ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫ

Ш.Ш. УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ ТАРИХ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ

«ҒЫЛЫМ ОРДАСЫ» РМК ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНА

Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясы

АСЫЛБЕКМӘЛІК-АЙДАР

ХАНТЕМІРҰЛЫ

Алматы2014

УДК 01 ББК 91.9:63А 89

А 89 Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы: Биобиблиогра-фиялық көрсеткіш / Құраст.: А.И. Құдайбергенова, тарих ғылымдарының докторы, З.М. Төленова, тарих ғылымда-рының кандидаты, А.С. Уалтаева, тарих ғылымдарының кандидаты, Г.Ә. Омарова, Қ.М. Мырзаходжаев, Т.А. Апен-диев. Бас. ред. Х.М. Әбжанов, ҰҒА корреспондент мүшесі, тарих ғылым дарының докторы, профессор. Жауапты ред. А.И. Құдайбергенова, тарих ғылымдарының докторы, Р.О. Кәрібжанова, «Ғылым ордасы» РМК бас директоры. Библиогр. ред.: Ш.Е. Құнанбаева, Т.В. Вдовухина. – Алматы: «Ғылым ордасы» РМК Ғылыми кітапхана, 2014. – 174 б.: сурет. [«Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясы» атты серия].

ISBN 978-601-7254-68-1 УДК 01 ББК 91.9:63

ISBN 978-601-7254-68-1 © «Ғылым ордасы» РМК Ғылыми кітапхана, 2014

3

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ

НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК

ИНСТИТУТ ИСТОРИИ И ЭТНОЛОГИИ ИМ. Ч.Ч.ВАЛИХАНОВА

НАУЧНАЯ БИБЛИОТЕКА РГП «ҒЫЛЫМ ОРДАСЫ»

Биобиблиография ученых Казахстана

АСЫЛБЕКМАЛИК-АЙДАР ХАНТЕМИРУЛЫ

Алматы2014

4

УДК 01 ББК 91.9:63А 89

А 89 Асылбек Малик-Айдар Хантемирулы: Биобиблио-графический указатель / Сост.: А.И. Кудайбергенова, д-р ист. наук, З.М. Толенова, канд. ист. наук, А.С. Уалтаева, канд. ист. наук, Г.А. Омарова, К.М. Мырзаходжаев, Т.А. Апендиев. Гл. ред. Х.М. Абжанов, член-кор. НАН РК, д-р ист. наук., профессор. Отв. ред.: А.И. Кудайбергенова, д-р. ист. наук, Р.О. Карибжанова, генеральный директор РГП «Ғылым ордасы». Библиогр. ред.: Ш.Е. Кунанбаева, Т.В. Вдовухина. – Алматы: Научная библиотека РГП «Ғылым ордасы», 2014. – 174 с.: портр. [Серия «Биобиблиография ученых Казахстана»].

ISBN 978-601-7254-68-1

УДК 01 ББК 91.9:63

ISBN 978-601-7254-68-1 © Научная библиотекаРГП «Ғылым ордасы», 2014

5

ОҚЫРМАНДАРҒА

Қазақстан ғалымдарының биобиблиография-лары сериясының жалғасы болып табылатын бұл көрсеткіш Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, та-рих ғылымдарының докторы, профессор Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлына арналған.

Биобиблиографияға ғалымның өмірі мен еңбегін сипаттайтын мәліметтер, оның еңбектері және ол туралы әдебиеттер енгізілген.

Көрсеткіш материалы мерзімдік тәртіппен орналасқан, ол әр жылдың көлемінде – әліпби ретімен: алдымен қазақша, одан кейін орыс тілінде жарияланған еңбектері беріліп отыр.

Әліпбилік және бірлесіп жазған авторлардың қосылып жазған еңбектерінің сілтемелері мерзімдік көрсеткіштерінде орналасқан жұмыстардың рет санында берілген.

6

К ЧИТАТЕЛЯМ

Предлагаемый указатель – продолжение серии «Биобиблиография ученых Казахстана» – посвя-щен Асылбеку Малик-Айдару Хантемирулы, ака-демику Национальной академии наук Республики Казахстан, заслуженному деятелю науки и техники Казахстана, доктору исторических наук, профессо-ру.

Биобиблиография включает материалы, харак-теризующие жизнь и деятельность ученого, его пу-бликации и литературу о нем.

Материал в указателе расположен в хронологи-ческом порядке, в пределах каждого года – по ал-фавиту: сначала идут работы, опубликованные на казахском, затем на русском языках.

В алфавитном указателе трудов и именном ука-зателе соавторов ссылки даются на порядковые но-мера работ, помещенных в хронологическом указа-теле трудов.

7

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ

АКАДЕМИГІ М.-А.Х. АСЫЛБЕКТІҢӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ

КЕЗЕҢДЕРІ

Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы 1929 жылы қаңтардың 15 жұлдызында Оңтүстік Қазақстан об-лысы Қызылқұм ауданы Шардара ауылында дүние-ге келген.

1945. Шымкент қаласындағы № 7 қазақ орта мектебін бітірді.

1945-1946. Оңтүстік Қазақстан облысы Қызыл-құм ауданы А.С. Пушкин атындағы жетіжылдық мектептің мұғалімі.

1946-1948. Н.К. Крупская атындағы Шымкент мұғалімдер институтының студенті.

1948-1949. Оңтүстік Қазақстан облысы Қызыл-құм ауданы В.И. Ленин атындағы орта мектептің мұғалімі.

1949-1954. С.М. Киров атындағы Қазақ мемле-кеттік университеті тарих факультетінің студенті.

1953-1954. Қазақстан КП ОК жанындағы Партия тарихы институтының кіші ғылыми қызметкері міндетін атқарушы (оқудан қол үзбей).

1954-1955. Оңтүстік Қазақстан облысы Қызыл-

8

құм ауданы В.И. Ленин атындағы орта мектептің директоры.

1955. Оңтүстік Қазақстан облысы Қазақстан КП Қызылқұм аудандық комитетінің мүшесі.

– Оңтүстік Қазақстан облысы Қызылқұм аудан-дық еңбекшілер депутаттары кеңесінің депутаты.

1955-1956. Оңтүстік Қазақстан облысы Қызыл-құм аудандық оқу бөлімінің меңгерушісі.

1956-1958. Оңтүстік Қазақстан облысы Киров ауданы В.И. Ленин атындағы орта мектептің дирек-торы.

1958-1963. Қазақ КСР Ғылым академиясы Тарих, археология және этнография институтының кіші ғылыми қызметкері.

1963.«ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан темір жолдарында жұмысшы кадрлардың қалыптасуы» атты тақырыпта тарих ғылымдарының кандидаты дәрежесін алу үшін диссертация қорғады.

1963-1968. Қазақ КСР Ғылым академиясының Қоғамдық ғылымдар бөлімінің ғылыми хатшысы.

1968-1980. Қазақ КСР ҒА Ш. Уәлиханов атын-дағы Тарих, археология және этнография институ-тының аға ғылыми қызметкері.

1974. «Қазақстан теміржолшы кадрларының қа-лыптасуы және дамуы (1917-1970)» атты тақырып-та тарих ғылымдарының докторы дәрежесін алу үшін диссертация қорғады.

9

1978-1981. Алматы халық шаруашылығы ин-ституты СОКП тарихы кафедрасының профессо-ры міндетін атқарушы (негізгі жұмыстан қол үзбей атқарған).

1979-2010. ҚР ҰҒА Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнография институтының докторлық диссертация қорғау жөніндегі Диссертациялық кеңестің мүшесі.

1980-1981. Қазақ КСР ҒА Ш. Уәлиханов атын-дағы Тарих, археология және этнография инсти-тутының Кеңестік Қазақстан мәдениеті тарихы бөлімінің меңгерушісі.

1981-1984. Қазақ КСР ҒА Ш. Уәлиханов атын-дағы Тарих, археология және этнография инсти-тутының Қазақ КСР тарихи және мәдени ескерт-кіштер жинағы бөлімінің меңгерушісі.

1981 жылдан бүгінгі күнге дейін. Абай атын-дағы ҚазПИ, қазіргі ҚазҰПУ-нің КСРО тарихы және Қазақстан тарихы кафедраларының профес-соры.

1983. Қазақ КСР ҒА корреспондент-мүшесі болып сайланды. Профессор атағы берілді.

1984-1985. Қазақ КСР ҒА Тарих, археология және этнография институты директорының орын-басары.

1984-1992. Қазақ КСР ҒА Ш. Уәлиханов атын-дағы Тарих, археология және этнография институ-

10

тының Кеңестік Қазақстан жұмысшы табы және индустриялық даму тарихы бөлімінің меңгерушісі.

1988.«КСРО-ның индустрияландыруы мен ин-дустриялық дамуы тарихының өзекті проблемала-ры» атты Бүкілодақтық ғылыми конференцияның ұйымдастыру комитеті төрағасының орынбасары.

1992-1994. ҚР ҒА Ш. Уәлиханов атындағы Та-рих және этнология институтының Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық проблемалары тарихы бөлімінің меңгерушісі.

1993. Қазақстанның қоғамтанушы-ғалымдары құрамында АҚШ-да ғылыми сапарда болды. Берк-ли және Сан-Франциско қалаларының универси-теттерінде лекция оқыды.

1993 жылдан бүгінгі күнге дейін. «Қазақ тарихы» журналының редакциялық алқа мүшесі.

1994-1995. ҚР ҒА Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының Қазақстанның тарихи демография бөлімінің меңгерушісі.

1995-2002. ҚР БҒМ Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының тарихи демография және жаңа заман бөлімінің меңгерушісі.

1998. «Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері» құрметті атағы берілді.

1998 жылдан бүгінгі күнге дейін «Отан та-рихы» журналының редакциялық алқа мүшесі.

2002 жылдан бүгінгі күнге дейін Ш. Уәлиха-

11

нов атындағы Тарих және этнология институтының Бас ғылыми қызметкері міндетін атқаруда.

2003. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі болып сайланды.

2008. Ресейлік Ғылым академиясы «Күнделікті өмірдегі адам мәселесі: өткені мен бүгіні» ғылы-ми кеңесінің қазақстандық аймақтық секциясы академик Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлының төрағалығымен құрылды.

12

ОСНОВНЫЕ ДАТЫ ЖИЗНИ И ДЕЯТЕЛЬНОСТИ АКАДЕМИКА НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ

НАУК РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН М.-А.Х. АСЫЛБЕКА

Асылбек Малик-Айдар Хантемирулы родился 15 января 1929 года в ауле Шардара Кзылкумского района Южно-Казахстанской области.

1945. Окончил казахскую среднюю школу № 7 в г. Шымкенте.

1945-1946. Учитель семилетней школы им. А.С. Пушкина Кзылкумского района Южно-Казах-станской области.

1946-1948. Студент Шымкентского учительского института им. Н.К. Крупской.

1948-1949. Учитель средней школы им. В.И. Ленина Кзылкумского района Южно-Казах-стан с кой области.

1949-1954. Студент исторического факульте-та Казахского государственного университета им. С.М. Кирова.

1953-1954. Исполняющий обязанности младше-го научного сотрудника Института истории партии при ЦК КП Казахстана (по совместительству с уче-бой).

1954-1955. Директор средней школы им.

13

В.И. Ленина Кзылкумского района Южно-Казах-станской области.

1955. Член Кзылкумского РК КП Казахстана Южно-Казахстанской области.

– Депутат Кзылкумского районного совета депу-татов трудящихся Южно-Казахстанской области.

1955-1956. Заведующий Кзылкумским район-ным отделом народного образования Южно-Казах-станской области.

1956-1958. Директор средней школы им. В.И. Ленина Кировского района Южно-Казахстанской области.

1958-1963. Младший научный сотрудник Ин-ститута истории, археологии и этнографии им. Ч. Валиханова Академии наук Казахской ССР.

1963. Защитил диссертацию на соискание ученой степени кандидата исторических наук на тему «Формирование кадров рабочих на железных дорогах Казахстана в конце ХIХ – начале ХХ вв.».

1963-1968. Ученый секретарь Отделения обще-ственных наук Академии наук Казахской ССР.

1968-1980. Старший научный сотрудник Ин-ститута истории, археологии и этнографии им. Ч. Валиханова АН КазССР.

1974. Защитил диссертацию на соискание уче-ной степени доктора исторических наук по теме

14

«Формирование и развитие кадров железнодорож-ников Казахстана (1917-1970)».

1978-1981. И.о. профессора Алматинского ин-ститута народного хозяйства по кафедре истории КПСС (по совместительству).

1979-2010. Член Диссертационного совета по защите докторских диссертаций при Институте истории и этнологии им. Ч. Валиханова НАН РК.

1980-1981. Заведующий отделом истории куль-туры Советского Казахстана Института истории, археологии и этнографии им. Ч. Валиханова АН КазССР.

1981- по настоящее время. Профессор кафедры истории СССР и кафедры истории Казахстана КазПИ им. Абая (ныне КазНПУ им. Абая).

1981-1984. Заведующий отделом Свода памят-ников истории и культуры КазССР Института исто-рии, археологии и этнографии им. Ч. Валиханова АН КазССР.

1983. Избран членом-корреспондентом АН КазССР.

Присвоено звание профессора.1984-1985. Заместитель директора Института

истории, археологии и этнографии им. Ч. Валиха-нова АН КазССР.

1984-1992. Заведующий отделом истории инду-стриального развития и рабочего класса Советского

15

Казахстана Института истории, археологии и этно-графии им. Ч. Валиханова АН КазССР.

1988. Зам. председателя организационного ко-митета Всесоюзной научной конференции «Акту-альные проблемы истории индустриализации и ин-дустриального развития» (Алматы).

1992-1994. Заведующий отделом истории соци-ально-экономических проблем Казахстана Инсти-тута истории и этнологии АН РК.

1993. Находился в США в научной командиров-ке в составе группы казахстанских ученых-обще-ствоведов. Выступил с лекциями в университетах г. Беркли и г. Сан-Франциско.

1993 - по настоящее время. Член редколлегии журнала «Қазақ тарихы».

1994-1995. Заведующий отделом исторической демографии Казахстана Института истории и этнологии им. Ч. Валиханова АН РК.

1995-2002. Заведующий отделом исторической демографии и нового времени Института истории и этнологии им. Ч. Валиханова МОН РК.

1998. Присвоено почетное звание «Заслуженный деятель науки и техники Казахстана».

1998 по настоящее время. Член редколлегии журнала «Отан тарихы».

2002 по настоящее время. Главный научный

16

сотрудник Института истории и этнологии им. Ч. Валиханова МОН РК.

2003. Избран академиком НАН РК.2008. Под председательством академика

Асылбека Малик-Айдара Хантемирулы создана региональная секция научного совета Российской Академии наук «Человек в повседневности: прошлое и настоящее».

17

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ

АКАДЕМИГІ М.-А.Х. АСЫЛБЕКТІҢҒЫЛЫМИ, ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖӘНЕ

ҚОҒАМДЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚЫСҚАША ОЧЕРКІ

Қазақстанның көрнекті ғалымы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, тарих ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының Бас ғылыми қызметкері Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы 85 жасқа толды. Ол 1929 жылы қаңтардың 15 жұлдызында Оңтүстік Қазақстан облысы, Қызылқұм ауданы, Шардара ауылында дүниеге келген.

Әкесі Белоруссия үшін ұрыстарда майданда қаза тапқаннан кейін буыны бекімеген жас Мәлік-Айдар үлкен отбасының қамқоршысы міндетін, ауыртпалықтарын атқарып, соғыс және соғыстан кейінгі алғашқы жылдардың қиыншылықтарын бастан кешіріп, 1945 жылы орта мектепті, ал 1948 жылы Шымкенттегі мұғалімдер институтын үздік бітіреді. Білімге деген құштарлық оны

18

Алматыға жетелеп, 1954 жылы осында Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетін де үздік дип ломмен оқып бітіреді. Еліміздің бас жоғары оқу орнында өткізген жылдарында жас ғалымның өзін дік шығармашылық ерекшелігінің қалыптасуына Б.С. Сүлейменов, Е.Б. Бекмаханов, С.Н. Покровский, Н.К. Киікбаев, Я.Д. Серовайский, И.З. Чумак, В.Ф. Шахматов және т.б. өз заманының көрнекті тарихшы-ғалымдары зор ықпал етті. Оқудың соңғы екі жылында ол Қазақстан Компартиясы ОК жанындағы Партия тарихы институтында кіші ғылыми қызметкер міндетін қоса атқарды.

Университетті үздік бітіріп, аспирантураға ұсынылғанына қарамастан, отбасындағы жағдайына байланысты оған әке шаңырағына қайтуына тура келді. Өзінен кейінгі інілеріне қамқорлық қажет еді. Мәлік-Айдар Хантемірұлы өзінің еңбек жолын ауыл мұғалімі қызметінен бастайды. Көп кешікпей-ақ оның ұйымдастырушылық қабілеті ескеріліп, оған орта мектепке жетекшілік ету сеніп тапсырылады, кейінірек ол Қызылқұм аудандық оқу бөлімін басқарады.

1958 жылы Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы өзінің университеттегі ұстаздары, Тарих, архео-логия және этнография институтының дирек -торы А.Н. Нүсіпбековтің, Б.С. Сүлейменов,

19

Г.Ф. Дахшлейгер сияқты көрнекті тарихшылар-дың және т.б. аға буын тарихшы-ұстаздары-ның шақыруымен Алматыға көшіп келіп, Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтына кіші ғылыми қызметкер болып жұмысқа тұрады. Осы уақыттан бастап оның өмірі мен қызметі академиялық ғылыммен үздіксіз байланыста келеді.

Өзінің 1960 жылы жарық көрген «Патша өкіметіне қарсы қазақ тіліндегі үндеу - өлең туралы (1905 ж.)» деген тұңғыш ғылыми мақаласын Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы ұлт-азаттық қозғалысына арнағанын ерекше атап өткен жөн. Мақала Омбы мемлекеттік мұрағатынан автор алғаш рет тауып, жариялаған өте сирек мәліметтер негізінде жазылған. Ол үндеу Қарқаралыдан шыққан омбылық телеграфист Мұхамед-Мақсұт Хамидуллин-Бекметовтің жергілікті халық арасында кең таралған араб графикасымен емес, конспирация мақсатында латын әріптерімен жазылған қазақ тіліндегі үндеу өлеңі негізінде жазылған еді. Алайда мұндай конспирация оны тінтумен, тұтқындалып, Далалық өлкеден жер аударылуымен аяқталған жазадан сақтап қала алмады. Патша әскерлерінің Жапониямен соғыстағы жеңілісін және жергілікті еңбекші бұқараның ауыр халін әшкерелеген бұл үндеу-өлең

20

халықты отарлық езгіге қарсы белсенді қимылдарға шақырады.

М.-А.Х. Асылбектің ғылыми өміріндегі белесті кезеңі – 1963 жылы «ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ға-сыр дың басындағы Қазақстан темір жолдарында жұмысшы кадрлардың қалыптасуы» атты тақырып-та кандидаттық диссертациясын үлкен жетістікпен қорғауы еді. Жас ғалымның ғылыми жетекшісі – кеңінен танымал қазақстандық ғалым, Қазақ КСР ҒА мүше-корреспонденті Г.Ф. Дахшлейгер болды. Қорғау кезіндегі ресми сарапшылар Қазақ КСР ҒА вице-президенті, Қазақстандағы ірі ғалым және ғылымның ұйымдастырушысы, академик А.Н. Нүсіпбеков пен танымал тарихшылар И.Г. Пичугин және Х.Х. Хабиев, сонымен қатар ресми емес оппоненттер ретінде сөз сөйлеген Е.Б. Бекмаханов, Б.С. Сүлейменов, М.Қ. Қозыбаев және т.б. жұмысты жоғары бағалады. Олар бұл күрделі проблеманы зерттеудегі ғалымның өзіндік пайымдауы мен Мәскеудегі, Ленинградтағы, Өзбекстандағы, Қазақстандағы, Орынбор және Омбыдағы мұрағат құжаттары мен материалдарын кеңінен пайдалануын атап көрсетті.

Жас ғалымның белсенді қызметі көзге түсіп, 1963 жылы Қазақ КСР ҒА-ның Қоғамдық ғылымдар бөлімінің ғылыми хатшысы қызметіне шақырылды. Бұл қызметте ол академиктер Қазақ

21

КСР ҒА вице-президенті С.Б. Бәйішевтің, бөлімнің академик-хатшысы М.С. Сильченконың және оның орынбасары С.К. Кеңесбаевтың басшылықтары-мен жұмыс істеді. Олар жас ғалымның ғылыми шығармашылық деңгейінің өсуіне зор ықпал етті. М.-А.Х. Асылбек Қазақ КСР ҒА президиумы аппаратындағы әкімшілік жұмысты ғылыми-зерттеу ісімен табысты ұштастырды. ХХ ғасырдың 60-жылдарының ортасында оның «Қазақстан теміржолшылары бірінші орыс революциясы жылдарында (1905-1907 жж.)» (Алматы, 1965, 10 б.т.) деген тұңғыш, өте тартымды әрі мазмұнды монографиялық еңбегі жарық көрді. Бұл еңбекте және басқа да көптеген ғылыми мақалаларында ол Ресей империясының отары – Қазақстанның ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының өзекті мәселелерін тыңғылықты зерттеді. Ұлы Сібір, Рязань-Орал, әсіресе Орынбор-Ташкент, сондай-ақ Алтай, Жетісу және т.б. темір жолдардың, сонымен бірге Екібастұз, Ленгір және т.б. жергілікті өндірістік маңызы бар темір жол тармақтарының құрылысы мен пайдалануға берілуі Қазақстанды Ресейдің капиталистік өнеркәсібінің шикізат шылауы мен тауар өткізетін рыногына айналдырды. Бұл сол экономикалық жағдайдың тек тереңдеп қана емес, сонымен бірге отарлық шеткері

22

аймақтарға кеңінен енуін де қамтамасыз етті. Өлкедегі теміржолдардың жүк тасымалын (шеттен әкелуі мен шетке тасуын) талдау нәтижесінде тау-кен өндірісі мен ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу кәсіпорындарының, тауарлы мал шаруашылығының, қала тұрғындарының, сауда және т.б. өсуі, осы темір жолға жақын аймақтардың дамуына әсер еткені де кітапта кеңінен зерттелді.

Кітапта Қазақстан темір жолдарында жұмысшы кадрларының қалыптасу процесі, әсіресе оны толықтырудың әлеуметтік көздері, құрамы, саны және әлеуметтік белсенділігі кеңінен пайымдалған. Автор жергілікті тұрғындар мен қоныс аударушылардың көптеген әлеуметтік топтарының темір жол құрылысшылары мен темір жолдың өзінде істейтін жұмысшылар қатарын толықтырып отырғанын өте нақты дәлелдеген. Бұлар Ресейдің орталық губернияларындағы жолдардан келген маманданған жұмысшылар, әскерден босатылған төменгі шендегілер, кедейленген қоныс аударушы-шаруалар, қала кедейлері, қолөнершілер, сонымен қатар маусымдық табыс табуға шығатын қазақ шаруалары және т.б. еді. Монографияда Сібір магистралі, Орынбор, Ташкент, Жетісу жолдары, сонымен қатар Екібастұз және т.б. өнеркәсіпті-өндірісті тармақтарда қазақтардың кең көлемде құрылыс жұмыстарына араласқандығын көрсететін

23

құнды фактілер бар. Қазақстан теміржолшылары-ның 1905-1907 жж. 5-6 мың адамнан 1917 ж. 30 мыңға дейін өсу жолының динамикасы ең алғаш рет көрсетіліп, олардың категориялары (тұрақты, күнделікті және т.б.) мен жағдай ерекшеліктері, ұлттық құрамы талданған. Патша әкімшілігі «бұратаналарды» теміржол транспортына, әсіресе поездардың қозғалысына байланысты жұмыстарға жолатпады, қазақтар, құрылыс және жөндеу жұмыстарына кең көлемде қатысқанымен, ресми шектеушілік және мамандығы мен техникалық дәрежесінің жеткіліксіздігі нәтижесінде, 1917 ж. теміржолшылар қатарында 20 %-дай ғана болды. Орынбор, Петропавл, Орал, Перовск және солар сияқты айтарлықтай ірі шеберханалар мен деполары бар станцияларда маманданған жұмысшылардың шоғырлануы, ал олардың араларында негізінен Ресейдің орталық теміржолдарынан шыққан, көп жағдайда жұмысшылардың толқуларына қатысқаны үшін қудаланғандықтан қоныс аударып келгендер көп еді, олардың елдің орталық және т.б. аудандарымен байланыстары, теміржол телеграфының тәуліктік жұмысы және поездардың үздіксіз қозғалысы, басқа да әлеуметтік-саяси факторлар теміржолшыларды Қазақстандағы революциялық қозғалыстың алдыңғы қатарына шығарды.

24

М.-А.Х. Асылбектің монографиясы мен басқа да көптеген еңбектерінде Қазақстан темір-жолшыларының 1905-1907 жж. бірінші орыс революциясына, сонымен қатар Ақпан және Қазан революцияларына белсенді қатысуы бүкілресейлік оқиғалармен тығыз байланыста қаралған. Оларда теміржолшылардың ереуілдеріне көп көңіл бөлін-ген, сондай-ақ кәсіподақ, РСДЖП-ның жергілікті топтары мен ұйымдары және басқа партиялар мен қозғалыстардың да қызметтері зерттелген. Перовск, Петропавл, Орал және басқа да станциялардағы теміржол комитеттерінің 1905-1907 жж. революция кезеңіндегі жағдайы мен алар орны баса көрсетілген, себебі олар жаңа революциялық биліктің бастамасы болған Жұмысшы депутаттарының кеңестерімен деңгейлес еді. М.-А.Х. Асылбектің бұл монографиясының өте құндылығы – онда алғаш рет бұған дейін зерттелмеген ХІХ ғасыр аяғы – ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан темір жолдарында жұмысшы мамандардың қалыптасу үрдісі жан-жақты зерттелген, сол кезеңдегі өлкенің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуындағы жағдайы мен орны анықталған. Кітап Республика мен одан тысқары аймақтардың ғылыми қауымының жоғары бағасын иеленді, оның куәсі – (Казахстанская правда. 1966. 18 қазан) газетіндегі Е. Ділмұхамедов пен В. Басиннің «Алғашқы қадам»,

25

«Ленинское знамя» (1966, 3 желтоқсан) газетіндегі Н.Э. Александровтың «Үлкен жолдың кезеңдері», («Путь Ленина». 1966. 22 қараша) газетіндегі Н. Ивановтың «Жаңа кітаптар» және т.б. да жақсы пікірлер айтылған рецензиялардың жарық көруі.

М.-А.Х. Асылбек Қазақстанның индустриялық дамуы және жұмысшы табы тарихына байланысты Кеңес Одағының көрнекті мемлекеттік және қоғамдық-саяси қайраткері – Тұрар Рысқұловтың өмірі мен қызметін зерттеді. 1969 ж., яғни бұдан 45 жыл бұрын, 1930-шы жж. саяси қуғын-сүргін құрбандарының мәселесін баяндауда шектеушілік бар уақытта, М.-А.Х. Асылбек академик А.Н. Нүсіпбековтің қолдауымен «РСФСР ХКК жанындағы Түркістан-Сібір темір жолын салуға Жәрдемдесу комитетінің қызметі туралы» (Қазақ КСР ҒА Хабаршысы. Қоғамдық ғылымдар сериясы. 1969, № 6) ғылыми мақала жариялады, бұл Коми-теттің төрағасы Т. Рысқұлов – сол кезде РСФСР ХКК төрағасының орынбасары еді. «Рысқұловтікі» деген атақ алған Түрксіб құрылысына Жәрдемдесу комитеті магистральдың құрылысын сәтті жүргізіп, оны уақытында аяқтауға, пайдалануға беруге көп қызмет атқарып, ықпал етті. Әсіресе жол бойына жақын аудандардың экономикалық ерекшеліктерін зерттеуде, құрылысты қаржымен, материалдармен, техникамен жабдықтауда, маманданған жұмысшы

26

күшімен қамтамасыз етуде ол қыруар еңбек етті. Комитеттің ұсынысымен шеттен жұмыс күшін әкелуді шектеп, құрылыс жұмысына ашаршылық кезінде босқын болған қазақтарды кеңінен тартуды жүзеге асырды, кейінірек олар магистральдың пайдалану жұмысына тұрақты қабылданды. Осының нәтижесінде Түрксіб Қазақстандағы жаңа жұмысшы табының ұлттық кадрларын даярлайтын ошағына айналды. Түрксіб құрылысына Жәрдемдесу комитетінің басында тұрған Т. Рысқұловтың қызметі М.-А.Х. Асылбектің басқа да еңбектерінде баяндалды, сонымен қатар Т. Рысқұловтың үш томдық, кейін бес томдық шығармалар жинағына да (1997-1998 жж., 2007 ж. Алматы қаласында жарық көрді) редколлегия мүшесі және құрастырушылардың бірі болды.

М.-А.Х. Асылбетің алғашқы еңбектерінің өзінде-ақ ғылыми және зерттеу әдістеріне тән негізгі бағыттары – кеңестік тарих мектебінің ең жақсы дәстүрлерінің рухындағы кең ауқымдылық және прагматизм, құбылыстарды терең талдау, мол деректерді жан-жақты, әрі объективті пайдалану айқын аңғарылды.

1968 жылы М.-А.Х. Асылбек әкімшілік жұмысты қалдырып, өз қызметін тарих ғылымына толықтай арнайды. Алғашында Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография

27

институтында аға ғылыми қызметкер, ал 1980 жылдан бері бөлім меңгерушісі қызметін атқарады. Ұзақ әрі тынымсыз еңбектің нәтижесінде «Қазақ-стан теміржолшы кадрларының қалыптасуы және дамуы (1917-1970 жж.)» монографиясы 1973 ж. Алматыда жарық көрді. Бұл еңбекте тұңғыш рет Республика жұмысшы табы мен инженер-техникалық интеллигенциясының бірден-бір ірі әрі алдыңғы қатарлы тобының кеңес дәуіріндегі жарты ғасырдан астам тарихи жолы кешенді түрде зерттелген. Аталмыш еңбек Москва, Алматы, Астана, Ташкент және Орынбор мұрағаттарындағы жаңа мұрағаттық құжаттар мен материалдар негізінде жазылып, онда Қазақстанды шапшаң индустриаландыру ерекшеліктері анықталды. Үлкен территория мен пайдалы қазбаларға бай аймақтарды игеруде алдыңғы қатарға транспорт, оның ішінде теміржол шықты, ол қала мен ауылды, өнеркәсіп пен ауылшаруашылығын байланыстыруды жүзеге асырар еді, сонымен қатар халықты Республиканың өз ішіндегі жүйемен және Кеңес Одағының Орталық және басқа да аймақтарымен байланыстырар еді. Қазақстанның экономикалық өмірінің күре тамырына айналған теміржол транспорты жаңа жұмысшы кадрлар мен инженер-техникалық қызметкерлерді, әсіресе кешегі қазақ шаруаларынан даярлау мен

28

тәрбиелеудің ірі ошағына айналды. Монографияда теміржолшы кадрларды қалыптастырудың ең басты кезеңдері, әлеуметтік көздері мен оны толықтыру жолдары, ХХ ғасырдың 20-30 ж.ж. жұмыссыздыққа қарсы күрес, Түрксіб, Трансқазақстан магистралінің (Петропавл-Көкшетау, Көкшетау-Ақмола, Ақмола-Қарағанды және т.б.) учаскелері мен басқа да теміржол тармақтарының құрылысы мен пайдалану жұмысына қазақ шаруаларын, бірінші кезекте ашаршылық босқындарын тартудың ерекшеліктері зерттелген. Теміржол транспортында басқалармен салыстырғанда көбірек шоғырланған ұлттық кадрларға аса көп назар аударылған, ал осы фактор бүгінгі күнге дейін дәстүрге айналған. Монографияда теміржолшылардың Қазақстанның экономикалық қуатының өсуіне қосқан үлесі, әсіресе фашистік Германия мен милитаристік Жапонияға қарсы Кеңес Одағының Ұлы Отан соғыс кезінде және соғыстан кейінгі жұмысы нақты көрсетілген. Онда қазақ ауылдарынан шығып, ірі өндіріс басшылары мен еңбек озаттары болған республиканың атақты теміржолшылары туралы қызғылықты фактілер мен тұжырымдамалар бар.

М.-А.Х. Асылбектің кеңес заманындағы Қазақстанның индустриялық дамуы мен жұмысшы табының тарихындағы аз зерттелген осы проб-лемаға арналған бұл монографиясын бұрынғы

29

КСРО-ның ғылыми қауымы жоғары бағалады. М.Қ. Қозыбаевтың, Т.Б. Балақаевтың, Р.Б. Сүлейменовтің, Л.И. Киселеваның, К. Нұрпейісов тың, Н.Г. Пан мен Г.В. Виноградов-тың, Ю.И. Романовтың және көптеген басқа да ғалымдардың (қараңыз: История СССР. 1975. № 6; Қазақстан коммунисі. 1974. № 3; Социалистік Қазақстан. 1974. 22 май; Казахстанская правда. 1974. июль; Народное хозяйство Казахстана. 1974. № 6; Гудок. 1974. 13 январь және 21 февраль) рецензияларында автордың Қазақстан жұмысшы табының ірі тобы – теміржолшылардың тарихи ұзақ уақытқа созылған күрделі де және көп қырлы қалыптасу процесін шынайы, объективті жағдайда тұжырымдағаны, оны пайымдауда өте бай деректік базаны ұтымды да және нақты пайдаланғаны көрсетілген. Бұл еңбектің жаңашылдығы, зерттелген проблеманы сын көзбен талдау ерекшелігі атап көрсетілген.

М.-А.Х. Асылбек бұл проблема бойынша көп-те ген мақалалар жариялады, 1972 жылы сәуірде Донецк қаласында өткен «КСРО-ның жұмысшы табы және индустриялық дамуы» атты Бүкілодақ-тық ғылыми конференцияда «Қазақстандағы соци-алистік индустрияландырудың кейбір ерекшелік-тері» деген тақырыпта баяндама жасады.

Қарқынды ғылыми-зерттеу жұмысының нәти-

30

жесінде 1974 жылы «Қазақстан теміржолшы ка-дрларының қалыптасуы және дамуы (1917-1970 жж.)» атты тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Бұл докторлық диссертация республика-ның ғылыми өмірінде айтарлықтай оқиға болды. Ізденушінің ғылыми кеңесшісі көрнекті ғалым, академик А.Н. Нүсіпбеков, ресми оппоненттері – белгілі кеңес ғалымы т.ғ.д., бүгінде академик Г.А. Куманев, қазақстандық жоғары дәрежелі зерт-теушілер А.Р. Ахметов, Н.Н. Дауылбаев болды. Ресми емес оппоненттер сапында Қазақстан мен бұрынғы КСРО-ға белгілі ғалымдар Л.С. Рогачев-ская, И.П. Остапенко, С.Н. Покровский, П.Г. Галу-зо, Н.К. Киікбаев, М.Қ. Қозыбаев және де респуб-ликаға белгілі теміржолшы, Түрксібтің бұрынғы бастығы Ж. Омаров шығып сөз сөйлеп, өз пікір-лерін айтты. Олардың барлығы қорғауға ұсынылған диссертацияны жоғары бағалады.

М.-А.Х. Асылбектің С.Б. Нұрмұхамедов және Н.Г. Панмен бірлесе жазған «Қазақстан жұмысшы табының индустриялық кадрларының өсуі (1946-1965 жж.)» деген атпен 1976 жылы Алматыда жарық көрген үшінші монографиясын да ғылыми қауым өте жақсы қабылдады. Бұл осы тақырыпқа алғашқы қорытылған еңбек еді. Онда соғыстан кейінгі алғашқы онжылдықтарда жұмысшы табы дамуының негізгі проблемасы жан-

31

жақты әрі кешенді талданған еді. Монографияда жұмысшыларды толықтырудың көздері мен формалары, олардың мәдени-техникалық деңгейінің өсуі, маман даярлаудың әртүрлі жолдары мен формалары, еңбек және тұрмыс жағдайлары, материалдық тұрмыс жағдайының проблемаларының өзекті мәселелері зерттелді. Мол деректік база, сын көзбен талдау және қорыту, қаралған мәселенің айқындылығы, тарих ғылымының соңғы жылдардағы методологиялық жетістіктерін тиімді пайдалану кейбір даулы, дискуссиялы мәселелерді айқын ашып көрсетуге көмегін тигізіп, оқиғалар мен фактілерді дұрыс бағалауға мүмкіндік берді. Жұмысшы табының қалыптасуы мен дамуының жалпы заңдылықтарын зерттеумен қатар, бұл алғашқы арнаулы зерттеуде республиканың әлеуметтік-экономикалық жағдайы-нан туындаған ерекшеліктері дұрыс көрсетіледі. Еңбекте тұңғыш рет жұмысшылардың дамуының басты факторларының бірі – демографиялық және ұлттық құрамы, кәсібі, еңбек өтімі және т.б. қырлары кешенді түрде қаралды. Онда ұлттық кадрлардың өсу проблемасына басты назар аударылды.

Іргелі зерттеулер нәтижесі ретінде Алматыда орыс тілінде шыққан «Кеңестік Қазақстан жұмысшы табының тарихы» (1987 ж., І том, 1988 ж. ІІ томдарын) еңбегін ерекше атауға болады.

32

Бұрынғы КСРО көлемінде бұл еңбек ұлттық республикаларда шыққан алғашқы басылым. Оның алғашқы Бас редакторы академик А. Нүсіпбеков еді. 1983 ж. ол қайтыс болғаннан кейін, еңбекті баспаға даярлаудың, шығарудың бар салмағы бас редактордың орынбасары, жауапты редактор М.-А.Х. Асылбекке түсті. Ол бұл көлемді еңбектің негізгі авторларының бірі болды.

М.-А.Х. Асылбек басқарған бөлім, КСРО Ғылым академиясының КСРО тарихы институтымен бірлесе отырып, 1988 ж. Алматыда «КСРО-ның индустрияландыруы мен индустриялық дамуы тарихының өзекті проблемалары» атты Бүкілодақтық ғылыми конференция өткізді. Бұл конференцияны Ұйымдастыру комитеті төрағасының орынбасары болған Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы «Орта Азия республикалары мен Қазақстанның социалистік индустрияландыру тәжірибесі: заңдылықтары мен ерекшеліктері» деген негізгі баяндаманы (К.А. Акилов және С.Б. Нұрмұхамедовпен бірге) жасады.

80-жылдардың екінші жартысынан бастап ғалымның негізгі ғылыми шығармашылығы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық даму тарихына арналды. М.-А.Х. Асылбек пен Ә.Б. Ғалидың орыс тілінде шыққан «Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық процестер (1917-1980

33

жж.)» (Алматы, 1991) монографиясы ғылыми жұртшылыққа бірден танылды. Оның бұрын идеологиялық себептермен тарих ғылымындағы назар аударылмаған саласы – тарихи демографияға нағыз қарқынды бетбұрыс әкелгенін еш әсіреле-мей-ақ айтуға болады. Бұл еңбекте Қазақстанның әлеуметтік-демографиялық ұзақ тарихи кезеңге созылған дамуы елдегі кең көлемді әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер негізінде алғаш рет біртұтас және жан-жақты қарастырылған. Республикадағы әлеуметтік-демографиялық даму-дың басты факторлары мен бағыттарына кешенді көзқарас авторлардың бұл процестің болашақтағы дамуына ғылыми-тұжырымдамалық болжамдар жасатты. Тұтастай алғанда, бұл зерттеу жұмысы жаңа методологиялық деңгейде тарихи демография проблемаларын айшықтауды нақтылады, оны шешудің жолдарын да көрсетті.

Осы зерттеудің жалғасы ретінде өзекті, әрі кезек күттірмейтін, терең зерттеуді қажет ететін М.-А.Х. Асылбек пен В.В. Козинаның 1995 ж. «Қазіргі Қазақстанның демографиялық процес-тері» атты монографиясын айтуға болады. Бұл еңбекте Қазақстан халқының өсіп-өну проблемасы экология және денсаулық сақтау мәселесімен тығыз байланыста қарастырылған. Зерттеуде респуб-ликаның әлеуметтік-экономикалық дамуы ның

34

демографиялық процестерге ықпалы талданған, ал бұл әлемдік қаржылық дағдарыс жағдайында тәжірибелік маңызы өте зор мәселе. Қазақстанның индустриялық, әлеуметтік-демографиялық және саяси дамуының өзекті проблемаларын ғалым тарихнама проблемаларымен тығыз байланыста қарастырады. Атап айтқанда, ол осы салада тек қана соңғы жылдары көптеген мақалалар жариялады.

М.-А.Х. Асылбек өзінің ұстаздары, Қазақ-станның көрнекті тарихшы ғалымдарының аға буын өкілдерінің еңбегіне зор құрметпен қарап, соңғы жылдары академик А.Н. Нүсіпбековтің, ҚР ҰҒА мүше-корреспонденті Б.С. Сүлейменовтің, тарих ғылымдарының докторы П.Г. Галузоның бай шығармашылық және ғылыми мұраларын зерттеу мен пайымдап қорытындылауда көп еңбек етуде. Оның тікелей араласуымен және басшылығымен А.Н. Нүсіпбековтің «Қазақстан тарихының мәселелері» (Алматы, 1989, 19,2 б.т.) атты таңдамалы шығармалар жинағы және оның еңбектерінің биобиблиографиясы (Алматы, 1989, 2,6 б.т.) баспадан шықты. Академиктің ғылыми және қоғамдық қызметі туралы кіріспе және қысқа очерктен басқа, (Егемен Қазақстан. 1996. 5 маусым) газетінде «Айтулы Ақаң еді», (Қазақстан тарихы. 1997. № 2) журналында «Тарихшы-академик» атты мақалалары жарияланды. М.-А.Х. Асылбектің

35

көптеген ірі талдаулы-сараптамалық мақалаларды Б.С. Сүлейменов мұрасына арнады. Ғалым өз еңбектерінде отан тарихының сан-саналы бағытын қамтыған күрделі де іргелі мәселелерін зерттеді. Ол «Қазақ ССР тарихы» – бес томдық (көне заманнан бүгінге дейін), «Кеңестік Қазақстан жұмысшы табының тарихы» - екі томдық, «Қазақстан тарихы. Очерктер» қазақ және орыс тілдерінде – (Алматы, 1993-1994 ж.ж.), «Қазақстан тарихы» – ағылшын тілінде (1998), сондай-ақ, бес томдық «Қазақстан тарихы» (Алматы, 2010) сияқты күрделі еңбектердің негізгі авторларының бірі. Әсіресе соңғы басылымының 3, 4-томдарына оның қосқан үлесі мол болды. Бұл түйінді, іргелі еңбектерде ғалым Қазақстанның ХІХ ғ. екінші жартысы мен ХХ ғ. тарихының сан-салалы және кең ауқымды проблемаларын қарастырды.

Автор Қазақстанның индустриялық дамуы тарихнамасындағы талқылауды қажет ететін мәселені, атап айтқанда, оның мерзімдік кезеңдерін белгілеуді алғаш көтерді. Өз концепциясының негізінде, ол Қазақстанда индустрияландыру Ұлы Отан соғысы қарсаңында аяқталмаған, онан кейін де жалғасты деген тұжырымдаманы құжаттық және логикалық негізде пайымдады.

Қазақстанның демографиялық ахуалын объек тивті тұрғыда зерттеу нәтижесінде,

36

М.-А.Х. Асылбек алғашқы болып Қазақстан халқының ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы саны мен ұлттық құрамын, еліміздің қазіргі территориясына сай, территориялық (қала-село-аймақтар) орналасуын және басқа демографиялық ерекшеліктерін нақтылап, анықтап берді. Ғалымның бұл тұжырымы Қазақстан халқының Кеңес дәуірі мен қазіргі егемендік жағдайда өсіп дамуын салыстырмалы түрде талдауға жол ашты. Миграциялық толқындардың республика тұрғындарының әлеуметтік және ұлттық құрамына әсерін, демографиялық апаттардың себептері мен зардаптарын анықтады, қазақтардың өз жерінде аз ұлтқа айналуын, олардың экономиканың индустриялық салаларындағы азшылдығын жан-жақты талдап қана қоймай, сонымен қатар қала тұрғындары құрылымында да төмендігін терең зерттеді. Ғалымның еңбектерінде Қазақстан қоғамының әлеуметтік құрамындағы өзгерістерге жаңа көзқарас ерекше пайымдалған. М.-А.Х. Асылбектің тарихи демография проб-лемалары бойынша еңбектері қоғамдық ғылымдарға барынша ықпал етіп, үстемдік жүргізген кеңестік идеологиялық факторлардың салдарынан ұзақ уақыт бойы тоқырауға ұшыраған ғылымның бұл саласына ірі бетбұрыс әкелді деп батыл айтуға болады.

37

М.-А.Х. Асылбектің ғылыми шығармашылы-ғында айқын көзге түсетін ерекшелігі – оның зерттеу тақырыптарының жан-жақты, кешенді түрде болуы және терең талдануы. Ол индустриялық өзгерістер мен әлеуметтік-демографиялық даму үрдістерін бүкіл қоғам тарихымен тығыз байланыста қарайды. Ғалым зерттеулеріндегі методологиялық пайымдаулар зерттелген мәселелерді объективті түрде және жан-жақты талдауға мүмкіндік береді. М.-А.Х. Асылбек Қазақстан халқы туралы өзекті мәселелерді қарастыру үшін өте маңызды, өзіндік бірқатар методологиялық қағидаларды қалыптастырды. Ғалым тарихымыздағы «ақтаң-дақтарды» зерттеуге де көп көңіл бөлуде.

Қазақстандағы демографиялық процестерге арналған М.-А.Х. Асылбектің еңбектерінде тарихи демографияның өзекті мәселелері тұжырым-да малық тұрғыдан қайта пайымдалып, халық санының өсімі мен құрамындағы өзгерістер әлеуметтік-экономикалық өмірмен және қоршаған ортада қалыптасқан жағдаймен тығыз байланыста қарастырылады.

М.-А.Х. Асылбек 351 ғылыми еңбектерінің, оның ішінде 15 монографияның авторы. Оның ең бектерінің ғылыми құндылығы жоғары болу-мен қатар, оның практикалық маңызы да өте зор. Қазақстанның бүгінгі таңдағы демо-

38

гра фия лық ахуалына қатысты зерттеулері, әсіресе халықтың өсіп-өнуіндегі келеңсіздіктің себептерін, тұрғындардың негізгі әлеуметтік топтарының бүгінгі таңдағы жағдайын айқындауы ғылыми негізделген тұжырымдар. Бұл қазіргі демографиялық саясатты саралау мен жүзеге асыру үшін өте маңызды.

Оның Қазақстан тарих ғылымының дамуына қосқан зор үлесі республиканың және одан да тысқары аймақтардың ғалымдар қауымына кең танымал. Ол редакциялық-баспа жұмыстарына да ауқымды үлес қосты, тарихтың өзекті проб-лемаларын қамтитын көптеген монографиялар мен жинақтардың редакторы. М.-А.Х. Асылбек таяу және шет елдердің жетекші демограф-ғалымдарымен тығыз ғылыми байланыс орнатқан. Оның ғылыми және педагогикалық қызметі тек қана Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар шет елдерде де кең танымал әрі жоғары бағаға ие. Ол 1992 ж. АҚШ ғалымдарының шақыруымен Сан-Франциско және Беркли (АҚШ) қалаларындағы университеттерде тарихи демография және әлеуметтік тарихтың өзекті проблемаларынан лекция оқыды.

М.-А.Х. Асылбек Қазақстан ғылымын көптеген елдерде үлкен абыроймен танытқан ғалым. Ол 1995 жылы Москвада өткен

39

социологтар мен демографтардың, 1997 жылы Берлинде өткен «Орталық Азиядағы миграция: оның даму мен тұрақтылыққа әсері» атты халықаралық конференцияларға, 2008 жылы Москвада өткен «КСРО-да болған жаппай ашаршылықтың тарихи және саяси мәселелері (30 жылдар)» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференциялар мен т.б. көптеген ғылыми жиындарға белсене қатысты. Академик М.-А.Х. Асылбектің төрағалығымен 2008 ж. Ресей Ғылым академиясының «Күнделікті өмірдегі адам: өткені мен болашағы» Ғылыми кеңесінің аймақтық секциясы құрылды.

Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының бас ғылыми қызметкері, ҰҒА академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор М.-А.Х. Асылбек республика халқы-ның революцияға дейінгі, кеңес дәуіріндегі және тәуелсіздік кезіндегі негізгі өзекті мәселелерін зерттеу жұмыстарына жетекшілік етуде.

М.-А.Х. Асылбектің басшылығымен 2008 ж. Тарих және этнология институтының бір топ демограф-ғалымдары Қазақстан мұрағаттарында кездеспейтін 1937 ж. және 1939 ж. халық санақтарының облыстар мен аудандар, қалалар мен ауылдар бөлігіндегі Қазақстанға қатысты материалдарды Ресей мұрағаттарынан тауып,

40

Қазақстанға жеткізді. Бұл құжаттар 1930-жж. Қазақстан тарихының шынайы тарихи шындығын айқындауда зор ғылыми маңызға ие. Қазіргі кезде ғалымның басшылығымен 4 томдық «1937 ж. және 1939 ж. Бүкілодақтық халық санақтарындағы Қазақстан халқы» атты кітап баспаға дайындалуда.

М.-А.Х. Асылбек Қазақстанның тарихшы-демо-графтарының көшбасшысы. Осы саладағы өзінің ғылыми мектебін құрып, жоғары білікті ғылыми ізбасарларын даярлауда. Оның жетекшілігімен 12 ғылым докторлары, 50 ғылым кандидаттары диссертациялар қорғады.

Өнегелі шәкірт, ұлағатты ұстаз белестерінен өткен академик М.-А.Х. Асылбек соңғы жылдары дамып келе жатқан отандық тарих ғылымындағы тұлғатану саласына да өзіндік үлесін қосуда. Оның жетекшілігімен және қатысуымен қазақтың көрнекті қайраткерлері Ә. Бөкейхан, М. Тынышпаев, Т. Рысқұлов және т.б., танымал ғалым-ұстаздар А.М. Панкратова, П.Г. Галузо, С.Б. Бәйішев А.Н. Нүсіпбеков, Б.С. Сүлейменов, Т. Тәжібаев, Б.А. Төлепбаев, Г.Ф. Дахшлейгер, Р.Б. Сүлейменов, М.Қ. Қозыбаев және Ж.Қ. Қасымбаевтың ғылыми мұрасы мен қызметіне арналған диссертациялық жұмыстар қорғалып, монографиялық еңбектер мен мақалалар жарық көрді.

Ол ғылым саласындағы іргелі ізденістермен

41

қатар ғылыми-педагогикалық қызметін де жалғас-тырып келеді. Ұзақ жылдар бойы Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті тарих факультетінің профессоры ретінде тарихшы студенттерді тәрбиелеуде жемісті еңбек етуде.

М.-А.Х. Асылбек 1983 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі болып сай-ланды, профессорлік ғылыми атаққа ие болды, ал 1998 жылы оған «Қазақстанның еңбек сіңір-ген ғылым және техника қайраткері» деген атақ берілді. 2003 жылы ҚР ҰҒА академигі болды. М.-А.Х. Асылбек кең ауқымда ғылыми ұйым-дастырушылық және қоғамдық жұмыстар атқаруда. ҚР ҰҒА «Қазақстан тарихы» проблемалық ғылыми кеңесінің», «Қазақ тарихы», «Отан тарихы» және т.б. журналдардың редакциялық алқасының мүше-сі.

М.-А.Х. Асылбек Алматыда 55 жылдан артық тұрақты тұрса да туған елі – Мырзашөл мен Сыр бойынан қол үзген жоқ. Жиі араласып, қолдан келген көмегін көрсетіп келеді. Қазіргі Мақтарал мен Шардара аудандарының құрметті азаматы.

Ол үлгілі отбасы, төрт ұл-қыз тәрбиелеп өсірді, немере-шөберелер сүйді. Үлкен ұлы – Тимур республикаға белгілі суретші, екінші ұлы – Мұрат тәжірибелі құрылысшы, қызы – Жәмиля әке жолын қуып, тарихшы болды. Тарих ғылымдарының

42

докторы, профессор ретінде ағылшын тілінде жоғарғы оқу орындарында тарихтан дәріс береді. Кіші қызы – Айым биыл мектепке барады.

Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбек өзінің 85 жылдық мерейтойын шығармашылық күш-қуаты кемелденген, әлі де жүзеге асыратын мол ойлар мен идеяларға толы кезеңде қарсы алуда.

Х.М. Әбжанов.Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және

этнология институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА

мүше корреспонденті

Қ.С. АлдажұмановШ.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих жәнеэтнология институтының Бас ғылыми

қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты

43

КРАТКИЙ ОЧЕРК НАУЧНОЙ, ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ И ОБЩЕСТВЕННОЙ

ДЕЯТЕЛЬНОСТИ АКАДЕМИКА НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ

НАУК РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН М.-А.Х. АСЫЛБЕКА

Исполнилось 85 лет Малик-Айдару Хантемир-улы Асылбеку – выдающемуся ученому, академику Национальной академии наук Республики Казах-стан, заслуженному деятелю науки и техники Ка-захстана, доктору исторических наук, профессору, главному научному сотруднику Института истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова Министерства образования и науки Республики Казахстан. Он ро-дился 15 января 1929 г. в ауле Шардара Кзыл-Кум-ского района Южно-Казахстанской области в семье уважаемого главы аула, организатора сельскохозяй-ственного производства Хантемира Асылбека.

Еще подростком на его плечи легли трудности военных и первых послевоенных лет, когда после гибели в боях за Белоруссию его отца, на неокрепшие плечи юного Малик-Айдара легли тяготы и заботы большой семьи. В 1945 г. он окончил среднюю школу, и поступил в Чимкентский учительский институт, который окончил в 1948 г. с отличием, стремление к знаниям привело его в Алма-Ату, где

44

он в 1954 г. окончивает с отличием исторический факультет КазГУ им.С.М. Кирова. В годы учебы в главном высшем учебном заведении республики на становление молодого ученого, формирование его творческой индивидуальности огромное влияние оказали выдающиеся ученые-историки своего времени Е.Б. Бекмаханов, А.Н. Нусупбеков, Б.С. Сулейменов, С.Н. Покровский, Н.К. Кийкбаев, Я.Д. Серовайский, И.З. Чумак, В.Ф. Шахматов и другие преподаватели, отметившие способности юного студента. Два последних года учебы он еще тогда совмещал с работой в Институте истории партии при ЦК Компартии Казахстана на должности младшего научного сотрудника.

По окончании университета, несмотря на рекомендацию в аспирантуру, он был вынужден вернуться домой, поскольку как старший в семье он должен был проявить заботу о младших братьях. Малик-Айдар Хантемирулы начал свою трудовую деятельность в качестве сельского учителя. Очень скоро проявились его организаторские способности. Ему доверяют руководство средней школой, а затем он возглавляет Кзыл-Кумский районный отдел народного образования.

В 1958 г. по приглашению его наставника по университету, директора Института истории, ар-хеологии и этнографии А.Н. Нусупбекова, извест-

45

ных ученых Б.С. Сулейменова, Г.Ф. Дахшлейгера и других ученых-историков старшего поколения, М.-А.Х. Асылбек переезжает в Алма-Ату и при-ступает к работе в Институте истории, археологии и этнографии им. Ч.Ч. Валиханова на должности младшего научного сотрудника. С этого времени его жизнь становится неразрывно связанной с ака-демической наукой.

Примечательно, что первую свою научную статью «О революционной прокламации 1905 г. на казахском языке», увидевшую свет в 1960 г., М.-А.Х. Асылбек посвятил национально-освободи-тельному движению Казахстана в начале ХХ века. Статья, написанная на основе уникального источ-ника, впервые обнаруженного в Омском госархиве и обнародованного автором, была посвящена дея-тельности омского телеграфиста Мухамеда-Мак-сута Хамидуллина-Бекметева, выходца из Карка-ралинска и его стихотворению- призыву на казах-ском языке, написанного не на арабской графике, распространенной среди коренного населения, а в целях конспирации – на латинице. Как показали по-следующие события, это все равно не спасло его от обыска и ареста, и привело к высылке из Степного края. Стихотворение, изобличая поражения цар-ских войск в войне с Японией и тяжелое положение

46

местных трудящихся, призывало народ к активным действиям против колониального гнета.

Важной вехой в научной биографии М.-А.Х. Асылбека явилась успешная защита им в 1963 г. кандидатской диссертации на тему «Формирование кадров рабочих на железных дорогах Казахстана в конце ХIХ - начале ХХ вв.». Научным руководителем молодого ученого был широко известный казахстанский ученый, член-корреспондент АН КазССР Г.Ф. Дахшлейгер. Официальные оппоненты на защите: вице-президент АН КазССР, крупный ученый и организатор науки в Казахстане академик А.Н. Нусупбеков и известные историки И.Г. Пичугин и Х.Х. Хабиев, а также выступившие в качестве неофициальных оппонентов Е.Б. Бекмаханов, Б.С. Сулейменов, М.К. Козыбаев и другие отметили неформальный подход к разработке достаточно сложной проблемы, использование широкого круга оригинальных документов и материалов ЦГИА в г. Москве, ЦГИА в г. Ленинграде, ЦГА Узбекской ССР, ЦГА КазССР, Оренбургского и Омского облгосархивов.

Активная деятельность молодого ученого была замечена, и в 1963 г. его пригласили в Отделение общественных наук АН КазССР на должность ученого секретаря, где он работал под руковод-

47

ством академиков: вице-президента АН КазССР С.Б. Баишева, академика-секретаря отделения М.С. Сильченко и его заместителя академика С.К. Кенес баева, что сыграло важную роль в твор-ческом росте молодого ученого. Административ-ную работу в аппарате президиума АН КазССР он успешно сочетал с дальнейшей научно-исследова-тельской деятельностью. В 1965 г. вышла в свет его первая крупная и содержательная монография «Железнодорожники Казахстана в первой русской революции 1905-1907 гг.» В ней и в ряде других эксклюзивных научных статей раскрываются ак-туальные вопросы социально-экономического и политического развития Казахстана в конце ХIХ – начале ХХ вв. как колонии Российской империи. Строительство и эксплуатация Великой Сибир-ской, Рязано-Уральской, в особенности Оренбург-ско-Ташкентской, а также Алтайской, Семиречен-ской и других железных дорог, Экибастузской, Ленгерской и других местных железнодорожных линий способствовали превращению Казахстана в сырьевой придаток и рынок сбыта капиталисти-ческой промышленности России, обеспечившей ее развитие не только вглубь, но и вширь, на колони-альные окраины империи. Через анализ вывоза и ввоза грузов по железным дорогам края в моногра-фии М-Х. Асылбека показано их влияние на разви-тие горнозаводской промышленности и предприя-

48

тий по переработке сельскохозяйственного сырья, товарного животноводства и сенокошения, на рост городского населения, торговли и т.д. в районах прохождения этих линий.

В монографии содержатся интересные факты широкого участия казахов в строительстве Вели кой Сибирской магистрали, Оренбургской, Семиречен-ской дорог, а также Экибастузской и других про-мышленно-производственных веток. В ней впер-вые была прослежена динамика численности же-лезнодорожников Казахстана, которая с 5-6 тысяч человек в 1905-1907 гг. выросла до 30 тыс. в 1917 г., проанализированы их категории (постоянные, по-денные и др.) и материально-бытовое положение, национальный состав и т.д. Царская администра-ция не допускала «инородцев» на железнодорож-ный транспорт, в особенности на работы, связан-ные с движением поездов. Удельный вес казахов, несмотря на их широкое участие в строительных и ремонтных работах, из-за официальных ограни-чений и отсутствия квалификации и технических навыков, составлял в 1917 г. среди эксплуатацион-ников всего около 20%. Весьма актуальны факты сосредоточения квалифицированных рабочих по сравнительно крупным железнодорожным стан-циям с мастерскими и депо, таких как Оренбург, Петропавловск, Уральск, Перовск и др., среди кото-

49

рых преобладали выходцы из центральных желез-ных дорог России, преследовавшиеся из-за участия в рабочих выступлениях и вынужденные переехать сюда и их связи с центром и другими регионами страны. Благодаря круглосуточной работе железно-дорожного телеграфа и беспрерывному движению поездов, другим социально-политическим факто-рам рабочие-железнодорожники превратились в борцов с царским режимом в Казахстане.

В монографии и ряде других работ М.-А.Х. Асылбека в тесной связи с общероссийс-кими событиями показано активное участие же-лезнодорожников Казахстана в первой русской революции 1905-1907 гг., а также в Февральской и Октябрьской революциях 1917 г. Особое внимание уделялось забастовочному движению железнодо-рожников, деятельности их профсоюзов, местных групп и организаций РСДРП и других партий. Особо отмечались роль и место железнодорожных комитетов Перовска, Петропавловска, Уральска и других станций в период революции 1905-1907 гг. и их влияние на аграрное движение в колониальном Казахстане. Книга была высоко оценена научной общественностью в республике и за ее пределами, о чем свидетельствуют рецензии Е. Дильмухаме-дова и В. Басина «Первые шаги» (Казахстанская правда. 1966. 18 октября), Н.Э. Александрова «Эта-

50

пы большого пути» (Ленинское знамя. 1966. 3 де-кабря), Н. Иванова «Новые книги» (Путь Ленина. 1966. 22 ноября) и др.

В тесной связи с историей индустриального раз-вития и рабочего класса Казахстана М.-А.Х. Асыл-бек изучал жизнь и деятельность Турара Рыскулова – крупного государственного и общественно-по-литического деятеля Советского Союза. В 1969 г., когда еще существовали ограничения в освещении вопросов, связанных с жертвами политических ре-прессий 1930-х годов, М.-А.Х. Асылбек при под-держке академика А.Н. Нусупбекова опубликовал научную статью «О деятельности Комитета содей-ствия постройке Туркестано-Сибирской железной дороги при СНК РСФСР» (Известия АН КазССР.Серия общественных наук. 1969. № 6,). Председа-телем этого Комитета являлся Т. Рыскулов, в то вре-мя работавший заместителем Председателя Сов-наркома РСФСР. Комитет содействия постройке Турксиба, называвшийся «Рыскуловским», сделал многое для успешного завершения сооружения и эксплуатации магистрали, в особенности были зна-чительными работы по экономическому изучению районов прохождения линии, обеспечению строй-ки средствами, материалами и техникой, а также квалифицированной рабочей силой на местах. В связи с разразившимся голодом в Казахстане и не-

51

обходимостью устройства части местного населе-ния по предложению Комитета был ограничен ввоз рабочей силы извне и приняты меры по широкому вовлечению казахов как на строительство, так и на постоянную работу по эксплуатации магистра-ли, благодаря чему Турксиб превратился в кузницу национальных кадров формировавшегося в Казах-стане нового рабочего класса. Деятельность Т. Ры-скулова во главе Комитета содействия постройке Турксиба получила освещение и в других трудах М.-А.Х. Асылбека, а также в Собрании сочинений Т. Рыскулова в трех и пяти томах (Алматы, 1997-1998, 2007), членом редколлегии и одним из соста-вителей которого он был.

Таким образом, еще в ранних работах М.-А.Х. Асылбека определились основные черты его научно-исследовательского подхода: масштабность и прагматизм в духе лучших традиций советской исторической школы, глубина анализа явления, беспристрастное и объективное использование широкого круга источников.

В 1968 г., оставив административную работу, М.-А.Х. Асылбек полностью посвятил себя иссле-довательской работе. Сначала он работал старшим научным сотрудником, а с 1980 г. – заведующим отделом Института истории, археологии и этногра-фии им. Ч.Ч. Валиханова. Результатом длительной

52

и кропотливой работы стала монография «Фор-мирование и развитие кадров железнодорожников Казахстана (1917-1970)» (Алма-Ата, 1973), в ко-торой впервые комплексно исследуется более чем полувековой исторический путь в советскую эпоху одного из крупных и передовых отрядов рабочих и инженерно-технической интеллигенции республи-ки. В ней, написанной в основном на новых архив-ных документах и материалах из Москвы, Алматы, Астаны, Ташкента и Оренбурга, были определены особенности сверхускоренной индустриализации Казахстана, когда при его огромной территории и богатейших месторождениях полезных ископае-мых на передний план выдвинулся транспорт, в осо-бенности железнодорожный, который обеспечивал связь между городом и деревней, между промыш-ленностью и сельским хозяйством, а также как вну-три республики, так и между ней и Центром Совет-ского Союза и его другими регионами. Став нервом всей экономической жизни Казахстана, железно-дорожный транспорт превратился в крупный очаг подготовки и воспитания новых кадров рабочих и инженерно-технических работников, в особенно-сти из вчерашних казахских шаруа. В монографии прослежены основные этапы формирования кадров железнодорожников, социальные источники и фор-мы их пополнения, борьба против безработицы в

53

20-30-х гг. ХХ в., особенности вовлечения казах-ских крестьян, в первую очередь, голодобеженцев и откочевников начала 30-х годов на строительство и эксплуатацию Турксиба, участков Трансказахстан-ской магистрали (Петропавловск-Кокчетау, Кокче-тау-Акмолинск, Акмолинск-Караганда и др.) и ряда других железнодорожных линий, исследована ди-намика количественного и качественного роста их рядов постажу работы и уровню образования. При этом особое внимание уделялось проблеме нацио-нальных кадров, сравнительно крупное сосредото-чение которых происходило на железнодорожном транспорте. В монографии убедительно показан вклад железнодорожников в развитие экономиче-ского потенциала Казахстана, в особенности в су-ровые годы Великой Отечественной войны Совет-ского Союза против фашистcкой Германии и мили-таристской Японии, а также в послевоенный пери-од. В ней содержатся интересные факты и выводы о выдающихся железнодорожниках республики, выходцах из казахских аулов, выросших в крупных руководителей и передовиков производства.

Эта фундаментальная монография М.-А.Х. Асылбека по наименее изученной пробле-ме истории индустриального развития и рабоче-го класса Казахстана в советскую эпоху получила высокую оценку научной общественности СССР.

54

В многочисленных рецензиях М.К. Козыбаева, Т.Б. Балакаева, Р.Б. Сулейменова, Л.И. Киселевой, К.Н. Нурпеисова, Н.Г. Пана, Г.В. Виноградова, Ю.И. Романова и многих других (См.: История СССР. 1975. № 6; Партийная жизнь Казахста-на. 1974. № 3; Қазақстан коммунисі. 1974. № 5; Социалистік Қазақстан. 1974. 22 мая; Казахстан-ская правда. 1974. 1 июля; Народное хозяйство Казахстана. 1974. № 6; Гудок. 1974. 13 января и 21 февраля) отмечалась репрезентативность богатой источниковой базы исследования, позволившей объективно проследить сложный и многогранный процесс формирования и развития наиболее мно-гочисленного отряда рабочего класса Казахстанана протяжении длительного исторического периода. Указывалось, что работу отличает подлинно нова-торский, критический подход к освещению пробле-мы.

По этой проблеме М.-А.Х. Асылбеком был так-же опубликован ряд научных работ, а в 1972 г. он на Всесоюзной научной конференции «Рабочий класс и индустриальное развитие СССР», состоявшей-сяв г. Донецке, выступил с докладом «Некоторые особенности социалистической индустриализации Казахстана».Итогом его интенсивной научно-ис-следовательской работы явилась защита им в 1974 г. докторской диссертации на тему «Формирование

55

и развитие кадров железнодорожников Казахстана (1917-1970)». Эта работа стала заметным явлением в научной жизни республики. Научным консультан-том соискателя являлся такой масштабный ученый как академик А.Н. Нусупбеков, официальными оппонентами – известные советские московские и казахстанские ученые д.и.н. Г.А. Куманев, д.и.н. А.Р. Ахметов, д.и.н. Н.Н. Дауылбаев. В качестве неофициальных оппонентов на защите выступили-широко известные в Казахстане и в бывшем СССР такие ученые как Л.С. Рогачевская, И.П. Остапен-ко, С.Н. Покровский, П.Г. Галузо, Н.К. Кийкбаев, М.К. Козыбаев, а также знатныежелезнодорож-ники, в том числе бывший начальник Турксиба Ж. Омаров. Все они высоко оценили представлен-ную к защите диссертацию, дали положительные отзывы.

Большой резонанс научной общественности вы-звала также крупная монография М.-А.Х. Асылбе-ка, написанная совместно с С.Б. Нурмухамедовым и Н.Г. Паном «Рост индустриальных кадров рабо-чего класса в Казахстане (1946-1965)» (Алма-Ата, 1976). Это была первая обобщающая работа, в ко-торой разносторонне и комплексно анализируются все основные проблемы развития рабочего класса в первые послевоенные десятилетия. В монографии были исследованы такие актуальные вопросы как

56

источники и формы пополнения рабочих, рост их культурно-технического уровня, различные пути и формы подготовки кадров, условия труда и быта, проблемы материального благосостояния. Ши-рокая источниковая база, критический анализ и обобщения, ясность изложения вопросов, эффек-тивное использование методических достижений исторической науки помогли правильно осветить спорные, дискуссионные вопросы, дать верную оценку событиям и фактам. Наряду с исследова-нием общих закономерностей формирования и раз-вития рабочих кадров, в этом первом специальном исследовании правильно подчеркивались специфи-ческие особенности в использовании тех или иных источников и форм их положения, вызванных опре-деленными социально-экономическими условиями развития республики.

В работе впервые комплексно рассматривались такие важнейшие факторы развития рабочих как демографическая и национальная структуры, про-фессионально-трудовой стаж и др. Особое внима-ние было уделено проблеме роста национальных кадров.

Руководимый М.-А.Х. Асылбеком отдел со-вместно с Институтом истории АН СССР в 1988 г. стал инициатором проведения в Алма-Ате Всесо-юзной научной конференции «Актуальные пробле-

57

мы истории индустриализации и индустриального развития СССР». М.-А.Х. Асылбек выступил на ней с проблемным докладом «Опыт социалистиче-ской индустриализации республик Средней Азии и Казахстана: закономерности и особенности» (совместно с К.А. Акиловым и С.Б. Нурмухамедо-вым), в котором впервые были затронуты ранее не поднимавшиеся вопросы национальных аспектов индустриализации.

Своего рода обобщающим итогом деятельности казахстанских ученых по проблемам истории ин-дустриального развития и рабочего класса явилось фундаментальное исследование «История рабочего класса Советского Казахстана» (Алма-Ата, 1987. Т. 1; Алма-Ата, 1988. Т. 2). Главным редактором этого крупнейшего, написанного на богатейшей источниковой базе, одного из первых в бывшем СССР подобного рода исследований, первоначаль-но являлся академик А.Н. Нусупбеков. После его смерти в 1983 г. вся тяжесть работы над этим изда-нием легла на М.-А.Х. Асылбека, который, являясь заместителем главного редактора, стал ответствен-ным редактором первых двух томов и одним из ос-новных авторов этого труда.

Начиная со второй половины 80-х годов, глав-ными в научном творчестве ученого стали про-блемы социально-демографического развития на-

58

селения Казахстана. Без всякого преувеличения можно сказать, что настоящим прорывом в области исторической демографии, которая на протяжении всего советского периода находилась под сильным идеологическим прессом, явилась монография М.-А.Х. Асылбека и А.Б. Галиева «Социально-де-мографические процессы в Казахстане (1917-1980)» (Алма-Ата, 1990). В этой работе впервые социально-демографическое развитие Казахстана на протяжении длительного исторического перио-да рассматривается как целостный и многогранный процесс на фоне глобальных социально-экономи-ческих и политических изменений в стране. Ком-плексный подход к основным факторам и направле-ниям социально-демографического развития респу-блики позволил авторам дать научно-обоснованные прогнозы особенностей этого процесса в будущем. Можно смело утверждать, что данное исследование на новом методологическом уровне выдвинуло как саму постановку проблем исторической демогра-фии, так и способы их решения.

Своего рода продолжением глубокого иссле-дования этих актуальных и злободневных про-блем явилась монография М.-А.Х. Асылбека и В.В. Козиной «Демографические процесссы со-временного Казахстана» (Алматы, 1995). В этой работе проблемы воспроизводства населения Ка-

59

захстана рассматриваются в тесной связи с акту-альными проблемами экологии и здравоохранения. В исследовании также дан анализ влияния социаль-но-экономического развития республики на демо-графические процессы, что в условиях экономики переходного периода имело большое практическое значение.

В органической связи с актуальными проблема-ми индустриального, социально-демографическо-го и политического развития Казахстана, ученый уделяет большое внимание проблемам историо-графии. В частности, только в последние годы им опубликован ряд исследований, где концептуально переосмысливается значительный вклад казахстан-ских ученых в разработку актуальных проблем от-ечественной истории: «Историко-демографические исследования в Казахстане: традиции, современ-ное состояние, перспективы» (Отан тарихы. 1999. № 1) и «О концептуальном переосмыслении про-блемы истории индустриального развития и рабо-чего класса Казахстана» (Вестник НАН РК. 1993. № 4), «Концептуальное переосмысление актуаль-ных проблем исторической демографии в Казахста-не» (Отан тарихы. 2003. № 1), «О концептуальном переосмыслении некоторых актуальных проблем исторической демографии» (Вестник КарГУ. Серия История, философия, право. 2006. № 2 (42) и др.

60

Отдавая дань глубокого уважения своим настав-никам – выдающимся казахстанским ученым-и-сторикам старшего поколения, М.-А.Х. Асылбек большое внимание уделяет в последние годы из-учению и обобщению богатейшего творческого и научного наследия академика А.Н. Нусупбекова, члена-корреспондента НАН РК Б.С. Сулейменова, доктора исторических наук, профессора П.Г. Галу-зо. Начав с рецензий на их монографии, он глубо-ко изучает их жизнь и научное наследие. Так, при его активном участии и руководстве подготовле-ны и изданы избранные труды А.Н. Нусупбекова «Вопросы истории Казахстана» (Алма-Ата, 1989. 19,2 п.л.) и «Биобиблиография А.Н. Нусупбекова» (Алма-Ата, 1989. 2,6 п.л.). Кроме Введения и Крат-кого очерка о научной и общественной деятельно-сти академика, им опубликованы статьи «Айтулы Ақаң еді» «Академик-тарихшы Ақай Нүсіпбеков» и др. Ряд крупных научно-аналитических статей М.-А.Х. Асылбек посвятил наследию выдающего-ся ученого Б.С. Сулейменова, опубликованных в журналах «Саясат» (1998. № 12), «Қазақ тарихы» (1999. № 1), в газете «Егемен Қазақстан» и др.

Всего М.-А.Х. Асылбеком опубликовано около 351 научных работ, из них 15 монографий. Глубо-кая эрудиция, широкий кругозор позволили ему вести фундаментальные исследования, охваты-

61

вающие самый широкий спектр проблем отече-ственной истории. Он один из основных авторов пятитомной «Истории Казахстана» (с древнейших времен до наших дней) (1996-2010), «Истории Казахстана. Очерки» на казахском и русском язы-ках (1993-1994), «Истории Казахстана» на англий-ском языке (1998). Особо следует отметить его вклад в подготовку и издание 3-го тома «История Казахстана: с древнейших времен до наших дней. В 5-ти томах (2000).

В этих обобщающих, фундаментальных трудах ученым разработаны весьма актуальные и мало-изученные проблемы истории Казахстана во второй половине ХIХ – начале ХХ вв.

В научных трудах М.-А.Х. Асылбека разрабо-таны актуальные проблемы социально-экономи-ческих и историко-демографических проблем Ка-захстана. Как отмечалось выше, 90-е годы, когда обретение Казахстаном независимости и развитие демократических процессов в республике привели к деидеологизации гуманитарного знания, открыли доступ к ранее закрытым темам, ученым были кон-цептуально переосмыслены социально-экономиче-ские и демографические последствия форсирован-ной индустриализации в Казахстане с ее однобокой, сырьевой направленностью, в связи с этим выявле-ны перекосы в процессе формирования и развития

62

рабочего класса, в особенности национальных ка-дров в промышленности и на транспорте. Ученый поднимал вопросы негативного влияния промыш-ленного развития на экологическую ситуацию в большинстве регионов республики, обратил вни-мание на современные проблемы промышленности республики, в первую очередь, на растущую без-работицу. Исследуя процесс индустриализациии промышленного строительства, им обоснованы как его общие, так и конкретно-исторические законо-мерности, проанализированы допущенные ошибки и перегибы, которые вплоть до настоящего времени негативно сказываются на социально-экономиче-ском развитии Казахстана, тормозят осуществляе-мые реформы. При этом ученый обратил внимание также на один из дискуссионных вопросов истори-ографии индустриального развития Казахстана, ка-сающегося его хронологических рамок: исходя из собственной концепции, документально и логиче-ски обоснованной, он пришел к выводу, что инду-стриализация Казахстана не завершилась накануне Великой Отечественной войны Советского Союза, а продолжилась в ходе войны в связи с размещени-ем в республике большого количества эвакуирован-ных предприятий и в послевоенные годы.

Исследуя демографические процессы в Казах-стане, М.-А.Х. Асылбек впервые определил и уточ-

63

нил применительно к современной численности и национальному составу, территориальные разме-щения (город-село-регион) и другие демографиче-ские особенности в конце ХІХ – начале ХХ вв. Это дает возможность для проведения сравнительного анализа динамикиразвития населения Казахстана как в советский период, так и в годы суверените-та. Исследуя демографические процессы с пози-ций объективного исследования раскрыл влияние миграционных процессов на социальную и нацио-нальную структуру населения республики, показал причины и последствия демографических ката-строф, превращения казахов в национальное мень-шинство на своей территории, им дан глубокий ана-лиз слабого представительства казахов не только в индустриальных отраслях экономики, но и в соста-ве городского населения. Особое внимание в трудах уделяется проблеме новых подходов к изменениям в социальной структуре казахстанского общества. Можно смело утверждать, чтоработы Асылбека по проблемам исторической демографии совершили прорыв в этой отрасли общественных наук, которая в силу известных идеологических факторов нахо-дилась в состоянии длительного застоя.

Примечательной особенностью научного твор-чества академика М.-А.Х. Асылбека является ком-плексный всесторонний подход к исследуемым

64

проблемам. Так, историю индустриальных преоб-разований, социально-демографического развития он раскрывает в органической связи с историей всей страны. Исследуемые проблемы он рассматри-вает в тесной взаимосвязи и в взаимообусловленно-сти всех их «слагаемых». Такой методологический подход позволил ему дать достаточно объективную и всестороннюю картину исследуемых проблем. М.-А.Х. Асылбеком разработан ряд принципиаль-ных методологических положений, имеющих важ-ное значение при разработке актуальных проблем исторической демографии и народонаселения Ка-захстана. Большое внимание уделяется им заполне-нию «белых пятен» в истории, поскольку он впер-вые в отечественной историографии концептуаль-но переосмысливает актуальные проблемы истори-ческой демографии в Казахстане и рассматривает проблему демографического развития республики в тесной взаимосвязи с обстановкой, сложившей-ся в окружающей среде. В его работах впервые на фоне развития народонаселения Казахстана, анали-зируются демографические тенденции казахского народа в ХІХ и ХХІ вв.: динамика численности, региональное размещение, половозрастная струк-тура, социальный состав, профессиональные доми-нанты, уровень образования, миграционные про-цессы и т.д.

65

Ставшие широко известными научной обще-ственности труды М.-А.Х. Асылбека безусловно имеют не только научную, но и непосредственную практическую значимость. Его исследования, по-священные современной демографической ситуа-ции в Казахстане, причинам депопуляции населе-ния, нынешнему положению основных социальных групп населения, кризисным явлениям в экономи-ческой и социальной сферах, имеют определенную ценность при разработке и реализации научно обо-снованной, сильной социальной и демографиче-ской политики.

Его научные труды явились значительным вкла-дом в развитие исторической науки Казахстана, они известны самым широким кругам общественности в республике и за ее пределами. Кроме того, боль-шое внимание он уделяет редакционно-издатель-ской деятельности. Он редактор ряда фундамен-тальных монографий и тематических сборников, обобщающих трудов по актуальным проблемам отечественной истории.

М.-А.Х. Асылбек поддерживает самые тесные научные связи с ведущими учеными-демографами стран ближнего и дальнего зарубежья. Широкую известность и признание получила его научная и педагогическая деятельность не только в Казах-стане, но и за рубежом. В 1992 г. по приглашению

66

американских ученых он читал лекции по актуаль-ным проблемам исторической демографии и соци-альной истории в университетах г. Сан-Франциско и г. Беркли (США). М.-А.Х. Асылбек достойно представлял казахстанскую науку и во многих дру-гих странах. В частности, он принимал участие в Международной научной конференции социологов и демографов в Москве (1995 г.), Международной научной конференции «Миграция в Центральную Азию: ее влияние на развитие и стабильность» (Берлин, 1997 г.), Международной научно-прак-тическойконференции «Историческая и полити-ческая проблема массового голода в СССР (в 30-х гг.)» (Москва, 2008, Минск, 2011) и многих дру-гих. В 2008 г. под председательством академика М.-А.Х. Асылбека создана региональная секция на-учного совета Российской академии наук «Человек в повседневности: прошлое и настоящее».

Ныне главный научный сотрудник Института истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова МОН РК, академик НАН РК, доктор исторических наук, про-фессор М.-А.Х. Асылбек руководит разработками по изучению актуальных проблем развития наро-донаселения в Республике Казахстан, как в дорево-люционный и советские периоды, так и в условиях суверенитета.

67

Под руководством академика М.-А.Х. Асылбека группа ученых-демографов из Института истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова в 2008 г. в Москве в архиве экономики (РГАЭ) выявили комплекс до-кументов Всесоюзных переписей населения 1937 и 1939 гг., где содержатся и материалы по Казах-ской ССР в разрезе областей и районов, городов и сел. Они, безусловно, имеют огромную науч-ную значимость для объективного исследования истории трагедии 30-х годов. В настоящее время М.-А.Х. Асылбек продолжает плодотворно зани-маться подготовкой к изданию 4-х томного сборни-ка «Население Казахстана по Всесоюзным перепи-сям населения 1937 и 1939 гг.».

М.-А.Х. Асылбек несомненно является лидером казахстанских историков-демографов, им создана собственная научная школа, воспитано большое количество высоко квалифицированных специа-листов, под его научным руководством защитили диссертации12 докторов и 50 кандидатов наук. На-ряду с научной деятельностью в течение многих лет он продолжает научно-педагогическую работу со студентами-историкамив качестве профессора КазНПУ им. Абая.

Ученики М.-А.Х. Асылбека работают в науч-ных учреждениях и учебных заведениях во мно-

68

гих областях исторической науки по всей респуб-лике, развивают проблемы нового ее направ-ления – персоналистики и изучения личнос ти. Под его научным руководством был защищен ряд кандидатских диссертаций, опубли кованы монографии и статьи, посвященные жизни и деятельности видных казахских обществен-ных деятелей как Алихан Букейханов, Мухамеджан Тынышпаев, Турар Рыскулов и др., а также крупных ученых-наставников как А.М. Панкратова, П.Г. Галузо, С.Б. Баишев, Т. Тажибаев, А.Н. Нусупбеков, Б.С. Сулейменов, Б.А. Толепбаев, Г.Ф. Дахшлейгер, Р.Б. Сулейменов, М.К. Козыбаев и Ж.К. Касымбаев.

М.-А.Х. Асылбек является членом Научного совета по проблеме «История Казахстана» НАН РК, членом редколлегий журналов «Қазақ тарихы», «Отечественная история» идр.

Несмотря на то, что М.-А.Х. Асылбек постоян-но проживает в Алматы уже более 55 лет, он всегда поддерживает связь с родным краем Мырзашолем и долиной реки Сырдарья. Имеет тесные отноше-ния и оказывает всяческую помощь. Он является почетным гражданином Шардаринского и Макта-ральского районов.

Малик-Айдар Хантемирулы заботливый семья-

69

нин, вырастил 4 детей и воспитывает внуков и правнуков, старший сын – Тимур известный в ре-спублике художник, второй сын – Мурат опытный строитель, дочь – Жамиля продолжила научную стезю отца – доктор исторических наук, препода-ет всемирную историю на английском языке – и.о. профессора Казахского национального университе-та имени аль-Фараби. Младшая дочь Айым в этом году пойдет в школу.

Свой 85-летний юбилей Малик-Айдар Хантемирулы Асылбек отмечает в расцвете твор-ческих сил, полный замыслов и идей.

Х.М. Абжанов Директор Института истории и

этнологии им. Ч.Ч. Валиханова, д.и.н., профессор, член-кор. НАН РК

К.С. АлдажумановГлавный научный сотрудник Института

истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова,кандидат исторических наук

70

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ

АКАДЕМИГІ М.-А.Х. АСЫЛБЕКТІҢ ӨМІРІ МЕН ЕҢБЕКТЕРІ ТУРАЛЫ ӘДЕБИЕТ

ЛИТЕРАТУРА О ЖИЗНИ И ДЕЯТЕЛЬНОСТИ АКАДЕМИКА НАЦИОНАЛЬНОЙ

АКАДЕМИИ НАУК РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН М.-А.Х. АСЫЛБЕКА

1. Академик М.-А.Х. Асылбеков – 80 жаста // Отан тарихы. – 2009. – № 1. – 215-219 б.

2. Академик Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбе-ков – 80 жаста // Отан тарихы. – 2009. – № 1. – 215-219 б.

3. Академик Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбек ов – 85 жаста // Отан тарихы. – 2014. – № 1 (65). – 203-207 б.

4. Алдажұманов Қ.С. Көрнекті ғалым, ұлағатты ұстаз // Қазақ тарихы. – 1999. – № 3. – 3-5 б.

5. Асылбеков М.Х. // Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. – Алматы, 2004. – Т. 1. – 501 б.

6. Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы // Қазақ жерінің зиялы азаматтары = Почитаемые люди земли Казахстанской. – Алматы: Дәуір, 2001. – III том. – 91-95 б.

7. Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы // Қазақстан ықшам энциклопедиялық сөздік. – Алматы: ҚЭ, 2005. – 66 б.

71

8. Асылбеков Мәлік-Айдар Хантемірұлы // Қазақстанның тарих ғылымы: Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының 60 жылдығына арналады. – Алматы: Мерсал, 2005. – 354-356 б.

9. Әбубәкіров С. Ғалым жолы // Оңтүстік Қазақстан. – 1989. – 13 қаңтар.

10. Балақаев Т.Б. Қазақстанның теміржолшы кадрларының қалыптасуы // Қазақстан коммунисі. – 1974. – №5. – 92-94 б.

11. Көрнекті тарихшы-ғалым Мәлік-Айдар Асылбеков – 80 жаста // ҚазҰУ хабаршысы. Тарих сериясы. – 2009. – № 2. – 265-271 б.

12. Құсайынов А. Ғалым жолы // Егемен Қазақстан. – 2009. – 29 мамыр (№ 188-189).

13. Мажитов С.Ф. Қазақстандық тарих ғылымы және академик М.-А.Х. Асылбеков // Актуальные проблемы исторической науки Казахстана: Междунар. науч.-практ. конференция (29-30 мая 2009 г.). – Алматы, 2009. – 6-10 б.

14. Мәлік-Айдар Хантемірұлы Асылбеков: Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясы. – Алматы: Орталық ғылыми кітапхана, 2009. – 128 б.

15. Нұрпейісов К., Омаров Ж. Жұмысшы табы туралы // Социалистік Қазақстан. – 1974. – 22 май.

16. Төленова З.М. Академик М.-А.Х. Асылбеков және отандық тарих ғылымындағы тұлғатану

72

мәселелері // Актуальные проблемы исторической науки Казахстана: Междунар. науч.-практ. конфе-ренция (29-30 мая 2009 г.). – Алматы, 2009. – 214-220 б.

17. Абжанов X. Педагог, ученый организатор // Южный Казахстан. –1989. – 17 января.

18. Александров Н. Этапы большого пути // Ленинское знамя. – 1966. – 3 декабря.

19. Асылбеков М.Х. // Казахстан. Национальная энциклопедия. – Алматы, 2005. – Т. 1. – С. 278.

20. Асылбеков Малик-Айдар Хантемирович // Национальная академия наук Республики Казах-стан: Энциклопедический справочник. – Алматы: Ғылым, 1996. – С. 60-61.

21. Асылбеков Малик-Айдар Хантемирулы // Библиография обществоведов Казахстана. Алма-Ата, 1986. – С. 42-43.

22. Асылбеков Малик-Айдар Хантемирулы // Национальная академия наук Республики Казахстан. – Алматы, 2006. – С. 66-67.

23. Виноградов Г., Пан Н.Г. Посвящается железно дорожникам Казахстана // Гудок. – 1974. – 21 февраля.

24. Джусупбеков С., Сейтказиев М. Первая рабочая гвардия // Партийная жизнь Казахстана. – 1974. – № 3. – С. 91-93.

25. Дильмухамедов Е., Басин В.Я. Первые шаги // Казахстанская правда. – 1966. – 18 октября.

73

26. Жакупбеков С.К., Янулов В.К. [Рец.на кн.:] История рабочего класса Советского Казахстана. В 3-х т. Т. 1. Рабочий класс Казахстана в период перехода к социализму (1917-1937 гг). Алма-Ата, 1987. 432 с. // Вестн. АН КазССР. – 1988. – № 3. – С. 84-86.

27. Жубанова З., Романов Ю. Исследование состояния железнодорожных кадров // Народное хозяйство Казахстана. –1974. – № 6. – С. 95-96.

28. Книга об истории магистрали// Гудок. – 1974. – 13 января.

29. Козыбаев М.К. [Рец. на кн.:] Асылбеков М.Х. Формирование и развитие кадров железнодорожников Казахстана (1917-1970 гг.). Алма-Ата: Наука, 1973. 326 с. // История СССР. – 1975. – № 6. – С. 178-179.

30. Мажитов С.Ф. Историческая наука Казахстана и академик М.-А.Х. Асылбеков // Актуальные проблемы исторической науки Казахстана: Междунар. науч.-практ. конференция (29-30 мая 2009 г.). – Алматы, 2009. – С. 11-16.

31. Найзагарин Т. Рабочий класс Казахстана [Рец. на кн.:] Асылбеков М.Х., Нурмухамедова С.Б., Пан Н.Г. Рост индустриальных кадров рабочего класса в Казахстане (1946-1965). Алма-Ата, 1976. 272 с. // Изв. АН КазССР. Серия обществ.наук. – 1977. – № 2. – С. 89-90.

74

32. Сулейменов Р.Б., Киселева Л.И. На большом пути // Казахстанская правда. – 1974. – 1 июля.

33. Тодорова Н. Юбилей как стимул лучше знать историю: Изучением истории казахстанской ж.д. занимается академик НАН РК М.-А. Асылбеков // Казахстанская правда. – 2004. – 16 июня.

34. Толенова З.М. Малик-Айдар Хантемирулы Асылбеков // Біздің элита. Наша элита. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – С.160-161.

35. Маliк Кhаntemirovісh Аsуlbекоv // Quide tо Sсhоlаrs of the Ніstоrу аnd Сulture of Сеntral Asia. Сеntral Аsіаn Forum 1. – Саmbridge, Маssachusetts, Наrvard, 1995. – Р. 35.

75

ЕҢБЕКТЕРІНІҢ МЕРЗІМДІК КӨРСЕТКІШІ

ХРОНОЛОГИЧЕСКИЙ УКАЗАТЕЛЬ ТРУДОВ

19601. Патша өкіметіне қарсы қазақ тіліндегі үндеу

– өлең туралы (1905 ж.) // Изв. АН КазССР. Сер. истории, археологии и этнографии. – 1960. – № 3 (14). – С. 80-86.

2. Объяснительная записка // Программа по истории Казахской ССР для 8-летних школ республики. – Алма-Ата, 1960. – С. 3-7.

3. Требования к учебникам по истории Казахской ССР для 8-летней и средней общеобразовательной школы с производственным обучением // Программа по истории Казахской ССР для 8-летних школ республики. – Алма-Ата, 1960. – С. 35.

19614. К истории формирования железнодорожного

пролетариата в дореволюционном Казахстане // Изв. АН КазССР. Серия истории, археологии и этнографии. – 1961. – № 3 (17). – С. 55-67.

19625. Некоторые вопросы истории строительства

Оренбургско-Ташкентской железной дороги // Изв. АН КазССР. Серия истории, археологии и этнографии. – 1962. – № 2 (19). – С. 44-61.

76

6. Хрестоматия по истории Казахской ССР: Учебное пособие для 11-летних школ республики. – Алма-Ата, 1962. – 259 с. (Соавт.: Е. Бекмаханов, Н. Калистратов, Б. Беркимбаев, Ф. Киреев).

19637. Из истории революционного движения

железнодорожников Казахстана в период первой русской революции 1905-1907 гг. // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1963. – № 3. – С. 24-31.

19648. К вопросу о влиянии железных дорог на

экономику дореволюционного Казахстана // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1964. – № 1. – С. 40-56.

19659. Ғалым мұрасы // Коммунизм туы. – 1965. –

24 апрель.10. Қазақ ССР тарихының хрестоматиясы:

Қазақстан мектептерінің 9-11 кластарына арналған оқу құралы. – Алматы, 1965. – 264 б. (Е. Бекмахановпен бірге).

11. Қазақстан теміржолшыларының өткендегі даңқты революциялық істері // Оңтүстік Қазақстан. – 1965. – 17 январь.

12. Қожа Ахмет Яссауи мавзолейі // Оңтүстік Қазақстан. – 1965. – 17 август.

77

13. Шоқан Уәлихановтың ғылыми мұрасы // Орал өңірі. – 1965. – 23 апрель.

14. Железнодорожники Казахстана в первой русской революции. 1905-1907. – Алма-Ата, 1965. – 180 с.

15. Славное революционное прошлое желез-нодорожников Казахстана // Южно-Казахстанская правда. – 1965. – 17 марта.

16. У истоков революционного прошлого // Партийная жизнь Казахстана. – 1965. – № 2. – С. 51-53.

196617. Қазақ ғылымының Ұлы Октябрьге тартуы:

А.Н. Нүсіпбековтің «Қазақстандағы кеңестік жұмысшы табының қалыптасуы мен дамуы (1917-1940 жж.)» монографиясына пікір // Оңтүстік Қазақстан. – 1966. – 28 декабрь.

196718. Достойный вклад в науку: О присуждении

премий имени Чокана Валиханова за лучшие научные исследования в области общественных и географических наук // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1967. – № 3. – С. 104-106.

19. Рабочая гвардия республики [Рец. на кн.:] Нусупбеков А.Н. Формирование и развитие советского рабочего класса в Казахстане (1917-

78

1940 гг.). (Соавт. А. Байшин) // Партийная жизнь Казахстана. – 1967. – № 1. – С. 75-76.

196820. Қазақ Совет Энциклопедиясы // Соц.

Қазақстан. – 1968. – 26 март.21. Казахская Советская Энциклопедия //

Казахстанская правда. – 1968. – 27 марта.22. Новая работа об Октябре // Рудный Алтай. –

1968. – 18 мая.23. О некоторых изменениях в составе и

численности железнодорожников Казахстана (1958-1967) // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1968. – № 2. – С. 25-34.

24. Развитие сети железных дорог Казахстана в конце XIX –начале XXвв. // Казахстан в канун Октября: Сб. статей. Алма-Ата, 1968. – С. 178-213.

25. Советы 1917-1918 гг. [Рец. на кн.:] Нурпеисов К. Советы Казахстана в борьбе за укрепление власти рабочих и крестьян. (Алматы, 1968. 172 с). // Партийная жизнь Казахстана. – 1968. – № 6. – С. 75-76.

196926. О деятельности Комитета содействия

постройке Туркестано-Сибирской железной дороги при СНК РСФСР (1927-1930 гг.) // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1969. – № 6. – С. 34-46.

79

27. Рецензия на книгу Г.Ф.Дахшлейгера «Историография Советского Казахстана». (Алма-Ата: Наука, 1969. 192 с). // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1969. – № 4. – С. 74-76. (Соавт. К.Н. Нурпеисов).

197028. Рецензия на книгу Э.И. Герасимова «Уральск:

Исторический очерк (1613-1917 гг.)». (Алма-Ата: Наука, 1969. 215 с). // Партийная жизнь Казахстана. – 1970. – № 6. – С. 78.

29. Ценная монография о третьей угольной кочегарке Советского Союза [Рец. на кн.:] Даулбаев Н. Карагандинский угольный бассейн. (Алма-Ата: Казахстан, 1970. 86 с). // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1970. – № 5. – С. 86-88. (Соавт. Н.Г. Пан).

197130. Монография о Караганде // Индустриальная

Караганда. – 1971. – 15 июля.

197231. Ақмола – Қарталы темір жолы // КСЭ. –

Алматы, 1972. – Т. 2. – 213 б. 32. Ақмола – Павлодар темір жолы // Сонда. –

Т. 1. – 213 б.33. Некоторые особенности социалистической

индустриализации Казахстана // Рабочий класс

80

и индустриальное развитие СССР: Всесоюз. конференция. – М., 1972. – С. 155-157.

197334. Бекметев М. // КСЭ. – Алматы, 1973. – Т. 2. – 243 б.35. Формирование и развитие кадров железно-

дорожников Казахстана (1917-1970 гг.). – Алма- Ата: Наука, 1973. – 328 с.

197436. Жетісу темір жолы // КСЭ. – Алматы, 1974.

– Т. 4. – 440 б.37. Железнодорожники – фронту // Казахстан

в Великой Отечественной войне: Очерки. – Алма-Ата, 1974. – Вып. ІІ. – С. 39-69.

38. Формирование и развитие кадров железно-дорожников Казахстана (1917-1970): Дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1974. – 416 с.

197539. Қазақ темір жолы // КСЭ. – Алматы, 1975. –

Т. 6. – 357 б.40. Қазақстан теміржолшыларының ереуілдері //

Сонда. – 353 б.41. Қарағанды темір жолы // Сонда. – 475 б.42. Формирование кадров железнодорожников

Казахстана (1926-1940) // Рабочий класс и индустриальное развитие СССР. – М., 1975. – С. 179-183.

81

197643. Мойынты-Шу темір жолы // КСЭ. – Алматы,

1976. – Т. 8. – 89 б.44. Омбы темір жолы // Сонда. – 477 б.45. Орал-Ембі темір жолы // Сонда. – 530 б.46. Орынбор-Ташкент темір жолы // Сонда. – 587 б.47. Петропавл-Көкшетау темір жолы // Сонда. –

Т. 9. – 219 б.48. Рост индустриальных кадров рабочего класса

в Казахстане (1946-1965). – Алма-Ата: Наука, 1976. – 272 с. (Соавт.: С.Б. Нурмухамедов, Н.Г. Пан).

197749. Төлепбаев Б.А. // КСЭ. – Алматы, 1977. – Т.

2. – 125 б.50. Түркістан-Сібір темір жолы // Сонда. – 227 б.

197951. Переселенческое движение // История

КазССР. – Алма-Ата, 1979. – Т. 3. – С. 257-261.52. Рабочий класс в борьбе за власть Советов

в Казахстане (1917-1920) // Великий Октябрь – главное событие ХХ века: Респ. науч.-теор. конференция. – Алма-Ата, 1979. – С. 236-240.

198053. Қазақстан социализмнің онан әрі дамып,

нығаюы дәуірінде // КСЭ: Энциклопедиялық анықтама. – Алматы, 1980. – 242 б.

82

54. Итоги и задачи изучения истории рабочего класса Казахстана (1917-1976 гг.) // Рабочий класс страны Советов: Всесоюз. науч. конференция. – Минск, 1980. – С. 350-357.

55. Казахстан в период дальнейшего развития и укрепления социализма // КСЭ: Энциклопедичес-кий справочник. – Алма-Ата, 1980. – С. 242-244.

56. Рост рабочего класса Казахстана в условиях развитого социализма // Актуальные проблемы истории Советского Казахстана. – Алма-Ата, 1980. – С. 186-214.

198157. СССР-дің құрылуы – партияның лениндік

ұлт саясатының салтанаты. – Алматы: Білім, 1981. – 19 б.

198258. СССР-дің құрылуы – Ленин идеясының

салтанаты // Қазақстан мұғалімі. – 1982. – 30 декабрь. (Х.М. Әбжановпен бірге).

59. Тарихшы, ғалым, ұстаз: Б.С. Сүлейменовке – 70 жыл // Оңтүстік Қазақстан. – 1982. – 29 декабрь.

60. Возникновение рабочего класса в Казахстане и Средней Азии в дооктябрьский период // Навеки вместе: К 250-летию добровольного присоединения Казахстана к России: Сборник статей юбилейной научной конференции. – Алма-Ата: Наука, 1982. – С. 246-250.

83

61. Помощь братских республик индустриально-му развитию Казахстана (1926-1940 гг.) // Вопросы интернационального воспитания в курсах истории СССР в педагогических институтах: Всесоюз. на-уч.-практ. конференция. – Алма-Ата, 1982. – С. 57-59.

62. Рабочий класс Казахстана и его роль в строи-тельстве социализма // Партийная жизнь Казахста-на. – 1982. – № 2. – С. 69-73. (Соавт. В.Я. Басин).

198363. Оренбургско-Ташкентская железная дорога

и ее влияние на социально-экономическую жизнь Казахстана и Средней Азии // Исследования и исследователи Оренбургского края ХVIII – начала ХХ вв.: Регион. науч. конференция. – Свердловск, 1983. – С. 56-57.

64. Ценное исследование Казахстанского региона [Рец. на кн.:] Кошанов А.К. Индус триаль-ный прогресс Казахстана в период развитого социализма. Алма-Ата: Наука, 1979 // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1983. – № 2. – С. 80-81. (Соавт. М.Б. Черманова).

198465. О своде памятников истории и культуры

Казахстана // Памятники истории и культуры Казахстана. – Алма-Ата, 1984. – С. 80-82.

66. Рабочий класс Казахстана в условиях

84

развитого социализма и проблемы изучения его истории // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1984. – № 6. – С. 1-9.

67. Рецензия на книгу«Столица Казахстана» // Казахстанская правда. – 1984. – 23 марта. (Соавт. В.Я. Басин).

198568. Пламенное сердце большевика [Рец. на

кн.:] Рыскулов Т. Избранные труды. (Алма-Ата: Казахстан, 1984. 260 с). // Казахстанская правда. – 1985. – 3 апреля.

198669. Рабочий класс Казахстана в 60-х–нач. 80-х гг.

(формирование, количественный состав) // История СССР. – 1986. – № 1. – С. 22-32.

198770. Введение // История рабочего класса

Советского Казахстана. В 3-х т. – Алма-Ата: Наука, 1987. – Т. 1 (1917-1937 гг.). – С. 10-48. (Соавт. С.Б. Нурмухамедов).

71. Великий Октябрь и проблемы индустриа-лизации Казахстана в историографии // Великий Октябрь и социально-экономический прогресс Казахстана (Историография: опыт и проблемы). – Алма-Ата, 1987. – С. 57-84. (Соавт. С.Б. Нурму-хамедов).

85

72. Заключение // История рабочего класса Советского Казахстана. В 3-х т. – Алма-Ата: Наука, 1987. – Т. 1 (1917-1937 гг.). – С. 417-423. (Соавт. С.Б. Нурмухамедов).

73. Зарождение пролетариата в Казахстане в дооктябрьский период // Там же. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. І. – С. 49-94.

74. Источники формирования и формы попол-нения // Там же. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. 5, §1. – С. 274-286. (Соавт. А.Н. Нусупбеков).

75. Национальный состав рабочих. Форми-рование кадров казахских рабочих // Там же. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. 5. – С. 294-308. (Соавт. А.Н. Нусупбеков).

76. Предисловие // Турксиб – магистраль социализма. Алма-Ата, 1986. – С. 3-5.

77. Рабочие Казахстана в борьбе за власть Советов // История рабочего класса Советского Казахстана. В 3-х т. Алма-Ата: Наука, 1987. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. 2. – С. 95-116.

78. Развитие транспорта // Там же. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. 4. – С. 258-273. (Соавт. Р.Е. Курмангалиева).

79. Рост численности и укрепления состава рабочих // Там же. – Т. 1 (1917-1937 гг.), гл. 5.– С. 286-294. (Соавт. А.Н. Нусупбеков).

86

198880. Заключение // История рабочего класса

Советского Казахстана. В 3-х т. – Алма-Ата: Наука, 1988. – Т. 2 (1938-1960 гг.). – С. 439-444. (Соавт. Н.Г. Пан).

81. Изменение численности промышленных рабочих. Формирование новых рядов // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 3. – С. 112-122. (Соавт.: М.К. Козыбаев, К.Ю. Оразов).

82. Индустриальное развитие республики // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 1. – С. 9-21.

83. Качественные изменения в составе рабочих // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 3. – С. 133-145. (Соавт.: М.К. Козыбаев, К.Ю. Оразов).

84. Количественный и качественный рост рабочих кадров // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 1, § 2.– С. 21-31. (Соавт. С.Б. Нурмухамедов).

85. Подготовка и повышение квалификации рабочих кадров // Там жу. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 3, § 2. – С. 103-112. (Соавт.: М.К. Козыбаев, К.Ю. Оразов).

86. Предисловие // Бекхожин Х.Н., Козыбаев С.К., Матвиенко С.С. Очерки истории журналистики Казахстана. – Алма-Ата, 1988. – С. 4-8. (Соавт. В. Козьменко).

87. Предисловие // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.). – С. 7-8.

87

88. Развитие транспорта // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 5, § 3. – С. 254-265. (Соавт. С.С. Аман-досова).

89. Решение проблемы обеспечения индустрии республики рабочей силой // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 3, § 1. – С. 88-103. (Соавт.: М.К. Козыбаев, К.Ю. Оразов).

90. Транспорт Казахстана на службе фронта и тыла // Там же. – Т. 2 (1938-1960 гг.), гл. 2, § 3. – С. 71-87.

198991. Қазақ ССР Ғылым академиясының

академигі А.Н. Нүсіпбековтің ғылыми, педагогтік және қоғамдық қызметінің қысқаша очеркі // Нүсіпбеков А.Н. Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясына материалдар. – Алматы, 1989. – 16-22 б. (Т.Б. Балақаевпен бірге).

92. Тәлімді тәжірибе, өткір проблема (Қазақстан жұмысшы табының ұлттық кадрлары туралы) // Социалистік Қазақстан. – 1989. – 25 март.

93. Введение // Нусупбеков А.Н. Вопросы истории Казахстана. – Алма-Ата, 1989. – С. 3-6. (Соавт. Т.Б. Балакаев).

94. Краткий очерк научной, педагогической и общественной деятельности академика АН КазССР А.Н. Нусупбекова // Нусупбеков А.Н. Материалы к биобиблиографии ученых Казахстана. – Алма-Ата, 1989. – С. 23-29. (Соавт. Т.Б. Балакаев).

88

199095. Тарих ғылымын әділ таразылайық //

Лениншіл жас. – 1990. – 16 қараша. 96. Тарихтанудың көлеңкелі жайлары //

Социалистік Қазақстан. – 1990. – 11 қараша.

199197. Қазақ ССР Ғылым академиясының

академигі М.Қ. Қозыбаевтың ғылыми, педагогтік және қоғамдық қызметінің қысқаша очеркі // Қозыбаев М.Қ. Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясына материалдар. – Алматы, 1991. – 13-21 б.

98. Қазақстандағы демографиялық процесс: тарихы мен ақтаңдақтары // Қазақстан мектебі. – 1991. – № 5. – 53-60 б.

99. Тарихшы парызы: Академик М.Қ. Қозыбаев туралы // Егеменді Қазақстан. – 1991. – 26 желтоқсан.

100. Байдабек Ахмедович Тулепбаев: К 70-летию со дня рождения // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1991. – № 5. – С. 88-89.

101. Краткий очерк научной, педагогической и общественной деятельности академика АНКазССР М.К. Козыбаева // М.К. Козыбаев. Материалы к биобиблиографии ученых Казахстана. – Алма-Ата, 1991. – С. 22-29.

89

102. О социальной, политической и этнической структуре Казахстана // Изв. АН КазССР. Серия обществ. наук. – 1991. – № 3. – С. 43-47.

103. Об изменениях в национальном и социаль-ном составе населения Казахстана (1897-1989 гг.) // Вестн. АН КазССР. – 1991. – № 3. – С. 45-58.

104. Социально-демографические процессы в Казахстане (1917-1980 гг.). – Алма-Ата: Ғылым, 1991. – 192 с. (Соавт. А. Галиев).

105. Формирование и развитие кадров железно-дорожников Казахстана (1917-1970 гг.). – Алма-Ата: Наука, 1991. – 327 с.

1992106. Индустриальное развитие Казахстана в

1920-1940 гг. // История Казахстана с древнейших времен до наших дней: Учебное пособие. – Алма-Ата, 1992. – С. 111-119.

1993107. Қазақстанды индустриаландыру қай кезде

басталып еді? Ол қазір тәуелсіз Қазақстанға зиянын тигізіп отыр ма? // Арай. – 1993. – № 7. – 12 б.

108. Өнеркәсіп тарихы: нені ескермедік? // Ақиқат. – 1993. – № 7. – 32-36 б.

109. Тәуелсіз елдің тарихи шежіресі // Егемен Қазақстан. – 1993. – 15 қаңтар. (К.Н. Нұрпейісовпен бірге).

90

110. Ұлттық мамандар проблемасы қалай шешіліп келген // Арай. – 1993. – № 7. – 13-14 б. (Т. Құлтаевпен бірге).

111. Борьба трудящихся Казахстана в условиях нового революционного подъема и первой мировой войны // История Казахстана: Очерки. – Алматы, 1993. – Раздел III. Казахстан в составе Российской империи, гл. VI. Казахстан в начале ХХ века. – С. 268-272.

112. Индустриализация Казахстана и ее социально-экономические последствия // Мысль. – 1993. – № 4. – С. 85-90.

113. Как архив новейшей истории стал жертвой бюрократической волокиты // Казахстанская правда. – 1993. – 30 января. (Соавт.)

114. Казахстан в годы гражданской войны // Ис-тория Казахстана: Очерки. – Алматы: Дәуір, 1993. – Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. I. Казахстан в период гражданского противостояния. – С. 294-298.

115. Научно-технический прогресс и хозяйствен-ные реформы 1965 г. // Там же.– Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. IV. Казахстан в послевоенные годы. – С. 347-349.

116. О концептуальном переосмыслении проблем истории индустриального развития и

91

рабочего класса Казахстана // Вестн. НАН РК. – 1993. – № 4. – С. 66-75. (Соавт. А.Ш. Алтаев).

117. Развитие промышленности // История Казахстана: Очерки. – Алматы: Дәуір, 1993. – Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. IV. Казахстан в послевоенные годы. – С. 342-347.

118. Рост рабочего класса, его роль и место в социальной структуре республики // Там же. – Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. IV. Казахстан в послевоенные годы. – С. 352-356.

119. Создание единой транспортной системы в республике // Там же. – Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. IV. Казахстан в послевоенные годы. – С. 349-352.

120. Социально-демографические процессы в Казахстане // Там же. – Раздел IV. Казахстан в условиях тоталитарной системы, гл. IV. – С. 399-407.

121. Социально-экономическое положение края в начале века // Там же. – Раздел III. Казахстан в составе Российской империи, гл. VI. Казахстан в начале ХХ века. – С. 260-264.

122. Участие населения края в Российской революции 1905-1907 гг. // Там же. – Раздел III. Казахстан в составе Российской империи, гл. VI. Казахстан в начале ХХ века. – С. 264-268.

92

123. Февральская революция в Казахстане // Там же. – Раздел III. Казахстан в составе Российской империи, гл. VI. Казахстан в начале ХХ века.– С. 277-282.

124. Это наша история [Рец. на кн.:] Муканов М.С. Этническая территория казахов в ХVIII – нач. ХХ вв. Алматы: Казахстан, 1991. – 210 с. // Вечерняя Алма-Ата. – 1993. – 17 июня. (Соавт. Б.И. Кумеков).

125. Kazakіstan Ekolojіsі΄nіn Sosyal-Ekonomіk Problemlerі ve Sanayіnіn Gelіsmesі // Turk Devletlerі arasіnda 2. Іlmі іsbіrlіgі konferansі. Tebrіcler. – Almatі, 1993. – S. 221-223.

1994126. Ғасырдың бас кезіндегі өлкенің әлеуметтік-

экономикалық жағдайы // Қазақстан тарихы: Очерктер. – Алматы: Дәуір, 1994. – IІІ бөлім. Қазақстан Ресей империясы құрамында, 6 тарау. ХХ ғасыр басындағы Қазақстан. – 275-279 б.

127. Ғылыми-техникалық прогресс және 1965 жылғы шаруашылық реформасы // Сонда. – IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан, 4 тарау. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда. – 364-366 б.

128. Жаңа революциялық өрлеу мен бірінші дүниежүзілік соғыс жағдайындағы Қазақстан

93

еңбекшілерінің күресі // Сонда. – IІІ бөлім. Қазақстан Ресей империясы құрамында, 6 тарау. ХХ ғасыр басындағы Қазақстан. – 284-288 б. (К.И. Қобландинмен бірге).

129. Жұмысшы табының өсуі. Қазақстанның әлеуметтіқ құрылымындағы оның ролі // Там же.– IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан, 4 тарау. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда. – 369-373 б.

130. Қазақ тарихының өзекті мәселелері хақында // Қазақ тарихы. – 1994. – № 5. – 3-10 б.

131. Қазақстандағы ақпан революциясы // Қазақстан тарихы: Очерктер. – Алматы: Дәуір, 1994. – IІІ бөлім. Қазақстан Ресей империясы құрамында, 6 тарау. ХХ ғасыр басындағы Қазақстан. – 293-298 б.

132. Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық процестер (1897-1992) // Сонда. – IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан. – 417-425 б.

133. Қазақстанның 1921-1940 жж. индустриялық дамуы // Там же. – IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан, 2 тарау. Қазақстан тоталитарлық жүйенің қалыптасу кезеңінде. – 327-335 б.

134. Өлке халқының 1905-1907 жж. ресейлік революцияға қатысуы // Сонда. – IІІ бөлім.

94

Қазақстан Ресей империясы құрамында, 6 тарау. ХХ ғасыр басындағы Қазақстан. – 279-284 б.

135. Өнеркәсіптің дамуы // Сонда. – IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан, 4 тарау. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда. – 360-364 б.

136. Республика біртұтас транспорт жүйесінің жасалуы // Сонда. –IV бөлім. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы Қазақстан, 4 тарау. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда. – 366-369 б.

1995137. Миграцияның тасқыны: қыспақтағы қазақ

(XIX-XX ғғ.) // Қазақ тарихы. – 1995. – № 6. – 35-41 б.

138. Тарих оқулықтарына әділ сын болсын // Қазақ тарихы. – 1995. – № 1. – 57-59 б.

139. Вопросы историографии индустриального развития и рабочего класса Казахстана: Проблемы историографии и источниковедения. Историография // Изв. НАН РК. Серия обществ. наук. – 1995. – № 2. – С. 30-36. (Соавт. А.Ш. Алтаев).

140. Демографические процессы современного Казахстана. – Алматы: Атамұра, 1995. – 128 с. (Соавт. В.В. Козина).

141. Демографический фактор межнациональ-ных отношений // Россия на пороге ХХI века:

95

Всерос. конференция социологов и демографов. – М., 1995. – С. 281-291.

142. Миграционные процессы и их влияние на современную демографическую ситуацию в Казахстане // Вестн. НАН РК. – 1995. – № 6. – С. 36-44.

143. Тяжко наследие прошлого: чтобы не усугубить его, необходима глубоко продуманная социально-экономическая стратегия // Мысль. – 1995. – № 3. – С. 60-64. (Соавт. А.Ш. Алтаев).

1996144. Айтулы Ақаң едi // Егемен Қазақстан. –

1996. – 5 маусым.145. Тарих тағылымы // Егемен Қазақстан. –

1996. – 25 қыркүйек.

1997146. Академик – тарихшы Ақай Нүсіпбеков //

Қазақ тарихы. – 1997. – № 2. – 67-71 б.147. Демографиялық өнімсіздіктің себебі неде?

// Егемен Қазақстан. – 1997. – 27 желтоқсан. – 5 б.148. Некоторые аспекты современной демогра-

фической ситуации Республики Казахстан // Вестн. МН - АН РК. – 1997. – № 5. – С. 33-40. (Соавт. В.В. Козина).

149. Некоторые аспекты современной демогра-фической ситуации Республики Казахстан // Совре-

96

менные проблемы истории Казахстана: становле-ние казахской государственности и развитие наций: Pесп. межвуз. науч.-практ. конференция. – Уральск, 1997. – С. 20-30. (Соавт. В.В. Козина).

1998150. Аға ұрпаққа алғыс айт // Парасат. – 1998. –

№ 8. – 4-5 б. 151. Бекежан Сүлейменов және оның ғылыми

мұрасы // Саясат. – 1998. – № 12. – 82-86 б. (С. Есқалиевпен бірге).

152. Қазақтар қалаға бет бұрды («Ақиқаттың» дөңгелек столы) // Ақиқат. – 1998. – № 10. – 3-14 б. (Д.И. Исабеков, А. Жақсыбаевпен бірге).

153. Қазақстандағы бүгінгі демографиялық жағдай // Ақиқат. – 1998. – № 2. – 36-40 б. (В.В. Козинамен бірге).

154. Историко-демографические исследования в Казахстане: традиции, современное состояние и перспективы // Отечественная история. – 1998. – № 1. – С. 28-36. (Соавт. А.Ш. Алтаев).

155. The demografіc development іn Kazakhstan іn XX century // Hіstory of Kazakhstan (Essays). – Almaty, 1998. – P. 170-179.

1999156. Академик Ақай Нүсiпбековке 90 жас //

Отан тарихы. – 1999. – № 4. – 49-51 б.

97

157. Ақиқаттан аттауға болмайды: (т.ғ.д., профессор Бекежан Сүлейменов туралы) // Егемен Қазақстан. – 1999. – 22 қаңтар. (С. Есқалиевпен бірге).

158. Бекежан Сүлейменовтің өмірі және ғылыми мұрасы // Қазақ тарихы. – 1999. – № 1. – 7-11 б. (С. Есқалиевпен бірге).

159. Миграциялық процестердiң ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының ұлттық құрамына тигiзген әсерi // Отан тарихы. – 1999.– № 2. – 33-39 б.

160. Внешняя миграция и ее влияние на национальную структуру Казахстана в ХХ веке // Уроки Отечественной истории и возрождение казахстанского общества: Материалы науч. сессии ученых Миннауки – АН РК, посвященной году народного единства и национальной истории (г. Алматы, 4 июля 1998 г.). – Алматы: Қазақстан, 1999. – С. 156-161.

161. Дорога жизни [Турар Рыскулов] // Огни Алатау. – 1999. – 11 января. – С. 3.

2000162. Түрксiб магистралының бастауында [Қоғам

қайраткерi Т.Рысқұловтың Түрксiб магистралiне сiңiрген еңбегi туралы] // Қазақ батырлары. – 2000. – мамыр (№ 5). – 2 б.

163. Активизация политической жизни в Казахстане в начале ХХ века // История Казахстана

98

(с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Алматы: Атамұра, 2000. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 1.– С. 608-623.

164. Военная экспансия царизма в Южном Казахстане. Распространение власти России на всю территорию региона // Там же. – Т. 3, раздел І, глава 10, § 3. – С. 368-381. (Соавт. И.В. Ерофеева).

165. Казахи: демографические тенденции (80-90-х гг.). – Алматы: Өркениет, 2000. – 102 с. (Соавт. В.В. Козина).

166. Казахстан в годы Первой мировой войны // История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах.– Алматы: Атамұра, 2000. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 3. – С. 627-636.

167. Казахстан накануне Первой мировой войны // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 2.– С. 623-627. (Соавт. К.К. Шаймерденова).

168. Население края в начале века // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4,§ 1. – С. 567-572.

169. Развитие промышленности // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 2. – С. 572-579.

170. Система землепользования и обострение аграрного вопроса. Последствия столыпинских аграрных реформ // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 5. – С. 594-608. (Соавт. Т.П. Волкова).

171. Состояние путей сообщения и торговли в крае // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 3. – С. 579-584.

99

172. Турар Рыскулов и Мухамеджан Тынышбаев на Турксибе // Мысль. – 2000. – № 7. – С. 70.

173. Февральская революция 1917 г. в Казахстане // История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Алматы: Атамұра, 2000. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5,§ 6. – С. 656-676.

174. Формирование кадров пролетариата // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 4. – С. 584-594.

175. Южный Казахстан во внешнеполитической стратегии России и Англии на Среднем Востоке // Там же. – Т. 3, раздел І, глава 10, § 1. – С. 358-362. (Соавт. И.В. Ерофеева).

2001176. Бекежан Сүлейменов – тарихшы-ғалым. –

Алматы: Өркениет, 2001. – 182 б. (С. Есқалиевпен бірге).

177. Бірегей ғалым [Тарих ғылымының док торы, профессор О.С. Смағұлов туралы] // Қазақ тарихы. – 2001. – № 1. – 3-5 б.

178. Ғұлама ғалым – елдің ерен азаматы// Граж-данин и выдающийся ученый, академик Зиманов Салык Зиманович. – Алматы: Атамұра, 2001. – 215-218 б.

179. Қазақтың алғашқы академик тарихшысы // Айтулы Ақаң еді. – Алматы, 2001. – 128-143 б.

180. Қалың елдің қатарына қосылсақ [Қа-

100

зақстандағы демографиялық өзгерістер туралы] // Егемен Қазақстан. – 2001. – 6 қараша (№ 250). – 2 б.

181. Тарих ғылымының тарланы [Академик М. Қозыбаевтың 70 жасқа толуына орай] // Академик Манаш Қозыбаев: Мерейтойлық жинақ. – Алматы, 2001. – 57-60 б.

182. Тарихтың білгірі. Академик Б.А. Төлепбаев – 80 жаста // Оңтүстік Қазақстан. – 2001. – 17 қазан.

183. Тәуелсіз Қазақстанның демографиялық ахуалы // Қазақ тарихы. – 2001. – № 5. – 39-43 б.

184. Түрксiбте тағдыры түйiскен арыстар [Т. Рысқұлов, М. Тынышбаев, Н. Нұрмақов сынды арыстардың «Түркiсiб» құрылысына қатысуы туралы] // Қазақ тарихы. – 2001. – № 2. – 44-49 б.

185. Демографическое развитие Республики Казахстан в условиях суверенитета. – Алматы: Өркениет, 2001. – 112 с. (Соавт. В.В. Козина).

186. Мухамеджан Тынышпаев и Турар Рыскулов на Турксибе // Магистраль. – 2001. – № 2. – С. 14-17.

187. Население Казахстана в конце ХІХ – начале ХХ века (1897-1917). – Алматы, 2001. – 35 с. (Соавт. А.М. Жаркенова).

188. Ж. Омаров – первый казах начальник Туркестано-Сибирской железной дороги // Магистраль. – 2001. – № 4. – С. 45-47.

189. 70-летний юбилей основоположника

101

антро пологии в Казахстане О.И. Исмагулова // Отечественная история. – 2001. – № 1. – С. 148-150.

190. Б. Сулейменов // Почитаемые люди Казахской земли. – Алматы, 2001. – Т. 3. – С. 91-95.

2002191. Ғасырдың басындағы өлке халқы //

Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. – Алматы: Атамұра, 2002. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §1. – 567-572 б.

192. Жер пайдалану жүйесі және аграрлық мәсе-ленің шиеленісуі. Столыпин аграрлық реформасы-ның зардаптары // Сонда.– 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §5. – 593-608 б. (Т.П. Волковамен бірге).

193. Жұмысшы кадрларының қалыптасуы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §4. – 584-593 б.

194. Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, §3. – 627-636 б.

195. Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, §2. – 623-527 б. (К.К. Шаймерденовамен бірге).

196. Қазақстандағы ақпан революциясы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, §6. – 656-675 б.

197. Қазақстанның тарихы демографиясының даму белестері. – Алматы: Өркениет, 2002. – 155 б. (Л.Х. Төлешовамен бірге).

102

198. Оңтүстік Қазақстан Ресей мен Англияның Орта Шығыстағы сыртқы саяси стратегиясында // Сонда. – 3 том, І бөлім, 10 тарау, §1. – 358-362 б. (И.В. Ерофеевамен бірге).

199. Өлкедегі қатынас жолдары мен сауданың жай-күйі // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §3. – 579-584 б.

200. Өнеркәсіптің дамуы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §2. – 572-579 б.

201. Патша өкіметінің Оңтүстік Қазақстандағы әскери экспансиясы. Аймақтың Ресей билігіне көшуі // Сонда. – 3 том, І бөлім, 10 тарау, §3. – 368-381 б. (И.В. Ерофеевамен бірге).

202. Тәуелсiздiк кезiндегi Қазақстандағы демографиялық зерттеулердiң негiзгi бағыттары // Отан тарихы. – 2002. – № 3. – 63-67 б.

203. ХХ ғасырдың басында Қазақстандағы саяси өмірдің жандануы // Қазақстан (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. – Алматы: Атамұра, 2002. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, §1. – 608-623 б.

204. Демографическое развитие Республики Казахстан в условиях суверенитета // Краеведение. – 2002. – № 3. – С. 51-64.

205. История Туркестано-Сибирской магистрали (1926-1958 гг.). – Алматы: Бастау, 2002. – 204 с. (Соавт.: А.А. Бегалиева, Р.Е. Курмангалиева).

103

2003206. Қазақстан тарихи демографиясының

өзекті мәселелерін жаңаша концептуалды пайымдау: Қазақстанның тарих ғылымындағы методологиялық және теориялық өзгерістері мен оларды игеру мәселелері: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция // Отан тарихы. – 2003. – № 1. – 25-30 б. (А.И. Құдайбергеновамен бірге).

207. ХХ ғасырдың екінші жартысының ХХ ғасыр басында Ресей империясының Қазақстанда жүргізген отарлау саясатының зардаптары (1860-1917 жж.). – Павлодар: С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2003. – 370 б. (Қ. Алдабергеновпен бірге).

208. Алихан Букейхан – общественно-политический деятель и ученый. – Алматы: Өркениет, 2003. – 148 с. (Соавт. Э.Т. Сейтов).

2004209. М.-А.Х. Асылбековпен Түркістан газетінің

тілшілерінің сұхбаты (Қазақстан темір жолына 100 жыл) // Түркістан. – 2004. – 24 маусым.

210. Библиограф: көне мәдениет жазбаларын жинақтаушы (А.М. Жиреншин) // Егемен Қазақстан. – 2004. – 3 наурыз.

211. XX ғасырдың басында Қазақстанда өнеркәсiптiң даму жайы // Қазақстан педагогикалық хабаршысы. – 2004. – № 1. – 141-147 б.

104

212. Демографическое развитие Павлодарской области в период суверенитета // Вестн. Павлодарского ГУ. Серия гуманит. наук. – 2004. – № 1. – С. 9-16. (Соавт. З.А. Сабданбекова).

213. Юбилей как стимул лучше знать историю // Казахстанская правда. – 2004. – 16 июня.

2005214. Қазақстан халқының әлеуметтік-демогра-

фиялық жағдайы (1939-1959). – Алматы: Өркениет, 2005. – 160 б. (А.И. Құдайбергеновамен бірге).

215. Тарихи демография мәселелері // Қа-зақстанның тарих ғылымы. – Алматы: Мерсал, 2005. – 97-109 б. (А.И. Құдайбергенова, Е.А. Еңсе-новпен бірге).

216. Ұстаздар мен әріптестер туралы бірер сөз // Қазақстанның тарих ғылымы. – Алматы: МерСал, 2005. – 253-255 б.

217. Вклад Казахстана в победу Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945 гг. // Мы победу приближали, как могли: Науч.-практ. конф., посвященная 60-летию Победы в Великой Отечественной войне. – Алматы: КазНПУ им. Абая, 2005. – С. 5-10.

218. Некоторые вопросы индустриализации Казахстана в 1920-30 гг. // Методологические и конкретно-исторические проблемы изучения

105

отечественной истории: «Касымбаевские чтения»: Междунар. науч.-практ. конференция. – Алматы, 2005. – С. 21-29. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

219. О формировании национальных кадров рабочего класса Казахстана // Вопросы истории и археологии Западного Казахстана: Сб. науч. ст. – Уральск, 2005. – Вып. 4. – С. 13-27. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

220. Турар Рыскулов и индустриализация Казахстана // Экономические ориентиры на пути к ускоренной модернизации: Междунар. науч.-практ. конференция (Алматы, 18-20 мая 2005 г.). – Алматы: Экономика, 2005. – Ч. 1. – С. 11-22.

2006221. Академик ағаның тағылымы // Мақтарал

газеті. – 2006. – 26 мамыр.222. Ғылымға қызмет ету // Отан тарихы. – 2006.

– № 3. – 196-201 б. (А.И. Қаржаубаевамен бірге).223. Қазақстан халқы қалай өсуде? // Қазақ

тарихы. – 2006. – № 1. – 12-17 б.224. Тарихтың тапқан тамырын: Тарих ғылымд.

д-ры, проф. Батыс Қаз. обл. тарих және археология орт. дир. Мұрат Сыдықовтың – 50 жылд. қарсаңында // Орал өңiрi. – 2006. – 5 қаңтар. – 2 б. (А. Қаржаубаевамен бірге).

225. О концептуальном переосмыслении неко-торых актуальных проблем исторической демогра-

106

фии // Вестн. КарГУ. Серия История, философия, право. – 2006. – 2 (42). – С. 32-39.

226. Служение науке: К 50-летию доктора исто-рических наук, профессора, директора Западно-Ка-захстанского областного Центра истории и архео-логии М. Сыдыкова // Приуралье. – 2006. – 5 янв. – С. 3. (Соавт. А. Каржаубаева).

2007227. Академик Төлеген Тәжібаевтың қоғамдық-

саяси және ұстаздық қызметі мен тарихи мұрасы. – Алматы, 2007. – 173 б. (С. Апашевамен бірге).

228. Үлкен қаланың тарихы да үлкен // Алматы ақшамы. – 2007. – 8 желтоқсан.

229. Үлкенге ізетті, кішіге қомқор Арысым-Ай! (К.Н. Нұрпейісұлы туралы) // Егемен Қазақстан. – 2007. – 11 желтоқсан.

230. Развитие промышленности и ее сырьевая направленность // Вестн. Западно-Казахстанского университета. – 2007. – № 1. – С. 57-59.

231. Формирование рабочего класса Казахстана // Вестн. Западно-Казахстанского университета. – 2007. – № 2. – С. 20-24.

2008232. Алматы халқының өсіп-өну белестері

// Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің Хабаршысы. Тарих және саяси

107

әлеуметтік ғылымдар сериясы. – 2008. – № 2. – 37-39 б.

233. Қазақстандағы демографиялық ахуал // Мәдениет. – 2008. – № 8. – 33-35 б.

234. Тарих: бұрынғы ұғымға жаңа көзқарас // Егемен Қазақстан. – 2008. – 29 қазан (№ 326-329). – 15 б.

235. Шерханға хат // Жас қазақ. – 2008. – 8 тамыз (№ 31). – 6-7 б.

236. Внешняя миграция и ее влияние на демографические процессы в Казахстане // Казахстанско-германские отношения в системе международной интеграци и модернизации: Междунар. науч.-теор. конференция, посвященная 60-летию академика АСН РК, д.и.н., профессора Жумагулова К.Т. (9 февраля 2008). – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – С. 285-287.

237. О социальной структуре населения Респуб-лики Казахстан (1991-2007 гг.) // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России: Междунар. науч.-практ. конференция. – Алматы: Тарих тағылымы, 2008. – С. 86-95.

238. С них начинался Турксиб... // История Казахстана: преподавание в школах и вузах. – 2008. – № 1. – С. 36-40.

108

2009239. Академик Ақай Нүсіпбековтің Отан тарихы

ғылымына қосқан үлесі // Қазақстанның тарих ғылымы: дәстүрлер және қазіргі заман: ҚР ҰҒА академигі Ақай Нүсіпбекұлы Нүсіпбековтың 100 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы: Арыс, 2009. – 10-20 б.

240. Қазақтың алғашқы академик-тарихшысы // Айтулы Ақаң еді... Естеліктер, мақалалар мен зерттеулер. – Алматы: Экономика, 2009. – 188-203 б.

241. Тұғыры биік тұлға // Б.А. Тулепбаев – выдающийся ученый и крупный политический деятель. – Алматы: Нұрлы әлем, 2009. – 179-182 б.

242. Тұлғалы ғалым, білікті ұйымдастырушы (Академик Ақай Нүсіпбековке – 100 жыл) // Егемен Қазақстан. – 2009. – 9 желтоқсан.

243. 1930 жылдардың аяғындағы әлеуметтік-демографиялық жағдай туралы // Қазақстанның тарих ғылымы: дәстүрлер және қазіргі заман. ҚР ҰҒА академигі Ақай Нүсіпбекұлы Нүсіпбековтың 100 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы, 2009. – 67-75 б.

244. ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы нәубет және Ораз Жандосов // Ораз Жандосовтың 110

109

жылдық мерей тойына арналған ғылыми-практика-лық конференция. – Алматы, 2009. – 105-111 б.

245. Население Казахстана по Всесоюзной переписи населения 1939 года: в 5-ти томах. – Алматы: Арыс, 2009. – Т. 1. – 400 с.

246. Основные итоги Всесоюзной переписи населения 1939 года по Казахстану // Население Казахстана по Всесоюзной переписи населения 1939 года. – Алматы: Арыс, 2009. – Т. 1. – С. 19-37.(Соавт. Ж.А. Асылбекова).

247. Подготовка и проведение Всесоюзной переписи населения 1939 г. в Казахстане // Там же. – С. 7-18. (Соавт. А.И. Кудайбергенова).

248. Политические взгляды А. Букейхана // «Алаш-Орда» и проблемы казахской государственности и культуры: Междунар. науч. конференция. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – С. 8-14.

249. Слово об учителе // Дахшлейгер Григорий Федорович / Сост.: С.С. Каракулов, В.Г. Дахшлейгер. – Алматы, 2009. – С. 73-79.

250. Социально-демографические изменения в Казахстане в 1926-1939 гг. // Отан тарихы. – 2009. – № 4. – С. 5-20. (Соавт.: Д.А. Аманжолова, С.Т. Рысбекова).

251. Фотолетопись. Портреты на фоне эпохи. К 90-летию движения Алаш // Исторический

110

архив. – М., 2009. – № 1. – С. 90-100. (Соавт.: Д.А. Аманжолова, С.Т. Рысбекова).

2010252. Азаматтықты ту еткен тұлға // Егемен

Қазақстан. – 2010. – 22 шілде – (№ 297). – 7 б.253. Байды қазақ ұлтының мәдениетіне

жатқызуы ғылыми этикаға үйлеспейді (Дөңгелек үстел) // Айқын. – 2010. – 15 сәуір (№ 64). (М.Қ. Қойгелдиев, З. Қинаятұлы, М. Мырзахметұлы, М. Хафизова, Т. Омарбеков, Н. Мұхаметханұлы, Ә. Дайырбаймен бірге).

254. Ғасырдың басындағы өлке халқы // Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. – Алматы: Атамұра, 2010. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §1. – 567-572 б.

255. Дүниежүзі тарихы: зерттеу және оқыту мәселелері // Нұрпейісов оқулары: Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материал-дары. – Алматы, 2010. – 9-14-б.

256. Егемен Қазақстан Республикасының демографиялық дамуы // Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. – Алматы: Атамұра, 2010. – Т. 5, ІІ бөлім, 3 тарау, §7. – 245-279 б. (Ж.М. Асылбекова, В.В. Козинамен бірге).

257. Еңбек ресурстары // Сонда. – Т.4, 5 тарау, §4. – 348-360 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

111

258. Жер пайдалану жүйесі және аграрлық мәсе-ленің шиеленісуі. Столыпин аграрлық реформасы-ның зардаптары // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §5. – 593-608 б. (Т.П. Волковамен бірге).

259. Жұмысшы кадрларының қалыптасуы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, § 4. – 584-593 б.

260. Индустрияландырудың қиындықтары мен ерекшеліктері // Сонда. – Т. 4, 5 тарау, §1. – 312-324 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

261. Кеңес-жанмен жарты ғасырдай бірге жүрдік // Алаш тұлғалы. (Кеңес Нұрпейісұлы туралы естеліктер). – Алматы: Арыс, 2010. – 100-105 б.

262. Қазақ халқының саны мен құрамы туралы // Индустриялық-инновациялық даму процесін зерт-теу мәселелері: Респ. ғылыми-практикалық конфе-ренция (9-10 желтоқсан). – Жетісай, 2010. – 21-22 б.

263. Қазақ халқының этнодемографиялық даму жолдары // Отан тарихының әдіснамасы мен тұжы-рымдамасының өзекті мәселелері: «Қасымбаев оқу-лары» шеңберіндегі Халықаралық ғылыми-тәжіри-белік конференциясының материалдары (21-22 желтоқсан). – Алматы, 2010. – 4-9 б.

264. Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс қар-саңында // Қазақстан тарихы (көне заманнан бү-гінге дейін). 5 томдық. – Алматы, 2010. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, § 2. – 623-527 б. (К.К. Шаймерде-новамен бірге).

112

265. Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, §3. – 627-636 б.

266. Қазақстан халқының құрамындағы өзгері-стер (1940-1958 жылдар) // Сонда. – 4 том, 12 тарау, § 2. – 649-654 б. (Ж.М. Асылбекова, В.В. Козинамен бірге).

267. Қазақстандағы ақпан революциясы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, § 6. – 656-675 б.

268. Құпия санақ болып есептелген 1939 жылғы Қазақстан халқы туралы мәліметтер не дейді // Егемен Қазақстан. – 2010. – 27 қаңтар. – 5 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

269. Өлкедегі қатынас жолдары мен сауданың жай-күйі // Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). 5 томдық. – Алматы, 2010. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, §3. – 579-584 б.

270. Оңтүстік Қазақстан Ресей мен Англияның Орта Шығыстағы сыртқы саяси стратегиясында // Сонда. – 3 том, І бөлім, 10 тарау, §1. – 358-362 б. (И.В. Ерофеевамен бірге).

271. Өнеркәсіптің дамуы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 4 тарау, § 2. – 572-579 б.

272. Өнеркәсіптің дамуы және оның шикізаттық бағыт-бағдары // Сонда. – 4 том, 5 тарау, § 2. – 324-332 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

273. Патша өкіметінің Оңтүстік Қазақстандағы әскери экспансиясы. Аймақтың Ресей билігіне

113

көшуі // Сонда. – 3 том, І бөлім. 10 тарау, § 3. – 368-381 б. (И.В. Ерофеевамен бірге).

274. Республиканың 1959-1989 жылдардағы демографиялық жағдайы // Сонда. – 4 том, 12 тарау, §3. – 654-666 б. (Ж.М. Асылбекова, В.В. Козинамен бірге).

275. Теміржол құрылысы. Түрксіб // Сонда. – 4 том, 5 тарау, §3. – 332-348 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

276. Ұлттық индустрия кадрларының қалып-тасуы // Сонда. – 4 том, 5 тарау, § 5. – 360-382 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

277. 1917-1939 жылдардағы Қазақстан халқы // Сонда. – 4 том, 12 тарау, § 1. – 634-649 б. (Ж.М. Асылбекова, В.В. Козинамен бірге).

278. ХХ ғасырдың басында Қазақстандағы саяси өмірдің жандануы // Сонда. – 3 том, ІІ бөлім, 5 тарау, § 1. – 608-623 б.

279. Активизация политической жизни в Казахстане в начале ХХ века // История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Алматы: Атамұра, 2010. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 1.– С. 608-623.

280. Военная экспансия царизма в Южном Казахстане. Распространение власти России на всю территорию региона // Там же. – Т. 3, раздел І, глава 10, § 3. – С. 368-381. (Соавт. И.В. Ерофеева).

281. Демографическая ситуация в республике в

114

1959-1989 гг. // Там же. – Т. 4, глава 12, § 3. – С. 674-686. (Соавт.: Ж.М. Асылбекова, В.В. Козина).

282. Демографическое развитие Республики Казахстан в условиях суверенитета // Там же. – Т.5, раздел ІІ, глава 3, § 7. – С. 248-281. (Соавт: В.В. Козина, Ж.М. Асылбекова).

283. Изменения в составе населения в 1940-1958 гг. // Там же. – Т. 4, глава 12, § 2. – С. 669-674. (Соавт.: Ж.М. Асылбекова, В.В. Козина).

284. Казахстан в годы Первой мировой войны // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 3. – С. 627-636.

285. Казахстан накануне Первой мировой войны // Там же. – Т. 3, раздел ІІ,глава 5, § 2. – С. 623-627. (Соавт. К.К. Шаймерденова).

286. Народонаселение Казахстана в условиях суверенитета. – Алматы: Тарих тағылымы, 2010. – 152 с. (Соавт. В.В. Козина).

287. Население Казахстана в 1917-1939 гг. // Там же. – Т. 4, глава 12, § 1. – С. 654-669. (Соавт.: Ж.М. Асылбекова, В.В. Козина).

288. Население края в начале века // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 1. – С. 567-572.

289. О формировании новой социальной структуры населения Казахстана в условиях суверенитета (1991-2010 гг.) // Социальная экономика в условиях цивилизационных перемен в современном мире: парадигмы и векторы развития:

115

Междунар. науч.-практ. конференция (22 сентября 2010 г.). – Алматы: Экономика, 2010. – Т. 1. – С. 174-183. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

290. Развитие промышленности // История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Алматы: Атамұра, 2010. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 2. – С. 572-579.

291. Развитие промышленности и ее сырьевая направленность // Там же. – Т. 4, глава 5, § 2. – С. 339-347.

292. Система землепользования и обострение аграрного вопроса. Последствия столыпинских аграрных реформ // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 5. – С. 594-608.(Соавт. Т.П. Волкова).

293. Состояние путей сообщения и торговли в крае // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 3. – С. 579-584.

294. Социально-демографическое развитие населения Казахстана в годы суверенитета // Отан тарихы. – 2010. – № 3. – С. 19-36. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

295. Строительство путей сообщения. Турксиб // История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Алматы: Атамұра, 2010. – Т. 4, глава 5, § 3. – С. 347-364.

296. Трудности и особенности индустриализа-ции // Там же. – Т. 4, глава 5, § 1. – С. 327-339.

116

297. Трудовые ресурсы // Там же. – Т. 4, глава 5, § 4. – С. 364-376.

298. Февральская революция 1917 г. в Казахстане // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 5, § 6. – С. 656-675.

299. Формирование кадров пролетариата // Там же. – Т. 3, раздел ІІ, глава 4, § 4. – С. 584-594.

300. Формирование национальных кадров индустрии // Там же. – Т. 4, глава 5, § 5. – С. 376-397.

301. Южный Казахстан во внешнеполитической стратегии России и Англии на Среднем Востоке // Там же. – Т. 3, раздел І, глава 10, § 1. – С. 358-362. (Соавт. И.В. Ерофеева).

2011302. Байдабек ағамыз қорғанымыз еді // Отан

тарихы. Арнаулы басылым. – 2011. – 44-47 б.303. Қазақ ұлты: этнодемографиялық даму

белестері // Егемен Қазақстан. – 2011. – 27 шілде. – 11 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

304. Қазақ ұлтының этнодемографиялық даму белестері // Егемен Қазақстан. – 2011. – 27 шілде. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

305. Қазақ халқының этнодемографиялық да-муы: тарихи дәуірлер мен кезеңдері // Қазақ та-рихы. – 2011. – № 2. – 2-6 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

306. Парасатты түйін // Егемен Қазақстан. – 2011. – 1 ақпан.

117

307. Тәуелсіз Қазақстан халқының демография-лық және әлеуметтік жағдайы // Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті. Хабаршы. Тарих сериясы. – 2011. – № 2. – 5-11 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

308. Тәуелсіз Қазақстанның демографиялық және әлеуметтік жағдайы // Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20-жылдығына арналған «Нұрпейіс оқулары» аясындағы «Тарих ғылымының өзекті мәселелері мен келешегі»: Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары (18 наурыз). – Алматы, 2011. – 66-75 б.

309. Актуальные проблемы исторической де-мографии Республики Казахстан // Қазақстан Ре-спубликасының тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған білім мен ғылымның өзекті мәселелері: Халықаралық Форумының материалдар жинағы. – Алматы, 2011. – С. 10-13.

310. Актуальные проблемы исторической демографии Республики Казахстан (итоги и задачи) // История независимого Казахстана. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2011. – С. 106-130. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

311. Становление и развитие исторической де-мографии Казахстана // Этнодемографические про-цессы в Казахстане и сопредельных территориях:

118

ХІІ Международная научно-практическая конфе-ренция (26-27 мая). – Усть-Каменогорск: Либриус, 2011. – С. 271-279.

2012312. Академик А.М. Панкратова және Қазақстан

тарих ғылымы // Қазақ тарихы. – 2012. – № 3. – 2-7 б.

313. «Алаш» қозғалысының лидері Әлихан Бө-кейханның саяси көзқарастарының эволюциясы хақында // Алаш туы астында: Алашорда. Желтоқ-сан. Тәуелсіздік: республикалық ғылыми-практика-лық конференция материалдары. – Шымкент, 2012. – 17-33 б.

314. Асабай Мамытов ағамыз еліміздің азаматы еді // Өскен өңір. – 2012. – 30 наурыз. – 5 б.

315. Заңғар заңгер // Қазығұрт. – 2012. – № 5. – 23-25 б.

316. Қазақстан тарихының 10 томдығын дай-ындау жөніндегі пікірлер // ҚР ҰҒА Хабаршысы. Қоғамдық ғылымдар сериясы. – 2012. – № 3. – 209-213 б.

317. Қазақстан тарихының 10 томдығын дайын-дау жөніндегі пікірлер // Қазақстан тарихы: зерттеу нәтижелері және көптомдық «Отан тарихы» жоба-сының тұсаукесері: Халықаралық ғылыми-тәжіри-белік конференция материалдары. Алматы, 19 сәуір 2012. – Алматы: Елтаным, 2012. – 14-18 б.

119

318. Панкратова қазақ тарихшыларының ұста зы және қамқоршысы // Егемен Қазақстан. – 2012. – 25 сәуір (№ 183-187). – 9 б.

319. Профессор Өжетбек Өмірзақов туралы сөз // Өмір Нұры. Естеліктер мен ғылыми мақалалар топтамасы. – Алматы, 2012. – 15-17 б.

320. Великая Отечественная война Советского Союза 1941-1945 гг. и Казахстан // Кеңес Одағы-ның батыры генерал-майор Сабыр Рахымовтың 110-жылдығына арналған халықаралық конферен-ция материалдары. – Шымкент, 2012. – 57-74 б.

321. Вклад академика А.М. Панкратовой в историческую науку Казахстана // Отан тарихы. – 2012. – № 1 (57). – С. 27-33.

322. Жизненный путь и научное наследие Бегежана Сулейменова // Отечественная история. – 2012. – № 4. – С. 79-86.

2013323. Академик Ақай Нүсіпбековтің өмір жолы

мен ғылыми мұрасы // «Ұлттық тарихты зерттеудің әлемдік және отандық тәжірибиесі» І-ші Нүсіпбеков оқулары. Республикалық ғылыми-практикалық конференция. – Алматы, 2013. – 12-24 желтоқсан. – 8-17 б.

324. Құрметті Ханкелді Махмұтұлы // Отан тарихы. Арнаулы басылым. – 2013. – 9 б.

120

325. Отан тарихын зерделеудегі жаңа бетбұрыс // Қазақстан білім қоғамы жолында: білім жүйесін жаңғырту – білім қоғамының басты бағыты: респу-бликалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары (19-20 қазан). – Жетісай: Сырдария университеті, 2013. – 3-15 б.

326. Отан тарихы туралы кейбір ойлар // Егемен Қазақстан. – 2013. – 18 маусым.

327. Тәуелсіз Қазақстан халқының көші-қоны (1991-2010 жж.). – Өскемен: Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ, 2013. – 156 б. (Г.Х. Ниязханқызымен бірге).

328. Тәуелсіз сана қазақ тарихшыларында қалыптасты ма? // Халық тарих толқынында. – Астана, 2013. – Т. 2. – 45-53 б.

329. Тарих ғылымының майталманы // Отан тарихы. – 2013. – № 3 (63). – 164-165 б.

330. Тарих ғылымының Отанымыздағы маңызы жоғары көтерілмек // Отан тарихы. – 2013. – № 3 (63). – 14-21 б.

331. Тарих ғылымының тарланы // Қозыбаев Манаш. Шығармалары. – Алматы: Қазақ энцикло-педиясы, 2013. – Т. 7. – 67-70 б.

332. Тарихшы Бекежан Сүлейменовтің өмір жолы мен ғылыми мұрасы // Қазақтың әйгілі тұлға-лары. – Алматы: Елтаным, 2013. – 5-12 б.

333. Төл тарихымыздың абыройын асырайық // Қазақ тарихы. – 2013. – № 4 (121). – 3-5 б.

121

334. Төл тарихымызды зерделеу жөнінде // Тұлға және халық тарих толқынында: VІІ «Қасымбаев оқулары» Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары (24 желтоқсан). – Алматы: Ұлағат, 2013. – 4-9 б.

335. Ұлы Отан соғысы тарихына әділеттік керек // Қазақ әдебиеті. – 2013. – № 38 (3358). – 27 қыркүйек-3 қазан.

336. Ұлы Отан соғысы тарихына басқа емес, әділеттік керек // Қазақ әдебиеті. – 2013. – 29 қазан-5 желтоқсан.

337. Шетел қазақтарын зерттеудің қорытын-дылары мен міндеттері: тарихи-демографиялық қыры // Қазақ диаспорасының жасампаз әлеуеті: та-рихы мен заманауи келбеті: Республикалық ғылы-ми-практикалық конференция. – Алматы, 2013. – 31 қазан. – 5-10 б. (Ж.М. Асылбековамен бірге).

338. Жизненный путь и научное наследие Бекежана Сулейменова // Отечественная история. Историко-археологический сборник Института истории Академии наук Республики Беларусь. – Минск, 2013. – № 28. – С. 125-130.

339. О структуре и некоторых вопросах колониального и советского периодов многотомника «История Казахстана с древнейших времен до наших дней» // История Казахстана: инновационные концепции и периодизация как приоритет научного

122

познания: Междунар. науч.-практ. конференция. – Алматы, 2013. – С. 19-22.

340. Об эволюции политических взглядов лидера движения Алаша Алихана Букейхана // Сервис в России и за рубежом. – 2013. – № 2. – С. 80-90.

2014341. Ақаңа «Тұрар Рысқұловтың құйыршығы»

деп жала жапты // Жұлдыздыр отбасы. – 2014. – № 8 (170). – 39-40 б.

342. «Бүркіт Аяғанға дауа жоқ!» http: //www.iie.kz/?p=2945. – 6 ақпан, 2014.

343. Жаңа дерек жаңа тұжырымдарға жол ашады // Қазақ тарихы. – 2014. – № 1 (124). – 2-6 б.

344. Көрнекті қоғам қайраткері, ғалым-ұстаз Әмір Қанапин жөнінде // Материалы круглого стола, посвященного 100-летию А. Канапина «Главные ценности и ориентиры историко-культурного кода казахского народа: традиции и современность». – Алматы: Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана, 2014. – 15-17 б.

345. Көрнекті қоғам қайраткері, ғалым-ұстаз Әмір Қанапин жөнінде // Материалы круглого стола, посвященного 100-летию А. Канапина «Главные ценности и ориентиры историко-культурного кода

123

казахского народа: традиции и современность». – Алматы: Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана, 2014. – 5-6 б.

346. Оның орны бос тұр. Сәдуақас Темірбеков туралы айтар сөз аз емес // Түркістан. – 2014. – 17 сәуір. – 6 б.

347. Сағындық Кенжебаев – ел ағасы, ғалым ұстаз, ірі қоғам қайраткері // Кенжебаев Сағындық Жүнісұлының 90-жылдық мерейтойына арналған «Дәуір және тұлға: ұрпақтар байланысы мен сабақтастығы»: Халықаралық ғылыми-тәжірбиелік конференция. – Алматы: Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті, 2014. – 34-38 б.

348. Тарихты таразылау ардың ісі // Қазақ үні. – 2014. – № 18 (627). – 6 мамыр.

349. Тарихшы ғұлама ғалым Уахит Хамзаұлы Шәлекенов туралы берер сөз // Уахит Шәлекенов. Өнегелі өмір. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 262-264б.

350. «О некоторых дискуссионных вопросах Новой истории и Советского периода Казахстана» http: //www.iie.kz/?p=3560. – 22 сәуір, 2014

351. Основные этапы развития исторической демографии в республике Казахстан // История Казахстана: Новый взгляд (Сборник материалов

124

методологических семинаров института истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова, 2012-2013 гг.). – Алматы: Елтаным, 2014. – 33-40 б.

352. Развитие исторической демографии в Республике Казахстан (итоги и задачи) // «Дәстүрлі және заманауи Қазақстан этнологиясы» атты әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 80 жылдығына және А.Б. Қалыштың 60 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 11-17 б.

125

АКАДЕМИК М.-А.Х. АСЫЛБЕКТІҢ РЕДАКЦИЯЛЫҚ ЕТУІМЕН ЖӘНЕ

ҚАТЫСУЫМЕН ШЫҚҚАН ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕКТЕРІ

НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, ИЗДАННЫЕ ПОД РЕДАКЦИЕЙ И С УЧАСТИЕМ АКАДЕМИКА

М.-А.Х. АСЫЛБЕКА

1. Абилев А.К., Аханов Ж.А. Из истории дея-тельности научных учреждений по изучению Казах-стана ХIX – начала ХХ вв. – Алма-Ата, 1990. – 68 с.

2. Акай Нусупбекович Нусупбеков: Биобиблио-графия ученых Казахстана. – Алма-Ата, 1989. – 55 с.

3. Алексеенко А.Н. Население Казахстана. 1920-1990 гг. – Алматы: Ғылым, 1993. – 126 с.

4. Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих Казахстана (70-80-е гг.). – Алма-Ата, 1996. – 135 с.

5. Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих Казахстана (70-90-е гг.). – Алматы, 1996. – 220 с.

6. Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих Карагандинского угольного бассейна (70-80-е гг.). – Алма-Ата, 1990. – 135 с.

7. Атауов С. Деятелность Компартии Казахстана по развитию тяжелой промышленности (1956-1965 гг.) – Алма-Ата, 1979. – 291 с.

8. Әбубәкіров С. Қазақстан инженерлік-техни-калық интеллигенциясы. – Алматы, 1989. – 136 б.

126

9. Галиев В.З. Декабристы и Казахстан. – Алма-Ата, 1990. – 152 с.

10. Жакупбеков С.К. История легкой индустрии Казахстана. (1917-1980.) – Алма-Ата, 1984. – 319 с.

11. Жуламанов К.Д. Высшая школа республик Средней Азии и Казахстана (1961-1975 гг.). – Алма-Ата, 1979. – 291 с.

12. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Т.1. Казахстан от эпохи палеолита до позднего средневековья.– Алматы: Атамұра, 2010. – 544 с.

13. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Т 2. Казахстан в эпоху позднего средневековья. – Алматы: Атамұра, 2010. – 624 с.

14. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Т 2. Казахстан в новое время. – Алматы: Атамұра, 2010. – 768 с.

15. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Т 2. Казахстан в советский период. – Алматы: Атамұра, 2010. – 768 с.

16. История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. – Т 2. Казахстан в современный период. – Алматы: Атамұра, 2010. – 680 с.

17. История Казахстана: Очерк. – Алматы, 1993. – 416 с.

127

18. История Казахстана: с древнейших времен до наших дней:. В 5-ти томах. – Т. 1.: Казахстан от эпохи палеолита до позднего средневековья.– Алматы: Атамұра, 1996. – 538 с.

19. История Казахстана: с древнейших времен до наших дней. В 5-ти томах. – Т. 2.: Казахстан в эпоху позднего средневековья. – Алматы: Атамұра, 1997. – 620 с.

20. История Казахстана: с древнейших времен до наших дней. В 5-ти томах. – Т. 3. Казахстан в новое время. – Алматы: Атамұра, 2000. – 766 с.

21. История рабочего класса Советского Казахстана. В 2-х томах. Т. 1. Рабочий класс Казахстана в период перехода к социализму. 1917-1937. – Алма-Ата: Наука, 1987. – 432 с.

22. История рабочего класса Советского Казахстана. В 3-х томах. Т. 2. Рабочий класс Казахстана в период упрочения и развития социализма. 1938-1960. – Алма-Ата: Наука, 1987. – 464 с.

23. Козина В.В. Население Центрального Казахстана (конец XIXв. – 30-е годы ХХ в.). – Алматы: Өркениет, 2000. – 10,5 п.л.

24. Қазақ ССР тарихы программасы. – Алматы, 1959. – 66 б.

25. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – 5 томдық. – 1 т. Палеолит дәуірінен соңғы

128

орта ғасырларға дейінгі Қазақстан. – Алматы: Атамұра, 2010. – 544 б.

26. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – 5 томдық. – 2 т. Қазақстан соңғы орта ғасырлар дәуірінде. – Алматы: Атамұра, 2010. – 640 б.

27. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – 5 томдық. – 3 т. Жаңа замандағы Қазақстан. – Алматы: Атамұра, 2010. – 768 б.

28. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – 5 томдық. – 4 т. Кеңестік кезеңдегі Қазақстан. – Алматы: Атамұра, 2010. – 752 б.

29. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). – 5 томдық. – 5 т. Қазіргі заманғы Қазақстан. – Алматы: Атамұра, 2010. – 688 б.

30. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін. 1-5-т. Т. 1: Палеолит дәуірінен соңғы орта ғасырларға дейінгі Қазақстан. – Алматы, 1996. – 543 б.

31. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін. 1-5-т. Т. 2. Жаңа замандағы Қазақстан. – Алматы, 1998. – 637 б.

32. Қазақстан тарихы: Көне заманнан бүгінге дейін. 1-5-т. Т. 3. Жаңа замандағы Қазақстан. – Алматы, 2002. – 766 б.

33. Қазақстан тарихы: Очерктер. – Алматы, 1994. – 446 б.

129

34. Население Казахстана по Всесоюзной переписи населения 1939 года. Том 1. – Алматы: Арыс, 2009. – 400 с.

35. Нусупбеков А.Н. Избранные труды. – Алма-Ата, 1990. – 334 с.

36. Нұрпейісов К. Ұлы Октябрь Қазақстанда. – Алматы: Ғылым, 1987. – 72 б.

37. Рыскулов Т. Собрание сочинений. В 3-х томах. Т. 1. – Алматы, 1997. – 336 с.;Т. 2. – Алматы, 1997. – 384 с.; Т. 3. – Алматы, 1998. – 444 с.

38. Сабырханов А. Қазақстан мен Россияның ХVIII ғасырдағы қарым-қатынастары. – Алматы, 1970. – 149 б.

39. Свод памятников истории и культуры Казахстана. Т. 1. Южно-Казахстанская область. – Алма-Ата, 1994. – 368 с.

40. Сдыков М.Н. Население Западного Казахстана (1897-1989). – Алматы, 1995. – 220 с.

41. Сдыков М.Н. Формирование населения Западного Казахстана в ХVIII-XIXвеках. – Алматы, 1996. – 220 с.

42. СССР тарихы. Мемлекеттік университеттер мен педагогикалық институттардың тарих факультетінің студенттеріне арналған оқулық (қазақ басылымының редакторы). Т. 1. – Алматы, 1970. – 840 б.

130

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯЛАРҒА,

СИМПОЗИУМДАРҒА, СЪЕЗДЕРГЕ ҚАТЫСУЫ

УЧАСТИЕ В РЕСПУБЛИКАНСКИХ И МЕЖДУНАРОДНЫХ КОНФЕРЕНЦИЯХ,

СИМПОЗИУМАХ И СЬЕЗДАХ

19721. Некоторые особенности социалистической

индустриализации Казахстана: Всесоюзная научная конференция «Рабочий класс и индустриальное развитие СССР». Донецк.

19752. Изучение истории индустрии и рабочего

класса Казахстана периода Великой Отечественной войны: Всесоюзная научная конференция, посвященная 30-летию Победы. Москва.

19763. Итоги и задачи изучения истории рабочего

класса Казахстана (1917-1976): Всесоюзная научная конференция по проблеме «Рабочий класс и индустриальное развитие СССР». Минск.

19774. Рабочий класс в борьбе за власть Советов в

Казахстане (1917-1920): Республиканская научно-

131

теоретическая конференция «Великий Октябрь – главное событие ХХ века». Алма-Ата.

19825. Помощь братских республик индустриальному

развитию Казахстана (1926-1940): Всесоюзная научно-практическая конференция «Вопросы интернационального воспитания в курсах истории СССР в педагогических институтах». Алма-Ата.

19836. Оренбургско-Ташкентская железная дорога

и ее влияние на социально-экономическую жизнь Казахстана и Средней Азии: Региональная научная конференция «Исследования и исследователи Оренбургского края XVIII – нач. XX вв.». Оренбург.

19847. Актуальные проблемы истории рабочего

класса в современных условиях: Республиканская межвузовская конференция. Шымкент.

8. Значение для развивающихся стран первых революционных социально-экономических преобразований в республиках Средней Азии и Казахстане (опыт 20-30-х гг.): Выездная сессия Научного совета по проблемам Африки АН СССР. Ташкент.

132

19859. Рабочий класс Казахстана в годы Великой

Отечественной войны: Всесоюзная научная конференция, посвященная 40-летию Победы. Москва.

198810. Индустриальное развитие Советского Ка-

захстана в освещении буржуазной историографии: Всесоюзная научная конференция «Актуальные проблемы истории индустриализации и индустри-ального развития». Алматы.

11. Опыт социалистической индустриализации республик Средней Азии и Казахстана: закономер-ности и особенности: Всесоюзная научная конфе-ренция «Актуальные проблемы истории индустри-ализации и индустриального развития». Алматы.

199312. Влияние социально-экономических проблем

индустриального развития на экологию Казахста-на: Международная конференция научного сотруд-ничества между тюркскими государствами. Алма-ты. (Соавт.: А. Алтаев, Б. Сапарбаев).

199413. Демографические факторы межнациональ-

ных отношений: Всероссийская научная конферен-

133

ция социологов и демографов «Россия на пороге ХХI века». Москва.

199714. Некоторые аспекты современной демогра-

фической ситуации Республики Казахстан: Респу-бликанская межвузовская научно-практическая конференция «Современные проблемы истории Казахстана: становление казахской государ-ственности и развитие нации». Уральск. (Соавт. В.В. Козина).

15. О миграционных процессах в современном Казахстане: Международная конференция «Мигра-ция в Центральную Азию: ее влияние на развитие и стабильность». Берлин.

199816. Актуальные проблемы исторической

демографии: Круглый стол юбилейной научной сессии Общего собрания МН - АН РК. Алматы.

199917. Внешняя миграция и ее влияние на

национальную структуру Казахстана в ХХ веке // Уроки Отечественной истории и возрождение казахстанского общества: Материалы научной сессии ученых МН –АН РК, посвящённой году народного единства и национальной истории. Алматы.

134

200118. Демографические исследования в Казахстане

в условиях суверенитета: Международная научно-практическая конференция «10 лет суверенного Казахстана: история и перспективы. Алматы.

200219. Современная демографическая ситуация в

Казахстане: Республиканская научно-практическая конференция «Состояние и перспективы развития краеведения в современных условиях», посвящен-ная 90-летию академика С.Б. Бейсембаева. Павло-дар. 16-17 октября.

20. Тынышпаев М. және Қазақстандағы өнеркәсіп пен транспорт құрылысы: Научно-практическая конференция, посвященная жизни и деятельности видного деятеля национально-освободительного движения казахского народа, ученого, инженера М. Тынышбаева. Алматы.

200321. Концептуальное переосмысление актуаль-

ных проблем исторической демографии в Казахста-не: Республиканская научно-практическая конфе-ренция «Методологические и теоретико-концепту-альные инновации в исторической науке Казахста-на и проблемы их освоения». Алматы. 13-14 марта.

135

200522. Выступление на республиканской конфе-

ренции, приуроченной к 170-летнему юбилею Ч.Ч. Валиханова в селе Алтын Емел Кербулакского р-на Алматинской области. 1-2 июля.

23. Вклад Казахстана в победу Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945 гг. «Мы победу приближали, как могли»: Научно-практическая конференция, посвященная 60-летию Победы в Великой Отечественной войне. Алматы.

24. Некоторые вопросы индустриализации Казахстана в 1920-30 гг. // Методологические и конкретно-исторические проблемы изучения отечественной истории: «Касымбаевские чтения»: Международная научно-практическая конференция. Алматы. (Соавт. Ж.М. Асылбекова).

25. Турар Рыскулов и индустриализация Казах-стана: Международная научно-практическая кон-ференция «Экономические ориентиры на пути к ускоренной модернизации. Алматы. 18-20 мая.

200626. Түркісібтен Транс-Еуроазиялық темір жол

құрылысына дейін: Түркісібтің 75 жылдығына арналған Халықаралық конференция. Алматы. 31 мамыр.

136

200827. «Алаш-Орда» и проблемы казахской

государственности и культуры: Республиканская научно-практическая конференция / КазНУ им. аль-Фараби. Алматы. 5 декабря.

28. Алматы халқының өсіп-өну белестері: Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық универси-тетіндегі Халықаралық ғылыми-практикалық кон-ференция. Алматы.

29. Қазақстан Республикасының демографиялық дамуы туралы: Қазақстан жаңа әлемде және ұлттық білім беру мәселелері. Сырдария университетінің 10 жылдығына орай өткізілетін Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Жетысай.

30. Қазақстанда табиғи өсім және оның әлеумет-тік проблемалары: Круглый стол «Состояние ген-дерного равенства в Казахстане». Алматы. 7 марта.

31. Внешняя миграция в Казахстане и ее резуль-таты. Казахстанско-германские отношения в систе-ме международной интеграции и модернизации: Международная научно-теоретическая конферен-ция, посвященная 60-летию академика АСН РК, д.и.н, профессору К.К. Жумагулову. 9 февраля.

32. Голод в Казахстане: Международная научно-практическая конференция «Историческая и политическая проблема массового голода в СССР (в 30-х гг.)». Москва. 17 ноября.

137

33. О социальной структуре населения Респу-блики Казахстан (1991-2007 гг.): Международная научно-практическая конференция «Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России». Алматы.

200934. Академик Ақай Нүсіпбековтің Отан тарихы

ғылымына қосқан үлесі: Қазақстанның тарих ғылымы: дәстүрлер және қазіргі заман. ҚР ҰҒА академигі Ақай Нүсіпбекұлы Нүсіпбековтың 100 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы.

35. 1930 жылдардың аяғындағы әлеуметтік-демографиялық жағдай туралы: Қазақстанның тарих ғылымы: дәстүрлер және қазіргі заман. ҚР ҰҒА академигі Ақай Нүсіпбекұлы Нүсіпбековтың 100 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы.

36. ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы наубат және Ораз Жандосов: Ораз Жандосовтың 110 жылдық мерей тойына арналған ғылыми-практикалық конференция. Алматы.

37. Политические взгляды А. Букейхана. «Алаш-Орда» и проблемы казахской государственности и культуры: Международная научнная конференция. Алматы.

138

201038. Дүниежүзі тарихы: зерттеу және оқыту мәсе-

лелері: «Нұрпейісов оқулары» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы.

39. О формировании новой социальной структуры населения Казахстана в условиях суверенитета (1991-2010 гг.): Международная научно-практическая конференция «Социальная экономика в условиях цивилизационных перемен в современном мире: парадигмы и векторы развития». Алматы. 22 сентября.

40. Қазақ халқының этнодемографиялық даму жолдары: Отан тарихының әдіснамасы мен тұжы-рымдамасының өзекті мәселелері атты Қасым-баев оқулары шеңберіндегі Халықаралық ғылы-ми-тәжірибелік конференция. Алматы. 21-22 жел-тоқсан.

41. Қазақ халқының саны мен құрамы туралы: Республикалық ғылыми-практикалық конференция «Индустриялық-инновациялық даму процесін зерттеу мәселелері». Алматы. 9-10 желтоқсан.

201142. Тәуелсіз Қазақстанның демографиялық

және әлеуметтік жағдайы: Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20-жылдығына арналған «Нұрпейіс оқулары» аясындағы «Тарих ғылымының өзекті

139

мәселелері мен келешегі» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы.

43. Актуальные проблемы исторической де-мографии Республики Казахстан: Қазақстан Ре-спубликасының тәуелсіздігінің 20 жылдығына ар-налған білім мен ғылымның өзекті мәселелері бой-ынша Халықаралық форумы. Алматы.

44. Становление и развитие исторической де-мографии Казахстана: ХІІ Международная науч-но-практическая конференция «Этнодемографиче-ские процессы в Казахстане и сопредельных терри-ториях». Усть-Каменогорск.

201245. Қазақстан тарихының 10 томдығын дайын-

дау жөніндегі пікірлер: «Қазақстан тарихы: зерт-теу нәтижелері және көптомдық «Отан тарихы» жобасының тұсаукесері» атты Халықаралық ғылы-ми-тәжірибелік конференция. Алматы. 19 сәуір.

46. Великая Отечественная война Советского Союза 1941-1945 гг. и Казахстан: Кеңес Одағы-ның батыры генерал-майор Сабыр Рахымовтың 110-жылдығына арналған халықаралық конферен-ция. Шымкент.

47. «Алаш» қозғалысының лидері Әлихан Бө-кейханның саяси көзқарастарының эволюциясы хақында: Алаш туы астында: Алашорда. Желтоқ-

140

сан. Тәуелсіздік атты республикалық ғылыми-прак-тикалық конференция. Шымкент.

201348. О структуре и некоторых вопросах коло-

ниального и советского периодов многотомника «История Казахстана с древнейших времен до на-ших дней»: Международная научно-практической конференция «История Казахстана: инновацион-ные концепции и периодизация как приоритет на-учного познания». Алматы. 18 апреля.

49. Отан тарихын зерделеудегі жаңа бетбұрыс: Қазақстан білім қоғамы жолында: білім жүйесін жаңғырту – білім қоғамының басты бағыты атты республикалық ғылыми практикалық конференция. Жетісай. 19-20 қазан.

50. Шетел қазақтарын зерттеудің қорытындыла-ры мен міндеттері: тарихи-демографиялық қыры: Қазақ диаспорасының жасампаз әлеуеті: тарихы мен заманауи келбеті атты Республикалық ғылы-ми-практикалық конференция. Алматы. 31 қазан.

51. Төл тарихымызды зерделеу жөнінде: Тұлға және халық тарих толқынында атты VІІ Қасымбаев оқулары атты Республикалық ғылыми-практикалық конференция. Алматы. 24 желтоқсан.

52. Академик Ақай Нүсiпбековтің өмір жолы мен ғылыми мұрасы: Ұлттық тарихты зерттеудің әлемдік және отандық тәжірибиесі. І-ші Нүсіпбеков

141

оқулары. «Академик А. Нүсiпбеков және ұлттық тарихы зерттеу» атты Республикалық ғылыми-практикалық конференция. Алматы. 13 желтоқсан.

53. Развитие исторической демографии в Республике Казахстан (итоги и задачи): «Дәстүрлі және заманауи Қазақстан этнологиясы» атты әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 80 жылдығына және А.Б. Қалыштың 60 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Алматы. 29 наурыз.

201454. Сағындық Кенжебаев – ел ағасы, ғалым

ұстаз, ірі қоғам қайраткері: Кенжебаев Сағындық Жүнісұлының 90-жылдық мерейтойына арналған «Дәуір және тұлға: ұрпақтар байланысы мен сабақтастығы»: Халықаралық ғылыми-тәжірбиелік конференция. Алматы / Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті.

55. Көрнекті қоғам қайраткері, ғалым-ұстаз Әмір Қанапин жөнінде: Круглый стол «Главные ценности и ориентиры историко-культурного кода казахского народа: традиции и современность», посвященного 100-летию А. Канапина. Алматы: Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана.

142

М.-А.Х. АСЫЛБЕКТІҢ ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ҚОРҒАЛҒАН

ДОКТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КАНДИДАТТЫҚ ДИССЕРТАЦИЯЛАР

ДОКТОРСКИЕ И КАНДИДАТСКИЕ ДИССЕРТАЦИИ, ВЫПОЛНЕННЫЕ ПОД

НАУЧНЫМ РУКОВОДСТВОММ.-А.Х. АСЫЛБЕКА

Докторлық диссертацияларДокторские диссертации

1. Алдабергенов Қ.М. Ресейдің Қазақстандағы отарлау саясатының бағыттары мен нәтижелері (1860-1918 жж. мерзімді басылымдар материалдары бойынша. Алматы, 2000.

2. Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих промышленности Казахстана (1970-1990 гг.). Ал-маты, 1996.

3. Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в многонациональном Казахстане (1917-1991 гг.). Алматы, 1995.

4. Жангуттин Б.О. Фомирование славянского населения в Казахстане (численность, миграцион-ный процесс в конце ХІХ-ХХ вв.). Алматы, 2010.

5. Игибаев С.К. Промышленные рабочие доре-

143

волюционного Казахстана: численность, состав, положение (1861-1917). Алма-Ата, 1990.

6. Козина В.В. Народонаселение Центрального Казахстана (конец ХІХ – нач. ХХ вв.). Алматы, 2002.

7. Құдайбергенова А.И. Кеңес дәуіріндегі Қа-зақстандағы көші-қон үдерістері: тарихи-демогра-фиялық аспект (1917-1991 жж.). Алматы, 2010.

8. Нурмухамедов С.Б. Индустриализация и рабо-чий класс Казахстана (1926-1941): опыт концепту-ального переосмысления проблемы. Алма-Ата, 1992.

9. Сдыков М.Н. Изменения национального и со-циального состава населения Западного Казахстана (конец ХІХ века – 1989 г.). Алматы, 1996.

10. Сутеева Х.А. ХVІІІ – ХХ ғасырдың басын-дағы Қазақстанның саяси, әлеуметтік-эконо-микалық дамуының 1917 жылға дейінгі орыс тарихнамасы. Алматы, 2006.

11. Төлебаев Т.Ә. Қазақстанға капитализмнің енуінің тарихнамасы. Алматы, 2002.

12. Төлекова М.К. «Жетісу өңірі халықтары-ның әлеуметтік-демографиялық дамуы (1897-1999 жж.)». Алматы, 2003.

144

Кандидаттық диссертацияларКандидатские диссертации

1. Абубакиров С.С. Рост инженерно-технической интеллигенции Казахстана (1946-1960). Алма-Ата, 1984.

2. Адырбек Б.С. Өзбекәлі Жәнібектің қоғамдық-саяси қызметі және ғылыми мұрасы (1931-1998 жж.). Алматы, 2009.

3. Айымбетов С. 1926-1939 жылдар аралығын-дағы Қазақстан халқының этнодемографиялық және әлеуметтік құрылымындағы өзгерістер. Алматы, 1998.

4. Алдабергенов К.М. Журнал «Отечественные записки» о политике царской России в Казахстане (1818-1884). Алма-Ата, 1992.

5. Алдияров А. История ордена Трудового Крас-ного Знаменицементного завода им. В.И. Ленина (1955-1980 гг.). Алма-Ата, 1989.

6. Алексеенко В.Н. Вопросы истории Средней Азии и Казахстана в освещении русских дореволю-ционных журналов (вторая половина XIX – начало ХХ вв.). Алма-Ата, 1989.

7. Алтаев А.Ш. Социальное развитие рабочих Карагандинского угольного бассейна (1970-1980). Алма-Ата, 1996.

145

8. Амандосова Р.С. История Ордена Ленина Казах ской железной дороги (1958-1977). Алма-Ата, 1991.

9. Амерханова З. Политики царизма в области народного образования в Казахстане (ІІ половина XIX – начало ХХ вв.). Алматы, 1995.

10. Апашева С.Н. Т. Тәжібаевтың қоғамдық-саяси қызметі және ғылыми мұрасы. Алматы, 2005.

11. Арынова М.Т. Культурно-просветительская деятельность сельского учительства Казахстана. Алматы, 1993.

12. Балакаева Л.Т. Укрепление союза рабоче-го класса и колхозного крестьянства Казахстана в годы Великой Отечественной войны (1941-1945). Алма-Ата, 1989.

13. Бащенко Н.Б. История Целинной железной дороги (1977-1990 гг.). Алма-Ата, 1992.

14. Бегалиева А. История Туркестано-Сибир-ской магистрали (1926-1958). Алма-Ата, 1991.

15. Валиханов Э.Ж. Деятельность Русского ге-ографического общества по изучению экономиче-ского и общественного положения казахского наро-да на рубеже XIX – ХХ вв. Алма-Ата, 1990.

16. Еңсенов Қ.А. Қазақстандағы көші-қон процестері және оның зерттелуі (1926-1959 жж.). Алматы, 2007.

17. Есқалиев С. Б. Сүлейменовтің өмірі және ғылыми мұрасы. Алматы, 2000.

146

18. Жаркенова А.М. Население Казахстана по Первой всеобщей переписи 1897 г. Алматы, 2002.

19. Кадыркулова Г.К. Население Семиречья в 1867–1926 гг. (историко-демографические аспекты). Алматы, 2000.

20. Кайргалиев М. Экономическое сотрудни-чество Казахстана с республиками Средней Азии (1921- июнь 1941 гг.). Алма-Ата, 1992.

21. Камешев И.К. Формирование и развитие Мангышлакского территориально-производствен-ного комплекса (1966-1980). Алма-Ата, 1988.

22. Кожакеева Л.Т. Изменения в социально-демографической структуре населения Казахстана накануне и в годы Великой Отечественной войны (1935-1945). Алматы, 1997.

23. Козина В.В. Социально-демографические процессы в Казахстане в межпереписной период (1979-1989 гг.). Алматы, 1994.

24. Кудайбергенова А. Қазақстан халқының ұлттық және әлеуметтік құрамындағы өзгерістер (1939-1959 жж.). Алматы, 2000.

25. Култаев Т. Участие рабочих в общественно-политической жизни Казахстана (1956-1965). Алматы, 1994.

26. Курмангалиева Р.Е. Развитие транспорта Ка-захстана и рост активности его кадров (1926-1940). Алма-Ата, 1989.

147

27. Мамраймов С. Ж. Қ. Қасымбаевтың ғылыми-педагогикалық қызметі мен тарихи мұрасы. Алматы, 2007.

28. Мейірбеков М.Б. Оңтүстік Қазақстан халқы-ның әлеуметтік-демографиялық дамуы (1926-1959 жж.). Алматы, 2010.

29. Мыктыбаева Ж.К. Военно-политические акции царской России в Семиречье в 20-40-х годах ХІХ века (Опыт сравнительной характеристики). Алматы, 2004.

30. Найманбаев Б.Р. Қазақстандағы 1970-1999 жылдар аралығындағы көші-қон процесінің тарихы. Алматы, 2004.

31. Ниязханқызы Г. Қазақстан Республикасын-дағы көші-қон және оның әлеуметтік-демография-лық дамуға әсері (1991-2009 жылдар). Алматы, 2010.

32. Орынбаева Г.У. Общественно-педагогичес-кая деятельность и научно-историческое наследие С.Е. Толыбекова. Алматы, 2010.

33. Өмірбекұлы Ж. Түркістан қаласы мен агло-мерациясының әлеуметтік-демографиялық жағ-дайы (1867-2009). Алматы, 2010.

34. Рыспекова Б.Т. Формирование и развитие кадров рабочих угольной промышленности Казахстана (1931-1945). Алматы, 1998.

35. Сабданбекова З.Ә. Павлодар өңірі халқының

148

этно-демографиялық дамуы (1897-2007 жж.). Алматы, 2008.

36. Салимгереева Ш.А. Ақтөбе өңірі халқының этнодемографиялық дамуы (1897-2007 жж.). Алматы, 2009.

37. Сапарбаев Б.К. Развитие машиностроитель-ной промышленности Казахстана и рост ее рабочих кадров (1946-1960). Алма-Ата, 1988.

38. Сеитов Э. А.Н. Букейханов как историк и общественно-политический деятель. Алматы, 1995.

39. Спанов Р.Н. История создания и развития энергетической базы в Центральном Казахстане (1926-1970). Алма-Ата, 1985.

40. Табылдиева О.Д. Маңғыстау халқының этнодемографиялық дамуы (1897-1999 жылдар). Алматы, 2004.

41. Тақабаева Б.М. Академик Кеңес Нұрпейістің өмірі, ғылыми-педагогикалық қызметі, тарихи мұрасы. Алматы, 2010.

42. Төленова З.М. Академик М.Қ. Қозыбаев: өмірі, қоғамдық қызметі және ғылыми мұрасы. Алматы, 2005.

43. Төлешова Л.Х. ХХ ғасырдағы Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық дамуы мәселелерінің тарихнамасы. Алматы, 2002.

44. Тулебаев Т.А. Обрабатывающая промышлен-ность дореволюционного Казахстана (по материа-

149

лам Сырдарьинской и Семиреченской областей). Алма-Ата, 1991.

45. Тулекова М.К. Промышленные рабочие Казахстана (1976-1985). Алма-Ата, 1992.

46. Уандыкова И.С. Транспортники Казахстана в 1959-1989 годах. Алматы, 1998.

47. Шаймерденова Г. Социально-экономическое положение Казахстана в годы первой мировой войны (1914 г. – февраль 1917 г.). Алма-Ата, 1992.

150

ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ӘЛІПБИЛІК КӨРСЕТКІШІ

АЛФАВИТНЫЙ УКАЗАТЕЛЬ ТРУДОВ

«Алаш» қозғалысының лидері Әлихан Бө-кейханның саяси көзқарастарының эволюциясы хақында – 313

«Бүркіт Аяғанға дауа жоқ!» – 342Аға ұрпаққа алғыс айт – 150Азаматтықты ту еткен тұлға – 252 Айтулы Ақаң едi – 144Академик – тарихшы Ақай Нүсіпбеков – 146Академик А.М. Панкратова және Қазақстан

тарих ғылымы – 312 Академик ағаның тағылымы – 221 Академик Ақай Нүсiпбековке 90 жас – 156Академик Ақай Нүсіпбековтің Отан тарихы

ғылымына қосқан үлесі – 239 Академик Ақай Нүсіпбековтің өмір жолы мен

ғылыми мұрасы – 323Академик Төлеген Тәжібаевтың қоғамдық-саяси

және ұстаздық қызметі мен тарихи мұрасы – 227Ақаңа «Тұрар Рысқұловтың құйыршығы» деп

жала жапты – 341Ақиқаттан аттауға болмайды – 157Ақмола – Қарталы темір жолы – 31Ақмола – Павлодар темір жолы – 32

151

Алматы халқының өсіп-өну белестері – 232 Асабай Мамытов ағамыз еліміздің азаматы еді – 314 Байдабек ағамыз қорғанымыз еді – 302 Байды қазақ ұлтының мәдениетіне жатқызуы

ғылыми этикаға үйлеспейді (Дөңгелек үстел) – 253 Бекежан Сүлейменов – тарихшы-ғалым – 176 Бекежан Сүлейменов және оның ғылыми

мұрасы – 151 Бекежан Сүлейменовтің өмірі және ғылыми

мұрасы – 159 Бекметев М. – 34Библиограф: көне мәдениет жазбаларын

жинақтаушы – 209Бірегей ғалым – 177Ғалым мұрасы – 9Ғасырдың бас кезіндегі өлкенің әлеуметтік-

экономикалық жағдайы – 126Ғасырдың басындағы өлке халқы – 191, 254Ғұлама ғалым – елдің ерен азаматы – 178Ғылымға қызмет ету – 222Ғылыми-техникалық прогресс және 1965 жылғы

шаруашылық реформасы – 127Демографиялық өнімсіздіктің себебі неде? – 147Дүниежүзі тарихы: зерттеу және оқыту

мәселелері – 255Егемен Қазақстан Республикасының демогра-

фиялық дамуы – 256

152

Еңбек ресурстары – 257Жаңа дерек жаңа тұжырымдарға жол ашады – 343 Жаңа революциялық өрлеу мен бірінші дүни-

ежүзілік соғыс жағдайындағы Қазақстан еңбек-шілерінің күресі – 128

Жер пайдалану жүйесі және аграрлық мәселенің шиеленісуі. Столыпин аграрлық реформасының зардаптары – 192, 258

Жетісу темір жолы – 36Жұмысшы кадрларының қалыптасуы – 193, 259Жұмысшы табының өсуі. Қазақстанның әлеу-

меттіқ құрылымындағы оның ролі – 129Заңғар заңгер – 315 Индустрияландырудың қиындықтары мен

ерекшеліктері – 260 Кеңес-жанмен жарты ғасырдай бірге жүрдік –

261Көрнекті қоғам қайраткері, ғалым-ұстаз Әмір

Қанапин жөнінде – 344, 345Қазақ ғылымының Ұлы Октябрьге тартуы – 17Қазақ Совет Энциклопедиясы – 20Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі

А.Н. Нүсіпбековтің ғылыми, педагогтік және қоғамдық қызметінің қысқаша очеркі – 91

Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі М.Қ. Қозыбаевтың ғылыми, педагогтік және қоғамдық қызметінің қысқаша очеркі – 97

153

Қазақ ССР тарихының хрестоматиясы – 10 Қазақ тарихының өзекті мәселелері хақында – 130Қазақ темір жолы – 39Қазақ ұлты: этнодемографиялық даму белестері–

303, 304Қазақ халқының саны мен құрамы туралы – 262 Қазақ халқының этнодемографиялық даму

жолдары – 263 Қазақ халқының этнодемографиялық дамуы:

тарихи дәуірлер мен кезеңдері – 305 Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс

жылдарында – 194, 264,Қазақстан бірінші дүниежүзілік соғыс

қарсаңында – 195, 265Қазақстан социализмнің онан әрі дамып,

нығаюы дәуірінде – 53Қазақстан тарихи демографиясының өзекті

мәселелерін жаңаша концептуалды пайымдау – 206Қазақстан тарихының 10 томдығын дайындау

жөніндегі пікірлер – 316, 317Қазақстан теміржолшыларының ереуілдері – 40Қазақстан теміржолшыларының өткендегі

даңқты революциялық істері – 11Қазақстан халқы қалай өсуде? – 223 Қазақстан халқының әлеуметтік-демографиялық

жағдайы – 214 Қазақстан халқының құрамындағы өзгерістер (1940-1958 жылдар) – 266

154

Қазақстандағы ақпан революциясы – 131, 196, 267

Қазақстандағы әлеуметтік-демографиялық процестер (1897-1992) – 132

Қазақстандағы бүгінгі демографиялық жағдай – 153

Қазақстандағы демографиялық ахуал – 233Қазақстандағы демографиялық процесс: тарихы

мен ақтаңдақтары – 98Қазақстанды индустриаландыру қай кезде

басталып еді? – 107Қазақстанның 1921-1940 жж. индустриялық

дамуы – 133Қазақстанның тарихы демографиясының даму

белестері – 197 Қазақтар қалаға бет бұрды – 152 Қазақтың алғашқы академик тарихшысы – 179,

240Қалың елдің қатарына қосылсақ – 180Қарағанды темір жолы – 41Қожа Ахмет Яссауи мавзолейі – 12Құпия санақ болып есептелген 1939 жылғы

Қазақстан халқы туралы мәліметтер не дейді – 268Құрметті Ханкелді Махмұтұлы – 324 М.-А.Х. Асылбековпен Түркістан газетінің

тілшілерінің сұхбаты – 210Миграциялық процестердiң ХХ ғасырдағы

155

Қазақстан халқының ұлттық құрамына тигiзген әсерi – 158

Миграцияның тасқыны: қыспақтағы қазақ (XIX-XX ғғ.) – 137

Мойынты-Шу темір жолы – 43Омбы темір жолы – 44Оның орны бос тұр. Сәдуақас Темірбеков туралы

айтар сөз аз емес – 346 Оңтүстік Қазақстан Ресей мен Англияның Орта

Шығыстағы сыртқы саяси стратегиясында – 198, 269Орал-Ембі темір жолы – 45Орынбор-Ташкент темір жолы – 46Отан тарихы туралы кейбір ойлар – 326 Отан тарихын зерделеудегі жаңа бетбұрыс – 325 Өлке халқының 1905-1907 жж. ресейлік

революцияға қатысуы – 134Өлкедегі қатынас жолдары мен сауданың жай-

күйі – 200, 272Өнеркәсіп тарихы: нені ескермедік? – 108Өнеркәсіптің дамуы – 135, 199, 270Өнеркәсіптің дамуы және оның шикізаттық

бағыт-бағдары – 271 Панкратова қазақ тарихшыларының ұстазы

және қамқоршысы – 318Парасатты түйін – 306 Патша өкіметіне қарсы қазақ тіліндегі үндеу –

өлең туралы (1905 ж.) – 1

156

Патша өкіметінің Оңтүстік Қазақстандағы әскери экспансиясы. Аймақтың Ресей билігіне көшуі – 201, 273

Петропавл-Көкшетау темір жолы – 47Профессор Өжетбек Өмірзақов туралы сөз – 319 Республика біртұтас транспорт жүйесінің

жасалуы – 136Республиканың 1959-1989 жылдардағы

демографиялық жағдайы – 274Сағындық Кенжебаев – ел ағасы, ғалым ұстаз,

ірі қоғам қайраткері – 347 СССР-дің құрылуы – Ленин идеясының

салтанаты – 58СССР-дің құрылуы – партияның лениндік ұлт

саясатының салтанаты – 57Тарих ғылымын әділ таразылайық – 95Тарих ғылымының майталманы – 329 Тарих ғылымының Отанымыздағы маңызы

жоғары көтерілмек – 330 Тарих ғылымының тарланы – 181, 331Тарих оқулықтарына әділ сын болсын – 138Тарих тағылымы – 145Тарих: бұрынғы ұғымға жаңа көзқарас – 234 Тарихи демография мәселелері – 215 Тарихтанудың көлеңкелі жайлары – 96Тарихты таразылау ардың ісі – 348

157

Тарихтың білгірі. Академик Б.А. Төлепбаев – 80 жаста – 182

Тарихтың тапқан тамырын – 224Тарихшы Бекежан Сүлейменовтің өмір жолы

мен ғылыми мұрасы – 332 Тарихшы ғұлама ғалым Уахит Хамзаұлы

Шәлекенов туралы берер сөз – 349 Тарихшы парызы – 99Тарихшы, ғалым, ұстаз: Б.С. Сүлейменовке – 70

жыл – 59Тәлімді тәжірибе, өткір проблема – 92Тәуелсiздiк кезiндегi Қазақстандағы демографи-

ялық зерттеулердiң негiзгi бағыттары – 202Тәуелсіз елдің тарихи шежіресі – 124 Тәуелсіз Қазақстан халқының демографиялық

және әлеуметтік жағдайы – 307Тәуелсіз Қазақстан халқының көші-қоны (1991-

2010 жж.). – 327 Тәуелсіз Қазақстанның демографиялық ахуалы

– 183Тәуелсіз Қазақстанның демографиялық және

әлеуметтік жағдайы – 308Тәуелсіз сана қазақ тарихшыларында

қалыптасты ма? – 328 Теміржол құрылысы. Түрксіб – 275 Төл тарихымызды зерделеу жөнінде – 334 Төл тарихымыздың абыройын асырайық – 333

158

Төлепбаев Б.А. – 49Тұғыры биік тұлға – 241 Тұлғалы ғалым, білікті ұйымдастырушы

(Академик Ақай Нүсіпбековке – 100 жыл) – 242 Түрксiб магистралының бастауында – 162Түрксiбте тағдыры түйiскен арыстар – 184Түркістан-Сібір темір жолы – 50Ұлттық индустрия кадрларының қалыптасуы –

276 Ұлттық мамандар проблемасы қалай шешіліп

келген – 109 Ұлы Отан соғысы тарихына әділеттік керек – 335 Ұлы Отан соғысы тарихына басқа емес, әділеттік

керек – 336 Ұстаздар мен әріптестер туралы бірер сөз – 216 Үлкен қаланың тарихы да үлкен – 228 Үлкенге ізетті, кішіге қамқор Арысым.-Ай! –

229 Шерханға хат – 235 Шетел қазақтарын зерттеудің қорытындылары

мен міндеттері: тарихи-демографиялық қыры – 337Шоқан Уәлихановтың ғылыми мұрасы – 131917-1939 жылдардағы Қазақстан халқы – 277 1930 жылдардың аяғындағы әлеуметтік-

демографиялық жағдай туралы – 243 XX ғасырдың басында Қазақстанда өнеркәсiптiң

даму жайы – 211

159

ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы нәубет және Ораз Жандосов – 244

ХХ ғасырдың басында Қазақстандағы саяси өмірдің жандануы – 203, 278

ХХ ғасырдың екінші жартысының ХХ ғасыр ба-сында Ресей империясының Қазақстанда жүргізген отарлау саясатының зардаптары (1860-1917 жж.) – 207

«О некоторых дискуссионных вопросах Новой истории и Советского периода Казахстана» – 351

Активизация политической жизни в Казахстане в начале ХХ века – 163, 279

Актуальные проблемы исторической демогра-фии Республики Казахстан – 309, 310

Алихан Букейхан – общественно-политический деятель и ученый – 208 Демографическое развитие Павлодарской области в период суверенитета – 212

Б. Сулейменов – 185Байдабек Ахмедович Тулепбаев: К 70-летию со

дня рождения – 100Борьба трудящихся Казахстана в условиях но-

вого революционного подъема и первой мировой войны – 110

Введение – 70, 93Великая Отечественная война Советского Союза

1941-1945 гг. и Казахстан – 320 Великий Октябрь и проблемы индустриализации

Казахстана в историографии – 71

160

Вклад академика А.М. Панкратовой в историче-скую науку Казахстана – 321

Вклад Казахстана в победу Великой Отечествен-ной войны Советского Союза 1941-1945 гг. – 217

Внешняя миграция и ее влияние на демографические процессы в Казахстане – 236

Внешняя миграция и ее влияние на национальную структуру Казахстана в ХХ веке – 160

Военная экспансия царизма в Южном Казахстане. Распространение власти России на всю территорию региона – 164, 280

Возникновение рабочего класса в Казахстане и Средней Азии в дооктябрьский период – 60

Вопросы историографии индустриального раз-вития и рабочего класса Казахстана: Проблемы историографии и источниковедения. Историогра-фия – 139

Демографическая ситуация в республике в 1959-1989 гг. – 281

Демографическое развитие Республики Казахстан в условиях суверенитета – 282

Демографические процессы современного Казахстана – 140

Демографический фактор межнациональных отношений – 141

Демографическое развитие Республики Казахстан в условиях суверенитета – 186, 204

161

Дорога жизни [Турар Рыскулов] – 161Достойный вклад в науку – 18Ж. Омаров – первый казах начальник

Туркестано-Сибирской железной дороги – 187Железнодорожники – фронту – 37Железнодорожники Казахстана в первой русской

революции – 14Жизненный путь и научное наследие Бегежана

Сулейменова – 322, 338Заключение – 72, 80Зарождение пролетариата в Казахстане в

дооктябрьский период – 73Из истории революционного движения

железнодорожников Казахстана в период первой русской революции 1905-1907 гг – 7

Изменение численности промышленных рабочих. Формирование новых рядов – 81

Изменения в составе населения в 1940-1958 гг. – 283

Индустриализация Казахстана и ее социально-экономические последствия – 111

Индустриальное развитие Казахстана в 1920-1940 гг. – 106

Индустриальное развитие республики – 82Историко-демографические исследования в

Казахстане: традиции, современное состояние и перспективы – 154

162

История Туркестано-Сибирской магистрали (1926-1958 гг.) – 205

Источники формирования и формы пополнения – 74 Итоги и задачи изучения истории рабочего

класса Казахстана (1917-1976 гг.) – 54К вопросу о влиянии железных дорог на

экономику дореволюционного Казахстана – 8К истории формирования железнодорожного

пролетариата в дореволюционном Казахстане – 4Казахи: демографические тенденции (80-90-х

гг.) – 165 Казахская Советская Энциклопедия – 21Казахстан в годы гражданской войны – 113Казахстан в годы Первой мировой войны – 166,

284Казахстан в период дальнейшего развития и

укрепления социализма – 55Казахстан накануне Первой мировой войны –

167, 285Как архив новейшей истории стал жертвой

бюрократической волокиты – 112Качественные изменения в составе рабочих – 83Количественный и качественный рост рабочих

кадров – 84 Краткий очерк научной, педагогической и

общественной деятельности академика АН КазССР А.Н. Нусупбекова – 94

163

Краткий очерк научной, педагогической и общественной деятельности академика АН КазССР М.К. Козыбаева – 101

Миграционные процессы и их влияние на современную демографическую ситуацию в Казахстане – 142

Монография о Караганде – 30Мухамеджан Тынышпаев и Турар Рыскулов на

Турксибе – 188Народонаселение Казахстана в условиях

суверенитета – 286 Население Казахстана в 1917-1939 гг. – 287Население Казахстана в конце ХІХ-начале ХХ

века (1897-1917) – 189Население Казахстана по Всесоюзной переписи

населения 1939 года – 245Население края в начале века – 168, 288Научно-технический прогресс и хозяйственные

реформы 1965 г. – 114Национальный состав рабочих. Формирование

кадров казахских рабочих – 75 Некоторые аспекты современной демографиче-

ской ситуации Республики Казахстан – 148, 149Некоторые вопросы индустриализации

Казахстана в 1920-30 гг. – 218Некоторые вопросы истории строительства

Оренбургско-Ташкентской железной дороги – 5

164

Некоторые особенности социалистической индустриализации Казахстана – 33

Новая работа об Октябре – 22«О некоторых дискуссионных вопросах Новой

истории и Советского периода Казахстана» – 350О деятельности Комитета содействия постройке

Туркестано-Сибирской железной дороги при СНК РСФСР (1927-1930 гг.) – 26

О концептуальном переосмыслении некоторых актуальных проблем исторической демографии – 225

О концептуальном переосмыслении проблем истории индустриального развития и рабочего класса Казахстана – 115

О некоторых изменениях в составе и численности железнодорожников Казахстана (1958-1967) – 23

О своде памятников истории и культуры Казахстана – 65

О социальной структуре населения Республики Казахстан (1991-2007 гг.) – 237

О социальной, политической и этнической структуре Казахстана – 102

О структуре и некоторых вопросах колониаль-ного и советского периодов многотомника «Исто-рия Казахстана с древнейших времен до наших дней» – 339

О формировании национальных кадров рабочего класса Казахстана – 219

165

О формировании новой социальной структуры населения Казахстана в условиях суверенитета (1991-2010 гг.) – 289

Об изменениях в национальном и социальном составе населения Казахстана (1897-1989 гг.) – 103

Об эволюции политических взглядов лидера движения Алаша Алихана Букейхана – 340

Объяснительная записка – 2Оренбургско-Ташкентская железная дорога и

ее влияние на социально-экономическую жизнь Казахстана и Средней Азии – 63

Основные итоги Всесоюзной переписи населения 1939 года по Казахстану – 246

Основные этапы развития исторической демографии в республике Казахстан – 351

Переселенческое движение – 51Пламенное сердце большевика – 68Подготовка и повышения квалификации рабочих

кадров – 85 Предисловие – 86 Подготовка и проведение Всесоюзной переписи

населения 1939 г. в Казахстане – 247Политические взгляды А. Букейхана – 248 Помощь братских республик индустриальному

развитию Казахстана (1926-1940 гг.) – 61Предисловие – 76, 87Рабочая гвардия республики – 19

166

Рабочие Казахстана в борьбе за власть Советов – 77

Рабочий класс в борьбе за власть Советов в Казахстане (1917-1920) – 52

Рабочий класс Казахстана в 60-х – нач. 80-х гг. – 69

Рабочий класс Казахстана в условиях развитого социализма и проблемы изучения его истории – 66

Рабочий класс Казахстана и его роль в строительстве социализма – 62

Развитие исторической демографии в Республике Казахстан (итоги и задачи) – 352

Развитие промышленности – 116, 169, 290Развитие промышленности и ее сырьевая

направленность – 230, 291Развитие сети железных дорог Казахстана в

конце XIX начале XX – 24Развитие транспорта – 78, 88Рецензия на книгу «Столица Казахстана» – 67Рецензия на книгу Г.Ф.Дахшлейгера

«Историография Советского Казахстана» – 27Рецензия на книгу Э.И. Герасимова «Уральск:

Исторический очерк (1613-1917 гг.)» – 28Решение проблемы обеспечения индустрии

республики рабочей силой – 89Рост индустриальных кадров рабочего класса в

Казахстане (1946-1965) – 48

167

Рост рабочего класса Казахстана в условиях развитого социализма – 56

Рост рабочего класса, его роль и место в социальной структуре республики – 117

Рост численности и укрепления состава рабочих – 79

С них начинался Турксиб – 238Система землепользования и обострение аграр-

ного вопроса. Последствия столыпинских аграр-ных реформ – 170, 292

Славное революционное прошлое железнодо-рожников Казахстана – 15

Слово об учителе – 249 Служение науке – 226Советы 1917-1918 гг.: Рецензия на книгу

К. Нурпеисова «Советы Казахстана в борьбе за укрепление власти рабочих и крестьян – 25

Создание единой транспортной системы в республике – 118

Состояние путей сообщения и торговли в крае – 171, 293

Социально-демографические изменения в Ка-захстане в 1926-1939 гг. – 250

Социально-демографические процессы в Казах-стане – 119

Социально-демографические процессы в Казах-стане (1917-1980 гг.). – 104

168

Социально-демографическое развитие населе-ния Казахстана в годы суверенитета – 294

Социально-экономическое положение края в начале века – 120

Становление и развитие исторической демографии Казахстана – 311

Строительство путей сообщения. Турксиб – 295 Транспорт Казахстана на службе фронта и тыла

– 90Требования к учебникам по истории Казахской

ССР для 8-летней и средней общеобразовательной школы с производственным обучением – 3

Трудности и особенности индустриализации – 296

Трудовые ресурсы – 297 Турар Рыскулов и индустриализация Казахстана

– 220Турар Рыскулов и Мухамеджан Тынышбаев на

Турксибе – 172Тяжко наследие прошлого: чтобы не усугубить

его, необходима глубоко продуманная социально-экономическая стратегия – 143

У истоков революционного прошлого – 16Участие населения края в Российской революции

1905-1907 гг. – 121Февральская революция 1917 г. в Казахстане –

173, 298

169

Февральская революция в Казахстане – 122Формирование и развитие кадров железнодо-

рожников Казахстана – 105Формирование и развитие кадров железнодо-

рожников Казахстана (1917-1970 гг.). – 35, 38Формирование кадров железнодорожников

Казахстана (1926-1940) – 42Формирование кадров пролетариата – 174, 299Формирование национальных кадров индустрии

– 300 Формирование рабочего класса Казахстана – 231 Фотолетопись. Портреты на фоне эпохи. К

90-летию движения Алаш – 251 Хрестоматия по истории Казахской ССР – 6 Ценная монография о третьей угольной

кочегарке Советского Союза: Рецензия на книгу Н. Даулбаева «Карагандинский угольный бассейн» – 29

Ценное исследование Казахстанского региона: Рецензия на книгу А.К. Кошанова «Индустриаль-ный прогресс Казахстана в период развитого соци-ализма» – 64

Это наша история: Рецензия на книгу М.С. Муканова «Этническая территория казахов в ХVIII - нач. ХХ вв.». – 123

Юбилей как стимул лучше знать историю – 213Южный Казахстан во внешнеполитической

170

стратегии России и Англии на Среднем Востоке – 175, 301

70-летний юбилей основоположника антропологии в Казахстане О.И. Исмагулова – 190

Kazakіstan Ekolojіsі΄nіn Sosyal-Ekonomіk Problemlerі ve Sanayіnіn Gelіsmesі – 125

The demografіc development іn Kazahstan іn the XX – 155

171

БІРЛЕСІП ЖАЗҒАН АВТОРЛАР КӨРСЕТКІШІ

ИМЕННОЙ УКАЗАТЕЛЬ СОАВТОРОВ

Алдабергенов Қ. – 207Алтаев А.Ш. – 115, 139, 143, 154Амандосова С.С. – 88Аманжолова Д.А. – 250, 251Апашева С. – 227Асылбекова Ж.А. – 246Асылбекова Ж.М. – 218, 219, 256, 257, 260,266, 268, 271, 274, 275, 276, 277, 281, 282, 283,287, 289, 294, 303, 304, 305, 307, 310, 337Әбжанов Х.М. – 58Байшин А. – 19Балакаев Т.Б. – 93, 94Балақаев Е.Б. – 91Басин В.Я. – 62, 67Бегалиева А.А. – 205 Бекмаханов Е. – 6, 10Беркимбаев Б. – 6Волкова Т.П. – 170, 192, 258, 292Галиев А. – 104Дайырбай Ә. – 253Еңсенов Е.А. – 215Ерофеева И.В. – 164, 175, 198, 201, 269, 273, 280, 301Есқалиев С. – 151, 157, 176

172

Жақсыбаев А. – 152Жаркенова А.М. – 189Исабеков Д.И. – 152 Калистратов Н. – 6 Каржаубаева А. – 226Киреев Ф. – 6Козина В.В. – 140, 148, 149, 153, 165, 186, 256,

266, 274, 277, 281, 282, 283, 286, 287Козыбаев М.К. – 83, 85, 89Козьменко В. – 86КудайбергеноваА.И. – 247Кумеков Б.И. –123 Курмангалиева Р.Е. – 78, 205Қаржаубаева А. – 224Қаржаубаева А.И. – 222Қинаятұлы З. – 253 Қобландин Қ.И. – 128Қойгелдиев М.Қ. – 253Құдайбергенова А.И. – 206, 214, 215Құлтаев Т. – 109Мұхаметханұлы Н. – 253 Мырзахметұлы М. – 253 Ниязханқызы Г.Х. – 327Нурмухамедов С.Б. – 48, 70, 71, 72, 84Нурпеисов К.Н. – 27Нусупбеков А.Н. – 74, 75, 79Нұрпейісов К.Н. – 124

173

Омарбеков Т. – 253 Оразов К.Ю. – 83, 85, 89Пан Н.Г. – 29, 80, 48РысбековаС.Т. – 250, 251Сабданбекова З.А. – 212Сейтов Э.Т. – 208Төлешова Л.Х. – 197Хафизова М. – 253 Черманова М.Б. – 64Шаймерденова К.К. – 167, 195, 265, 285

174

МАЗМҰНЫ

Оқырмандарға.....................................................................5

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі М.-А.Х. Асылбектің өмірі мен қызметінің негізгі кезеңдері………………......…….7

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі М.-А.Х. Асылбектің ғылыми, педагогикалық және қоғамдық қызметінің қысқаша очеркі..................................................................17

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі М.-А.Х. Асылбектің өмірі мен еңбектері туралы әдебиет..........................................70

Еңбектерінің мерзімдік көрсеткіші…........................….75

Академик М.-А.Х. Асылбектің редакциялық етуімен және қатысуымен шыққан ғылыми еңбектері.............124

Республикалық және халықаралық конференцияларға, симпозиумдарға, съездерге қатысуы............................130

М.-А.Х. Асылбектің ғылыми жетекшілігімен қорғалған докторлық және кандидаттық диссертациялар……....142

Еңбектерінің әліпбилік көрсеткіші...............................150

Бірлесіп жазған авторлар көрсеткіші………….......….171

175

СОДЕРЖАНИЕ

К читателям...................................................................................6

Основные даты жизни и деятельности академика Национальной академии наук Республики Казахстан М.-А.Х. Асылбека………………………….....…………...........12

Краткий очерк научной, педагогической и общественной деятельности академика Национальной академии наук Республики Казахстан М.-А.Х. Асылбека….....………………43

Литература о жизни и деятельности академика Национальной академии наук Республики Казахстан М.-А.Х. Асылбека……...........................................................….70

Хронологический указатель трудов………………………..….75

Научные труды, изданные под редакцией и с участием академика М.-А.Х. Асылбека……………………………………….....….124

Участие в республиканских и международных конференциях,симпозиумах и сьездах………………………………....……..130

Докторские и кандидатские диссертации, выполненные под научным руководством академика М.-А.Х. Асылбека……...142

Алфавитный указатель трудов..................................................150

Именной указатель соавторов…………………………......…171

176

Асылбек Мәлік-Айдар Хантемірұлы

Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясы

Басылуға 5. 06. 14 ж. қол қойылдыТиражы 100 дана

_____________________________________________________«Ғылым ордасы» РМК баспаханасында басылды

Алматы қ., Құрманғазы к-сі, 29