Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

1

БАЯН­ӨЛГИЙ АЙМГИЙН СТАТИСТИКИЙН ХЭЛТЭС

БАЯН­ӨЛГИЙ АЙМГИЙН ХҮН АМ, ӨРХИЙН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТ,

ТӨЛӨВ БАЙДАЛ /2017 ОН/

ӨЛГИЙ ХОТ 2018 он

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

2

АГУУЛГА

1.Судалгааны агуулга, зорилт 4 2. Хүн ам зүйн байдал 5 3.Хүн амын шилжих хөдөлгөөн 6 4.Суурин хүн амын бүтэц ба өсөлт 9 5.Хүн ам зүйн үзүүлэлтүүд 13 6.Өрхийн тоо 15 7.Ажиллагсад салбарын ангилалаар 16 8.Хүн амын хүйс, байршил 17 9.Хүн амын дундаж наслалт 20 10. Өвчлөл, нас баралт, эхийн эндэгдэл шалтгаанаар 22 11. Өрхийн ам бүлийн байдал 25 12.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо 27 13. Хүн амын нийгмийн асуудал 28 14. Хүн ам өрхийн бүртгэл, шинэ ажлын байр 30 15.Дүгнэлт 36

__________ о О о __________

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

3

Танилцуулгыг хийж нэгтгэсэн, хянан боловсруулсан:

Х.Бахыт

Санал хүсэлт байвал доорх хаягаар холбоо барина уу.

Баян­Өлгий аймгийн Статистикийн хэлтэс Засаг даргын тамгын газрын байр

Е­mail: bayan­ulgii@nso.mn, bakhat@nso.mn Утас: 70422322

Интернет хаяг: //www.nso.mn/bayan­ulgii/

Баян­Өлгий аймгийн Статистикийн хэлтэс

Өлгий хот, 2018 оны 4 сар

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

4

БАЯН­ӨЛГИЙ АЙМГИЙН ХҮН АМ, ӨРХИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙН ТӨЛӨВ БАЙДАЛ, 2017 ОНД

А. Судалгааны зорилго Баян­Өлгий аймгийн хүн ам зүйн үзүүлэлтүүдийн өнөөгийн түвшин,

Монгол улсын хэмжээнд болон бүс нутгийн хэмжээнд ямар түвшинд явж байгаа, хүн ам зүйн байдал, өсөлт,бууралт, шилжих хөдөлгөөний хандлага, бүтэц, ачаалал, ажил эрхлэлт, ажилгүйчүүдийн түвшинг тооцож, үнэлэлт, дүгнэлт өгөхөд орших ба мөн тус аймгийн удирдлага болон хэрэглэгчдийг хүн ам, өрхийн төлөв байдлын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллээр хангахад зорилго нь орших болно.

Төр засгаас авч хэрэгжүүлсэн бодлого шийдвэрийн хэрэгжилт, төсөл хөтөлбөрийн үр дүнг дүгнэж үнэлэх, цаашидын бодлого, зорилтоо тодорхойлох, хэрэглэгчдийн тоон мэдээллийн хэрэглээнд статистикийн шинжилгээний аргуудыг ашиглан шийдвэр гаргахад шаардлагатай мэдээллийг боловсруулах, зохистой ашиглахад үндсэн хэрэгсэл болно.Статистикийн салбарыг хөгжүүлэх дунд хугацааны үндэсний хөтөлбөрт Статистикийн тогтолцоог бэхжүүлэх, аргачлал, ангилал, шинжилгээ, судалгааг төгөлдөржүүлэх, үндэсний тооцооны системийг нэвтрүүлэх, салбарын статистикийг хөгжүүлэх, анхан шатнаас гаргаж буй статистикийн мэдээ, тайлангийн бодит байдлыг хангах, хүний нөөцийн чадавхийг дээшлүүлэх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ гэж заасан байдаг.Өмнөх жилүүдийн хүн ам, нийгмийн статистикийг хөгжүүлэх дэд зорилт нь хүн ам өрхийн мэдээллийн сангийн баяжилтыг тогтмолжуулж, бүртгэлийг сайжруулж, хүн ам, өрхийн мэдээллийн нэгдсэн цахим сан, статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сангийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх, үзүүлэлтүүдийг сум, багийн түвшинд баяжуулан олон жилийн динамик эгнээ үүсгэх, хүн ам зүй, нийгмийн статистикийн мэдээллийн чанарыг дээшлүүлэн олон улсын хэмжээнд хэрэглэж байгаа нийтлэг арга зүйд нийцүүлэх, ядуурал, ажилгүйдэл, хүн амын амьжиргааны түвшин, хэрэглээний үндсэн үзүүлэлтүүдийг орон нутгийн түвшинд тооцдог болгоход чиглүүлэх зорилт дэвшүүлж эдгээр зорилтуудыг хэрэгжүүлсэнээр тодорхой үр дүнд хүрсэн. Жил бүр хүний хөгжил, хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлтүүдийг аймаг болон бүс нутгаар тооцож зэрэгцүүлэх, орон нутгийн түвшинд хүн ам зүйн үзүүлэлтүүдийг тооцох, улсын дундажтай харьцуулсан судалгаа хийх үнэлэлт дүгнэлт хийх шаардлага зүй ёсоор гарч байна. Б. Судалгааны агуулга

Аливаа улсын нийгэм эдийг засгийн хөгжил нь тухайн орон хүн ам зүйн бодлогоо хэрхэн боловсруулж, хэрхэн яаж хэрэгжүүлэхээс шууд шалтгаална. Эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд хүн амын тоо, насны бүтэц, өсөлтийн түвшин гэсэн 3 гол хүчин зүйл нөлөөлнө. Хүн амын өсөлт, бүтэц, байршил болон түүнд гарч буй өөрчлөлтүүд, үйлдвэрлэл ба хэрэглээний тогтвортой бус хандлага, өсөн нэмэгдэж буй ядуурал, ажилгүйдэл, хүрээлэн буй орчны бохирдол зэрэг хүчин зүйлсүүдийг харилцан уялдаатай авч үзэх шаардлага гардаг.

Хүн амын өсөлтийн түвшин өндөр байх тусам хөрөнгө оруулалт өндөр байдаг гэсэн үзэл баримтлал ч байдаг. Энэ талаар авч үзэхэд боловсролын

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

5

түвшинээс хамааран хүн амын өсөлт, нөхөн үржихүйн үзүүлэлтүүд ихээхэн ялгаатай гардагийг улсын хэмжээнд явагдсан судалгаануудад тусгасан байдаг. Хүн амын тогтвортой өсөлтийн хангах гол үзүүлэлт бол хүн амын цэвэр өсөлт мөн. Эдгээр шаардлагын үүднээс сүүлийн 4 жилийн хүн ам, өрхийн тоон үзүүлэлтүүдийн төлөв байдлын харьцуулсан, зэрэгцүүлсэн судалгааг хийсэн болно.

ХҮН АМ ЗҮЙН БАЙДАЛ

АЙМГИЙН ХҮН АМЫН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Үзүүлэлтүүд хэмжих нэгж 2014 2015 2016 2017 2017 %

2016

Хүн амын тоо тоо 93165 97787 99346 101591 102.3 Төрсөн хүүхэд­ бүгд тоо 2789 2770 2831 2849 100.6 1000 хүнд ногдох төрөлт коэф 30.7 28.3 28.5 28.0 98.2 Нас барсан­ бүгд тоо 470 534 515 448 87.0 1000 хүнд ногдох нас баралт коэф 5.2 5.5 5.2 4.4 84.6 Цэвэр өсөлт: 1000 хүнд ногдох коэф 25.5 22.8 23.3 23.6 101.3 Эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам мян.хүн 46.4 49.5 43.9 51.9 118.2 Ажиллагсдын тоо мян.хүн 35.9 43.6 42.9 45.5 106.1 Ажилгүйчүүд тоо 1534 1124 1320 1207 91.4 Хөдөлмөр эрхлээгүй хүн ам мян.хүн 22.5 11.9 9.3 6.4 68.8 Ажилгүйдлийн түвшин/ХХҮГазар/ коэф 3.3 2.3 3.0 2.3 77.3 Ажилгүйдлийн түвшин/АХСудалгаа/ коэф 48.5 24.0 21.2 12.3 58.2

2017 оны жилийн эцсийн байдлаар аймгийн суурин хүн амын тоо 101.6 мянга болж урьд оныхоос 2.3 хувиар нэмэгдсэн.Энэ нь тухайн жилийн хүн амын ердийн хөдөлгөөнийг бүрэн тусгаж, хүн ам өрхийн мэдээллийн санд төрөлт, нас баралтыг улсын бүртгэлийн хэлтсээс сар бүр гаргуулан авч цахим санд оруулж, иргэний мэдээллийн сангийн зөрүүг арилгаж, бичиг баримтын зөрчилтэй хүмүүсийн зөрчлийн арилгуулж мэдээллийн санд тусгагдаж цэгцлэгдсэнээр нэмэгдэж гарсан.1000 хүнд ногдох төрөлт 28.0, нас баралт 4.4, цэвэр өсөлт 23.6 болсон нь өмнөх оны мөн үеэс 1000 ногдох төрөлт 0.3 пунктээр, нас баралт 0.7 пунктээр буурч, хүн амын ердийн цэвэр өсөлт 0.5 пунктээр нэмэгдсэн байна.Суурин хүн амын тоо 2245 хүнээр буюу 2.3 хувиар, өрхийн тоо 283 буюу 1.2 хувиар нэмэгдсэн байна. Сүүлийн дөрвөн жилийн хүн ам зүйн үзүүлэлтүүдийг зэрэгцүүлэн үзэхэд төрсөн хүүхэдийн тоо жил бүр өсөн нэмэгдэж, нас баралт ажмаар буурч, нялхсын эндэгдэл буурч байгаа ч 1000 хүнд ногдох хүн амын цэвэр өсөлт төдийлөн өсөхгүй 25.5 байсанаа 23.6 болж 1.9 пунктээр буурсан байна.Хүн амын тоо нэмэгдэхийн хэрээр эдийн засгийн идэвхитэй хүн амын тоо 5.5 пунктээр нэмэгдэж ажилгүйдлийн түвшин 12.3 хувьд хүрч улсын дундажаас 3.0 пунктээр дээгүүр өсч, ажиллах хүчний хангалттай нөөц байгааг харуулж байна.

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

6

ХҮН АМЫН ЦЭВЭР ӨСӨЛТ

Хүн амын 34.7 хувийг 0­15 хүртэлх насны хүүхдүүд, 60.0 хувь нь 16­59 насны хүмүүс байгаа нь хөдөлмөрийн хангалттай нөөц байгааг харуулж байгаа ба, 5.3 хувийг 60­аас дээш насны ахмад хүмүүс эзэлж байна

Хөдөлмөрийн насны 59751 хүн амын 51973 хүн буюу 86.9 хувь нь албан ба албан бус хөдөлмөр эрхэлж эдийн засгийн идэвхитэй байгаа ба, 13.1 хувь нь ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй, ажилгүйчүүд байна. Аймгийн хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар болон сумдын засаг даргын тамгын газарт бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн тоо жилийн эцсийн байдлаар 1207 болж өнгөрсөн оны мөн үеэс 113 хүнээр буюу 8.6 хувиар буурсан байна.Нийт ажилгүйчүүдийн 42.5 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна.Ажилгүй иргэдийн 59.5 хувийг 15­34 насны залуучууд, үүний 29.7 хувийг дээд боловсролтой залуучууд эзэлж байна.

ХҮН АМЫН ШИЛЖИХ ХӨДӨЛГӨӨН

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017

Шилжин ирэгчид бүгд: 218 262 270 317 Шилжин явагчид бүгд: 695 1328 2570 353

'Үүнээс: Казахстан улс 216 822 2124 405

2017 онд нийт 758 хүн шилжин явсаны 53.4 хувь нь гадаад руу буюу Казахстан улс руу шилжих шилжилт, 46.6 хувийг манай улсын нийслэл буюу томоохон хот суурин газар руу чиглэгдсэн дотоод шилжилт эзэлж байна.2017 онд 317 хүн тус аймаг руу шилжин ирж суурьшсаны 51.1 хувь нь Улаанбаатар хотоос, 22.7 хувь Ховд аймгаас шилжин суурьшсан их дээд сургууль төгссөн оюутанууд болон албан ажлын болон ах дүүс хамаатан садан руу шилжих

25.5

24.0

23.3

23.6

22 22.5 23 23.5 24 24.5 25 25.5 26

2014

2015

2016

2017

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

7

шилжилт эзэлж байна.Тус аймаг руу шилжин ирэгчдийг насны бүлгээр ангилбал 22.4 хувь 0­14 насны, 64.1 хувь 15­29 насны залуучууд, 21.3 хувь 30­ 54 насны, 2.3 хувь 55­аас дээш насны хүн эзэлж байна.Шилжин явагчдыг насны бүлгээр ангилбал 25.6 хувь 0­14 нас, 47.0 хувь 15­29 насны залуучууд, 25.2 хувь 30­54 насны, 2.2 хувь 55­аас дээш насны хүн эзэлж байна.

ДОТООД ШИЛЖИХ ХӨДӨЛГӨӨН, ШИЛЖИН ЯВАГЧИД

ДОТООД ШИЛЖИХ ХӨДӨЛГӨӨН, ШИЛЖИН ИРЭГЧИД

0­14 насны

15­29 насны

30­54 насны

55­аас дээш

2014 онд 74 216 20 68 128 2015 онд 280 822 36 230 368 109 2016 онд 105 446 75 280 72 19 2017 онд 84 353 79 191 75 8 Улаанбаатар хот 23 97 Ховд 22 92 Увс 11 48 Дархан­Уул 9 37 Сэлэнгэ 5 20 Орхон 4 17 Бусад аймаг 10 42

Он Шилжин

явсан өрх­ Бүгд

Шилжин явсан хүн ам­Бүгд

Үүнээс: насны бүтцээр

0­14 насны

15­29 насны

30­54 насны

55­аас дээш

2015 онд 61 262 85 109 56 12 2016 онд 64 270 64 140 55 11 2017 онд 75 317 81 149 80 7 Улаанбаатар хот 38 162 Ховд 17 72 Увс 3 15 Дархан­Уул 3 13 Орхон 3 13 Төв 3 12 Завхан 2 10 Бусад аймаг 6 27

Он Шилжин

ирсэн өрх­ Бүгд

Шилжин ирсэн хүн ам­Бүгд

Үүнээс: насны бүтцээр

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

8

ГАДААД ШИЛЖИХ ХӨДӨЛГӨӨН, НАСНЫ БҮЛГЭЭР

2015 онд 280 өрхийн 822 хүн, 2016 онд 498 өрхийн 2124 хүн, 2017 онд 96 өрхийн 405 хүн Казахстан улс руу шилжиж бүртгэлээс хасагдсан бөгөөд энэ нь 2015, 2016, 2017 ондуудад Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар иргэншлээс гарсан хүнийг тооцож оруулсан болно.Казахстан улсын их дээд сургуулиуд тус улсын тэтгэлэгээр суралцуулах сургалтын системтэй болохоор тодорхой хэмжээний хүүхэдүүд суралцахаар, мөн улирлын чанартай хөдөлмөр эрхлэхээр, ажиллахаар явагсад эзэлж байна.

ХҮН АМЫН НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017* 2017 %

2016

Хөдөлмөр эрхлээгүй хүн ам 22.5 11.9 9.3 6.4 68.8 Ядуу өрхийн тоо 6686 6923 7184 8596 119.6 Нэн ядуу өрхийн тоо 2844 3697 3993 4403 110.3 8 ба дээш ам бүлтэй өрх 945 726 1054 1119 106.2 Өрх толгойлсон эмэгтэй 1814 1871 1822 1879 103.1 Ганц бие өрхийн тоо 186 207 254 504 198.4 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 4461 4516 4564 4564 100.0 Хагас өнчин хүүхдийн тоо 1904 1842 1862 1937 104.0 Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 253 281 273 283 103.7 *­урьдчилсан тоо

0­14 насны

15­29 насны

30­54 насны

55­аас дээш

2000 он хүртэлх шилжилт

9130 42020 12926 14430 12630 2037

2010 он хүртэлх шилжилт

2210 10470 3459 3193 3283 545

2011 онд 192 918 313 261 310 34 2012 онд 41 567 52 386 114 15 2013 онд 68 103 18 62 23 2014 онд 74 216 20 68 128 2015 онд 280 822 36 230 368 109 2016 онд 498 2124 426 727 827 144 2017 онд 96 405

Он Шилжин

явсан өрх­ Бүгд

Шилжин явсан хүн ам­Бүгд

Үүнээс: насны бүтцээр

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

9

ХҮН АМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017 2017% 2016

Хүн амын тоо 93165 97787 99346 101591 102.3

Цэвэр өсөлт 25.5 24.0 23.3 23.6 101.3

Төрөлтийн ерөнхий коэффициент** 29.9 28.3 28.5 28.0 98.4

Төрөлтийн тусгай коэффициент 112.7 106.8 107.0 106.3 99.4

Төрсөн хүүхэд, Бүгд 2789 2770 2831 2849 100.6

15­49 насны эмэгтэй 24743 25930 26460 26794 101.3

1000 хүнд ногдох нас баралт 5.2 5.7 5.2 4.4 84.6

Хүйсний бүтэц:Эрэгтэй 46624 48720 49538 50693 102.3

Эмэгтэй 46541 49067 49808 50898 102.2

Хүйсний харьцаа* 100.2 99.3 99.5 99.6 100.1

Нялхсын нас баралтын коэффициент 23.7 24.9 27.9 13.3 47.8

Нялхсын эндэгдэл /0­1 нас/ 66 69 79 38 48.1 1­5 хүртэлх насны хүүхдийн нас баралт 8 18 12 13 108.3

Батлуулсан гэр бүл 968 992 794 993 125.1

Гэрлэлтийн ерөнхий коэффицент 1.04 1.01 0.80 0.98 122.3

Гэрлэлтийн тусгай коэффицент*** 1.6 1.6 1.2 1.5 122.6

Гэр бүл салалт 39 28 34 29 85.3

15­аас дээш насны хүн ам 59474 63389 65073 66388 102.0

*100 эрэгтэйд тооцох эмэгтэйчүүдийн тоо

** Нөхөн үржихүйн насны 1000 эмэгтэйд ногдох төрөлт

*** Гэрлэх насанд хүрсэн 100 хүнд ногдох гэрлэлт

Хүн ам зүйн зарим үзүүлэлтүүдийн тооцооноос үзэхэд төрөлтийн ерөнхий коэффициент 2014 онд 29.9 байсан бол 2017 онд 28.0 болж 1.9 пунктээр буурсан нь нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүдийн тоо аажмаар буурч байгааг харуулж байна.Тус аймагт төрөлт улсын дундажаас 1.2­1.4 пунктээр дээгүүр байгаа ба хүн амын тоо өсөх тусам төрөлт нэмэгдэж, 1000 хүнд ногдох нас баралт тайлант онд өмнөх оноос 0.8 пунктээр буурсан байна.Төрөлтийн тусгай коэффициентээс харахад 2017 оныг 2014 онтой зэрэгцүүлэхэд 6.4, өмнөх оноос 0.7 промильээр буурч, төрөлт өмнөх оноос 0.6 хувиар өсч нөхөн үржихүйн 15­49 насны эмэгтэйчүүдийн тоо 1.6 хувиар нэмэгдсэн байна.Төрөлтийн ерөнхий коэффициент буурч байх үед хүн ам зүйн ачаалал өндөр байгаа нь манай аймгийн хүн амын төрөлтийн түвшин өмнөх жилүүдэд өндөр, дундаж наслалт уртсаж байгаатай холбоотой юм.Хүйсний харьцаанаас үзэхэд эмэгтэйчүүд болон эрэгтэйчүүдийн хүйсний харьцаа ойролцоо түвшинд

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

10

байна. Эрэгтэйчүүдтэй /50.7 мян хүн/ харьцуулахад эмэгтэйчүүдийн /90.9 мян хүн/ тоо цөөхөн тоогоор их /205 хүн/ байгаа бөгөөд 100 эмэгтэйд 100 эрэгтэй ногдож байна. Хүн амын өсөлтийг илэрхийлэх бас нэг үзүүлэлт бол гэрлэлтийн ерөнхий болон тусгай коэффициент юм. Гэрлэлтийн ерөнхий коэффициент 2014 оныг 2017 онтой харьцуулахад 5.7 хувиар, тусгай коэффициент мөн адил 6.3 хувиар буурсан бол 2017 оныг 2016 онтой харьцуулахад батлуулсан гэрлэлт 25.1 хувиар, гэрлэлтийн ерөнхий коэффициент 22.3 хувиар, гэрлэлтийн тусгай коэффициент 0.3 пунктээр өсч, гэр бүл салалт өмнөх оноос 14.7 хувиар буурсан байна.2017 онд 993 гэр бүл бүртгүүлсэн нь өмнөх оныхоос 25.1 хувиар нэмэгдсэн байна.2014 онд 39 хүрч нэмэгдсэн бол 2015 онд 28, 2016 онд 34, 2017 онд 34 гэр бүл салсан нь өмнөх оныхоос 5 гэр бүлээр багассан байна.

ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ СУУРИН ХҮН АМЫН ТОО, СУМААР

Сумын нэр 2014 2015 2016 2017 2017% 2016

Алтай 3983 4143 4212 4257 101.1 Алтанцөгц 2684 2787 2792 2814 100.8 Баяннуур 4794 4825 4913 4978 101.3 Бугат 3487 3626 3781 3790 100.2 Булган 5216 5095 5144 5183 100.8 Буянт 2592 2698 2767 2846 102.9 Дэлүүн 6994 7118 7140 7331 102.7 Ногооннуур 6003 6278 7842 7976 101.7 Сагсай 4945 5046 5137 5259 102.4 Толбо 3939 4037 4105 4169 101.6 Улаанхус 8010 8299 8357 8548 102.3 Цэнгэл 8744 8943 9149 9322 101.9 Өлгий 30338 33420 34007 35118 103.3 Дүн 91729 96315 99346 101591 102.3

Сумын нэр 2016 он Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Өсөлт, бууралт+,­ Хувь

Алтай 4212 4257 2156 2101 45 101.1 Алтанцөгц 2792 2814 1399 1415 22 100.8 Баяннуур 4913 4978 2555 2423 65 101.3 Бугат 3781 3790 1926 1864 9 100.2 Булган 5144 5183 2605 2578 39 100.8 Буянт 2767 2846 1419 1427 79 102.9 Дэлүүн 7140 7331 3610 3721 191 102.7 Ногооннуур 7842 7976 3992 3984 134 101.7 Сагсай 5137 5259 2616 2643 122 102.4 Толбо 4105 4169 2091 2078 64 101.6 Улаанхус 8357 8548 4278 4270 191 102.3

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

11

Цэнгэл 9149 9322 4676 4646 173 101.9 Өлгий 34007 35118 17370 17748 1111 103.3 Дүн 99346 101591 50693 50898 2245 102.3

Хүн амын цэвэр өсөлт өмнөх оноос 1.3 пунктээр өсч суурин хүн амын тоо өмнөх жилийнхээс нэмэгдсэн нь дараах хүчин зүйлүүдтэй холбоотой байна. Үүнд:

• Нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүдийн тоо 1.3 хувиар өссөн, 1000 хүнд ногдох нас баралт 0.8 пунктээр буурсан, нялхсын эндэгдэл/0­1 насны/ 51.9 хувиар буурсан.

• Хүн ам, өрхийн бүртгэлийн мэдээллийн сангийн баяжилт сайжирч, цахим хэлбэрт оруулах явцад хаягийн шилжилт хийлгэхгүйгээр өөр аймаг хотуудад ажиллаж амьдардаг хүн нийлээд байсаныг цэгцэлсэн.

• Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгчдийн тоо нэмэгдэж 6 сараас дээш хугацаагаар өөр газар суралцаж байгаа оюутанууд тухайн газрын бүртгэлд бүрэн хамрагдаж ороогүйгээс шалтгаалж байна.

• Гадаад болон дотоод шилжих хөдөлгөөн саармагжиж зогссонгүй байдалд орсон нь тодорхой хэмжээгээр нөлөөлсөн.

ХҮН АМЫН ТОО, ЦЭВЭР ӨСӨЛТ /1000 ХҮНД НОГДОХ/

СУУРИН ХҮН АМЫН ТОО, БҮГД Сумын нэр / Нас Бүгд 0 1 2 3 4 5 6

Алтай 4257 91 120 120 136 105 106 103 Алтанцөгц 2814 82 70 65 63 61 61 69 Баяннуур 4978 115 128 132 117 138 126 108 Бугат 3790 81 108 110 109 109 73 97 Булган 5183 125 133 135 112 127 131 124 Буянт 2846 70 89 74 72 84 59 49 Дэлүүн 7331 187 214 185 185 194 170 177 Ногооннуур 7976 229 251 220 242 241 195 210 Сагсай 5259 147 158 145 175 160 125 129

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

12

Толбо 4169 98 117 94 110 113 78 105 Улаанхус 8548 247 217 236 236 248 224 198 Цэнгэл 9322 256 274 252 265 240 239 231 Өлгий 35118 901 889 948 920 864 801 799

Дүн 101591 2629 2768 2716 2742 2684 2388 2399

Сумын нэр / Нас 7 8 9 10 11 12 13 14

Алтай 82 86 99 90 86 62 87 86 Алтанцөгц 48 66 64 66 51 47 59 63 Баяннуур 115 127 125 107 102 97 117 135 Бугат 78 83 89 78 80 79 81 91 Булган 114 111 109 105 103 101 104 116 Буянт 54 76 59 44 46 42 67 47 Дэлүүн 154 133 173 152 156 153 163 168 Ногооннуур 220 203 191 178 167 151 147 147 Сагсай 105 132 112 115 121 98 104 105 Толбо 73 102 110 94 86 93 81 93 Улаанхус 201 220 200 196 196 180 164 204 Цэнгэл 203 221 232 222 198 190 221 217 Өлгий 742 715 744 659 607 562 615 664

Дүн 2189 2275 2307 2106 1999 1855 2010 2136

Сумын нэр / Нас 15 16 17 18 19 20­24 25­29

Алтай 83 76 99 79 87 407 376 Алтанцөгц 58 60 64 54 52 277 244 Баяннуур 111 127 104 108 86 470 442 Бугат 78 78 80 71 61 369 354 Булган 108 112 99 97 115 502 477 Буянт 48 51 66 57 61 277 231 Дэлүүн 167 179 156 165 119 786 601 Ногооннуур 149 131 108 140 152 734 728 Сагсай 99 137 113 110 115 487 463 Толбо 83 89 92 84 84 416 363 Улаанхус 178 196 171 189 152 847 674 Цэнгэл 184 201 205 179 186 920 802 Өлгий 623 649 688 614 603 3158 3576

Дүн 1969 2086 2045 1947 1873 9650 9331

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

13

Сумын нэр / Нас 30­34 35­39 40­44 45­49 50­54 55­59 60+

Алтай 313 299 244 230 149 128 228 Алтанцөгц 175 194 190 143 112 91 165 Баяннуур 309 285 270 254 188 156 279 Бугат 257 235 231 197 130 93 210 Булган 366 312 303 251 209 166 316 Буянт 209 196 180 150 115 108 165 Дэлүүн 495 455 396 358 285 216 389 Ногооннуур 668 540 433 335 255 226 385 Сагсай 381 318 278 213 177 144 293 Толбо 265 257 233 228 185 102 241 Улаанхус 592 553 465 416 289 222 437 Цэнгэл 676 573 507 408 341 262 417 Өлгий 2818 2291 2077 1910 1583 1275 1823

Дүн 7524 6508 5807 5093 4018 3189 5348

Хөдөлмөрийн насны хүн ам нийт хүн амын 58.8 хувийг эзэлж, 34.7 хувийг хүүхэдүүд, 6.5 хувийг өндөр настан эзэлж байна. Хөдөлмөрийн насны 1000 хүнд 589 хүүхэд, 111 өндөр настанг асран тэжээх үүрэг ногдож байна.

СУУРИН ХҮН АМЫН ТОО, НАСНЫ БҮЛГЭЭР

Насны бүлэг Нийт ХА­3 Хүн амын тоо

Эрэгтэй Эмэгтэй 0­04 13,539 6,941 6,598 05­09 11,558 5,822 5,736 10­14 10,106 5,066 5,040 15­19 9,920 5,013 4,907 20­24 9,650 4,833 4,817 25­29 9,331 4,698 4,633 30­34 7,524 3,864 3,660 35­39 6,508 3,274 3,234 40­44 5,807 2,895 2,912 45­49 5,093 2,462 2,631 50­54 4,018 1,946 2,072 55­59 3,189 1,466 1,723 60­64 2,086 968 1,118 65­69 1,138 523 615 70­74 761 350 411 75­79 723 336 387 80­84 329 142 187 85­89 223 74 149 90­94 54 18 36 95­99 29 2 27 100+ 5 1 4 Бүгд 101,591 50,694 50,897

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

14

Сумын нэр Бүгд­Хүн ам

Хөдөлмөрийн нас

15­59 насны эрэгтэй

15­55 насны эмэгтэй

Алтай 4257 2520 1318 1202 Алтанцөгц 2814 1672 871 801 Баяннуур 4978 2859 1509 1350 Бугат 3790 2195 1143 1052 Булган 5183 3052 1570 1482 Буянт 2846 1711 878 833 Дэлүүн 7331 4295 2162 2133 Ногооннуур 7976 4502 2349 2153 Сагсай 5259 2983 1508 1475 Толбо 4169 2440 1256 1184 Улаанхус 8548 4856 2487 2369 Цэнгэл 9322 5351 2721 2630 Өлгий 35118 21315 10679 10636 Дүн 101591 59751 30451 29300

Сумын нэр 2016 он Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Өсөлт, бууралт+,­ Хувь

Алтай 4212 4257 2156 2101 45 101.1 Алтанцөгц 2792 2814 1399 1415 22 100.8 Баяннуур 4913 4978 2555 2423 65 101.3 Бугат 3781 3790 1926 1864 9 100.2 Булган 5144 5183 2605 2578 39 100.8 Буянт 2767 2846 1419 1427 79 102.9 Дэлүүн 7140 7331 3610 3721 191 102.7 Ногооннуур 7842 7976 3992 3984 134 101.7 Сагсай 5137 5259 2616 2643 122 102.4 Толбо 4105 4169 2091 2078 64 101.6 Улаанхус 8357 8548 4278 4270 191 102.3 Цэнгэл 9149 9322 4676 4646 173 101.9 Өлгий 34007 35118 17370 17748 1111 103.3 Дүн 99346 101591 50693 50898 2245 102.3

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

15

ХӨДӨЛМӨРИЙН НАСНЫ 1000 ХҮН АМД НОГДОХ ТЭЖЭЭВЭР ХҮНИЙ ТОО

ХҮН АМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Хүн ам зүйн ачаалал: Хөдөлмөрийн насны 100 хүнд ногдох хүүхэд, хөгшдийн харьцаагаар илэрхийлэгддэг үзүүлэлт юм. Хөгшрөлтийн индекс: 0­15 насны хүүхэд, 65, түүнээс дээш настай хүн амын харьцаа Голч нас: Хүн амын тоог таллан хувааж байгаа зааг нас Асран хамгаалагчийн харьцаа: 50­64 насны 100 эмэгтэйд ногдох 80­аас дээш насныхны харьцаа Эдгээр хүн ам зүйн ачаалал 2014 онд 61.66, 2015 онд 64.21, 2016 онд 69.91, 2017 онд 58.93 болж 10.98 пунктээр буурсан байна.Нийт хүн амын дотор хүүхдийн хувийн жин настайчуудаас өндөр боловч төрөлтөөс тооцсон хүн амын дундаж наслалт нэмэгдэж байгаа учир хөгшрөлтийн индекс 2017 онд өмнөх оныхоос 4.9 пунктээр өссөн байна. Манай аймгийн хувьд голч нас бол 26.4 нас байна.

ХҮН АМ ЗҮЙН АЧААЛАЛ

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017

0­15 насны хүн ам 33691 36525 36354 35203

Хөдөлмөрийн насны хүн ам 54650 56893 52014 59751

Өндөр настаны тоо 4824 4643 5070 6637

Хүн ам зүйн ачаалал 61.66 64.21 69.91 58.93

Хөгшрөлтийн индекс 14.32 12.71 13.95 18.85

*-Хүн ам зүйн ачаалал 100 хүнд ногдох

Алтай 2520 1459 278 42 24 5 Алтанцөгц 1672 935 207 28 16 3 Баяннуур 2859 1789 330 48 30 6 Бугат 2195 1346 249 37 23 4 Булган 3052 1750 381 51 29 6 Буянт 1711 932 203 29 16 3 Дэлүүн 4295 2564 472 72 43 8 Ногооннуур 4502 2992 482 75 50 8 Сагсай 2983 1931 345 50 32 6 Толбо 2440 1447 282 41 24 5 Улаанхус 4856 3167 525 81 53 9 Цэнгэл 5351 3461 510 90 58 9 Өлгий 21315 11430 2373 357 191 40 Дүн 59751 35203 6637 1000 589 111

Хүүхэд

Хөдөлмөрийн насны 1000 хүнд ногдох

Өндөр настан Хөдөлмөрийн насны хүн

Хүүхэд Өндөр настан Хөдөлмөрийн нас Сумын нэр

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

16

УЛС, АЙМГИЙН ХҮНИЙ ХӨГЖЛИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН ИНДЕКСҮҮД

Статистик үзүүлэлт улс, аймаг 2014 2015 2016

Хүн амын дундаж наслалтын индекс

Улсын дүн 0.76 0.77 0.76

Баян­Өлгий 0.81 0.82 0.82

Хүн амын боловсролын түвшний индекс

Улсын дүн 0.74 0.73 0.73

Баян­Өлгий 0.6 0.59 0.59

Нэг хүнд ноогдох ҮНО­ын индекс (худалдан авах чадварын паретитаар

илэрхийлсэн)

Улсын дүн 0.71 0.71 0.71

Баян­Өлгий 0.59 0.59 0.58

Хүний хөгжлийн бүрэлдэхүүн индекс дотор хүн амын дундаж наслалт улсын дундажаас 0.06 пунктээр дээгүүр боловч, хүн амын боловсролын түвшний индекс 0.14 пунктээр, нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлого 0.13 пунктээр улсын дундажаас доогуур байгаа нь анхаарал татах үзүүлэлтүүд бөгөөд тус аймаг бичиг үсэг тайлагдалт, боловсрол эзэмших болон эдийн засаг, хүн амын бодит орлого, эдийн засгийн хувьд сул дорой байгааг харуулж байна.

АЖИЛЛАГСДЫН ТОО, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ САЛБАРААР

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар 2016 2017

1 Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан

агнуур 19053 21765

2 Уул уурхай, олборлолт

214 244

3 Боловсруулах үйлдвэрлэл

898 1026

4 Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж

99 113

5 Усан хангамж; бохир ус, хог,хаягдлын менежмент

болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа 102 117

6 Барилга

1860 2125

7 Бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин,

мотоциклийн засвар, үйлчилгээ 6273 7166

8 Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа

1704 1947

9 Зочид буудал, байр, сууц болон нийтийн хоолны

үйлчилгээ 318 363

10 Мэдээлэл, холбоо

210 240

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

17

11 Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа

332 379

12 Мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон техникийн үйл

ажиллагаа 310 354

13 Төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл

ажиллагаа, албан журмын нийгмийн хамгаалал 1756 2006

14 Боловсрол

4833 5521

15 Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа

1433 1637

16 Урлаг, үзвэр, тоглоом, наадам

220 251

17 Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа

201 230

18 Хүн хөлслөн ажиллуулдаг өрхийн үйл ажиллагаа

57 65

Дүн 39873 45549

Тус аймагт хөдөлмөрийн насны 59751 хүн амын 51973 хүн буюу 86.9 хувь нь албан ба албан бус хөдөлмөр эрхэлж эдийн засгийн идэвхитэй байгаа ба, 13.1 хувь нь ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй, ажилгүйчүүд байна.Аймгийн нийт ажиллагсдын 47.8 хувийг хөдөө аж ахуйн салбарт, 15.7 хувь нь худалдаа,12.1 хувь нь боловсрол, 4.4 хувь төрийн удирдлага, батлан хамгаалах, 4.2 хувь нь барилгын, 4.1 хувь нь 3.6 хувь нь эрүүл мэндийн салбарт, 8.1 хувь нь бусад салбарт ажиллаж байна.Хүндэтгэх шалтгаангүй ажил хөдөлмөр эрхлээгүй, ажил хөдөлмөр эрхлэх хүсэлтэй 6424 хүн байгаагийн, үүнээс 3847 эмэгтэй хүмүүс байгаа ба 72.7 хувь нь 15­34 насны залуучууд эзэлж байна.

ӨРХИЙН ТОО

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

18

Хүн амын жилийн өсөлтийн хувь

Àëòàé 1109 1108 13 0 430 665 ­1 99.9 Àëòàíöºãö 749 747 8 0 230 509 ­2 99.7 Áàÿííóóð 1151 1155 0 0 486 669 4 100.3 Áóãàò 978 989 29 0 253 707 11 101.1 Áóëãàí 1235 1188 47 0 418 723 ­47 96.2 Áóÿíò 767 791 0 0 210 581 24 103.1 Äýë¿¿í 1628 1634 0 0 391 1243 6 100.4 Íîãîîííóóð 1937 1989 0 398 412 1179 52 102.7 Ñàãñàé 1231 1281 2 0 703 576 50 104.1 Òîëáî 959 967 58 0 322 587 8 100.8 Óëààíõóñ 1824 1796 0 0 507 1289 ­28 98.5 Öýíãýë 1975 1981 0 0 533 1448 6 100.3 ªëãèé 7800 8000 7869 0 0 131 200 102.6 Дүн 23343 23626 8026 398 4895 10307 283 101.2

Сумын нэр 2016 он Өрх - Бүгд

Үүнээс Өсөлт, бууралт

+, ­ Хувь аймгийн

төвд Хот,

тосгонд Сумын төвд Хөдөөд

1 ам бүлтэй

2 ам бүлтэй

3 ам бүлтэй

4 ам бүлтэй

5 ам бүлтэй

6 ам бүлтэй

7 ам бүлтэй

8 ам бүлтэй

9 ам бүлтэй

10,+ ам

бүлтэй Алтай 1108 152 153 204 234 185 116 42 20 2 0 Алтанцөгц 747 81 115 127 155 130 88 39 10 2 0 Баяннуур 1155 118 123 145 201 212 175 100 46 23 12 Бугат 989 148 136 142 204 156 115 62 21 5 0 Булган 1188 109 160 166 201 218 187 107 33 5 2 Буянт 791 123 115 128 157 135 77 38 14 4 0 Дэлүүн 1634 49 196 238 325 300 289 161 54 20 2 Ногооннуур 1989 262 189 275 392 388 275 133 51 20 4 Сагсай 1281 160 148 177 247 226 173 93 39 11 7 Толбо 967 84 113 130 190 172 156 75 40 7 0 Улаанхус 1796 102 151 225 296 338 358 196 78 35 17 Цэнгэл 1981 112 175 264 354 401 314 214 92 38 17 Өлгий 8000 408 665 1197 1810 1775 1165 592 243 93 52 Дүн 23626 1908 2439 3418 4766 4636 3488 1852 741 265 113

Сумын нэр БҮГД

Ам бүлийн тоогоор

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

19

НЭГ ӨРХӨД НОГДОХ ХҮНИЙ ТОО

Сумын нэр 2014 2015 2016 2017

Алтай 3.7 3.8 3.8 3.8 Алтанцөгц 3.8 3.8 3.7 3.8 Баяннуур 4.4 4.4 4.3 4.3 Бугат 3.8 3.9 3.9 3.8 Булган 4.5 4.3 4.3 4.4 Буянт 3.6 3.6 3.6 3.6 Дэлүүн 4.4 4.6 4.5 4.5 Ногооннуур 3.3 3.4 4.0 4.0 Сагсай 4.1 4.2 4.1 4.1 Толбо 4.2 4.3 4.2 4.3 Улаанхус 4.6 4.8 4.6 4.8 Цэнгэл 4.5 4.6 4.6 4.7 Өлгий 4.0 4.4 4.4 4.4

Дүн 4.1 4.3 4.3 4.3

Нэг өрхөд ногдох хүний тоогоор сумуудыг авч үзэхэд Улаанхус, Цэнгэл, Дэлүүн,Өлгий, Баяннуур сумдад 4.7­4.3 хүнтэй байхад, Ногооннуур, Сагсай, Толбо, Бугат сумдад 4.0­3.8 хүнтэй байна. Хамгийн бага нь Алтай, Алтанцөгц, Буянт сум орж 3.6­3.8 хүн ногдож байна.

ХҮН АМЫН ТОО, БАЙРШИЛ, СУМААР

аймаг, сумын төвд хөдөө

аймаг, сумын төвд хөдөө

Алтай 1,067 3 136 1598 2659 Алтанцөгц 869 1 993 902 1912 Баяннуур 2,034 3 040 2016 2962 Бугат 1,245 2 480 885 2905 Булган 1,033 4 367 1798 3385 Буянт 741 2 018 735 2111 Дэлүүн 1,746 5 567 1759 5572 Ногооннуур 879 4 658 1495 4906 Сагсай 1,487 3 599 2744 2507 Толбо 1,174 2 947 1330 2839 Улаанхус 2247 6 232 2279 6269 Цэнгэл 2356 6 889 2393 6929 Өлгий 34,007 34,540 586 Цагааннуур 1,535 1,575

дүн 52,420 46 926 56,049 45 542

Сумын нэр 2016 оны хүн ам 2017 оны хүн ам

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

20

Өрхийн байршил

Аймгийн нийт хүн амын 34.0, өрхийн 35.7 хувь нь аймгийн төвд, хүн амын 21.0 хувь, өрхийн 20.7 хувь нь сумын төвд, хүн амын 45.0 хувь, өрхийн 43.6 хувь нь хөдөө амьдарч байна.2016 онд нийт хүн амын 47.3 хувь хөдөө амьдардаг байсан бол 2017 онд 45.0 хувь болж 2.2 пунктээр буурсан нь хөдөөнөөс аймаг, төв суурин газар руу, гадаад руу чиглэгдсэн шилжих хөдөлгөөн их байгаагаас эдгээр харьцаа төв суурин газруудад давамгайлж байна.Жилийн эцсийн мал тооллогын ажлын нэг онцлог нь малчдын тэтгэвэрт гарах насыг 5 жилээр наашлуулсантай холбоотойгоор санаатай болон санамсаргүйгээр малчин өрхийн тоо өмнөх оноос 4.2 хувиар өсч,малчдын тоо 1211 буюу 6.6 хувиар буурсан байна.

аймгийн төв 34%

сумын төв 21%

хөдөө 45%

Хүн амын байршил

аймгийн төв сумын төв хөдөө

аймгийн төвд, 35.7

Сумын төвд, 20.7

Хөдөөд, 43.6

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

21

2014 2015 2016 2017 2017/2016

Малчин өрх 8921 8872 8888 9261 104.2 Малчдын тоо 18302 18398 18411 17200 93.4 Үүнээс:16­34 насны 7693 7396 6927 6338 91.5 35­59 насны 9117 9433 9884 8823 89.3 Тэтгэврийн насны 1492 1569 1600 1862 116.4 Нэг малчин өрхөд ногдох мал 211 227 244 204 83.6

Жилийн дөрвөн улирал малаа өөрөө малладаг малчдын тоо жил жилд багасгаж байгаа ба залуу малчид буюу 16­34 насныхан өмнөх оноос 8.5 хувиар, 35­59 насныхан 10.7 хувиар багассаж, тэтгэврийн насны малчдын тоо 16.4 хувиар өссөн байна, төр засгаас малчдын залуу халааг бэлтгэхэд онцгой анхаарахгүй бол мал аж ахуйн салбарт хүндрэл бэрхшээл гарах төлөвтэй байна.Малчдад улсаас ноосны урамшууллыг зөвхөн малчин өрхүүдэд олгодог болсон мөн сүүлийн 2­3 жилд хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний үнэ, түүний дотор ноолуурын үнэ өсч тогтмол өндөр түвшинд байгааг нь малчин өрхийн орлого болон амьжиргааны эх үүсвэрт дэмжлэг болж байна.

ХҮН АМЫН ТОО, ХҮЙСЭЭР

8921 8872 8888 9261

18302 18398 18411 17200

0

5000

10000

15000

20000

2014 2015 2016 2017

Малчин өрх Малчдын тоо

0

5000

10000

15000

20000

Эрэгтэй Эмэгтэй

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

22

ХҮН АМЫН ТОО, ХҮЙСЭЭР

Сумын нэр Нийт хүн ам Эрэгтэй Эмэгтэй

Дүнд эзлэх хувь

Эрэгтэй Эмэгтэй

Алтай 4257 2156 2101 50.6 49.4 Алтанцөгц 2814 1399 1415 49.7 50.3 Баяннуур 4978 2555 2423 51.3 48.7 Бугат 3790 1926 1864 50.8 49.2 Булган 5183 2605 2578 50.3 49.7 Буянт 2846 1419 1427 49.9 50.1 Дэлүүн 7331 3610 3721 49.2 50.8 Ногооннуур 7976 3992 3984 50.1 49.9 Сагсай 5259 2616 2643 49.7 50.3 Толбо 4169 2091 2078 50.2 49.8 Улаанхус 8548 4278 4270 50.0 50.0 Цэнгэл 9322 4676 4646 50.2 49.8 Өлгий 35118 17370 17748 49.5 50.5 Дүн 101591 50693 50898 49.9 50.1

Дээрх хүснэгтээс үзэхэд аймгийн дүнгээр эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүд хувийн жин ойролцоо түвшинд байна.Баяннуур, Алтай, Бугат, Булган, Цэнгэл, Толбо, Ногооннуур сумдад эрэгтэйчүүдийн хувийн жин 0.1­1.3 хувиар давамгайлж байна.Харин Дэлүүн, Алтанцөгц, Өлгий,Сагсай суманд эмэгтэйчүүдийн хувийн жин 0.1­0.8 хүртэлх хувиар илүү байна.

СУУРИН ХҮН АМЫН БҮТЭЦ Хүн амын нас хүйсийн 2017 оны суврагаас харахад 0­4, 5­9 насны бүлгийн насны хүн амын тоо хамгийн их буюу 26.1 мянга буюу нийт хүн амын 25.7 хувийг эзэлж байгаа нь дөрвөн хүн тутмын нэг нь бага насны хүүхэд эзэлж хүн амын залуу бүтэцтэй байгааг харуулж байна.2017 онд суурин хүн амын тоо 101.6 мянга болж 2.3 хувиар өссөн байна.

93.2

97.8 99.3

101.6

46.7

48.7 49.5

50.7

44 45 46 47 48 49 50 51 52

88 90 92 94 96 98 100 102 104

2014 2015 2016 2017

Хүн амын хүйс,эрэгтэй,

эмэгтэй

Хүн амын тоо

Хүн амын тоо Эрэгтэй Эмэгтэй

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

23

ХҮН АМЫН НАС ХҮЙСНИЙ СУВАРГА

Хүн амын дундаж наслалт уртассантай холбоотойгоор 60­аас дээш настай өндөр настангуудын хувийн жин нэмэгдсэн нь суврагын толгойн хэсэг өргөсөж үүний дотор эмэгтэйчүүдийн тоо эрэгтэйчүүдээс илүү байгаа нь харагдаж байна.Дээрх хүн амын нас, хүйсийн суваргаас харахад суурь хэсэг нь өргөн, дунд хэсгээрээ жигд өргөсч байгаа нь хүн ам идэрших хандлагатай байгааг харуулж байна. 2016 онд 0­4 насны хүн амын тоо 5­9 насны хүн амын тооноос их байгаа нь сүүлийн 5 жилд төрөлт нэмэгдсэнтэй холбоотой юм. 2016 оны суваргын 10­14, 15­19, 20­24 насны хүн амын тоо харилцан ижилхэн харьцангуй их хувийн жинг эзэлдэг нь харагдаж байна.

ХҮН АМЫН ДУНДАЖ НАСЛАЛТ

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017 Улсын дундаж 69.57 69.89 69.57 69.89 Үүнээс: Эрэгтэй 65.91 66.02 65.58 65.88

Эмэгтэй 75.49 75.84 75.10 75.44 Баян­Өлгий 72.76 73.33 73.01 73.12 Үүнээс: Эрэгтэй 70.12 70.31

Эмэгтэй 75.36 75.38

Эрэгтэйчүүдийн нас барах магадлал эмэгтэйчүүдээс их байдаг учир нас ахих тусам хүйсний харьцаа буурч байдаг.Улсын хэмжээнд дундаж наслалт эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс 9.56 насаар илүү байгаа нь хүйсний харьцаанд

6941 5822

5066 5013 4833 4698

3864 3274 2895 2462

1946 1466

968 523

923

6598 6736

5040 4907 4817 4633

3660 3234

2912 2631

2072 1723

1118 615

1201

8000 6000 4000 2000 0 2000 4000 6000 8000

0­ 4 5­ 9

10­14 15­19 20­24 25­29 30­34 35­39 40­44 45­49 50­54 55­59 60­64 65­69 70+

Тоо хэмжээ

Эрэгтэй Эмэгтэй

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

24

нөлөөлж байдаг.Хүн амын улсын дундаж наслалт 2017 онд 2014 онтой зэрэгцүүлэхэд 0.32 насаар уртассан бол манай аймгийн хүн амын дундаж наслалт 2017 онд 2014 оноос 0.36 насаар өсч нэмэгдсэн байна. Дундаж наслалтаар манай аймаг улсын дундажаас 3.23 насаар илүү дээгүүр байна.

1000 ХҮНД НОГДОХ ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТ, СУМААР

Сумын нэр Төрөлт Нас баралт

2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017

Алтай 35.9 30.4 30.4 24.2 5.0 7.8 7.6 3.1 Алтанцөгц 23.5 26.1 21.5 28.4 8.2 7.8 5.4 5.3 Баяннуур 28.0 32.5 24.8 28.3 3.5 5.2 5.3 3.2 Бугат 31.0 27.5 29.4 24.3 3.7 8.0 5.0 6.3 Булган 23.4 28.9 28.6 24.5 4.4 4.4 5.6 4.4 Буянт 28.2 25.1 28.2 28.1 5.4 4.6 7.2 6.3 Дэлүүн 28.0 30.0 30.4 28.0 4.0 5.4 6.2 4.4 Ногооннуур 34.3 33.3 25.0 31.3 5.7 5.8 4.6 4.0 Сагсай 35.0 33.0 31.0 30.2 6.1 5.1 5.8 3.6 Толбо 23.9 26.4 24.8 27.1 6.1 6.1 6.1 3.8 Улаанхус 31.5 31.2 26.3 32.6 4.4 7.5 5.1 4.2 Цэнгэл 30.2 31.3 31.6 30.4 6.4 6.1 5.5 5.3 Өлгий 30.3 28.6 28.1 26.7 4.7 5.0 4.0 4.4 Цагааннуур 29.2 29.2 0.5 28.0 7.7 4.9 0.1 4.4 Аймгийн дундаж 29.9 28.3 28.5 28.0 5.0 5.7 5.2 4.4

Улсын дундаж 28.0 27.1 27.6 25.9 5.6 5.8 5.7 5.8

Хүн амын тоо, бүтэц шилжилтээс гадна нас баралт, төрөлтөөс шалтгаалан байнга өөрчлөгдөж байдаг.Сумдын хүн амын тоон үзүүлэлтүүдийг хоорондоо

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

25

харьцуулж сумын хүн амын их багаас хамааран ач холбогдол багатай байдаг.Эдгээр өөрчлөлтийн тоон үзүүлэлтээс гадна 1000 хүнд ногдох промилээр илэрхийлэх нь сумдын хүн амын тооны их бага өөрчлөлтийг тусгахгүйгээр харьцуулах боломжтой болдог.1000 хүнд ногдох төрөлт 2017 онд Цэнгэл, Улаанхус, Ногооннуур, Сагсай,Алтанцөгц, Баяннуур сумуудад аймгийн дундажаас 0.3­4.6 пунктээр их, Алтай,Бугат, Булган, Толбо,Өлгий сумуудад 0.9­3.9 пунктээр бага байна.Эрүүл мэндийн салбарт шинэ техник, технологи нэвтэрч өвчтөний өвчний оношийг эрт илэрүүлэн шат шатандаа авч буй арга хэмжээ болон хүн амын дунд эрүүл мэндийн боловсролд тодорхой ахиц гарсаны үр дүнд нас баралт өмнөх оноос 0.8 пунктээр буурсан байна.

ХҮН АМЫН ӨВЧЛӨЛ, НАС БАРАЛТЫН ШАЛТГААН Хүн амын эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүдийн нэг нь бол өвчлөл, эндэгдлийг

шалтгаанаар нь бүртгэж хамгийн их гэснийг тэргүүлэх шалтгаан гэж үздэг. Сүүлийн 5 жилийн өвчлөлийг үзэхэд жил тутам амьсгалын тогтолцооны

өвчин, шээс бэлгийн замын өвчин, хоол шингээх тогтолцооны өвчин цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин голлон тэргүүлсэн хэвээрээ байгаа ба бэртэл, хордлого бага хувийг эзэлж, мэдрэлийн системийн тогтолцооны өвчин давамгайлсан байна. Энэ нь нэг талаас эрс тэс уур амьсгалын өөрчлөлт, одоогийн амьдралын хэв шинжийн нөхцөл байдалтай холбож үзэж болохоор байна.

ХҮН АМЫН ӨВЧЛӨЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ 5 ШАЛТГААН, 10 000 ХҮН АМД НОГДОХ

2017 онд өвчлөгсдийн дотор амьсгалын тогтолцооны өвчнөөр өвчлөгсөд хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна.Дарааллаар нь,шээс бэлгийн тогтолцооны өвчин хоёр дугаарт, хоол шингээх тогтолцооны өвчин гуравт, цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин дөрөвдүгээрт, бэртэл хордлого ба бусад гадны шалтгааны үр дагавар тавдугаарт бичигдэж байна.Цаг агаарын огцом өөрчлөлтөөс хамаараад амьсгалын тогтолцооны өвчин, цусны эргэлтийн тогтолцооны

д/д Шалтгаан 2013 2014 2015 2016 2017

1 Амьсгалын тогтолцооны өвчин 729.5 1005.6 958.4 920.1 992.8

2 Хоол шингээх тогтолцооны өвчин 708.0 820.9 667.9 604.1 757.5

3 Шээс бэлгийг замын тогтолцооны өвчин 833.8 784.7 698.5 647.0 771.7

4 Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин 728.4 690.1 648.3 695.1 720.6

5 Мэдрэлийн системийн тогтолцооны 317.9 412.1 488.2 443.7 528.5

6

Бэртэл, хордлого ба бусад гадны шалтгааны үр дагавар 122.3 114.7 107.1 98.2 114.0

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

26

өвчин,гэртэл хордлого ба бусад шалтгаан өвчин давамгайлж байна.Мэдрэлийн системийн тогтолцооны өвчнүүд тавдугаарт орж байна.

ХҮН АМЫН НАС БАРАЛТЫН ТЭРГҮҮЛЭХ 5 ШАЛТГААН, 10 000 ХҮН АМД НОГДОХ

10000 хүнд ногдох өвчлөлөөр цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчнөөр нас барагсад нийт нас барагсдын 20.5 хувийг эзэлж тэргүүлэх шалтгаан болоод байна. Хавдраар нас барагсдын тоо 7.6 хувийг эзэлж хоёр дахь шалтгаанд ороод байна. Амьсгалын тогтолцооны өвчин болон хоол шингээх тогтолцооны өвчнөөр нас барагсад нийт нас барагсдын дотор 2.0­3.8 хувийг эзлэж байна.10000 хүн ам тутмын 3 нь гаднах шалтгаант өчнөөр нас барсан гэсэн тоо гараад байна.Нас баралтын хамгийн их хувийг цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин, хавдрын өвчнөөр нас барагсад өмнөх оныхоос 1.8­3.8 пунктээр буурч, харин бусад гадны шалтгааны улмаас нас барагсад 1.3 пунктээр өссөн байна.

ЭХИЙН ЭНДЭГДЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ШАЛТГААН

д/д Шалтгаан 2013 2014 2015 2016 2017

1 Цус алдалт 2 Эклампси 1

3 Экстрагениальный эмгэгүүд

4 Төрсний дараах хүндрэл 3 1 2 1 1

ХҮҮХДИЙН ЭНДЭГДЭЛ, АЙМГИЙН ДҮНГЭЭР

Үзүүлэлтүүд 2013 2014 2015 2016 2017

0­1 насандаа эндсэн хүүхэд 48 66 69 79 38

д/д Шалтгаан 2013 2014 2015 2016 2017

1 Амьсгалын тогтолцооны өвчин 5.1 5.7 4.4 5.6 3.8

2 Хоол шингээх тогтолцооны өвчин 5.1 4.6 3.7 3.2 2.0

3 Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчин 20.8 18.8 23.8 20.6 20.5

4 Бэртэл, хордлого ба бусад гадны шалтгааны 3.8 3.5 3.5 3.3 4.6

5 Хавдар 8.7 10.8 10.1 11.4 7.6

6 Төрөх тойны үед үүсэх зарим оёг 1.0 2.1 3.1 2.6 1.1

7 Шээс бэлгийг тогтолцооны өвчин 1.1 1.2 1.9 1.7 1.6

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

27

1­5 хүртэлх насандаа эндсэн хүүхэд 18 8 18 12 13

Төрсөн эхийн тоо нийтдээ 2849 болсон нь өнгөрсөн оныхоос 18 хүүхдээр их байна. Эхийн болон нялхсын эндэгдэл бол эрүүл мэндийн чанарын гол үзүүлэлт болдог.2017 онд эхийн эндэгдэл нэг гарсан нь төрсний дараах хүндрэлийн улмаас нас барьсан бөгөөд харин нялхасын эндэгдэл 38 гарч өмнөх оноос 41 хүүхэд буюу 48.1 хувиар буурсан байна.Нялхсын эндэгдэл жил дараалан дорвитой буурч чадахгүй байгаа нь улсын хэмжээнд анхаарлын төвд байгаа гол асуудал болоод байна.Нялхсын эндэгдэл, эхийн эндэгдэл буурахгүй байгаагийн гол шалтгаан нь эцэг эхчүүдийн боловсролтой холбоотой, мөн нийгмийн эмзэг бүлгийн дунд төрөлт өндөр байгаа нь хоол хүнсний хомсдол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж зэрэгээс их нөлөөлж байна.Эрүүл эхээс эрүүл хүүхэд төрнө гэсэн зарчимын асуудал байгаа бөгөөд эхчүүдийн эрүүл мэндэд эхний ээлжинд анхаарах, гэр бүл төлөвлөлтийн талаархи мэдлэгийг дээшлүүлэх нь их чухал байна.Тогтвортой хөгжлийн зорилтын шалгуур үзүүлэлтүүдэд нялхсын эндэгдэл болон тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийг 2010 онтой харьцуулахад 4 дахин бууруулах зорилт тавьсан нь 0­1 насны хүүхдийн эндэгдэл сүүлийн 5 жилд жил тутам тогтвортой буурахгүй байгаа гэж үзээд 2018 оноос эх хүүхдийн эрүүл мэндийн сахин хамгаалах жил, үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах зорилгоор эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилтийг эрүүл мэндийн яамны харьяанд авч өөрчлөлт шинэчлэлт хийж дэвшүүлсэн зорилтуудаа хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. 0­1 НАСНЫ БОЛОН 1­5 ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ЭНДЭГДЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ШАЛТГААН, 1000 АМЬД ТӨРӨЛТӨД

0­1 нас 1­5

хүртэлх насны

0­1 нас 1­5

хүртэлх насны

0­1 нас 1­5

хүртэлх насны

0­1 нас 1­5

хүртэлх насны

1 Амьсгалын тогтолцооны өвчин 9.3 1.1 8.0 2.2 12.7 1.7 6.7 1.4

2 Перианаталь үед үүссэн зарим эмгэг 7.2 11.2 9.5 3.9

3 Хоол шингээх тогтолцооны өвчин 1.1 0.4 1.1 0.4 1.0 0.7 0.3

4 Төрөлхийн гажиг өнгөт цогцын гажуудал

3.9 0.4 2.5 0.4 7.2 0.3 1.7 1.0

5 Бэртэл, хордлого ба гадны шалтгааны үр дагавар

0.4 2.2 1.4 0.7 0.7

6 Мэдрэлийн тогтолцоо 1.1 0.4 0.7 1.1 1.7 0.3

7 Дотоод шүүрэл 0.3 8 Хавдар 1.0

2014 2015 2016 2017

Шалтгаан

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

28

Нялхсын эндэгдлийн гол шалтгаан нь перианталь үед үүссэн зарим эмгэгүүд, амьсгалын замын тогтолцооны өвчнүүд эзэлж байна. 1­5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн тэргүүлэх шалтгааныг амьсгалын тогтолцооны өвчнүүд, гэмтэл хордлого ба гадны шалтгааны үр дагавар эзэлж байна. 1000 амьд төрөлтөд ногдох нялхсын эндэгдэл баруун бүсэд 20, улсын

дундажаар 15 байсан бол манай аймгийн дундаж 24 болж баруун бүсээс 4 пунктээр, улсын дундажаас 9 пунктээр илүү байгаа нь эх хүүхдийн эрүүл мэндээс, эцэг эхийн боловсрол мэдлэгийг түвшингээс, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмжээс шалтгаалж байна. 1000 амьд төрөлтөд ногдох нялхасын эндэгдэл баруун бүсэд 20, улсын

дундажаар 15 байсан бол манай аймгийн дундаж 24 болж баруун бүсээс 4 пунктээр, улсын дундажаас 9 пунктээр илүү байгаа нь эх хүүхдийн эрүүл мэндээс, эцэг эхийн боловсрол мэдлэгийг түвшингээс, эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжээс шалтгаалж байна.

ӨРХИЙН АМ БҮЛИЙН БАЙДАЛ

Ядуурлын түвшинг хүн амын амьжиргааны доод түвшинг үндэслэн жил бүр шинэчлэн тооцдог бөгөөд ядуурлыг үндсэн 3 үзүүлэлтээр хэмждэг, үүнд: ядуурлын хамралтын хүрээ, ядуурлын гүнзгийрэлт, ядуурлын мэдрэмж.Ядуурлын түвшин хот суурин газрыг бодоход хөдөө илүү байгаа нь өрхөд суурилсан нийгэм эдийн засгийн судалгааны үр дүнгээр гарч байгаа ба ядуурлын хамралтын хүрээ улсын дундаж 29.6 хувьтай, үүнээс хот суурин газар 27.1 хувь, хөдөөд 34.9 хувьтай,баруун бүсэд 36.0 хувьтай, суурьшлаар авч үзвэл аймгийн төвд 31.8 хувь, сумын төвд 32.3 хувь, хөдөөд 38.0 хувьтай, ядуурлын гүнзгийрэлт улсын дундаж 7.7 хувь, баруун бүсэд 9.7 хувь, аймгийн төвд 8.8 хувь, сумын төвд 8.5 хувь, хөдөөд 9.2 хувьтай, ядуурлын мэдрэмж улсын дундаж 2.9 хувь, баруун бүсэд 3.7 хувь, аймгийн төвд 3.4 хувь, сумын төвд 3.2 хувь, хөдөөд 3.2 хувьтай байна.Хөдөөгийн хүн ам зах зээлээс хэт алслагдсаны зэрэгцээ боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал, мал аж ахуйгаас бусад ажлын байр хомс, мэдээлэл түргэн шуурхай хүргэх боломж сул байгаа нь тэдний амьдралын түвшин доройтоход хүргэж байна. Байгаль цаг уурын нөлөөллөөс амьдрал ахуй нь шууд хараат байдалтай байгаа нь нүүдлийн мал аж ахуйтай, жилийн дөрвөн улирал малаа бэлчээрээр малладаг уулархаг бүс, хадлан тэжээлийн нөөц багатай манай аймгийн хувьд хөдөөгийн хүн амын амьжиргаа нь доройтож ядуурлын хамрах хүрээ тууштай буурахгүй өмнөх оноос 10.0 пунктээр өссөн байна. Монгол улсын хүн амд амьжиргааны доод түвшингээс доогуур орлоготой хүн

амын эзлэх хувь 2000 онд 39.9 хувь, 2010 онд 38.8 хувь болж ядуурал харьцангуй гүнзгийрсэн байсан бол төр, засгаас ядуурлыг бууруулах, ажил эрхлэлтийг дэмжих, шинэ ажлын байр бий болгох шат дараалсан хөтөлбөр хэрэгжүүлсэний үр дүнд 2014 онд нийт өрхөд ядуу өрхийн эзлэх хувь улсын дундаж 21.6 хувь, баруун бүсэд 26.0 хувь болж урьд онуудаас 17.2 пунктээр буурсан ч 2016 оноос дахин гүнзгийрч 8.0 пунктээр өссөн байна. Амьдралын

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

29

гол эх үүсвэр нь мал аж ахуйтай шууд холбоотой хөдөөгийнхний хувьд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний үнэ болон мал, малын ашиг шим, ноолуурын үнэ өссөн нь өрхийн амьжиргааг тэтгэж байгаа ч төв суурин газарт ядуу өрхийн тоо нэмэгдэж, нийт өрхөд эзлэх ядуу өрхийн хувийн жин улам гүнзгийрч 38.0 хувь болж нэмэгдсэн байна. Нийт ядуу өрхөд нэн ядуу өрхийн эзлэх жин 51.2 хувь болж өмнөх оныхоос 10.3 хувиар нэмэгдсэн байна.

Ядуурал бол дэд бүтцийн хөгжилтэй холбоотой ба нөгөө талаас төвөөс хэт алслагдсан хэрэглээний өртөг өндөр байгаатай мөн холбоотой байна.

ХҮН АМЫН НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017* 2017 %

2016

Хөдөлмөр эрхлээгүй хүн ам 22.5 11.9 9.3 6.4 68.8 Ядуу өрхийн тоо 6686 6923 7184 8596 119.6 Нэн ядуу өрхийн тоо 2844 3697 3993 4403 110.3 8 ба дээш ам бүлтэй өрх 945 726 1054 1119 106.2 Өрх толгойлсон эмэгтэй 1814 1871 1822 1879 103.1 Ганц бие өрхийн тоо 186 207 254 504 198.4 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 4461 4516 4564 4608 101.0 Хагас өнчин хүүхдийн тоо 1904 1842 1862 1937 104.0 Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 253 281 273 283 103.7 *­урьдчилсан тоо

Өмнөх жилүүдэд харьцангуй өвөлжилт хэвийн, малын ашиг шимийн бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэн, төрөөс малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх зорилгоор ноос, ноолуурын үнийн зөрүүг олгож эхэлсэн нь мал бүхий иргэдийн амьжиргааг дэмжиж тэтгэсэн бодлого болсон байна. Манай аймгийн нийт хүн амын 66.0 хувь нь сумын төв, хөдөө амьдардаг ба тэдний амьжиргаа нь мал аж ахуйтай шууд холбоотой учраас цаг агаарын өөрчлөлт, малын болон ашиг шимийн үнийн өөрчлөлтөөс шууд хамааралтай байна.

2017 онд аймгийн дүнгээр нийгмийн эмзэг бүлэгт ордог бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 283 болж өмнөх оноос 3.8 хувиар нэмэгдэж, хагас өнчин хүүхдийн тоо 1937 болж өмнөх жилийнхээс 4.0 хувиар өссөн байна.Өрх толгойлсон 1879 эмэгтэй байгаа нь 2016 оноос 57 өрх толгойлсон эх буюу 3.1 хувиар өссөн нь эмэгтэйчүүдийн өрх толгойлох, хүүхэд асран хүмүүжүүлэх үүрэг ачаалал өндөр хэвээрээ байна.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо 2014 онд 4461, 2015 онд 4551, 2016 онд 4564, 2017 онд 4608 хүн болж өмнөх оноос 1.0 хувиар нэмэгдсэн, нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний 52.8 хувийг эмэгтэйчүүд, 7.8 хувийг хүүхэд, 55.9 хувийг төрөлхийн, 44.1 хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн эзэлж байна.Хөгжлийн бэрхшээлийн төрлөөр үзвэл 9.5 хувийн харааны бэрхшээлтэй хүн, 25.3 хувийг хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүн, 13.4 хувийг сэтгэцийн өөрчлөлттэй хүн, 4.4 хувийг ярианы, 6.4 хувийг сонсголын бэрхшээлтэй хүн, 7.9

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

30

хувийг хавсарсан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн эзэлж байна.6 ба дээш ам бүлтэй өрхийн тоо 6459 болсон нь нийт өрхийн 27.3 хувийг эзэлж байна.Ганц бие өрхийн тоо 2015 онд 207, 2016 онд 254, 2017 онд 346 өрх болж өмнөх оноос 92 өрхөөр нэмэгдсэн байна.

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ ТОО

Сумын нэр 2015 2016 2017

Үүнээс: Хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл

Эмэгтэй 0­14 насны хүүхэд

Төрөлхийн Олдмол

Алтай 115 79 78 42 44 53 26 Алтанцөгц 90 88 92 39 9 76 12 Баяннуур 297 302 353 177 30 121 181 Бугат 161 196 200 92 22 182 14 Булган 587 544 540 286 44 291 253 Буянт 163 158 157 99 9 94 64 Дэлүүн 408 401 389 199 38 253 148 Ногооннуур 291 392 394 208 32 208 184 Сагсай 248 148 145 70 7 77 71 Толбо 442 446 368 184 5 144 302 Улаанхус 450 492 404 210 52 192 300 Цэнгэл 283 306 402 228 16 250 56 Өлгий 1016 1012 1086 598 50 634 422 Дүн 4551 4564 4608 2432 358 2575 2033

Хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл 2017

Үүнээс:

Эмэгтэй

Харааны 440 178 Хөдөлгөөний 1164 689 Сэтгэцийн өөрчлөлт 619 341 Ярианы 201 83 Сонсголын 295 147 Хавсарсан хөгжлийн бэрхшээл 367 185 Бусад 1522 809 Дүн 4608 2432

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

31

ХҮН АМЫН НИЙГМИЙН АСУУДАЛ

Монгол улсын эдийн засаг 2008­2011 онд жилд дундажаар 7.7 хувь, 2012­ 2015 онд жилд дундажаар 8.5 хувиар өсч, сүүлийн арван жилийн хугацаанд эдийн засгийн өсөлт ойролцоогоор 8.0 хувьтай байсан боловч үр ашгийн хуваарилалт тэгш бус байгаагийн улмаас хүн амын 20 орчим хувь нь ядуурлын түвшнээс доогуур амьдарсан хэвээр байна.Тиймээс эдийн засгийн өсөлтийг хүртээмжтэй болгох, нийт ард түмний, ялангуяа ядуу, эмзэг бүлгийн иргэдийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэхийн тулд нийгмийн хамгааллыг сайжруулах асуудал нэн чухал бөгөөд нийгмийн хамгааллын суурь түвшний үзэл баримтлалыг боловсруулж, амьдралд хэрэгжүүлэх нь ядуурлыг буруулж, эдийн засгийн өсөлтийг хүртээмжтэй болгох арга замын нэг юм.

НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН САНГААС ОЛГОСОН ТЭТГЭВЭРҮҮД /мянган төгрөг/

Үзүүлэлтүүд 2014 2015 2016 2017

Нийгмийн даатгалын үйлчилгээ­ бүгд 31050719.9 37836120.4 42298743.6 45674022.8

Өндөр настны тэтгэвэр 17260227.3 20399115.3 22676003.0 24747960.1

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тэтгэвэр 8196517.4 11313784.3 13335171.7 14720723.1

Тэжээгч алдсаны тэтгэвэр 4309517.4 4481603.7 4420142.0 4237591.6 Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр 1284457.8 1641617.1 1817426.9 1967748.0

Ердийн өвчин

Мэргэжлээс шалтгаалсан

өвчин Зам

тээврийн осол

Үйлдвэрий н осол

Ахуйн осол

Алтай 78 42 53 10 0 6 1 8 Алтанцөгц 92 39 76 16 0 0 0 0 Баяннуур 353 177 121 162 4 15 0 51 Бугат 200 92 182 18 0 0 0 0 Булган 540 286 291 218 4 4 1 22 Буянт 157 99 94 25 12 11 6 9 Дэлүүн 389 199 253 65 21 12 14 24 Ногооннуур 394 208 208 186 0 0 0 0 Сагсай 145 70 77 68 0 0 0 0 Толбо 368 184 144 209 8 0 0 7 Улаанхус 404 210 192 212 0 0 0 0 Цэнгэл 402 228 250 152 0 0 0 0 Өлгий 1086 598 610 476 0 0 0 0 Дүн 4608 2432 2551 1817 49 48 22 121

Сумын нэр

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо

Эмэгтэй

Хөгжлийн бэрхшээлийн төрөл

Төрөлх ийн

Олдмол

Өвчнөөр Осол гэмтлээр

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

32

НИЙГМИЙН ДААТГАЛДЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНД ХАМРАГДАГСДЫН ТОО

Үзүүлэлтүүд

2014 2015 2016 2017

бүгд

эмэгтэй

бүгд

эмэгтэй

бүгд

эмэгтэй

бүгд

эмэгтэй

Нийгмийн даатгалд даатгуулагчийн тоо 12255 7037 13494 7530 14109 7935 14768 7905

Өндөр настны тэтгэвэр 6372 4105 6740 4144 7027 4286 7371 4539 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тэтгэвэр 3829 1849 4791 2336 5202 2653 5586 2403

Тэжээгч алдсаны тэтгэвэр 1748 1075 1637 1027 1543 972 1474 859 Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр 306 8 326 23 337 24 337 104

Хүн амын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэж, халамж үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх явдал юм. Энэ ажлын хүрээнд 2016 онд нийгмийн даатгалын сангаас 7027 гаруй хүнд өндөр настны тэтгэвэр, 5202 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд олгох тэтгэвэр, 1543 хүнд тэжээгч алдсаны тэтгэвэр, 337 хүнд цэргийн тэтгэвэр олгосон. Нийгмийн даатгалд даатгуулагчдын тоо өмнөх оныхоос 30.7 хувиар өсч 17641 хүрсэн.Нийгмийн даатгалын сангаас нийт 42298.7 сая төгрөг зарцуулсан нь өнгөрсөн оныхоос 11.8 хувиар нэмэгдсэн буюу өссөн байна.

НИЙГМИЙН ДААТГАЛД ЗАРЦУЛСАН ЗАРДАЛ ХАМРАГДАГСАД

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

33

ХҮН АМ ӨРХИЙН БҮРТГЭЛ­ХҮН АМ ӨРХИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН САН

Хүн ам өрхийн бүртгэл нь тухайн өрхөд байгаа бүх хүний мэдээллийг бүртгэх бөгөөд тухайн оны суурин хүн амын тоог тодорхойлох, анхан шатны мэдээлэл учраас цахим санд бүрэн оруулах, баяжилт хийх, шинэчилж байх нь их чухал байдаг.Хүн амын тооллого хоорондын хүн амын тоог хянах, суурин хүн ам, өрх, нийгмийн үзүүлэлтүүдийн талаархи мэдээллийн санг бүрдүүлэх, мэдээллийн эх үүсвэр нь хүн ам өрхийн бүртгэлийн дэвтэр юм.Хүн ам, өрхийн мэдээллийн сангийн баяжилтыг тогтмол хийж 2017 онд шинээр төрсөн 2586 хүүхдийн мэдээлэлийг нэмж, нас барьсан 376 хүнийг хүн амын мэдээллийн сангаас хасаж, хүн амын болон өрхийн үзүүлэлтүүдийн дутуу үзүүлэлтийг алдааны протоколыг үндэслэн 1758 алдаанаас 1247 алдааг сумдын төрийн сангийн төлөөлөгч нартай хамтран засаж баяжилтыг хийсэн.Энэ алдаанууд шинээр төрсөн хүүхдийн хувьд хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэх, нийгмийн халамжид хамрагдсан эсэхийг асуух алдаа, нэмж оруулах болгонд тодруулдаг ба, мөн ХАӨМСанд байгаа хүүхэдүүдээс 15 нас хүрэхэд ажил эрхлэлт, орлогын эх үүсвэр зэргийг асууж алдааны протокол гардаг учир бүрэн дуусдаггүй, сар болгон нэмэгдэж шинэчлэгдэж байгаа үзүүлэлтүүд болно.Газар зүйн мэдээллийн санд хүн ам өрхийн бүртгэлийн мэдээллийн санд байгаа өрхийн байршил тодорхойгүй 218 өрхийн байршлыг нэмж тэмдэглэн тусгасан болно.

ХАӨМС­ийн мэдээлэлийн сангийн хаягжилт, баяжилт

ШИНЭЭР БИЙ БОЛСОН АЖЛЫН БАЙР, САЛБАРААР

2016 онд 1083 хүний ажлын байрны захиалга ирсэнээс 991 хүн зуучлагдан ажилд орсны 212 хүн буюу 21.3 хувь нь боловсролын салбарт, 16.8 хувь нь бөөний болон жижиглэнгийн худалдааны салбарт, 15.7 хувь нь захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагааны салбарт, 13.0 хувь нь боловсруулах үйлдвэрт, 14.0 хувь нь төрийн удирдлага, батлан хамгаалах үйл ажиллагааны

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

34

салбарт, 2.1 хувь нь эрүүл мэндийн салбарт, 3.7 хувь хөдөө аж ахуйн салбарт, 3.7 хувь нь зочид буудал, зоогийн газар, 5.5 хувь нь барилгын салбарт бий болсон байна.

ШИНЭ АЖЛЫН БАЙРНЫ ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛТ

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар 2014 2015 2016 2017

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй 191 203 168 37 Уул уурхай олборлох 264 9 31

Боловсруулах үйлдвэр 382 470 374 129 Цахилгаан эрчим хүч, дулаан, усан хангамж 11 7 20 Барилгын салбарт 257 88 91 55 Бөөний ба жижиглэнгийн худалдаа 41 362 115 167 Зочид буудал зоогийн газар 24 46 21 37 Тээвэр, тээш хадгалалт, холбоо 17 19

Санхүүгийн байгууллага 15 3 2 3 Төр захиргаа батлан хамгаалах 44 27 9 139 Боловсрол 104 180 192 212 Эрүүл мэнд 33 43 25 21 Нийтийн аж ахуйн, нийгмийн үйлчилгээ 153 26 2 156 Төсөл хөтөлбөр, дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа 64 37

Энгийн ажил мэргэжил 31 83 15

Дүн 1600 1551 1113 991

0 50 100 150 200 250 300 350 400

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй

Уул уурхай олборлох

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан эрчим хүч, дулаан, усан хангамж

Барилгын салбарт

Бөөний ба жижиглэнгийн худалдаа

Зочид буудал зоогийн газар

Тээвэр, тээш хадгалалт, холбоо

Санхүүгийн байгууллага

Төр захиргаа батлан хамгаалах

Боловсрол

Эрүүл мэнд

Нийтийн аж ахуйн, нийгмийн үйлчилгээ

2017

2016

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

35

ДҮГНЭЛТ

Манай аймаг баруун бүсийн аймгуудаас хүн амын тоогоор тэргүүлдэг ба 1000 ногдох хүн амын цэвэр өсөлт 23.6 байгаа нь өмнөх оноос 0.3 пунктээр өсч 2245 хүнээр нэмэгдсэн.Төрөлтөөс тооцдог хүн амын дундаж наслалт 73.12 болж улсын дундажаас/69.89/ 3.23 насаар нэмэгдсэн байна.

Аймгийн хүн ам өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал судалгаанаас үзэхэд хүн амын цэвэр өсөлтөөр улсын хэмжээнд нилээн дээгүүрт орж байна. ­ Аймгийн хэмжээнд 2017 оны байдлаар 23626 өрхтэй, 35.7 хувь нь аймгийн төвд, 20.7 хувь нь сумын төвд, 43.6 хувь нь хөдөө амьдарч байна.2016 онд нийт хүн амын 47.3 хувь хөдөө амьдардаг байсан бол 2017 онд 45.0 хувь болж 2.2 пунктээр буурсан нь хөдөөнөөс аймаг, төв суурин газар руу, гадаад руу чиглэгдсэн шилжих хөдөлгөөн их байгаагаас эдгээр харьцаа төв суурин газруудад давамгайлж байна. ­Хүн амын нас хүйсийн 2017 оны сувргаас харахад 0­4, 5­9 насны бүлгийн насны хүн амын тоо хамгийн их буюу 26.1 мянга буюу нийт хүн амын 25.7 хувийг эзэлж байгаа нь дөрвөн хүн тутмын нэг нь бага насны хүүхэд эзэлж хүн амын залуу бүтэцтэй байгааг харуулж байна. ­Жилийн дөрвөн улирал малаа өөрөө малладаг малчдын тоо жил жилд

багасгаж байгаа ба залуу малчид буюу 16­34 насныхан өмнөх оноос 8.5 хувиар, 35­59 насныхан 10.7 хувиар багассаж, тэтгэврийн насны малчдын тоо 16.4 хувиар өссөн байна, төр засгаас малчдын залуу халааг бэлтгэхэд онцгой анхаарахгүй бол мал аж ахуйн салбарт хүндрэл бэрхшээл гарах төлөвтэй байна. ­ Ядуурлын түвшин хот суурин газрыг бодоход хөдөө илүү байгаа нь өрхөд суурилсан нийгэм эдийн засгийн судалгааны үр дүнгээр гарч байгаа ба ядуурлын хамралтын хүрээ улсын дундаж 29.6 хувьтай, үүнээс хот суурин газар 27.1 хувь, хөдөөд 34.9 хувьтай,баруун бүсэд 36.0 хувьтай, суурьшлаар авч үзвэл аймгийн төвд 31.8 хувь, сумын төвд 32.3 хувь, хөдөөд 38.0 хувьтай, ядуурлын гүнзгийрэлт улсын дундаж 7.7 хувь, баруун бүсэд 9.7 хувь, аймгийн төвд 8.8 хувь, сумын төвд 8.5 хувь, хөдөөд 9.2 хувьтай, ядуурлын мэдрэмж улсын дундаж 2.9 хувь, баруун бүсэд 3.7 хувь, аймгийн төвд 3.4 хувь, сумын төвд 3.2 хувь, хөдөөд 3.2 хувьтай байна.Хөдөөгийн хүн ам зах зээлээс хэт алслагдсаны зэрэгцээ боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал, мал аж ахуйгаас бусад ажлын байр хомс, мэдээлэл түргэн шуурхай хүргэх боломж сул байгаа нь тэдний амьдралын түвшин доройтоход хүргэж байна. ­ Сүүлийн жилүүдэд манайх чиг эрс тэс уур амьсгалтай өвөл нь хүйтэн, хүндрэлтэй сумдад цөөхөн тооны мал орлогын тогтвортой эх үүсвэрийг бүрдүүлж чадаагүйгээс сумдаас аймаг руу чиглэсэн дотоод хөдөлгөөн нэмэгдсээр сум, аймгийн төвийн хооронд өрхийн давхардал ихээр үүссэн байна.Энэ нь нэг талаас газар, үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөлтэй холбоотой байна.

Баян­Өлгий аймгийн хүн ам, өрхийн үндсэн үзүүлэлт, төлөв байдал 2017 он

36

­ Шинээр ажлын байр бий болгох, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг татаж ажлын байр бий болгох, ажил олгогчийн зүгээс тухайн хүний нийгмийн баталгааг хангахад чиглэсэн тодорхой дэс дараатай арга хэмжээнүүд авагдахгүй байна.Улмаар ажил хөдөлмөр эрхлээгүй хүний тоо бодитой буурахгүй байгаа ба шилжих хөдөлгөөнд оролцогчдын ихээнхийг ажил хөдөлмөргүй иргэд эзэлж байна. ­ Манай аймгийн хувьд хүн амын өвчлөлийн хамгийн их тохиолддог нь амьсгалын замын тогтолцооны өвчин, шээс бэлгийн замын тогтолцооны өвчин, нас баралтаар тэргүүлж байгаа нь цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчлөл бөгөөд мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтээр уулархаг газар нутагтай далайн түвшинээс өндөр байгаа нь нөлөөлж байна.Цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчнөөр өвчлөгчдийн 18 тохиолдлын нэг нь нас баралтад хүргэж байна. Эхийн эндэгдэл болон нялхсын эндэгдэл бол эрүүл мэндийн чанарын гол үзүүлэлт болдог.2017 онд эхийн эндэгдэл нэг гарсан нь төрөхийн дараах хүндэрэлээс болсон гэсэн шалтгаантай боловч эх, нялхсын эндэгдэл буурахгүй байсаар байгаа эрүүл мэндийн салбарын үйлчилгээний чанар, хүртээмж сайжрахгүй байгааг харуулж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо 2014 онд 4461, 2015 онд 4551, 2016 онд 4564, 2017 онд 44608 хүн болж өмнөх оноос 1.0 хувиар нэмэгдэж, нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний 52.8 хувийг эмэгтэйчүүд, 7.8 хувийг хүүхэд, 55.9 хувийг төрөлхийн, 44.1 хувийг олдмол хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн эзэлж байна.

АШИГЛАСАН НОМ, МАТЕРИАЛ

1. Баян­Өлгий аймгийн Статистикийн эмхэтгэл 2012­ 2017 онууд 2. Улсын Статистикийн эмхэтгэл 2012­ 2016 онууд 3. Албан ёсны болон захиргааны сар, улирал, жилийн эцсийн мэдээ 4.Статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан 1212.mn 5. Монгол улсын мянганы хөгжлийн шалгуур үзүүлэлтүүд 6.Хүн ам орон сууцны 2015 оны завсрын тооллогын урьдчилсан дүн мэдээ 7.Монгол улсын нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилт, үнэлгээ

УБ хот 2016 он 8.Баян­Өлгий аймгийн хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн

тоон болон чанарын судалгаа 2018 он

_______ о О о _________