда мерасонад. Беш аз 47 фоиз пурсидашудагон гуфтанд, ки њоло дар Тољикистон табъиз дар шаклњои гуногун инъикос мегардад. Беш аз 50 фоиз одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд ва дар тањќиќот иштирок намуданд, њолатњои табъизро нисбат ба худи онњо њангоми гирифтани ёрии тиббї ва дигар хизматрасонињо аз љониби маќомоти њифзи њуќуќ, муассисањои таълимї ва хадамоти таъмини љои кор тавсиф намуданд.

3. Кўшишњое, ки ба мубориза бо вируси норасоии масунияти одам равона

шудаанд Тавсифи мушаххаси муќовимати давлат ба эпидемияи ВНМО/БПНМ

аз доираи Барномаи мазкур берун мебарояд. Бо вуљуди ин, дар ин ќисм шарњи мухтасари рушд, ки муассисањои гуногун дар татбиќи барномаи солњои 2007-2010 ноил шуданд, пешнињод мегардад. Барномаи солњои 2007-2010 9 соњањои афзалиятнокро мухтасар ифода намудпешгирї; табобат, нигоњубин ва дастгирї; ќонуният ва њуќуќи инсон; тањќиќоти илмњ,

мониторинг ва назорат. Дар њисоботи охирони Сессияи Махсуси Ассамблеяи Генералии СММ аз соли 2009 чунин хулоса бароварда шудааст: "Васеъ намудани доираи чорањои миллии муќовимат - сафарбаркунии захирањо ва таќвияти дастгирии техникњ бо маќсади тањкими иќтидори захирањои инсонњ, амалї намудани чорањои таъхирнопазир оид ба бењтар намудани таъмини дастрасии умум ба пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї, инчунин бењтар намудани сифати хизматрасониро талаб менамояд".

1) Чорабинињо љињати паст намудани зарар. Љойгиршавии љуљрофии Љумњурии Тољикистон - зиёда аз 1300 км сарњади умумї бо Афљонистон -барои хеле осон ва арзон дастрас намудани героин дар кўчањои шањрњои калону хурд имкон медињад. Њарчанд шумораи НТ дар мамлакат афзуда бошад њам, Хизматрасонї бояд бењтар бошад. Айни замон, барномањои мубориза бо ВНМО/БПНМ ќариб 1/3 нашъамандони эњтимолии тазриќиро фаро мегиранд, аммо онњо наметавонанд ба ќадри кофї нашъамандони хатари баландро (масалан, љавонон ва занон) фаро гиранд. Тањќиќот ањамияти алоќаи љинсии бехатар ва истеъмоли маводи мухаддири тазриќї аз љониби одамон бо дарки амиќи ин вирус, инчунин дар байни онњое, ки аз МТИ гузаштанд, нишон дод. Ин шањодати он аст, ки барномањо татбиќ мегарданд, вале мебояд доираи онњоро васеъ намуд. Љињати таъмин ва фарогирии хизматрасонии умумї пешгирии ВНМО дар баъзе дењоти мамлакат бояд кўшиш ба харљ дод.

Тањќиќоте, ки аз љониби Маркази љумњуриявии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД ва Барномаи рушди Созмони Милали Муттањиди дар Тољикистон буда, гузаронида шудааст, нишон медињанд, ки дар мамлакат шумораи арзёбишудаи НТ 25000-ро ташкил медињад, пањншавии ВНМО дар ин гурўњ бошад ба 17 фоиз мерасад.

Муолиљаи тиббии нашъамандї аз љониби Маркази љумњуриявии наркологњ ва 4 марказњои минтаќавї амалї мешавад. Табобати ивазкунанда танњо дар се минтаќаи таљрибавї дастрас мебошад ва барои табобат аз нашъамандї метавон хеле усулњои ками самарабахш пайдо намуд.

Барномаи мазкур љињати минбаъд васеъ намудани чорањои пешгирикунанда ба воситаи тањияи расмиёти фаврии стандартї, тањкими иќтидори тањвилгаронии Хизматрасонї ва тањияи маљмўавии хизматрасонињо оид ба паст намудани зарар, аз љумла табобати ивазкунанда бо опиат, МТИ, ТЗРВ, БС/ВНМО-сироятњ, инчунин табобати гепатитњои вирусї дар байни НТ мусоидат менамояд.

2) Хизматрасонињо вобаста ба БПНМ ва табобати ЗРВ, ТЗРВ дар Тољикистон соли 2006 љорї карда шуд. Дар соли 2010 шумораи арзёбишудаи ВНМО сироятёфтагон 9992 нафарро ташкил дод. Бо вуљуди ин, 1575-тои онњо ба табобат ниёз доранд. То охири июни соли 2010, фарогирии ТЗРВ одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд ба 551 (35 фоиз) нафар расид, ки аз байни ба табобат ниёз доштагон (онњое, ки њуљайрањои СД4-и онњо аз 200 њуѓайрањо/мм3 поёнтар аст). Айни замон, дар Љумњурии

Тољикистон мутобиќи тавсияњои ТУТ, ТЗРВ дар сатњи агар њуљайрањои СД4-и онњо аз 350 њуѓайрањо/мм3 поёнтар бошад, таъин мегардад.

Ба рўйхати бемороне, ки табобат намегиранд, онњое, ки њоло бемориро ошкор накардаанд, онњое, ки аз табобат даст кашиданд ё мамлакатро тарк гуфтанд, дохил мешаванд. Эњтимол меравад, ки аксари одамон бо сабаби нашъамандї, табобатро риоя намекунанд.

Аз лањзаи шурўъ намудани табобат барои таъмини маводи ЗРВ, воситањои ташхис, барои муайян намудани сатњи њуљайрањои СД4 ва вирус дар хун шароит фароњам оварда шуд. Дар њолати соли 2009, 70 кормандони соњаи тиб оид ба масъалањои гузаронидани табобати ЗРВ омўзонида шуданд. Соли 2009 84 нафар ШВЗ аз инфексияњои оппортунистї табобат гирифтанд.

Аз рўи маълумоти назорати дидбонии эпидемиологї, соли 2008 пањншавии гепатити С дар байни НТ 33 фоизро ташкил дод.

Бемории сил аз њама бемории пањншудаи оппортунистї мебошад, ки сабаби фавти 47 фоиз аз БПНМ дар байни ВНМО сироятшудагонро ташкил медињад. Дар барномаи ќаблї табобати гепатити С барои ШВЗ пешбинї нашуда буд. Дар доираи Барномаи мазкур, Вазорати тандурустии Љумњурии Тољикистон якљоя бо шарикони байналмилалї ният дорад вазъи саломатии ВНМО сироятёфтагонро бо роњи тањия ва татбиќи як ќатор тадбирњо оид ба нигоњубин ва табобати беморињои оппортунистњ бењтар намояд.

Бо маќсади васеъ гардонидани доираи дастрасї ба ТЗРВ, нигоњубин, табобат ва дастгирї, Њукумати Љумњурии Тољикистон ба наќша гирифтааст масоили ВНМО-ро бо дигар чорабинињои тиббї якљоя намояд. Хусусан якљоя намудани масъалањои ВНМО бо бемории сил зарур аст, бемории сил сабаби асосии фавт дар байни шахсони ВНМО мебошанд. 15,4 фоиз њамаи њолатњои фавт аз ВНМО дар марњилаи 4 ба вуљуд омаданд, зинда мондани одамоне, ки ТЗРВ гирифтанд пас аз 1 сол 58,3 фоизро ташкил дод. Ин метавонад аз он вобастагї дошта бошад, ки табобати ВНМО ба наздикњ ољоз шуда, то ќадри кофї кўмаки аввалияи тиббию санитарї, огоњонидани нокифоя оид ба он, ки табобати ВНМО гузаронида мешавад ва тамѓаи ВНМО, ки барои Тољикистон бисёр муњим аст, ба инобат гирифта нашудааст. Ѓайр аз ин, одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, бе ягон майл ба табобат рў меоранд, асосан барои он ки аксари онњо бо нашъамандї дучор мешаванд.

Маслињатдињї ва ташхисњои ихтиёрї дар марказњои пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД ба таври ройгон пешнињод мешаванд. Айни замон, МТИ инчунин дар дигар муассисањои тиббї (марказњои саломатии репродуктивї ва марказњои мубориза бо бемории сил) дастрас мебошад. Вале, МТИ на дар њамаи муассисањои КАТС ва таваллудхонањо гузаронида мешавад. Ба ин мањдудиятњо нигоњ накарда, МТИ зиёд мегардад. Њамин тавр, дар соли 2007 - 93781 нафар бо МТИ фаро гирифта шуданд. Дар соли 2008 ин шумора то 148255 нафар афзуд. Дар соли 2009 - 210179 нафар санљиш ба ВНМО-ро гузаштанд (Расми 8.)

Расми 8: Фарогирї бо МТИ дар

Љумњурии Тољикистон, солњои 2007-2009

***Расм оварда намешавад.

3) Пешгирии сирояти ВНМО аз модар ба кўдак. То охири июли соли

2010 марказњои саломатии репродуктивї ва таваллудхонањо дар 18 ноњияњои таљрибавї, МТИ њамаи занони њомила ба ВНМО гузаронида шуд. Дар доираи Барномаи мазкур љорї намудани МТИ њамаи занони њомиларо дар сатњи љумњурї ба наќша гирифта шудааст. Протоколњои клиникї барои санљиш ва кимёпрофилактика дар асоси тавсияњои ТУТ тањия шуданд. Сиёсати миллии Тољикистон талаб менамояд, ки њамаи занони њомиладор аз ташхиси ВНМО гузаранд. Дар соли 2009-76297 занони њомиладор аз санљиши ВНМО гузаштанд, ки назар ба соли 2008 ќариб 2 маротиба зиёд аст. Вале, ба шумораи зиёди занони њомиладор дар мамлакат нигоњ накарда, танњо 41 фоизи онњо аз санљиш гузаштанд. Барои пешнињоди МТИ ба занони њомиладор ва чорањои минбаъдаи пешгирии сирояти ВНМО аз модар ба кўдак норасоињои зиёд мављуданд.

Яке аз омилњои асосї дар сатњи паст ќарор доштани МТИ дар байни занони њомиладор - дастрасї ба кўмаки тиббї мебошад. На њамаи занони њомиладор нигоњубини пеш аз таваллудро мегиранд ё ба муассисањои тиббї барои таваллуд кардан мераванд. Дар натиља, онњо аз хизматрасонии тиббї мањрум мешаванд ва умуман ба чорабинињои МТИ фаро гирифта намешаванд. Боз як омил - иќтидори маъмурї дар байни кормандони соњаи тандурустї мебошад. Заноне, ки дар ваќти њомиладорї муассисањои тандурустиро иваз мекунанд, ба таври оддњ бо МТИ фаро гирифта намешаванд.

Дар таваллудхонањо ва шўъбањои таваллуди беморхонањо мављуд будани анборњо бо маводи ЗРВ зарур аст. Агар онњо чунин фонд надошта бошанд, пас наметавонанд табобати пешгирикунандаи занони њомиларо бо ВНМО таъмин намоянд.

Ѓайр аз ин, дар таваллудхонањо љизои кўдакона барои таъмини кўдакони аз модарони ВНМО сироятёфта таваллудшуда мављуд нест. Дар натиља, занони аз ВНМО сироятёфта интихоб карда наметавонанд, ки мустаќилона љизои кўдаконаро харидорї намоянд ё кўдаконашонро макконанд. Аксари занон љизодињии омехтаро интихоб менамоянд - агар имконият дошта бошанд, љизои кўдаконаро мехаранд ва агар имконият набошад - кўдаконро мемакконанд. Ин усули љизодињии кўдакон, пеш аз њама, ба сирояти ВНМО оварда мерасонад. Дар соли 2009 љизо барои кўдакони аз модарони ВНМО сироятёфта таваллудшуда на барои њамаи эњтиёљмандон пешнињод гардид, вале масъалаи таъмини мунтазами љизо то њол њалли худро наёфтааст.

Ќариб 35 фоиз момодоя-гинекологњо дар ноњияњои таљрибавї оид ба якљоя намудани ПСВМК бо хадамоти кўмаки перинаталї таълим гирифтаанд. Ѓайр аз ин, роњбарони алоњидаи муассисањои ёрии тиббии таваллуд оид ба масоили ВНМО/БПНМ, тамѓа ва табъиз омўзонида шуданд. Барои таъмини бехатарии табибон, дар ин ноњияњои таљрибавї воситањои њифзи инфиродї барои таваллудхонањо харидорї шуданд.

Дар солњои 2008-2009, 367532 занон дар марказњои њифзи репродуктивии саломатї ба ќайд гирифта шуданд, 116297 (32 фоиз) занон аз санљиши ВНМО гузашта, дар 57 занон (пањншавї 0,02 фоиз) сирояти ВНМО тасдиќ шуд, ки ии пањншавии муќоисавиро бо арзёбии ВНМО занони сироятёфтаи то 25 сола нишон медињад.

Дар доираи Барномаи мазкур васеъ гардонидани дастрасии ПСВМК ба наќша гирифта шудааст. Он таълими иловагии тањвилгарони Хизматрасонї ва тањияи тадбирњои иловагї оид ба таъмини дастрасии занони њомиладорро ба МТИ дар бар мегирад.

4) Кўмаки педиатрї њангоми ВНМО. Дар Тољикистон таќрибан 2 фоиз одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, синни то 14 сола мебошанд. Онњо асосан ба воситаи аз модар ба кўдак сироят ёфтаанд. Кўдакон љињати нигоњубини сирояти ВНМО мушкилоти махсусро зоњир мекунанд. Ба онњо таъин намудани ТЗРВ пурра аз сатњи дониши волидайни онњо вобастагї дорад.

Барои њалли масъалаи мазкур дар Љумњурии Тољикистон як ќатор механизмњо барои дастгирии оилањое, ки кўдакони ВНМО сироятёфтаро нигоњубин мекунанд, ташкил дода шудааст. Он ўњдадории пардохти иљтимоии њармоњаро барои дастгирии оилањое, ки дар онњо кўдакони аз ВНМО сироятёфта њастанд ва таълими волидайни онњо оид ба масъалаи ТЗРВ дар бар мегирад.

Дар соли 2009 10 кўдакони то синни 15 сола ТЗРВ гирифтанд. Расонидани кўмак ба кўдакони аз ВНМО сироятёфта дар сатњи нињоят паст ќарор дорад, дар љумњурї танњо 3 педиатр оид ба нигохубин ва табобат таълим гирифтанд. Танњо 1 педиатри соњибихтисос дар соњаи кўмаки педиатрї њангоми ВНМО фаъолият дорад, ки дар Маркази љумњуриявии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД кор мекунад. ТЗРВ дар шањри Душанбе таъин мекунанд, зеро то њол мутахассисон оид ба кўмаки педиатрї њангоми сирояти ВНМО дар љойњо таълим нагирифтаанд.

5) Хизматрасонињо вобаста ба бемории сил. Нишондињандаи бемории сил дар Љумњурии Тољикистон хеле баланд аст; дар соли 2007 аз рўи арзёбии ТУТ сарбории эпидемиологии бемории сил дар Тољикистон чунин буд: 231 њолатњои нав дар як сол ба 100000 ањолї, 4 фоиз њолатњои беморшавии одамон бо ВНМО. Фавт 46/100000 ташкил дод, 16 фоиз њамаи њолатњои нави шакли мутобиќгаштаи БС ва 41 фоиз аз њамаи њолатњои ќаблан табобатёфта. Аз рўи БС бо устувории доруворї ин бисёр, нишондињандаи баланд аст. Айни замон, дар Тољикистон табобати шакли мутобиќгаштаи БС ва шакли васеъгаштаи мутобиќат ољоз шудааст. Дар соли 2009 - 3944 бемороне, ки БС тасдиќ шудааст, аз ташхиси ВНМО гузаштанд.

Соли 2008 дар мамлакат 7961 нафар беморони сил ба ќайд гирифта шудаанд, ки 6080 нафари онњо њолати нави беморшавї мебошад. Махсусан вазъият дар мањбасхонањо хусусияти шиддатнок доранд.

Дар сатњи миллї, муќовимат ба ВНМО/БС сироятњо дар Маркази љумњуриявии мубориза бо бемории сил, Маркази љумњуриявии пешгирї ва

мубориза бар зидди СПИД, марказњои вилоятии бемории сил ва марказњои минтаќавии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД баррасї мешаванд. Дар сатњи ноњиявї, кўмак аз љониби фтизиаторњо ва мутахассисони соњаи ВНМО расонида мешавад.

Њамаи одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд ва ТЗРВ мегиранд, њар сол аз ташхиси бемории сил мегузаранд. Аз 1853 нафар одамони расман баќайдгирифташуда, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, 1056 беморон зери назорати доимии диспансерї ќарор доранд. Дар натиљаи скрининги бемории сил, њоло 209 њолатњои бемории сил ошкор гардид. Соли 2009 - 52 одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, ба табобати бемории сил дастрасї пайдо намуданд.

Дар соли 2009 Наќшаи амалиёт оид ба якљоя намудани хадамоти БС/ВНМО ва Стратегияи миллї дар соњаи идоракунии мубориза бо ВНМО/БС-сироятї ва ВНМО МТИ тањия ва тасдиќ шуд, ки њоло дар муассисањои БС дастрасанд. Чї тавре ки дар боло зикр намудем, бемории сил сабаби асосии фавт дар байни шахсони аз ВНМО сироятёфта мебошад, зеро ошкор намудани сироят ва табобати дурусти он фавќулодда муњим мебошад.

6) Беморињои сироятии љинсї. Табобати БСЉ дар Тољикистон ба сохтори кўмаки аввалияи тиббию санитарї Ѓайримарказї карда шуд. Дар тамоми љумњурї 56 муассисањои пўст ва узвњои таносул амал мекунанд: 1 Маркази љумњуриявї, 1 шањрї, 3 вилоятї, 14 ноњиявї ва 13 шўъбањои назди беморхонахои марказии ноњиявї. Дар Тољикистон 211 духтурон, мутахассисони соњаи пўст ва узвњои таносул фаъолият мекунанд. Аксари мутахассисони БСЉ дар пойтахт ва марказњои калонтарини минтаќавї фаъолият мекунанд, вале шумораи зиёди ањолии дењоти Тољикистон низ ба хизматрасонии БСЉ эњтиёљ доранд. Ѓайр аз ин, аксари мутахассисони узвњои таносул диќќати махсусро ба беморињои пўст, на ба БСЉ медињанд, бинобар ин дастрасї назар ба шумораи муассисањо ва мутахассисони дар боло зикргардида, бенињоят мањдуд аст.

Сирояти њамроњи ВНМО ва сироятњое, ки ба воситаи алоќаи љинсї мегузаранд дар Тољикистон чун мушкилот боќї мемонад ва ташхиси БСЉ чун пештара нишонгузори хатари ВНМО мебошад. Ташхиси барваќти БСЉ ва табобати сариваќтии ин беморї - вазифаи афзалиятнок мебошад. Дар доираи ислоњоти бахши тандурустї љињати бењтар намудани дастрасї ба ташхис ва табобати БСЉ кўшишњо ба харљ дода мешаванд. Дар љараёни татбиќи барномаи ќаблї, принсипњои идоракунии БСЉ дар аксари муассисањои тиббии дењот тањия ва љорї карда шудаанд, ки хизматрасониро ба гурўњи хатар пешнињод менамоянд.

Барнома љињати ворид намудани масоили БСЉ ба системаи КАТС ва бахши хусусњ мусоидат менамояд. Дар 5 соли наздик, васеъ намудани доираи Хизматрасонї оид ба њамаљониба ва сифатнокии табобати БСЉ барои љавонон яке аз вазифањои афзалиятноки соњаи тандурустї мегардад. Маркетинги иљтимої ва тарљиботи истифодаи рифолањо дар њамаи муассисањои тиббї љорї мешаванд, ки диќќати махсус ба љавонон, занон ва духтарон нисбат ба ВНМО ва БСЉ, инчунин пешгирии њомиладории

номатлуб дода мешавад. Дар доираи Стратегияи миллии солимии ањолии Љумњурии Тољикистон барои солњои 2011-2020, табибони оилавї ба хизматрасонии БСЉ барои ањолии дењот љавобгў мешаванд. Чунин муносибат ба љорї намудани масъалаи ташхис ва табобати БСЉ ба КАТС имкон медињад, ки хизматрасонии венерологњ ба љомеа наздиктар шавад.

7) Бехатарии хуни донорї. Бехатарии хуни донорї зери назорати Маркази љумњуриявии илмии хун ќарор дорад, ки шабакаи васеи марказњо ва лабораторияњоро барои интихоби намунањои хун ва хунгузаронї роњбарњ менамояд. Иттилоъ дода шудааст, ки аз соли 2008 100 фоиз хуни донорї ба ВНМО санљида шудааст. Ин санљиш мутобиќи Ќонун оид ба хуни донорї ва таркибњои он танзим мегардад, ки соли 2009 тањия ва тасдиќ шудааст. Дигар принсипњои меъёрњ Барномаи миллї оид ба бехатарии хун ва барномањои соњавї оид ба хунгузаронии клиникиро дар бар мегирад. Мутахассисон ва табибони Хадамоти хун оид ба масъалањои бехатарии хун, сифати хун; пешбурди хайрия ихтиёрї ва хунгузаронии клиникї омодагї мебинанд.

Ба комёбињо дар бехатарии донори хун нигоњ накарда, пардохти хуни донорї идома дорад. Одамон пеш аз њама хуни худро барои ба даст овардани маблаѓ бо хатари баланд нисбат ба ВНМО, махсусан аз љониби НТ месупоранд. Мамлакат ба пурра гузаштан ба хуни донории ройгон ва маблаѓгузорњ мувофиќи системаи миллии бехатарии хуни донорї ниёз дорад. Аз љониби Барнома њавасмандгардонї ва дастгирии таъсиси фењристи миллии донорњои ихтиёрии хун пешбинї шудааст. Соли 2011 тањќиќоти махсус оид ба арзиши тањлили хун ва маблаѓгузории системаи миллии бехатарии хуни донорї гузаронида мешавад. Ин тањќиќот љињати ќабули ќарор дар системаи бехатарии хуни донорї заминаро таъмин месозад.

8) Таъмини чорањои пешгирикунандаи умумии пешгирии сирояти ВНМО баъди тамос дар муассисањои тиббї. Чорањои умумии эњтиёт ба муќобили беморињое, ки ба воситаи хун мегузарад, аз љумла сирояти ВНМО, унсури муњими паст намудани тамѓа нисбат ба одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд ва љорї намудани табобати ВНМО ба сохтори КАТС мебошад. Агар тањвилгарони хизматрасонии тиббї натавонанд ба ШВЗ кўмаки бехатари тиббиро расонанд, онњо бояд чорањои зарурии бехатариро андешанд.

Вале, айни замон дар мамлакат сатњи бисёр пасти огоњонидан оид ба чорањои умумии пешгирї дар бахши тандурустї вуљуд дорад. Оид ба ин мавзўъ ягон барномаи таълимї вуљуд надорад, худи тањвилгарон бошанд оид ба чорањои умумии пешгирї воќиф нестанд. Огоњ будани тањвилгарон оид ба чорањои умумии пешгирї унсури муњим љињати паст намудани тамѓагузории ВНМО дар байни кормандони соњаи тандурустї, аз њисоби паст намудани хатар мебошад.

9) Маърифатнокии ањолї оид ба ВНМО/БПНМ. Яке аз љузъњои асосии муќовимат ба эпидемия дар Љумњурии Тољикистон маърифатнокии љомеа оид ба масъалањои сирояти ВНМО мебошад. Њоло, дарки масъалаи ВНМО аз љониби ањолї дар сатњи бисёр паст ќарор дорад. Њарчанд огоњ

будан оиди беморї дар сатњи баланд бошад њам (90 фоиз дар шањр ва 78 фоиз дар дењот), оид ба сирояти ВНМО ё пешгирии он воќиф нестанд.

Айни замон, на ба ќадри кофї маъракањои давлатии маърифатї дар байни ањолї оид ба масъалањои ВНМО ва пешгирии он амалї мегардад. То њол кўшишњо ба гурўњи рафтори хатарнок ва ба хонандагони мактабњои миёна, на ба љомеаи васеъ равона шуда буданд. Донорњои байналмилалї, инчунин баъзе ташкилотњои љамъиятии мањаллї ба маъракањои љамъиятии мањаллї оид ба пешгирии ВНМО шурўъ намуданд. Бо вуљуди ин, ягон кўшиш аз љониби љомеањои миллї мушоњида нагардид.

Дар доираи Барнома пешнињоди маълумот оид ба ВНМО дар сатњи миллї ба наќша гирифта шудааст. Маълумоти мазкур дар тамоми маводи иттилоотї оид ба ВНМО/БПНМ, ки аз љониби Вазорати тандурустї ва марказњои тарзи њаёти солим, инчунин ТЉ, донорњои байналмилалї ва ташкилотњои љомеаи шањрвандї тањия мегарданд, дохил карда мешаванд.

10) Системаи пенитенсиарї. Дар Тољикистон, мањбусон аз рўи шумора дар нишондињанда оид ба пањншавии ВНМО пас аз НТ љойи дуюмро мегиранд, ки асосан бо сабаби алоќаи наздики байни ин ду гурўњ вобаста мебошад. Мањбусон 8,2 фоизро аз шумораи умумии њолатњои ба ќайд гирифта шудани сирояти ВНМО-ро дар Тољикистон ташкил медињанд. Нишондињандаи пањншавии ВНМО дар соли 2009 аз рўи маълумоти НДЭ дар ин гурўњ дар сатњи 8,6 фоиз ќарор дорад.

Дар системаи пенитенсиарї хатари алоќаи љинсии бехатар ва истеъмоли маводи мухаддири тазриќї вуљуд дорад. Мањбусон, инчунин ба сифати ањолии байн хизмат мекунад. Ваќте ки онњо ба љомеа бармегарданд, онњо ба назди оилањои худ бо сироятњо бармегарданд, ки дар мањбасхона сироят гирифтанд. Бинобар ин, муќовимат намудан ба пањншавии сирояти ВНМО дар байни мањбусон бо маќсади пешгирии эпидемия бисёр муњим аст. Соли 2010 бори аввал дар системаи пенитенсиарї барномаи таљрибавии мубодилаи сўзандоруњо љорї шуд.

Њарчанд мањбусон дар мањбасхона ќарор доранд ва гурўњи муташаккил мебошанд, онњоро метавон ба пешгирї ва табобат њангоми риояи принсипњои њуќуќи инсон таълим дод.

Санљиши ихтиёрї дар системаи пенитенсиарї аз 1 апрели соли 2008 бо ќарори Њукумати Љумњурии Тољикистон №171 љорї карда шуд. Аз солњои 2005 то 2009 , 5271 мањбусон аз ташхиси ВНМО гузаштаанд, ки дар байни онњо 152 њолатњои сирояти ВНМО ошкор гардид.

Назорати дидбонии эпидемиологї дар байни мањбусон баъзе тамоюли мусбиро нишон дод. Дар давраи солњои 2006-2008 нишондињандам пањншавии ВНМО дар байни мањбусон таќрибан њамон хел боќї мондааст: 8.4 фоиз (2006), 6.8 фоиз (2007), 7.8 фоиз (2008) ва 8.6 фоиз (2009). Нишондињандаи пањншавии бемории гепатити С дар байни мањбусон хеле баланд мебошад: 24.2 фоиз (2006). 19.4 фоиз (2007). 17.9 фоиз (2008) ва 20.6 фоиз (2009). Нишондињандаи пањншавии бемории сифилис дар байни мањбусон баланд буда, аммо њоло паст меравад: 13.7 фоиз (2006), 9.4 фоиз (2007), 11.4 фоиз (2008) ва 10.1 фоиз (2009) (Расми 9.).

Расми 9. Пањншавии ВНМО, гепатити С ва сифлис дар байни

мањбусони Љумњурии Тољикистон (НДЭ, солњои 2006-2009)

***Расм оварда намешавад.

11) Хизматчиёни њарбї. Дар тамоми љањон хизматчиёни њарбї бо

сабаби дур будан аз оила ва љомеа гурўњи хатар нисбат ба ВНМО ба њисоб меравад. Бо вуљуди ин, онњо инчунин гурўњи маќсаднок мебошанд, ки ба он дастрасии кушод дар наќшаи гузаронидани чорабинињои пешгирикунанда фароњам оварда шудааст.

Пањншавии сирояти ВНМО дар байни хизматчиёни њарбї баланд нест, вале тањќиќот нишон медињад, ки алоќаи љинсии бењимоя ва истеъмоли маводи мухаддири тазриќї ба гуфтаи ШРХШ беш аз 60 фоиз мизољони онњо либоси њарбї доштанд. Сатњи пасти истифодабарии рифолањо дар байни ШРХШ ба хатари баланди потенсиалї дар ин гурўњ оварда мерасонад.

Хизматчиёни њарбии Љумњурии Тољикистон дорои сатњи хеле пасти дониш оид ба ВНМО, роњњои гузариш ва тарзњои пешгирикунанда мебошанд.

Дар Тољикистон хизматчиёни њарбї фаъолона ба чорабинињо оид ба пешгирии ВНМО/БПНМ фаро гирифта шудаанд. Ин чорабинињо маъракаи иттилоотию маърифатї, таълим, машварат, таќсими рифолањо ва табобати БСЉ-ро дар бар мегирад.

12) Кўшишњо оид ба муќовимат ба эпидемияи ВНМО берун аз бахши тандурустї. Дар дигар бахшњо якчанд шарикони фаъол вуљуд доранд. Махсусан, Вазорати адлия љињати дастгирии пешгирии сирояти ВНМО ва МТИ дар љойњои аз озодї мањрум, инчунин дар таъсиси заминаи меъёрии њуќуќии дахлдор фаъолона иштирок менамояд. Вазорати маориф љорї намудани стратегияи тарзи њаёти солимро дар мактабњо дастгирї мекунад ва омода аст оид ба пешгири ВНМО дар соњаи макотиби олњ кўшиш ба харљ дињад. Вале, на њамаи шарикон дар гузаронидани чорабинињо оид ба пешгирии ВНМО фаъолона иштирок менамоянд. Масалан, барнома оид ба пешгирии ВНМО дар љойњои корї иљро нагардид.

13) Ташкилотњои љамъиятї. Ташкилотњои љамъиятї шарикони асосї дар расонидани дастгирии иљтимої ба одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд мебошанд. Он аз расонидани кўмаки паллиативї, њимояи њуќуќїои одамон, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, кўшишњо оид ба паст кардани тамѓа, вобаста ба сирояти ВНМО иборат мебошад.

Ба ин наќши муњим нигоњ накарда, онњо њанўз дар марњилаи ибтидоиии инкишоф ќарор доранд ва ба онњо мањорату дониши идоракунї ва касбї намерасад, аз љумла банаќшагирии стратегї, мониториг, арзёбии самарабахшњ ва мубодилаи дохилии доишњо, ки бояд ба таври баробар талаботи ин гурўњи ањолиро ќонеъ гардонанд. Ташкилотњое, ки фаъолият менамоянд, асосан дар нуќтањои калони ањолинишин ќарор доранд, њол он ки 75 фоиз ањолии Љумњурии Тољикистон дар дењот истиќомат мекунанд.

Ташкилотњои љамъиятї бо маќсади ќонеъ гардонидани талаботи намояндагони гурўњњои осебпазир ва одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, ба дастгирии афзоиши иќтидори худ эњтиёљ дорад.

14. Самаранокии чорабинињои профилактикї. Кўшишњо барои пешгирии ањолии дорои хатари нињоят баланд натиљањои дилхоњ дода истодаанд. Васеъ намудани доираи инмуваффаќият барои Барномаи мазкур ањамияти њаётан муњим дорад. Ба кўшишњои муваффаќиятнок оид ба пешгирї имрўз нуќтањои боварї барои НТ, иттилоот, омўзиш ва робитањо барои љавонон ва лоињањои маърифатї дар байни коркунони шањвонї, дохил карда шудаанд.

Айни замон дар муассисањои системаи тандурустї 21 нуќтаи боварї барои НТ вуљуд доранд. Инчунин 26 нуќтаи иловагии боварї берун аз муассиањои тандурустї вуљуд доранд, ки зери тобеияти ташкилотњои љамъиятї ќарор доранд. Ин нуќтањои маќсаднок бо роњи мубодилаи сўзандору паст намудани пањншавии ВНМО-ро ба воситаи сўзанњои зањролуд пешгирї мекунанд. ТЉ, инчунин ба НТ ёрии иљтимої, аз љумла ёрии маърифатї мерасонад.

Кўшишњо оид ба пешгирї дар байни наврасон ба омўзиши тарзи њаёти соли такя мекунад. Дар мактабњои тањсилоти миёна барои синфњои 7-9 айни замон дарсњои тарзи њаёти солим дохил карда шудааст. Машљулиятњо иттилоотро оид ба малакањои њаётњ, нашъамандї, БСЉва ВНМО/БПНМ дар худ таљассум мекунад. Он бо китобњое, ки Вазорати маорифдар бораи тарзи њаёти солим тањия намудааст, гузаронида мешавад. То њол 200 мактаби таљрибавї (аз 2963 мактаби тањсилоти миёна) дар "соатњои иловагии њатмии барномаи таълимї" тарзи њаёти солимро меомўзанд. 1936 муаллимон барои таълими ин фан аллакай курсњои тайёриро дар Донишкадаи педагогњ гузаштаанд.

Ба љавонони синнашон калонтар низ хатари гирифторї ба ВНМО тањдид мекунад ва онњо низ метавонанд аз клиникањое, ки ба љавонон хайрхоњ мебошанд, табобат гиранд. Айни замон, дар мамлакат 13 клиника барои љавонон вуљуд дорад. 9 клиника дар шањри Душанбе, инчунин 4 клиникаи иловагї дар шањрњои Вањдат, Турсунзода, Исфара ва ноњияи Ёвон, фаъолият доранд. Клиникањо дар заминаи муассисањои тандурустї таъсис ёфта, фаъолияти худро бо дастгирии ТЉ-њои мањаллї амалї месозанд.

Клиникањо барои оќнеъ намудани талаботи љавонон маљмўи хизматрасониро пешнињод мекунанд. Дастрасии хизматрасонии тиббї дар худ таъмини рифолањо, маслихатдињњ ва санљишњои ихтиёрї (барои ВНМО), ташхис ва табобати БСЉ мегузаранд, инчунин аз рўи зарурат дигар хизматрасонии тиббиро инъикос мекунад. Клиникањо барои љавонон, ннчунин ба мизољони худ тарзи њаёти солим ва мавзўъњои пешгирї аз ВНМО-ро меомўзад. Дар клиникањо тазриќи иттилоотї дастрас буда, маълумот дар бораи ВНМО/БПНМ, БСЉ, пешгирї) аз њомиладоршавии номатлуб, нашъамандї, инчунин хатари рафторњои ношоистаро пешнињод мекунанд.

Љумњурии Тољикистон фаъолияти иттилоотию тарљиботиро бо кўдакони бепарастор оид ба пешгирии сирояти ВНМО амалї месозад. Ин кўшишњо асосан аз тарафи ташкилотњои вамъиятњ ва Кумитаи љавонон, варзиш ва сайёњњ анљом дода мешуданд. Коркунони сањроњ ба љойњое

мерафтанд, ки дар он љо кўдакони бепарастор љамъ мешуданд ва онњоро бо маводи иттилоотию маърифатї ва маслињатњо оид ба пешгирии ВНМО/БПНМ таъмин менамуданд. Дар соли 2009 ќариб 899 кўдакони бепарастор бо барномаи пешгирии ВНМО фаро гирифта шуд.

15) Муњољирони мењнатї. Муњољирони мењнатї беш аз њама ба ВНМО осебпазир мебошанд. Онхо зуд-зуд аз хизматрасонињои ШРХШ бањра мебаранд, инчунин ба истифодаи маводи мухаддири тазриќї моил мебошанд. Њамин тавр, пешгирї ва табобати муњољирони мењнатї ќисми асосї ва муњими кўшишњои мубориза бо ВНМО дар Тољикистон мебошад.

Давлат барои фаро гирифтани муњољирони мењнатї ба маърифати пешгирии ВНМО ва табобати БСЉ, кўшишњои зиёд ба харљ додааст. Дар соли 2009 њамагњ 4478 муњољирони мењнатии гирифтори БСЉ мегузаранд, табобат гирифтанд.

Муассисањои джавлатии Љумњурии Тољикистон. ТЉ ва ташкилотњои байналмилалї барои танзими робитањо бо сохторњои дахлдори мамлакатњое, ки дар он муњољирони мењнатии тољик ќарор доранд, аз љумла дар Россия кор бурда истодаанд. Њукумати Љумњурии Тољикистон бо сохторњои дахлдори Хадамоти муњољират, агентии тандурустї ва њифзи њуќуќїои истеъмолкунандагони Россия ва ТЉ, ки дар 35 минтаќаи Россия бо муњољирон кор мебаранд, робитањоро танзим намудааст.

Ин кўшишњо гузаронидани конференсияњо, машваратњо ва мизњои мудавварро бо маќсади ошкор ва ќаноатманд намудани талаботи муњољирони мењнатї, аз љумла талаботи хизматрасонињои тиббию санитарии онњоро дар бар мегирад. Онњо барои њалли њамаљонибаи масъалаи саломатии муњољирон ва таъмини иттилоот оид ба пешгирии ВНМО дар байни муњољирон равона шудаанд. Чунин њамкорї ањамияти муњим дорад, зеро он барои ба гурўњи маргиналњ имконияти њамроњ шуданро медињад, ки ба онњо чун ќоида баъди гузаштан аз сарњади давлатї хизматрасонии тиббї расонида намешавад. Дар оянда чунин муносибатњо метавонанд барои Маслињатдињї ва санљишњои ихтиёрї (барои ВНМО) ва њатто ба доруворињои зидди ретровирусї барои муњољирони мењнатї ва аъзои оилаи онњо истифода шаванд.

4. Масъалањои бисёрљониба

Як ќатор масъалањои бисёрљониба барои тањкими чорањои љавобии миллї, инчунин барои таъсиси шароитњои дахлдори мусоид вуљуд доранд. Ин масъалањо дар худ таљассум мекунанд:

- паст намудани тамѓа ва табъиз дар тамоми сатњњо вобаста ба ВНМО/БПНМ. Ин масъала Наќшаи миллии амалиётро оид ба кам намудани тамѓа, табъиз ва тартиби њуќуќїои инсон нисбат ба сирояти ВНМО: барои мустањкам намудани иќтидори маќомот, мутахассисон, коршиносон ва ТЉ, ки хизматрасонии худро оид ба ВНМО/БПНМ ва пасткунии тамѓа нисбат ба одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд пешнињод мекунанд;

- дахолати профилактикї бояд ба љанбањои гендерии ВНМО/БПНМ равона карда шуда бошанд. Чорањои љавобии миллї ба ВНМО/БПНМ

нмкон медињад, ки зўроварї аз рўи аломати љинсї кам карда шуда, адолатнокњ нисбат ба дастрасї барои Хизматрасонї бо иштироки фаъолонаи занњо дар њалли масъалањои гендерї баланд бардошта шавад;

- ВНМО/БПНМ яке аз љузъњои асосии тамоми стратегияњое, ки дар сатњи миллї тањия мешаванд, аз љумла ислоњоти ќонунгузорњ ба њисоб меравад. Инчунин, он бояд ќисми људонашавандаи барномаи байнисоњавї ва наќшањои вазоратњо бошад;

- бењтар намудани њолат дар асоси маълумоти воќеии иттилооти стратегї омили асосї дар рушди мониторинг, коркарди кўшишњои минбаъда, сафарбарии иќтидорњо ва арзёбии чорабинињо мегардад.

- сафарбарии иќтидорњо, наќшањо, маблаѓњо ва њайати кормандон бояд дар тамоми соњањо вусъат ёфта бошад. Наќшаи ёрии техникњ ва таљрибаи байналмилалї дар соњаи рушд ба сифати љузъи сафарбарии иќтидорњо хизмат мекунад.

- рушди иќтидори сектори давлатї ва љомеа бояд ќисми људонашавандан љорї намудани барномаи миллї бошад.

- иштироки шарикони нави давлатї, шахсї ва љомеа дар чорањои љавобии миллї барои таъмини љавоби устувори эпидемия наќши муњим мебозад.

- бењтар намудани муносибати байнисоњавї барои пешгирии ВНМО/БПНМ, шарикї, рушд ва тањким бояд љузъњои људонашавандаи Барнома бошанд.

- тасиси шароитњои муносиб, ки барои устувории чорањои љавобии миллї оид ба такмили заминањои њуќуќии меъёрњ бо истифодаи таљрибаи бењтарини байналмилалї мусоидат мекунад.

- кўшишњои назаррас бояд ба навсозии муколамаи минтаќавї љорї карда шаванд, то ин ки ќарор дар бораи мутањиддии масъалањои ВНМО/БПНМ дар сатњи минтаќавї тавсеа ёбад.

5. Муносибатњои асосї љињати њалли самтњои афзалиятнок

Марњилањои бештар муњим бо маќсади таъмини самараноки барномањои пешгирикунанда ва табобатї бояд принсипи дастрасии умумї ба нигоњубин ва дастгирї бошад. Бинобар њамин зарур аст, ки њадди аќал стандартїои кафолатдињанда оид ба пешгирии ВНМО, табобат, нигоњубин ва дастгирї љорї карда шавад. Ин стандартїо њамчунин аз рўи зарурат таљдид мегарданд ва аз нав дида баромада мешаванд. Ѓайр аз ин, маќсадњо оид ба таъмини дастрасии умум бояд вобаста ба вазъи воќењ бо назардошти муносибатњои муосир ва таљрибаи бењтарин аз нав дида баромада шаванд.

Мутобиќи Барномаи мазкур чорабинињои профилактикї ба гурўњњои рафтори хатарнок (НТ, ШРХШ, ММАЉ), гурўњњои осебпазири ањолї бо хатари назарраси гирифторшавњ ба сирояти ВНМО (мањбусон, занњо. муњољирони мењнатї ва аьзои оилаи онњо, љавонон, хизматчиёни њарбї, кўдакони бепарастор ва љ.) ва дигар гурўњњои ањолї ба таври љиддњ гузаронида мешаванд. Барномањои профилактикї барои гурўњњои зикршуда тамоюл ва хислату хусусиятњои шахсии худро дошта метавонанд.

Стандартїои миллї бояд маълумот, иттилоот, алоќа дар якљоягњ бо барномањои соњавї, инчунин рушди стратегияи иттилоотї ва алоќавиро дар худ таљассум намояд. Тањия ва амалї шудани сиёсати миллї оид ба пешгирии ВНМО дар љои кор, новобаста аз вуљуд доштани он дар сектори давлатї ё шахсї барои амалигардонии барномањои иттилоотию маърифатї метавонанд таъсири назаррас дошта бошанд.

Ворид намудани љузъњои иттилоотию маърифатї ба КАТС махсусан муњим мебошад. Маводи таълимию методњ бояд оид ба роњњои гузариши ВНМО, тамѓа, табъиз ва муносибати тоќатпазирњ ба одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд, гурўњњои осебпазири ањолї ва мушкилоти ВНМО иттилоот дошта бошанд. Барномаи иттилоотию маърифатї барои аксари гурўњњои хатарнок бояд махсусан маќсаднок бошанд ва тавсияњои асоснокшударо оид ба паст намудани рафтори хатарнок инъикос намоянд.

Барои кўшишњои якљояшавњ дар системаи тандурустї, пешгирї ва табобат барои бењтар намудани таьмини дастрасии умум наќши муњим мебозад. Њамин тавр, доираи хизматрасонии тиббї, фаъолияти љомеа ва иштироки фаъоли сектори шахсї васеъ мегардад. Дар бораи Хизматрасонї оид ба табобат бошад, роњњои асосии страгегњ бояд тањкими сиёсати мављуда нисбат ба хариди маводи доруворї бо нархњои дастрас ва мављудияти маводи антиретровирусиро дар худ инъикос намояд ва бо чунин маводи зидди ретровирусї њамаи ШВЗ, таъмин намояд. Нишондоди бештар муњим зинда мондани шахсоне ба њисоб меравад, ки бо ВНМО зиндагї доранд.

Нигоњубин ва дастгирии ШВЗ ва аъзои оилаи онњо чанде пеш ољоз шуда буд. Коркунони тиббї, махсусан њайати миёнаи тиббї, љомеа ва роњбарони љамъиятїо оид ба масъалаи мазкур ба омўзиш эњтиёљ доранд.

Зарур аст, ки ШВЗ оид ба имтиёзњои ќонунии кафолатнок иттилоотонида шуда, дастрасии онњо таъмин карда шаванд. Бинобар сабаби осеб дидан шахсоне, ки бо ВНМО дар сатњи пасти ќашшоќњ зиндагї мекунанд, бояд ба таври доимњ ба амалигардонии чорањои љавобии миллї дохил карда шаванд. Таъмини ШВЗ бо кўмаки молиявї баѓоят муњим мебошад: ин метавонад дар доираи лоињањо оид ба кор дохилшавњ, љўстуљўи кор, рушди маишњ ва идоракунии тиљорати хурд имконпазир гардад. Ба шахсони маъюбе, ки бо ВНМО зиндагї дошта, њам аз сирояти ВНМО ва њам аз мушкилоти маъюбї азоб мекашанд, бояд диќќати махсус дода шавад.

Наќшаи муфассали амалиёти миллї оид ба татбиќи барнома бояд мутобиќи њар як ўњдадорњ бо назардошти тамоми шахсони масъул ва мўњлатњо тахия шаванд.

6. Мониторинг ва арзёбї

Мониторинг ва арзёбї воситањои муњим барои ба таври самарабахш амалї гардонидани Барнома бањисоб мераванд. Барномаи арзёбї бояд дар худ бањодињии миёнамўњлат ва нињоиро таљассум намояд. Дар солњои 2011-2012 мониторинг ва арзёбї дар асоси Маслињатдињї ва ташхисњои ихтиёрї ба таври назаррас мукаммал ва васеъ гардонида мешаванд. Арзёбї

мутобиќи арзёбии миллии таљдидшуда ва арзёбии тамоми протоколњои мављуда гузаронида мешавад. Љамъ овардани нишондињандањои миллї бояд аз нав дида баромада, таљдид карда шаванд. Кумитаи миллї њамоњангсозї (КМЊ) тањия ва тасдиќи наќшаи миллии арзёбї ва бањодињиро дар давраи тасдиќи Барнома (солњои 2011-2015), ки нишондињандањои онњо бо стандартњои байналмилалї ва бо маќсади мутобиќати њар як барнома тасдиќ шудаанд, амалї мегардонад. Ин имконият медињад, ки бањисобгирии њуљљатњо такроран карда нашавад.

Бањодињии натиљањо њам дар сатњи миллї ва њам дар сатњи минтаќавї мутобиќи љадвали Наќшаи миллии арзёбї ва бањодињї таљдид карда мешавад. КМЊ њамчунин маќсадњоро оид ба таъмини дастрасии умум то соли 2015 баррасї менамояд: ин маќсадњо риояи нишондињандањои миллиро назорат мекунанд.

Њуљљати асосии роњбарикунанда дар сатњи миллї гузориш оид ба иљрои эъломия дар бораи мубориза бо ВНМО/БПНМ, ки соли 2001 дар Иљлосияи Махсуси Ассамблеяи Генералии СММ аз љониби 189 мамлакат, аз љумла Љумњурии Тољикистон ќабул шуда буд, ба њисоб меравад. Наќшаи арзёбї ва бањодињї аз љониби тамоми тарафњои манфиатдор мувофиќа гардида, њар сол аз нав дида баромада мешавад. Натиљањои наќшаи татбиќро њамаи шарикон дар машварат ва Конференсияи миллї муњокима мекунанд. Њамаи шарикон ва тарафњои манфиатдор, њамчунин бояд ба барномаи якљояи арзёбї ва татбиќи лоињањо љалб карда шаванд.

Зиёд намудани иќтидори марказњои миллї ва минтаќавии пешгирї ва мубориза бар зидди СПИД бо дастгирии шарикони байналмилалї дар доираи тайёрии кадрњо, васеъ намудани шўъбањои мониторинг ва арзёбї, тањкими инфрасохтори љисмонї, пешнињоди ёри техникї ва дастгирї њангоми истифодаи усулњои бењтарин ба наќша гирифта мешавад.

7. Манбањои маблаѓгузории Барнома

- маблаѓњои њамасола пешбинишудаи Буљети давлатї; - маблаѓњои маќсадноки шарикони байналмилалї; - сафарбарии маблаѓњои иловагї; - дигар маблаѓњое, ки тибки ќонунгузории Љумњурии Тољикистон манъ

карда нашудаанд.

8. Бармомаи идоракунї Кумитаи миллии њамоњангсозї оид ба мубориза бо беморињои

ННМО/БПНМ, сил ва вараља барои идоракунии Барнома якљоя бо Котибот, њамчун маќоми корї љавобгў мебошад. Котибот ба фаъолияти њамоњангсозии бахшњои гуногун, ки ба КМЊ пешнињод мегарданд, машљул мешавад. Ѓайр аз ин, КМЊ ба воситаи ташкилотњои мањаллии худ барномаро идора мекунад. Амалисозии барномаи ќаблї зарурати тањкими иќтидорњои шўъбањои КМЊ-ро нишон дод. Њар як маќоми мањаллї бояд наќшаи фаъолиятро доир ба татбиќи Барнома дар минтаќаи дахлдор тањия намояд. Гурўњњои техники корї (ГТК) дар доираи сохторњои

њамоњангсозии КМЊ њамчунин ташкилоти техникњ ба КМЊ хизмат мекунад.

Маркази љумњуриявии пешгирї ва мубориза бо СПИД замина барои расонидани кўмаки ташкилию методњ ба сохторњо оид ба масъалањои ВНМО/БПНМ , инчунин маќоми миллии экспертї мебошад.

Ба Барномаи мазкур такя намуда, њар як сохтори манфиатдори бахши давлатї, аз љумла Вазорати корїои дохилї, Вазорати тандурустї, Вазорати мудофиа, Вазорати маориф, Вазорати фарњанг, Вазорати мењнат ва њифзи иљтимоии ањолї, Вазорати адлия, Кумитаи давлатии амнияти миллї, Кумитаи кор бо занон ва оила, ВМКБ, вилоятњо, инчунин маќомоти иљроияи њокимияти давлатии шањри Душанбе ва шањру ноњияњои мамлакат мутобиќи сиёсати соњавї ва минтаќавии барнома оид ба мубориза бо эпидемияи ВНМО барномаро тањия, мувофиќа ва тасдиќ менамоянд. Сатњи баланди њар як тарафи манфиатдори маќоми марказии њокимияти давлатї ва маќомоти мањаллии њокимияти иљроияи резолютсия ќабул мекунад, ки кормандони зертобеи онњо барои татбиќи барнома оид ба масъалаи эътино намудан ба эпидемияи ВНМО масъул мебошанд.

9. Мањдудият

Эътино намудан ба эпидемияи ВНМО дар Љумњурии Тољикистон ба таври љиддњ нарасидани захирањоро аз сар мегузаронад. Барои комёб шудан ба маќсадњои Барномаи мазкур захирањои иловагии миллї ва донорї зарур мебошад:

- муттањидсозии ёрии тиббии ВНМО бо КАТС дар марњилаи ибтидоњ ќарор дорад. КАТС оид ба масъалањои ВНМО ва нигоњубини беморони БПНМ ба омўзиш, инчунин ба чорањои умумии пешгирї эхтиёљ доранд, ба он хотир, ки барои табобати ВНМО кўмаки аввалияи тиббию санитариро дохил намоянд ва монеањои дастрасиро бартараф созанд;

- маълумоти арзёбї барои ќабули ќарори барномавњ пурра истифода намешавад. Маълумот бояд истифода шавад ва имконияти таѓйир додан ё бењтар намудани барномаро муайян созад, на ин ки танњо љамъ ва нигањдорї карда шаванд;

- фаро гирифтани гурўњњои осебпазир бо барномањои профилактикї бинобар сабаби мушкилињо барои дастрасї ба ин гурўњњо бо суръати суст меравад. Махсусан ММАЉ-ро дастрас намудан хеле душвор аст, чунки тамѓаи иљтимої, ки дар Љумњурии Тољикистон бо гомосексуализм вобаста мебошад, дар сатњи баланд меистад;

- ба пешравињои назаррас дар рушди табобати ивазкунанда нигоњ накарда, он то њол дар сатњи миллї пешнињод нашудааст. Ин њолат чорабинињои пешгирикунандаро барои НТ душвор намуда, ба табобати НТ ва фарогирии табобати зидди ретровирусї умуман таъсир мерасонад;

- нарасидани иќтидори сохторњои њукуматњ ва бахши љомеаи шањрвандї оид ба ВНМО/БПНМ вуљуд дорад. Кормандони салоњиятдори тиббї дар соњаи ВНМО, ки бо ШВЗ кор мебаранд, зарур мебошад;

- ВНМО/БПНМ на њамчун масъалаи байнисохторї, балки чун пештара њамчун мушкилоти саломатї баррасї мегардад. ВНМО на танњо

ба саломатї, балки ба бисёр соњањо низ таъсир мерасонад. Арбобони илмию љамъиятї, маќомоти њифзи њуќуќ, соњањои асосии саноат, инчунин шахсони мансабдор бояд ба мубориза бо ВНМО љалб карда шаванд;

- ањолї оид ба ВНМО сатњи хеле пасти огоњї доранд. Сабаби ин мављуд набудани иттилоот оид ба роњњои гузариш ва пешгирии ВНМО/БПНМ ва тамѓагузории харобиовар нисбат ба ШВЗ, ба њисоб меравад. Чунин камбудии огоњшавњ ва тамѓагузорњ њатто ба онњое, ки хизмати тиббї мерасонанд, тавсеа мегардад.

10. Маќсад, вазифа ва чорабинињо

Маќсади Барнома: Мутобиќи Њадафхои Рушди Њазорсола №6 то соли 2015 пањншавии ВНМО/БПНМ бо роњи таъмини дастрасии умумии ањолї ба пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї боздошта шавад.

Самтњои асосии стратегї: 1) Таьсиси шароитњои њуќуќї, ки барои таъмини дастрасии умум ба

пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї мусоидат мекунанд. 2) Татбиќи барномаи пешгирї ва таъмини дастрасии тамоми гурўњњои

ањолї, махсусан барои табаќањои нисбатан осебпазири ањолї ба химатрасонњ оид ба пешгирии ВНМО.

3) Таъмини доруворињои зидди ретровирусї, табобати беморињои патогенњ, ба монанди бемории сил, таъмини табобати паллиативї ва нигоњубини сирояти ВНМО.

4) Њамгироии ВНМО бо КАТС бо маќсади васеъ намудани дастрасї, кам намуданн табъиз ва бењтар намудани сифати ёрии тиббї.

5) Паст намудани тамѓагузорњ ва рушди дастгирии иљтимоии ШВЗ. 6) Бењтар намудани назорат, арзёбї, бањодињии назорат ва

чорабинињои пешгиркунанда, бењтар намудани назорати пањншавии ВНМО.

Вазифаи 1. Гурўњњои дорои хатари калони сироятшавї ба ВНМО (НТ,

ШРХШ, ММАЉ, мањбусон) рафтори бехатарро ќабул намуданд Намудњои фаъолият: - фаъолияти тартиботњ ва робитањо, ки ба характери эпидемия ва

гурўњи рафтори хатарнок дар љумњурї асоснок карда шудаанд; - стратегияи паст намудани зарар бо роњи тањкими системаи љамъият; - омўзонидани шахсони алоњида, ташкилотњои љомеаи шањрвандї, ки

оид ба паст намудани зарар дар тањкими иќтидори онњо барои татбиќ ва идоракунни ин барномањо иштирок мекунанд;

- хизматрасоние, ки ба гурўњњои осебпазири ањолї (аз љумла барномањои таљрибавї, оид ба табобати ивазкунанда, табобати гепатити С ва сироятњои опортунистњ ва љ.) пешнињод мешаванд;

- дастгирии чорабинињои "баробар ба баробар" барои пешнињоди иттилоот оид ба пешгирии ВНМО барои гурўњњои рафтори хатарнок;

- омўхтан ва аз нав дида баромадани заминаи меъёрии истифодаи сиёсат ва таљриба бо маќсади мусоидат ба пешгирии ВНМО/БПНМ;

- гузаронидани чорабинињои маърифатї оид ба паст намудани тамѓагузории ВНМО дар байни љомеа, гурўњњои хатардошта ва таъминкунандагони хизматрасонии тиббї;

- таъмини дастгирии давлатї ба гурўњњои љомеаи шањрванд, ки оид ба масъалањои Хизматрасонї ба ШВЗ ва пасткунии тамѓа машѓул мебошанд;

- тањкими љараёни инкишофи оилањои НТ барои арзёбии дараља, ки дар он оила (масалан гурўњи худёрирасон) метавонад пешгириро бењтар созад ва барои пастшавии зарар кўшиш намояд;

- амаликунонии тайёрии касбии кормандони ташкилотњои љамъиятї, сарварони ѓариформалї, ки бо ВНМО аз рўи њуќуќњо ва масъалањои сиёсии эътино намудан ба он дар Љумњурии Тољикистон зиндгї мекунанд;

- рушди шабакањои табибони боварибахш, ки мардони бо мардњо алоќаи љинсидошта метавонанд барои хизматрасонии тиббї ба онњо мурољиат намоянд;

- дастгирии шахсоне, ки чанде пеш аз мањбас озод шудаанд; - шарњи заминањои меъёрї бо маќсади баррасии масъалаи љорї

намудани мубодилаи сўзанњо дар системаи пенитенсиарї; - дастгирии АРВТ, пешнињоди нигоњубин, дастгирї ва хизматрасонии

наркологњ дар мањбасхонањо; - тањия ва татбиќи чорабинињои гендерї, ба хатари аз њама баланд

эътино доранд; - дастгирї ва пешнињоди маљмўи пакети барномањои пасткунии зарар

ва профилактикаи Хизматрасонї барои гурўњњои рафтори хатарнок; - њамгироии Маслињатдињї ва ташхиси ихтиёрї дар доираи системаи

КАТС; - арзёбии мунтазами тамоюли эпидемияи ВНМО, махсусан дар байни

гурўњњои рафтори хатарнок; - васеъ намудани иштироки сарварони ѓайрирасмии љамъиятњои

мањаллї ва ташкилотњои динњ дар расонидани чорабинињои профилактикї миёни гурўњњои осебпазири ањолї ва љомеа.

Нишондињандањо: - 65 фоизи НТ рафтори паст кардани Хатари сирояти ВНМО-ро ќабул

карданд; - На камтар аз 60 фоиз гурўњњои рафтори хатарнок (НТ, ШРХШ,

ММАЉ) дар давоми 12 моњи охир аз ташхиси ВНМО гузаштанд ва натиљањои худро медонанд;

- 60 фоизи НТ бо барномањои пешгирикунандаи ВНМО фаро гирифта шудаанд;

- 80 фоизи ШРХШ рафтори паст кардани хатари сирояти ВНМО њангоми алоќаи љинсиро ќабул карданд;

- 65 фоизи ММАЉ ва мањбусон рафтори паст кардани хатари сирояти ВНМО-ро ќабул карданд;

- на камтар аз 80 фоизи мањбусон бо барномаи пешгирикунандаи ВНМО фаро гирифта шуданд;

- 80 фоизи коркунони шањвонї бо барномањои профилактикии ВНМО фаро гирифта шуданд;

- 30 фоизи ММАЉ бо барномњои профилактикии ВНМО фаро гирмфта шуданд;

- 75 фоизи НТ медонанд, ки дар куљо аз ташхиси ВНМО гузаштан мумкин аст;

- 85 фоизи медонанд, ки дар куљо аз ташхиси ВНМО гузаштан мумкин аст;

- на камтар аз 75 фоизи намояндагони гурўњњои рафтори хатарнок роњњои пешгирии ВНМО-ро њангоми алоќаи љинсї ва тасаввуротњои асосии нодурустро дар бораи гузариши ВНМО дуруст муайян мекунанд.

Вазифаи 2. Гурўњњои дигари осебпазир, аз љумла љавонон, кўдакони

бепарастор, хизматчиёни њарбї, муњољирон ва занњо рафтори бехатарро ќабул намуданд.

Намудњои фаъолият: - чорабинињои њуќуќї ва сиёсї оид ба пешгирии ВНМО; - тањия ва ќабули њуљљатњои меъёрї оид ба љорї намудани масъалаи

пешгирї дар муассисањои таълимї; - тањияи стратегияи воситањои ахбори умум оид ба пешгирии ВНМО; - тањияи барнома оид ба ВНМО, ки дар љойњои корї, ба монанди

заводу фабрикањо, конњо ва дигар объектњои саноатњ истифода мешаванд; - татбиќи барномањои профилактикї, таъмини дастрасии гурўњњои

осебпазири ањолї (љавонон, кўдакони бепарастор, хизматчиёни њарбї, муњољирон, занњо) барои пешгирии сирояти ВНМО бо истифода аз тамоми воситањо ва ќуввањои мављуда;

- љорї намудани услуби таълим аз рўи принсипи "баробар ба баробар" дар мактабхои тањсилоти умумї, миёнаи касбї ва коллељњо;

- тањия, тасдиќ ва истењсоли маводи таълимї барои муаллимон ва хонандагони мактабњои тањсилоти миёна, омўзонидани донишљўён, хонандагони мактабњои тањсилоти миёна ва олї, муассисањои таълимии сохторњои ќудратњ бе људошавњ аз тањсил ба малакањои њаётї дар соњаи тандурустї дар тамоми сатњњои сохторњои маърифатї;

- ташкили асосїои омўзиши коллективї барои онњое, ки ба мактаби љавонон намеоянд;

- баргузории чорабинињои маърифатию иттилоотї оид ба пешгирии ВММО миёни наврасон ва љавонони дењот;

- дастгирии ташаббусњо оид ба таъсис ва рушди ташкилотњои љамъиятї оид ба пешгирии ВНМО ва тарзи њаёти солим миёни наврасон ва љавонон дар дењоти кишвар;

- дастгирии фаъолияти марказњои маърифатию иттилоотии хайриявї ба љавонон ва марказњои тиббию машваратии љавонон љињати ташкили чорабинињои системавии маърифатию иттилоотї ва машваратию тиббї вобаста ба масъалањои ВНМО, БСЉ ва тарзи њаёти солим дар шањрњои Душанбе, Вањдат ва ноњияи Ёвон;

- мусоидат ба васеъ гардонидани модели марказњои маърифатию иттилоотии хайриявї ба љавонон ва марказњои тиббию машваратии љавонон дар дигар шањру ноњияњои љумњурї;

- дастгирии клиникањои мављудбуда ва бањодињии зарурияти кушодани клиникањои нав, ки саломатї ва хизматрасонии иљтимоию психологиро барои муњољирон ва оилањои онњо таъмин мекунанд;

- таъмини рушди минбаъда ва истифодаи асбобњои стандартї, инчунин тавсеаи ВНМО ба профилактика бо мавзўъњои дигар, ки ба саломатии муњољирон дар тамоми сатњњои кор вобаста мебошанд;

- гузаронидани чорабинињои минтаќавї оид ба проблемањои муњољирон барои муколамаи минбаъдаи байни тарафњо дар бораи мушкилоти онњо;

- таьмини занњои дењотии осебпазир ба омўзиши ВНМО/БСЉ; саломатии шањвонї ва репродуктивї: истифодаи рифолањо бо шарикони тасодуфї ва доимњ;

- шарњ ва азнавкунии стратегияи соњавии ВНМО барои њайати хизматчиёни њарбї ва маќомоти њифзи њуќуќ;

- гузаронидани бозомўзињо барои кормандони маќомоти њифзи њуќуќ дар бораи роњњои сироятњ ва пешгирии ВНМО, инчунин наќши онњо дар мусоидат барои пешгирии ВНМО ва паст намудани тамѓа дар байни гурўњњои хатари баланд;

- таьмини ташхис ва табобати БСЉ барои муњољирон, занњои њомиладор, занону духтарон ва љавонони осебпазир аз гурўњњои хатарнок;

- васеъ намудани иштироки сарварони ѓайриформалии љомеа, ташкилотњои динњ, сектори хусусї ва воситаи ахбори омма барои пешгирии ВНМО ва тањкими саломатї.

Нишондињандањо: - 60 фоизи љавонони 15-24 сола ќобилияти муайян кардани се тарзи

самарабахши кам кардани хатари сирояти ВНМО-ро доранд; - 1000 мактаби тањсилоти миёна дар Љумњурии Тољикистон тарзи њаёти

солимро ба барномањои таьлимњ дохил карда, онњоро њангоми соатњои њатмии иловагии барномањои таълимї истифода мебаранд;

- 20 фоизи мактаб, на камтар аз ду муаллим оид ба масъалањои ВНМО/БПНМ курси курси тайёриро хатм намуда соли гузашта ин мавзўъро дарс доданд;

- пањншавии сифилис дар миёни ањоли 1 фоизро ташкил медињад; - на камтар аз 75 фоизи одамони 15-49 сола иброз доштанд, ки онњо

њангоми алоќаи љинсии охирини худ бо шарикони тасодуфї рифолањоро истифода бурданд.

Вазифаи 3. Таъмини дастрасї ва хизматрасонии маљмўњ оид ба кам

намудани сироятп ВНМО аз модар ба кўдак Намудњои фаъолият: - ба талаботи дараљавии табибони таљрибаи умумї, табибони оилавї,

гинекологњо, урологњо, сироятшиносон ва терапевтњо ворид намудани донишњои заминавњ ва малака дар соњаи пешгирии сирояти ВНМО аз модар ба кўдак;

- омўзиши табибњои кўдакон оид ба кўмаки педиатрии ВНМО ва табобати беморињои сироятии кўдакона;

- тањия, тасдиќ ва муайян намудани дастурамалїои таълимї барои табибони таљрибаи умумї ва донишљўёни соњаи тиб оид ба масъалањои ПСВМК;

- омўзонидани гинекологњо ва акушерњо оид ба масъалаи идораи маљмўии бехатарии саломатии модару кўдак дар марказњои репродуктивии саломатї ва таваллудхонањо;

- таъмини дастрасї ба ПСВМК барои њамаи занњои бо ВНМО, ки ба он эхтиёљ доранд;

- таъмини маслињатдињї барои занњои њомиладори бо ВНМО сироятшуда оид ба масьалаи хўрокдињњ ва нигоњубини кўдак;

- бењтар намудани зиндамонии кўдак ба воситаи пешнињоди маљмўи ёрињои хушсифати тиббї, аз љумла ташхиси барваќтии кўдакон ва табобати таъљилии сироятњои кўдакона;

- таъсиси клиникањои миллї ва минтаќавї барои табобат ва нигоњубини кўдаконе, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд;

Нишондињандањо: - 70 фоизи занњои њомиладор бо ВНМО курси пурраи табобати зидди

ретровирусї мегиранд; - на камтар аз 80 фоизи кўдакони навзод, ки аз занњои ВНМО

сироятёфта таваллуд шудаанд, табобати ЗРВ дахлдорро мегиранд; - на камтар аз 80 фоизи занњои њомиладор аз МТИ оид ба ВНМО

мегузаранд. Вазифаи 4. Таъмини бехатарии хуни донорї ва манипулятсияњои

тиббї Намудњо фаъолият: - ба рушди донории ройгон мусоидат карда шавад; - тамоми муассисањои тиббї, ки бо хун, маводи хун ё донорї машљул

мебошанд, имконияти гузаронидани муоинаи ВНМО-ро доранд; - таъмини тайёр намудани кормандони тиб ба талаботи бехатарњ ва

истифодаи маљмўи пешгирии сирояти ВНМО баъди тамос; - бехатарии тамоми мањсулоти хун (ВНМО, гепатити В ва С, оташак)

таъмин карда шавад; - тањияи барномаи бањодињии берунаи сифати хуни сироятњ ва

гурўњњои хун бо роњи таъсис додани барномаи миллии EQAS ва фаро гирифтани банкњои хуни минтаќавї;

- таъсиси хуни бонки миллї ва маводи он; - таъмини мунтазамиистифодаи хунгузаронї ба сифати намуди

табобати самарабахш; - омўзиш оид ба истифода ва идораи маводи хун барои њайати

кормандони марказњои хунгузаронї; - гузаронидани бозомўзињо барои кормандони тиб, марказњои миллї

ва минтаќавии хун.

Нишондињандањо: - тамоми хуни донорї бароихунгузаронї аз санљиши ВНМО.

гепатитњои В ва С гузаронида шудааст; - тамоми љузъњои хун ва мањсулоти дар карантинбуда баъди дар

давраи муайян љамъ овардан вобаста ба њассосияти дар системаи санљишњо истифодашаванда ба љузъи серологии донорњо баробар мебошад.

Вазифаи 5. Таъмини дастгирї ба табобати зидди ретровирусї барои

ШВЗ Намудњои фаъолият: - масъалањои ТЗРВ дар чорчўбаи маърифати тиббї барои њамаи

донишљўёни соњаи тиб дохил карда шавад; - таъмини такмили ихтисос аз љумла, фтизиаторњо, инфексионистњо,

онкологњо, табибони БСЉ, психиатр-наркологњо, момодоя-гинекологњо, невропатологњо, терапевтњо ва пидиатрњо бо пешнињоди ТЗРВ ва роњхати дахлдор барои одамоне, ки сирояти ВНМО дар онњо тасдиќ шудаанд;

- омўзонидани табибони оилавї ба таъминоти ТЗРВ барои дастгирии њамгироии табобати ВНМО дар КАТС;

- таъмини мањбасхонањо бо дастрасї ба лабораторияи муосири ташхиси ВНМО, аз љумла СД4, пешнињоди маљмўи ТЗРВ, инчунин ёрии психологњ ба мањбусони гирифтори ВНМО; таъмини дастрасї ба ТЗРВ барои эњтиёљмандони сирояти ВНМО (аз љумла кўдакон);

- таьмини ташхиси сариваќтњ ва роњхат ба ТЗРВ (масалаи хариди андозаи зарурии ВНМО-реактивњои лабораторњ ва таљњизот (СД 4 ва МЉС);

- омўзонидани кормандони соњаи иљтимої ба масъалањои риояи ТЗРВ дачтгирии рўњиву иљтимої.

Нишондињандањо: - 40 фоизи эњтиёљмандони ШВЗ бо ТЗРВ фаро гирифта мешаванд; - 80 фоизи калонсолон ва кўдакони ВНМО сироятшуда баъди 12 моњи

ољози табобати ТЗРВ зиндагї доранд; - 75 фоизи калонсолони ВНМО сироятёфта баъди 12 моњи ољози

табобати ЗРВ муолиљаро давом дода истодаанд; - 90 фоиз аз шумораи ба ќайд гирифташудагони ШВЗ муоинаи

њарсолаи тиббї гирифта истодаанд; - 100 фоизи беморон дар љараёни табобати ЗРВ дастгирии иљтимої ва

психологњ гирифта истодаанд; - 100 фоизи беморони бо ВНМО/БС бояд ТЗРВ гиранд; - 85 фоизи мутахассисон дар соњаи тандурустї тайёри будани худро

барои хизматрасонии тиббї ба ШВЗ ва гурўњњои осебпазири ањолї нишон доданд.

Вазифаи 6. Таъмини табобати беморињои њамроњшаванда, расонидани

ёрии полиативњ ба беморони сирояти ВНМО Намудњои фаъолият:

- фароњам овардани шароит барои табобати беморињои њамроњикунанда барои ВНМО сироятшудагон;

- таъмими дастрасии ШВЗ ба хизматрасонии тиббї; - омўзиши кормандони ТЉ ва аъзои оилаи ШВЗ оид ба махсусиятњои

нигоњубини беморони ВНМО/БПНМ; - таьмини корїои психологњ бо ШВЗ; - бењтар намудани хизматрасонии тиббї ба кўдаконе, ки бо ВНМО

зиндагї мекунанд. - таъмини озуќаворї ва додани кўмакпулии иљтимої барои дастгирии

кўдакони бемори ВНМО/БПНМ; - таъмини табобати гепатити С дар ШВЗ; - таъмини профилактикї бо котримоксазол барои калонсолон ва

кўдакони гирифтори ВНМО. Нигоњубин ва дастгирї - таъмини кўмак барои озуќа ба беморони ВНМО сироятшуда; - ташкили расонидани кўмаки паллиативї дар шароити хона; - тањияи принсипњои роњбарикунандаи миллї ва расмиёти стандартии

таъљилњ барои нигоњубин дар хона, аз љумла кўмаки паллиативї; - омўзиш оид ба масъалањои дар хона тайёр намудани ёрии санитарї

аз рўи асосњои ВНМО/БПНМ, БС/ВНМО-идоракунї ва дигар беморињои њамроњшаванда бо маќсади пешгирї, табобат, нигоњубин ва дастгирї;

- бењтар намудани ёрии терапевтї барои кўдакони ВНМО дошта; - бањодињии њолати хўроки беморони ВНМО, ки ТЗРВ мегиранд, аз

љумла модарон ва кўдакон; - тањияи асбобњои арзёбї барои бањодињии самарабахшии кўмак дар

хона, чорабинињои беморони кўњнакасал. Нишондињандањо: - 100 фоизи одамон бо БС аз ташхиси ВНМО гузаронида шудаанд; - 90 фоизи беморони БПНМ кўмак ва нигоњубини палиативї гирифта

истодаанд; - ёрии тиббї ба беморони сил бо ВНМО барои онњое, ки ба чунин ёрї

эњтиёљманд мебошанд, пешнињод шудааст; - 50 фоизи одамон бо ВНМО барои табобати беморињои

оппортунистњ, ба монанди бемории сил кўмак мегиранд; - БСЉ Хизматрасонї дар асоси тавсияи ТУТ дар њамаи муассисањои

давлатии тиббї пешнињод мегардад. Вазифаи 7. Таъмини дастгирии иљтимої ба беморони сирояти ВНМО

ва оилањои онњо Намудњои фаъолият: - таъсиси системаи арзёбии мустаќили њукуќи миллии ШВЗ мутобиќи

ќонунгузорњ ва њавасмандкунии истифодаи механизмњои мављудаи њифзи њуќуќ барои риояи њуќуќњои ШВЗ;

- мусоидати иттилоотнокии ШВЗ ва намояндагони гурўњњои осебпазири ањолї дар бораи њуќуќїои онњо, иштироки самараноки ШВЗ ва

дигар гурўњњои осебпазири ањолї дар љараёни ќабули ќарорњо дар њамаи сатњњо;

- дастгирии шуѓл дар байни ШВЗ; - дастгирии оилањое, ки кўдакони бемори ВНМО доранд; - омўзонидани касбии одамоне, ки бо ВНМО зиндагї мекунанд. Нишондињандањо: - 80 фоиз ШВЗ воситањои зиндагониро дар сатње доранд, ки ба њадди

аќали расмии рўзгузаронї мутобиќ мебошад; - шумораи ШВЗ, ки тайёрии касбї гирифтаанд; - 100 фоиз оилањо бо кўдакони аз ВНМО сироятшуда кўмакпулии

иљтимої мегиранд; - системаи миллии мониторинги њуќуќњои ШВЗ таъсис дода шудааст.

Замима ба Барнома оид ба муќовимат бо эпидемияи вируси норасоии масунияти одам ва бемории пайдошудаи норасоии масуният

дар Љумњурии Тољикистон дар давраи солњои 2011-2015

Њисоби харољоти маблаѓњо барои иљрои Барнома оид ба муќовимат бо эпидемияи вируси норасоии масунияти одам бемории пайдошудаи норасоии масуният дар Љумњурии Тољикистон барои солњои 2011-2015

(бо млн.доллари ШМА*)

№ Чорабинињои иљрои Барнома

Маблаѓњои зарурї барои иљрои Барнома барои солњои 2011-2015,

бо млн. доллари ШМА*

Маблаѓњои људошуда барои иљрои Барнома барои солњои 2011-2015,

бо млн. доллари ШМА*

Камбудї дар иљрои Барнома барои

солњои 2011-2015, бо млн. доллари

ШМА* Њамагї

аз он љумла: Њамагї

аз он љумла: 2011 2012 2013 2014 2015 2011 2012 2013 2014 2015

1

Гурўњњои дорои хатари калони сироятшавї ба ВНМО (НТ, ШРХШ, ММАЉ, мањбусон) рафтори бехатарро ќабул намуданд

28706 276,73

4755 266,09

4187 778,34

6050 932,37

7 248 989,53

6 463 310,40

12565076, 2593988

4,89 2845262,

36 4015568,

03 3054351,

34 55910,30 16141199,81

2

Гурўњњои дигари осебпазир, аз љумла љавонон, кўдакони бепарастор, хизматчиёни њарбї, муњољирон ва зан-њои рафтори бехатарро ќабул намуданд

22 985 087,06

3677 239,97

5724 088,28

4034 449,97

5304512,36

4244796,48

13189148,73

3151632,71

4241261,76

2850726,36

2682504,34

263023,56

9795938,33

3 Таъмини дастрасї ба хизматрасонии маљмўї оид ба кам намудани сирояти ВНМО аз модар ба кўдак

6820663,00

1403719,67

1436 209,17

1249 772,67

1376 826,68

1354 134,81

144467. 85

43784, 47

3076742 49509,87 18796,48 1609,61 6 676 195,15

4 Таъмини бехатарии хуни донорї ва манипулятсияњои тиббї

33356177,61

6932108,62

6940345,88

6636 015,62

6539 482,21

6308225,28

2 004 157.20

913849,62

389410, 54

361639, 11

293925, 89

45332,04 31 352 020,41

5 Таъмини дастгирї ба табобати зиддиретровирусї барои ШВЗ

9075181,63

735636,94

2443187,48

2336 070,30

2024200,67

1536 086,24

2585708. 00

468081,37

780238. 43

701810, 37

567697, 28

67880,55 6 489 473,63

6 Таъмини табобати беморињои њам-роњшаванда расонидани ёрии паллиа -тивї бабеморони сирояти ВНМО

10386006,44

1125 001,69

2104303.13

2805327,44

2190 019,42

2161354,76

675,030,58 443782,

18 84090.33 84090,33 63067,74 0.00 9 710 975,86

7 Таъмини дастгирии иљтимої ба беморони сирояти ВНМО ва оилањои онњо

6199468,53

12887 50,86

12693 85,26

1207960.34

1218 414,46

1214 957,61

1021709,53 249848,

86 229823,

26 186469,

34 179512,

46 176055,

61 5 177 759,00

8

Такмил додани системаи арзёбї ва ба-њодињї оид ба НМО/БПНМ ва чорањои љавобї нисбати эпидемияи ВНМО, инкишофи институтсионалї дар самти ВНМО/БПНМ

24398938,055

4839436.51

5747245,45

5009 014,89

4967 410,52

3835 830,68

11257795,08

326375,45

2570376,19

2595269,61

2170767,19

657406.64

13 141 142,97

Њамагї 141927 799.05

24757 160,35

29852542.99

29329 543,60

30869 855,85

27118 696.26

43 443 093,89

11128939,55

11 171 230,29

10 845 083,02

9 030 622.72

1 267 218,31

98 484 705.16

* арзиши доллари ШМА ба сомони ба 1 январи соли 2010 аз рўи маълумотњои Бонки миллии Љумњурии Тољикистон 4.37 ташкил медињад.