خالصه مدیریتی طرح پژوهشی:

انداز ارزیابی وضعیت و چشم

بازارهای مالی

مجری: پژوهشکده پولی و بانکی

هیمرض ی،میسجاد ابراههمکاران: امینه محمودزاده )مدیر طرح(،

،راستاد یمهد ،اتیب دیسع ،بهادر یعل، بناساز یمحمدمهد ی،اریاسفند

،شاهچرا دیمهش ،ایساالرک رعباسیام ،انیزمان یمرتض ی،سیرئ دینو

رضایعل ی،ماندانا طاهر ی،طاهر میدشمیس ،زادهصادق یمهد

ی،هومن کرم ی،حامد قدوس ،انینیع دیمج راد،یزیعز هیمار ،زادهعبداله

ن یحسزاده، سیدعلی مدنی ،مجاب نیرام ی،اهیگ میمر، رادیمیکر یعل

یفاطمه نجف ی،ثمیم

پیشگفتار

های اقتصادی است، بلکهه تسسهعه مهالی اات هاط تنها شرط الزم برای حیات فعالیتتأمین مالی نه

دااد. بهدو ووهسد یهک ن هام مهالی مناسهر و اهااا بها طیه ای با اشد اقتصادی نزدیک و دوطرفه

ای از خدمات مالی، امکا اشد اقتصهادی بهاال ووهسد نهدااد. از طهرر دیرهر، وریها هادی گسترده

یهافتری و ههر میهزا از اشهد های اقتصادی نیز نیازمند تأمین مالی است. هر سطح از تسسهعه فعالیت

امکها تههیهز و تیصهین منهاب اا فهراهم انهد، م کهن اقتصادی بدو ووسد ن ام مالی سالم اه

نیست.

دا اقتصاد ایرا ، ن ام بانکی ه سااه با مداخالت گسترده دولت چه از ن ر مداخالت قی تی و چهه

گیری مؤسسات مالی اه ذیل قسا هد ن هااتی بانهک از ن ر تیصین دا مناب مساوه بسده است. شکل

آواد عی س ر شهده اسهت تهسا ن هام بهانکی بهرای فهراهم اردند یا ن اات ضمرازی فعالیت ن ی

خدمات مالی مناسر تضعی شسد. دا شرایط پس از بروام اه امکا اشد تهاات خااوی با دسترسهی

هها اا خااوی فراهم شده، مشکالت ن ام بانکی امکا استفاده بیشتر از ایهن فرتهت فنّاوایبه بازاا و

ووسدآمد مشهکالت و نششهه ااه بهرای حهل معضهالت رایی بهسلر ارده است. لذا داک داست از چ

گذاای دا اشسا قراا گیرد.ن ام بانکی باید اولسیت اول سیاست

مقدمه -۱

داایه از اشهد پا ی انیپشهت یبهرا ییا طها التیتسه تیفیو ا تیا ثیاز ح ین ام بانک تیوضع

نیرزیوها یبنرهاه بهه منهاب مهال یدسترسه ریه اخ یهااست اه دا سال یدا حال نی. استیمناسر ن

فراینهد خهروا از ،دیتسل تیمحدود نیتر نسا محدودانندهبه ی،محدود شده و تأمین مال زین التیتسه

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 4

الت،یبهه تسهه یو ااهش دسترسه یتأمین مال نهیهز شیاه افزا یطیاند ارده است. دا شرا ااااسد

نیاهاااتر ا ت هاا لزومها یا طها یسازواااها، است اا محدود ارده دیو تسل دیاا تشد یا ت اا یتنرنا

و اهااایی اهل شهده دیتشهد نیسسءتیص ،ههیدا نت .اندین یوام تلش افتیدا ستهیاا شا دانندهیتسل

اخ داده اهه از یطیدا شهرا التیتسهه یفه یو ا یاست. تسسعه ا ه افتهیااهش ثیح نیاز ا صاداقت

اونهد رهر، ید یو از سهس اسهت شهده ادیه ز پیسسهته دیه ها به تسلبانک ییو دااا ینریسس نس ت نشدکی

هیحاشه شیبهه افهزا یسسد بانک یهانرخ شیافزا دهدیها نشا مبانک یسسدآوا یهاااهنده شاخن

ها منهر نشده است. بانک سدس

ماننهد - یث هات بهانک یهها حاام بهر شهاخن یاوندها ،یسسدآوا یهابر ااهش شاخن الوه

و مسههت ر سههالمت ریههفراگ یدهنههده تضههعنشهها -هیسههرما تیههو افا یروههااینسهه ت مطال ههات

زیه ن دیه تسل یتهأمین مهال یداایه و پا تیه امن ،یا ت هاا ی الوه بر مسئله تنرنا هه،یهاست. دا نتبانک

بها تیوضهع نیه ا سهه یشدت دا میاطره قراا گرفته است. مشابه یو سالمت بانک ث اتخاطر ااهش به

یدا انهاا براسه انهد داشهته یبحهرا مهال ای ین ام بانک یدا ااااردها یدیاه ضع شد ییاشساها

اهه اهاهش سهالمت انهد یاا طهر مه هیفرض نیا را یها دا احاام بر ترازنامه بانک کینامیافتاا د

مسهئله از آ وههت نیه بسده است. داک ا ۰۸۳۱نامتساز دهه یتسسعه مال ینیبشیقابل پ یالت یبانک

مسوهد یهها شهه یبا تسوه به ا دیبا تیوضع نیافت از ابرو یبرا یشنهادیپ یمهم است اه ااهکااها

دیه ره تسلیه میتل زنه یبا اوزا ین ام بانک ا یالزم است اات اط م نیبنابرا .شسد یطراح یفعل طیشرا

مشهین ریه میتله زنه یهها حلشهه یو سسءااااردها شده یتنعت با نراه اقتصاد اال براس نیا

مشهاهده یتسسط ه ه فعاال اقتصهاد ین ام بانک یاز اااارد ضع یکه سااض ناشاین شسد. با ووسد

اوهزا و رایه ز ،اسهت رفتهه مساد تسافق ام قراا نر یشنهادینششه ااه پ ههیو دا نت هادیا کینامیشده، د

و یمهال ههای متشابهل بیهش آثهاا گهذاا از داک سیاست یافت بر م نابرو یااهکااها یاورا ریترت

قابل طر است. یشیحش

هها یهی از مسهئله انه هاد دااا ۰۸۳۱نامتساز دههه یو تسسعه مال ریاخ یهاسال یافسل مال ات اطا

نشهده دولهت و بازپرداخهت یهها یبده ،یرواایاز مطال ات یناش ییآ از شده است. ااهش داآمدزا

اهرد. خهتالل ها اا دچهاا ا بانک ینشد ا یبسد اه ور ییدادهایها اوبانک ینشدناشس یهایگذااهیسرما

بتسانهد بهدو یدا آ دواه س ر شهد ن هام بهانک یبانک مراز یو ن اات ناااف ینریاشد مست ر نشد

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 5

حهال، نیه مسه سم دا ترازنامهه اا تح هل انهد. بها ا یهها یهی ان اشهت دااا ،یااهش دا نرخ سسدآوا

و بهر اهرد دیتشهد نشهد ا یه بهر ور اا منه هد یهها ییو ااسد اثر نامطلسب دااا یال للنیب یهامیتحر

افهزود. اقابهت -یبانکی و استشراض از بانک مراهز سپرده، بازاا بین- یها به مناب بدهبانک یوابستر

یتأمین مهال نهیفعال ارده و هز یدادندا بازاا ووسه واماا ی تیونگ ق د،یود یوذب مناب بده یبرا

و ندمساوهه شهد یدتریشهد ینریاه با شسک نشهد سالمنا یداده است. مؤسسات مال شیها اا افزابانک

نهرخ سهپرده، شیاند. افهزا بازاا بسده تیق انندهنییانتیاب نرخ داشتند، تع یبرا یشتریب یداوه آزاد

،یقهانسن طیمه هس شهرا ههه، یارده است. دا نت دینشد اا تشد ا یو مسئله ور ادیبانک اا ز یهانهیهز

دههه یتسسعه مهال یعی نسا ه زاد ط ها بهکدا ترازنامه باناا سک یاه ان اشت ا یرساختیو ز ینهاد

شهده و یدواه وهاا یا ت هاا یتنرنها أمنشه ی تیو ونگ ق هاییانه اد دااا ریاقم زده، از مس ۰۸۳۱

هها اا اهاهش بانهک یدهقدات وام پیسستهتسات خسدااا به تساندیاه ماست اا فعال ارده یاچرخه

و دستاواد تسام ااهنده اا با خطر مساوه اند. ادیاا ز یبانک مراز هها ببانک یدهد، وابستر

یبهرا زیادی یهانهیشسد و هزمنهر ین ام بانک یبه تسق ااااردها تساندیم یث ات مال ااهش

؛هاسهت سهالم بانهک تیه دا گهرو فعال زیه بروهام ن یهها الوه، استفاده از فرتهت اند. به هادیاشسا ا

انهد. دا چههااچسب یمه یه بهاال تعر تیه با اولس یت ضرواتتسااا به یاه اتال ن ام بانک یاتیواقع

مسوهسد یسهازواااها شهسد بینی ن هی پیش ،و دولت یها، بانک مرازها، بنراهبانک ا یم یاوابط انسن

سهالمت شهتر یب ریه وض به تیر نیباشد. دا مشابل، ادامه ا یفعل تیوضع حیقادا به تصح خسدیخسدبه

گهذاا و قهانس یِتیحاا یهاشدا نش یالزم است دولت/بانک مراز نیبنابرا. انهامدمی یمال یبازااها

دا وههت اتهال ن هام یاقدامات رندهیگالتیداا و تسهسهام یِتیحاا ری یهانشش نیناظر و ه چن

اا دیه تسل یهها و تهأمین مهال بانهک یدهه قهدات وام یسالمت بانک شیافزا ریانهام دهد تا از مس یمال

اهه وضه مسوهسد اا ییسهازواااها ییتنها با شناسا طیبه سد شرا یبرا داایائه ااهکاا پااند. اا تیتشس

خساهد بسد. م کن است اقم زده

نهسا بهه یبانک مراهز یو ن اات یاستیس هاینشش تیدا اناا تشس اسدین ر مبه من سا نیا به

،یبهر نهرخ سهسد بهانک ی ته یحذر اثر ونهگ ق نهیدا زم یاقدامات ،یترین اان اتال ن ام بانکمهم

نشهده دولهت و حهل معضهل مطال هات بازپرداخهت یهها یبهده یدهه ها، ساما بانک هیسرما شیافزا

ن هام نیادیه اتهالحات بن یبهرا یدهد و فرتت یها اا تیفبانک یهاییمسئله انه اد دااا یرواای

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 6

اقهدامات ،یبهازاا مهال ررا یبهاز ا یه اات اطهات م سسهته یپههم به تیماه ،حال نیفراهم آواد. با ا یمال

م کهن یناقن آ حت یاورا ایاه دم اورا اندیم ریتصس دهیچیپهمبه یاشکل بستهاا به یاتالح

دا ی. اقدامات اتهالح ندازداخطر به یانسن تینس ت به وضع یشتریاا با سر ت ب یسالمت بانک است

ها بهر او ا دستراه نیبنابرا .ت خساهد بسدمتفاو یاورا و زما ث رده یهانهیاورا، الزامات، هز ریترت

است. یآ شرط الزم هر اقدام یهاسهیم د یچ یالزم برا یو ت سا یبرنامه اتال ن ام بانک

نیه ا یبهرا ی، نششهه ااهه هتهسات گرفته طیشهرا نیه آمهد ا دیپد ییاه از چرا یلیتحل بر اساس

و شهده ییبا تسوه به معضهالت شناسها یبرنامه اتال ن ام بانک نیاست. دا ا شده یاتالحات طراح

شهده یطراحه یشهنهاد یبسهته پ کیه هریک از معضهالت یاتالحات، برا شده یتعر یمحساها زین

است. «نیادیاتالحات بن»و «ین ام بانک یاتال مشدمات»نششه ااه شامل دو برنامه نی. ااست

( ۲ ،یبانهک مراهز ینشهش ن هاات تیه ( تشس۰ یبر پنج محسا اتل یم تن یمشدمات یاتالح برنامه

قهدات شی( افهزا ۵دولهت و ی( انضه اط مهال ۴ ،یوااا بانکاسر طی( به سد مح۸ ،یپسل یگذااسیاست

شی( افهزا ۸و هها یی( ااهش انه اد دااا۲نشد، ا یور تی( به سد وضع۰ها و با سه هدر بانک یدهوام

دا شهده ییشناسها مهدت ا یه طسا مشین بر اساس معضهالت م است. به شدهیطراح سکیا پسشش

چههاا معضهل یاست اه وهت تیف سستهیپهمبه یشنهادیبرنامه شامل چهاا بسته پ نیا ،ین ام بانک

هها ااائهه بانهک یروهاا ی( مطال هات ۴هها و بانک هی( افت سرما۸دولت، یهای( بده۲نشد، ا ی( ور۰

.استشده

بهه اسهت راا لیه اسهت بها ههدر ن یو نههاد یبر اتالحات ساختاا یاه م تن نیادیبن اتالحات

اسهت. اااها شده یاشسا طراح یدا ن ام بانک یث ات مال شیو افزا یتسسعه مال یااهش تسام، ااتشا

تهر شیاست اه پ یاگانهپنج یمحساها ق،یتحش نیگرفته دا ااتالحات بر اساس مطالعات تسات نیا

ا شد.یب

یاهه دا برنامهه مشهدمات اا ه مربسط به اقدامات اول شد یتعر یهادا بسته یاستیس یهاهیتست

:اردخالته ریتسات زبند به ۰۱دا تسا یاست م آمده یاتال ن ام بانک

یخصسته بیهش انکااا ی)پ اا خسد به طل کااا یهایبده از تسما اادیلیهزاا م ۴۱ دولت معادل

انهد و مهی و بهه آنهها واگهذاا لیتهسات اواا بههاداا ت هد ( بهیو دولت شدهیخصست یهاو بانک

ههاد یا ههر نهس زیه پهس ن نیه . از ادهدیقراا م یپرداخت کی تیدا اولس اا اواا نیپرداخت سسد ا

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 7

دا قالر اواا باشد. دیبا دیود یبده

اهرده و برنامهه تهدیدسهاختاا اا یبنهد سهالمت دسهته تیها اا بر اساس وضعبانک یبانک مراز

از بانهک آنهها تیت ع زیسالمت و ن زا یم یهابر اساس شاخنها بانک. اندیم یریریو پ یطراح

هیسهرما تیه سسد سهپرده، افا یهااز نرخ تیتهدیدساختاا، ت ع یهاارد برنامهیی)دا اورا یمراز

یزشه یانر ی. ابزااهها شهسند یمه هیو تن قیتشس شدهنییتع شی( بر اساس ضسابط از پیریگرهیخو ذ

یلغهس برخه ،بانکیدا بازاا بین یحیترو یهانرخ را ،یواخساست و زل مد ،یقانسن رهینرخ ذخشامل

. است پسابروام یهاها و استفاده از فرتتبانک یهایمهسزها و دسترس

رهر یووهسه التهزام و د ،یروهاا یاز مطال هات یناشه یهها وهت اتال ترازنامه و و را خساات

و یاز طهرر بانهک مراهز یخصسته یهها بانهک هها، منه د بانک یهاییاز دااا یناش یهاا یز

یهها بانهک هیسهرما زیه . دولهت ن شسندیدااا متسسط سهام هیسرما شیسازما بساس ملزم به افزا

گهذااا هیسهرما ،یتهندو تسسهعه مله تیاز ظرف تسا یم به این من سا. دهداا افزایش می یدولت

سهام م تاز استفاده ارد. زیو ن شدهیخصست یهافروش سهام دولت دا بانک ،یخااو

بها ،هها از برنامهه تهدیدسهاختاا بانهک یگذاا ناشه ارد دواا ا ک به تح ل یبرا یبانک مراز

ریپهذ مهدت برگشهت استهاه یهها خطهسط ا ت هاا دولت نزد بانهک یگرفتن اواا بدهشهیوث ای دیخر

.دهدیآنها قراا م اایمشروط دا اخت

یتهسات فراینهد اا بهه یپهسل یگهذاا سیاسهت ،بهازاا بهاز تایه اهرد ل ییبا اورا یبانک مراز

نهرخ ی،بهانک نیو با حضسا فعهال دا بهازاا به اندیو تسام آ از م ینریوهت انترل نشد ریپذبرگشت

.دین ایم تیریبازاا اا مداین

سهسد سهپرده و یهها اهرد نهرخ کیها و نزدبانک نیب ی تیونگ ق آثااحذر یبرا یبانک مراز

و یفروشه هده یهها به نهرخ تهسام، نهرخ کینزد نهیبه یتعادل یهابه نرخ یبانکنیبازاا ب یهانرخ

یهها دا طه بانک ینرخ سسد سپرده برا یاوند نزول نییااا با تع نی. ادهدیاا ااهش م یفروشخرده

تیه دا اولس یاق ه . حفظ دستاواد تهسام تهک افتدیاتفا م یبانکنیحضسا فعال دا بازاا ب زیزما و ن

خساهد بسد. یدا دستسا ااا بانک مراز زین ییدااا یبازااها ریتحسالت سا شیقراا دااد، لذا پا

بهر سهسد سهپرده، اتیمال قیاا از طر رمتشکلیفعال دا بازاا یمؤسسات مال تیفعال یبانک مراز

دا یزاز افتاا بانک مراه یآحاد اقتصاد یآگاه شیها، افزانزد آن یاشیاص حشسق یگذاامن سپرده

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 8

نیه بها ا ،اندیمؤسسات محدود م نیو اد ام ا هیتسس تیمؤسسات و دا نها نیا یتسات واشکستر

بها یو ن هام بهانک محهدود شهده مؤسسهات نیه سه ت ا بهه یش که بانک یهاهدر اه فراا سپرده

مساوه نشسد. یمیاطره ههسم بانک

و یتهسات سرشه اا هها اا بهه بهزا بانهک یهاو بازپرداخت وام یبندط شه یناظرا بانک مراز

یهها هه ی. تیلفات دا ث ت بها ور انندیم شیپا یریگتسات ن سنهاسچک و متسسط اا به یهاوام

یهها امو ،هیسهرما تیه شده بها نسه ت افا مرت ط یزشی. با استفاده از ساختاا انرشسداو میزیاد اوبه

بزا دا فرایند خهااا از دادگهاه یرواای التیتسه تی. وضعدشسیشده از ترازنامه خااا مسسخت

از مطال هات یبیشه یبهرا هها یهی دااا تیری. شرات مددگردیفصل موحل یدستراهنیب تهیدا ا

از پهس اهه ییها. بانکشسدیم هادیدااند ا یاه داوه سالمت بهتر ییهااز بانک یبرخ یرواای

ه،یووسد نداشته باشد، وااد فراینهد تسهس شا تیامکا است راا فعال یرواایمطال ات تیوضع نییتع

یضهراها ه،یسهرما شیبرنامهه افهزا قیه هها از طر بانهک یشهسند. مهابش مهی یاد ام یا واشکسهتر

یزمهان بهازه دا انهد ااائهه اهرده یاهه بهه بانهک مراهز یبرنامه تهدیدساختاا یآمده اا طووسدبه

.انندیو را م یمشیص

،اسچهک و متسسهط یهها بنراه یتأمین مال یخروا از ااسد و ااتشا یوهت تحشق برنامه دولت برا

آمهد مطال هات ووسداز بهه یریولهسگ یهها بهرا بر اازش افزوده آن اتیبر اسناد مال یم ن التیتسه

.دشسمی ا طا دیود یرواای

بها آ دا حهال اهاهش اسهت، را یه ا یمحت ل و فاتله ن ام بانک یبحرا بانک کیتحشق چس

تها انهد می یطراح یوقس بحرا احت ال یبرا یاااا ن ام، برنامه مشیص ررید ی راهدولت به ه

اشهساها ریدا سها اهه -اا و گسهترده آ ندهیسر ت آفات و آثاا فزادا تسات بروز بحرا بتسا به

محدود ارد. -استشده مشاهده

تببین وضع موجود -۲

مقدمه -۲-۱

اونهد نهامطلسب سهطح .دااد بسزایی یتاه یرا اقتصاد ا یبرا ۰۸3۱از دهه ماندهیباق یهاسال

دا فاتهله فراتهر از آ اسهت. یو حته یکهاای تهراز بها چهالش ب مبه بعد ه ۰۸۳۵از سال افاه خانسااها

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 9

، اوند تسلید ناخالن داخلی از مسیر بلندمدت تعهادلی آ فاتهله گرفتهه اسهت. ۰۸3۴-۰۸۳3های سال

ههای اقتصهادی و تحهریم ۰۸3۱های مستشیم تحریم نفت دا زمستا وای، تکانههای منفی بهرهتکانه

اهه اونهد نحهسی تسلید ناخالن داخلی اا وااد ااسد یشی ارده به ۰۸3۰تا بهاا ۰۸3۱دا فاتله پاییز

سهاز اقتصهاد اوی آینده سرنسشهت پیش سؤال الیدی مدت تسلید ناخالن داخلی تغییر ارده است. بلند

ههای نهی دهنده شکار بزا مسوهسد میها ظرفیهت تساند تسضیحایرا آ است اه چه ساملی می

د.اقتصاد ایرا و لکرد ضعی آ باش

انهدازها اا پهس ههد، دو اشد اقتصادی اا افزایش مهی هاتکانهتسسعه مالی مشاومت اقتصاد دا برابر

دههد و مهدیریت بیشهد، تیصهین منهاب اا به هسد مهی اند، تشریک اطال ات اا ااتشا میته ی می

های مالی، پایهداای مهالی نیهز اند. متناسر با افزایش نشدشسندگی و ق ن امایسک اا تسهیل می

زا ن ام مالی اا دا انهام ااااردههایش بها مشهکل زا و برو اه مسان داو یابد. دا شرایطیافزایش می

تسلیهد و اشهد بیهش از داگردش گذاای و سرمایهمساوه اند، محدودیت مالی از مسیر ااهش سرمایه

ههای تکانهه ها حساسیت اقتصاد نس ت بهه شده دا ترازنامه بانکهای ان اشتهد و ایسکاامی حشیشی

اسهد هالوه ن ر مهی است اه به وضعیتیمحسا ایرا نیز دا -الی بانکاند. ن ام ممحت ل اا زیاد می

اش پایهداای ارد اقتصاد از تنرنای مالی مسوسد نهاتسا اسهت، سهازواااهای داونهی بر آنکه دا خااا

دهد.و فاتله از یک وضعیت بحرانی اا ااهش می اندازدمیمالی اشسا اا به خطر

شهد به هسد دا دواا فهرااو دا وههت محشهق اا دا پی آ است اه نشش ش که بهانکی متناین

دو ،تصسیر اند. بهر ایهن اسهاس مدتنسسا دا آینده میا و دستیابی به نرخ اشد پایداا و ام اقتصادی

پایهه بهر دههد و تشیین می اا تشدید تنرنای ا ت اای و ااهش ث ات مالی مسئله اتلی ش که بانکی

اثهر ای مسوسد سازواااهای ایههاد، تع یهق و گسهترش مسهئله تنرنهای ا ت هاای و ه چنهین هداده

اند. میت یین دا ش که بانکی اا بر ث ات مالی شدهمیاطرات ان اشت

های پنهانمعضالت آشکار، ریشه -۲-۲

یهداا از اشهد پا ی انیپشهت یبهرا ییا طها یالتتسه یفیتو ا یتا یثاز ح ین ام بانک وضعیت

ازای ههر واحهد تسلیهد اهاهش اه مست را تسهیالت ا طایی به، دا حالی۰۸3۱از سال یست.مناسر ن

ای اه با فرضهیه اهاهش رضهه دا حال افزایش بسده است؛ مشاهده داشته، قی ت دسترسی به ا ت اا

ااات (. اوند فزاینده شاخن دا دواانی اتفا افتاده اه تهسام و انت ه ۰تسهیالت ه اهنگ است )شکل

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱1

ههای ت راهز تهنعت بهانکی از افهزایش اقابهت حکایهت تسامی پیسسته ااهنده بسده است و شهاخن

د.انمی

تنرنای مالی دا ایرا ، تسهیالت ا طایی به بیش خصستی تشسیم بر اوند تسلید ناخالن داخلی )محسا -۱شکل

داتد(-بانکی )محسا ااستپذیری دا بازاا بینداتد(، نرخ حشیشی سپرده-چپ

(۰۸3۵زاده )من : مح سدزاده و مدنی

های میتل ، تسلیدانندگا از بعد دسترسی به منهاب مهالی بها مشهکل بر اساس نتایج ن رسنهی

محهدود یهز ن یرزینوا یبنراه به مناب مال یدسترس یراخ یهادا سالاند. این دا حالی است اه مساوه

دلیل ااهش تشاضها اهم شهده مست ر تسلیدانندگا بههای و مناب مالی داونی بنراه حاتل از فعالیت

خهاطر سایر مناب مالی بیرونی مانند بسدوه دولت، ا ت هااات اسهنادی و ا ت هاا تههاای نیهز بهه ۰است.

ال للی و اوضا نامسا د اقتصهادی اهاهش ها با نهادهای مالی بینها، محدودشد اات اط بانکتحریم

نیهز دسترسهی ۰۸3۱دن ال اختالس مالی سال ها بهزیرخط بانک هاییافته است. محدودشد فعالیت

۲های بانکی اا ااهش داده است.ها به ا ت ااات اسنادی ایالی و تض ینبنراه

اا یا ت هاا یتنرنها یالت،بهه تسهه یو ااهش دسترس یتأمین مال ینههز یشاه افزاوضعیتیدا

اا یداننهده تسل یناهاااتر لزومها نیهز ا ت هاا یا طها ی، سازواااهااست اا محدود ارده یدو تسل یدتشد

( ۰۸3۵نهفی و مح سدزاده ) .۰

اسهیده اسهت )نهفهی، مح هسدزاده و ۰۸3۸داتهد دا ۲3به ۰۸۳۵دا سال ۸۳نس ت اقالم زیرخط به دااایی ش که بانکی از .۲

(.۰۸3۵اسفندیاای،

-40

-20

0

20

40

45

50

55

60

نسبت بدهی بخش غیردولتی فصلی زدایی شده به شبکه بانکی به روند تولید کل

CPIنرخ سپرده پذیری در بازار بین بانکی حقیقی شده با تورم نقطه به نقطه

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱۱

فرایندهای تیصهین ا ت هاا محهدود مسوهسد نیهز اهااا ،دا نتیهه ۰اند.ین یوام تلش یافتدا یستهشا

منهاب ینسسءتیصه شسد. با تشهدید ترین تسلیدانندگا منهر ن یوانیست و به گسترش فعالیت بهره

تسزی ا ت هاا بهر م نهایی بندی ا ت اا و ویره. یافته استااهش یثح یناز ا صاداااایی ال اقتمالی،

افهزایش دههد. به مناب مالی بهانکی اهاهش مهی اا ها یر از حدااثرسازی سسد، دسترسی سم بنراه

دههی اات هاطی و تسههیالت دولتهی از دااایهی شه که بهانکی اا الستهسل، وام سهم مطال ات مشکسک

اایی دان ر گرفت. نسا شساهدی بر ااهش ااتسا بهمی

ای دا ابعهاد قی هت، گسنهه بههای گذشته سال دامندی بیش حشیشی از تسهیالت بهره ،مه س دا

، ۲شناسهی اشهد شده بهر اسهاس اوش آسهیر های انهاماه ط ق براسیااهش یافته ا یت و ایفیت

اهه یفرایند خروا از ااسد اند ارده است. با ووسد مان اشد ینتر نسا محدودانندهبهاا یتأمین مال

دالیهل ایههاد و سهازواااهای بشهای ،ااهش دسترسی و افزایش قی ت تسهیالت داک مشترک است

آ مساد تسافق ام قراا ندااد.

بنابراین ش که بانکی دا دو بُعد با مشکل ودی مساوه است: تسسهعه مهالی متسقه و ث هات مهالی

ن هام یدا ااااردهها یدضهع شهد دااای اهه ییبا اشساها یتوضع ینا مشایسهمتزلزل شده است.

دههد نشها مهی هها بانهک ههای مهالی تسات پسیایی یدا اناا براس اندبسده -یبحرا مال یا-ی بانک

ههای ناتهساب شرایط فعلی حاتل اتفاقی ناگهانی نیست، بلکه از ساختااهای نهادی ضعی و انتیاب

ههای پیشهین ها و تکانهشده تص یمها اه حاف ه ان اشت. براسی ترازنامه بانکمکرا ایشه گرفته است

یتسسهعه مهال بینهی یشقابهل په یِتهال اند اه افسل تسسعه و ث ات مهالی، است این فرضیه اا طر می

است. ۰۸۳۱نامتساز دهه

روند عمق مالی در ایران -۲-۳

محسا ایرا سه ر ت راهز ایهن مطالعهه بهر وضهعیت -سهم اندک بازاا سرمایه دا بازاا مالیِ بانک

اوند تسسعه ش که بانکی اا بر اساس شاخن ق مهالی نشها ۲ش که بانکی ایرا شده است. شکل

بهدو یناخهالن داخله یهد تسلاونهد از یتسات اسربه ین ام بانک ییا طا یالتتسه یزا مدهد. می

۰۸۳۱تها ۰۸۳۱ یهها ثابهت بهسده، دا فاتهله سهال یدواه نسه تا طهسالن یک یپس از آنکه برا نفت،

(۰۸3۵زاده )ابراهی ی، مح سدزاده و مدنی .۰

( ۰۸3۵زاده )و داهلل گیاهی .۲

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱۲

اشهسا اسهت یبزا دا تسسهعه مهال یبروز تحسل دهندهنشا داده اخ تغییرات. ه استارد یداپ یشافزا

یشهتری ب یاز منهاب مهال ی ه هسااه ناخهالن داخله یدشده هر واحد تسلفاتله ذار دااه یمعن ینبه ا)

شده(، اما اوند تعسدی متسق و سپس معکسس شده است. برخساداا

)داتد( نس ت بدهی بیش یردولتی به ش که بانکی به تسلید ناخالن داخلی -۲شکل

(۰۸3۵) ، نهفی و مح سدزاده ینیا منبع:

بانکهداای دواه -۰تسا به سه دواه تشسهیم اهرد: ، اوند تسسعه مالی ایرا اا می۲بر اساس شکل

دواه تسسهعه مهالی نهامتساز از سهال -۲، ۰۸۳۱مت راز از تصسیر قانس بانکداای بدو ابا تها سهال

ادامهه بها ت راهز بهر تا انس . این مطالعه دا ۰۸۳۱دواه افسل مالی از سال -۸، و ۰۸۳۱تا سال ۰۸۳۱

ل تسسهعه مهالی نهامتساز های اخیر حاتاند اه افسل مالی سالدو دواه آخر این فرضیه اا براسی می

دواه دوم است.

ترین متغیرهای مرت ط با ش که بانکی، به چرایهی بهروز این متن با اشااه به تحسالت برخی از مهم

انهد. ابتهدا پهردازد و شهساهد مهرت ط بها فرضهیه بهاال اا ااائهه مهی دو مشکل اتلی بیش بانکی مهی

شهسد. دا ادامهه، اابطهه تسسهعه از براسی مهی سازواااهای مسود و پیامدهای دواه تسسعه مالی نامتس

هها بهه بهروز شهسد چرسنهه اهاهش سهالمت بانهک مالی و ث ات مالی مطالعه شده و تسضیح داده مهی

معضالت آشکاا انسنی منهر شده است. سهپس وضهعیت سهالمت بهانکی دا تهسات اسهت راا وضه

گیری آمده است.بندی و نتیههمسوسد تستی شده و دا نهایت و

دوره توسعه مالی نامتوازن -۲-4

اههاهش و خصستههی بیههش گسههترشه ههراه بههه ،۰۸۳۱دهههه هههای اول اقتصههادی سههال اشهد

۰

۱۰

۲۰

۳۰

۴۰

۵۰

۶۰

۷۰

۱۳

۶۷

:۱

۱۳

۶۸

:۱

۱۳

۶۹

:۱

۱۳

۷۰

:۱

۱۳

۷۱

:۱

۱۳

۷۲

:۱

۱۳

۷۳

:۱

۱۳

۷۴

:۱

۱۳

۷۵

:۱

۱۳

۷۶

:۱

۱۳

۷۷

:۱

۱۳

۷۸

:۱

۱۳

۷۹

:۱

۱۳

۸۰

:۱

۱۳

۸۱

:۱

۱۳

۸۲

:۱

۱۳

۸۳

:۱

۱۳

۸۴

:۱

۱۳

۸۵

:۱

۱۳

۸۶

:۱

۱۳

۸۷

:۱

۱۳

۸۸

:۱

۱۳

۸۹

:۱

۱۳

۹۰

:۱

۱۳

۹۱

:۱

۱۳

۹۲

:۱

۱۳

۹۳

:۱

۱۳

۹۴

:۱

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱۳

آ هاز اهه بها تشاضهایی داشهت، پهی دا ینریو نشد یالتتسه یبرااا تشاضا زایشاف های دولت،تصدی

داده شهد. پاسخای تا اندازه یخصست یهابانک یلتشک ا ت اای خصستی و یمال یهامؤسسه یتفعال

دههه یهک ا تهر از یبهرا ایهرا دا مالی های تأمینا ی شاخنابعاد واود این مؤسسات، دا نتیهه

مسوهسد ههای زیرساختو نهادهااتفا افتاد اه وضعیتیدا یمال حال، تسسعهاینبا . اردسر ت اشد به

شهتی انی از فرضهیه بهاال دا دا ادامهه حشهایشی دا پ .نداشهتند تسسهعه اا ینا ی انیپشت دا آ زما تسا

ههای دسترسهی مهالی و های حشیشی و مالی ااائه شده و سپس پیامدهای این وریا بر شاخنبیش

شسد.ث ات مالی اازیابی می

حقیقیتحوالت بخش -۲-5

حهال دا ایهن تسات متسسط ام و بسهیاا پرنسسها بهسده اسهت. بها نرخ اشد اقتصادی دا ایرا به

نسسها داشهته اسهت. ، ایرا برای حدود یهک دههه اشهد مسهت ر و اهم ۰۸۳۱ه های ابتدایی دهسال

« دواه ث هات »اا بهه ۰۸۳۱ههای ابتهدایی دههه ه راهی اشد با ااهش تسام و افزایش اشتغال، سهال

، با ووسد تداوم اشد، تسام فزاینده و اشهتغال بسهیاا ۰۸۳۱اقتصاد ایرا ت دیل ارده است. از میانه دهه

داشهتن نهرخ ااز حشیشهی سهازوااا ناشی از افزایش قی ت نفت و ثابهت نرهه « ا مناب وفس»محدود شد.

بی اای هلندی اا فعال ارد، واادات گسترش یافت، افهزایش اشهتغال متسقه ، اشهد تهنعت منفهی و

وابستری بسدوه دولت به نفت زیاد شد و اشد نشدینری افهزایش پیهدا اهرد. قی هت دا بیهش مسهکن

ها نیز اشد زیادی داشت.قی ت سایر دااایی گسنه باال افت وح اب

بزرگ شدن بخش خصوصی و افزایش تقاضا برای منابع مالی -۲-6

ه راه تغییر اویه حاا یت دا ق ال بیش خصستهی از دو مسهیر مسوهر وضعیت اقتصاد اال به

واود -۲ههای دولتهی، و سهازی بنرهاه خصستهی -۰افزایش سهم این بیش دا اقتصهاد ایهرا شهد:

های نههادی و گسترش نیازمند زیرساختهای ودید با مالکیت یردولتی. بیش خصستی داحالبنراه

برای است راا فعالیت و اشد بسد. بنا به ماهیت، تأمین مالی این بیش از طریهق بسدوهه قانسنی ودیدی

گرفت. نداشتن ض انت دولت نیز بر لزوم گسهترش ابزااههای ودیهدی دهی دستسای تسات ن یو وام

تهسات مع هسل تشاضها اا گذاشت. الوه بر این مسیرها اه بهبرای استفاده از ا ت اا تهاای تحه می

دوبااه مداخالت قی تهی دولهت افهزایش ۰۸۳۱تأمین مالی و نشدینری گسترش داد، از نی ه دهه برای

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱4

ها، تشاضای نس ی آنها بهرای سهرمایه و مسوهسدی اهاال و دا ای بنراهپیدا ارد و با تغییر ساختاا هزینه

نتیهه مناب مالی زیاد شد.

تحوالت بخش مالی -۲-7

شده برای منهاب مهالی، بیهش از افزایش تشاضای محشق ه راه با تحسالت بیش حشیشی و مشتق

ی هه ن دا یشاخن تسسهعه مهال ترینمهم نسا به یا ت ااات بانک مالی اقتصاد نیز تغییر ارد. گسترش

هایی اه مشداا افهزایش دسترسهی بهه . براسی شاخنارد ی انیاا پشت یاشد اقتصاد ۰۸۳۱اول دهه

یاهه از نشهانه اند. د تسسعه مالی ا ی اا دا این دواه آشکاا میدها ت اا و خدمات بانکی اا نشا می

افهزایش ی،ناخالن داخله یدبه تسل یبه بیش خصست ییا طا یالتنس ت تسه یشبه افزا تسا یم آ

اشهااه الکترونیهک بانکهداای گسهترش و شهعر سرانه تعداد افزایش تسهیالت، به خانسااها دسترسی

. ارد

های خصوصی مالی و معرفی بانک وکارکسبتغییر فضای -۲-8

وااا بانکی دانست. بیشهی تسا حاتل تغییر فضای اسرها اا میاوندهای حاام بر این شاخن

ههای دولتهی دا نی هه اول دههه از این تغییر از ااهش مداخالت مشداای و قی تی حاا یت دا بانهک

ههای خصستهی بهروز ات مالی و بانکشکل شرو فعالیت مؤسسهسیداست. بیشی دیرر نیز به ۰۸۳۱

بهسد شهده لیتشهک یدولته بانک چنداز را یا یتنعت بانکداا ،۰۸۳۱پیدا ارده است. دا انتهای دهه

اننهده اردند و به تشسهیم با تسوه به سلطه مالی دولت دا چهااچسب حدااثرسازی سسد فعالیت ن ی اه

های مالی ا ت هاای از سهال تأسیس مؤسسهند. دااشا ت دیل شده بسدووسه بنابر تالحدید تنها سهام

سهر ت اشهد و اهه بهه فهراهم اهرد ۰۸۳۱اا از ابتدای دهه های خصستی زمینه تأسیس بانک ۰۸۳۱

تر اردند.فضای تنعت بانکداای اا اقابتی

سلطه مالی و سرکوب مالی -۲-9

اا از پایهه پهسلی ، بدهی بیش دولتی به بانک مرازی بیشترین سهم ۰۸۳۱های اولیه دهه دا سال

شد استشراض دولت از بانک مرازی دا برنامه سسم تسسهعه، بهدهی دولهت داشته است. پس از م نس

ههای خهااوی بانهک مراهزی و بهدهی به بانک مرازی او به ااهش نهاد و دا مشابل، خالن دااایهی

ههای ودیهد دولهت دلیل سیاستبه ۰۸۳۱ها به بانک مرازی افزایش پیدا ارد. دا نی ه دوم دهه بانک

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱5

دا قالهر لیهات -تسات مستشیم و ه چنین اسهتشراض یرمسهتشیم دا استشراض از ش که بانکی به

مسهیر ودیهدی از سهلطه مهالی فعهال شهد. -های زودبازده و طر مسکن مهرای مانند وامبسدوهش ه

پایهه پهسلی اا زیهاد ها به بانک مرازی شد و از آ مسهیر ها ت دیل به بدهی بانکبدهی دولت به بانک

ارد.

مهدیریت و منهاب تیصهین ههای سهسد، دخالت دولت دا تعیین نهرخ طریق از دولت مالی سلطه

بر اساس تحلیلی ناداسهت از تهسام . ت دیل شداشسا ین ام بانک یاز معضالت ودنیز به یکی هابانک

ایهن شهدیدی داشهت و از نرخ سسد بانکی ااهش اداای ۰۸۳۱های ااهش آ ، دا نی ه دوم دهه و ااه

و اُنهد سهپرده رضه دا ابعادی بزا ن ام بانکی اا دا فشاا قراا داد. دا نتیهه، یمال طریق، سراسب

.شداو مازاد تشاضا اوبهبا بازاا ا ت اا

های مالینهادها و زیرساخت -۲-۱1

ن هاات دا ترین دالیل شکسهت بهازاا ا ت هاا دا ایهرا ضهع حاا یهت دا بازااسهازی و از مهم

شهد آنهها دا مشایسهه بها سهر ت تسسهعه ها و اوراییبازااهای مالی است. زما تصسیر دستساالع ل

ها، مدیریت ایسهک و ها نیز دا اازیابی ایفیت داااییمالی دیرهنرام بسده است. دا چنین فضایی بانک

اند. تسات مؤثری فعالیت نکردهمدیریت دااایی و بدهی به

پیامدها -۲-۱۱

افزایش نسبت مطالبات غیرجاری -۲-۱۱-۱

-گری مالی و چرخاند مسهت ر وریها تسههیالت قلر تپنده بانکداای دا خلق نشدینری، واسطه

ها دا فراینهدی خهااا از ارد تسهیالت بانکدلیل قفلواای، بهتسهیالت است. مطال ات یر-سپرده

شها اا دههی ت اای آنها خااا و تهسا ا ت هاا ها اا از مدیریت ا های بانکاین چرخه، بیشی از دااایی

شهده یها دا حهال دهد. این تسهیالت ه چنین از مسیر افزایش نسه ت ا ت هااات سهسخت ااهش می

ههای ااهد. بنراهدهد و از ت ایل به ا طای تسهیالت میسسخت، ایسک ا ت اای بانک اا افزایش می

اقتصادی احت هال نکهسل بیشهتری داانهد و متسسهط هایتسلیدی دا مشایسه با خانسااها دا مشابل تکانه

انندگا تسهیالت مصرفی اسهت. هزینهه دیرهر اقم تسهیالت دایافتی آنا نیز بسیاا فراتر از دایافت

ان اشت این نس مطال ات تیریر اابطه بانک و بنراه است. تیریهر ا ت هاد بانهک بهه بنرهاه، سهایش

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱6

اند.د میهای م ادله اا زیامالی اا تشسیت و هزینه

های الزم فراهم نشهده بهسد بها اه زیرساخت، گسترش فعالیت بانکداای دا وضعیتی۰۸۳۱دا دهه

بهر اا سازوااا اثرگذاای مطال ات یرواای ۸شکل های بانکی ه راه بسد. افزایش نکسل دا ه ه گروه

اآمهدزایی اا اهم واای فعالیت هادی بانهک اا میتهل و د های یردهد. وامها نشا میفعالیت بانک

شهده دا زمها مهساد دادهاه ووسه واماند. بنای فعالیت بانکداای بر گردش ووسه است. دا تساتیمی

دچهاا ههای بانهک ها و بدهیانت اا به چرخه لیات ادی بانک برنرردد، تطابق سراسیدهای دااایی

مطال هات تهدایج ان اشهت بهه دا آ زماشسد. بنابراین مشکل و بانک با ایسک نشدشسندگی مساوه می

هها بهرای . هالوه بهر ایهن، بانهک ااسهت ها برای ا طای تسههیالت تسا و ت ایل بانکاز یرواای

تهسات اه بهه های اسچک و متسسططسا بنراهو ه ین های ودیدگذاایها و سرمایهداد به پروژهوام

بندی ا ت هاا تسات ویرهای اه به؛ پدیدهندبالشسه ایسک و بازده بیشتری دااند نیز انریزه ا تری داشت

.و ش سل ام مالی قابل مشاهده بسد

هاهای منه د بر فعالیت بانکسازوااا اثرگذاای دااایی -۳شکل

و اهرد طرر از طریق افزایش اسپرد نرخ تسهیالت اا زیاد زیا ناشی از مطال ات یرواای از یک

ها اا ااهش و احت ال مساوهه با بحرا ا ت اای و تنرنای ا ت هاای اا از طرر دیرر سرمایه پایه بانک

نسا یکی از ااااردهای اتلی ن ام بانکی بها مشهکل تأمین مالی به وضعیتی،چنین . دادادافزایش

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱7

ههای بندیا دا ات ههشسد. تنزل مسقعیت بانکهای تحشق یک ااسد اقتصادی فراهم میزمینه ومساوه

ال للی است.واای فراتر از هنهااهای بینال للی از دیرر پیامدهای اشد مطال ات یربین

: سهازوااا دسها شه دا ترازنامه بانک یرواایمست ر مطال ات یشتسانست مان افزایسازوااا م دو

هها تسسهط ترازنامه بانهک زای پایش ها و سازوااا برو زای مدیریت ایسک ا ت اای تسسط بانکداو

ناشی از ان اشهت مطال هات ووسه نشد یا س ر ااهش وربانک به یتأمین مال ینههز افزایش نهاد ناظر.

دا یا ت هاا یسهک ا یریتترشهد مهد امل فعال نسا به تسانستهای منه د می یرواای و دااایی

امهن یدهه و وام یمانند ا ت ااسنه داد وام یشینیاه نشش اقدامات پ یمعن ینبه ا .اند ل هابانک

یهت دا فعال یهسهرما یهت و حفهظ نسه ت افا یهری گیهره داد ماننهد ذخ وام ینیاقدامات پس ینو ه چن

بهازخساد دا ههاد یا یهها بهرا است اه دا بطن ن اات بهر بانهک یسازوااا نیتر شسد. اها پرانگبانک

از التیتسهه ی طها سازوااا ا تیفیداا اا نس ت به او سهام شسدمیبرقراا التیتسه یاابطه با ا طا

ههای دا نتیههه سیاسهت یپهسل یهه اشهد مسهت ر پا ،حهال این . بااندیبانک حساس م تیریمد یسس

یرمسه یهن س ر شد ا ۰۸۳۱ان ساطی شدید مالی تحت تأثیر افزایش زیاد قی ت نفت دا نی ه دوم دهه

ای شد اهه وایرزین وریا نشدی -من عث از اشد نشدینری-د زیرا وریا نشد واودی ودی ،فعال نشسد

هها بهه بانهک یمتسسط نرخ اشهد بهده های مذاسا،دست آید. دا سالها بهقراا بسد از بازپرداخت بدهی

دههد ینشها مه تسانهد مهی اهه اییدهپد است؛ بسده یشترب یپسل یهاز متسسط نرخ اشد پا یبانک مراز

شده است.یو را م ینریاز اشد نشد یناش یدود یهانکسل با سپردهس ر نشده بهیافتووسه دا

یهک نهسا بهه ی، اه نررا سالمت ن هام بهانک یتسانست تسسط مشام ناظر بانکیدوم م سازوااا

حهال، ایهن بها شسد. یرواایمطال ات یشن اات مان افزا یقو از طرشده فعال ،است ی سم یااال

یریتو مهد ینقهسان یبهر اوهرا یبانک مراز ن ااتی یتظرف یشنها با افزاتنه یتهاا یدااکتسسعه بان

تهسا و اهم ی دواه نح ینهم دا ا ن ااتیه راه ن سد، بلکه بدنه یبانک هاییتاز فعال یناش میاطرات

ههای پهس از آ ، شهاهد مثهالی از ههای خصستهی دا سهال مهدیره بانهک براسی ترایر هیئهت شد.

ههای افایهت ز بانک مرازی به بیش خصستی است. اونهد ااهنهده نسه ت وایی مناب انسانی اوابه

تسا نشانه دیرری از ضع نهاد ناظر دانست.سرمایه اا می

نشده دولتهای بازپرداختافزایش بدهی -۲-۱۱-۲

تسات سراسب مالی و بدهی مانهدگاا دولهت بهه تصسیر سلطه مالی دولت دا حیطه ن ام بانکی به

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱8

اسد م انعهت از اسهتشراض مسهتشیم دولهت از بانهک مراهزی دا ن ر میها ن ایا شده است. بهبانک

اهه دا دههه ایگسنهه های استفاده از مناب بانکی تسسط دولت اا تغییر داد، بهبرنامه سسم تسسعه سازوااا

ی چهس ههای هها و ه چنهین تهأمین مهالی طهر های دولتی از بانک، استشراض دولت و شرات۰۸۳۱

ها اا داگیر ارد. های بانکهای زودبازده و مسکن مهر بیشی از داااییبنراه

طهسا اهه دا اثری مشابه با اثر مطال ات یروهاای دااد و ه ها دولت هایی دم بازپرداخت بده

نشد مهرت ط بها یا ور نشا داده شده است، دا تسات نکسل دولت، ۸سازواااهای اثرگذاای دا شکل

شهسد. از سهسی دیرهر، هدم دههی اهم مهی اسهپرد زیهاد و قهدات وام ،ها متسق وام ینر ااتل و ف

بیهش یروهاای ال مطال ات وآنها اا متأثر یداآمد یا ور یزنپی انکااا دولت به یبازپرداخت بده

.اا زیاد ارده است یخصست

دلیهل مطال هات به، از سسیی ااهش داآمدزایی تسهیالت ا طایی ۰۸۳۱های انتهایی دهه دا سال

هها اا اهاهش داده بهسد و از دهی بانهک های دولت انریزه و تسا وام یرواای و دم بازپرداخت بدهی

گذاا به افزایش مشداا ا ی تسهیالت دا حال افهزایش بهسد. ایهن ت ایهل دا سسی دیرر ت ایل سیاست

انهداز مهالی و دا نتیههه پهس بسد اه ااهش نرخ اشد ۰های سسدداشتن نرختضاد با سیاست پایین نره

هها دا ترازنامهه بانهک مراهزی و پایهه پهسلی ها اا ایهاد ارده بسد. این ناسازگاای خساسهته مناب بانک

ها به بانک مرازی مت لسا گردید.تسات افزایش بدهی بانکتیلیه شد و به

نهرخ ه دولهت، نشدهای بازپراختافزایش مطال ات یرواای و نیز ان اشت بدهی با ۴مطابق شکل

یس نفهت و شه ی هت ق یشبها افهزا ها ااهش یافت. دا مشابهل، بازده مؤثر ا طای تسهیالت برای بانک

یگهذاا یههها اا بهه سهرما اونق بازاا امالک و مستغالت بانک ،۰۸۳۱ی دا نی ه دوم دهه هلند ی اایب

یسهسدآوابسد برخه یزاونق بازاا مسکن و مستغالت و ن. دار یرتر یدا امالک تهاا دتا یممستش

و ینقهسان بهرخالر شهد های پایانی این دهه س رها تحت تأثیر بی اای هلندی دا سالگذااییهسرما

از ناشهی سهسدآوای اهاهش و دهنهد سس س ت این به اا خسد مناب هابانکاز برخیضسابط مسوسد،

هها و داآمهدهای ترایهر دااایهی بنهابراین .اننهد و را این ااهاز خسد اا مس سم هایدااایی ان اشت

ی هها په ای بانهک تسا بر ااهش اشد مناب سهپرده اا می ۰۸۳۳تا ۰۸۳۵های ها دا سالنرخ سسد حشیشی سپرده بسد اثر منفی .۰

دههی سس دا مراوعه به بانک مرازی برای اضافه برداشت و از سسی دیرر دا ااهش قهدات وام گرفت. نتیهه این ااهش از یک

هسیدا شد. ۰۸۳۳ها دا سال بانک

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۱9

ها تسانسهتند اهاهش داآمهد ناشهی از تسههیالت اا از محهل سهایر ها تغییر ارد و برخی از بانکبانک

(. لذا با ووسد ااهش سالمت بهانکی از بعهد افایهت سهرمایه، مطال هات ۵داآمدها و را انند )شکل

ها تحت تأثیر قراا نررفت.کای و بدهی به بانک مرازی، سسدآوای بان یرواای، داآمد بهره

های منه د و پسشش ایسک اندک ش که بانکیدااایی -4شکل

(۰۸3۵) زادهمح سدزاده و مدنی منبع:

داآمد تسهیالتی )محسا چپ( و داآمد یرتسهیالتی )محسا ااست( به دااایی - بانکی ترایر داآمد دا ش که -5شکل

(۰۸3۵) ، مح سدزاده و اسفندیااینهفی منبع:

-۱۵

-۱۰

-۵

۰

۵

۱۰

۱۵

۲۰

-۱۵

-۱۰

-۵

۰

۵

۱۰

۱۵

۲۰

۸۶۰۱۸۶۰۶۸۶۱۱۸۷۰۴۸۷۰۹۸۸۰۲۸۸۰۷۸۸۱۲۸۹۰۵۸۹۱۰۹۰۰۳۹۰۰۸۹۱۰۱۹۱۰۶۹۱۱۱۹۲۰۴۹۲۰۹۹۳۰۲۹۳۰۷۹۳۱۲

مطال ات مشکسک الستسل مطال ات سراسید گذشته مطال ات معس ووه التزام دایافتنی وثایق ت لیکی ذخایرسرمایه

۰

۱

۲

۳

۴

۵

۷.۰

۷.۵

۸.۰

۸.۵

۹.۰

۹.۵

۱۳۸۵

۱۳۸۶

۱۳۸۷

۱۳۸۸

۱۳۸۹

۱۳۹۰

۱۳۹۱

۱۳۹۲

۱۳۹۳

داآمد حاتل از سسد تسهیالت ا طایی به دااایی داآمد یر تسهیالتی به دااایی

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲1

هاانباشت ریسک در ترازنامه بانک -۲-۱۱-۳

های مناسر بهرای ایسهک مترتهر بهر دهد پسششها دا این دواه نشا میبراسی ترازنامه بانک

یافته این مؤسسات لحاظ نشهده بهسد. بهرای مثهال، نسه ت مطال هات یروهاای های گسترشفعالیت

سهام به دااایهی مسهت را اونهد نزولهی داشهته ( و نس ت حشس تاح ا ۴پیسسته اوند تعسدی )شکل

گیری نیز بسیاا پایین است.های ذخیره الوه، نس ت(. به۱است )شکل

نس ت حشس تاح ا سهام به دااایی -6شکل

(۰۸3۵) ، مح سدزاده و اسفندیااینهفی منبع:

یرمتشکلمؤسسات فعال در بازار غبندی اعتبار و گسترش جیره -۲-۱۱-۳

ههای بنرهاه انهدک بنهدی ا ت هاا و دسترسهی محدودبسد اندازه و گستره بیش اس ی بهه ویهره

منههر نداشهتند شناسهنامه ا ت هاای وامی اهمتشاضیا مندی ه چنین دم بهرهاسچک و متسسط و

شد بسد و دسترسهی بهه منهاب شده بسد. تشاضای آ قس ت از بیش حشیشی اقتصاد اه دا حال بزا

اس ی نداشت بازاا ا ت اای ودیهدی ایههاد اهرد اهه بها نهسا مؤسسهات فعهال دا بهازاا مالی بازاا

دالیلی چس دم دسترسی، ایسک بهاالتر شسند. این مؤسسات افرادی اا اه به یرمتشکل شناخته می

حهال، ایهن مؤسسهات ایهن بها ۰داد.و شفافیت ا تر از بازاا اس ی اناا گذاشته شده بسدند پسشش مهی

(۰۸3۴) ه کااا و ، ر.نیلی .۰

۰

۲

۴

۶

۸

۱۰

۱۲

۱۳

۸۶

:۰۱

۱۳

۸۷

:۰۱

۱۳

۸۸

:۰۱

۱۳

۸۹

:۰۱

۱۳

۹۰

:۰۱

۱۳

۹۱

:۰۱

۱۳

۹۲

:۰۱

۱۳

۹۳

:۰۱

۱۳

۹۴

:۰۱

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲۱

۰شد.ای دا آنها اورا ن یاات بانک مرازی ن سدند و لیات بانکداای تحت ضسابط حرفهتحت ن

توسعه نامتوازن مالی -۲-۱۱-4

معنی اه:وان ه و فراگیر ن سد، بدینتسسعه مالی دواه مساد براسی چندبعدی، ه ه

ا نه برحسر هاز مناب بانک ینشد و بیشمنهر یمناب مال ینبه به سد تیص یا مالیتسسعه -

. شد یمبا بانک تشس یاات اط متشاض یزا وام، بلکه بر اساس م یو اااایی متشاض یقسا د اقتصاد

از آ منتف چندا اسچک و متسسط یهابنراهخانسااها و ن سد و یر الوه، تسسعه ا ی فراگبه

نشدند.

یمال مک ل تسسعه ینهادها یهادا با سسیک از اهمعنی این به وان ه ن سد،ه هتسسعه ا ی متساز -

.نشداندازه محشق یکبه مالی یه ه بازااها دیرر دا سسی از و ن سد ه راه

.ه راه ن سد یبانک مراز ن ااتی یتظرف یشبا افزا یتهاا یتسسعه بانکداا-

ههای شهد، نهادهها و زیرسهاخت سهر ت دا ایهرا زیهاد مهی اه هق مهالی بهه بنابراین دا حالی

تناسر اشد نکردند و بزا نشهدند. بهر ایهن اسهاس و بها ث ات مالی و مدیریت ایسک به انندهتأمین

تهسا تهالی های اخیر اا میاند، افسل مالی سالث اتی مالی بسدهمشایسه با تهربه اشساهایی اه دچاا بی

های ث ات دانست.بینی تسسعه مالی ا ی سالقابل پیش

دوره افول مالی -۲-۱۱-5

، ۰۸۳۱دن ال آ ااهش نرخ اشهد سهپرده از سهال بسد نرخ سسد سپرده حشیشی و بهپاییناست راا

دن ال داشهت. بانهک مراهزی بها ها به بانک مرازی اا برای و را وریا نشد محذور بهمراوعه بانک

شهدت محهدود اهرد. دا نتیههه، هها اا بهه هدر مشابله با اوند فزاینده تسام اوازه اضافه برداشت بانهک

ها تسهیالت ا تری دادند. افت تسهیالتی اه دا اختیهاا ها افزایش نیافت و بانکناب دا اختیاا بانکم

ااسد بیش حشیشهی سه ر افهزایش نکهسل ۲است. ۰۸۳۳ها قراا گرفت یکی از دالیل ااسد سال بنراه

بهه اوا ۰۸۳۳اهه دا سهال ها شد. اوند افزایش مطال ات یرواای ادامه یافت تا وایی یرااادی بنراه

هایی اه به تعهد پرداخت خسد ل نکردنهد مسفهق بهه دایافهت یها افهزایش میهزا خسد اسید. بنراه

(۰۸3۵) ساالاایا .۰

(۰۸3۵زاده )، مح سدزاده و مدنیااداری ی .۲

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲۲

اسد ایهن سهازوااا ن ر میتسهیالت دایافتی دا دواه بعد نشدند و تسلید دواه بعدشا نیز متأثر شد. به

۰۸۳۳است راا ااهسد تها سهال تساند یکی از دالیل شسد میخسانده می ۰دهنده مالیاه دا ادبیات شتاب

باشد.

و اقتصهادی ااسد ال للی،بین گسترده هایتحریم وقس ،۰۸3۱یتی و دا ابتدای دهه وضع یندا چن

اثهر یروهاای، مطال هات یشس ر شهد هالوه بهر افهزا هادااایی دیرر و مسکن بازاا ااسد آ ت به

تهدایج بهه خسد هایینهتأمین هز ها براینکو با شسد تشدید نشد وریا بر منه د هایدااایی نامطلسب

قابل پیریری است. ۳مالی دا شکل دهندهسازواااهای اثرگذاای دا چرخه شتاب .شدندمشکل دچاا

هاسازوااا اثرگذاای افت وریا نشد بر بانک -7شکل

انهد؛ فراینهد ماشهه اردهگذاا از دواه تسسعه مالی نامتساز به دواه افسل مالی اا دو فرایند ااه ری

ال للی الید خساد و فرایند تشهدید اهه آثهاا اهاهش سهالمت بهانکی بهر های بیناه با تشدید تحریم

ااااردهای ن ام بانکی اا آشکااتر ارد.

ال للهی ههای بهین دن ال تشدید تحریماست اه به ۰۸3۰ااسد اقتصادی سال من سا از فرایند ماشه

ها اا اقهم زد. ااسد اقتصادی و افزایش نااط ینانی نس ت به آینده ااسد بازاا داااییاتفا افتاد. است راا

شهده بازپرداخهت وام شهده ها وانشین وریا قط دا نتیهه آ بیش از مناب داآمدی اه تسسط بانک

ها ااهش یافت.قدات داآمدزایی بانک بسد نیز محدود شد و

(۰۸3۵زاده )مدنی، ااستاد و ابراهی ی .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲۳

تهسات مسهتشیم دهای اازی و تسا مهالی دولهت بهه ، ااهش داآم۰۸3۱های ابتدای دهه دا سال

ههای دولهت بهه تسات یرمستشیم س ر دم بازپرداخت بهدهی داآمد افراد و تشاضا اا ااهش داد و به

پی انکااا شد و از آ طریق وریا نشد بانهک و سهطح فعالیهت دا اقتصهاد اا تحهت تهأثیر قهراا داد.

ااهش داد. ااهش تسام اا هم باید با نسا سهازوااا ماشهه افزایش نکسل انریزه و تسا ا طای وام اا

دهد با اهاهش تهسام، ای نشا میها به وریا واودی سپردهبراسی ارد. لحاظ اتکای اوزافزو بانک

ها مل سس شده است.واود این مناب ااهش یافته و مسئله وریا نشد تسسط بانک

نهسا سهال آ هاز افهسل مهالی، آشهکاا شهد. بها ، به۰۸3۰ها پس از سال مسئله وریا نشد بانک

تسانسهت دا ارد، ش که بانکی مهی حال شاید اگر پس از آ اتفاقاتی مسئله وریا نشد اا تشدید ن یاین

ه ا شرایط پیشین، با اااایی و تسا اندک برای ااائه خدمات مهالی، بهه فعالیهت خهسد ادامهه بدههد.

ها و محدودیت تهسا مهالی و اااشناسهی قهسه زایش تعداد پروندهدلیل افضع قدات ا ال قرااداد به

نیز انریهزه و ورئهت مهدیرا ۰۸3۰قضاییه به یکی از مسان تسسعه مالی بدل شد. اختالس مالی سال

شهدت اهاهش داد. اهاهش بانکی اا برای ا طام تسهیالت و ایهاد نشدینری از طریق اقالم زیرخط به

شهد تسانهد اهم ازوااای است اه مسازی بها اهاهش هق مهالی مهی ها سهای زیرخط بانکفعالیت

دسترسی بنراه به مناب مالی اا نشا دهد. مؤسسات مالی فعال دا بازاا یرمتشکل پهسل ههم بیشهی

از «مؤسسهه ا ت هاای »ها تغییر دادند. این مؤسسات با استفاده از اات ضرا بانکاز قسا د بازی اا به

قا هده و بهدو شهدند. بنهابراین بهی زی برای دم واشکستری برخساداا میح ایت ض نی بانک مرا

اردند. ای اا وذب میشدند و بیشی از مناب سپردههای مدیریت ایسک بزا میپرداخت هزینه

جریان نقد مسئله -۲-۱۲

از اهه هدتا -شهده منهاب ت هام ینهه هز افتیانت اا مو ه راه با مهاا تسام، ۰۸3۲پس از سال

،حهال این. بایابدااهش یالتدن ال آ نرخ سسد تسهها و بهبانک یبرا -شسدیها تأمین ممحل سپرده

و سهپرده هها دا بهازاا بانهک یریپهذ سهسد سهپرده یهها نرخدهنده این واقعیت بسد اه مشاهدات نشا

. یافت یشمشاا با ااهش تسام افزا یبانکینبازاا ب ینه چن

ها وریها نشهد واودی ناشهی از داآمهدزایی دااایهی اا اهاهش داد و ایهن اهاهش، انه اد دااایی

ااااردهای ن ام بانکی اا از حیث ا طای ا ت هاا و تعیهین نهرخ متناسهر بها میهزا اهااایی اقتصهاد

ناپهذیری تسههیالت تضعی ارد. است راا فعالیت بانک منسط به گهردش وریها نشهد اسهت. برگشهت

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲4

هها، وهذب و ههای پیشهین با هث شهد دا شهرایط انه هاد دااایهی و تعهدات مرت ط با سپردها طایی

های ودید برای بانک ت دیل به یک تص یم استراتژیک شسد. نرهداای سپرده

جنگ قیمتی -۲-۱۳

تسات ونگ قی تی دا بهازاا سهپرده بها دو ویژگهی اخ داد: ها بهفراگیری این پدیده دا بین بانک

دلیهل شهدیدتربسد مسهئله ا هسد ناپذیر بههای ناسالم و مؤسسات ا ت اای ن ااتبانکاول، اه ری

۰نشدینری و دوم، ادت افتاای بازپرداخت بدهی از طریق ایهاد بدهی ودید اه از آ به بهازی پهانزی

گهرا شهسد. دا ایهن انند. حاتل این فرایند مسور شد بازاا به یک تعهادل نهش یربهینهه ههم یاد می

شدت ااهش یافت. ( و سسدآوای آنها به۳ها باال افت )شکل های یراداای بانکیت هزینهوضع

نس ت هزینه به داآمد ش که بانکی )داتد( -8شکل

(۰۸3۵) ، مح سدزاده و اسفندیااینهفی منبع:

ههای ها مه سا شدند برای پرداخهت هزینهه بسده اه بانک ایگسنهااهش وریا نشد و سسدآوای به

های ق لی خسد بازی پانزی انهام دهند، یعنی بها افهزایش نهرخ بهه وهذب سهپرده از دیرهر سسد سپرده

. اسهت شکسهت دا ه هاهنری مصدا بهاازی از ها، مردم، یا بانک مرازی بپردازند. این مسضس بانک

ونهگ تساننهد هایی اه دا اضطراا مدیریت وریها نشهد گرفتاانهد مهی اه بانکاسد تا زمانین ر میبه

تنهایی انریزه و تسا تسق ایهن ونهگ اا نهدااد. دا اینهها بانهک قی تی اا ادامه دهند، هیچ بانکی به

۰. Ponzi game

۷۰

۷۵

۸۰

۸۵

۹۰

۹۵

۱۰۰

۱۳

۸۵

۱۳

۸۶

۱۳

۸۷

۱۳

۸۸

۱۳

۸۹

۱۳

۹۰

۱۳

۹۱

۱۳

۹۲

۱۳

۹۳

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲5

یعهی، ط طهسا بهه نسا بازااساز بر ایهن پدیهده ل هه انهد. تساند بهمرازی تنها بازیرری است اه می

یدتریشهد نرییبها شهسک نشهد اهه یپسل یرمتشکلمؤسسات فعال دا بازاا وناسالم یمؤسسات مال

ایهن بهازاا بسدنهد. ی هت ق اننهده یهین انتیاب نرخ داشهتند تع یبرا یشتریب یو داوه آزاد ندمساوه شد

شد. یالتت آ نرخ تسهنرخ سپرده و به یدشد یش سامل مسور افزا

- یهها بهه منهاب بهده بانهک یوابسهتر افهزایش س ر وضعیت ، این۰۸3۴و ۰۸3۸های دا سال

هها، اهه از افزایش هزینه تأمین مهالی بانهک . شد -یبانکی و استشراض از بانک مرازبینسپرده، بازاا

هالوه، حاشهیه سهسد و سهسد اند. بهه ونگ قی تی نشئت گرفته است، مسئله وریا نشد اا تشدید می

یسهک اهه ان اشهت ا یرساختیو ز ینهاد ی،قانسن یطمه س شرا دهد. دا نتیهه،ها اا ااهش میبانک

انه هاد یراقهم زد، از مسه ۰۸۳۱دههه یتسسهعه مهال یعهی نهسا ه هزاد ط ها اا بهه نامه بانکدا تراز

تسانسهت اا فعهال اهرد اهه یاشد و چرخه یدواه واا یا ت اا یتنرنا أمنش ی تیو ونگ ق هاییدااا

)شهکل ها اا اهاهش دههد بانک یدهقدات وام پیسستهخسدااا تساتبهمسئله ااسد، یدبر تشد الوه

مساوهه میهاطره دستاواد تسام ااهنده اا بها تنها نهو اند یاداا ز یها به بانک مرازبانک ی، وابستر(3

مشهداا زیهادی سازد، بلکه از مسیر بحرا بانکی احت ال مساوهه اقتصاد اا با ابرتسام و ااسد تهسامی بهه

.افزایش دهد

)داتد( هامسوسدی نزد بانکها پس از اسر سپرده قانسنی و تسهیالت به سپردهنس ت -9شکل

(۰۸3۵) زادهمح سدزاده و مدنی منبع:

50

70

90

110

130

۱۳

۷۵

۱۳

۷۶

۱۳

۷۷

۱۳

۷۸

۱۳

۷۹

۱۳

۸۰

۱۳

۸۱

۱۳

۸۲

۱۳

۸۳

۱۳

۸۴

۱۳

۸۵

۱۳

۸۶

۱۳

۸۷

۱۳

۸۸

۱۳

۸۹

۱۳

۹۰

۱۳

۹۱

۱۳

۹۲

۱۳

۹۳

۱۳

۹۴

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲6

کاهش سالمت بانکی -۲-۱4

های سالمت مالی، شامل نس ت افایهت سهرمایه، نسه ت مطال هات یروهاای و نسه ت شاخن

اند. چنانچه سهالمت مهالی گیری میها اا اندازههایی است اه سالمت بانکهای یرنشد سنههدااایی

انهدازه اهافی طهسالنی از های فس دا مهدت زمها بهه بر اساس سنههها یا ش اای از بانک کیک بان

اود و مشداا زیهادی تحلیهل مهی های سالمت سا ارده باشد، سازواااهای ادامه فعالیت سالم بهآستانه

از ن هر هها تهرر گیرد. دا یک ن هام ا ت هاای، بانهک است راا فعالیت بانک دا معرض تهدید قراا می

شهکل بهه ای،گذااا اا بدو اتکا به سازواااهای بی هگسیی به ههسم سپردهداوه سالمت، تسا پاسخ

هها، نداانهد. چهس دا ن هام مهالی ایهرا تر آ مانند بی ه سهپرده سنتیِ سپرده قانسنی یا تسات مدا

قهس هههسم بهانکی شده دا قانس پسلی و بانکی ودلیل دیدگاه خاص بانک مرازی و تض ین تصریحبه

دا مشیاس گسترده منتفی است، امتنا لهی هههسم بهانکی دا مشیهاس گسهترده سهطح هسشهیاای

دهد.میزا زیادی ااهش میگذاا اا دا مساد بحرا بانکی بهسیاست

بها یسهه مسوهسد، دا مشا ههای ت ام شهاخن قالراشسا دا یبانک ن ام یداایو پا سالمت وضعیت

اونهد یبراسه ۰است. نامسا داند، شده یاه دچاا بحرا بانک ییخصسص اشساهااشساها و به متسسط

و تضهعی تهسات مسهت ر بهه یسالمت بانک ۰۸3۴تا سال دهدینشا م یسالمت بانک یهاشاخن

.(۰۱شده است )شکل ه راه یشتریبا مشکالت ب ین ام بانک یااااردها یاورا

هها دا طیه وسهیعی از دهد با اینکه بانکها نیز نشا میبانکبراسی وضعیت سالمت دا سطح

تسا اد ا ارد وضهعیت سهالمت دا الهر ال للی میاند، اما با مشایسه با معیااهای بینسالمت پراانده

یابهد، زیهرا اندازه اافی مهم اه یت زیادی مهی های بهآنها مناسر نیست. دا این شرایط تسوه به بانک

هها بروز و ظهر مشکل وریا نشهد دا یکهی از ایهن بانهک ک سیست اتیک ش که بانکیبا تسوه به ایس

ها سرایت و وضعیت اا وخیم اند.سر ت به سایر بانکتساند بهمی

یبهرا زیادی هایینهشسد و هزمنهر ین ام بانک یبه تسق ااااردها تساندیم یث ات مال ااهش

هاولی اقهدامات اهه تهساتی داو یافتهه ااهش یا بانکاز بحر یاند. فاتله ن ام بانک یهاداشسا ا

وقهس از ولهسگیری وههت بهروز، تهسات دا. دچاا اختالل خساهد شد یاااارد ن ام بانک نشسد، اتیاذ

ای وز ابرتهسام و یههخساهد شد اه نت گسترده مداخالتمه سا به یبانک مراز ی،اوت ا هایبحرا

(۰۸3۵) مهاب .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲7

ااسدی شدید و طسالنی نیساهد داشت.

های سالمت بانکیمشایسه شاخن -۱1شکل

(۰۸3۵) مهاب منبع:

ضرورت یا تجملاصالح نظام بانکی: -۲-۱5

بهه یابیتسهیالت مهان دسهت نهیهز شیعد ااهش دسترسی و افزاتشدید تنرنای ا ت اای دا دو بُ

یا ه شیافهزا یهها بهرا دولهت یشهر یشده اسهت. فشهاا ه ریاخ یهادا سال یاقتصاد داایاشد پا

ن هسد و آمهاده یو ن هاات یقهانسن یهها ضهع ،یو نههاد یدا اناا مسهائل سهاختاا ،یا ت ااات بانک

یهههایبههده ،یروههاایدا بههازاا ا ت ههاا بههه ان اشههت مطال ههات سههکیا تیریمههد یهههارسههاختیز

و یشهده و از ث هات مهال منههر هها منه د دا ترازنامه بانهک یهاییدااا رینشده دولت و سابازپرداخت

افهزایش وهذب منهاب یبرااا ها بانک یتشاضا دهیپد نیآنها ااسته است. تداوم ا یدهالتیتسا تسه

هزینهه دسترسهی ،. دا نتیهه با ووسد اهاهش تهسام اا زیاد ارده است سپرده سدت آ نرخ سو بهداده

.نیافته، تنرنای ا ت اای تشدید و ث ات مالی ااهش یافته است ااهش ریتسات فراگبه التیبه تسه

سرمایه به دااایی

سسد به دااایی

تسهیالت واای به تسهیالت

به دااایی بدهی به یر بانک مرازی

به داآمد ناخالنای داآمد بهره نشد به داااییهای دااایی

۰۸۳۵ ۰۸۳۳ ۰۸3۸

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲8

ا پاسهخ بهه الع ل فعاال بازاا بانکی اسهت اهه د وضعیت مسوسد ن ام بانکی حاتل ل و کس

دسهت آمهده و دا شهسند بهه هایی اه تسسط قسانین و نهادهای پسلی و بهانکی اشهسا حهاام مهی انریزه

های مسوسد شکل گرفته است. این وضعیت تعهادلی بهدو اتهالحات دا سامهل چهااچسب زیرساخت

از مساقه های مشطعی یها اقهدامات دسهتسای دا بسهیاای اود و با سیاستووسدآوانده آ از بین ن یبه

است. بدو اوهرای اتهالحات نههادی دا یقسا د بازتغییر این وضعیت نیازمند تغییر شسد.تشدید می

ههای زیرسهاخت واهاا بهانکی، دهنده اوابط فعاال بازاا بانکی، ساختاا بازاا، محیط اسرقسانین شکل

شهسد بینهی ن هی گهذاای، پهیش گری بانک مرازی و سیاستاطال اتی و مدیریت ایسک، نشش تن یم

یسهالمت بازااهها یشهتر ب یروض به تیر یندا مشابل، ادامه ا تسات پایداا تغییر اند.وض مسوسد به

.انهامدیم یمال

تسا انت اا داشت دسترسی به سه هدر مههاا تهسام )ث هات دا تسات دم اورای اتالحات ن ی

شد از بحرا ناشی از اهاهش سهالمت مناب بانکی )تسسعه مالی( و دوا ا کبهپسلی(، خروا از ااسد

:اتفا بیفتد زما هم تساتبهش که بانکی )ث ات مالی(

ینهداد بهرا و مهسز یبهانک شه که تسسهعه ااهاز مثال اا یو ث ات پسل یمال گذاا تسسعهاگر سیاست

از نکهسل یناشه یروهاا یو سهم مطال هات ییوام به دااا زا ی، مندا یگذااهدر اضافه برداشت

.شسدیم یتضع یو ث ات مال ابدییم شیافزا یاااد

ها به اضافه برداشهت از بانهک بانک ازین، اند تیاا تشس یگذاا بیساهد تسسعه و ث ات مالاگر سیاست

یو بانهک بهرا انهد یاا اهم مه یگهذاا سهپرده زا یااهش نرخ سسد م رایز ،شسدیم شتریب یمراز

،یاوضها نی. دا چنه شهسد یوابسهته مه یبه ثروت به مناب بانهک مراهز التینس ت تسه شیافزا

.انهامدیم یافتن ث ات پسلبه ازدست یبانک مراز ینرینشد قایتز

انتهرل نهرخ قیه مثهال از طر یاند )برا نییاا تع یو پسل یگذاا سطح مطلسب ث ات مالاگر سیاست

یتضهع یمهال و تسسهعه ابهد ییش مه اهاه تسلیهد اضافه برداشت(، سطح وام بهه سسد و دم اوازه

۰.شسدیم ترقیااسد ای ابدییااهش م یاشد اقتصاد ،. دا نتیههشسدیم

تازگی بروام محشق شهده و افهراد بسهیاای انت هاا داانهد اوضها وضعیت مسوسد سیاسی اه بهدا

دا محا قهراا گیهرد. ایهن دا اتال ن ام بانکی مسئلهاقتصادی از این مسیر به سد یابد، م کن است

(۰۸3۵زاده، مح سدزاده، و نیلی )، مدنیابراهی یا .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۲9

ههای اقتصهادی و بازگشهت بهه اونهد شهد آثهاا تحهریم ا ، خنثهی ن ر متیصصحالی است اه ط ق

های ش که بانکی ناشهی از فاتهله از محدودیت زیادی، بیش الوهبهبر است. ای زما بلندمدت پدیده

با تحشق بروام ملغی نیساههد لزوما ال للی است اه های داخلی با استانداادهای بینمالح ه بانکقابل

شد.

ینگهذاا و نهاظر و ه چنه قهانس یتیِحهاا یهها دا نشش یالزم است دولت/بانک مراز بنابراین

د نه انههام ده یدا وهت اتال ن ام مال یاقدامات گیرنده،یالتو تسه دااسهام حاا یتیِیر یهانشش

ایهن بهه د. نه ان یتاا تشس یدتسل یمال تأمینها و بانک یدهقدات وام یسالمت بانک یشافزا یرتا از مس

تهرین مههم نهسا بهه مرازی بانک ن ااتی و سیاستی هاینشش تشسیت اناا دا اسدمی ن ربه من سا

سهرمایه افزایش بانکی، سسد نرخ بر قی تی ونگ اثر حذر زمینه دا اقداماتی بانکی، ن ام اتال اان

وریها مسئله یرواای، مطال ات معضل حل و دولت نشدهبازپرداخت هایبدهی دهیساما ها،بانک

فهراهم ین هام مهال یادیناتالحات بن یبرا یدهد و فرتت ی ها اا تیفبانک هایییانه اد دااانشد و

آواد.

و ههسا محتهرم دن ال نامهه ائهیس ها اه بهای از تص یمزما با انهام این مطالعه، دا مه س ههم

اخذ شد، بانک مرازی با آگاهی از وضعیت مسوسد ن ام بانکی و اقتصهاد اهال اشهسا ۰۸3۴دا سال

گرفتن از شرایط نامناسهر انهسنی مهؤثر بهسده اسهت. دا حال انهام اقداماتی است اه دا وهت فاتله

ها برحسر داوه سهالمت آنهها و اهاهش بانکی، ت ایز اولیه میا بانکواود بانک مرازی دا بازاا بین

بانکی از اهم اقداماتی است اه دا وهت ااهش اثر ونگ قی تی مؤثر بسده اسهت. تعیهین اا بیننرخ باز

هها، تهدوین اسهتانداادهای مناسهر وههت افهزایش نرخ ذخیره قانسنی متناسر با داوه سالمت بانک

، برخساد با برخهی از مؤسسهات مهالی فعهال دا بهازاا یرمتشهکل و تعیهین ۰های مالیشفافیت تسات

ودید برای تشسیم سسد و برگزاای مه نیز دا به سد وضعیت مؤثر بسده است.ضسابط

یحل دا مساد معضل سالمت ن هام بهانک به شناسایی و ااائه ااه رانهیگشیاقدام پ کیدا نیز دولت

اهه دا ی. آ بیش از برنامه اتالحی ن هام بهانک تدوین ارداا ین ام بانک یو برنامه اتالح پرداخت

شهسد یمه یاتیه ل یدولت تحت ن هاات بانهک مراهز یاقتصاد یهادستراه یا ه کااب ۰۸3۵سال

ایهن هدر اتهلی با داک وضعیت مسوسد،. ها ابالغ شده استتسسط ایاست محترم و هسا به دستراه

۰. international financial reporting standards (IFRS)

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳1

برنامه به سد وضعیت سالمت ن ام بانکی، به سد اابطه بانک و دولهت، تشسیهت نشهش ن هااتی و قهدات

بهه اهاهش نهرخ سهسد و تیه نهادا شسد برنامهبینی می. پیشبانک مرازی است یپسل یگذااسیاست

-و دو گهره ن هام بهانکی ایهرا اا شهسد با حفظ دستاواد تسام ااهنده منهر یا ت اا یتنرنا یتیف

.به انرشت تدبیر باز اند -یعنی تسق تسسعه مالی و تزلزل ث ات مالی

نقشه راه اصالح مقدماتی نظام بانکی -۳

مقدمه -۳-۱

لزوم اتال ن هام ابتدا اند. دا می طر نسشتاا حاضر برنامه مشدماتی اتال ن ام بانکی اشسا اا

خطهسط اتهلی اتهالحات دا نهایهت و آ الزامهات تحشهق وزئیات برنامهه مشهدماتی و سپس ،بانکی

شسد.بلندمدت بنیادین مطر می

طهایی بهرای پشهتی انی از اشهد پایهداا وضعیت ن ام بانکی از حیث ا یت و ایفیت تسهیالت ا

های اخیر دسترسی بنرهاه بهه منهاب مهالی وهایرزین است اه دا سال وضعیتیمناسر نیست. این دا

محدودیت تسلیهد، فراینهد خهروا از ترینبزا نسا شده و تأمین مالی به تسهیالت بانکی نیز محدود

أمین مالی و ااهش دسترسهی بهه تسههیالت، اه افزایش هزینه تااسد اا اند ارده است. دا شرایطی

ای اسهت اهه گسنهه بهه تنرنای ا ت اای اا تشدید و تسلید اا محدود ارده، سازواااهای ا طای ا ت هاا

و شهده دا نتیههه سسءتیصهین تشهدید دههد. تیصهین ن هی ااااترین تسلیداننده به لزوما مناب اا

نس ت نشهدینری و دااایهی ،سساز یک اهداحالی ،یافته است اااایی ال اقتصاد از این حیث نیز ااهش

هها نشها های سسدآوای بانکزیاد شده و از سسی دیرر، اوند ااهنده شاخن پیسستهها به تسلید بانک

نشده است.منهر ها های سسد بانکی به افزایش حاشیه سسد بانکدهد افزایش نرخمی

ماننهد -هها های ث هات بانهک شاخنهای سسدآوای، اوندهای حاام بر الوه بر ااهش شاخن

شه که دهنهده تضهعی فراگیهر و مسهت ر سهالمت نشا -نس ت مطال ات یرواای و افایت سرمایه

است. دا نتیهه، الوه بر مسئله تنرنای ا ت هاای، امنیهت و پایهداای تهأمین مهالی تسلیهد نیهز بانکی

ه است.گرفت شدت دا میاطره قرااااهش ث ات و سالمت بانکی به دلیلبه

از سهرمایه ههای منه هد بهالشسه مهرت ط بها دااایهی تنها زیا ای است اه نهگسنهحاام به وضعیت

تهر اوز وخهیم ها نیهز اوزبهه ، بلکه مشکل وریا نشد بانکشدهتر مراتر بزا مسوسد دا ش که بانکی به

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳۱

و وقهس یهک هها تزلهزل دا ااائهه اااارد بهه پیسسهته ش که بانکی اشهسا ،دیرر اات. بهگشته است

گهرفتن از وقهس یهک بحهرا دا وهلهه اول وههت فاتهله ،بنهابراین شده است.بحرا بانکی نزدیک

دو ااضه نرخ سسد باال و افهت تسههیالت، الزم اسهت اقهداماتی اردمحت ل و سپس وهت برطرر

.آ از شسدن ام بانکی اشسا اتال برایاساسی و اول

هایی اهه تسسهط قهسانین دا پاسخ به انریزهبسده و تعادلی یتیک وضع وضعیت مسوسد ن ام بانکی

دا چههااچسب ووهسد آمهده اسهت. ایهن وضهعیت بهه شهده و نهادههای پهسلی و بهانکی اشهسا حهاام

اهه طهسای ، بهه نیز نیازمند تغییر قسا د بازی است آ بنابراین تغییر ،گرفته های مسوسد شکلزیرساخت

ای از اتهالحات اساسهی سهاختاای و نههادی دا قهسانین هبهدو اوهرای مه س ه شسدبینی ن یپیش

ههای زیرسهاخت واهاا بهانکی، دهنده اوابط فعهاال بهازاا بهانکی، سهاختاا بهازاا، محهیط اسهر شکل

وضهعیت ن هام بهانکی ،گهذاای گری بانک مرازی و سیاسهت مدیریت ایسک، نشش تن یم ،اطال اتی

معضهالت اهه وام اتالحی برنامه یکااائه ی،انسن وضعیتدا ینبنابرا تسات پایداای تغییر اند.به

است. یضروا گذاای اندهدر اا بانکی ن ام اتلی

انهام تعهدادی اقهدام اوهل . هدر الیه اول شده است طراحیای دا دو الیه به این من سا برنامه

مشهروط بهه ،اا احیها انهد هها دوا و سالمت نس ی بانک از یک بحرا محت ل اا ش که بانکی است تا

تشهدید تنرنهای م اق ی( و نیز تسسعه مهالی ) هد لحاظ ث ات پسلی )حفظ تسام تک وض انسنی از آنکه

اا افزایش چش ریر حهم تسهیالت و تأمین مالی یا ااهش بیشتر تهسام بنابراین،. بدتر نشسدا ت اای(

بهانکی سهالمت شه که دا ابتهدا هها بستهاین ورایبلکه با ا ن اید از الیه اول این برنامه انت اا داشت،

،ههای الیهه دوم بسهته شد شسد تا با اورامی این آمادگی ایهاد و اندمی پیدا افزایشنس ی تساتبه

هها، اشهد دههی بانهک ، افزایش قدات تسهیالتاستهای اتالحاتی بنیادین ای از برنامهاه مه س ه

نیز محشق گردد. اق یتک تسام ث اتاقتصادی پایداا و

پهنج بهر ین هر م تنه به اههدار مهساد دستیابیااه نششه بانکی، ن ام انسنی معضالتتسوه به با

ی گهذاای پهسل سیاسهت -۲ ی،بانهک مراهز ینشهش ن هاات تشسیت -۰ :شده است طراحیی محسا اتل

دههی افهزایش قهدات وام -۵و ،دولهت یانض اط مال -۴ ی،وااا بانکاسر یطبه سد مح -۸ مند،قا ده

و یرسهاختی گهذاای و اتهالحات ز ای از اقهدامات سیاسهت از محساها شامل مه س ههریک ها. بانک

یفراینهد دا یبربهسد ث ردهه زمها یهل دلبهه یرهر د یو برخ بسدهاز آنها اول یاست اه برخ ینهاد

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳۲

سر ت اورا شسد.با این حال، الزم است ه ه ابعاد به .شده است دیده تربلندمدت

صالح نظام بانکیبرنامه مقدماتی ا -۳-۲

بهه اهه بتسانهد ایگسنهاست به شده طراحیشده گفتهمحسا جبرنامه اتالحی مشدماتی م تنی بر پن

افهزایش -۸و ،هها اهاهش انه هاد دااایهی -۲ ،به سد وضهعیت وریها نشهد -۰ دست یابد: سه هدر

اند.ها اا ت یین میاات اط متشابل محساهای اتلی و برنامه ۰ودول .هابانکپسشش ایسک

پیسسهته اسهت اهه وههت تیفیه ههم طسا مشین این برنامه شامل چهاا بسته پیشنهادی بهبه

ههای وریها نشهد، بهدهی مسهئله یعنهی ۰شهده دا ن هام بهانکی مهدت شناسهایی چهاا معضهل میها

بهرای حهل شهده اسهت. ها ااائها و مطال ات یرواای بانکهدولت، افت سرمایه بانکنشده بازپرداخت

تها زما تهسات پهذیرد طسا تشری ا همها و اتالحات بهای از سیاستمه س ه باید تمعضال هریک از

دا وههت اههدار نتایج بسیاا محت ل است تساتدا یر این قابل انت اا باشد.معضل مسادبحث حل

از طهرر دیرهر میهزا .تر شسدای تغییر دهد اه اوضا وخیمگسنهبهشده ن اشد و حتی شرایط اا تعیین

های دیرر بستری دااد. وهت حفظ اختصهاا، دا ادامهه الیهات مسفشیت هر بسته به سطح مسفشیت بسته

۲گردد.ها ااائه میائسس این برنامه و اات اطات بین بسته

محساهای برنامه اتالحی ن ام بانکی -۱جدول

پولی، ثبات مالی و توسعه مالیثبات هدف

نقش نظارتی بانک هامحور/برنامه

مرکزی

گذاری سیاست

پولی

بهبود محیط

وکار بانکیکسب

انضباط مالی

دولت

افزایش قدرت

هادهی بانکوام هابندی بانک* دسته حل معضل وریا نشد

ها* تهدیدساختاا بانک* تحدید فعالیت مؤسسات یرمهاز

نیاز قسانین مساد* تدوین برای تشسیت نشش ن ااتی بانک مرازی

ارد یی* اورا لیات بازاا باز

* ا طای خط ا ت اای داا مدت وثیشهاستاه

مشروط به تهدیدساختاا بانک

* ااهش نرخ سسد هدر سپرده با

ارد اثر ونگ خنثی قی تی

* اتال قسانین مرت ط با اات اطات

ال للیبین

(.۰۸3۵زاده )مح سدزاده و مدنی .۰

(.۰۸3۵زاده )مح سدزاده و مدنی .۲

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳۳

ولی، ثبات مالی و توسعه مالیثبات پ هدف

نقش نظارتی بانک هامحور/برنامه

مرکزی

نقش نظارتی هامحور/برنامه

بانک مرکزی

نقش نظارتی هامحور/برنامه

بانک مرکزیدهی بدهی ساما

دولتدهی بدهی *ساما

دولت از طریق بازااپذیرارد آنها*ایهاد بدهی فشط م تنی بر اواا

*افزایش سرمایه سرمایهافزایش های دولتی و بانک

یردولتی

سازی برای حل آمادهمعضل مطال ات یرواای

اقدامات اولیه * برای حل معضل مطال ات یرواای

دهی م تنی بر وام *های مالیات تسات

بر اازش افزوده

برنامه اتالحات بنیادین

۸*ا ال قسا د بال

*اتال قسانین پسلی و بانکی، قانس بانکداای بدو ابا و قسانین مربسط به نهاد ناظر بانکی

*تشسیت استشالل بانک مرازی، اهدار،

گسیی و شفافیت پاسخ گذاا پسلینهاد سیاست

دهی *ساما مؤسسات مالی یرمهاز

*تدوین قسانین مربسط به

واشکستری مؤسسات مالی

گذاای و تع یق *پایهها و زیرساختزم برای نهادهای ال

افزایش شفافیت و های مالیتسات

به سد مدیریت ایسک*اتال قسانین مربسط به حاا یت

شراتی

*حذر سلطه مالی دولت بر بانک

مرازی

-۰دهی خرد: *وام -۲ا ت اا خانسااها، تأمین مالی

های متسسط و بنراه اسچک

*حل معضل مطال ات یرواای*تع یق و تک یل

های مفشسد حلشهتأمین مالی دا بازاا

سرمایه

تخفیف معضل جریان نقد بسته -۳-۳

ها و شهرایط تحهریم و ااهسد ست اه از انه اد داااییآنهاها مسئله وریا نشد ااضه انسنی بانک

دلیهل با ووسد سطح یرمؤثر ن اات بهانکی، ایهن معضهل نیهز دا حهال حاضهر بهه نشئت گرفته است.

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳4

هها مان ااهش نرخ سهسدهای سهپرده متناسهر بها تهسام و دا برخهی از بانهک ۰شکست دا ه اهنری

ههای مسور اورای بازی پانزی شده است؛ به این معنا اه بانک برای تأمین هزینه سسد مانهده سهپرده

اند.خسد سپرده ودید وذب می

نشهش هها هدتا دا اثهر ضهع دا ت آ معضل وریها نشهد بانهک ها و بهمعضل انه اد دااایی

شده بهرای های مطر حلووسد آمده است، دا نتیهه ااهگذاای پسلی بانک مرازی بهن ااتی و سیاست

تسضهیح داده زیراقهدامات مهرت ط دا ادامهه اسهت اهه شهده بنا محسانیز بر اساس این دو معضلاین

شسد.می

تقویت نقش نظارتی -۳-4

سهالمت شیوههت افهزا یبانهک مراهز ینشهش ن هاات تیبسته اتال تشس نیهدر بلندمدت ا

دا بهازاا یهها و مؤسسهات مهال بانهک ی ته یحهذر ونهگ ق این بسهته مدت هاست. هدر استاهبانک

محهدود انههام یها متناسر با نهرخ تهسام دا دواه زمهان نرخ لیاست. تعدآ یامدهایپو یریپذسپرده

سهالمت زا یه اا بهر اسهاس م یهها و مؤسسهات مهال بانهک یبانک مراز -۰بسته، نی. دا اردیپذیم

ماههه( ۰۲-3بهرای یهک دواه محهدود ) ناسهالم یهاطر تهدیدساختاا بانک -۲ ؛اندیم یبنددسته

شهده ن هاات ا هالم نیمعه یهها ها بر اسهاس شهاخن ت ام بانک تیبر فعال -۸ ؛شسدیم یزیابرنامه

به هسد یهها بهرا بانهک زهیه انر شده،یمعرف یهیو تن یشیتشس یابزااها با -۴ رد؛یگیمست ر تسات م

محهدود، یدواه زمهان کیدا یبانک مراز -۵ ؛شسدزیاد می یاز بانک مراز تیسالمت و ت ع تیوضع

و انهد یمه ملهزم به ااهش نرخ سسد سپرده ام اماا یها و مؤسسات مالبانک برنامه مشین، کی با

دا بهازاا یلمؤسسهات مها تیه عالف -۱ ؛انهد ین اات متا اسید به یک نرخ هدر ااهش نرخ نیبر ا

لیه بازااهها از ق ریسا تینسسانات ق -۳ ؛ ودشسیها محدود موهت مهاا فراا سپرده یپسل رمتشکلی

. دشسیم تیریمد یو شرات یدولت یبازاا ااز، مسکن و بازاا اواا بده

مندسیاست پولی قاعده -۳-5

بهرای مهدیریت هها، بانهک مراهزی بانهک زما با اورای اقدامات مربسط به تشسیت ن اات بهر هم

شهسد اهه دا آ بازیکنها بها احت هال ناتهفر دا ( بهه شهرایطی اطهال مهی coordination failureدا ه اهنری ) شکست .۰

خساند.ه اهنری شکست می

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳5

طسا مشین،اند. بهمی اورا مندقا ده یپسل استیسنشدینری دا سطح اال

انههام لیهات بهازاا بهاز )خریهد و فهروش اواا بای و ه چنین بانکنیفعال دا بازاا ب یبا حضسا

سهپرده و نهرخ سسد یهامشین و متناسر با نرخ یدوایاا دا ار یبانکنینرخ بازاا ببدهی دولت(

ااهش نرخ سهسد سهپرده یبرا یمراز کاه بان یا. دا واق با تسوه به برنامهدانیم تیریتسام مد

واود و زیه ن یبهانک نیبازاا ب بهزما هم د،انیها ابالغ مبانک هدااد، و ط ق بیشنامه دا هر مشط ب

دا یتهأمین مهال نهه یا هزته یک انهد نزدنرخ سپرده بهبانکی اا نرخ بازاا بین دوایار اندیتالش م

بهر اهاهش یم نه یاز بیشنامه بانک مراهز یتیط زهیو انر ام شسدها بانک یبرا یبانکنیبازاا ب

باال نرهاه داشهتن نهرخ سهسد سهپرده از خهروا سهپرده خهسد بانرخ سسد اا نداشته باشند و نیساهند

متناسهر بایهد مناب قیزاو ت یبانکنیدا بازاا ب یواود بانک مراز زا یم نی. ه چندانن یریسگلو

المهت مشهاهده بها گرفتهه اسهت. شیباشد اه دا پ ۰یایقا ده انش اض قو مطاب یبا تسام انت اا

اا آ دیه و دا تهسات لهزوم با اوادیه ب تهر نییپها دیه اا ن ا دوایه نهرخ ار یتسام، بانک مراز شیافزا

.افزایش دهد

گرفتن اواا بهدهی دولتهی، و بها نرخهی اهه وم، با وثیشهاا باز و دا تسات لززما با لیات بازهم

بهانکی های حاضهر دا بهازاا بهین دا اختیاا بانکاا بانکی است، نشدینری ا ی باالتر از نرخ بازاا بین

اند با فراا سپرده مشابله ن اید.دهد تا بتسقراا می

انهد از وااد برنامهه تهدیدسهاختاا شهده « تشسیت نشش ن ااتی»اه ط ق اقدامات بسته اا هاییبانک

ها، خهط ا ت هاای مشهروط گیری داااییی وثیشهازابهطسا وداگانه اند و بهبانکی خااا میبازاا بین

دهد. این خط ا ت اای مشروط به اورای برنامه تهدیدسهاختاا و ت عیهت بانهک به آنها اختصاص می

هها، های ن ااتی بانک مرازی است و دا تسات دم ت عیت از برنامه یا دسهتساالع ل ستساالع لاز د

اه شامل اد ام، واشکسهتری و ... شسد میخط ا ت اای قط شده و بانک وااد فرایند حل و فیصله

است.

دهی بدهی دولتسامان -۳-6

ههزاا ۰3۱دا حهدود ۰۸3۴دا آبها مانده بدهی دولت ،بنابر ا الم وزاات امسا اقتصادی و دااایی

لسایقا ده ت به هیش .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳6

دههد. ترایهر داتد تسلید ناخالن داخلهی اا تشهکیل مهی ۲۱ تشری ا شسد اه می برآوادمیلیااد تسما

ههزاا میلیهااد تسمها ۸۱هها، حهدود هزاا میلیااد تسما بدهی به بانهک ۰۱۱بدهی دولت شامل حدود

ههای بازنشسهتری ها و تندو تسما به بی ههزاا میلیااد ۱۱بدهی به پی انکااا و بیش خصستی و

دیرهر، هاات تسات اواا است. بهه ها بهدا حال حاضر تنها بیش بسیاا اسچکی از این بدهی است.

اهه اسهت هایی پرداخته آوای مناب مالی از سازما استشراض دولت دا چهااچسب بازاا ن سده و به و

ههای تهأمین اوت ها ی و پی انکهااا دولتهی و تهندو هها، بانهک مانندامکا میالفت ودی ندااند،

ها تضعی شده است.اااارد اقتصادی این سازما ،دا نتیهه بازنشستری.

ها بهه هدم های بانکدهد بیشی از مشکل انه اد داااییشناسی ش که بانکی نیز نشا میآسیر

و ت وریا نشد مرت ط بها اتهل های دولگردد. دم بازپرداخت بدهیهای دولت برمیبازپرداخت بدهی

سه ر و از ایهن ااه اا متأثر ارده اقتصاد داآمدی بیش حشیشیوریا و اا متسق ی بانکیهافر وام

تسهیالت، با امتنها از گرفتنها شده است. ه چنین دولت الوه بر افزایش مطال ات یرواای بانک

هها نیهز نشهش ا تشدید شهرایط نابسهاما بانهک ها، دبیشی از بانک داا نسا سهامافزایش سرمایه به

گهذاای شهسد، تیصهین منهاب زای دولهت دا قی هت با این ه ه، نشش اخهتالل داشته است.اساسی

ترین ون ه سلطه مهالی دولهت بهر بیهش بهانکی ها و دخالت دا ساختاا مدیریتی آنها اا باید مهمبانک

ایرا دانست.

ن ااتی و ه چنین نررانی بانک مرازی از ت عات اوت ها ی دلیل ضع قانسنی و اه بهدا شرایطی

من عهث از هدم بازپرداخهت تسهسیه نههایی مشهکالت شهسند، هها واشکسهته ن هی خروا از بازاا بانک

افتهد و مسوهر افهزایش پایهه پهسلی و دا دا بانک مرازی اتفا مهی ها های دولت و نکسل بنراهبدهی

بدهی دولت دا شرایط انسنی شه که بهانکی اا برای حل مسئلهشسد. ااائه ااهکنتیهه افزایش تسام می

اسد.ن ر میضروای به

تهسات بهه هاترین بدهکاا بسده و شکل مروح استشراض دولتدا بسیاای از اشساها، دولت بزا

ا ت اد آحاد اقتصادی، امکا استفاده از من مالی ودیهدی بهرای اسرها با . دولتاست انتشاا اواا

ایسهک نهسا بهدهکاا اهم هایشها بهه های من م اقسهاط بهدهی با بازپرداخت و اندخسد فراهم آواده

تهرین اواا ایسهک تهرین و اهم ترین، نشدشهسنده بنابراین دا بسیاای از اشساها اازا .اندشناخته شده

ه دولت است.تأمین مالی مربسط ب

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳7

-داهه بها ا ایهت الزامهات منطشهی اورایهی شهس داتهساتی - های دولتاواا بهادااسازی بدهی

پهسلی و از دید آحاد اقتصادی افزایش دهد، ابزاا مناس ی برای ا هال سیاسهت اا ا ت اا دولت تساندمی

ههای آتهی شراض، من مالی ودیدی بهرای اسهت قراا دهداست راا ااهش تسام دا اختیاا بانک مرازی

هها، از حالهت و لهه بانهک از ،بدهی نشدناشسی دولت اا نهزد طل کهااا دا نهایت، دولت فراهم آواد و

وریا انداختن ایهن بهدهی تیفیه دههد. مشایسهه ابعهاد انه اد داآواد و مشکل تنرنای مالی اا با به

نکهداای اسهالمی نشها بدهی دولت با سایر اشساها و نیز با مالح ات مربسط بهه شهسد شهر ی و با

دهد پتانسیل استفاده از این امکا دا ایرا نیز ووسد دااد.می

شسد.دهی بدهی دولت پیشنهاد شده است ااائه میدا ادامه خالته طرحی اه برای ساما

های دولت بخشی از بدهی دهیسامانطرح -۳-7

لحاظ سالمت بهه خطهر وهدی به هام تنی بر گزااش ت یین وض مسوسد ن ام بانکی و اینکه بانک

د. ههدر از دههی شهس های دولت سهاما حات، بدهی نسا بیشی از بسته اتالاند، الزم است بهافتاده

ههای هها و بنرهاه ارد بیشی از دااایی بانهک این طر دا قالر اواا بهادااسازی بدهی دولت، خااا

ایههزی، سهاختاای دا ن هام بسدوهه ههای اتهالحات سهازی زمینهه اقتصهادی از انه هاد و نیهز فهراهم

گهرفتن از بحهرا بهانکی و گذاای پسلی، ن ام بانکی و ن ام تأمین مالی اشهسا وههت فاتهله سیاست

های خروا از ااسد، حفظ ث ات دا اقتصهاد اهال ارد زمینهاحیای نس ی سالمت ن ام بانکی، فراهم

های اشد پایداا است. و ایهاد زمینه

تسانهد بهه دولهت میآواد به یک ابزاا ودید یاو ،و چه از بعد تنرنای مالیچه از بعد ث ات مالی

نیهز ا هک انهد. شهده ههای وااد تکانههای خروا از ااسد و ه سااسازی اثر دا حفظ و اورای سیاست

هها اند دولت بسدوه خسد اا برای افزایش قدات ا طای تسههیالت بانهک ه چنین این ابزاا ا ک می

اهرم ن اید.

پایهداای اهاهش از اورای تحیح بسته حل معضل وریا نشد و نیز برای اط ینا رر دیرر از ط

ان اشتی از اواا بههاداا به این من سا باید شسد. اورایی مند گذاای پسلی قا دهالزم است سیاست، تسام

اهه ابهزاای بهرای سیاسهت دا ترازنامه ش که بانکی و بانک مرازی ووسد داشهته باشهد بدو ایسک

مند دا اختیاا بانک مرازی قراا گیرد و بر این اساس بتسانهد لیهات بهازاا بهاز اا فعهال و پسلی قا ده

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳8

نهایهت اینکهه انتشهاا اواا بهدهی دولهت بهر دا ۰د.انداا هرگسنه استشراض از بانک مرازی اا وثیشه

طهسا منهد بهازاا بهدهی و بهه ع یهق قا هده گیری و تای برای شکلتساند زمینهاساس شسد اسالمی می

سهاز افهزایش قهدات تهأمین مهالی بهرای مشین بازاا اواا بدهی شراتی نیز باشد اه خهسد زمینهه

۲های بزا اقتصادی )ااهش بانک محسای ن ام تأمین مالی تسلید( و اشد اقتصادی گردد.بنراه

این اقدام ت دیل یهک نهس واق ، دا .های دولت نیستبازپرداخت اتل بدهی دهی،هدر از ساما

تهسات اواا نشدشهسنده دا بهازاا و بها )بهبه نس دیرر )منه د دا ترازنامه و بدو وریا نشدی( بدهی

یو اتهل بهده شهده یلنشدشسنده ت هد یدولت به بده یرنشد بدهیدا این طر ، . استوریا نشدی(

دولت دا مرحله اول بهه طل کهااا هاییازای بدهمنتشرشده به ی. اواا بهاداا اسالمشسدیم ۸بازنشر

و نهرخ سهسد اواا بنهابراین شهسد و ی( واگذاا مه یرو سا یبیش خصست ی انکااا ،ها، پاز دولت )بانک

ههای دا اختیاا خسد دولت خساهد بسد. ه چنین برای آنکه دولت بتسانهد بهدهی سهال هزینه مالی طر

تسانهد سراسهید از ایهن اواا مهی بیشیمروا گسترش دهد، بهد و بازاا بدهی اا انگذشته اا پرداخت

تسات مصس از تسام تعیین شسد.سال داشته باشد و نرخ آ به بیش از یک

. بها تسوهه بهه شهسد مهی اوااه منتشر تکسک و خزانه اسناد تسسیه، اواا من سا ترای ی از ینا به

دا هها شسد بیشی از این اواا به پی انکااا و مابشی به بانهک رایر بدهی دولت، پیشنهاد میتشرایط

اتها ایههاد باشسد منتشر میبرای پی انکااا ی اه اوااق از بیشیشسد. های مسوسد واگذاا ازای بدهی

لهت خهسد بهه برخهی از طل کهااا از دو زیهرا شهسد، مهی تسسیه هابانک و پی انکااا دولت، بین تسسیه

.اندووسد آوادهها اا بهو دا مساادی مطال ات یرواای بانکها بدهکااند بانک

تنزیهل تساند دا بازاا گیرد میبیشی از این اواا اه دا اختیاا پی انکااا بیش خصستی قراا می

اهسد و بهه خهروا از ا یابهد مهی های اقتصادی ااهش از بنراه بیشیمشکل نشدینری ااه. از این شسد

ها قراا دااد نیز وض مشهابهی خساههد داشهت و این اواا اه دا اختیاا بانک ی از. بیششسدمیا ک

طهسا اهه دا بسهته سیاسهت پهسلی ه ا ، الوه بر آ ۴.ام اندها اا تساند مشکل وریا نشد بانکمی

بها تسثیهق ایهن اواا ( و/یها تساند با اورای لیات بهازاا بهاز ) بانک مرازی نیز میمند ذار شد، قا ده

(.۰۸3۵اطال ات بیشتر، نراه انید به میث ی ) برای .۰

(.۰۸3۵زاده و قدوسی )اطال ات بیشتر، نراه انید به تاد برای .۲

۸. roll-over

(.۰۸3۵( و نهفی، مح سدزاده، و ینیا )۰۸3۵اطال ات بیشتر، نراه انید به نهفی، مح سدزاده، و اسفندیاای ) برای .۴

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم ۳9

و یهها و بانهک مراهز اواا دا اابطه بانک ینا تسثیقها قراا دهد. تری دا اختیاا بانکنشدینری اازا

اازشه ندتر انهد ایهن اواا اواا تسسط بانک مرازی ا ک می اینبازاا باز با ا ک یات ل یاورا

و نرخ تنزیل آنها دا بازاا نیز ااهش یابد. سدش

یاواا ضهروا یهن مسقه ا و بهه یهق بسدوه ساالنه و بازپرداخهت دق دااین طر یمال هینهز لحاظ

های مربهسط ای متشکل از دستراهدولت تسسط ا یته یو اواا بده هابدهی بایداست. بر این اساس،

سهش های آتهی، اویه این اواا دا سالوهت ولسگیری از انتشاا بی ،مدیریت مت راز شسد. ه چنین

تسسط مهلس شساای اسهالمی تعیهین گهردد. هالوه بهر یناخالن داخل یدبا تسل متناسراواا انتشاا

الزم اسهت بهرای سههم اواا بهدهی دولهت دا ،دا ایرا این، با تسوه به داوه استشالل بانک مرازی

ها به بدهی دولهت بهه بانهک مراهزی ت هدیل ترازنامه بانک مرازی نیز سشفی تعیین شسد تا این بدهی

بهازاا یهق انتشهاا اواا از طر یپهس تهرفا بهر م نها این دولت از یدود یبده ایهادنهایت، شسد. دان

.یردتسات گ یدبا یهسرما

بسته افزایش سرمایه -۳-8

پهذیری مهدیرا مههاا ایسهک بهرای ،بر اساس اتسل بانکداای و بر اساس مشراات ا یتهه بهال

تشری ها دااا تهأمین اننهد. سرمایه سههام یلهوسها حداقل پسشش ایسک اا بهها الزم است بانکبانک

مشهکالت حاضهر ۰.دنه دااال للی های اشسا سرمایه بسیاا ا ی نس ت به استانداادهای بینت ام بانک

ماند ، اثر نهایی هرگسنهه افهزایش ت باقیساختاای است اه دا تسا یاها مسئلهووسدآمده دا بانکبه

افهزایش سهرمایه شهسند. ا سد سرمایه مهی دچاا دوبااه هااه بانکایگسنهبه اند؛میسرمایه اا خنثی

یآواها )چه دولتهی و چهه خصستهی( دا انهاا تشسیهت مسهئله ن هاات بانهک مراهزی و الهزام بانک

یهک نیهروی اهرمهی بهرای گیریمایه و ذخیرهبرای ا ایت افایت سر های بانک مرازیدستساالع ل

،ها اا نیز تیفیه دههد. ه چنهین معضل وریا نشد بانک تساندیو م اندمیافزایش تسهیالت ایهاد

ووسدآمهد تسانهد لهت بهه ارد این افزایش سرمایه بهه اتهالحات سهاختاای دا بانهک مهی مشروط

مشکالت اا نیز اف ن اید.

زیهرا دا ،ها میسر نیساههد بهسد تاای نیز بدو افزایش سرمایه دا بانکال ته، انهام اتالحات ساخ

(.۰۸3۵بیشتر، نراه انید به نهفی، مح سدزاده، و اسفندیاای ) برای اطال ات .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 41

دا تهسات اتهالحات اامهل ییشناسها قابل های بالشسهیا و ز ۰ان اشته هاییا حال حاضر وضعیت ز

تا پهیش از شهرو بایدها اا از بین خساهد برد و دا نتیهه حدی است اه ال سرمایه بسیاای از بانکبه

از طرر دیرهر، چهس . افزایش یابدها اتالحات، سرمایه بانکاورای مشروط به ،اتالحات ساختاای

هدر ال این برنامه مشدماتی اتال ن ام بانکی اساند شه که بهانکی بهه سهطح مطلهسب سهالمت

هها بهه حهد ارد ضسابط و مشراات اشسا است، اساند سطح افایهت سهرمایه بانهک بانکی و اورایی

گذاای پهسلی و ن هاات بهانکی، ال للی از ضروایات است. دا چهااچسب نسین سیاستاستانداادهای بین

های مرازی دنیا افایت سرمایه است اه با ا ک آ از سهالمت نسه ی ترین شاخن برای بانکمهم

ی بهه نهام ابسهته ،بهر ایهن اسهاس اننهد. بانک دا لیات بانکی و خلق نشدینری اط ینا حاتل می

حد مطلسب برساند.تدایج به ها اا بهشده تا بتساند سرمایه بانک افزایش سرمایه طراحی

های دولتیبانک -۳-9

شهده تسسهط اورای برنامه تهدیدساختاا تعیهین شرط های دولتی بهشسد دولت دا بانکپیشنهاد می

ههم بهه افهزایش ای دولتهی بهاز هافزایش سرمایه بانک ،تساتافزایش سرمایه دهد. دا یر این بانک

خساهد شد و مشهکالت بانهک منهر ها س ی دا ترازنامه بانک هایییمطال ات یرواای و ان اشت دااا

تهدیهد -ههای دولتهی این افزایش سرمایه باید متفاوت با نس متهداول آ دا بانهک د.انمی تشدیداا

۲شر ذیل است:بههای دولتی یش سرمایه بانکاستفاده برای افزاقابلباشد. مناب -هااازیابی دااایی

شدههای خصستیسهام دولت دا بانک-

۰۸3۵شده دا بسدوه سال مناب معین-

یا با اخذ ۸: این تندو با ظرفیت قانسنی مسوسد از طریق سهام م تازتندو تسسعه ملیمناب -

های دولتی های تهدیدساختاا دا بانکشرط برنامهگذاای متداول بهمهسزهای الزم، با سرمایه

تدایج های سالمت بانکی به مرز قابل ق سلی اسید، بهسرمایه تزایق اند و پس از آنکه شاخن

است.گذاا ارد با مناب سپردهمعنای ایسکها بهنس ت افایت سرمایه دا بانک بسد پایین .۰

.بسته دا گزااش م سسط طر دا دسترس است وزئیات .۲

است سسد داانده سهام م تاز تض ین شده باشد، هرچند م کن است ا ال حق مدیریت دا برخی مهسااد تسسهط داانهده الزم .۸

سهم واگذاا شسد.

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 4۱

را نکند و اه بانک برنامه تهدیدساختاا اا با مسفشیت اوسهم خسد اا واگذاا ن اید. دا تساتی

سالمت بانک بازنرردد، بانک وااد فرایند تسسیه، انحالل و واشکستری یا اد ام خساهد شد.

تساند دا یک دا بانک مرازی: داآمد حاتل از تسعیر نرخ ااز می ناشی از تسعیر نرخ ااز مناب -

آمد اا به تسات اه بانک مرازی این داتسسیه مثلثی با دولت و بانک دولتی استفاده شسد، به این

اند. بانک دولتی نیز به ه ا دولت بدهد و دولت آ اا ترر افزایش سرمایه بانک دولتی می

اند و آثاا ترتیر پایه پسلی تغییری ن یاند. بدیناندازه بدهی به بانک مرازی اا بازپرداخت می

افیت ترازنامه برای شسد. شفتر میتسامی پدید نیساهد آمد. با این حال، ترازنامه هر سه نهاد شفار

ها و مشراات بانک مرازی برای حفظ سالمت بانکی اه دا بیش تشسیت نشش اورای دستساالع ل

ن ااتی بانک مرازی بیا شد الزم است. قس تی از اتالحات ساختاای ن ام بانکی ه ین

سد. از تر برچیده ششفافیت مفشسد است اه فساد مالی زیادی پدید آواده است و باید هرچه سری

تساند با ا ک شده به بانک مرازی نیز میهای دولتی و خصستیطرر دیرر، مابشی بدهی بانک

داآمد ناشی از تسعیر با بدهی دولت به بانک مرازی تسسیه گردد. این تسسیه نیز بدو افزایش

دا ها تسسیه شسد. دا نتیهه،اند بیشی از بدهی دولت به بانکپایه پسلی خساهد بسد و ا ک می

ای و ن ام ودید پسلی و بانکی اشسا اه دا آ بدهی دولت تنها دا قالر شده بسدوهفضای اتال

گری مالی بپردازد.شسد، ن ام بانکی اشسا به واسطهاواا منتشر می

خصوصیهای بانک -۳-۱1

دااا ایهن ااتشهای ن هام انریزشهی سههام وههت پیشنهادهای ذیلهای خصستی، دا مساد بانک

شسد:ااائه می و ه چنین مناب مالی ودید هابانک

سرمایه ارد آواده اهرمها با الزامات ن ااتی بانک مرازی: با تسوه به اینکه این بانک

شسد از ، پیشنهاد میانندمی گذااا خسد فعالیتپسل سپرده بر خطرارد دااا و با سهام

ها ااتشا یابد. دا تسات تیطی افایت سرمایه این بانک نس تطریق الزام بانک مرازی

تن یهها آمد، این بانک« هابندی بانکدسته»از برنامه بانک مرازی ط ق آنچه دا بسته

.شسندمی

های پسابروامتشسیق از طرقی مانند مهسز استفاده از فرتت

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 4۲

متناسر با نس ت افایت سرمایهبر سسد نرخ مالیات ااهش

بانکی متناسر با نس ت پذیری از بانک مرازی دا بازاا بینوری ه یا نرخ سپردهتعیین نرخ

افایت سرمایه

ا ایت افایت سرمایه برایاواا بهاداا و فرابساس و سازما بساس ها از الزام بانک

وهت ابشا دا بساس

گذااا خااویها و سرمایهبانکمناب آواده تسسط

گذاای مشروط به سرمایه. ۰داا م تازداا یا سهام نسا سهامتندو تسسعه ملی به مناب

فرض است.اتالحات ساختاای نیز دا این پیشنهاد پیش

گهذااا و اتکها بهر مندی از ایسک بر حساب سپردههای خصستی تا انس با بهرهبانکتعدادی از

ههای ینهه هزهای مناس ی گرفته و ذخیرهبدو آنکه ،اندا ت اد مردم به بانک مرازی سسد بسیاای برده

پرداخت ارده باشند. دا این مشط الزم است بها تشسیهت ن هاات بانهک مراهزی، هزینهه ایهن الزم اا

دا تسات هدم تحشهق برنامهه ،ارد بانکند. برنامه تسسیه، اد ام یا واشکستهاناقدامات اا پرداخت

ههای یسهک زیهرا ا ؛یت سهرمایه، اقهدام بعهدی خساههد بهسد ن ااتی بانک مرازی م نی بر ا ایت افا

ترازنامه بانک مرازی تیلیه خساههد شهد. دا یتا اتفا ناگساای نها هر ها بادا ترازنامه بانکشده ان اشت

خرا دههد و حشهس حاا یهت و ودیت بهدا نشش ن ااتی خسد بانک مرازی دا این مرحله الزم است

د.ان گذااا اا احیانیز سپرده

معضل مطالبات غیرجاری تخفیفبسته -۳-۱۱

ای تعهادلی دا اقتصهاد شهد، نکهسل ااادی پدیهده وض مسوسد طر ت یین دا بیشبر اساس آنچه

اهه ن هام است و سهم آ از ال مطال هات تهابعی از وضهعیت نهادهها و سهاختااهای اقتصهاد اسهت

ای دهد اه بنراه دچهاا تکانهه امی اخ می. نکسل یرداوطل انه نیز هنردهندانریزشی نکسل اا شکل می

،ااهسد بهر اقتصهاد حهاام باشهد اهه یمنفی شده باشد و نتساند تسهیالت دایافتی اا بازگرداند. داتسات

میزا ق ااسد و نااط ینانی دا اقتصاد سطح مطال ات یرواای ناشی از این نس نکسل اا مشهین

انهد دا ی اه از این ظرفیت استفاده اهرده هایاستفاده از سهام م تاز، الزم است قسانین الزم برای م ادله سهام بانک دا تسات .۰

بساس به تصسیر برسد.

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 4۳

اقتصهادی ههای یاسهت ، ساندیاهای اقتصاد تعیین مسطح تعادلی نکسل ااادی اا ساختا چس اند. می

طهسا مهدت و بهه تنهها م کهن اسهت دا استهاه و تساند نششی دا به سد آ دا بلندمدت داشته باشدن ی

، اتهالحات نههادی و سهاختاای نکهسل دا نتیهه تنهها ااه اهاهش .مشطعی دا آ تغییراتی ایهاد اند

.است

، بیهش مهالی ایهرا دا گیرنهده ین بانهک و تسههیالت به با تسوه به دم تشاا شهدید اطال هات

طل هد. از تسان نهد نیسهت و واود حاا یهت اا مهی یروهاای سازوااا بازاا برای حل معضل مطال هات

دلیهل بهه -۰زیهرا ؛داانهد انریزه ها برای آشکاانکرد مشادیر واقعی مطال ات یرواای ، بانکطرریک

ههای هزینهه -۸و ،اندات ه ا ت اای بانک افت می -۲شسند، دچاا ااهش سسد می گیرییرههزینه ذخ

هها های مس سم بانکاز طرر دیرر، انتشال دااایی ۰.ق سل نیستبرای سازما مالیاتی قابل گیرییرهذخ

زابهسد شناسهایی و تسات اختیاای و او اای نیز با مشهکالتی ه هراه اسهت. بها تسوهه بهه هزینهه به

ن هر ه چنهین بهه . تسات اختیاای مایل به این ااا نیسهتند ها به، بانکیرواایرد مطال ات اخااا

هها بانهک ،دهی مرت ط نشئت گرفته اسهت. دا نتیههه از وام یرواایاز مطال ات زیادیبیش اسدیم

مسه سم نیهز یهاییای ندااند. دا تسات او اا به انتشال داااها نیز انریزهبرای انتشال اختیاای این وام

اسهت آ از الزامات دخالت حاا یت ،بنابراین .یابد یرواای افزایش می یهاانریزه دم شناسایی وام

شسد. یدهها سازما اه ن ام انریزشی مناس ی برای شناسایی و تسسیه این وام

ز تسوه به برخهی مالح هات نیه ،بسد مسئلهها و حاا یتیبانک یرواایدا مسئله حل مطال ات

:ضروای است

اهرد ابعاد زیا ناشهی از خهااا ،است. دا نتیههزیاد زیا ناشی از تسسیه مطال ات یرواای بسیاا

دااا است.داد به مطال ات یرواای بسیاا بیشتر از تسا سهامو ساما

نهس ی از طهرر و بهه تأییهد های گذشته تسسط مشام نهاظر بهانکی سال ها دابانکهای مالی تسات

حهاا یتی نیهز بهه یهک مسهئله دا نتیهه، مسهئله .حاا یت بر این مسئله تحه گذاشته شده است

شده است.ت دیل

خهسد شهکل حهاا یتی شده و خسدبهه ها خاااتک بانککاسد ابعاد حل مسئله از تسا تبه ن ر می

یافته است.

.۰۸3۵تیر آخرین اطال ات نرااندگا از قانس مسوسد دا ط ق .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 44

تهدایج بهه ین زیا اا بهه های میتل اسسد سهام سالاستفاده از تساند با بانک مرازی یا دولت می

داای منتشل اند.خزانه

آنکهه معضهل اتهلی انه هاد ووهسد بها ،دا شهرایط انهسنی اشهسا یرواایحل مسئله مطال ات

اهه بهر اسهت مدت قابل انههام باشهد و فراینهدی زمها هاست، دشسااتر از آ است اه دا استاهدااایی

هها و وضهعیت به هسد نسه ی وریها نشهد بانهک ،هاحل الوه بر تصسیر قسانین الزم وهت اورای ااه

دا این طر دو بیش مشهدماتی و اتهلی شدهیطل د. دا نتیهه، اقدامات معرفافایت سرمایه اا هم می

- هدتا از وهنس بسترسهازی قهانسنی و احصهای دقیهق ایهن مطال هات - بیش مشدماتی آ دااد اه

، اهه تهسا ن هااتی بانهک ۲. دا فهاز اسهت نههام ( قابهل ا ۰های برنامه )دا فهاز زما با دیرر بستههم

،دشه تصهسیر )از ق یل قانس واشکستری مؤسسات مالی و ا ت اای( مرازی نیز تشسیت و قسانین الزم

تر به حل این معضل اقدام ارد. تسا لیمی

شهده، سهسخت مطال هات ارد : اقدامات ن ااتی، خاااشسندمیبندی دا چهاا دسته ط شه ااهکااها

قدامات خااا از دادگاه و تشکیل شرات مدیریت دااایی.ا

اقدامات نظارتی -الف

حهل معضهل مطال هات یروهاای، اقهدامات بهرای دا شرو برنامه مشدماتی اتال ن ام بانکی و

ههای زما با دیرهر بسهته سر ت شرو ارد و همبه تسا یاه م استن ااتی وزء آ دسته از مساادی

:استشر زیر برنامه آ اا پی گرفت. این اقدامات به

گسنه امتیاز مرت ط با ااهش نس ت مطال ات یرواای بها پهایش تصهادفی ها: هرپایش تصادفی وام

ات طال ه بنهدی م هها تنهها بها تغییهر ط شهه تسات م کن است بانهک ها ه راه باشد، دا یر اینوام

پهذیر گیری باشد، اه مشاهدهها م تنی بر افزایش نس ت ذخیرهداد یرواای اا ااهش دهند. امتیاز

است.

گهذا زمها پسشهش بیشهتری بهرای ترتیر بایابد تا به اینگیری ام افزایش ذخیره افزایش نس ت

ارد مطال ات یرواای فراهم شسد.خااا

برای سایر اقالم مرت ط بها مطال هات یروهاای، ماننهد سهسدهای معهس دایهافتنی و ووهه التهزام

.انهام شسدگیری دایافتنی، ذخیره

ق هسل هزینهه قابهل نهسا بهگیری های ذخیره، هزینهی و داااییاقتصادامسا با ه اهنری با وزاات

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 45

بندی شسد.مالیاتی ط شه

ارد مطال ات یروهاای از طریهق بیشهش بیشهی از اتهل و گیرندگا برای آشکاابه تسهیالت

ه شسد.وری ه مطال ات انریزه داد

هها مانده ذخایر بهه دااایهی الوهبهاه نس ت حشس تاح ا سهام قانسنی تصسیر شسد اه تا زمانی

از حد معینی بیشتر نشسد، امکا تشسیم سسد و برداشت از سسد ان اشته ووسد نداشته باشد.

ههای گیهری بهرای وام های بزا و ن سنهبرای بازاسی قراادادهای وام، سرش اای برای وامنهادی

.گردداسچک و متسسط ایهاد شسد و وری ه متناس ی برای تیلفات طراحی

د. ایهن اقهدامات بایهد بهدو آسهیر بهه شساقدامات تن یهی و تشسیشی تسسط بانک مرازی ا ال

. دهدبرای مشااات با بانک مرازی افزایش اا نک گذاا باشد و تنها انریزه باسپرده

وفصل این مطال ات یرواای اهه دا تسا امید داشت زمینه الزم برای حلبا ا ال این مسااد می

آید، فراهم شسد.ادامه می

شده از ترازنامهکردن مطالبات سوختخارج -ب

وفصهل مطال هات حل برایاولین اقدامی اه ،بعد از پایش مطال ات یرواای تسسط بانک مرازی

شهده از ترازنامههه اههرد مطال هات سههسخت شههسد، شناسهایی و پهاک یش گرفتهه پهه دا یروهاای بایهد

ایهن مطال هات ۰اهرد خهااا هاست. با تسوه به باالبسد نس ت مطال ات یرواای بهه سهرمایه، بانک

هها باید بها افهزایش سهرمایه بانهک اقداماین ،دا نتیهه .ها اا بسیاا ااهش دهدتساند سرمایه بانکمی

ه راه باشد.

های خارج از دادگاهفعالیت -پ

اوضها تسانهد یمه ۲«خهااا از دادگهاه »هها اوش برای تعداد زیادی از تسهیالت یرواای بانهک

)شیصها دتساند دا حیطه اختیااات خهس اا به سد بیشد. دا این اوش، مدیر بانک می یرواایمطال ات

ای اهه شهامل بیشهسدگی و با برنامهه سدگیرنده وااد مذااره شن اینده وی( با فرد یا بنراه تسهیالتیا

ها و نیز تغییرات ساختاای دا بنراه و تشسیط تسههیالت اسهت پرونهده آ برخی از مشادیر وام و وری ه

۰. write-off

۲. out of court

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 46

دهد. هت ااا خ یرواایمطال ه

نهس ی مصهسنیت ساقهر تصه یم دااایالزم اسهت مهدیرا ،اسچک و متسسط یهادا مساد وام

قهسانین مهرت ط بایهد و است شده باشند. دا چهااچسب قسا د فعلی، امکا استفاده از این اوش محدود

و ااهی دا مشابل مدیر بانک وههت مصهسنیت سدال للی تدوین و تصسیر شبر اساس استانداادهای بین

امکا ووهسد دااد اهه پهیش از تغییهر یها نرهااش دااا و نیز قسه قضاییه قراا دهد. ایندا برابر سهام

د.شسهای مسفق سایر اشساها استفاده قسانین، چند قا ده از قا ده

تشکیل شرکت مدیریت دارایی -ت

حل معضل مطال هات یروهاای سمها مسادای است اه دا هشیستشکیل شرات مدیریت دااایی

سهاختاای و نههادی اقتصهاد وضهعیت اسد ن ر میوهانی به هایبا براسی تهربهال ته د. شستستیه می

یهها ضهع ،بینهی ایرا مشابه مساادی است اه احت ال دم مسفشیت باالست. از دالیهل ایهن پهیش

فساد مسوسد دا ن ام بانکی و نیز ابعاد وسی زیها ناشهی از ،قانسنی ودی و مشکالت حاا یت شراتی

طهسا اامهل از بهین هها اا بهه محشق خساهد شد و سرمایه بانکها مطال ات یرواای است اه دا بانک

خساهد برد.

بهرای حهل دااایهی حاضر این است اه تشکیل شرات مدیریت پژوهشبنابراین، تستیه سیاستی

اسهت اهه بها آ بر اساس مالح ات مسوسد، پیشنهاد اولیه . اتفا نیفتد یرواایال معضل مطال ات

های داگیهر، ایهن ها و بنراهها و تهدیدساختاا بانکیت ترازنامه بانکهدر افزایش نشدشسندگی و شفاف

ههای منتیهر بانهک مراهزی و تنهها بانهک سدتأسیس شه هاو بانک دولتمشترک شرات با مالکیت

ههای ههای مسه سم بانهک اسهت اهه دااایهی گسنهه تحت پسشش این شرات باشند. شیسه اورا نیز این

ه ایهن شهسد به مشهین مهی شهده بر اساس قسا دی از پیش تعیین اه با نرخ تنزیلی یجتدابهمنتیر

بهرای انهسنی بانهک از اااانا نیروهای متیصن دا مشابهل فعهاال ،د. ه چنینگردشرات منتشل

اند. ایهن مسضهس تش لبیشی از زیا حاتل اا شسددولت مسظ ه چنین استفاده شسد. هدراین

دههد. ایهن سهم تأمین مالی مستشیم دولت اا نیز ااهش می الر اواا دایافتنی باشد اهقتساند دا می

بهانکی و لیهات بهازاا بهاز بانهک اه قابلیت استفاده دا بازاا بین استاواا بدهی دولت مشابهاواا

مرازی اا نیز دااد.

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 47

خطوط اصلی اصالحات بنیادین -۳-۱۲

مشاهده امروز ن ام بانکی اه نهرخ بهاالی سهسد و های قابلطسا اه دا ابتدا بیا شد، ااضهه ا

ایشهه دا خهسد ناشی از معضهل وریها نشهد اسهت اهه از و له آنهاست،ها دهی بانکافت تسهیالت

دا ووسدآوانهده ایهن معضهالت اا بایهد لهل بهه با این حال،های منه دشده ن ام بانکی دااد. دااایی

-۰: وهای داد تهسا هشت گروه می دااین معضالت اا ۰ووس ارد.مشکالت ساختاای و نهادی وست

ای و دخالهت سهلطه بسدوهه -۸ها و نهادههای نامناسهر، زیرساخت -۲دهی امن، ضع نهادهای وام

هق اهم -۱ دم استشالل و نحسه ن اات بانک مراهزی، -۵ضع حاا یت شراتی، -۴حاا یت،

نسشتاا حاضر اه هدتا بهه اقهدامات ن سد بازاا بدهی.فعال -۳ و ضع ابزااسازی، -۳مایه، بازاا سر

مدت ن ام بانکی معطسر بسده اسهت، خطهسط اتهلی اتهالحات ضروای اولیه وهت حل مسائل میا

زما با اورای برنامهه اتهالحی مشهدماتی، طهر وهام هم ا گذااتا سیاست اندمیبنیادین اا احصا

اوهرا و پس از تصسیر قهسانین مربهسط بهه انند ن ام بانکی اا م تنی بر این خطسط اتلی آماده اتال

پردازد.و لذا به وزئیات این بحث ن ی گذااند

فهرست منابعنشش دهنده مالی. دا(. براسی لکرد سازوااا شتاب۰۸3۵زاده، . )ابراهی ی، س.، ااستاد، م.، و مدنی

تهرا : مؤسسه الی مدت.زا دا آینده میا بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال ایزی.آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

نشش (. براسی اثر ایفیت ا ت ااات بر اشد اقتصادی. دا ۰۸3۵زاده، . )ابراهی ی، س.، مح سدزاده، ا.، و مدنیتهرا : مؤسسه الی مدت.زا دا آینده میا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغالبازااهای مالی دا

ایزی.آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

گانه نام کن: تسسعه مالی، ث ات مالی، و سه(. ۰۸3۵زاده، ، مح سدزاده، ا.، و نیلی، ر. )ابراهی یا ، م.، مدنی وهشکده پسلی و بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا .تهرا : پژ ث ات پسلی دا اقتصاد ایرا .

ن ام تامین (. براسی آماای سامل مؤثر بر استفاده اشیاص حشیشی از وام تسلیدی. دا ۰۸3۲اسفندیاای، م. )(. تهرا : پژوهشکده پسلی و بانکی بانک مرازی و هسای ۱3-۴۸)تن. مالی تسلید دا ایرا ، ولد اول

اسالمی ایرا .

های ایرا ال للی بر تسهیالت بانکهای بیناثر تحریم(. ۰۸3۴زاده، . )تانی، س.، اح تی، م.، و مدنیاا ا

(.۰۸3۵اطال ات بیشتر، نراه انید به شاهچرا و طاهری ) برای .۰

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 48

دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشراه تنعتی شری ، تهرا .)اساله منتشرنشده اااشناسی ااشد(.

نشش بازااهای مالی دا سازی ث ات بیش مالی.(. اااا اتالحات نهادی الزم برای نهادینه۰۸3۵بهادا، . )تهرا : مؤسسه الی آمسزش و مدت.زا دا آینده میا دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.پژوهش مدیریت و برنامه

اتالحات ساختاای و نهادی وهت پایدااسازی تسام (. ۰۸3۴بهادا، .، بیات، س.، ارمی، ه.، و مدنی زاده، . ) ژوهشکده پسلی و بانکی.تهرا : پ اق ی.تک

نشش بازااهای مالی (. تع یق بازاا اواا بدهی دولتی دا ایرا . دا ۰۸3۵بیات، س.، ارمی، ه.، و میث ی، . )تهرا : مؤسسه الی آمسزش و مدت.زا دا آینده میا دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.پژوهش مدیریت و برنامه

پژوهشکده پسلی و بانکی بانک .۸گزااش متغیرهای اال ، ش ااه ، خرداد(. ۰۸3۵بانکی )پژوهشکده پسلی و مرازی و هسای اسالمی ایرا .

تهرا : پژوهشکده پسلی و بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی برنامه تسسعه بیش مالی.(. ۰۸3۴وفری، ا. ) ایرا .

مهله الکترونیکی ر میزا اقابت بین بانکی.های خصستی بتأثیر واود بانک(. ۰۸۳۳ح یدی تحنه، م. ) ویستا نیسز.

تهرا : پژوهکشده پسلی و بانکی بانک ااسد تسامی و ااهکااهای خروا.(. ۰۸3۱زاده، . )اح تی، م.، و مدنی مرازی و هسای اسالمی ایرا .

بل نکسل، تسام و تنرنای (. براسی اات اط متشا۰۸3۵زاده، . )ائیسی، ، طاهری، ش، مح سدزاده، ا.، و مدنیتهرا : مؤسسه الی بازااهای مالی. اندازاازیابی وضعیت و چشما ت اای: یک تحلیل تعادل سمی. دا

ایزی.آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

اازیابی وضعیت و ها و مؤسسات ا ت اای اشسا. دا (. چهااچسبی برای واشکستری بانک۰۸3۵زمانیا ، م. ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامهازااهای مالی. ب اندازچشم

بازااهای اندازاازیابی وضعیت و چشم(. مؤسسات مالی یرمهاز: فرآیند تسسیه و آینده. دا ۰۸3۵ساالاایا، ا. ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه مالی.

های بانک (. ا سد نشدینری، اقابت برای سپرده و سیاست۰۸3۵.، و مح سدزاده، ا. )زاده، ساالاایا، ا.، مدنیتهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت بازااهای مالی. اندازاازیابی وضعیت و چشممرازی. دا

ایزی.و برنامه

اندازت و چشماازیابی وضعیشناسی تنعت بانکی اشسا. دا (. آسیر۰۸3۵شاهچرا، م.، و طاهری، م. )

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 49

ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه بازااهای مالی.

نشش های مفشسد تأمین مالی دا بازاا سرمایه. دا (. تع یق و تک یل حلشه۰۸3۵زاده، م. و قدوسی، . )تاد تهرا : مؤسسه الی ت.مدزا دا آینده میا بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

(. تسالی اقدامات الزم برای باز ارد حساب سرمایه. دا نشش ۰۸3۵زاده، م.، قدوسی، . و بناساز، م. )تاد مدت. تهرا : مؤسسه الی زا دا آینده میا بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.ش و پژوهش مدیریت و برنامهآمسز

بازااهای مالی. اندازاازیابی وضعیت و چشم(. تیفی معضل مطال ات یرواای. دا ۰۸3۵طاهری، ش. ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

ایرا )اساله منتشرنشده (. براسی ساختاا بازاا دا تنعت بانکداای ۰۸3۸ظری ، .، فاط ی، ر.، و نیلی، ر. ) دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشراه تنعتی شری ، تهرا .اااشناسی ااشد(.

اندازاازیابی وضعیت و چشمشناسی اشد دا اقتصاد ایرا . دا (. آسیر۰۸3۵زاده، .، و گیاهی، م. ) داهلل ی.ایزبازااهای مالی. تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

نشش بازااهای مالی دا نراای اثر متشابل بیش مالی بر بیش حشیشی. دا (. وقای ۰۸3۵ااد، م. ) زیزیتهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدت.زا دا آینده میا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.مدیریت و برنامه

)پژوهشکده پسلی و ۲۱ای گروه ای بر اساس معیااهای پایهش سل مالی دا ایرا : مشایسه(. ۰۸3۴ ینیا ، م. ) (. MBRI-PN-94017بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا ، یادداشت سیاستی ش ااه

نشش بازااهای مالی دا های ا ت اای اقتصاد ایرا . دا (. چرخه۰۸3۵ ینیا ، م.، نهفی، ر.، و مح سدزاده، ا. )تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدت.زا دا آینده میا داا و اشتغالدستیابی به اشد اقتصادی پای

ایزی.مدیریت و برنامه

اازیابی های مفشسد تامین مالی دا بازاا سرمایه. دا (. تع یق و تک یل حلشه۰۸3۵زاده، م. )قدوسی، . و تاد ایزی.مدیریت و برنامهتهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش بازااهای مالی. اندازوضعیت و چشم

اازیابی وضعیت و (. تع یق بازاا اواا بدهی دولتی دا ایرا . دا ۰۸3۵ارمی، ه.، بیات، س.، و میث ی، . ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه بازااهای مالی. اندازچشم

های فعالیت بیش واقعی دا (. ادیابی فراز و فرود شاخن۰۸3۵زاده، . )ااد، .، مح سدزاده، ا.، و مدنیاری یزا دا آینده نشش بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغالتأثیرپذیری از بیش مالی. دا

ایزی.مهتهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنا مدت.میا

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 51

نشش بازااهای مالی دا دستیابی شناسی اشد دا اقتصاد ایرا . دا (. آسیر۰۸3۵زاده، . )گیاهی، م.، و داهللتهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و مدت.زا دا آینده میا به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.برنامه

اازیابی ها بر اساس گزااش مالیات بر اازش افزوده. دا ردش بنراهداگ(. تأمین سرمایه۰۸3۵مح سدزاده، ا. ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه بازااهای مالی. اندازوضعیت و چشم

)اساله منتشرنشده داتری(. های مالی: ت یین نشش سرمایه داگردشآثاا حشیشی سایش(. ۰۸3۵مح سدزاده، ا. ) ریت و اقتصاد دانشراه تنعتی شری ، تهرا .دانشکده مدی

اندازاازیابی وضعیت و چشمدا چرسنری. و چرایی: بانکی ن ام (. اتال ۰۸3۵زاده، . )مح سدزاده، ا.، و مدنی ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه بازااهای مالی.

اازیابی وضعیت و دا ایرا . اقتصاد دا بانکی بحرا اخداد هایزمینه و بانکی (. سالمت۰۸3۵مهاب، ا. ) ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه بازااهای مالی. اندازچشم

نفرانس اقتصاد ایرا ، ابندی م احث و (. ۰۸3۸ایزی. )مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه .۰۸3۸دی

ی ابزااها و اواا بهاداا اسالمی )تکسک( وهت لیات بازاا باز و ااائه تسهیالت (. طراح۰۸3۵میث ی، . )زا دا نشش بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغالمند تسسط بانک مرازی. دا قا ده

ایزی.تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه مدت.آینده میا

نشش . دا بانکی ن ام با آ اات اط و اال اقتصاد مسوسد وض ت یین(. ۰۸3۵ سدزاده، ا. )مح ، ونهفی، ر.تهرا : مؤسسه الی مدت.زا دا آینده میا بازااهای مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.آمسزش و پژوهش مدیریت و برنامه

نشش بازااهای ها. دا های مالی بانک(. تحلیل ا ی تسات۰۸3۵نهفی، ر.، مح سدزاده، ا.، و اسفندیاای، م. )تهرا : مؤسسه الی آمسزش و مدت.زا دا آینده میا مالی دا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.پژوهش مدیریت و برنامه

نشش بازااهای مالی دا ها. دا (. تحلیل وریا ووسه نشد بانک۰۸3۵م. ) نهفی، ر.، مح سدزاده، ا.، و ینیا ،تهرا : مؤسسه الی آمسزش و پژوهش مدت.زا دا آینده میا دستیابی به اشد اقتصادی پایداا و اشتغال

ایزی.مدیریت و برنامه

ا : پژوهشکده پسلی و تهر .۰۸۳۳تحلیل تحسالت اقتصادی اشسا دا سال (. ۰۸۳3زاده، . )نیلی، ر.، و حسن بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا .

)پژوهشکده پسلی و تنرنای ا ت اای: از شساهد خرد تا پیامدهای اال (. ۰۸3۸نیلی، ر.، و مح سدزاده، ا. ) (.MBRI-PP-93017بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا ، مشاله سیاستی ش ااه

انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم 5۱

)پژوهشکده پسلی و بانکی بانک مرازی های تهاای و ا ت اایچرخه(. ۰۸3۸نیلی، ر.، و مح سدزاده، ا. ) (.MBRI-PP-93015و هسای اسالمی ایرا ، مشاله سیاستی ش ااه

)پژوهشکده پسلی و ها و تشاضا برای مناب مالیای بنراهساختاا هزینه(. ۰۸3۸نیلی، ر.، و مح سدزاده، ا. ) (.MBRI-PP-93041 ، مشاله سیاستی ش ااه بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا

)پژوهشکده پسلی و بانکی بانک مرازی و هسای شکست بازاا ا ت ااات(. ۰۸3۸نیلی، ر.، و مح سدزاده، ا. ) (.MBRI-PP-93019اسالمی ایرا ، مشاله سیاستی ش ااه

)پژوهشکده پسلی و هاهای مس سم بانکمطال ات یرواای یا دااایی(. ۰۸3۸نیلی، ر.، و مح سدزاده، ا. ) (.MBRI-PP-93025بانکی بانک مرازی و هسای اسالمی ایرا ، مشاله سیاستی ش ااه

تهرا : اتا ن ام تأمین مالی تسلید دا ایرا ، تحلیل اابطه بانک و بنراه.(. ۰۸3۴ر.، و مح سدزاده، ا. ) نیلی، بازاگانی، تنای ، معاد و اشاوازی ایرا .

های اقتصادی.ن ام تأمین مالی تسلید دا ایرا ، براسی ساختاا مالی بنراه (.۰۸3۴اا . )ر.، و ه کا نیلی، تهرا : اتا بازاگانی، تنای ، معاد و اشاوازی ایرا .

تهرا : اتا مدت اقتصاد ایرا .تحلیل سامل تأثیرگذاا بر لکرد میا (. ۰۸3۴نیلی، م.، و ه کااا . ) بازاگانی، تنای ، معاد و اشاوازی تهرا .

Barajas, M. A., Chami, M. R., & Yousefi, M. R. (2013). The finance and growth nexus re-

examined: Do all countries benefit equally? (IMF Working Paper No. 13/130).

Washington, DC: International Monetary Fund.

Creane, S., Goyal, R., Mobarak, A. M., & Sab, R. (2006). Measuring financial

development in the Middle East and North Africa: A new database (IMF Staff Papers

No. 479-511). Washington, DC: International Monetary Fund.

Einian, M. (2015). Household finacial inclusion in Iran. In The vision of financial system

of Iran: Selected papers and reports. Monetary and Banking Resarch Institute.

Central Bank of the Islamic Republic of Iran.

Keshavarz Haddad, G .R. (2015). Crime participation, deterrence and economic

incentives: Evidence from individual data. Unpublished working paper.

Sahay, R., Čihák, M., N'Diaye, P., & Barajas, A. (2015). Rethinking financial deepening:

Stability and growth in emerging markets. Revista de Economía Institucional, 17(33),

73-107.

۴فصل

یاست مالیس یمندبودجه و قاعده

محمد کردبچهمجری:

حسن ورمزیار ،پورانوشیروان تقیهمکاران:

۱پیشگفتار

های آماای اقتصاد ایرا نسسانات بهاالی اشهد اقتصهادی و ه راههی زیهاد بهین ترین ن ماز مهم

داآمدهای تاداات نفت و اشد اقتصادی بدو نفت است. نشطه آ ازین واود نفت بهه اقتصهاد ایهرا از

داآمدهای نفتی اه یک من ناپایداا داآمهدی اسهت طریق بسدوه دولت است. بسدوه دولت با افزایش

دلیهل پایهداای تعههداتی اند. با ااهش داآمدهای اازی، بهه شسد و تعهدات پایداا ایهاد میمن سط می

اه دولت دا دواا وفسا داآمدها ایهاد ارده است و دم امکا تأمین مالی آ از طریهق منهاب اازی،

ههای پردازد و ه هین امهر مهداخالت دولهت اا دا سهایر رتهه میدولت به تأمین اسری بسدوه خسد

ها و بانهک مراهزی یها تهأمین مهالی از طریهق ه راه دااد. تأمین پسلی از طریق مناب بانکاقتصاد به

دلیل شیسه تهأمین اسهری بسدوهه دولهت و الوه بههای دولتی از و له این مداخالت است. بهشرات

مزمن و دواق ی دا اقتصاد ایرا ایهاد شده است.اثر آ بر پایه پسلی، تسام

زا اهه دا آ نسسهانات اشهد اقتصهادی بهه بنابراین گام آ ازین برای دستیابی بهه اقتصهادی داو

حداقل برسد ا ال قسا د مالی برای مدیریت چرسنری استفاده از داآمدهای نفتی دا بسدوهه دولهت و

ای دولهت اا هزینهه -قسا د مالی اه ابعاد میتل داآمهدی پای ندی دولت به این قسا د مالی است. این

گیرد، شفافیت و اااارد بهتر بسدوه دولت دا اقتصهاد اا فهراهم اهرده و از ایهن طریهق نیهز دا دابرمی

اند.زا ا ک میدستیابی به اقتصادی داو

تیریدا مهد یتندو ثروت مله نهیاااارد به»و « بازاا انرژی»های مطالعه مدیریتی حاضر اات اط نزدیکی با خالته خالته .۰

ها نیز به اابطه مالی دولت با شرات نفت و ه چنین اابطه بین تندو تسسعه ملهی و دااد، زیرا دا آ گزااش« ینفت یداآمدها

ری از چرسنری تأمین مهالی دولهت دا تداآمدهای اازی دولت پرداخته شده است و این سه گزااش دا اناا یکدیرر تصسیر اوشن

دهد.اختیاا خساننده قراا می

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 56

مقدمه -۱

نفتهی دا حههم و مالیه سمی دا ایرا دا وریا لکردهای گذشته بر محهسا اتکها بهه سایهد

ای تحسل یافته اه دا نهایت بافتی وابسته اا به اقتصهاد اشهسا تح یهل اهرده گسنهترای ی نامتعادل به

سهس اننده بیش ده میهااا هسمی از یهک نسا تأمیناست. بسدوه دولت با اتکا به داآمد نفت به

و تهسام اا فهراهم آواده و از هها ههای اشهد قی هت با ایهاد قدات خرید اضافی دا اقتصاد اشسا زمینه

اهرد فشهااهای ت تحسالت بیش نفت دا وهت خنثهی سسی دیرر با افزایش حهم واادات اشسا به

های ایالی بسدوه دولت وهت گرفته و سیر وابستری اشسا اا به خهااا تشهدید تسامی و تأمین دایافت

ارده است.

د دا سهه یه بهه نفهت، با یوابسهتر یعنه ی ساختاا بسدوه دولت، یل اتلکاف مش یبرا یلا طسابه

دوم، ؛۰ن منهاب حاتهل از تهاداات نفهت بهه بسدوهه دولهت کرد. اول، انتشال حداقل م انه اقدام یزم

،سهسم ؛ و۲هها یهت و حهذر معاف یاتیه مالههای هیه ق گسترش پایاز طر یاتیمال یاتال ن ام داآمدها

یهک آ دا یرد و اوهرا که بهر ل یم تنه یزیه اای با استشراا بسدوهنهیا ت ااات هز وایبهرهش یافزا

هها آن یو اوهرا ای هیسهرما یهاییدااا کت لهای طر یو واگذاا یمدت میااا دولتیا م چهااچسب

داا از یه و پا یطهسالن یتیمحهدود «یقا هده مهال ». یو خصسته یت بیش هسم ان ام مشاا یکدا

ن یه ا ینهد. بها برقهراا ایاساسی بسدوهه برقهراا مه یهابر شاخن ی دد ین حد و مرزهاییق تعیطر

شهده یهین تع یهها سهت و سهش یر نییمساد ن ر قابل تغ یشده دا دواه زمانیینر تعیها، مشادتیمحدود

(.۲۱۰۵پسل، یال للنیخساهد بسد )تندو ب یمال یهااستیس یاورا یبرا ییااهن ا

محهدودارد فشهااها بهرای میهااا اضهافی هها و هدر از قسا د مالی اتهال اخهتالل انریهزه

هاسهت. بها تسوهه پذیری بدهیپذیری مالی و تح لهای اونق و تض ین مسئسلیتخصسص دا سالبه

بسد مالیه سمی دا بسیاای از اشساها و فشااهای زیاد از سسی بازاا، تهالش اشهساها به دا مضیشه

آنها مت راز شده است.به تشسیت قسا د مالی و اوابط متشابل اوزای اخیرا

یهها داا تسسهط دولهت یو پا یدائ تساتبهت یا ا یه براان است یا یقسا د مال یاساس یژگیو

یافاه د تعههد یه باشهد، با داشته یافاا ت اا یه قسا د مالکنیا یشسد. براین مییشسا تعا یکمیتل

تیریدا مهد یتهندو ثهروت مله نهه یاهااارد به »و « بهازاا انهرژی » ههای مطالعهه خالته مدیریتی بیشتر به وزئیاتبرای .۰

مراوعه شسد «ینفت یداآمدها

مراوعه شسد. «های مالیاتیسیاست» خالته مدیریتی مطالعهتفصیل بیشتر به برای .۲

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 57

مثهال یبهرا ترتیهر بهدین . ووسد داشته باشهد بلندمدت یمنطش یآ دا یک دواه زمان ینس ت به اورا

تهأمین یه اسهتشراض دولهت بهرا یاول یهاتیدا هلند و هم محدود یبسدوه ساختاا یسراهم سش

یسهر ا یهها سش ،رریشسد. از طرر دیم یتلش یقا ده مال نسا بهدا ژاپن یگذااهیا ت ااات سرما

یقا هده مهال نسا بهتسا یمحدود اا ن یدواه زمان یک یل برایبرنامه تعد یکشده دا یینبسدوه تع

(.۰33۳، ۲کی انسیو س ۰سپیتزارد )امحسسب

تسا برحسر قاطعیهت، دقهت و قانسن نهدی تعریه اهرد. تعریه های مالی اا میقسا د سیاست

محدودتر نیازمند ا ایت قا ده مالی هم دا مرحلهه تهیهه و تصهسیر بسدوهه و ههم دا مرحلهه اوهرای

تهر و ه چنهین برقهراای هایی دا سطس پهایین تر شامل تعیین محدودیت گستردهبسدوه است. تعری

شسد.هایی دا تسات دم ا ایت قا ده مالی میمهازات

هایی اا برای طراحی قسا هد سیاسهتی مناسهر شدنی چالشپذیری و نااط ینانی ساید ت امآسیر

د. سهؤاالتی اهه دا ایهن زمینهه مطهر انه تسسعه و دااای مناب نی ایهاد میبرای اشساهای داحال

مدت تض ین شهسد هنرهام تیصهین است اات است از: چرسنه ث ات اال اقتصادی و مالی استاه

ههای آینهده انهداز اهافی بهرای نسهل مناب برای تحشق نیازهای تسسعه، چرسنه پایداای مهالی و پهس

و اثربیشی افهزایش میهااا هایی اه ایفیتهای وذب ظرفیتتض ین شسد چرسنه برای محدودیت

اندیشی ارد اند باید چااهاا محدود می

ههایی بهرای تعیهین مسقعیهت یک قا ده مالی باید شامل سامل متعددی باشد، از و له: شهاخن

مهدت و ای برای تعیین مسیر مالی استاهقا ده مالی، معیاای برای دستیابی به پایداای بلندمدت مالی،

مهدت. قسا هد های بلندمدت مناب برای تن یم قسا د مالی میها بینیانهام پیشمدت، و ظرفیت میا

اننده مسااد زیر باشد:های مالی باید تض ینسیاست

ث ات اال مالی، -

شدنی،پایداای مالی برای اشساهای با مناب مسقتی حاتل از مناب ط یعی ت ام -

بسد اوند افزایش میااا، وتدایهی -

زهای احتیاطی.انداووسد پس -

۰. Kopits

۲. Symansky

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 58

ابط براسی شده و پس از مهروای بهر اونهد دا این پژوهش ابتدا قسا د مالی مذاسا دا ادبیات ذی

ههای مهالی دا ای و قسا د مالی دا ایرا ، پیشنهادی برای قسا هد سیاسهت های بسدوهتغییرات شاخن

شسد.ایرا و نششه ااه آینده ااائه می

مالیهای قواعد سیاست -۲

قاعده بدهی دولت -۲-۱

شسد. ایهن قا هده از ن هر دسهتیابی بهه ههدر تسات داتدی از تسلید ناخالن داخلی بیا میبه

تساند داشته باشد.بدهی اثربیشی زیادی می

قاعده تراز بودجه -۲-۲

اند.ها ا ک میپذیری بدهیااهکاا لیاتی مناس ی است اه به تح ل

ایقواعد هزینه -۲-۳

انهد. ایهن سهش های ثابهت یها اسه ی تعیهین مهی ای به قی تسشفی برای ال یا میااا هزینه

تسات نسه تی از تسلیهد ناخهالن داخلهی دا دواه تسات اقم مطلق یا نرخ اشد و دا بعضی مسااد بهبه

شسد. زمانی سه تا پنج سال تعری می

قواعد درآمدی -۲-4

اند.سش یا افی برای داآمدها تعیین می

قاعده تراز اولیه بدون نفت -۲-5

اااانه سایهد نفهت دا ارد تراز بدو نفت به برآواد محاف هترین اوش دا این زمینه مرت طآسا

ههای تسا از تهزیهه و تحلیهل اطال هات گذشهته و اات هاط من سا میمدت است. بدینیک دواه میا

دی استفاده ارد.های اقتصاهای تراز بدو نفت و شاخنتهربی بین اسری

قاعده مالی قیمت نفت و تراز ساختاری -۲-6

های مالی تعدیل شده اسهت این قا ده م تنی بر قی ت نفت و اوند ه راه اشد ساید نفت و هدر

اند. ث اتی قی ت نفت اا قط میو اات اط بین میااا و بی

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 59

قاعده تراز جاری -۲-7

آید.دست میاز تراز الی بهگذاای دولت ارد سرمایهاین تراز با خااا

قاعده تراز جاری بدون نفت -۲-8

شسد. ای و هم ساید نفتی از تراز الی حذر میدا این قا ده هم میااا سرمایه

قاعده تراز داخلی -۲-9

شسد. دا ایهن قا هده سایهد این تراز از اسر م ادالت با سایر اشساها از تراز الی مالی حاتل می

شسد.گذاای، حذر میخصسص میااا سرمایهداتی میااا دولت، بهنفت و محتسای واا

انداز و تأمین مالیهای تثبیت، پستأسیس و تشکیل صندوق -۲-۱1

ث ات برای دولت و اقتصاد اسهت. اههدار ایهن تهندو تندو تث یت برای ااهش آثاا ساید بی

صهرر داآمهد باشهد. ههدر تساند ه چنین شامل افهزایش انضه اط مهالی و شهفافیت بیشهتر دا م می

های تأمین مالی نیز قسا هد های آینده است. دا تندو انداز، ذخیره ثروت برای نسلهای پستندو

طسا مؤثری اسری تراز الی بسدوه اا تهأمین انهد. بهر اسهاس ایهن نحسی طراحی شده است اه بهبه

شسد.قا ده، ساید خالن نفتی به این تند واایز می

لی توزیع منابع حاصل از نفتقواعد ما -۲-۱۱

الیهات بهر داآمهد ه اننهد سهایر این قا ده شامل بهره مالکانه برای تضه ین حهداقل پرداخهت، م

هها و قا هده ها، مالیات مزیت خاص من نفت برای اسر سهم بیشهتر از سهسدآواترین پهروژه شرات

بری از تسلید است. سهم

قواعد مالی تهیه و تنظیم بودجه -۲-۱۲

بندی تهیه بسدوه است اه ال تهه بسهتری بهه خصستهیات ههر ترین قا ده دا این زمینه زما مهم

ماه ق هل 3تسسعه تستیه شده است فرایند بسدوه حدود طسا الی برای اشساهای داحالاشسا دااد. به

مهلهس نامهه داخلهی آیهین ۰۳۱گذاای آ از شسد. ط ق مهاده از پایا مهلت ااائه بسدوه به نهاد قانس

شساای اسالمی، دولت مسظ است الیحه بسدوه ساالنه اا حدااثر تا پانزدهم آذا هر سال بهه مهلهس

شهده بهه مهلهس نامه، چنانچه الیحه بسدوه تا تاایخ تعیهین این آیین ۰۳۳تسلیم اند و بر اساس ماده

تسلیم نشسد دولت مسظ است الیحه چنددوازدهم اا نیز به مهلس بدهد.

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 61

شهسد: اهاا گرفتهه مهی رسنری تهیه الیحه بسدوه است. دو اهیافت دا این زمینهه بهه قا ده دوم چ

دا اهیافت باال به پهایین، اهل منهاب دا دسهترس و مسوهسد بهرای «. پایین به باال»و « باال به پایین»

شسد و دا مرحله بعهد سهش های آ تدوین میتأمین میااا سمی و چهااچسب اال مناسر برنامه

ههای اورایهی های مساد ن ر دولت معین و به دستراهی ساالنه دا هر بیش مطابق با اولسیتهاهزینه

ههای میهااا بیشهی دا دواه شسد. اهیافت پایین به باال شامل تدوین و برآواد هزینه برنامهه ابالغ می

شده برای میااا هر بیش است.های تعیینایزی دا چهااچسب سش برنامه

راهز و هدم ت راهز و فداالیسهم مهالی اسهت. داتهد خسدمیتهاای قا ده سهسم دا خصهسص ت

هها و تعیهین ترتی هات های محلی و تفسیض اختیاا به آنها دا امر بسدوه، تعیین چهااچسب هزینهه دولت

های سیاسی و اقتصادی اشسا باشد. داآمدی برای آنها باید متناسر با شرایط و زمینه

قواعد مالی تصویب بودجه -۲-۱۳

ت قانسنی قسه مشننه دا تغییر و اتال بسدوه دا اشساهای میتله متفهاوت اسهت. حهدود اختیااا

دا ایهرا دا شهسد. مهی این اختیااات به سه دسته محدود، نامحدود و دا محدوده تهراز بسدوهه تشسهیم

داخلی مهلس شساای اسهالمی تکلیه نامهآیین ۲۰۱خصسص محدوده زمانی تصسیر بسدوه دا ماده

ه شهد ولی دا خصسص میزا تغییرات محهدوده خاتهی تعیهین ن است اوز ۵۵و ۴۱بین شده است اه

پهیش آمهد، ۰۸3۲دا تصسیر الیحه بسدوه ۰۸3۰اه بین دولت و مهلس دا سال ای است. دا مناقشه

اهه تسانهد ااقهام الیحهه بسدوهه اا تغییهر دههد مهی تفسیر شساای نره ا این بسد اه مهلس تا وایی

دا خهساد اهامال اه تفسیر اینکه چه زمانی شااله بسدوه برهم می چندهر«. م نیسادشااله بسدوه بره»

ابهام است.

قواعد مالی اجرای بودجه -۲-۱4

لیهاتی. اهااایی ها، تیصین استراتژیک منهاب و انترل سش هزینه از است این قسا د اات

شهده انههام چهااچسب مناب اسرکه باید دا ین بسدوه است اه ض ن ایناین قسا د تیص ترینمهم

دا آ ییو ههسا ای و ه چنهین اقلی هی و آب بیشهی و منطشهه ههای بندی و ا ایت اولسیت، زما شسد

. ای دااداه یت ویژه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 6۱

واعد مالی و قواعد پولی و ارزیارتباط ق -۲-۱5

پهسلی و ههای ها دا مطالعهه سیاسهت ترین اوش نسا یکی از مش سلاستفاده از قسا د سیاستی، به

گهذاای دا چنهد دههه اخیهر ههای مربهسط بهه حهسزه سیاسهت های پهژوهش مالی، از باازترین ویژگی

پهذیری دا (. انعطهار ۰۸۳۳اود )خلیلهی راقهی، بهه بعهد( بهه شه اا مهی ۰33۱خصهسص از دههه )به

های پسلی و مالی ه سااه یک ویژگی مطلسب قسا د سیاستی بسده اسهت. دا الرسههای ن هری سیاست

های التهزام بهه ث هات تساند دا اه یت اوشهای اس ی و اقابت ناقن، چنا قسا دی میس ندگیبا چ

ههای بهینهه بهدو تسوهه بهه (. امها بیشهتر تحلیهل سیاسهت ۲۱۱۸، ۰اقتصادی سهیم باشهد )وودفهساد

تأثیرگذاای ویژه بازوی مالی سیاست اقتصاد اال پیش افته است. ایهن مسضهس دا اشهساهایی اهه

های مالی نشش مه هی دا انندهتساند حائز اه یت باشد. تث یتزی استشالل ا تری دااد میبانک مرا

هها دا ه سااسهازی اننهده ههای تههاای دااد، امها براسهی نشهش ایهن تث یهت ه سااسازی آثاا چرخه

تسات ااابردی نس ت به م احث ن ری آ ا تر مساد تسوهه قهراا گرفتهه اسهت های تهاای بهچرخه

(. چس اهدار سیاسهت پهسلی و سیاسهت ث هات مهالی متفهاوت اسهت و هریهک بهه ۰33۳ ،۲)آیکن ام

ابزااهای مناس ی نیاز دااد، باید میا آنها ت ایز قائل شد. اما ت ایز میا این دو سیاست بر هدم ووهسد

زما داگیر بها ههر دو طسا هماند و بدو شک سیاست تث یت اقتصادی بهتعامل میا آنها داللت ن ی

هها اثهر دااایهی ههای بههره بهر قی هت ا ده سیاست پسلی و مالی است. سیاست پسلی از طریهق نهرخ ق

طهسا مسهتشیم دا های قی تی شسد. ه چنین سیاسهت مهالی بهه تساند با ث ایهاد ح ابگذااد و میمی

مسوهر آ ، سهازوااا انتشهال سیاسهت دهد اه بهسطح خرد و اال شرایط مالی اا تحت تأثیر قراا می

(. ۰۸3۲نژاد، و پساوسا ، پسلی تحت تأثیر قراا خساهد گرفت )فرازمند، قربا

مالی درآمدهای مالیاتیهای قواعد سیاست -۲-۱6

گیرد:زیر اا دابرمی مسااداین قسا د

سهم داآمدهای مالیاتی دا ال مناب سمی، -

ای دولت، سهم داآمدهای مالیاتی دا تأمین ا ت ااات هزینه -

های ثابت،ای مالیاتی به قی تداآمده -

۰. Woodford

۲. Eichenbaum

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 6۲

نس ت داآمدهای مالیاتی به تسلید ناخالن داخلی، -

ابط )مانند تسلید ناخالن داخلی و واادات(، واشش داآمدهای مالیاتی نس ت به پایه مالیاتی ذی -

های مالیاتی.معافیت -

ابع حاصل از صادرات نفتقواعد مالی من -۲-۱7

:شسدمیشامل این قسا د مسااد زیر اا

سهم تاداات نفت دا مناب سمی دولت؛ -

نحسه تسزی مناب حاتل از تاداات نفت؛ -

ای دولت به مناب نفتی؛ ومیزا وابستری ا ت ااات هزینه -

انداز و تأمین مالی.های تث یت، پسنشش تندو -

یانهیمالی اعتبارات هز یهااستیقواعد س -۲-۱8

ه از محهل اه مسوهه اسهت یدا تهسات یانهه یآ ، ا ت هااات هز تأمیندگاه ا ت ااات و مناب یاز د

شهسا ا یدیه تسل یهاتیاز اازش افزوده مه س ه فعال یاز بیش یعنیدولت یاتیمال یش داآمدهایافزا

چهس یش رضهه خهدمات هسم یمثابهه افهزا ی بهه انهیتسات اشد ا ت ااات هزین. دا اشسد تأمین

ی اتیه مال یهها د و پرداخهت شهس یم یتلش یتی ار امسا حایو سا یا آمسزش، بهداشت، داما ، افاه اوت

ترین قسا د مهالی مهم د.اننیپرداخت م یخدمات سم ینندگا براااه مصرراست ی تیمنزله قبه

از: است اات شده تأایدگذشته نیز های اه دا سالای ا ت ااات هزینه

ای،هزینهافزایش نس ت داآمدهای مالیاتی به ا ت ااات -

ای،ای به ا ت ااات هزینههای سرمایهافزایش نس ت ا ت ااات ت لک دااایی -

ای به نفت و تأمین آ از محل داآمدهای مالیاتی،تالش برای قط اتکای ا ت ااات هزینه -

ای به چند داتد ا تر از نرخ تسام،محدودیت افزایش ا ت ااات هزینه -

ای،استثنای ساید نفت و گاز به ا ت ااات هزینهبهافزایش نس ت مناب سمی -

سازی اندازه دولت ای با تأاید بر تحسل اساسی دا ساختااها، منطشیوسیی دا ا ت ااات هزینهترفه -

های زائد، وهای مسازی و یرضروا و هزینهو حذر دستراه

تنی بر لکرد.ایزی مای با استشراا ن ام بسدوهوای ا ت ااات هزینهافزایش بهره -

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 6۳

یاهیسرما یهاییدارا کاعتبارات تمل یمال یهااستیقواعد س -۲-۱9

زیر است: شر بهسرمایه هایداااییاهم قسا د مالی ا ت ااات ت لک

ای از ال مصاار سمی دولت؛های سرمایهافزایش سهم ا ت ااات ت لک دااایی -

ای؛ای به ا ت ااات هزینههای سرمایهافزایش نس ت ا ت ااات ت لک دااایی -

ها و زما به ای برحسر میزا پیشرفت طر های سرمایهبندی ا ت ااات ت لک داااییاولسیت -

اسید آنها؛برداایبهره

های تسویه فنی، اقتصادی، مالی و ها بر اساس گزااشتعیین ضسابط برای گزینش طر -

محیطی؛زیست

مسااد استثنایی با تصسیر هیئت وزیرا ؛های ودید مرر دا محدودیت شرو طر -

ها به بیش خصستی؛ وواگذاای طر -

ها با مشااات بیش خصستی.اورای طر -

ای و قواعد مالی در ایرانهای بودجهمروری بر روند تغییرات شاخص -۳

ها، تین وضعیترییدا استثنا یه حتابسده است ایگسنهبهدولت دا گذشته یر مناب سمایتر -

ین، بیش مه یدولت فراتر نرفته است. الوه بر ا یل مناب سماداتد ۴۳ها از اتیسهم مال

ن امر یه اااست ید نفتیم وابسته به سایمستشیرم و یمستشطسا بهز ین یاتیمال یاز داآمدها

۰۱ش از یرده است. بار یپذرینفت آس یبازاا وهان یهادا مشابل نسسا اا یاتیمال یداآمدها

م به ااز حاتل از یمستشطسا بهه ادهد یل مکیات بر واادات تشیاا مال یاتیمال یداتد داآمدها

ها تاات بر شریز مربسط به مالین یاتیمال یداتد از داآمدها ۸۸حدود .استوابسته تاداات نفت

تأثیره سااه تحت یاه و واسطهیها به واادات مساد اولتان شریا یوابستر دلیلبهه اشسد یم

یاتیمال یداتد از داآمدها ۵۱دا مه س حدود ترتیربدینبسده است. ید نفتی سا یهانسسا

ن یا پذیرآسیراز ساخت این امر حایه ااوابسته است ید نفتیم به سایمستشیرم و یمستش طسابه

است.داآمده

گرفته دان ر یاتیماله دا ن ام ااست ییهاتی، معافیاتیات مهم دا خصسص ن ام مالکاز ن یکی -

ش یبوام یاتی، خصستین ام نرخ تصا د یکبدو ووسد یها حتتین معافیا یشسد. ا طایم

ییهاتعداد افراد و گروه ی ا طاشدههاتیبیشد. سطح معافیم یاتیبه ن ام مال یمشابه نرخ تصا د

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 64

مسااد میتل ز یرا نیا یاتین مالید. دا قسانانیشسند مشین میات میه مش سل مالااا

، ی، فرهنری، آمسزشیشاوازهای اتیه فعالیلاگرفته شده است. دان ر یاتیمال یهاتیمعاف

. نداات معاریاز پرداخت مال ی دستیو محصسالت تنا ی، تادااتی، گردشرریوازش

ه ااست ۰شتر از یشسا باات بر داآمد به داآمد سرانه دا یشده دا مساد مالی ا طاهاتینس ت معاف -

یشساهااقراا دااد. دا یینس ت باالتسسعه دا سطح بهداحال یشساهاار یسه با سایدا مشا

و ۱.۰حدود یتنعت یشساهااو دا ۱.۸نس ت مزبسا حدود ،(یره ونسباا )از و له یشرفته آسیپ

ات بر اازش افزوده یمال از پرداختداخلی د ناخالن یداتد از تسل ۱۱ن حدود ی تر است. ه چنا

ل اداتد ۵۱ال )یااد ایلیهزاا م ۸۱۱شده بالغ بر اسر یداآمدها بر اساسه امعار است

تر و اا گستردهیبس این گ ریشده دا قسانی ا طاهاتیشسد. معافیمسوسد( م یاتیمال یداآمدها

میلیااد ۲۱دود دااد. ه چنین میزا قاچا ااالهای وااداتی ح یسنت یلکش گسناگس است و ال ا

میلیااد ایال هزاا ۴۳دالا از سسی مراو اس ی ا الم شده است، اه حشس واودی آ حدود

برآواد سازما امسا بر اساسه اد افزود یز بایاا ن یاتیها فراا مالتین معافیشسد. به امی برآواد

یاتیمال یداآمدها لاداتد ۸۱تا ۲۱ال )یااد ایلیهزاا م ۲۱۱تا ۰۴۱بالغ بر اشسا یاتیمال

داتد ال ۳۵شسد اه حدود می هزاا میلیااد ایال ۱۱۱مسوسد( است. و این چند قلم بالغ بر

.دهداا تشکیل میداآمدهای مالیاتی مسوسد

یقراا نداشته است. ط یرا دا سطح مطلسبیدا ا ید ناخالن داخلیبه تسل یاتیمال ینس ت داآمدها -

ید ناخالن داخلیبه تسل یاتیمال ینس ت داآمدهاتسسعه، له اول تا پنهم ساپنج یهاپنج دواه برنامه

ن نس ت یه اا(، دا حالی۰)شکل داتد بسده است ۱و ۳.۵، ۱، ۱.3، ۴.3 ترتیربهمتسسط طسابه

یشساهااداتد و دا ۸۵ش ال ااوپا باالتر از یشساهااو یشرفته تنعتیپ یشساهاادا

.است داتد ۲۵تا ۰۱ن یب تسسعهداحال

د یداتد از سا ۲۱ده است حداقل شل کدولت م ،برنامه پنهم تسسعه یلا یهااستیس بر اساس -

ه کنید. ض ن اانز یواا یاا به تندو تسسعه مل ینفتهای فراوادهحاتل از تاداات نفت خام و

ه شده اضاف شدهگفتهاتد دداتد به ۸ساالنه ،( قانس برنامه پنهم تسسعه۳۴ماده ) بر اساس

دلیلبه ۰۸3۴و دا سال شدل ا اساالنه یهادا بسدوه ۰۸3۸ر تا سال یش اخیاست. افزا

تسسعه افت. دا الیحه برنامه ششم یاهش اداتد ۲۱به دوبااهم، یاز تحر یناش یمال یتنرناها

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 65

داتد افزایش یابد و دا دو ۸۱به سهم تندو مهددا ،پیشنهاد شده است از سال سسم برنامه

داتد به آ اضافه شسد. ۲ساالنه ،سال بعد برنامه

اوند داآمدهای مالیاتی -۱شکل

ه از محل امسوه است یدا تسات یانهیآ ، ا ت ااات هز تأمیندگاه ا ت ااات و مناب یاز د -

یدیتسل یهاتیاز اازش افزوده مه س ه فعال یاز بیش یعنیدولت یاتیمال یش داآمدهایافزا

یش رضه خدمات سمیمثابه افزای بهانهیتسات اشد ا ت ااات هزیند. دا اشس تأمینشسا ا

یهاد و پرداختشسیم یتلش یتی ار امسا حایو سا یچس آمسزش، بهداشت، داما ، افاه اوت ا

اما دا د.اننیپرداخت م یخدمات سم ینندگا براااه مصرراست ی تیمنزله قی بهاتیمال

وابستری این ا ت ااات به دهندهنشا های دولت ای دا اابطه با دایافتگذشته اشد ا ت ااات هزینه

تع یری ه بها ، ساید نفت بسده و شکار بین این ا ت ااات و داآمدهای یرنفتی فزاینده بسده است

ها از محل ساید نفت یا ثروت این سال داو ،هدداسری واقعی بسدوه سمی دولت اا نشا می

ای اشسا تح یل ارده و ده است. این امر مشکلی اساسی بر ساخت بسدوهشملی اشسا تأمین

ال للی اه با هدر استشالل اشسا مغایر مسور شده است وابستری اقتصاد اشسا به بازااهای بین

ای با تسوه به تسات ا ت ااات هزینهبهمناب سمی زیادی از مصرر بیش . است افزایش یابد

ای اشسا از بسدوه سمی دا تسلید ناخالن داخلی بیانرر انتشال تدایهی مناب سرمایه بزا حهم

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 66

های مصرفی بسده است. ادامه این اوند با تسوه به مناب های بالشسه مسلد به سسی هزینهظرفیت

و تسلیدی اافی برای انتشال اقتصاد متکی به بنایی رهای زیظرفیت شسدمی س رآینده نفتی دا

و تأمین مناب وایرزین برای بسدوه دولت با مشکل شسدنفت به اقتصادی مستشل از نفت ایهاد ن

.دگردمساوه

داشت یتعسد یاوند یش از انشالب اسالمیپ یهاثابت دا سال یها تیبه ق یانهیا ت ااات هز -

افتیش یافزا ۰۸۵۳ال دا سال یااد ایلیم ۲۱۰۸.3به ۰۸۵۱ دا سالال یااد ایلیم ۳۲۰.۸و از

۰۳ن دواه یا داثابت یها تیبه ق یانهی. نرخ اشد متسسط ساالنه ا ت ااات هز(۸و ۲های )شکل

۳.۵متسسط طسابهو ساالنه شد ین اوند نزولیا ی،داتد بسد. دا دهه اول بعد از انشالب اسالم

یها تیبه ق یانهیاول، دوم و سسم تسسعه ا ت ااات هز یهامه. دا دواه برنایافتاهش اداتد

. دا سدداتد ب ۱.۸ داتد و ۲.3، داتد ۲.۸۲معادل ترتیربهاشد متسسط ساالنه دااایثابت

یها تیبه ق یانهیاوند اشد ا ت ااات هز (،۰۸3۴-۰۸۳۴)برنامه چهاام و پنهم تسسعه یهادواه

دا ای افت. ا ت ااات هزینهیاهش اداتد ۸.۵ش و یداتد افزا ۴.۰ ترتیربهشد و یثابت نزول

عادل اقم مشابه سال میلیااد ایال بسده است اه م ۲۸۱ثابت معادل های به قی ت ۰۸3۴سال

نکرده های ثابت تغییربه قی تای ااات هزینهتسال گذشته ا ۴۱ دا ، اات دیرراست. به ۰۸۵۱

.است رید این ا ت اااتقدات خ زیادااهش معنیبهاست اه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 67

ای و ساید نفتای، ا ت ااات هزینههای سرمایهمشایسه ا ت ااات ت لک دااایی -۲شکل

و ثابت یواا یها تیبه ق یانهیا ت ااات هز -۳شکل

0

500

1000

1500

2000

۰۸۳۱ ۰۸۳۲ ۰۸۳۴ ۰۸۳۱ ۰۸۳۳ ۰۸۳۱ ۰۸۳۲ ۰۸۳۴ ۰۸۳۱ ۰۸۳۳ ۰۸3۱ ۰۸3۲ ۰۸3۴

ل ایاد یاامیلاا هز

ساید نفت

ا ت ااات هزینه ای

ا ت ااات ت لک دااایی های سرمایه ای

-2000

200400600800100012001400160018002000

ال اید یاامیلاا هز

ا ت ااات هزینه ای به قی ت واای ا ت ااات هزینه ای به قی ت ثابت

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 68

( و ا ت ااات ینفتیر یر داآمدهایو سا یاتیمال ین داآمدها )داآمدهایتفاوت ب تراز لیاتی بسدوه -

د بسدوه یود یبندشاخن دا ن ام ط شه ترینمهمتراز این دهد. ی( اا نشا می)واا یانهیهز

ن یاا گرفته شده است. ه چنابه GFS2001 یال للنیاستاندااد ب بر اساس ۰۸۳۰ه از سال ااست

ن یمسوسد ا یسرااهش اها هدر ترینمهماز یکی ،ریساله اخپنج یهابرنامه یلا یهااستیدا س

،گرفتهی تساتهاتأاید با ووسددهد ین شاخن نشا میرد اکده است. لشن ییتفر تعتراز به

ا دوم هایمتسسط دا برنامه طسابهال بسد یااد ایلیم ۰۳۱۱۱حدود ۰۸۳۴ه دا سال اآ یسرا ت

ااد یلیم -۰۳۴۳۴۴ال، یااد ایلیم -۳33۱۱ ال،یااد ایلیم -۰3۲۱۱به حدود ترتیرپنهم تسسعه به

گرددبرمی ۰۸3۴ سال بهرد آ کن لیافته است. آخریش یال افزایااد ایلیم -۴۱۵۱۱۱ال و یا

تنهانه یدواه مساد براس دامزبسا یسرا ،رری اات د. بهاست الیااد ایلیهزاا م -۵3۳ه حدود ا

ن یا بره از ینتسسعه چهاام و پنهم یهابرنامه دابرابر شده است. ۸۴ه حدود کافته بلیاهش نا

ین تراز وابستریا یسراه است. شدبرابر پنجحدود یسران یا ،شدهتأاید خاص طسابهن شاخ

ش یق افزاید از طریه باادهد یدولت به مناب حاتل از تاداات نفت اا نشا م یانهیا ت ااات هز

افت.ییاهش ما یانهیدا ا ت ااات هز ییوساهش و ترفهیا ا داآمدها

داتد ۲۱ تر از اسال گذشته ۲۱ یشسا طادا ید ناخالن داخلیبه تسل یانهینس ت ا ت ااات هز -

ده استیداتد اس ۰۴داشته و به حدود یاهشا یر اوندیاخ یهادا سال خصسصبه اه بسده

ها ن نس تیترنییپااز یکی یدااا را یهد ادیز نشا مین شاخن نیا یال للنیسه بی. مشا(۴)شکل

داتد ۳۱ه حدود ا داشتتسوه بایدن ا ت ااات یدا ا ییوسترفه نه است. دا خصسصین زمیدا ا

یت ملیو دفا و امن یاوت ا تأمینمربسط به چهاا فصل آمسزش، بهداشت، یانهیا ت ااات هز

ایا ندااد کا امیآنها یق واگذاایاز طر ییوسو ترفه است یتی ا ده حا طسابهه اشسد یم

۰۱ ، مادهیاقتصاد مشاومت یلا یهااستیس ۰۱منداا دا بند ام کاح یمحدود است. ال ته اورا

استشراا ن ام خصسصبهو یاداا ی ال یو مصسبات شساا یشسات خدمات یریقانس مد

ن یدا ا ییوسو ترفه یانهیا ت ااات هز یواش بهرهیتساند به افزایرد مکبر ل یم تن یزیابسدوه

ها )مانند از بیش یبعض یفعل ی سدهاااف یتساند برایاز آ م یه بیشاشسد منهر ا ت ااات

کل ا ت ااات ت لی که به تیو بش برسد( به مصرر یو امسا دفا یامسا سالمت، افاه اوت ا

شده دا ت ام یاست مطر ن دا خصسص تحشق سیابد. بنابرایاختصاص یاهیسرما یهاییدااا

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 69

اهش او یبه مناب نفت یانهیا ت ااات هز یاکاهش اتانه یشده دا زمی ابالغلا یهااستیس

یاتیمال یداآمدها خصسصبهدولت یش تسا داآمدید به افزایشتر بای، تسوه بیاتیتراز ل یسرا

ا ت ااات یواش بهرهیرد با هدر افزاکبر ل یم تن یزیاطرر و استشراا ن ام بسدوهیکاز

.رر معطسر شسدیاز طرر د یانهیهز

ت یها ماهاز طر یدهد تعدادینشا م یاهیسرما یهاییداااکت ل یهاطر ت یوضع یبراس -

ی اها به تحشق اهدار ن طر یا یه اوراااست یمعنین بدا . اداادو مست ر یوااهای تیفعال

ا و یستن یامل طر راناات یز واود خصستیها ناز طر ینیساهد شد. تعدادمنهر تسسعه ب

:شده است ر اوراین زیچند نشن از نشاا ی یکن شتدا ووسد

یاتل ین مشیصات اوزاییها و برآوادها و تعه نششهیا ات ام مطالعات و تهی شد بدو انهام •

؛طر ی او هدر

؛طر یزا سسددهین مییو تع یطیمحستیو ز ی، اقتصادیه فنیتسو هایبدو ووسد گزااش •

؛ وطر یمناسر اورا یدهو سازما داد رد نحسه انهامای و مشینبندبدو زما •

.مالی اورای طر ربدو تسوه به امکانات دستیابی به ساید ی •

)داتد( تسلید ناخالن داخلیای به نس ت ا ت ااات هزینه -4شکل

0

5

10

15

20

25

۱۳۷۴۱۳۷۵۱۳۷۶۱۳۷۷۱۳۷۸۱۳۷۹۱۳۸۰۱۳۸۱۱۳۸۲۱۳۸۳۱۳۸۴۱۳۸۵۱۳۸۶۱۳۸۷۱۳۸۸۱۳۸۹۱۳۹۰۱۳۹۱۱۳۹۲۱۳۹۳۱۳۹۴

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 71

ینه دا زم یالتکاز ووسد مش ایحا یاهیسرما یهاییدااا کرد پرداخت ا ت ااات ت لک ل یبراس -

اسفند پرداخت داتد از ا ت ااات دا ۸۳حدود ،۰۸3۱پرداخت است. دا سال بندی وضعیت زما

، ۰۸3۰ماهه دوم سال بسده است. دا سال شش لان ماه به اندازه یدا ا یزا پرداختیشده و م

ماهانه بسده است. یبرابر متسسط پرداخت پنجه اماه پرداخت شده این داتد ا ت ااات دا ۴۰حدود

برابر ۳.۵این ماه یهاو پرداخت پرداخت شدهد از ا ت ااات دا اسفند دات ۴۳، ۰۸3۲دا سال

،ماهه اولسهداتد ا ت ااات دا ۱.3حدود ،۰۸3۸متسسط ماهانه بسده است. دا سال یپرداخت

ماهه چهاام پرداخت سهداتد دا ۲۱ماهه سسم و داتد دا سه ۴۰ماهه دوم، دا سهداتد ۸۳.۰

د مربسط به اسفند بسده است.دات ۰۴چهاام، ماههداتد سه ۲۱اه از شده

از یطر با ا ت اا مساد ن ۲3۱۱بالغ بر ۰۸3۲سال یاهیسرما یهاییدااا کت ل یهاتعداد طر -

زا یه با تسوه به ما ی ات ام استتعهدات مربسط به آنها برا یفایا یال برایااد ایلیهزاا م ۴۱۱۱

۰۱ثابت حداقل یها تیها به قن طر یا یاورا ی، زما الزم برا۰۸3۴ا ت ااات مصسب سال

ه مشرا ا ییهاداتد از پروژه ۲۸.۱ شر مانده و یها از برنامه زمانداتد از پروژه ۳۳سال است.

۰۰.۳ یمل ی ران یهاپروژه یمدت اورا ین وزنیانری. مت ام شده استد ی برسبرداابسده به بهره

سال ۲.۱د یود یهاپروژه یل است. متسسط مدت اوراسا ۰۵.۴افته یی خات ههاسال و پروژه

شده است. ینیبشیپ

یمال یهااستیشنهاد قواعد سیپ -4

بودجه یب و اجرایه و تصویقواعد ته -4-۱

چهااچسبن یتدو بااا ان ید. اشس نییتعن بسدوه یتدو فرایند ید از ابتدایبا یمال یهاتیمحدود -

م کند( یمش یزیا)برنامه ید مناب مالیقگرفتن دان ربا و هانهیق هزیدق یزیاو برنامه یابسدوه

امکا د یبسدوه بااز هنندااستفاده یهادستراه ن بسدوه،یتدو فرایند یاز ه ا ابتدا است.

ه یته فرایند ید از ابتدایاو بانیاز ا دسترس داشته باشند. مناب دااز یشیدق یهاشاخن ینیبشیپ

بیش یهانهیاز سش هز ی یطسا تشرو به سدهمطل ب یمال یهاتیمحدودن بسدوه از یو تدو

داشته باشند. یآگاهز ینمربسط به خسد

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 7۱

باشند. گسپاسخ شا یهابرنامه یدا ق ال اورا ییاورا یهاند وزااتیانهایهاب میا یاتی ل اااایی -

و یطراح یبرا یافاااات یاخته مناب و ادانست گسییپاسختسا آنها اا مسظ به یم یال ته زمان

یدا تسز بازنرری اشساهااز ین امر دا برخیاا داشته باشند. ایدا اختشا یهابرنامه یاورا

طل د.یبسدوه م نیتدودا اا ها تیمسئسل

دولت دا برابر مردم است. قسه گسییپاسختحشق اتل یبرا یاستهیراه مناسر و شایقسه مشننه وا -

دولت دا دست یشنهادیها و بسدوه پاستیس یبراس یل الزم اا برایا و وساد ابزااهیمشننه با

داشته باشد

یبراس یبرا یافابه مهلس ااائه شسد تا مهلس فرتت ید دا زما مناسر و مشتضیبسدوه با -

، داشته باشد.یرات مع سل، ق ل از آ از سال مالابسدوه و انهام مذا

ن اسهت بهه سامهل کدولت، گاه م یهانهیش هزیمهلس دا وهت افزا یمهاا فشاا احت ال یبرا

از باشهد )مهثال هرگسنهه یه ن ارد قدات مهلهس دا اتهال بسدوهه محدود رایب ی دا قانس ابازداانده

ید بها اقهدام و رانه یه شهسد با یدولت م یاهش داآمدهااا یها نهیش هزیه مسور افزاااتال بسدوه

ل دولهت اه اهش داآمهد اه ا یل ا یهانهیش هزیبه افزا ین اقدامیه چنایطسامتشابل ه راه باشد، به

د یر شهس د تصهس یه با ید فشط دا تساتیم بر بسدوه دولت دااه اثر مستشا ینین قسانینشسد(. ه چنمنهر

د.یده باشدولت اس تأییدم آ به یا ض ایبسدوه چهااچسبه دا ا

تساند دا این زمینه مساد تسوه قراا گیرد سش تغییر ای اه میقا ده ،بر اساس تهربه گذشته -

داتد است. ۲میزا ش تغییر مناب و مصاار سمی بهداتد و س ۱.۵ مشداابسدوه ال اشسا به

ض ن اینکه اتل حفظ تراز بسدوه باید ه سااه مساد ن ر باشد.

یمنابع و مصارف عموم یهااستیقواعد س -4-۲

ههای مهالی مربهسط بهه منهاب و های ق لهی، قسا هد سیاسهت شده دا بیشکات مطر بر اساس ن

مصاار سمی دولت دا گذشته لکرد مناسر و مطلسبی نداشته است. دلیل این امهر نیهز تهداوم یها

های اخیر است، از و له:های مالی دا سالسیر نزولی شاخن

ترین شاخن قا ده سیاست مالی اه مهم نسا تداوم و تشدید اسری تراز لیاتی بسدوه به -

طرر و دم ایهاد تحسل دا ناشی از اشد اند داآمدهای مالیاتی و سایر داآمدهای یرنفتی از یک

ای از طرر دیرر بسده است؛مدیریت ا ت ااات هزینه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 7۲

تداوم وابستری بسدوه دولت به مناب حاتل از تاداات نفت؛ -

های آینده و انداز برای نسلانندگی، پسی سه نشش تث یتنااااایی تندو تسسعه ملی دا ایفا -

گذاای؛ وسرمایه تأمین مناب مالی برای

ای، افزایش های سرمایههای ت لک داااییا سد مناب برای تأمین ا ت ااات مساد نیاز طر -

ه ها، دم واگذاای و بشد زما اورای طر ابط، طسالنیت ام و تعهدات ذیهای نی هطر

ها.اشتراک گذاشتن طر

بسد مشکالت یادشده، قسا د سیاستی پیشنهادی باید حالت ترای ی داشته باشهد با تسوه به متنس

تا برای اف مشکالت مزبسا اااا باشد. دا ادامه به این قسا د اه بایهد تسممها مهساد اوهرا قهراا گیهرد

شسد:اشااه می

۱یاتیمال یهااستیقواعد س -4-۲-۱

بسد ی، محدوداتیمال یسنت یهاا به اوشکشسا، اتادا یاتیسشش مالابسد یینل پایز دالا یکی -

، «ات بر ثروت خالنیمال»چس یتین و پرظرفینس یهاسهیو دم استفاده از ش یاتیمال یهاهیپا

است. ۲«یهش اازش سرمایات بر افزایمال»و « ات بر مه س داآمدیمال»

ها پذیر مؤدیا )اازش داااییهای مالیاتم نای اازش خالن داااییمالیات بر ثروت خالن بر -

تسات ناپیسسته )مسسسم به مالیات بر سرمایه( یا ساالنه اخذ ابط( یا بههای ذیمنهای اازش بدهی

ایزی شسد و تشکیالت مناس ی داشته باشد مک ل طسا مطلسبی طر گردد. این مالیات اگر بهمی

بیشد. داآمد اشیاص است و دالت مالیاتی اا دا سطح باالتری تحشق میخسبی برای مالیات بر

طسا مستشیم متسوه ثروت های مه ی دااد، از و له اینکه بهخالن ویژگی مالیات بر ثروت

شسد و ووه تصا دی نشده ت ایز قائل میشده و اسرشسد، بین داآمدهای اسرشده میو

ا داآمدی ااتشا می هایویژه دا گروهها اا بهمالیات دهد. بنابراین مالیات بر ثروت خالن ه راه ب

شسد. الوه بر این، ها با تسوه به تسا پرداخت افراد میمالیات بر داآمد، مسور تسزی بهتر مالیات

مالیات بر ثروت خالن از طریق تسزی مهدد ثروت، ولسگیری از تکاثر آ و تشسیق استفاده مؤثرتر

ااا اود.تسات ابزاا مفیدی برای مشاتد اتالحات اقتصادی و اوت ا ی بهتساند بهیها ماز دااایی

های مالیاتی اوس شسد.بیشتر به خالته گزااش سیاست برای اطال ات .۰

۲. capital gains tax

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 7۳

چنین های تسزی داآمد و ااهش فشر و همالیات بر مه س داآمد ابزاا مه ی دا اورای سیاست -

انداز اثرگذاا است اود. این مالیات دا انتیاب بین مصرر و پسش اا میم اازه با قاچا و فساد به

یهه و ت ام داآمدهایه ندااد. مه س داآمد نتیاا و سرماا یهابر نهاده زیادیم و یاثر مستشو

، دااد یااآمداات بر مه س داآمد فعال و یه مالیه پاا یاتیمال یهااشیاص است. دا ن ام

داآمد ات بر مه س ین ام مال یکدا چس . شسدانهام مین ااه یز از ه یها نااانهیپرداخت

یهاه الوه بر اطال ات ت ام داآمدها، مشیصهاند ایاتینامه مالاشیاص مسظ به ااائه اظهاا

تنهانهن اطال ات یشسد، با داشتن ایز شامل میاا ن آنهاشین و خانساده یو اقتصاد یاوت ا

ن یه بکلب ،پردازندیات ن یات است مالی تر از داآمد مش سل مالاه داآمد ساالنه آنها ا ییخانسااها

ه اوااه انفره یک خانساده چندند و داآمد دااد و ای مین خسد زندگیه با والداشین مهرد یک

یکا از یه فرد معلسل دااند ا ییهاا خانسادهید، اویا دانشراه میپردازند و فرزند آنها به مداسه یم

ات پرداخت یرر مالید اتنهنهر یفش هایتفاوت خساهد بسد. خانساده انندیم یفرد سال ند نرهداا

رد.یگیز به آنها تعلق میااانه نی نسا به یه م لغکد، بلنناین

ی دالت اوت ا ین برقراایو ه چن یه از ون ه اقتصادیش اازش سرمایات بر افزایت مالیاه -

ش ین است افزاکچه م دهد و اگریش میات اا افزایه تسا پرداخت مالیش اازش سرمایاست. افزا

ل دهد، سهم آ دا داآمد کیل داآمد اا تشااز یزینشده سهم ناچدادهینه تشییسرمااازش

ش یات بر افزایمال ین، برقراایداآمد است. بنابراام یهاشتر از گروهیباال ب یداآمد یهاگروه

یشساهااخاص دا یهاگروه داز ثروت ااهش ت رادااد و دا یتصا د یه ووهیاازش سرما

یکی نشش آ دا ه یش اازش سرمایات بر افزایمال یاست. از ووسه مهم اقتصاد مؤثر تسسعهداحال

ییهایگذااهیق سرمایتشس یررید ون و ساخت ا یسسداگرانه دا زم یهاتیرد فعالمحدودا

از ی ده ناش طسابهن و ساخت ا یسسداگرانه دا زم یهاتیدااد. فعال یاقتصاد یاابراه ااست

تسسعه است. داحال یشساهاا یت اتلیه خصستااست ینیو اوند شهرنش تیتسام، اشد و ع

ن یمساد ن ر و ه چن یهاتیسسد فعالی بهگذااهیر سرماایر ترییات دا تغین نس مالیاابرد اابه

شه دا یه ه ا یلیدال ترینمهماز یکیاست. مؤثراا یشسا بساه دا یسرما کهاد تحریا دا

ن ن ام یچن یاورا یآ است. برا یاورا ین مالیشسد باا سنری نسا مات یمیالفت با این نس مال

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 74

ن یاا داشتن ایافراد، مدت زما دا اخت ییزا دااایدا خصسص م یشینیاز به اطال ات دق یاتیمال

است.د و اازش فروش آنهینه تسلیها و هزییدااا

یفراوان تأاید یاتیمال یهاتیحذر معاف بر اسالمی ساله تسسعه بعد از انشالبپنجهای دا برنامه -

ن یها اتین معافین اییتع یبرا یهاد نشده است. اوش منطشینه این زمیدا ا یتحسل اساس اما، شده

شتر از یها نس ت به داآمد سرانه بتیاختالر سطح معاف تسسعهداحال یشساهااه دا ااست

ند. دا داا یتر یضع ییوران ام ا تسسعهداحال یشساهاارا یباشد، ز یشرفته تنعتیپ یشساهاا

تنعت ویژهبه یاقتصادهای زه دا بیشیهاد انریا برای یاتیمال یهاتیز از معافیمسااد ن یبرخ

یزه الزم برایتساند انریها ن تید تسوه داشت استفاده از معافینه باین زمیشسد. دا ایاستفاده م

تساند ید مشسانهام داستیبهآ یاگر طراحن آ شسد. ال ته یرزیو وا و را انداا یگذااهیسرما

باشد. دا مسااد مؤثرمساد ن ر یهات آ دا وهت هدریو هدا یداخل یهاهیوذب سرما دا

یاا برا یم الغ یتسا از محل ا ت ااات سمیم یاتیمال تیت ظرفیو دا وهت شفاف یضروا

.ات به نرخ تفر(یو را آ دان ر گرفت )مال

یکد، داشتن ی دااتر از داآمد مل یسر یاشد یدولت یهانهیمع سل هز طسابهه کنیبا تسوه به ا -

های تر از پایه یسر یاتیمال یآ داآمدها ه داا ین ام دااد؛ یت خاتیاه یاتیشش مالان ام با

یباشد. برخ یاتیمال یهاش نرخید و افزاین ودیاز به وض قسانیه نکنیابد، بدو ایش یمالیاتی افزا

:از است اات ین ن امیچن یهایژگیاز و

دااند، یه اشد باالترا یاقتصادهای ات از بیشیاخذ مال •

ات از داآمد و سسدیبر اخذ مال تأاید •

یشتری دااند، وب ییو تشاضا یشش داآمداه ا یمصرف یاالهااات از آ دسته از یاخذ مال •

.حهم آ ( بر اساسنه اال )وااازش بر اساس یاتیمال یهاوض نرخ •

ینهه اداا یرد هزاه با حداقلاات ه ریمال یرد گردآوااینهبه دن البهد یات ودیمال ین ام اداا

ییات آنهها یه مال یآواو ه یهها ن ن امیااآمدترادهندگا است. یاتمال خوداظهاری یهانهیو هز

ا یه ههه متسل یو دا نت ننهد اخسد اا داوطل انه پرداخهت یاتیدهندگا تعهدات مالیاتمال بیشتره ا است

یات خهسدداا یه ه از پرداخهت مال اه ننهد از اه دهنهدگانی مت ر یهات ات بتسانند تالش خسد اا بر مالیمال

دااای یاتیه ه ن هام ادااه مال اه ننهد ایمه یاظهاای خسداایاخت طسابه یدهندگا زمانیاتنند. مالایم

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 75

ر باشد:یز یهایژگیو

ااائه خدمت باشد و با آمسزش و یاای آنا ا ک اند دهندگا با هدر افتاا نس ت به مالیات -

تعهدات خسد اا ایفا ن ایند،

اااگیری سازواااهای تن یهی مسان قسی برای دم خسداظهاای های بازاسی مؤثر و بهبا برنامه -

ایهاد اند، و

دهندگا دا وهت اورای ادالنه قسانین مالیاتی باشد.شفار بسده و از ن ر مالیات -

ن نحهس یبه بهتهر ۰نیتشییک ن ام خسد باداوطل انه یاظهااخسددهد یشساها نشا ماات یتهرب

گردد.یحاتل م

تهرین قا هده ترین ههدر ا هی بهرای مههم شده و لکرد گذشته، منطشیبا تسوه به نکات گفته

داتهد ۳طسا متسسط مدت بههای مالیاتی یعنی نس ت مالیات به تسلید ناخالن داخلی دا میا سیاست

داتد است. دستیابی به این ههدر هالوه بهر قسا هد مهالی ذارشهده 3ساله و دا پایا یک دواه پنج

وهام مالیهاتی، ، اورای اامهل طهر اشسا مستلزم انهام اتالحات ساختاای دا سازما امسا مالیاتی

حذر فراا مالیاتی است.ها، استشراا ن ام خسداظهاای مالیاتی و حذر معافیت

مربوط به منابع حاصل از صادرات نفت یهااستیقواعد س -4-۲-۲

های الی برنامه ششم تسسعه و سایر بندهای مرت ط با آ ، ابال هی مشهام مع هم سیاست از ۰۱بند

تغییر نراه به نفت و داآمدهای حاتل از آ ، از مناب تهأمین بسدوهه هسمی »اه ری، اه دولت اا به

تساند نسیدبیش فصهل نهسینی دا تسسهعه تهنعت خساند، میمی« های زاینده اقتصادیبه مناب سرمایه

نسا مناب تهأمین بسدوهه هسمی بلکهه تنها بهدا اشسا باشد، زیرا سرانهام بیش نفت و گاز نه نفت

گهذاای و ایههاد های اقتصهادی سهسدآوا اهه زاینهده داآمهد و سهرمایه های مهم فعالیتمثابه بیشبه

عه های الی برنامه ششهم تسسه شسد. بندهای سیاستهای تسسعه تلشی میفرتت شغلی است دا برنامه

شر زیر است:ابال ی مشام مع م اه ری به

تغییر نراه به نفت و گاز و داآمدهای حاتل از آ ، از من تأمین بسدوه هسمی بهه منهاب و -۰۱

های زاینده اقتصادی.سرمایه

۰. self assessment

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 76

تک یل زنهیره اازش تنعت نفت و گاز و ااهش شدت انرژی. -۰۰

ههای ااتشهار )نهه گذاای دا فعالیهت مایههای یردولتی برای سرح ایت از تأسیس شرات -۰۲

ویهژه میهادین مشهترک دا چههااچسب برداای و تسسعه میهادین نفهت و گهاز اشهسا بهه مالکیت(، بهره

قانس اساسی. ۴۴های الی اتل سیاست

هههای پراانههده و هههای تهدیدپههذیر و نههسین و گسههترش نیروگههاه افههزایش سهههم انههرژی -۰۸

مشیاس.اسچک

برداای از گازههای ه هراه تسلیهد دا الیهه آوای، مهاا، انترل و بهرهو هایطر واگذاای -۰۵

میادین نفت و تأسیسات تنعت نفت به مردم.

افزایش اازش افزوده از طریق تک یهل زنهیهره اازش تهنعت نفهت و گهاز و تسسهعه تسلیهد -۰۱

ااالهای دااای بازده بهینه )بر اساس شاخن شدت مصرر انرژی(.

بنیها ههای دانهش ن سد تنای باالدستی نفت و گاز با تأسیس و تشسیت شراتبنیا دانش -۰۳

من سا افزایش خسدافایی.اوای بهبرای طراحی، مهندسی، ساخت، نصر تههیزات و انتشال فنّ

های نفت و گاز.افزایش مست ر ضریر بازیافت و برداشت نهایی از میاز و چاه -۰۳

دسهت ی دااد اه بدو تحشق آنها پیشرفتی دا ایهن زمینهه بهه شده الزاماتهای گفتهاورای سیاست

ههای ههای دولتهی دا فعالیهت های خصستی نیهز دا انهاا شهرات نیساهد آمد. اگر قراا است شرات

های نفهت و گهاز فعهال شهسند، نیازمنهد قهسانین و مشهراات یکسها بها دستی بیشباالدستی و پایین

شر زیر است:این زمینه به اند. بیشی از الزامات داهای دولتیشرات

اتال قسانین و مشراات برای ایهاد واذبه اقتصادی و شفافیت برای ولسگیری از فشااهای -

اوت ا ی،

های نفتی مناسر و تاحر فنّاوای، وایهاد فضای اقابتی و ادالنه برای انتیاب شرات -

.هاشد آنتهربه و وهانیایهاد فضای مناسر برای مشااات پی انکااا داخلی برای اسر -

ه چنین دا خصسص قا ده مالی تسزی مناب مالی بیش نفت و اابطه بین دولهت و شهرات ملهی

الیحهه برنامهه چههاام تسسهعه مهساد ن هر قهراا ۸شسد الرسیی ش یه متن ماده نفت ایرا ، پیشنهاد می

شهس دولتهی نفهت اهه پهس از خیز دنیا، حگیرد. دا ماده مزبسا، مشابه بسیاای دیرر از اشساهای نفت

، «مالکانهه نفهت خهام بهره»شسد شامل داای ال( من سا میاستیراا به حساب بستانکاا دولت )خزانه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 77

نحسی تعیین شسد اه منهاب الزم است. حشس ویژه باید به« حشس ویژه»و « مالکانه گاز ط یعی بهره»

ههای من ساشهده دا گهذاای و انههام سهرمایه تسسعه ظرفیت، بازپرداخت تعههدات اا برای تداوم تسلید،

برنامه ششم برای ااتشای قدات اقابت اقتصادی و حفظ وایراه ایرا دا بازااهای نفت و گهاز و تهأمین

نیازهای داخلی فراهم آواد و لیات شرات ه راه با سسد متعاار باشد.

ا بیش نفهت انههام نشهده و گذاای الزم ددلیل تحریم، سرمایههای اخیر به الوه بر این دا سال

های تسسعه دا خصسص افزایش ظرفیهت تسلیهد محشهق نشهده، بلکهه تنها اهدار مساد ن ر دا برنامهنه

دلیل ااهش قدات اقهابتی، سههم زیهادی از های محسسس تسات گرفته است. ض ن اینکه بهااهش

یهن زمینهه انههام گیهرد. بازاا تاداات نفت از دولت افته است. لهذا الزم اسهت اقهدامات و رانهی دا ا

گهذاای، بنابراین ض ن اورای پیشنهادهای یادشده، ضروای است برای تأمین مناب الزم برای سرمایه

تهسات سهم نفت از مناب حاتل از تاداات نفت و میعانات گازی افهزایش یابهد و میهزا آ چهه بهه

فزایش یابد.داتد ا ۲۱داتد فعلی به حداقل ۰۴.۵بهره مالکانه یا سهم از حدود

یانهیمربوط به اعتبارات هز یهااستیقواعد س -4-۲-۳

ای بایهد بهر های مالی ا ت هااات هزینهه های ق ل، قسا د سیاستبر اساس مطالر مذاسا دا بیش

های ساالنه است اهه اساس دو محسا اساسی تن یم شسد. محسا اول قسا د مربسط به چهااچسب بسدوه

گیهرد. محهسا دوم اتهال ااهش اسری تهراز لیهاتی بسدوهه اا دابرمهی طسا ده تأمین هدر به

وای ا ت هااات و اقتصهادی و ای اسهت اهه ههدر اتهلی آ افهزایش بههره ساختاا ا ت ااات هزینهه

ارد آ است. دا زمینه تأمین هدر ااهش اسری تهراز لیهاتی )تفهاوت بهین داآمهدها و ایبرنامه

ههای ای بهه قی هت مالح ات مربسط به ث ات تشری هی ا ت هااات هزینهه ای( با تسوه بها ت ااات هزینه

داتهدی نسه ت ایهن ا ت هااات بهه تسلیهد ۰۱سال گذشته و ه چنین اهاهش بهیش از ۴۱ثابت دا

داتد ایهن ا ت هااات مربهسط ۳۵خصسص این نکته اه بیش از به-سال گذشته ۰۱ناخالن داخلی دا

امکها اهاهش یها -شهسد مت و تأمین و افاه اوت ها ی مهی به چهاا بیش امسا دفا ی، آمسزش، سال

لذا بیشتر تالش دولت باید معطسر به افزایش ظرفیت اسهر داآمهدها ووسد ندااد. وسیی تشری ا ترفه

شسد اه دا بیش مربسط به داآمدهای مالیاتی بر آ تأاید شد.

ن براسههی اوههرای شههده دا ایه ای پیشهنهاد مطههر دا خصهسص تغییههر سهاختاا ا ت ههااات هزینههه

مدت میااا دولتی اسهت. تهیهه و اوهرای یهک ایزی م تنی بر لکرد دا یک چهااچسب میا بسدوه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 78

چهااچسب میهزا میهااا دولتهی دا یهک فراینهد یکپااچهه از بهاال بهه پهایین و از پهایین بهه بهاالی

گیرد:ایزی ااه ردی دا شش مرحله زیر انهام میبرنامه

منهاب ینه یبشیپ یبرا آ از شده وه یته یال اقتصادا چهااچسب ،ن مرحلهیدا ا -مرحله اول

.شسدمی و مصاار بسدوه دا دواه مساد ن ر )دو تا سه سال( استفاده

رد اوهرا که بهر ل یم تن یزیان مرحله، سه مرحله از مراحل چهااگانه بسدوهیدا ا -مرحله دوم

ن یهی ، تعیهی اورا یهها دسهتراه یهها تیه فعالو ییاورا یهابرنامه یو احصا ینیشامل بازب شسد اهمی

هها برنامهه یابینهیها، هزها و برنامهتیاز فعالهریک مربسط به ی ا یهارد و هدرک ل یهاشاخن

یی استاورا یهادستراه یشده از سسااالها و خدمات ااائهشده ینه ت امن هزییها و تعتیو فعال

یدسهتراهها یشهنهاد یپ یابیینههه هزیو نت یال اقتصادا چهااچسببا داشتن -مرحله سوم

ن یه نهد. ا ایمه یااه هرد یانهه یهز چهااچسب یکه یاقدام به ته یزیا، دستراه مسئسل بسدوهییاورا

اا یبیشه ینو به یبیشه یه ا ت هااات داو تسز یبهرا یریه گمیل و تصه یه ه و تحلیه تهز چههااچسب

بعهد یهها بسدوه سهال اول و سهال یا ت ااات بران سش ییتع یه م ناکنید، ض ن اانیر میپذا کام

خساهد بسد.

ن یتیصه دا مهساد ج مرحلهه سهسم ینتا بر اساس هیئت وزیرا ،ن مرحلهیدا ا -مرحله چهارم

یهها ن سهش ا ت هااات دسهتراه یهی م شامل تعین تص یرد و ایگیم میها تص تیاولس یمناب بر م نا

نده است.یسال آ سهتا دودا ییاورا

، دا بهرآواد یابال ه یهها سهش یم نها ربه یهی اورا یهان مرحله، دستراهیدا ا -پنجممرحله

ههه اا بهه دسهتراه یآوانهد و نت ی ل مه بازنرری الزم اا بهه خسد یابط اولیو ا ت ااات ذ ی ااهدار

ند.انیا الم م یزیابسدوه یزامر

دا دسهتراه یهی اورا یهادستراه یشده از سسالااس ییاورا هایبسدوه دستراه -مرحله ششم

ر یتصهس یحهه بسدوهه بهرا ی، الهیئت وزیرا ر دا یشده و پس از تصس یبندو یزیابسدوه یزامر

د.شسیبه مهلس ااائه م

یاهیسرما یهاییدارا کمربوط به اعتبارات تمل یهااستیقواعد س -4-۲-4

ای دا گذشته چند نکته حهائز اه یهت اسهت. نیسهت های سرمایهدا مساد ا ت ااات ت لک دااایی

شهده و سههم ههای زیربنهایی مهی آنکه سهم ده این ا ت هااات دا گذشهته تهرر ایههاد ظرفیهت

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 79

ههای ای ناچیز بهسده اسهت. دا سهال های سرمایههای تسلیدی دا ا ت ااات ت لک داااییگذاایسرمایه

طهسا هده بر ههده بیهش خصستهی های تسلیهدی بهه انشالب اسالمی وظیفه ایهاد ظرفیتق ل از

دلیل ماهیهت ن هام حهاام بیشهتر ت ایهل بهه انههام امهسا گذاشته شده بسد و چس بیش خصستی به

لکرد آ ا لر دا وهت ایهاد تنای مسنتاژ و امسا وااداتهی شهکل گرفتهه بهسد. گری داشت،واسطه

گهذاای بیهش خصستهی دا ههای سهرمایه فعالیهت ز انشالب اسهالمی اهه اساسها های پس ادا سال

های مسلد با ااسد اساسی مساوه بسد، بیش دولتی نیز بها تسوهه بهه تعههدات مربهسط بهه اوهرای زمینه

ای گهام خیلهی ههای سهرمایه های نات ام گذشته دا وهت تغییر ترایر ا ت هااات ت لهک دااایهی طر

مؤثری برنداشته است.

ههای ههای ت لهک دااایهی ایزی اشسا، تعهداد طهر ر اساس اطال ات سازما مدیریت و برنامهب

ههزاا میلیهااد ایهال بهرای ایفهای ۴۱۱۱طر با ا ت اا مساد نیهاز ۲3۱۱بالغ بر ۰۸3۲ای سال سرمایه

، زمها ۰۸3۴تعهدات مربسط به آنها برای ات ام است، اه با تسوه بهه میهزا ا ت هااات مصهسب سهال

ههای سال اسهت. گهزااش براسهی طهر ۰۱های ثابت حداقل ها به قی تزم برای اورای این طر ال

۳۳دههد ایهزی اشهسا نشها مهی سازما مدیریت و برنامهه ۰۸3۲ای سال های سرمایهت لک دااایی

ههایی اهه مشهرا بهسده بهه داتهد از پهروژه ۲۸.۱هها از برنامهه زمهانی شهر مانهده و داتد از پهروژه

سهال و ۰۰.۳ههای رانهی ملهی داای برسد ت ام شده است. میانرین وزنی مدت اورای پروژهبربهره

بینهی سهال پهیش ۲.۱های ودیهد سال است. متسسط مدت اورای پروژه ۰۵.۴های خات ه یافته پروژه

شده است.

گذاای بیش خصستی به مسیر رضه خدمات هسمی )ن یهر های اخیر با وذب سرمایهدا سال

های سمی دولتی و قضایی و بهداشهت و آمهسزش و آهن و آب و فاضالب تا ساخت ا ی ااههاش که

مشهااات بیهش خصستهی بهرای ااائهه خهدمات »وازش سمی(، چهااچسب حشسقی ودیدی به نام

ههای معرفی شهد. پهاگرفتن ایهن اوش و تضه ین « پی انکاا-ااافرما»وای مفهسم سنتی به« سمی

تسانست مهردم اا از بسهیاای از های اسچک و بزا میگذاای سرمایهسرمایه شده برای امنیتشناخته

اسها سهس دههد. بیهش خصستهی سه ت سهاختن تأسیسهات خهدمات های یرتسلیدی بهه فعالیت

تسانست با ساختن و ادااه این بناها هم دا احداث و هم دا ادااه، مناف هر دو طهرر اا بهتهر حفهظ می

گر ا یت و ایفیهت خهدمات اسهت اناا مردم و به ن ایندگی از آنها مطال هاند. دولت دا این اوش دا

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 81

ههای خریهد وای مالکیت و ادااه تأسیسات و رضهه خهدمات بایهد ت هام یها بیشهی از هزینهه اه به

شده به مردم اا دا قالر قرااداد داازمدت با بیش خصستی از بسدوهه تهأمین انهد. بهه ه هین رضه

ساله پنهم تسسهعه، احکهامی دا بسدوهه من هسا شهد اهه قانس برنامه پنج ۲۰۴من سا دا ااستای ماده

بینی سازواااهای الزم لکردی نداشته است.دلیل دم پیشبه

بیشهی از مشهراات قانس الحا برخی از مساد بهه قهانس تن هیم ۲۳به استناد ماده ۰۸3۴دا سال

ت هام، ای ودید، نی هه های سرمایهک داااییهای ت ل(، دستساالع ل شرایط واگذاای طر ۲مالی دولت )

برداای به بیش یردولتی تصسیر شد. با اوهرای ایهن دسهتساالع ل و اهاابرد شده و آماده بهرهتک یل

تسا انت اا داشهت گهام مه هی دا ابط دا این براسی، میگردش ااا مذاسا دا بیش مروا ادبیات ذی

ای بها مشهااات بیهش خصستهی و دا نتیههه سرمایه هایهای ت لک داااییواگذاای یا اورای طر

ای و پرداخهت وای ا ت هااات هزینهه تسری دا اورای آنها و آزادشد مناب مسوسد برای ااتشهای بههره

های دولت برداشته شسد.بدهی

یینها یبندجمع -4-۲-5

ایهزی سدوهه های مالی ن هام ب بر اساس قسا د مالی فس ، پیشنهاد ترای ی زیر برای قسا د سیاست

شسد:ایرا مطر می

های مالی قط وابستری بسدوه بهه منهاب حاتهل از تهاداات ترین هدر قسا د سیاستمهم -۰

مهدت اسهت. نفت و به بیا دیرر ااهش تدایهی اسری تراز لیاتی و بهه تفراسهید آ دا میها

من سا:بدین

ای ثابت و ااهش نسه ت ا ت هااات هزینهه های ای به قی تبا تسوه به ث ات ا ت ااات هزینه -ال

ههای حهاا یتی، نسه ت خصهسص دا بیهش به تسلید ناخالن داخلی، برای تشسیت ایهن ا ت هااات بهه

مهدت بهه میهزا تدایج افزایش و دا پایا یک دواه میا ای به تسلید ناخالن داخلی بها ت ااات هزینه

د برسد.دات ۰۵.۵متسسط آ دا چهاا برنامه تسسعه اخیر یعنی

ایهزی م تنهی بهر لکهرد دا یهک ای، ن هام بسدوهه وای ا ت ااات هزینهه برای ااتشای بهره -ب

مدت میااا دولتی دا سال آینده مستشر شسد.چهااچسب میا

بینی سهازواااهای الزم دا خصهسص گسهترش برای تأمین هدر ااهش تراز لیاتی، پیش -پ

اا ن ام خسداظههاای مالیهاتی و سهایر مهسااد مهذاسا دا ایهن ها، استشرهای مالیاتی، حذر معافیتپایه

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 8۱

داتهد تها پهنج 3براسی انهام شسد و نس ت مالیات به تسلید ناخالن داخلی از وضعیت فعلی به حدود

سال آینده افزایش یابد.

با تههیز سایر مناب داآمدی دولت، نس ت این داآمدها به تسلید ناخالن داخلی اهه دا حهدود -ت

ااتشا یابد. ۰۸33داتد تا سال ۴.۵مانده است تا د ثابت باقیدات ۲.۵

ای بیشهی ای باشد اه ض ن تأمین ا ت هااات هزینهه گسنهافزایش داآمدهای سمی باید به -ث

ههای آینهده وههت بازپرداخهت شده برای فروش دا سالبینینیز برای پرداخت سسد اواا بدهی پیش

های دولت اختصاص یابد.بدهی

شهر ( بهه ۰۸33-۰۸3۵میلیااد دالا برای دواه ۲۲۲سزی مناب اازی حاتل از تاداات نفت )ت -۲

زیر انهام گیرد:

تهدایج های مساد نیاز بیش نفت، سهم شرات ملی نفت ایرا بهه گذاایبرای تأمین سرمایه -ال

میلیهااد ۳دود میلیهااد دالا و میهانرین سهاالنه حه ۸3داتد افزایش یابهد )دا مه هس ۰۳به ۰۴.۵از

دالا(.

شهده دا برنامهه ششهم انندگی تندو تسسعه ملی، از سههم تهندو تعیهین دا نشش تث یت -ب

شکل زیر استفاده شسد:تسسعه به

مانده تراز لیاتی دولت،ا طای تسهیالت برای تأمین اسری باقی

نفت( اه ه هراه بها داتد از سهم تندو از تاداات ۸۱ای )تا های تسسعهگذاای دا بانکسپرده

د ا ی اه تسویه مالی و اقتصهادی داا ای انتفهای سرمایههای ت لک داااییگذاای ا ت ااات طر سپرده

شسد، وها و تض ین خرید خدمات میگذاای دا زیرساختترر تأمین سرمایه

ا طای تسهیالت مستشیم به بیش خصستی.

اا یه دا اخت یمصهاار هسم تهأمین یراداتد از مناب حاتل از تاداات نفت به ۵۲حداقل -پ

رد.یدولت قراا گ

ای به چهاا دسته زیر تشسیم شسد:های سرمایههای ت لک داااییطر -۸

هایی اه تسویه مالی و اقتصادی دااد برای واگذاای انتیاب شسد )از طریق بانک(،طر -

ای انتیاب شسد )از طریق هایی اه تسویه مالی ندااد ولی تسویه اقتصادی دااد برای واگذاطر -

بانک(،

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 8۲

های حاا یتی با شرایط مسوسد تا ات ام ادامه یابد، وطر -

ها متسق شسد.سایر طر -

از طریق پیشنهاد تصهسیر چههااچسب الهی منهاب و مصهاار هسمی دولهت و نششه ااه

ای یههای سرماهای اازی حاتل از تاداات نفت و ترایر آ و ا ت ااات ت لک داااییدایافت

ااائه شده اسهت. ۸تا ۰ هایولبر اساس فروض مذاسا دا ود ۰۸33-۰۸3۵ساله دا دواه پنج

داتد از تندو تسسعه ملی برای اورای ۸۱شسد با احتساب اختصاص اه مالح ه میطسایبه

ای دا دواه ههای سهرمایه ای، ال ا ت ااات ت لک دااایهی های سرمایههای ت لک داااییطر

داتد ۸۳.۱اات به هزاا میلیااد ایال خساهد بسد و اشد متسسط این ا ت ا ۵۱۳۱معادل بینی پیش

بالغ خساهد شد.

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 8۳

ااچسب الی مناب و مصاار سمی دولت )میلیااد ایال(هچ -۱جدول

مناب حاتل از تاداات نفت )میلیس دالا( -۲جدول

ای )میلیااد ایال(های سرمایها ت ااات ت لک دااایی -۳جدول

میلیارد ریال

13951396139713981399

2,017,078/32,838,280/13,190,422/93,667,363/84,238,037/25,053,019/018,987,123/020/2منابع

1,119,123/41,298,262/11,585,311/91,951,487/82,406,712/23,102,731/010,344,505/022/6درآمدها

783,121/8914,917/81,132,366/01,390,195/91,694,867/72,068,487/67,200,835/021/4داآمدهای مالیاتی

336,001/6383,344/3452,945/9561,291/9711,844/51,034,243/43,143,670/025/2سایر داآمدها

678,201/3694,018/01,135,111/01,225,876/01,321,325/01,430,288/05,806,618/016/1واگذاری دارایی های سرمایه ای

674,976/7685,018/01,081,057/01,167,501/01,258,405/01,362,179/05,554,160/015/1مناب حاتل از تاداات نفت و میعانات گازی

3,224/69,000/054,054/058,375/062,920/068,109/0252,458/084/1سایر واگذاای دااایی های سرمایه ای

219,753/6846,000/0470,000/0490,000/0510,000/0520,000/02,836,000/018/8واگذاری دارایی های مالی

2,017,078/32,838,280/13,190,422/93,667,363/84,238,037/25,053,019/018,987,123/020/2مصارف

1,717,146/92,087,925/32,113,749/92,467,597/82,891,245/23,552,682/013,113,200/215/7ا ت ااات هزینه ای

276,483/4493,354/8788,673/0903,766/0966,292/01,088,337/04,240,422/831/5ا ت ااات ت لک دااایی های سرمایه ای

23,448/0257,000/0288,000/0296,000/0380,500/0412,000/01,633,500/077/4ا ت ااات ت لک دااایی های مالی

- 2,768,695/2-449,951/0-484,533/0-516,110/0-528,438/0-789,663/2-598,023/5-تراز عملیاتی

- 401,717/9200,663/2346,438/0322,110/0355,033/0341,951/01,566,195/2تراز دارایی های سرمایه ای

- 196,305/6589,000/0182,000/0194,000/0129,500/0108,000/01,202,500/0تراز دارایی های مالی

- 0/00/00/00/00/00/00/0تراز کلی

- - 65/262/275/079/183/287/3نسبت درآمد به هزینه

- - 6/36/97/58/08/59/0نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی

2/72/93/03/23/64/5نسبت سایر درآمدها به تولید ناخالص داخلی

- - 33/524/133/931/829/727/0نسبت منابع نفتی به کل منابع

- - 38/832/235/537/940/040/9نسبت درآمدهای مالیاتی به کل منابع

- - 13/815/714/014/214/515/5نسبت اعتبارات هزینه ای به تولید ناخالص داخلی

- - 85/173/666/367/368/270/3نسبت اعتبارات هزینه ای به کل مصارفنسبت اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای به

کل مصارف13/717/424/724/622/821/5 - -

1395/11/21

جدول 3-1- چارچوب كلي منابع و مصارف عمومي دولت

1394عنوان شاخص/هدف کمیپیش بینی

کل دورهرشد متوسط

)درصد(

میلیون دالر

19,57222,13224,06525,69227,572119,033سهم دولت

4,9917,4838,1378,6859,32138,616سهم شرکت ملی نفت ایران

9,85511,95713,00313,87314,88863,576سهم صندوق توسعه ملی

34,41741,57245,20548,25051,781221,225جمــــع

جدول 3-2- منابع حاصل از صادرات نفت

جمع13951396139713981399

493,355788,673903,766966,2921,088,3374,240,42331/5از محل منابع عمومی

- 0151,680173,604238,197275,331838,812از محل سهم صندوق توسعه ملی

493,355940,3531,077,3701,204,4891,363,6685,079,23537/6جمــــع

نرخ رشد )%(جمع1399

جدول 3-3- اعتبارات تملك دارايي هاي سرمايه اي

میلیارد ریال

1395139613971398

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 84

فهرست منابعتهرا : انتشااات مؤسسه حسابرسی، سازما تنای ملی .۰۸۴3-۰۲۳3اقتصاد ایرا (. ۰۸۱۸یر، ا. )باای

و سازما برنامه و بسدوه.

شسا، امسا اقتصاد اال .ایزی ا(. سازما مدیریت و برنامه۰۸3۱ها دا ایرا . )براسی هدف ندارد یااانه

، دانشکده اقتصاد ۰۸۵۲-۰۸۵۰(. وزوه داسی سال تحصیلی ۰۸۵۰پاادامن، . بنیا تنعت نفت ایرا . ) دانشراه تهرا .

های آ دا اقتصاد ایرا . گذاای نرخ ااز و پسیایی(. قا ده سیاست۰۸3۱تسالیا ، حسین و ابراهی ی، ا. ) (.۰۸۰)۳های اقتصاد، تازه

تهرا : اتاب تهرا . .۰۸۸۵گنج شایرا ، اوضا اقتصادی ایرا ، (. ۰۸۱۲و الزاده، م. )

های تسمما دا ایرا . (. مالیات، میااا دولت و اسری۰۸3۲زاده، ا.، نسفرستی، م. و شایسته، ز. )زما . 3۲-۳۵(، ۱۲و ۱۰)۲۱اوند،

.۰های مهلس شساای اسالمی، راز پژوهشمایزی ایرا . (. نشدی بر ن ام بسدوه۰۸۳۲نژاد، . )ش یری

(. حساب ذخیره اازی، م انی و تهربه اشساها و لکرد ایرا . ۰۸۳۸تادقی، .، و به سدی، د. ) .۱۱-۸۸(، ۸۴)۰۸های اقتصادی، پژوهش

تهرا : پیام تهرا . پنهاه سال تنعت نفت ایرا .(. ۰۸۵۳فاتح، م. )

دا اقتصاد نهیبه یو مال یپسل استیقسا د س نییتع(. ۰۸3۲، . )نژاد، م.، و پساوسا فرازمند، .، قربا .۳۳-۱3 (،۱۳)۲۰ی، اقتصاد یهااستیها و سپژوهش .را یا

)م. نفیسی، و ک. اقتصاد سیاسی ایرا از مشروطیت تا پایا سلسله پهلسی(. ۰۸۳۱ااتسزیا ، م. ) زیزی، مترو ا (. تهرا : نشر مراز.

مه س ه مشاالت تحشیشی (. نس ت مالیاتی، ظرفیت مالیاتی و اسشش مالیاتی. دا ۰۸۱۴اردبچه، م. ) .ها، معاونت امسا اقتصادی، سازما برنامه و بسدوهدابااه مالیات

.۱و ۵مهله برنامه و بسدوه، (. براسی داآمدهای مالیاتی دا ایرا . ۰۸۳۵اردبچه، م. )

مؤسسه ایزی ایرا .سی تحسالت گذشته و ت یین وض مسوسد ن ام بسدوهبرا، آذا(. ۰۸۳3اردبچه، م. ) ایزی و تسسعه. الی پژوهش دا برنامه

های الزم برای ایزی م تنی بر لکرد: اتسل و م انی الی، پیشنهاد اقدامبسدوه(. ۰۸۳۵اردبچه، م. ) ایزی اشسا.سازما مدیریت و برنامه مرحله دوم ن ام.

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 85

ایزی اشسا.سازما مدیریت و برنامه ایزی م تنی بر نتیهه.بسدوه(. ۰۸۳۵اردبچه، م. )

ال للی، براسی تط یشی و تحسالت ایزی: م انی ن ری، سیر تحسالت بینن ام بسدوه(. ۰۸۳۵اردبچه، م. ) ایزی اشسا.سازما مدیریت و برنامه ایزی دا ایرا .ن ام بسدوه

ایزی اشسا.سازما مدیریت و برنامه یزی م تنی بر لکرد.افرازهایی از بسدوه(. ۰۸۳۱اردبچه، م. )

مؤسسه الی پژوهش دا اقتصاد ایرا .های تعدیل اقتصادی. دا ( تحلیل لکرد سیاست۰۸۳۱نیلی، م. ) ایزی و تسسعه.برنامه

نشر نی.تهرا : دولت و اشد اقتصادی دا ایرا .(. ۰۸۳3نیلی، م.، داگاهی، .، اردبچه، م.، و نیلی، ر. )

Adler, G., & Sosa, S. (2011). Commodity price cycles: The perils of

mismanaging the boom (IMF Working Paper No. 11/283). Washington, DC:

International Monetary Fund.

Barnett, S. A., Ossowski, R. (2002). Operational aspects of fiscal policy in oil-

producing countries (IMF Working Paper No. 02/177). Washington, DC:

International Monetary Fund.

Chadha, J. S., & Nolan, C. (2003). On the interaction of monetary and fiscal policy. In J. S. Chadha, & C. Nolan (Eds.), Dynamic macroeconomic

analysis: Theory and policy in general equilibrium (pp. 243-307). Cambridge

University Press.

Davis, J. M., Ossowski, R. O., & Fedelino, A. (2003). Fiscal policy formulation

and implementation in oil-producing countries. Washington, DC:

International Monetary Fund.

Eichenbaum, M. (1997). Some thoughts on practical stabilization policy: Is there

a core of practical macroeconomics that should all believe? The American

Economic Review, 87(2), 236-239.

Ferrero, A. (2009). Fiscal and monetary rules for a currency union. Journal of

International Economics, 77(1), 1-10.

Frankel, A., Vegh, C. A., & Vuletin, G. (2013). On graduation from fiscal

procyclicality. Journal of Development Economics, 100(1), 32-47.

Gavin, M., & Perotti, R. (1997). Fiscal policy in Latin America. In B. Bernanke,

& J. Rotemberg (Eds.), NBER macroeconomics annual 1997 (pp. 11-72). Cambridge, MA: MIT Press.

Kopits, G. & Symansky, S. A. (1998). Fiscal policy rules (IMF Occasional Paper

No. 162). Washington, DC: International Monetary Fund.

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 86

Kumhof, M., & Laxton, D. (2009). Simple implementable fiscal policy rules

(IMF Working Paper No. 09/76). Washington, DC: International Monetary

Fund.

Ossowski, R. (2013). Fiscal rules and resources funds in nonrenewable resource

exporting countries: International experience (Inter-American Development

Bank Discussion Paper No. IDB-DP-290). Inter-American Development

Bank, Fiscal and Municipal Management Division.

Poplawski- Ribeiro, M., Villafuerte, M., Baunsgaard, T., & Richmond, C. J.

(2012). Fiscal frameworks for resource-rich developing countries (IMF Staff

Discussion Notes No. 12/04). Washington, DC: International Monetary Fund.

Premchand, A. (1989). Government budgeting and expenditure controls: Theory

and practice. Washington, DC: International Monetary Fund.

Premchand, A. (1995). Effective government accounting. Washington, DC:

International Monetary Fund.

Premchand, A. (1996). Issues and new directions in public expenditure

management (IMF Working Paper No. 96/123). Washington, DC:

International Monetary Fund.

Schaechter, A., Kinda, T., Budina, N., & Weber, A. (2012). Fiscal rules in

response to the crisis: Toward the “next generation” rules: A new dataset

(IMF Working Paper No. 12/187). Washington, DC: International Monetary

Fund.

Schmitt-Grohe, S., & Uribe, M. (2004). Optimal fiscal and monetary policy

under sticky prices. Journal of Economic Theory, 114(2), 198-230.

Snudden, S. (2013). Cyclical fiscal rules for oil exporting countries (IMF

Working Paper No. 13/229). Washington, DC: International Monetary Fund.

Talvi, E., & Vegh, C. (2005). Tax base variability and procyclical fiscal

policy in developing countries. Journal of Development Economics,

78(1), 156-190.

Ter-Minassian, T. (1997). Fiscal federalism in theory and practice. Washington,

DC: International Monetary Fund.

Wildavsky, A. (1964). The politics of the budgetary process. Boston: Little,

Brown.

Wildavsky, A. (1992). Political implications of budgetary reforms. Public

Administration Review, 52(6), 594-599.

مندی سیاست مالیبودجه و قاعده 87

Woodford, M. (2003). Interest and prices. Princeton, NJ: Princeton University

Press.

۵فصل

بازار انرژی

مجری: محمدحسین رحمتی

نیرحسیام ی،توکل نیرحسیام ،پژنگ دینو ،پورنیعادل امهمکاران:

یعباد یعل ی،طاهر

پیشگفتار

دلیل مالکیت دولتی با دخالت گسترده دولت مساوه بسده است. سهم مههم انهرژی دا بازاا انرژی به

دلیهل ووهسد تهسام مهزمن ده انرژی بهتر نهاس د هزینه خانساا و بنراه و ت ایل دولت برای رضه اازا

گهرفتن گذاای دسهتسای و فاتهله . این قی تگذاای دستسای دولت دا این بازاا شده استس ر قی ت

های داخلی س ر شهده اسهت ایهن بهازاا بها مشهکالت بسهیاای دا های وهانی انرژی با قی تقی ت

بها با ث شهده اسهت وضعیتیگذاای، تسلید، مصرر، قاچا و ... مساوه باشد. چنین های سرمایهزمینه

ههای دسهتیابی بهه اشهدهای بهاالی وسد مناب نی انرژی دا ایرا ، ا سد انرژی به یکی از گلسگاهو

اقتصادی ت دیل شسد.

اتهالحات . از من ر اقتصهاد خهرد، اه یت دااداتالحات دا این بازاا از چند ون ه ،به ه ین دلیل

ی دا مصهرر و تسلیهد انهرژی اا و اااای سدتساند به سد دا تیصین مناب اا س ر شدا قی ت انرژی می

دلیل حهم باالی یااانه پنها دا این بازاا، اتهالحات قی تهی و افزایش دهد. از من ر اقتصاد اال به

دولهت بها اسهتفاده از ایهن و ندبرای دولت فراهم ا زیادیتساند مناب مالی می آ وااا دا قسا د اسر

اا های افاه اوت ها ی از این مناب دا وهت سیاستاستفاده اسری بسدوه خسد یا امکا ااهش ،مناب

ن بهازاا و شهیسه است. اتهالحات دا ایه هم مهم. نشش این بازاا دا مسئله محیط زیست خساهد داشت

تهسوهی داشهته باشهد. بنهابراین آثهاا قابهل تساند محیطی مین ر زیستشده از متییصن مناب حاتل

اقتصاد ایهرا ، ت هین وضهعیت بهازاا انهرژی، شناسهایی یکی از محساهای اتلی طر وام مطالعات

های مسوسد دا این بازاا است.ها و ااائه ااهکااهایی برای اتال ناااااییچالش

مقدمه -۱

اه م تنی بر تاداات نفت اسهت، بهر اشهد اقتصهادی تهأثیر مسهتشیم ،بازاا انرژی دا اقتصاد ایرا

وای اهل منههر شهسد بتساند به افزایش تسلید بیش یا بهرهدااد. لذا اتالحات اساسی دا این بازاا اه

مدت اقتصاد خساهد گذاشت. اتال ن ام یااانه انهرژی، اابطهه مهالی دا نهایت اثر خسد اا بر اشد میا

9۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

سهه ون هه اتهال اساسهی های بیشی اتال بازاا انرژیتنعت انرژی با دولت و دا نهایت سیاست

ه است.شداه دا این تحشیق مطالعه بسده

اه تفاضهل قی هت فهروش اهاالی انهرژی دا ۲۱۰۸محاس ه مه س یااانه قی تی انرژی دا سال

دههد دولهت ایهرا داخل دا مشایسه با قی ت آزاد ه ا حامل انرژی دا خلیج فااس اسهت نشها مهی

انهدازه بسدوهه دولهت اا سهاالنه تهرر یااانهه داتد از تسلید ناخالن داخلی خسد و ههم ۲۱نزدیک به

حهالی یااانه اسهت. ایهن دا برای ترین سهم یشاشساهای وها ب بیندا این مشداا اند اه انرژی می

است اه سهم میااا دولت از تسلید ناخالن داخلی دا دو دهه اخیر ه سااه ااهنهده و بسهیاا نسسهانی

داتهد از اهاهش سههم ۳۵دهد ااهش داآمهد بیهش نفهت بسده است. یک محاس ه ساده نشا می

ایهن دههد. داتهد از نسسهانات میهااا دولهت اا تسضهیح مهی ۳۳دولت و نسسانات داآمد نفتی میااا

گهذاای دا هها چرسنهه دولهت اا از سهرمایه اندازه بزا یااانهه اندآشکاا میوضس ههای آماای بن م

دا اه اگر ایهرا اهه نحسیههای میااا سمی ناتسا ارده است؛ ببیش نفت و ال ته دا تأمین هزینه

تسلیدی مشابه ربستا سعسدی و اوسیه داشت با نرخی مشابه این اشساها تسلیهد خهسد اا ۰3۳۱دهه

داتد باالتر از وضه فعلهی ۱۱داتد و ۴۴ترتیر ناخالن داخلی اشسا به امروز تسلید ،دادافزایش می

اشهد اقتصهادی مدت اه اثر وهدی بهر ترین سیاست دولت دا میا مهم گفتتسا بسد. بنابراین میمی

گهاز و باالدسهتی نفهت و بیش گذاای دا ها و آزادشد مناب برای سرمایهگذااد اتال ن ام یااانهمی

اقتصاد ملی است.أزما تأمین ااالی سمی دا شهم

ههای انهرژی گذاای بر تسلید نفت، ا سواا دا قی هت الوه بر ااهش میااا دولت و دم سرمایه

ن هام یااانهه دا ،گهذااد. بهرای مثهال میرب دیرری نیز بر اقتصاد اشسا می آثااها ناشی از ن ام یااانه

ههای فنّهاوای گهذاای دا ، سهرمایه زیاد شهسد مت ادی با ث شده است شدت انرژی هایدا سالایرا

دلیهل هدم افزایش یابد، اقابت دا این تنعت به، فاتله ط شاتی یت یابدودید دا تنعت انرژی محدود

. بهرای بینهامهد تیریهر محهیط زیسهت بهه ااااآمد میتل شسد، و افزایش مصهرر های نبنراهخروا

مسهئله اقتصهاد ،گرفته شهسد. بهرای مثهال ن ر ووسد دااد اه باید دا ییهاها چالشاتال ن ام یااانه

سیاسی و ا تراضات بازندگا بسیاا ودی است. ه چنین مسهائل فنهی ماننهد اتهالر بهاال دا شه که،

ههای مدت، و هدم تهساز دا تسلیهد انهرژی اوزسازی دا استاههب ناتسانی داقدی ی دا تنعت و ایفنّاو

هایی است اه دا مسیر اتال بازاا انرژی ووسد دااد.میتل چالش

9۳ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ها بایهد م تنهی بهر بر اساس تهربیات اشساهای وهانی و تهربه گذشته ایرا ، اتال ن ام یااانه

ههای اقتصهاد محسا، با اطال ق لی آحاد اقتصادی، و ه سس با دیرر سیاستقا دههای بلندمدت، برنامه

نهه ایههاد اال انهام شسد. ه چنین باید تسوه داشت امل مهم دا مسفشیت یهک برنامهه اتهال یااا

او ها میها زمها ههم ههای ت لیغهاتی و ا مردمی م نی بر ضروات اتالحات از طریق پهسیش او

ح ایهت از فشهرا مهؤثر تهربه وهانی اه یت ایهاد ن ام است.اور چرسنریصسص ا دا خگذااسیاست

ها اا بروسته اهرده اسهت. بهرای تعهادل و پایهداای ایهن طهر نیهز بایهد دا دواا اتال ن ام یااانه

تأایهد من هسا ایهن بهه ههای متضهرا انههام شهسد. شسنده به گروههای منتف زتسزیعی مسقتی از گروهبا

های انرژی میتل بها سهر ت یکنهساختی انههام شهسد و م نیست افزایش قی ت حاملالز اه شسدمی

نهام داد.اندتر اه فشرا به آ اتکای بیشتری دااندااا ها تسا اتال قی ت برخی حاملمی

ههای انهرژی، اتهال بنابراین بسته پیشنهادی اتال ن ام یااانه انهرژی شهامل اتهال قی هت

های اقتصاد سیاسی، ح ایت از فشهرا و اننده اورا با معذوایتمداخالت تسهیلساختاا و قسانین بسدوه،

تسانهد اتهال اا بهه اسانی و ایهاد پسیش است. ااستی دا هریک از این پنج اان اساسهی مهی اطال

فایهده یااانهه -حسزه اتال ساختاا گنهاند هزینهه های پیشنهادی اتلی دا شکست بکشاند. سیاست

یااانه واقعی هر حامل انرژی دا بسدوه وااد شسد. ه چنهین بایهد دا هزینهه اهشکلیهب ،دا بسدوه است

د و ال ته یااانه دااای یک متهسلی مشهین باشهد وضس شناسایی شسهیااانه اوزای مالیات و سااض ب

تأسهیس بانهک ،ها دا دولت فعالیت انهد. دا حهسزه اقتصهاد سیاسهی اه ساالنه با هدر اتال قی ت

بتساننهد بها داانهد قهدی ی فنّاوایهایی اه سازی انرژی ضروای است تا بنراهو بانک بهینه زیرساخت

و داادسهازی هر محهدود انند. بانک بهینه خسد اقدام فنّاوایاوزاسانی هبهره نس ت به باخذ وام ام

شهسند. دا حهسزه ح ایهت از وسیی ناشی از اتال قی ت انرژی تأمین مهالی مهی هر دو بانک با ترفه

های بسیاای از و له ن ام وام ح ایت هدف نهد و ایههاد بانهک اطال هاتی و ال تهه ن هام طر ،فشرا

ترین حهسزه ایههاد پهسیش اسهت اهه محصهسل ایههاد گهزااش، ن ر گرفته شسد. مهم سالمت باید دا

شسد.ها و مناظرات میتل است تا او ا مساد ن ر تأمین اطال ات، ح ایت از سینرانی

تفکیک انهام شهسد. بهرای اتهال قی هت تحلیل باید اوی هر حامل به ،هادا حسزه اتال قی ت

اننده خسدااا با قی ت فسب خلهیج فهااس قی ت بنزین تن یم ۰۸3۵بنزین پیشنهاد شده است دا سال

بهه ههای نفتهی ایهرا فهراواده مذاسا نرخی اسهت اهه شهرات ملهی پهاالیش و پیهش شسد. قی ت

94 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

داتهد( از مشهتری ۸۱فروشد و ال ته مازاد بر آ سااض و مالیهات )مه هس های میتل میوایراه

تسانند اوی حاشیه سسد خسد بها یکهدیرر اقابهت اننهد ولهی چهس ها می. وایراهشسدگرفته مینهایی

آنهها بهر شهده قعیت انحصاای دااند، سش قی تی مشیصی مازاد بهر هزینهه ت هام ها مسبرخی وایراه

بهاا و هفتهه یهک ها بهرای مثهال ههر دو شده است و قی تشسد. ال ته تن یم خسدااا تسطیحیا ال م

شده و قی هت خلهیج فهااس یابد. اسری و مازاد قی ت تعیینیداتد افزایش یا ااهش م ۸حدااثر تا

شسد.ها ان اشت میتسطیح قی ت برایدا تندوقی

دا حسزه بر یک چالش اساسی ت عیض قی تی بین مناطق میتل اسهت. بهرای مثهال دا فصهل

دا ه هین اهه دا حهالی ایلسوات اسهت ۰۱۱۱ایال تا ۰۸۱نرخ بر برابر ،۰گرما دا منطشه گرمسیری

تیههه آ شهده اسهت اهه دا ایلسوات اسهت. ن ۰۱۱ایال تا ۴۱3نرخ برابر این ،زما دا منطشه ادی

پرداختهی داتهد ۰۴د ولهی انه داتد بر اشسا اا مصرر می ۸۱، ۰فصل تابستا منطشه گرمسیری

د. این یااانه بهزا مسوهر مصهرر مهازاد بهر دا اوا مصهرر دا منهاطق دهال اشسا اا انهام می

منهاطق ونهسبی دلیهل اینکهه هاسهت. بهه حل اتسلی اتال ساختاا تعرفهگرمسیری است. لذا یک ااه

های اقتصاد سیاسی بسیاا محت ل اسهت. لهذا بهرای است، وقس تنشمساوه با این اتال ا لراشسا

ههای هادی و ط شهاتی های گرمسیری دا پنج سال به نرخشسد قی تاتال قی ت نس ی پیشنهاد می

اطق گرمسهیری یا منه ای اه برای متسسط مشترزما افزایش هزینهمشتریا ادی ت دیل شسد و هم

تهسات ا ت هاا قابهل اسهتفاده دا بانهک به هر مشتری و اوی قه ض ههر انتهسا بهه ا ال شده است

داتهد افهزایش ۰۵شسد قی ت حشیشی متسسط بر دا اشسا زما پیشنهاد می. هماختصاص داده شسد

یابد.

خهااوی ایهن فاتهله قی هت داخلهی و زیرا دااد،اتال یااانه گازوئیل از یک ون ه چالش اساسی

ههزاا ۰۸دا خلهیج فهااس گهاز نفهت نرخ آزادمتسسط ،۲۱۰۱ااال بسیاا زیاد است. برای مثال دا سال

دا ایهن فنّهاوای مانهدگی بسد. این اختالر فاحش با ث شهر ایال ۸۵۱۱نرخ گازوئیل داخلی و ایال

شهسد دلیهل پیشهنهاد مهی اند. به ه هین بیش شده است و لذا تغییر سری اولیه اا بسیاا پرهزینه می

ای و نهرخ دوم برابهر یک نرخ برابر قی ت یااانهه ؛نرخی انهام شسدتسات دواتال قی ت این حامل به

هنرهام بهاا ب تهسات دوهفتهه یهک قی ت خلیج فااس باشد اه مشابه تن یم قی ت خسداهاا بنهزین بهه

اولیهه اهاهش یابهد تها پهس از داتد مشداا ۲۱ای ساالنه یااانه گازنفتسه یه ،شسد. دا ین حالمی

95 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ای دا س د مصهرر ههر خهسداو برابهر تهفر شهسد. ال تهه نهرخ گازوئیهل یااانه گازنفتپنج سال، سهم

دلیهل اینکهه میانهه مصهرر شهسد بهه . نشها داده مهی زیاد شسدداتد ۲۱تساند ساالنه ای نیز مییااانه

ههای دا سهال مهذاسا اتال قی ت گازوئیل هر خسداو ا تر از نص سه یه فعلی است، هزینه اتلی

خسد دااند. فنّاوایبرای اتال آخر طر ا ال خساهد شد و خسداوها فرتت و انریزه اافی

زیهاد گاز حاملی است اه با ا ترین نرخ افزایش قی ت خساهد داشت. دلیهل اتهلی منهاب گهازی

میلیهااد ۴۵۱ا سهال بهه رمکعهر د میلیهااد مت ۰۵۱شسد میهزا تسلیهد از بینی میاشسا است اه پیش

مکعر افزایش یابد اه احت اال اشسا تسانایی تاداات این حهم ودیهد تسلیهد اا تسسهط خهط لسلهه متر

مصهرر بیشهتر های گاز انهام شده است و گذاای زیادی بر زیرساختسرمایه نیساهد داشت. دوم آنکه

گاز پااس ونسبی اا اسهتیراا نکنهد، تساند به گاز منتشل شسد. دا نهایت آنکه اگر ایرا انرژی اشسا می

سهال پایها استیراا خساهد شد. تفاوت برداشت قطر و ایرا از پااس ونهسبی دا قطرتسسط آ ت ام

داخلهی ایهرا بهسده اسهت. به قی ت گاز تحسیلی اوسیه به ااوپا برابر یک سال تسلیهد ناخهالن ۰۸3۵

نسه ت بهه اشهساما از ایهن الن داخلهی ایهرا سال تسلید ناخه اندازه یکانس به قطر تا ، ااتیبه

شهسد قی هت های نس ی پیشهنهاد مهی حال برای اتال قی تمیدا اضافه برداشت ارده است. با این

داتد افزایش یابد و قی ت خسااک اه تعهد برای آ ایهاد شهده اسهت بهر اسهاس ۰۱سسخت ساالنه

تأسیسهی بها تازهدا بازاا ک مازاد بر تعهد فعلیتشاضای خساا ، اماشسد تعیینفرمسل ابال ی وزاات نفت

نیز فرتت دااند دا ایهن بهازاا ۰تاداانندگا گاز ط یعی مای فروخته شسد. « بازاا گاز سلسیه» نسا

اا به قی ت بازاا خریداای انند. حاضر شسند و گاز

ت اسهت. به آ واود اهرده اسهت اابطهه مهالی تهنعت انهرژی و دوله مطالعهحسزه دومی اه این

های اتال اابطه مالی دولت و نفت بر اسهاس تهربیهات گذشهته ایهرا و وهها ها و ضرواتچالش

از: است اات

و وقس بی اای هلندی دا سطح یاط یناننانسسانات باالی داآمدهای دولت از اانت نفتی و ایهاد -

،اقتصاد اال

،داآمد تنعت نفت و دولتپیچیدگی باالی محاس ه داآمدهای نفتی و دم شفافیت دا -

،میتل هایتغییرات متعدد دا نحسه اابطه مالی دولت و شرات ملی نفت دا سال-

۰. liquefied natural gas (LNG)

96 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

خصسص وابستری تنعت نفت به تص ی ات تالحدیدی دولت و نااااایی شدید دا تنعت نفت به-

،گیریدا امر تص یم

، ودولتت داآمد ه دم ووسد انریزه دا تنعت نفت برای افزایش داآمد ملی و ب-

های انرژی از سهم بیش نفت و دم انریزه دولت برای اتال ن ام اختصاص یااانه پنها حامل-

.هایااانه

دا ادبیات اابطهه مهالی اشهااه زیرات راز بر بیش باالدستی نفت و گاز بسده است، مطالعهدا این

ههای تهنعت با بشیهه شهرات تسات اامل دایافت ارد،شسد اگر بتسا اانت نفت اا دا باالدستی بهمی

. اوال فعلی اابطه مالی شهرات ملهی نفهت ن سدهای ادی تنای دیرر برخساد تسا مشابه شراتمی

داتد بهه شهرات ۰۴.۵با دولت بر اساس تسهیم تاداات نفت است. از داآمد حاتل از تاداات نفت

. ن هام فعلهی دااای اسهد مهی لهت داتد با ماهیت بهره مالکانه به دو ۳۵.۵ملی نفت و مابشی به اندازه

شهسد اساسی از و له نرخ باالی بهره مالکانه است. بهره مالکانه با ث اژمنشی اااگزاا مهی اشکاالت

باالترین نهرخ بههره ،شسد. دا لگذاای و ن اات تنها از مناب اااگزاا پرداخت میهزینه سرمایه زیرا

اهه متعلهق بهه بهسده داتهد ۸۱ایرا ( برابر وزهبهای ملی نفت دا مشیاس وهانی )مالکانه دا شرات

سه ت حهذر یها اهاهش چاوز است. اشساهای بسیاای )مانند چین و نروژ( بههسگس ونزوئال دا دواا

بهسد انهد. ایهراد اساسهی دوم نهامعلسم دهشا حرات اهر با شرات ملی نفتبهره مالکانه دا اابطه مالی

دلیهل بهه ،های امتیازی اه بر اساس بهره مالکانهه اسهت ن امگذاای است. برای مثال دا مناب سرمایه

ههای هنه شهسد، هزی هها دا پایها دواه امتیهاز بهه دولهت منتشهل مهی ها و داااییآنکه دا نهایت سرمایه

اهه دا دا حهالی شهسد خااا از سهم شهرات مسهتهلک مهی گذاای از داآمدهای فروش نفت وسرمایه

گذاای از داآمد اهدام طهرر بایهد پرداخهت های سرمایههزینه اابطه مالی ایرا ، هنسز مشین نیست

میلیااد دالا بدهی شرات ملی نفت به ن ام بهانکی ه هین ابههام دا ۵۱شسد. یکی از دالیل پدیدآمد

بهر اسهاس تهاداات بیشهتر گذاای است. ایراد سسم اساسی آ است اه اابطه مالی فعلی مناب سرمایه

تسات مستشیم و یرمسهتشیم از منهاب های سسختی دا داخل اشسا بهنفت است و یااانه فروش حامل

تسات خالته باید اابطهه مهالی دولهت و شهرات ملهی شسد. بنابراین بهشرات ملی نفت پرداخت می

اهدار زیر تأمین شسد: دا آ و اتال ودی شکلبهنفت از ابعاد میتلفی

؛اابطه مالی ادالنه، شفار، اااا و پایداا -

97 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

قی ت نفت یا تسلید نفت برای دولت؛بینی و بدو وابستری به د قابل پیشداآم -

؛ وسازی باالدستی تنعت نفت و گازسازی و تهاایشرات -

.سازی داآمد ملیهای دولت و بیش نفت برای بهینهه سسیی دا انریزه -

شسد پرداختی به شرات ملی نفت و دولهت مسهتشل از قی هت برای تحشق این اهدار پیشنهاد می

نفت و ثابت باشد. برای دولت پیشنهاد شد پرداختی ثابت و حتی مستشل از میزا تسلیهد باشهد. دا ایهن

بهه حهداقل آ ناشی از نسسانات قی ت نفت استتسات نررانی از بی اای هلندی اه بیش مه ی از

ایهزی انهد. اق هی اهه بهرای سههم تساند اوی داآمد خسد دا بلندمدت برنامهه اسد. دولت میسد میخ

میلیااد دالا سهاالنه اسهت. از طهرر دیرهر پرداخهت بهه ۲۸پیشنهاد شد برابر نفتدولت از داآمدهای

دا تهابعی از تسلیهد باشهد. ،ولی برای ااهش اژمنشی سدهشرات ملی نفت باید مستشل از قی ت نفت ب

دالا پرداخهت شهسد. بها ۳ازای تاداات هر بشهکه نفهت تسات پیشنهاد شد به شرات ملی نفت بهاین

میلیهااد دالا اسهت اهه ۵میلیس بشکه اوزانه، داآمد پایه شرات ملی نفهت سهاالنه ۲فرض تاداات

اقهم پرداخهت مشهابه ، اات دیرهر است. به ۰۸3۵رات ملی نفت دا سال نزدیک به بسدوه مصسب ش

ه ا ن ام پرداخت واای است، ولی دا ن ام پیشهنهادی انریهزه افهزایش تسلیهد تهأثیر بسهزایی دااد.

ازای هر بشهکه اا افهزایش داد. تسا برای میادین مشترک یا مناطق پرهزینه، پرداختی بهه چنین می

یهد نفهت بها ازای هر بشکه و تسلدالا به ۰۱برای مثال پرداختی به شرات ملی نفت دا میادین مشترک

ازای هر بشکه است.به دالا ۰۸های ازدیاد برداشت فنّاوای

اه مشابه قراادادهای خریهد خهدمت اسهت، ه هاهنری بها ن هام بیه ،مذاسادا ن ام پیشنهادی

د. مشهابه شهس ی نفت با دولت شفافیت ایهاد مهی متشابل ووسد خساهد داشت و دا اوابط مالی شرات مل

الع هل حهق شسد، سپسای ابتدا از داآمد تاداات نفت مستهلک میسرمایه هزینه ،های استانداادن ام

شهسد. واایهز مهی ملهی مانهده بهه تهندو تسسهعه د و باقیگردپرداخت می به شرات ملی نفت مربسط

تسسهعه ملهی میلیااد دالا است و اسهری یها مهازاد تسسهط تهندو ۲۸ثابت مشداا پرداختی به دولت

شسد.تأمین می

پیشنهادی به سد اساسی دا لیهات باالدسهتی نفهت اسهت، ولهی ه چنها یااانهه پنهها ن ام

داآمهد فهروش ، هاات دیرهر شهسد. بهه شرات ملی نفت پرداخت می های سسخت از مناب بالشسهحامل

هها اا بهه شسد، ولهی ایهن شهرات ایهن حامهل بنزین و گازوئیل دا حساب شرات ملی نفت من سا می

98 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

اچاا اسهت بیهش بزاگهی از داآمهد فهروش الوه نبهخرد و های داخلی مییشراهقی ت وهانی از پاال

هها بهر بهاا یااانهه بیشهتر ها بپردازد. لذا ها اا بابت یااانه نشدی به سازما هدف ندی یااانهداخلی حامل

مطابق اتسلی اه بیا شد ایهن هزینهه بایهد دا بسدوهه و از منهاب ولی ،دوش شرات ملی نفت است

های انرژی با شهرات ملهی نفهت شسد برای خرید/فروش/پیش حاملدولت پرداخت شسد. پیشنهاد می

ایهن شهرات بهه شهده گفتهه ازای هر لیتر حامل انرژی و لیات بهمشابه خرید خدمت برخساد شسد و

ز مناب دولت اختصاص خساهد یافت.تسات ال هزینه یااانه اینپرداخت گردد. دا ا یثابت مشداا

های تنعتی است اه مسور اشد اقتصادی دا تهنعت و دا خصسص سیاست مطالعهبیش نهایی

گهذاای اهه اولسیهت سیاسهت شده اسهت ال ته دا تسلید ناخالن داخلی خساهد شد. دا این بیش بحث

مطالعه تهربه اشهساهای دیرهر نشها داده اسهت بهدو بر و نفت باشد. گرتن یمبیشی باید ایهاد

ههای تساند با میاطره ودی مساوه شهسد. از اولهین برنامهه سازی نیز میحتی خصستی گر،تن یمایهاد

ههای میتله خساههد طسا خاص بازاا گاز و بر ( و تعیین محدوده بازاا شراتایهاد بازاا )به گرتن یم

ترسی و تعرفه خطسط انتشال و تسزی دا هر بیهش اسهت. دا بیهش بسد. گام بعدی ایهاد ن ام حق دس

پاالیش و پتروشی ی نیز مشابله با انحصاا و ال ته بستر قراادادهای بلندمدت قدم بعدی اسهت اهه بایهد

انهام شسد. سیاست مهم دیرر ایهاد بانهک زیرسهاخت بهرای تهأمین مهالی مط هئن دا گریتن یمدا

ههای تسزیه بهر و مانهده ماننهد شهرات های بهاقی واگذاای داااییبیش است. ه چنین برای نحسه

ه است.گازهای استانی نیز پیشنهادهایی بر اساس تهربیات وهانی ااائه شد

ضرورت اصالح بازار انرژی در ایران -۲

،سهس یکبسده است. از گذاا های اتلی سیاسته سااه یکی از د د هچرسنری اتال بازاا انرژی

سهت و لهذا دولهت خهسد اا نسه ت باال خصسص قشر فشیر( بهه ای خانساا )بهها س د هزینهسهم انرژی د

نسسهانات قی هت ااالههای ،تسزی اند. از سسی دیرر زیادیداند دا این بازاا دخالت و یااانه متعهد می

انرژی دا بازاا وهانی زیاد است و دولت م کن است ترویح بدهد این نسسانات اا وذب ارده و قی هت

دا یااانهه زیهاد مشهداا بهه بدو نسسا و بدو ایسکی دا تنعت داخلی تعیهین انهد. ایهن دو ههدر

اهه دا دیرهر داادههای فراوانهی بازاا انرژی پیچیهدگی الوه،به. منهر شده استبسیاای از اشساها

و لهذا است بر و گاز هر دو دااای ماهیت انحصاا ط یعی ای تن ،شسد. برای مثالتنای مشاهده ن ی

سهت هانیهاز اتهال ن هام یااانهه پهیش ها و ساختاا تنعتی دا بیهش انهرژی اهه اتال ن ام یااانه

99 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

تنیهدگی آ بها ههم . سیتی و پیچیدگی اتال بازاا انرژی و داداادهای ن ری و لی فراوانی چالش

انحصهاای، گهذاای دا تهنای های ح ایهت از اقشهاا نیازمنهد، سهرمایه محیطی، د د همسائل زیست

ها هرگز انریزه یها تهسا ونشل، و دا نهایت بسدوه دولت با ث شده است دولتمدیریت ترافیک و ح ل

دههد مسهائل نشها مهی ایهن محسایت انرژی دا حال آنکه ،اافی برای اتال این بازاا نداشته باشند

ای اتهال هه هها مشهدوا نیسهت. ضهروات بدو اتال بازاا انرژی اشهد اقتصهادی دا دیرهر بیهش

شسد: های انرژی مع سال دا هفت محسا زیر براسی مییااانه

،دولت برای انهام امسا حاا یتین سد مناب اافی دا

،گذاای دا بیش انرژیسرمایهبسد و نااااایی نااافی

،برگذاای دا تنای انرژیسرمایهافزایش

،تسزی داآمد به سسد افراد پرداآمد

،یمحیطآثاا زیست

، وزایش اقابت دا تنای تسلید ااالها و خدمات انرژیاف

.ضروات پیسستن به معاهدات تهاات وهانی و ااستن از یااانه انرژی

و بهر اسهاس محاسه ات تهندو ۲۱۰۸دا سهال ،اسهت مشهین ۰گسنهه اهه دا شهکل ه ا

. والهر داتهد( ۲۱.۳) دااد یناخالن داخل یداز تسل اا یانرژ یااانهسهم ینباالتر یرا پسل، ا ال للیینب

۰۱.۲داتهد(، ترا نسهتا ) ۰۳.۲داتهد(، ازبکسهتا ) ۰3.۲) سهبی ها ز یاشهساها یرا بعد از ا ینکها

ههای اشهساها دا سهال یهن ا بیشترداتد( قراا دااند. ۰۴.۳) یزستا داتد( و قرق ۰۱داتد(، ونزوئال )

اشهساها اوهازه داده یهن به ا یعیمناب ط یاند و نابسده یستیا سن هاییاستس یرچندا دوا داگنه

باشند. یانرژ یباال یااانه ی تسز دن البهه چنا است

قهدا چهه هر شهروند یبرا یافتهاختصاص ینشد یااانهاین است اه شسدیاه مطر م یحال سؤال

دا بهه داآمهد یااانهه نسه ت بهسد بهزا اه م کن است یابدیم یتوهت اه ینسؤال از ا ینا است

داآمد ام آنها بسده باشد. یلدلبه مذاسا یاشساها

۱11 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

نس ت یااانه قی تی انرژی بر تسلید ناخالن داخلی -۱شکل

۰(۰۸3۴نیلی و ه کااا ) منبع:

اننهده تسزیه اشهساهای تهدا دا نفهت تهادااننده و ثروت ند اشساهای دهدمی نشا ۲ شکل

طریهق از پنهها تهسات بهه یااانهه دالا ۸۸۱۱ شههروند هر به اه است قطر اشسا نیستین. ندایااانه

ترتیهر بهه امهااات و بحهرین ربستا سعسدی، اسیت، اشساهای. دهدمی سسختی مساد قی ت ااهش

ایهن دا. داانهد قهراا ههای بعهد دا ات هه دالا ۲۱۰۲ و دالا ۲۱۲۳ ،دالا ۲۰۳۰ ،دالا ۲۵۳۵ هاییااانه با

دلیهل بهه سسخت زیاد مصرر ،است اول دسته اشساهای از تریشب سسخت قی ت اینکه با ووسد اشساها

ایهرا ،آماا این دا. منهر شده است شهروند هر دالای یااانه خالنتربسد به بزا بیشتر داآمدهای

دااد. قراا دهم ات ه دا شهروند هر ازایبه سسخت سازیاازا از ناشی پنها یااانه دالا 33۱ با

دولهت نهاتسانی آواد اسری بسدوهه دولهت و ووسد مییکی از مشکالت اساسی اه یااانه قی تی به

هها بهرای اه بسدوه هدف ندی یااانهست. برای مثال دا ایرا از زمانیدا تأمین مالی خدمات سمی ا

سهس اقتصاد ایهرا بهه اهدام . دا )م.، نیلی و ه کااا (، اتالحات بازاا انرژی (.۰۸3۴)میرزایی، ر.، فیروز، .، و خانی، م. . خا ۰(. تههرا : ۵۱۱-۴۱۰)تهن. مهدت اقتصهاد ایهرا اود : خالته طر مطالعاتی تحلیل سامل تأثیرگذاا بهر لکهرد میها می

انتشااات دنیای اقتصاد.

0.00.00.00.00.10.10.10.10.10.60.70.91.11.72.1

3.43.7

5.35.7

8.716.1

19.220.8

0 5 10 15 20 25ایتالیا

فیلیپینچیلیترایه

ایاالت متحده آمریکاچینآل ا برزیل

افغانستا را نیهریهمکزیکمالزیهند

اوسیهقطر

پااستا اندونزیاسیت

ربستا سعسدیونزوئالزی ابسهایرا

۱1۱ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ههزاا ۴۱از داآمد دولهت )نزدیهک بهه بزاگیتسزی پرداختی مستشیم به خانساا ایهاد شده است، بیش

تسات مسهتشیم و واضهح دلیل اینکه این اقم بهشسد. بهمیلیااد تسما دا سال( ترر ا طای یااانه می

گذااا و ن اینهدگاه مهلهس اا متسوهه خهسد اهرده دا بسدوه وااد شده است، ه را از و له سیاست

وهه هسمی دولهت ال بسدوه پنها یااانه دا سال بیشتر از بسد مطالعه،است. بر اساس محاس ات این

اتلی دولت مسور اشهد اقتصهادی یآ به وظا انتشالو ن یااانه پنها قی ت به بسدوه ایواود است.

دهد.نشا می دولت سمیبسدوه به یااانه قی تی اا نس ت ۸شسد. شکل اشسا می

(۲۱۰۲ دا سال دالابرحسر سرانه یااانه قی تی انرژی ) -۲شکل

(۰۸3۴)نیلی و ه کااا منبع:

دا ۲۱۰۸ال یااانه قی تهی اهه دا سهال ،ی پسلال للبینبر اساس محاس ات اااشناسا تندو

مشهداا بسهیاا زیهاد نیه اگهر ا ۰برابر بسدوه سمی دولت بسده اسهت. ۰.۸۳ایرا تسزی شده نزدیک به

ض ن تسسیه بیشهی مه هی از تسانستیدولت بسد، م اایدا اخت شسدیپنها اه ترر سسخت م ااانهی

ههزاا ۰۵۱بسدوه لکردی دولت نزدیک بهه ۰۸3۰ا سال ااقام بسدوه لکردی مشین نیست، فرض شده د دلیل اینکهبه .۰

تسلید ناخالن داخلی بسده است. داتد ۰۱نزدیک به یا میلیااد تسما

0001251122263539424796119186194304

9901217

21812575

3341

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000ایتالیا

فیلیپینچیلی

افغانستا ترایهچینبرزیلنیهریههند

ایاالت متحده آمریکاآل ا را

پااستا مکزیکمالزی

اندونزیزی ابسهاوسیهایرا

ونزوئال ربستا سعسدی

اسیتقطر

۱1۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ااائهه بهرای اا و حل برخی از مشکالت ن ام بهانکی و پی انکهاای اشهسا، آ سال کیدا خسد یبده

اند.هزینه بهتر یخدمات سم

(۲۱۰۸نس ت یااانه قی تی به بسدوه سمی دولت )سال -۳شکل

ایهرا از وهز بهه دوه دولت بهرای ت هام اشهساها ، بس(۰۸3۴نیلی و ه کااا ). یااانه قی تی از محاس ات پژوهش منبع:

، نس ت بسدوه به تسلید ناخالن داخلی از نشریه ن اگرههای اقتصهادی بانهک مراهزی ۲۱۰۸های بانک وهانی سال داده

.۳۵ش ااه هسای اسالمی ایرا ، و

های انرژییارانه حامل -۳

به دو دسته الی تشسیم ارد:تسا های انرژی اا میهای پرداختی تسسط دولت به حاملیااانه

، وگازنفتگرفته به واادات انرژی مربسط به واادات بنزین و یااانه تریح تعلق

ای )فهسب خلهیج تهر از قی هت منطشهه ا گرفته به فروش داخلی انرژی با قی تی یااانه ض نی تعلق

.فااس(

ای اسهت، ههای منطشهه های انرژی با قی تفروش حامل هاهدر نهایی طر هدف ندارد یااانه

هها ها آزاد شده و به نس تی میها دولهت، خانسااهها و بنرهاه گرفته به این یااانهاه مناب تعلقایگسنهبه

تشسیم شسد.

۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۱۱.۱۰۱.۱۰۱.۱۸۱.۱۳۱.۱۳۱.۱3۱.۰۰۱.۰۵

۱.۸۸۱.۸۴۱.۸3

۱.۵۸۱.۳3

۰.۲۱۰.۸۳

۱.۱۱ ۱.۲۱ ۱.۴۱ ۱.۱۱ ۱.۳۱ ۰.۱۱ ۰.۲۱ ۰.۴۱ ۰.۱۱

ایتالیافیلیپینچیلیترایه

ایاالت متحده آمریکاآل ا برزیلچین

افغانستا را

مکزیکمالزینیهریهاوسیههند

پااستا اسیت

ربستا سعسدیاندونزیونزوئالزی ابسهایرا

۱1۳ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

، ددهه اا نشا مهی گازنفتهای بنزین و بیش ویژهبه ضروات اتال بازاا انرژی خسبیبه ۴ شکل

، یااانهه ۰۸3۰مثهال دا سهال بهرای .اسهد ن هر مهی هها اوضها بسهیاا بحرانهی بهه یشزیرا دا این ب

و دا ۲۱۰۲اسهت. دا سهال بسده داتد بسدوه سمی دولت ۲۴حدود گازنفتشده به بنزین و پرداخت

یااانهه انهرژی بیهش دا آنهها اهه انهد تنهها اشهساهایی بلژیهک و تهایسا میا اشساهای پیشهرفته،

تسلیداننهدگا های پرداختهی بهه یااانه ،آید. دا بلژیکحساب میتسلید ناخالن داخلی بهناچیزی از یر

داتهد تسلیهد ناخهالن ۱.۸ یااانهه بهر تسلید ناخالن داخلی و دا تایسا داتد ۱.۵ محصسالت نفتی

است.بسده داخلی

ها ااد تسما ( و نس ت این یااانههزاا میلیمحسا چپ به های میتل )بیش تفکیکبههای پنها انرژی یااانه -4شکل

)محسا ااست( به بسدوه سمی دولت و داآمدهای نفتی

ههای فهراواده و دااایی، ادااه اطال ات انرژی آمریکا، آماانامه شرات ملی پاالیش و پیش یوزاات امسا اقتصاد منبع: ایرا . گازملی شرات ایرا و نفتی

ی دا بیهش واگهذاا «حاتهل از اازش نفهت خهام منهاب »بیش مربسط بهه اشساات: من سا از داآمدهای نفتی تسضیح .استای بسدوه سمی دولت سرمایه هایدااایی

های انرژی دا اشساهای میتل متفاوت است و م کن اسهت مالی و گنهاند یااانه تأمیننحسه

سهسخت اا دا بسدوهه خهسد هاییااانهال اندونزی، ااد و مالزی ،مثالبرای دا طسل زما تغییر اند.

اننهد و دا آنرهسال، ا هال مهی اا دا بسدوهه خهسد اما سسدا و ی ن تنها بیشی از آ ،انندلحاظ می

ههای انهرژی اهه تهرر واادات د. دا ایرا بیشی از یااانهشسلحاظ ن یها دا بسدوه یک از یااانههیچ

۰

۲

۴

۶

۸

۰

۵۰

۱۰۰

۱۵۰

۲۰۰

۲۵۰

۸۵ ۸۶ ۸۷ ۸۸ ۸۹ ۹۰ ۹۱ ۹۲بنزیننفتگازگاز طبیعینسبت کل یارانه ها به بودجه عمومینسبت کل یارانه ها به درآمدهای نفتی کشور

۱14 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

و آیهد مهی دا بسدوهه هسمی دولهت تری دا اشسا رضهه شهسد ا شده تا با قی ت گازنفتبنزین و

.پردازدمی اا شیصیاما به هر حال این هزینه ،شسدهای پنها لحاظ ن ییااانه

بخش برق و معضل ساختاری بازار -4

ناخهالن داتد و اشهد تسلیهد ۵.۱۱اشد مصرر سرانه بر دا ایرا برابر ، ۲۱۰۴تا ۲۱۱۱از سال

داتهد ۲.۴۵دواه برابهر ایهن اشهد مصهرر وههانی دا اهحالی، دا داتد ث ت شده ۸.۸داخلی سرانه

وههانی قهراا دااد. تلفهات ۰۳و از ن ر تسلید بهر دا ات هه ۰۳است. ایرا از ن ر مصرر بر دا ات ه

مشایسهه (داتهد ۳)با متسسط وههانی آ اا تسا اه میاست داتد بسده ۰۵حدود ۰۸3۲بر دا سال

داتهد ۳۵اسهت. نزدیهک بهه یافتهه داتد اهاهش ۰۱حدود ۰۸3۲ تا ۰۸۳۲. قی ت بر از سال ارد

سهسخت نهها مصهرفی آ داتد سسخت ۴۱و حدود ند اهای ایرا دا حال مصرر سسخت فسیلینیروگاه

مای است.

شهده نیست اینکه فاتله قی هت حشیشهی ت هام . اسی مساوه استچالش اسبا تعدادی تنعت بر

تهأمین بهرای ههزاا میلیهااد ۰۸ سهاالنه تح یل یااانهه بهاه ایال است ۱۲۵بر با قی ت فروش آ

تعیهین هها محاس ه هزینهه با دلیل خریداا منفردبسد دولتدوم اینکه قی ت بر بهد. انهامها میهزینه

و رضهه متناسهر بها آ سداه قی ت واقعی باید از تعادل رضه و تشاضها تعیهین شه شسد، دا حالیمی

اسهت. ههای مههم ایهن تهنعت های مناسر تسزی بر یکی دیرر از چالشزااتسات گیرد. لذا ن سد با

اواههای آ تسوه شسد ووسد ایسک خامسشهی بهرای تهنای دا زمها امل مهم دیرری اه باید به

های خصستی خسد مت ایل شهسند س ت احداث نیروگاهشسد تنای بزا بهمصرر است اه با ث می

داد ترفه مشیاس افزایش یابد.ازدستدلیل به و احت ال ااهش اااایی

از نیز مصرر بهاالی بهر دا اشهسا بهیش های دیررهای بر دا ایرا با اشسادا مشایسه قی ت

قی هت بهر از ن هر ۲۱۰۰ایرا دا سال ، ۰ال للی انرژیط ق گزااش آژانس بینشسد. پیش تسویه می

ازای ههر سهنت آمریکها بهه ۰3تها ۲بهین قی ت بر ایرا دا این سال شش ین اشسا اازا دنیاست.

سهنت بهسده ۸۱.۲۵ایلسوات سا ت بهر دا آل ها اه قی ت هرایلسوات سا ت ا الم شده، دا حالی

بیهش مربهسط بهه ترین یااانهه یشه بهر از یااانهه برخساداانهد و ب ادا حال حاضر الیه مشترا است.

۰. International Energy Agency (IEA)

۱15 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ازای ههر ایهال بهه ۴۸۱شده بر ت ام هزینه ،۰۸۳۳شده دا سال ط ق محاس ات ااائهاشاوازی است.

)هزینهه ایهال ۳۲۰و مهازاد آ تها (ههای داخلهی قی هت ای )بهه سا ت با هزینه سسخت یااانهایلسوات

های مربسط به ت هدیل انهرژی هزینه دا واق ای است.یااانهسسخت یرشده( با دان رگرفتن هزینه ت ام

سها ت ازای ههر ایلهسوات تسسط قی ت فروش بر بهایال و م ۴۸۱ای و هزینه سسخت به قی ت یااانه

دو هدد میهزا ایهن اه اخهتالر استایال ۰۱۵های اورایی( )بدو محاس ه افزایش قی ت دستراه

۰دهد.طسا متسسط نشا میهباا سا ت ازای هر ایلسواتیااانه به

دسهت بهه شهسد مهی اه به بر اشسا اختصهاص داده اا زیادیتسا یااانه با یک محاس ه ساده می

۰۸۳۳تسلیهد بهر دا سهال وایهال ۱۲۵ای برابر . اختالر بین قی ت و هزینه با سسخت یریااانهآواد

ههزاا ۰۸۸ حهدود دههد نشا مهی سا ت بسده است. ضرب این دو دد میلیس ایلسوات ۲۰۲۳۵۲برابر

وضهعیت یااانهه پنهها ۵شهکل دا . میلیااد ایال فشط دا این سال به یااانه بر اختصاص یافته است

یااانهه شهسد مهی مشهاهده ۲.ن هایش داده شهده اسهت ۰۸3۲تا ۰۸۳۱های شده دا طسل سالپرداخت

ه سااه اوند تعسدی داشته است. ۰۸3۱وز دا سال شده بهپرداخت

)هزاا میلیااد ایال( ۲۱۰۸ تا ۲۱۱۰ هایسال طسل دا بر تنعت پنها ه یااان -5شکل

پژوهش محاس ات: من

. شرات سهامی مدیریت تسلید، انتشال و تسزی نیروی بر ایرا )تسانیر(۰

ضهرب سهال ه ا تسلید میزا دا و شده اسر سال هر دا اشسا بر قی ت از بر وهانی قی ت ،پنها ه یااان. برای محاس ه ۲

.است شده

0

50

100

150

200

۱۳۸۰ ۱۳۸۲ ۱۳۸۴ ۱۳۸۶ ۱۳۸۸ ۱۳۹۰ ۱۳۹۲

۱16 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

هها و افهزیش ناگههانی قی هت ندسازی یااانهه دلیل اورای قانس هدفبه ۰۸3۱ال یااانه بر دا س

، دوبااه اوند افهزایش میهزا کردههای بعد اه قی ت بر با تسام تغییر نااهش یافته ولی دا سال بر

ههزاا ۰۳۱حهدود ۰۸3۲اه یااانه پرداختی دا سهال یطسابه ،یااانه پرداختی دا پیش گرفته شده است

هزاا میلیهااد ایهال اسهت. ۰۴۱۱حدود شدهمحاس ه سال ۰۲مه س یااانه پرداختی دا ایال ومیلیااد

ر بهرای سهال شده از اختالر قی هت و هزینهه تسلیهد به که میزا یااانه محاس هنکته والر دیرر این

داخلی تشری ا برابر است. این نزدیکی نشها ر قی ت وهانی وشده آ از اختالو میزا محاس ه ۰۸۳۳

های تسلیهد و را هزینهبه تنعت برای ا ک بسیاا زیادی های وهانی شد به قی تنزدیکدهد می

گذااا خساهد ارد.ن سد تنعت برای سرمایهو وذاب

تسانهد بها افهزایش می وت ها مث ت اسبسد سسخت نیروگاهایتاداات بر با تسوه به یااانهداآمد

ه، تهاداات بهر هالو د. بهشسوای ه چنا مث ت ب اند و به من داآمد اازی برای اشسا ت دیل بهره

دوا از منطهق اقتصهادی و لهذا داادای بیش از تاداات سسخت مصهرفی آ هزینه ایبا سسخت یااانه

داتهد آ سهسخت ۴۱د اهه اننه های اشسا سسخت فسیلی مصرر میداتد نیروگاه ۳۴ حدود است.

ای هه افتن سهرمایه ر باالی سسخت مای الوه بهر ههدا داتد گاز ط یعی است. این مصر ۱۱مای و

ا ت بهر بها سه . تسلید هر ایلهسوات اندایهاد میمحیطی متعددی قابل ذخیره اشسا، مشکالت زیست

ووهسد بهه بیشتر اربنااسیدگرم دی ۲۴۱ گاز ط یعی ازتسلید بر استفاده از سسخت مای دا مشایسه با

آبهی ههای بهادی و بهر گهاه اربن تسلیدشده دا نیروااسیدبرابر ال دی ۰۵. این اختالر حدود آوادمی

است.

ههزاا میلیهس لیتهر ۰۲وهسیی دا هها با هث تهرفه ط یعی دا نیروگاه س ت مصرر گازحرات به

دا حهال افهزایش اسهت. ایهن ااقامین د اه اشسهزاا میلیس لیتر نفت اساه دا سال می ۰۵گازوئیل و

ههزاا میلیهااد ۰۳۱میلیااد دالا دا سال برای اشسا دااد. یااانه ۰۱ای بالغ بر میزا سسخت مای هزینه

اهه دا بهین انهد تح یل مهی هزینه سنرینی به اشسا اه هرساله نیز دا حال افزایش استبر ایالی

های متعهدد و افهزایش بهدهی مسور اسری بسدوه زیاد شسد. این هزینهتناسر تسزی ن یمردم نیز به

محیطهی، ههای زیسهت ن منهاب آشهکاا و آلهسدگی افتاازا دا انهاا ههدا فروش بهر شسد. دولت می

هها افهزایش مصهرر آب اشهاوازی اسهت اهه های پنها دیرری نیز دااد. یکی از این هزینهه هزینه

افتد. ایسهک خامسشهی بسهیاا تر اتفا میتر و استفاده دا سا ات طسالنیهای قسیدلیل نصر پ پبه

۱17 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ثیر مسهتشی ی شسند. این مسئله تأهای بسیاا باالیی متح ل میودی است و تنای از این بابت هزینه

ههای گذاایدلیل ووسد ایسک خامسشی و سیاستگذااد. بهبر اشد اقتصادی و افزایش تسلید اشسا می

نهد اهه دا ایهن بهین تهرفه اهای تسلید بهر س ت ایهاد واحداشت اه، تنای بزا دا حال حرات به

های اشسا است. افتن سرمایهاود و از ن ر اقتصادی، هدامیمشیاس از دست

مورد نظر برای اصالح یارانه انرژی و تجربه سایر کشـورها در زمینـه چهارچوب -4

اصالحات

منهاب دا اشساهای میتل بنابر چهااچسب اقتصادی و سیاسی خسد و بها دان رگهرفتن اههدار و

اند. براسی تهربیات اشهساهای مسفهق ارده اوراهای میتلفی از اتال دا بازاا انرژی شیسه ،دسترس

دمسفق دا اتال قی ت انرژی بایه دهد یک طر ق دا زمینه اتالحات قی ت انرژی نشا میو نامسف

۰های زیر باشد:واود ویژگی

ازاا گذاا بتسا با ا ترین هزینه به ساختاای مشابه بازاا اقابتی دا ب مسقتی باشد و پس از دواه -

انرژی دست یافت،

دااا تصحیح شسد،قا ده و یک ن ام خسهای آینده بر اساس قی ت -

فزایش مناب بسدوه دولت منهر شسد،به ا -

اتال اند،دا بیش انرژی اا ن ام مالی -

، وفهم باشدساده و ه ه -

قابلیت اورا داشته باشد. -

خالتهه مهدیریتی ن ر از اتال قی ت انرژی اه دا ابتهدای ها، اهدار مد با تسوه به این ویژگی

دا ادامهه ههای پیشهنهادی گیری میتل دا اشسا، سیاستااز تص یممرهای به آنها اشااه شد و طر

.شسدمیبراسی

ها از دوش بسدوهه دولهت اسهت. اختصهاص داآمهد بهرای یااانهه چالش اتلی حذر میااا یااانه

داآمهد و تهنای انرژی ح ایت یراااا از خانسااهای محروم و تنای نسپاست. مصرر خانسااهای اهم

نسظهسا از یااانه انرژی بسیاا ا تر از خانسااههای پرمصهرر و ال تهه تهنای بهزا پرمصهرر اسهت.

بهازاا »تسانیهد دا گهزااش تفصهیلی مطالعهه شده دا بازاا انرژی برای هر اشسا اا مهی وزئیات بیشتر دا مساد اتالحات انهام .۰

بیابید.« انرژی

۱18 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

زیاد باشهد اهه هزینهه قدایبهاحت ال دااد مناب مساد نیاز برای تأمین اهدار افاه اوت ا ی وه، البه

اضافی برای دولت داشته باشد.

ههای فنّهاوای ها بهه گذاای بیشتر دا بیش انرژی و ال ته هدایت سرمایههدر اساسی دوم سرمایه

بها گهذاای تنهها سوه داشت اه وهذب سهرمایه به این نکته ت دبر دا تنای دیرر است. اما بایانرژیام

ی ماننهد سیاسهت زیهاد تهاب سامهل فنّهاوای اتهال ، اات دیرهر شسد. بهاتال قی ت محشق ن ی

دن هال ایهن خااوی، وذب دا زنهیره اازش وهانی و مسااد دیرر است. لذا باید دا یک برنامه وام بهه

فنّهاوای ولهی اسهید بهه ،اشساها اتال شده های انرژی دا بسیاای ازهدر بسد. شاهد آنکه قی ت

ههای الزم دیرهر محشهق اوز اتفا نیفتاده است. بنابراین اتال قی ت شرط الزم است و چس شهرط

نشده است، با افزایش قی ت انرژی این هدر محشق نیساهد شد.

سهطح گهذاای بهیش از گذاای بیشتر هدر نیست. اگر سهرمایه اه سرمایه باید دقت ارد ه چنین

،ایهز مراهزی تهسات برنامهه شسد. دا ن ام انریزشهی بهه بهینه اقتصادی باشد، مسور ااهش افاه می

بهر انهرژی بر ااالههای اهم گذاای اضافید اه مسور سرمایهها شدید باشست آنشدا انریزانندهم کن ا

تهابعی از و تصه ی ات آحهاد اقتصهادی انهد مهی های انرژی ا سواا پیهدا قی ت ، اات دیررشسد. به

بایهد فنّهاوای اه دا یک ن ام بهینه تص ی ات خساهد بسد، دا حالیال للی انرژی بین تص ی ات آژانس

د اهه ه پیهدا انه هایی تهرف فنّاوایم کن است ،ترزبا سادههای تعادلی بازاا باشد. بهقی ت بر اساس

.است شد اا طی نکردههنسز مراحل تهاای

از یااانهه انهرژی بیشهتری خانسااهای پرداآمد سههم زیرا است، یااهش فاتله ط شات هدر دیرر

وض افراد فشیر به هسد خساههد یافهت. ههدر اساسهی قطعا ،دااند و اگر این یااانه دا وامعه تسزی شسد

یهک نیهز افزایش اقابت آواد. ووسد میمحیطی است اه یااانه انرژی بهااهش آثاا میرب زیستدیرر

احت اال افرادی بها واادتازهشسند. این افراد بازیررا بیشتری به تنعت انرژی وااد می زیرا ،است هدر

ههدر آخهر ،د داد. دا نهایتنترند و نیروی انسانی دا تنعت انرژی ایرا اا ااتشا خساهیشاستعدادهای ب

یاا زیهاد اسهت. ها دا ایهرا بسه نس ت یااانه زیرا ،تساند سهسلت دا پیسستن به معاهدات وهانی باشدمی

ن هر بهه ولهی ،ی دا دسهترس نیسهت نکته اساسی دیرر حذر قاچا است اه ال ته مطالعات دقیق ا

شداا آ بسیاا گسترده است.ماسد می

ها انتیاب اهرده برای اتال یااانهخاتی اوش مناسر ی داشته وفردهبتهربه منحصرهر اشسا

۱19 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

هده پیریهری شهده اسهت. اوش اول افهزایش دهد دو اوشاست. براسی تهربه اشساها نشا می

بنهدی بهسده اسهت. دا اوش افهزایش قی هت های دوگانه و سه یهقی ت و اوش دوم استفاده از قی ت

بهر اسهاس دیرهر تسات ثابت و دا برخهی . دا برخی مسااد اهدار بهه استه سااه هدر مشین بسد

سدااا تن یم قی ت معرور است.های وهانی و نرخ ااز آزاد متغیر بسده اه به ن ام خقی ت

ههای وههانی نرخ ااز بازاا و قی هت ،آ است اه دا ت ام مساادتهربیات اشساهای دیرر مهمنکته

هرگز مشاهده نشده اسهت ههدر بهرای اتهال ، اات دیررگیری بسده است. بهانرژی معیاا تص یم

های ااز با شاخن برابری قدات خرید باشد. ال ته م کن است یک اشکال ووهسد قی ت استفاده از نرخ

دلیل بی اای هلنهدی نهرخ ااز ثابهت ساله بهتاا ایرا مع سال دا یک بازه دهداشته باشد اه بر اساس اف

اانهه یااانهه نهرخ ااز بهه یا ،اس ه بر اساس نرخ ااز بهازاا باشهد تسات اگر مح. دا اینشسدنره داشته می

یابهد و قی هت زبا دیرر با یااانه نرخ ااز، یااانهه انهرژی نیهز افهزایش مهی شسد. بهانرژی نیز منتشل می

تهسات مسهتشل از دا پاسخ باید گفت اتال ن ام نرخ ااز باید بهه شسد. زیاد ن یانرژی ه رام با تسام

زمها اوهرا تسات یک بسته وام و همها دن ال شسد. اتال ن ام اقتصادی باید بهیااانهاتال ن ام

انهد. لهذا آنچهه بایهد بها ابزااههای تعادل دا یک بازاا به بازااههای دیرهر نیهز اسهسخ مهی شسد و دم

گذاای مسوسد دا این بیش مساد هدر قراا گیرد اتال بازاا انرژی است. ذار این نکتهه نیهز سیاست

لهذا ،انهد مانهده اا تسههیل مهی ضروای است اه تعادل دا بازااهای بیشتر اتال دا بازااههای بهاقی

تر بازاا ااز ا ک اند.تال سری تساند به ااتال بازاا انرژی مستشل از بازاا ااز می

فراوانی وااد است. ایهن شکاالتا ،دا مشابل اگر م نای محاس ه بر اساس برابری قدات خرید باشد

بر اساس مصرر خانساا است، اما هدر ااهش هزینه یااانه دا بسدوهه واقعهی دولهت اسهت. فشطم نا

وقتهی فشهط این اههدار یفایده دا تحشق هر دو-هدر دوم هم اتال تنعت انرژی است اه هزینه

شهاخن تساند اخ دهد. یک ایراد اساسی دیرر استفاده نابها از مفهسم نهرخ ااز بها نرخ ااز بازاا باشد می

آیهد تها بتهسا داآمهد ملهی دست میهبرای مصرر خانساا ب برابری قدات خرید است. این نرخ ااز اوال

ههدر ، هاات دیرهر برای مشایسه دا طسل زمها اسهت. بهه ا اشساهای میتل اا مشایسه ارد و ثانی

ا زبه بهه بسده و لذا این شاخن نس ی است.های نرخ ااز نس ی وهش آثااطراحا این شاخن حذر

تساند برای تعیین نهرخ مطلهق این شاخن تابعی از زما شرو سری زمانی است و هرگز ن ی ،ترساده

یک ااال استفاده شسد.

۱۱1 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

یهک یها انتیهاب ایهن دو گزینهه هدر ثابت بهتر است یا هدر متغیر و تن یم خسدااا دا م آیا

اگهر .اسهت نرخ ااز و قی ت وههانی انهرژی دا آینهده تغییر چرسنریبستا ووسد دااد اه تابعی از بده

پنج سال دا ه ها ابتهدای اوهرای طهر پایا های انرژی دا قی ت حاملاه عیین شسدهدر ثابت ت

ایسهک ووهسد دااد اهه دا طهسل اینن ر برسد. ال ته هتر بمشین است، حصسل به هدر شاید آسا

دااد. ۰سازگاای زمانینا کل سض شسد و لذا مش گذااسیاستمسیر شاید ن ر

دا مشابل اگر هدر بر اساس نرخ ااز و قی ت وهانی خسدااا تن یم شسد، م کن اسهت بها وههش

ن هر برسهد و هبه نیافتنیدست، اهدار مساد ن ر انرژی وهانیقی ت ناگهانی نرخ ااز یا وهش ناگهانی

اهه دا اشهساهای بسهیاای گسنهه گذاا از ادامه مسیر منحرر شسد. ال ته ایهن احت هال ه ها سیاست

مشاهده شده است، حتی اگر ن ام تن یم خسدااا تث یت و اورایی شده باشد، م کن اسهت دا تغییهرات

،خسداهاا باشهد ههدر شدید ااز و قی ت نفت انهاا گذاشهته شهسد. نکتهه اساسهی آ اسهت اهه اگهر

بهرای مهردم افهزایش نهد سانتتر مهی دهند و ال ته ااحتآ اا تغییر تسانند سیتی میههای بعدی بدولت

ن هر ه. این مزایا نیز دا تهربه اشساهای دیرر مشهاهده شهده اسهت. بنهابراین به نندقی ت اا تسویه ا

دااد، زیهادی اهه تهسام مانند ایهرا دا اشسای ویژهبه ،های اتال قی ت انرژیاسد یکی از ون همی

تن یم خسدااا قی ت بر اساس نرخ ااز و قی ت وهانی انرژی است. ال ته دا این ن هام خسداهاا تن هیم

لحاظ شسد.باید ها هم تسطیح قی ت ،بر اساس نرخ ااز و قی ت وهانی

. تساند انههام شهسد میگیری و تالحدیدی تص یم شکلتسات قا ده یا بهافزایش قی ت انرژی به

هادی ه هسااه افهاه وضهعیت گیری بهر اسهاس قا هده دا شسد اه تص یمح داده میدا اقتصاد تسضی

شسد ه هسااه ن هام قا هده و تصهسیر فرمهسل و دسهتساالع ل اند. لذا پیشنهاد میبیشتری حاتل می

اد ولهی دا واقعیهت اقتصه ،تسات الی داست اسهت وای ن ام تالحدیدی اورا شسد. این مفهسم بهبه

داستی تن یم نشهده باشهد، م کهن هآید اه اگر قا ده اولیه بووسد میسیاسی بهمساادی مشابه اقتصاد

گذاای و تسلیداننده بسهیاا تعیین قا ده برای سرمایه ،است ال قا ده دچاا مشکل شسد. از سسی دیرر

اهم اا زمهانی سازگاای ناتساند مشکل باننده مشین نیست تعیین قا ده برای مصرراما مفید است،

اند.

شهسد، ای تعیهین مهی حال تسوه به این نکته مهم است اه وقتی ن هام تغییهر قی هت قا هده ینبا ا

۰. time inconsistency

۱۱۱ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

داتهد ۱۱ میهزا به قی ت حامل انرژی افزایشهای افزایش قی ت مهم است. برای مثال تعیین دواه

. لهذا ضهروای اسهت تسهطیح دا افهزایش بینهامهد ث هاتی دا اقتصهاد بهی به کن استم دا یک شر

اتفها بیفتهد تها آثهاا سهسء ماهانه یا اوزانهه شکل بهافزایش قی ت شسدپیشنهاد میهد. ها اخ دقی ت

ههای انهرژی مهساد اسهتفاده دا گهاز دا ابتهدای تابسهتا و حامهل ن سنهه، ا تری داشته باشد. بهرای

تها آثهاا زیاد شهسد تابستا پایا بر دا قی ت د یا بتدای سال افزایش قی ت داشته باشونشل دا اح ل

.شسد خانساا ا تربرای افاهی ضد

ل هی باشهد و پیشهنهاد افهزایش اسهتفاده از ن هام قا هده اسد پیشنهادن ر ن یبهخالته آنکه

خهانساا بایهد از تسهطیح دا بهرای افاهی تر است. برای ااهش آثهاا ضهد مناسرتدایهی دا طسل سال

از خانسااهای فشیر استفاده شسد. های ح ایتطسل زما و ال ته اوش

، دا مهسااد مسفهق از یهک شهساای مسهتشل از اودااا میبهاه اوش تالحدیدی زمانی ،دا مشابل

ههای انهرژی اا دا تعیین ارده است، قی ت حاملگذاا دولت استفاده شده اه بسته به اهدافی اه قانس

برای این شساا یک هدر تعیین شده اسهت اهه ، اات دیرراند. بهماهه ا الم مییک های مثال بازه

شهسد. تسات این ن ام به اتل برتری قا ده نزدیک مهی ها اا تعیین اند. دا اینید قی تبا آ دا قالر

تساند تص یم دیرری اتیاذ انهد. دا مهسااد خهااا از شساا می ،دا ین حال اگر اتفاقات خاتی اخ دهد

تی تسسط یک نهاد مرازی ا هالم شهسد، تعیهین شهساایی مشهابه بازاا انرژی و دا مساادی اه باید قی

ایهن سهت. ا یهک مثهال معهرور ادا ن ام بانکی آمریک ۰بازاا باز فداالشده است. ا یته گرفته دان ر

تعیهین ای و مسهتشل بسیاا دقیق و متشکل از افراد حرفه چهااچسبا یته اه تسسط بانکدااا دا یک

ههای د. دا اقتصاد ایرا هم اه نرخ حامهل اواا دولتی اا دا آمریکا دااره وظیفه تعیین نرخ به شسدمی

گهذاا دا یک منطق مشهابه بهرای دواه باید شده است، این وظیفه نهاد مرازی تعیین می انرژی تسسط

ههای مسفهق وههانی ههم مهسااد به اینکه دا تهربهه با تسوهای سپرده شسد. به شساایی مستشل و حرفه

تسانهد بهرای مید ترایر این دو اوش اسن ر میهتالحدیدی مشاهده شده است، ب قا ده و هم مسااد

ایرا بهینه باشد.

و ایهن فرمهسل تصسیر انهد یک فرمسل یا دستساالع ل قی ت اه مهلس بر این باشداگر تص یم

گهذاا اسهت. اوی سیاسهت دو گزینهه پهیش تسات ساالنه بدو تالحدید یک شساا محاس ه شهسد، به

۰. The Federal Open Market Committee (FOMC)

۱۱۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ها استیراا شهسد. بهرای ساالنه قی ت وضعیتفرمسل مصسب اا ا الم اند و برحسر اینکه اولگزینه

های ااز، قی هت نفهت و مهسااد دیرهر باشهد. دا ایهن تهسات تابعی از قی ت دتسانمثال این فرمسل می

ههای های وهانی اختالر ووسد داشته باشد، ولی نسسانات و شسکگذاا به قی تم کن است دا مسیر

ها از ه ها اوز اول مشهین اسهت و قی ت ،شسد. دا اوش دومها وااد میتل اقتصادی به قی تمی

شسد. انندگا وااد ن یها و مصررنسسانی به قی ت

، هاات دیرهر رژی یک معضل اقتصاد اال است. بهه تسوه به این نکته ضروای است اه یااانه ان

ههای وههانی و نهرخ ااز اسهت و چنانچهه ک قی هت گذاای دا بیش انرژی ه راه با ایسذات سرمایه

دولت بیساهد این ایسک اا حذر اند، ایسک مذاسا به اقتصاد اهال و ت هام تهنای دیرهر منتشهل

ههای خساهد شد )از طریق اسری بسدوه(. لذا بیشی از اتال بازاا انرژی آ است اه ایسک قی هت

اید ت هیداتی بیندیشد اه نسسانات نرخ ااز بهه الیهه وهانی به بازاا داخلی نیز منتشل شسد. ال ته دولت ب

تنای منتشل نشسد و از ه ین من هر اهاهش ایسهک نهرخ ااز بهه یهک تهنعت مسوهر ا سوهاا دا

شسد. های تنعتی میسیاست

آمیهز ضگهذاای ت عهی قی هت فشط برای گاز و بر امکا اندمیها تصریح ندی یااانهقانس هدف

دا اهال شههرها اا مالیات آلسدگی یا مسااد دیرهر تسا ن ی اات دیرر . بهووسد دااد برحسر وغرافیا

. امها تع یهر دیرهری قانسنی دااداه من شسدتر گرا باید بنزین و گازوئیل دا این شهرها زیرا ارد،اخذ

اه قانس قی ت فهروش دولهت اا محهدود اهرده اسهت و تسات؛ بدینتسا از این قانس ااائه اردمی

فروشها ، خهرده هاات دیرهر د برحسر وغرافیا متفاوت باشهد. بهه تسانفروشا میفروش خرده قی ت

ههای نفتهی فرااودهبنزین و گازوئیل اا دا مناطق میتل با قی ت یکسانی از شرات پاالیش و پیش

،بهت ه زمین، ایفیت ااائه خدمت و مسااد دیرهر بازاایهابی و اقا اانند ولی برحسر اوادایافت میایرا

تهنعت گهذاای دا انهد سهرمایه ه ین اختالر قی ت ا ک مییشتری بفروشند. تسانند با قی ت بمی

انرژی و اقابت افزایش یابد.

وایرهاه دا مشایسهه بها اشهساهای امهای مسوسد دا بیش بنزین و گازوئیل تعداد یکی از چالش

. شهسد تعهدیل مشکلاین ،ندهانبا آزادسازی قی ت فروش به مصرر شسدبینی میپیش اه دیرر است

ههای دلیهل مسقعیهت انحصهاای وایرهاه ال ته این نررانی ووسد دااد اه بر اساس سهاختاا فعلهی و بهه

ضهروای ،فروشا انرژی اقدام به اویه ضداقابتی انند. با تسوه به حضسا شهساای اقابهت خرده ،مسوسد

۱۱۳ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ههای قانس اوهرای سیاسهت ۱۰ماده ۰۰فروشا بر اساس بند ت تیطی خردهاست این شساا دا تسا

ها تعیین اند.وش اا برای وایراهقانس اساسی دامنه قی ت فر ۴۴الی اتل

ها یکسها باشهد اساسی دیرر آ است اه آیا شیر اتال قی ت برای انسا میتل حامل سؤال

و انهه بهر بسدوهه یاا تأثیربسته به میزا دسترسی، دهدمیاشساهای دیرر نشا تهربه مطالعه یا خیر.

پیشهنهاد داد ایگسنهههای میتل اا بتسا اشد قی ت حاملسهم مصرر دا س د خانسااهای فشیر می

،اه احت ال مسفشیت بیشینه شسد. دا اشسا ایرا دا میا ااالهای بر ، بنزین، گازوئیل و گهاز ط یعهی

بها .ضهروای اسهت بسهیاا سازی گسترده دا این بیش خصستی دلیلبهاتال قی ت دا تنعت بر

چنانچهه قی هت بهر اتهال ،)دا مشایسه با نفت(زیادی ندااد به اینکه این تنعت اازش افزوده تسوه

مصهرر ،. از سهسی دیرهر اخ دههد دا بلندمهدت ۰واشکستری و قطعی متسالی بر م کن است نشسد

محهسا مصهرر گهاز اا تهسا یاسد من ر میگازوئیل زیاد نیست. لذا بهداآمد از بنزین و خانسااهای ام

قی هت ااالههای دیرهر افهزایش ه رام با ا ترین شهیر اا آ افزایش قی ت مشداا انرژی قراا داد و

. تعیین ارد

دو نکته اساسی دیرر دا انتیاب شیر ا تر نس ی گاز ووسد دااد. اول آنکهه امکها تهاداات گهاز

دا ایهرا وای معشهسلی ههای انهرژی بها بههره است و ال ته تسلید این ااال دا مشایسه با دیرر حامل ام

از ط یعهی تنای ایرانی به گه زیادشسد. نکته دیرر وابستری اشساهای وها انهام میدیرر نس ت به

ایهزی گاز برنامهه تنای ایرا به فنّاوایمدت اقتصاد ایرا نیز برای انتشال گذاای میا است. دا هدر

ههای انهرژی تساند ا تر از دیرهر حامهل اسد اشد قی ت گاز مین ر میهو بسترسازی شده است. لذا ب

یااانه اا دا مشایسهه بها مشداا بیشترینفعلی وضعیتباشد. ال ته ذار این نکته ضروای است اه گاز دا

پهنج وهای مهثال است اه گهاز بهه اند و من سا پیشنهاددهندگا آ ااالهای دیرر انرژی دایافت می

گهاز اشهد قی هت م کهن اسهت دا نتیههه های وهانی برسهد. سال آینده به قی ت ۰۱ دا مدت ،سال

های دیرر باشد. حداقل ه رام با حامل

منهاب ،، مسضس ات اقتصاد سیاسی، اتال سهاختاای براسی شددا اناا مسائل طراحی قی ت اه

. شهسد مطالعهه مهی هها نسا م احث الیدی دا طراحی ن ام اتال یااانه انسانی و تسانایی دولت نیز به

بهرای اط ینها از اسهت راا دتسانه این سؤال ودی مطر است اه چه سازوااای می ،تسات خاصبه

۰ . blackout

۱۱4 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

شسد. اوی دیرر سکه آ است اه اگر اوش مساد ن ر دا میانهه ااه متسقه گهردد ایهاداتال قی ت

تعادل دا اقتصاد ایرا دامهن زده شهده اسهت. بهرای قدا به دمدااد و چه هایی برای اقتصادچه هزینه

تسقه یهک اونهد بهها باید سامل اساسی اه پیشنهاد ت هیداتی دا خصسص ادامه اوند اتال قی ت

شهده دا ایهرا ، به اشساهای دیرر و اتهالحات انههام . بر اساس تهرشسدد براسی انهاماتالحی می

مالح هات سیاسهی، افهزایش هاات اسهت از ن است راا یک سیاست اتالحیترین سامل ما ده

.تغییر دولت و ن ر مسئسال و های وهانی، ا تراض وامعه به تداوم افزایش قی تشدید قی ت

شسد اهه دولهت های اشساهای دیرر بیا میمشکل سیاسی دا ادبیات اقتصادی و تهربه دا مساد

هاات دانهد. بهه ههای سیاسهی ب الیه گروه هایاین طر اتالحی اا مه س ن ر تا وای م کنباید

های مح سب تسانایی بیشتری برای اورای طهر زدایی شسد. شاید دولتباید از این طر سیاست ،دیرر

بهر طهسا مع هسل بههاست. گرایی دا اورای اتالحات از لسازم اتال ن ام یااانهولی هم ،داشته باشند

دا ا لهر قی ت انهرژی زیرا ،یابدیااانه دا اشساها افزایش می مشدااها ناگها ایش شدید قی تاثر افز

اهاا شهسد تن هیم خسد زای این مشکل پیشهنهاد مهی اشساها ثابت است. اوشی اه برای اتال داو

مدت است. قی ت ال ته با تسطیح دا میا

طراحی یک ا پین دقیهق ت لیغهاتی از ،هادا خصسص ا تراض مردم دا مساد افزایش مداوم قی ت

د. بهرای ایهن من هسا پیشهنهاد نه های واقعهی اا ب ین قی تباید ضروایات اورای طر است، ولی مردم

یک نرخ حامل انرژی به قی هت وههانی دا اشهسا ووهسد ،شسد مانند اقتصاد چین و نحسه آزادسازیمی

ذااا باشهد. ایهن گه هر مهردم و سیاسهت ن گذاای برای حصسل به این قی ت مد داشته باشد اه هدر

مسئسال نتسا مهان اتهالحات ناپذیر باشد و با تغییرنحسی طراحی شسد اه برگشتتساند بهاوش می

حتی اگهر تهسقفی دا ،دانت دا وهت افزایش قی ت حرات میبه اینکه الیه این اتالحا با تسوهشد.

پسشی نیست.سد آمده است اه قابل چشمووبهاورا تسات پذیرد، منافعی برای دولت و مردم

ههای فعلی دا مسقعیت آامانی خسد از ن ر اوهرای طهر وضعیتگسنه اه بیا شد، دولت دا ه ا

شدت تحلیل افته و وضعیت قهسانین و اقتصهاد میتل قراا ندااد. بدنه اااشناسی دولت و اورایی آ به

زا اا ندااد. لذا از ن ر بسدوه، ش هه سیاسهی و است اه دولت تسا اورای اااهای ب ایگسنهبهاشسا

اه بتساند ن هام یااانهه یها چههااچسب قهسانین مسوهسد اا وضعیتی نیستدولت دا ،مح سبیت دا وامعه

ها سادگی دا اوهرا یکی از معیااهای اساسی دا اتال ن ام یااانه دا نتیههدهد. تغییر اساسی شکلبه

۱۱5 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

و تطابق با قسانین مسوسد است.

. اتهال شهسد میبراسی گازبر و گاز،نفت ،اتال یااانه دا بنزین ،دا چهاا زیربیشو ا ادامه د

. شدیااانه نفت )نفت تحسیلی به پاالیشراه( ذیل اابطه مالی شرات ملی نفت و دولت بحث خساهد

اصالح یارانه بنزین -4-۱

ههای میتله انهرژی از حامهل برای اسد بتسا ن ر ن یهب گفته شد،گسنه اه دا بیش ق ل ه ا

دلیل مصرر ااهنده بنهزین و نزدیکهی قی هت داخلهی بهه یک دستسا واحد استفاده ارد. برای مثال به

تهر از بشیهه اا سهری آ قی هت تسا بنهزین اا یهک الرهس معرفهی اهرد و آزادسهازی قی ت وهانی می

نرااندگا برابهر بها قی هت زین از ن ر ه چنین اشااه شد اه قی ت آزاد بنهای انرژی انهام داد. حامل

بنهزین قی هت برای مثال اگهر ۰ق ل از مالیات( با ت دیل نرخ ااز آزاد است. ،فروشیوهانی بنزین )خرده

۰۵۱۱بنهزین آزاد دا ایهرا برابهر قی هت ، ۲باشهد دالا بر گهالس ۰.۱۵دا آمریکا )ق ل از مالیات( برابر

۸تسما بر لیتر است.

تن هیم قی هت دا دا آ ، بر آ ا تشاد دااند تدوین ن هامی اسهت اهه رااندگا ناتل دیرری اه

تهسات خسداهاا بههای انرژی برحسر تغییرات قی ت نفت وهانی و تغییرات نرخ ااز آینده برای حامل

های انرژی م کن اسهت دم تن یم خسدااا قی ت حامل تأاید شد اههای ق لی انهام شسد. دا بیش

یااانه واقعهی افهزایش یابهد. هزینهداخلی و ه چنین نسسانات شدید نفت مسور شسد ادزیدلیل تسام به

قی هت :هها اتفها افتهاد ای است اهه پهس از دوا اول هدف نهدی یااانهه مشابه تهربهدقیشا این مساد

و دا نتیهه وههش شهدید نهرخ ااز و زیادولی تسام ،افزایش یافته بسد مشداا زیادیبههای انرژی حامل

. بسیاا زیاد شسدها دا ایرا زما افزایش شدید قی ت نفت مسور شد هزینه واقعی یااانههم

تسات دونرخی تها زمها اتهال قی هت رضه بنزین به مذاسا،اسد بر اساس مشدمات ن ر میهب

خساهد بر بنهزین مالیهات گذاا میمالیات بر بنزین نیاز به قانس مهزا و تصریح مشین است. لذا چنانچه سیاست دا خصسص .۰

هها وااد شهسد. از ایهن من هر نهقانس اتال ن ام یااایا هاباید این مالیات دا قانس مالیات و نه قانس هدف ندی یااانه ،اخذ اند

اهاای ابتهر نراانهدگا چنانچه پیشنهاد افزایش مالیات به هدر افزایش داآمد دولت بدو افزایش قی ت نیز ااائه شسد، از ن هر

ن هر ن سده اسهت از آ تهرر مطالعهمسضس مالیات مساد ن ر این چس شسد. شد اتال دا آینده منهر میاست و به پیچیده

.شسدمی تسما است. ۸۴۵۱ااز آزاد برابر لیتر و نرخ ۸.۳۳برابر هر گالس .۲

بهر دالا ۰.۱۵نهرخ مطالعهه، دالا بر گالس متغیر بسده است. دا ایهن ۰.۵دالا بر گالس تا ۴سال اخیر از قی ت بنزین دا یک. ۸

هدر انتیاب شده است. نسا به بسدهسال اخیر یکدا اه قی ت اوز بنزین گالس

۱۱6 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ای بسترسهازی و اختصهاص اهاات اه اشسا بر زیادیبه هزینه با تسوهبهترین پیشنهاد مسوسد است.

ز بهر آمیه گذاای ت عهیض ونشل پرداخت ارده است، بهترین ابزاا برای قی تل ح لیسسخت به ت ام وسا

مهیهان سد اشساها از ایهن اوش استفاده سایر دم اساس مصرر بنزین مهیاست. م کن است لت

ت عهیض پایهه شهساهای دنیها بهر وگرنه آزادسازی نرخ بهر دا ت هام ا های الزم بسده باشد،زیرساخت

شداا مصرر انهام شده است.بر مم تنی قی ت

تهر اسهت. های انرژی بهه نهرخ آزاد خهسد نزدیهک قی ت بنزین نس ت به دیرر حامل ،از سسی دیرر

ااهش قی ت نفت یک فرتت طالیهی بهه اشهساهای میتله داده ،تع یر اااشناسا بانک وهانیبه

شهسد ر و یک ن ام خسدااا تن یم قی ت پیاده اننهد. لهذا پیشهنهاد مهی های خسد اا حذاست تا یااانه

نهرخ بنهزین آزاد از ،تساتقی ت آزاد افزایش یابد. دا اینبه سر تبهبنزین آزاد )بدو سه یه( قی ت

قی ت بنزین فسب خلیج فااس برای ههر لیتهر fob, tP دا آ اه خساهد اردت عیت fob,tP t=ErtP اابطه

شهسد نهرخ آزاد برابر نرخ ااز آزاد است. پیشهنهاد مهی tErو ۰بنزین دیرری مانند رب آمریکا()یا قی ت

اابطهه ا هالم شهسد. ایهن اشساها تسسط نهاد تن یم بیش انرژی و بر اساس سایر بنزین مشابه تهربه

ن ههای بنهزی به وایراههای نفتی فراوادهیش پاین قی ت بنزینی است اه شرات پاالیش و ،دا ل

شهسد بنهزین اا بهه ها مهازند دا دامنه مشیصی اه تسسط شساای اقابت تعیین میفروشد و وایراهمی

رضه انند.مشتریا

دامنهه دااد شهساای اقابهت الزم می های بنزین دا هر منطشه وغرافیاییمسقعیت انحصاای وایراه

بنهزین مصهرفی نازل بهر لیتهر یا سداوبر خ ۲آنکه تعداد نازل دلیلبه اات دیرر اا تعیین اند. بهقی ت

ههای بنهزین مسقعیهت انحصهاای سسم معادل اشساهای پیشرفته اسهت، وایرهاه دا ایرا ا تر از یک

نههاد یا قانس اساسی، شساای اقابت ۴۴های الی اتل قانس اورای سیاست ۱۲. بر اساس ماده دااند

تی دا اشساند. از این من ر بر اسهاس بنهد های ضداقاباننده بیشی تنها متصدیا براسی اویهتن یم

تسانهد حهداقل و شساای اقابت مهی قانس اساسی، ۴۴های الی اتل قانس اورای سیاست ۱۰ماده ۰۰

شهساای اقابهت بهر اسهاس ،ند. بهرای مثهال تی برای ااالهای انحصاای تعیین ادامنه قی یا حدااثر

تعیین اهرده اسهت، داتد ۰۱سد ش که تسزی اا انندگا اه حدااثر سقانس ح ایت از تسلید و مصرر

ها، قی ت بنزین خلیج فااس بر اساس ایفیت مشابه ایرا باید محاس ه شسد. قانس هدف ندی یااانه بر اساس ۰.

۲. nozzle

۱۱7 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

۰تعیین اند. داتد ۰۱دامنه قی تی فروش بنزین اا

گرفته شسد، تسهطیح قی هت دا طهسل زمها نکته سسمی اه دا تعیین قی ت بنزین آزاد باید دان ر

دالا و ۸۵ ههای دا یک دههه اخیهر قی هت اهایگسنهه، بدااداست. قی ت وهانی نفت نسسانات بزاگی

مهاه اخ یهک ههای استهاه مهثال خیزهای شدید دا بهازه ومحشق شده است. مع سال این افتدالا ۰۴۱

مهاه ظهرر یهک ،۲۱۰۴دلیل افزایش تسلید شدید ربستا سعسدی دا دسهام ر به ،دهد. برای مثالمی

ت دا اشهسای اهه سهازوااا خسدسهاز تن هیم قی ه . به ه ین دلیل زمانیافت ارددالا ۲۱قی ت نفت

باشد اهه اگهر قهراا شکلیبهتسطیح قی ت ضروای است. ال ته این تسطیح قی ت باید ،شسدا ال می

یح قی ت دا بلندمهدت تهفر بسد تندوقی برای تسطیح قی ت انرژی استفاده شسد، مه س داآمد تسط

مطالعهه . دا ایهن اسهت آ از ا تهر گهاهی وههانی و قی هت بیشتر از گاهی قی ت داخلی ، چس شسد

برابهر بها اابطهه قی هت ،تهسات شهته انههام شهسد. دا ایهن مهاه گذ پیشنهاد شده اسهت تسهطیح سهه

)/32-fob,t+P1-fob,t+Pfob,t(Pt=ErtP .خساهد بسد

. با تسوهه بهه تسضهیحاتی یا خیر تسا انهام دادسؤال اساسی آ است اه آیا تسطیح نرخ ااز اا می

تهر از قی هت واقعهی دا بلندمهدت ا و مشادیر بیشتردااد اه تر داده شد، تسطیح زمانی معنیاه پیش

اوندی افزایشهی دااد. لهذا ه سااه نرخ ااز زیاد،دلیل تسام اه دا ایرا بهحالی دا ،یکدیرر اا خنثی اند

ههای فهروش ا تهر از های گذشته انهام شسد، ه سااه بایهد قی هت اگر تسطیحی بر اساس نرخ ااز ماه

نرخ ااز ابتدا بایهد ن هام نهرخ ااز آثاانکته اساسی آ است اه برای تسطیح الوه،بهقی ت آزاد باشد.

اهه طهسای دا آینده نرخ ااز شناوا آزاد داشته باشهند بهه بیساهندتعیین شسد. اگر بانک مرازی و دولت

داآمد دولت از فروش نفت مشین و ثابت باشد، تسطیح نرخ ااز متفاوت بها ن هام اازی ثابهت اسهت.

تسهطیحی بهرای ایهن من هسا دا ،شد ن ام نرخ اازشسد تا زما مشینبه ه ین دلیل پیشنهاد می

فرمسل من سا نشسد.

اهه -تسمها ۰۵۱۱تسمها بهه ۰۱۱۱سهال از دا پهنج ای شسد قی ت یااانهه ه چنین پیشنهاد می

زیهاد تسمها ۰۱۱ ای سهاالنه بنزین یااانه قی ت ،تساتافزایش یابد. دا این -قی ت بنزین هدر است

داتهد ۲۱ای سهاالنه سهه یه یااانهه ،ایدا اناا افزایش قی ت بنزین یااانهشسد . پیشنهاد میشسدمی

۰۰۱۱ قی هت لیتهر بها ۰۱۱برابهر ۰۸3۵ای دا سهال ااهش یابد. برای مثال اگر سه یه بنزین یااانهه

شده فشط یک مثال تعیین دامنه قی تی است. شساای اقابت باید این مسئله اا مطالعه اند و پیشنهاد ااائه ال ته .۰

۱۱8 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

۰۲۱۱قی هت لیتهر و بهه ۳۱رابر ب ۰۸3۱ای دا سال گرفته شده است، سه یه بنزین یااانه تسما دان ر

قهدا ای هدر دا سهال پهنهم چهه نهتسات دیرر اه یتی ندااد نرخ بنزین یاااتسما خساهد بسد. دا این

یااانهه ،ای دا سال پنهم برابر تفر خساهد بهسد. بهر اسهاس ایهن برنامهه سه یه بنزین یااانه زیرا است،

سد.شن یم خسدااا قی ت برقراا میبنزین حذر و ن ام ت

محاس ات مربسط به افزایش داآمد و میزا یااانهه بنهزین ااائهه شهده اسهت. دا ایهن ،۰دا ودول

فهرض شهده یهک سهناایس تسمها اسهت. دا ۰۵۱۱محاس ه ساده فرض شده است قی ت بنهزین آزاد

اهه بهر اسهاس اسهت فرض شهده دیرر سناایسیدا و ماندالرسی مصرر خانساا بدو تغییر باقی می

انهد. افهزایش داآمهد دا ایهن مصرر ااهش پیدا می مشداا ،ی مصرر و با افزایش قی تاشش قی ت

تسما است. ۰۱۱۱د نس ت به بنزین ودول بر اساس افزایش داآم

نکته اساسی دیرر آزادسازی قی ت بنهزین سهسپر دا ه ها سهال اول اسهت. ایهن تهربهه نیهز دا

انهد. دلیهل ک شایانی به ا پین ت لیغهاتی مهی اشساهای دیرر با مسفشیت انهام شده است و ال ته ا

برخهی از ایهن ند و های گهرا و وااداتهی مشهتریا اتهلی بنهزین سهسپر این امر آ است اه ماشین

انند. لذا ضرواتی ندااد یااانه به این اقشاا پرداخهت شهسد و ال تهه با بنزین سسپر ااا می فشطها ماشین

باشد. تساند اثر ت لیغاتی خسبی نیز داشته می

محاس ات مربسط به افزایش داآمد و میزا یااانه بنزین -۱جدول

فرض مصرر فعلی ااهش مصرر با اشش

افزایش داآمد میزا یااانه داآمد افزایش میزا یااانه

۲۵.۵۰ ۸۳.۲۳ ۲۳.۴۴ ۸۱.۸۵ تنها افزایش قی ت

سال اول، افزایش قی ت سه یه داآزادسازی قی ت یر سه یه

۲۱.۳۱ ۸۳ ۲۳.۵3 ۸۱.۰3

۸۱.۰3 ۲۳.۵3 ۸۱.۰3 ۲۳.۵3 ااهش سه یهقی ت یرسه یه و آزادسازی

یرسه یه، ااهش سه یه، افزایش نرخ آزادسازی قی ت اییااانه

۰3.۳۴ ۴۸.3۱ ۲۱.۲۴ ۴۸.۵۵

گازنفتاصالح یارانه -4-۲

ایهن های انهرژی از من هر اتهال قی هت اسهت. دو دلیهل دا ترین حاملیکی از مشکل گازنفت

دا اشهسا بها نهرخ گهاز نفتقی ت زیاد رفاتله و شکا( ۰از است تسا برش رد اه ااتخصسص می

۱۱9 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

سههم مصهرر ۱ونشهل و انهرژی. شهکل انرژی دا ح هل حامل استفاده گسترده این (۲و گازنفتآزاد

دهد.نشا می ۰۸3۰ی میتل دا سال هاشاا دا بی گازنفت

۰۸3۰دا سال گازنفتهای میتل از سهم مصرر بیش -6شکل

هسمی ونشهل ح هل دا بیهش گازنفت، ده مصرر شسدمشاهده می ۱ شکلاه دا گسنهه ا

گهاز نفهت اهل مصهرر داتهد ۵۵ دااای ۰۸3۰است. دا این بیش اه دا ا ترین سهم خسد دا سال

شهسد. دا هزاا دستراه اا شامل مهی ۴۱۱های سمی است اه بالغ بر ده بر دوش اامیس باا ،۰بسده

د. اطال هات دقیشهی قراا داا بسسمینیهزاا ۸۱و اتسبسس هزاا ۲۱اناا اامیس اه برای باابری است،

۵۱متسسهط نزدیهک بهه تهسات بهه ونشلح لدستراه دا اختیاا نیست، اما برحسر از تفکیک مصرر

اند.دا اوز مصرر می گازنفتلیتر میلیس

. قهراا داانهد گازنفتات ه بعدی مصرر ا دا اشس گازنفتداتد مصرر ۲۲ها با نزدیک به نیروگاه

تها پایها برنامهه پهنهم گهاز نفهت از ها سهم مصرر نیروگاه شده استبر اساس اسناد باالدستی مشرا

بینهی پهیش دلیل دم تأمین گاز ط یعی هرگز محشق نشده است، ولهی به تفر برسد. این امر به تسسعه

ها اختصاص یافت. به نیروگاه گازنفتاز زیادیسد گاز ط یعی سهم دلیل ا هب ۰۸3۲و ۰۸3۰ هایسال دا .۰

۱۲1 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

دا گهاز نفهت مصهرر مشهداا ،اوهای پیش عی از پااس ونسبی دا سالبا افزایش تسلید گاز ط ی شسدمی

لحهاظ . اززیهادی دااد هها پیچیهدگی گذاای سسخت دا نیروگاه. ال ته قی تمیل اندتفر ه ها بنیروگاه

گاز تزایشی به نیروگاه خسااک است یا باید سسخت دان ر گرفته شسد. ایهن ن ری مشین نیست مثال

گهذاا گهذاا دا دواا اه م کهن اسهت سیاسهت اه یت دااد به این دلیلگذاای سیاست ون هسؤال از

سااک از یااانه سسخت مت ایز باشد.بیساهد یااانه خ

قهانس ح ایهت از »بهر اسهاس چه نهس ی اسهت، گاز نیروگاه گذاای اه مستشل از م احث سیاست

قی هت سهسخت تصهسیر شهد، شهساای اسهالمی دا مهلهس ۰۸3۴آبها اهه دا « اشسا تنعت بر

هزینهه پرداختهی نیروگهاه بابهت ها باید بر اساس اازش گرمایی سهسخت محاسه ه شهسد و لهذا نیروگاه

داتهد قی هت فهسب 3۱اسهید بهه اسد مین ر به مستشل از نس سسخت خساهد بسد. بنابراین سسخت

بینهی پهیش ،تهسات معشسلی باشد. دا اینتنعتی پیشنهاد گازنفتبرای پنج سال دا مدتخلیج فااس

داتد افزایش قی ت داشته باشد. ۱۵ تسات متسسط ساالنهبه گازنفت شسدمی

شهسد از اتیاذ شسد. لذا پیشهنهاد مهی گازنفتونشل باید سیاست مشابهی بین بنزین و ح ل مساددا

. گیهرد اتالحاتی انههام گازنفتهای ولی بر اساس واقعیت ،ه ا سازوااا ااات سسخت استفاده شسد

تسمها ( پیشهنهاد ۰۵۱۱آزاد ) قی هت تسمها ( و ۸۵۱ای )یااانهه قی هت دلیل فاتله زیهاد برای مثال به

ووهسد گهاز نفهت بهرای قی هت سهه ، اات دیرهر به ای نیز تعری شسد.یااانهی هشسد یک سه یه نمی

ای یااانهه قی هت و گهاز نفهت ای برابر متسسط قی هت آزاد یااانهسه یه نی ه گازنفتداشته باشد. قی ت

داتهد نهرخ آزاد ۳۱ معادل ،تسما ۰۵۱۱وای گاز بهنرخ آزاد نفتشسد است. از سسی دیرر پیشنهاد می

( تعیین شسد.تسما ۰۲۱۱)

تسمها ۰۲۱۱سهال بهه پهنج ای دا طهسل سه یه یااانهه گازنفت قی تشسد پیشنهاد می ه چنین

دلیهل بهه خساهد بسد. دا هین حهال داتد ۲۳ حدودای گاز سه یهفتقی ت ناشد ساالنه ، یعنیبرسد

ای خساههد بهسد. یااانهه قی هت بیشهتر از آ مهؤثر قی ت ،گازنفت اییااانهنی ههای آزاد و قی تووسد

های میتل است. به ه هین دلیهل و بهرای تحلیهل اامیس گازنفتتابعی از تسزی مصرر مؤثرقی ت

ههزاا اهامیس ن سنهه دا سهال ۴۴ گهاز نفهت های مصهرر از داده ،مسوسد هاینتایج هریک از پیشنهاد

تها ۰3 بهین تن )گهروه اول(، ۳۰تناژ به اامیس ا تر از برحسر ها اامیس ۰استفاده شده است. ۰۸3۸

سهازی مصهرر و از طریق شرات بهینهه استسال ۸۱سن تسلید باالی با هایشامل الیه اامیس اامیس مساد ن ر هزاا ۴۴ .۰

۱۲۱ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ایهن گهاز نفهت . سهه یه اوزانهه اسهت تن )گروه سسم( تشسیم شهده ۲۳تن )گروه دوم(، و بیشتر از ۲۱

اا هها چرهالی مصهرر اهامیس ۳ شکللیتر است. ۲۵۱لیتر و ۰۳۱لیتر، ۰۵۱برابر ترتیر بهها اامیس

اند.نس ترسیم میبرحسر

نس اامیس برحسر ها ای اامیس انهیاا گازنفتتسزی مصرر -7شکل

هها ا تهر از آسهتانه بسیاای از اهامیس مصرر متسسط مشین است، ۳گسنه اه دا شکل ه ا

. ال ته ذار این نکته ضروای است اهه سهه یه اوزانهه دا تهسات است گازنفتحدااثر مصرر اوزانه

تغییهر ،با ااهش سه یه ههر اهامیس شسدمیبینی پیششسد. لذا دم استفاده پس از سه اوز باطل می

اخ دهد.های آخر های اول و تغییر بیشتری دا سالا تری دا سال

گهاز نفهت ، ابتهدا ۰ سهناایسی انهد. دا سناایس ترسیم مهی پنجاا دا گاز نفتمتسسط قی ت ۳شکل

گهاز نفهت ای و مصرر یااانه گازنفتمیزا مصرر ها، قراا گرفته است. دا این دادهاسسخت و شرات ااهداای دا اختیاا محشش

زاد هر ااات سسخت ووسد دااد.آ

۱۲۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

سهال پهنج یتهر دا تسما بر ل ۰۲۱۱یابد تا به قی ت شسد و سپس با اشد ثابت افزایش مینرخی میتک

گهاز نفهت ولهی قی هت ،شهسد تسما می ۰۲۱۱تسات دفعی به گازنفتآزاد قی ت ،۲ سناایسیبرسد. دا

تهسات سهاالنه ای بهه یااانهه گهاز نفهت تسما خساهد بسد. دا ین حال، سهه یه ۸۵۱ای ه سااه یااانه

ای مطهابق یااانهه گهاز فهت نقی ت دا آ ولی ،است ۲ سناایسینیز مشابه ۸ سناایسییابد. ااهش می

ههای قی هت ای با متسسهط یااانه، سه یه نی ه۵و ۴ سناایسهاییابد. دا مروا افزایش میبه ۰ سناایسی

شسد.ای و آزاد تعیین مییااانه

ای دا ابتدا با شهیر بسهیاا آهسهته مشین است، ااهش سه یه یااانه ۳گسنه اه دا شکل ه ا

ای با حد بهاالی یااانه گازنفتمیانرین مصرر اوزانه زیرااا افزایش خساهد داد، گازنفتمتسسط قی ت

یها ۸گاز سهناایسی نفتبرای افزایش قی ت مطالعهای اختالر زیادی دااد. پیشنهاد این مصرر یااانه

گهذاا ههر شهیر تسا با ابزااهایی اه تعری شهد بسهته بهه ن هر سیاسهت است. ال ته می ۴سناایسی

یشی اا طراحی ارد. افزا

دا سناایسهای میتل گازنفتقی ت متسسط -8شکل

اصالح یارانه برق -4-۳

شسد اتهال سهاختاا و با ث می و این مسضس انرژی استدیرر های نس ی مت ایز از حامل بهبر

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

۱۳۹۴ ۱۳۹۵ ۱۳۹۶ ۱۳۹۷ ۱۳۹۸ ۱۳۹۹

۰پیشنهاد ۲پیشنهاد ۸پیشنهاد

۴پیشنهاد ۵پیشنهاد

۱۲۳ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ههای سهازی خصستهی دلیلبهتر از افزایش قی ت باشد. از من ر اتال ساختاا، بر تعرفه دا آ مهم

یکپااچه قابل تحلیل نیست. م کن است افزایش قی ت دا زنهیره اازش بهه سهسد تساتبهشده انهام

،قهراا ندههد. بهرای مثهال تهأثیر اا تحت دیرر افزایش قی ت بازیررا زما همبرخی بازیررا شسد و

های تسزیه و انتشهال خساههد راتاا بر ش تأثیرافزایش قی ت اولین احت اال اابطه مالی مسوسد دلیلبه

قهدا چهه اند بهر دلیل اه وزاات نیرو تعیین می ، به اینا تری بر تسلیدانندگا دااد تأثیرگذاشت و

۰ها خریداای شسد.از نیروگاه

و اینکه ال ش که تسزی دا مالکیت آسهتا قهدس داادبر ساختاا انحصاا ط یعی ،از سسی دیرر

گهذاای دا بهر نیسهت. بهرای حل بحهرا سهرمایه زایش قی ت بر ااهدهد افاضسی است نشا می

اه انحصاا دا مالکیهت های تسزی اا سسدده اند ولی تا زمانیافزایش قی ت م کن است شرات ،مثال

بیها ای نهدااد. بهه انریزهگذاای افزایش ایفیت و سرمایه برایها ووسد دااد، آستا قدس این شرات

آواد. بهر وای ااهش تسلیهد اوی مهی اختاا انحصاا ط یعی به ااهش ایفیت به ل ی، انحصااگر دا س

هها نیسهت حل اتال ن ام یااانهتنهایی ااهبه افزایش قی تشسد تسضیحات نشا داده میاین اساس

دهد.بازنده و برنده اا تغییر میو تنها وای

زما با اتال قی هت بایهد هم تساهای مساد مطالعه نشا داده اسبه ه ین دلیل تهربه ت ام اش

نهاد تن یم بازاا بیهش انهرژی تعیهین قی هت، حهق دسترسهی، یتشکیل شسد. وظا گرینهاد تن یم

های فنی، براسی مسااد ضداقابتی و تعیین ساختاا بازاا است. هیئت تن هیم سهازما بهر دستساالع ل

زما بهر ایهرا )بهر اسهاس قهانس اا اه بر ههده سها یاانس دا وزاات نیرو برخی از این وظاهم

محهدوده امها دههد. یا ه ا وزاات نیرو( قراا داده شده است با حکم وزیر انهام می۰۸۴۱مصسب سال

شهسد هیئت بسیاا محدود و وابسته به نهاد دولتی است. وابستری به وزاات نیرو با هث مهی این یوظا

. دا نتیههه مت راز شهسد د دا یک مراز گیری شسا اه باید وداگانه تص یممسااد حاا یتی و تن یم بازا

بیشهی از تن هیم بهازاا داوای بهین ،. برای مثالشسدن یداستی انهام هنه حاا یت و نه تن یم بازاا ب

امی بیهش دولتهی نف ه سااه به ،اگر داوا استشالل نداشته باشد است وخصستی و دولتی هایبیش

های دولتی است اهه وابسهتری نههاد بهه دولهت دهد. مثال دیرر تعیین حق دسترسی به زیرساختمی

دولتی است دا ل تنها خریداا دا بازاا انرژی است و لذا تسلیداننهدگا دا مدیریت ش که بر اه یک شرات اامال شرات .۰

. بفروشندبر اا این شرات تسات رضه ناچااند به قی ت مساد تشاضای

۱۲4 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ضرا بیش خصستی بسده است. هه سااه ب

دا خصسص نهاد تن یم بیش انهرژی گنهانهده تسسعه لذا ضروای است یک ماده دا برنامه ششم

اساسهی، ضهروای اسهت نههاد قهانس ۴۴های الی اتهل قانس اورای سیاست ۵3شسد. ن ر به ماده

بهه پیشنهاد شسد اه تداخلی با این ماده نداشته باشهد. مهاده پیشهنهادی ایگسنههتن یم بیش انرژی ب

:قراا زیر است

و اشهسا انهرژی حهسزه دا انحصهاای ههای بیهش بهرای مشهراات تن یم و اقابت تسسعه من سابه

، یها «انهرژی بازاا تن یم نهاد»، اساسی قانس ۴۴ اتل الی هایسیاست اورای قانس ۵3 ماده اورای

دو، نیهرو وزیهر حکهم و انتیهاب بهه بهر بیهش دا ن هر تهاحر دو از متشهکل ، «نههاد » اختصاا به

انهرژی اقتصهاد امهسا دا ن هر تاحر یک، نفت وزیر حکم و انتیاب به گاز و نفت بیش دا ن رتاحر

حکهم و انتیهاب بهه انرژی بازاا به مسلط دا حشس یک، شساا ائیس حکم و اقابت شساای پیشنهاد به

و مهدیریت سهازما ائهیس حکهم و انتیهاب بهه زیربنهایی امسا دا ن رتاحر یک و دادگستری وزیر

.دشسمی تشکیل اشسا ایزیبرنامه

تعیهین نههاد ا ضهای مطلهق ااثریهت یما با و ا ضا میا از نهاد ائیسنایر و ائیس -۰ ت صره

شسند.می

و گیهری تصه یم مصهسنیت ، استشالل، اشتغال، تصدی دواه، ادااه نحسه، انتیاب شرایط -۲ ت صره

اوهرای قهانس ۵۱ و ۵۵، ۵۸ مهساد مطهابق ، اقابهت شساای مشابه، نهاد ا ضای شغلی مسقعیت تض ین

.قانس اساسی است ۴۴ اتل الی هایسیاست

و لهه از اقابهت شساای برای شدهبینیپیش قانسنی هایظرفیت الیه از است مهاز نهاد -۸ ت صره

و آتهی اتهالحات وقهانس اساسهی ۴۴ اتهل الهی ههای سیاست اورای قانس ۱۰ و ۱۱، ۵۳، ۳ مساد

امها ، دانه اسهتفاده گیریتص یم و خسد هایمأمسایت ایفای برای انرژی حسزه دا، مربسط هاینامهآیین

ا تراضهات و شهکایات بهه . نیسهت اقابت شساای تص ی ات و مصسبات برخالر گیریتص یم به مهاز

مهاده مسضهس ، تهدیدن ر هیئت دا شدهبینیپیش قانسنی ظرفیت طریق از، نهاد تسسط تاداشده آاای

شد. خساهد اسیدگی اساسی قانس ۴۴ اتل الی هایسیاست اورای قانس ۱۴

قالهر دا انهرژی هالی مراهز طریهق از نههاد اورایهی و مطالعهاتی ، اااشناسهی امهسا -۴ ت صره

یها نیهرو وزیر(، هیئت ائیس) او ن ایندهیا نفت وزیر از متشکل امناییهیئت تساتبه دولتی ایمؤسسه

۱۲5 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

سهازما ن اینهده ، او ن اینهده یها ی و دااایهی اقتصهاد امسا وزیر(، هیئت دبیر) نهاد ائیس، وی ن اینده

هیئهت . شهسد مهی انههام اقابت شساای ائیس انتیاب به اقتصاددا دوو ، اشسا ایزیبرنامه و مدیریت

انشهالب هالی شهساای ۰۸۱۳ سهال مصهسب امنهای هیئهت تشهکیل قهانس وظای و اختیااات دااای

.است مالیات از معار مراز اختصاتی داآمدهای الیه. است فرهنری

های از بنراهبیشی تا انس هاست. نیازهای اتال قی تاتال ساختاا مالکیت نیز یکی از پیش

خسد است. یوزاات نیرو دا انهام وظا ناتسانیمعنی اند اه بهقدس خصستی شدهمهاب حاا یتی مانند

،برای مثال چنانچه برای یکی از سدهای ایرانی وضعیت بحرانی اخ دهد )مثهل نشهت یها شکسهتری(

دلیل اینکه وزاات نیرو هیچ شرات مشاوا سدسازی تحت قی سمیت خسد ندااد ناچاا است با برگزاای به

ساس قی ت انتیاب اند. حتی اگر میتل مشاواه اا دایافت و سپس یکی اا بر ا هایمناقصه پیشنهاد

نفره مههسز های مناقصات ناچاا است از هیئت سبر اساس قانس برگزا ،ساهد ترک مناقصه انهام دهدبی

اند.مدیریت بحرا اا یرم کن میبر و یرمعشسل دایافت اند. این فرایند زما

از داتهد ۱۱ههای تسزیه اسهت. ت شهرات لکیه دا مدیریت و ما ۰مثال دیرر انحصاا شرات ت ا

و مدیرا امهل مدیرههیئت این شرات ل دا ست و های تسزی دا اختیاا شرات ت اتسهام شرا

ههای ههای تسزیه و انتشهال دااایهی اند. ن ر به قانس استشالل شراتتسزی اا تعیین میهای شرات

ههای تسزیه دااای انحصهاا هها، شهرات های انتشال دا حسزه تسزی )ولتاژ پایین( به این شراتشرات

داوهه بهاالیی از های تسزی باشهد، اه یک شرات مالک ال شراتند. زمانیاط یعی دا زنهیره اازش

نهاد تن هیم بیهش انهرژی یا شساای اقابت ،حصاا اخ داده است. ضروای است ق ل از اتال قی تان

اتهل ههای الهی قانس اورای سیاست ۱۰ماده ۱و بند ۴۳ماده بر اساسنس ت به شکستن انحصاا )

قانس اساسی( اقدام اند. ۴۴

نیروگاه است. مپنها اهه دا انحصاا مپنا دا تسلید دیرری اه دا تنعت بر ووسد دااد انحصاا مهم

خهسد ی، دا میانه ااه از وظیفه اتهل شدبه قصد ایهاد یک شرات پی انکاای احداث ۰۸۳۱ابتدای دهه

ه ین دهه وااد ااا ساخت تههیزات اتلی نیروگهاه شهد. پایا منحرر و با مصسبه شساای اقتصاد دا

دا هل تهسالی داده شهد، ایهن شهرات م ههای اه به مپنا دا طی سهال ایهژبا امکانات و امتیازات وی

ههای مسوهسد ههر برآوادو ژنراتهسا اا دا ایهرا دا اختیهاا دااد و بهر اسهاس انحصاا تسلید تسابین، پره

بر و آبای تنای گذاسرمایه شرات .۰

۱۲6 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

زمها فروشد. ههم تر به بیش خصستی و دولتی میداتد گرا ۲۱۱داتد تا ۳۱نیروگاه اا نزدیک به

شسد.اتلی نیروگاهی می ت تههیزاتاین شرات با البی شدید سیاسی مان واادا

با ست اتال اوابط مالی دا زنهیره اازش بر است. هایاز اتال قی تنامر مهم دیرری اه پیش

وزاات نیرو بهر اسهاس مصهسبه ،اندد و تسزی بر دا اشسا خصستی شدههای تسلیاینکه شرات ووسد

ها اا نزد حسابی دا دهای این شراتگذااد و داآمها اا زیر پا میاین شرات مالکیتوزیرا حشس هیئت

دااد. برای مثال اگر شرات تسزیعی داآمدهای مشیصی بابت پرداخهت خزانه و دا اختیاا تسانیر نره می

گیرد چرسنه آ اا بین می ماند و تسانیر تص یمق سض اسر ارده باشد، این داآمدها نزد تسانیر باقی می

های اخیر تسانیر و وزاات نیرو بر د. ال ته دا ا لر مسااد دا سالهای تسلیداننده و تسزی تشسیم انشرات

مساادی هم دیده شده اهه وزاات نیهرو خهالر اما ،اندتعهدات خسد به تسلیدانندگا بر متعهد مانده

تسات ساالنه باید نرخ آمادگی به ،تعهدات ل ارده است. برای مثال بر اساس مصسبه شساای اقتصاد

ا بهه تهسانیر ابهالغ افزایش نرخ آمادگی ا ۰۸3۴دا سال اشته باشد، ولی وزاات نیرو افزایش مشیصی د

های تسزی ل تسانیر به تعهدات خسد برای پرداخت نرخ آمادگی به شرات ، اات دیررنکرده است. به

های خصستهی نتساننهد نکرده است. بدیهی است اگر اوابط مالی دا تنعت بر اتال نشسد و شرات

معنی است.رگسنه افزایش قی تی بیه ،دهندت مناب مالی خسد اا انهام مدیری

گیهرد باید مساد تسوه قهراا ها دا بیش بر نکته اساسی اه ق ل از ااائه ااهکاا برای اتال یااانه

آیهد. دسهت مهی هفایهده داخلهی به -بر اسهاس هزینهه قی ت آ آ است اه بر قی ت وهانی ندااد و

، هزینهه دلیل سهاختاا لهط تهنعت دهد دا این اشساها بهای آفریشایی نشا میمطالعه تهربه اشساه

شده بر آنچنا زیاد است اه حتی اگر دولت بر اا به قی تی معهادل بهر آمریکها ههم رضهه ت ام

تساند ناشهی از انحصهاا، دهد. ساختاا لط دا تنعت بر میملی یااانه داتد تسلید ۲اند مه سا است

دا ش که تسزیه و تسلیهد و زیادهای اسچک، اتالر های نسین مانند باد، نیروگاهای بر انرژیگذاسرمایه

ههای دا دو سال اخیر بر انهرژی اشت اههگذااا ببسیاای از مسااد دیرر باشد. متأسفانه دا ایرا سیاست

تساند ساختاا بهر یاند اه مهای تهدیدپذیر تأاید اردهزما انرژیهای اسچک و همپراانده، نیروگاه

یرا اا دچاا معضالت گسترده اند.ا

گهذاای هتعرفه شهسد مشهاهده مهی ،نیهاز افهزایش قی هت اسهت تسضیحات، اه پهیش با ووسد این

قی هت اسهت. اتهال ایهن تعیهین چهالش اتهلی دا یا منطشهه گرمسهیری یرتعادلی برحسر اقلیم

۱۲7 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

اهه دا گسنهه ه ا آمیز یرمنطشی خسد اولین گام دا اتال قی ت است. برای مثال های ت عیضتعرفه

ایهال اسهت ۴۱3سا ت دا ماه برابر ایلسوات ۰۱۱ ادی تا ط شه اول قی ت ،شسدمشاهده می ۲ودول

هاات بهه ایال اسهت. ۰۸۱ماه تنها برابر ایلسوات سا ت دا ۰۱۱۱تا ۰ط شه اول گرمسیر قی تولی

حتهی اگهر زیهرا ها من سا نیسهت افزایش ه رن تعرفه ،شسدها تح ت میدیرر وقتی از افزایش تعرفه

یااانهه دااد. تسوهه بهه ایهن نکتهه داتهد ۳۱نزدیک بهه ۰برابر شسد، نرخ تعرفه گرمسیر ۸قی ت بر

ز سهال گرمسهیر هرمزگا دا نه مهاه ا و های پرمصرر مانند بسشهر، خسزستا ضروای است اه استا

۰شسد.انندگا داده مییااانه اتلی تنعت بر به این مصرر هستند و ال ۰

و ادی ۰نرخ تعرفه بر دا گرمسیر -۲جدول

۰گرمسیر ادی

سا ت()ایلسوات باا )ایال( نرخ سا ت()ایلسوات باا )ایال( نرخ

۰۱۱۱تا ۱ ۰۸۱ ۰۱۱تا ۱ ۴۱3

۲۱۱۱تا ۰۱۱۱مازاد بر ۰۵۰ ۲۱۱تا ۰۱۱مازاد بر ۴۳۳

۸۱۱۱تا ۲۱۱۱مازاد بر ۰۱۴ ۸۱۱تا ۲۱۱مازاد بر ۰۱۲۸

۸۵۱۱تا ۸۱۱۱مازاد بر ۱۳۲ ۴۱۱تا ۸۱۱مازاد بر ۰۳۴۰

۴۵۱۱تا ۸۵۱۱مازاد بر ۰۲۲۳ ۵۱۱تا ۴۱۱مازاد بر ۲۰۰۴

۱۱۱۱تا ۴۵۱۱مازاد بر ۰۵۱3 ۱۱۱تا ۵۱۱مازاد بر ۲۱۱۱

۱۱۱۱مازاد بر ۰۳۴۰ ۱۱۱مازاد بر ۲3۸۸

ههای دا پیشنهاد تعرفه و محاس ات اثر تعرفه های میتل هر استا اطال از تسزی مصرر دا ماه

های متسسط مصهرر سهاالنه ههر لذا از داده ۲میتل بر داآمد دولت و نرخ متسسط بر ضروای است.

الرهسی مصهرر ههر اسهتا دا تا شده استباا دا هر استا استفاده زما همهای اوا مشترک و داده

بندی الرسهای گرمسیری دا شهرهای هر اسهتا ، نهرخ . سپس بر اساس تشسیمآیددست هطسل زما ب

۰۰۱بهاای تنهها شسد یااانه بر به اشاوازا است. برای پ پهاژ آ تعرفهه میها دیرری اه دا این تنعت داده می یااانه مهم .۰

گرمسیری دا ت ام سال دااد.مناطق ایال است اه شرایطی مشابه

محاسه ات تهحیح بایهد بهر ،باای( متفهاوت اسهت و اماا ب اواباای،های بر دا بااهای میتل )میا خاینکه نر دلیلال ته به .۲ایهن دا هالوه، بهه . انهام شهسد داتد انتساهای هر منطشه دوزمانه است آنکه چندبرحسر اساس نرخ تعرفه دا بااهای میتل

ه ین دلیهل به و است متفاوتهای اه شهرهای میتل دا یک استا دا اقلیم، داحالیاستبر اساس استا بندیمطالعه دسته

برای محاس ه دقیق باید اطال ات زیر انتسا مشتریا ن سنه از ال اشسا دا اختیاا باشد. ، اات دیررهای متفاوت دااد. بهنرخ

۱۲8 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

مصهرر مشهداا ،با تغییر قی ت شده است. دا نهایت فرض برآواد شده استتعرفه هر استا دا هر ماه

میزا افهزایش داآمهد دولهت و نهرخ متسسهط بهر و با این تسضیحات، ۰الرسی مصرر تغییر نکند.یا

بهرای سهناایسهای آخهر اول و دو اسهتا نهسا بهه افزایش پرداخت بسشهر و تههرا ه چنین مشداا

.شده استمحاس ه میتل

هها بهه و ت هدیل نهرخ ۰اول اه حذر گرمسیر یدا سناایس دهد،نشا می ۸ودول گسنه اه ه ا

ایهال افهزایش ۴۳۳ایهال بهه ۴۵۱بر از قی ت متسسط (،یاا مالیمسیاست بس است )یک ۲گرمسیر

های گرمسیرها دا ههر ط شهه بهه نهرخ . اگر نرخشسدزیاد میداتد ۳یابد و داآمد ق سض نزدیک به می

۰ ط شهه اول گرمسهیر ، ادی دا ه ا ط شه تغییر اند و بازه هر ط شه ثابت باقی ب انهد )بهرای مثهال

داتد داآمد ق هسض افهزایش ۰۵نزدیک به ،ایال باشد( ۴۱3نرخ با ولی ، تساایلسوات ۰۱۱۱ه ا

داآمهد دولهت ،چههاام( سناایسید )ها و ط شات به ادی ت دیل شسنرخ. دا مشابل اگر ت ام خساهد یافت

داتهد یااانهه مسوهسد دا منهاطق ۳۱دهد نزدیهک بهه یابد. این نشا میداتد افزایش می ۳۱از بر

هها ههم افهزایش این برای اتهال تعرفهه یاا باز دا این مناطق است. بنابرهای ط شه بسهگرمسیر از باز

ها باید مساد ن ر باشد. نرخ و هم تعدیل بازه

اتال دا ن ام تعرفه ازایبهافزایش داآمد و قی ت بر -۳جدول افزایش پرداختی تهرا )داتد(

افزایش پرداختی بسشهر )داتد(

نرخ بر متسسط )ایال(

افزایش داآمد )داتد(

۲ گرمسیر به ۰و ت دیل نرخ گرمسیر ۰اول: حذر گرمسیر سناایسی ۳ ۴۳۳ ۲۴ ۱

های گرمسیر به ادی )بدو تغییر ط شه(دوم: ت دیل ت ام نرخ سناایسی ۰۵ ۵۰3 ۴۱ ۱

۸و ت دیل ه ه گرمسیرها به گرمسیر ۴، ۲، ۰ هایسسم: حذر گرمسیر سناایسی ۲۰ ۵۴۱ ۱۰ ۱

ها و ه ه ااقام ادیچهاام: حذر گرمسیر سناایسی ۳۱ ۳۰۵ ۲۴۳ ۱

۸۱۱۱و ششم ۲۱۱۱، حفظ دو ط شه اول ادی، ط شات سسم تا پنهم هاپنهم: حذر ت ام گرمسیر سناایسی ۳۳ ۳۵۰ ۲۵3 ۲

۸۱۱۱و ششم ۲۱۱۱حفظ ط شه اول ادی، ط شات دوم تا پنهم ، هاششم: حذر ت ام گرمسیر سناایسی ۰3۴ ۰۸۸۱ ۲3۱ ۰۵3

اات دیرر دا ت ام نشاط وها ، انتیاب ایلسوات برای مدیریت تشاضا و الرهسی مصهرر اسهت به

ولی دا ایهرا بهرای ،داآمد استفاده شسدتسا و امو از نرخ تعرفه م کن است برای ح ایت از افراد ام

فشهط هها برآوادهای داآمدی و قی تی دا طسل زما اتال شسد، ولی قسی است و باید محاس ات بر اساس اشش این فرض .۰

م کهن اسهت ون سد اطال ات زیاد اسهت دلیلبهخطا دا این محاس ات .ستاهاتال الرسی تعرفه تأثیروهت اطال از میزا

شد نتایج بینهامد. های داآمدی به مغشسشل برای اششمیت وضفر

۱۲9 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ابزاای برای یااانه انرژی ت هدیل شهده اسهت. بهه به ( سا ت)الیسوات شههای گرمسیر گستره ط استا

متسسهط ،ههای دیرهر اسهت. بهرای مثهال میزا مصرر مناطق گرمسیر چند برابر استا ،ه ین دلیل

ر بهر متسسط مصهر دا نه ماه از سال( و ۰سا ت )گرمسیر ایلسوات 3۵۱۴ر بر ساالنه بسشهر مصر

مهاه از دا چههاا ۲سا ت )گرمسیر ایلسوات ۸3۱۱به تشری ا مشا وضعیتبا سیستا و بلسچستا ساالنه

سال( است.

تساند هم برای ح ایت از فشهرا باشهد و ههم اههدار اتهال ن هام می چهاام و پنهم هایسناایس

چههاام هالوه بهر اینکهه منهاطق گرمسهیر حهذر و یاند. برای مثال دا سناایس برآوادهاا هاقی ت

سها ت دا مهاه ایلهسوات ۲۱۱فه برای افهراد بهاالی نرخ تعر شسد،یکسا میها دا سراسر اشسا قی ت

مانهد. سا ت دا ماه دا اقم فعلهی بهاقی مهی ایلسوات ۲۱۱برای افراد زیر و خساهد بسد ایال ۲۱۱۱برابر

گذاا تنها بیساهد از افهراد ط شهه اول ر خساهد ارد. اگر سیاستبراب ۲این سیاست ساده داآمد ق سض اا

تها ۰۱۱ط شهه دوم اا نیهز )بهین ششم نرخ تعرفه ی( ح ایت اند و دا سناایسسا تایلسوات ۰۱۱)زیر

برابر خساهد شد. آنچهه از ایهن ۸ایال افزایش دهد، داآمد دولت ۲۱۱۱سا ت دا ماه( به ایلسوات ۲۱۱

ت هام ط شهات تستهیه سهت و افهزایش قی هت برابهر دا هااتال ن ام تعرفهه شسدده میمحاس ات دی

شسد.ن ی

اصالح یارانه گاز -4-4

های دیرر شسد. لذا برای اینکهه مروا وایرزین سسختبهگاز پیشنهاد شده است اه مطالعهدا این

های دیرر انهرژی حاملتر از شسد اشد قی ت گاز سسختی آهستهپیشنهاد می ،این وایرزینی ایهاد شسد

وضهعیت بهتهری دااای سازی دلیل م انعت از خصستیبرخالر بر بهگاز ایهاد شسد. از سسی دیرر،

بهرای گفهت تهسا های بر اا نهدااد. مهی و از لحاظ ساختاای و ال ته اوابط مالی هنسز پیچیدگی است

اتهال سهاختاا، ،دیرهر هاات تسانهد طهی شهسد. بهه میسازی منطشی خصستیو اوال ط یعی ،گاز

سازی انهام شسد.د ق ل از خصستیتسانگذاای و آزادسازی میمشراات

بهه گهذاای و ههم تساند هم بهه مشهراات پیشنهاد ایهاد نهاد تن یم بیش انرژی می دیدگاه،از این

.اند. از اولین دستسا ولسات این نهاد اتال سهاختاا بیهش گهاز اسهت ا ک شایانی اتال ساختاا

بنهدی و بر اساس قرااداد نیز انههام شهسد. ال تهه اتهال ط شهه تساند میگذاای اتال ساختاا و قی ت

اانس داتد یااانهه ، همشدهانهامبندی دا بیش گاز هم بسیاا ضروای است. بر اساس مطالعات اقلیم

۱۳1 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

وای اسهت شسد. ذار این نکتهه نیهز ضهر می برآوادداتد ال ق سض ۵ضربدای دا این بیش بالغ بر

سهسخت خسداوهها دا مشابهل خهسااک و ههای تهنعتی اه باید میا گاز مصرفی خانساا، سسخت بنراه

اننهده مصهرر ههای شرات، نفت ملی شرات مالی اابطه اتال های تنعتی ت ایز قائل شد. بابنراه

.اساند گاز تادااتی قی ت به اا خسااک قی ت سال سه دا مدت تسا می دولت و خسااک

بسهیاای از دا. است گاز مصرر بلندمدت قراادادهای شد امکا گاز خسااک دا اتال ترینمهم

قی ت بر اساس قی ت نفهت یها قی هت شده وقراادادهای بلندمدت خرید گاز منعشد ،اشساهای وها

اختیهاا شهد قهرااداد بلندمهدت تسسعه شسد دا برنامه ششم شسد. لذا پیشنهاد میمی تعیینهنری هاب

ا هالم ،مهالی اابطه اتال تسات دا و فروش خسااک گاز به دولت/نهاد تن یم بیش انرژی داده شسد

سهنت ۲۵ سهسم سهال و دا سهنت ۲۱ دوم سالدا ، سنت ۰۵ گاز خسااک ،برنامه اول سال دا گردد اه

.خساهد شد فروخته

ایران نفتملی رابطه مالی دولت با شرکت -5

یااز یداآمهدها و اشهسا ازین مساد یانرژ انندهتأمین نسا به ایرا دا گاز و نفت ای تن تیاه

دا ی مناسهر هها اسهت یس اتیهاذ بنابراین اه یت .است ادیز اایبس ساالنه یهابسدوه دا دولت یالیا و

بها گهاز و نفهت نیادیه م تسسهعه و ااتشار دا هیسرما لیتشک یبرا یااف و مط ئن یمال تأمین وهت

نهسا یکهی بهایرا شسد. اابطه مالی دولت و شرات ملی نفت می دوچندا یاقتصاد اااایی حدااثر

بهرداای بهینهه از اوزای مهم ن ام مالی تنعت نفت و گاز املی تأثیرگذاا بر اااایی اقتصادی و بههره

مسوهسد دا تهنعت نفهت و گهاز اقهدام بهه زیهاد ها برای اسر اانهت از میادین نفت و گاز است. دولت

انند.اابطه مالی بین خسد و شرات ملی نفت می تعری

های میتل دا تعریه و اتهال اابطهه مهالی به مطالعه تط یشی تهربه اشسا ابتدابیش این دا

حاتهل از تغییهرات آثهاا ،طهسا خالتهه بهه و دا آ شهسد بین دولت و شرات ملی نفت پرداختهه مهی

خالن دولت از داآمد نفت و میهزا تسلیهد نفهت های مالی و نکات مهم این تغییرات مانند سهماابطه

بازتعری اابطهه مهالی و آثاابه اابطه مالی بین دولت و شرات ملی نفت ایرا سپسآواده شده است.

م هانی ن هری ادامهه، دا شهسد. ابعاد میتل اشهااه مهی و ها دولت و شرات ملی نفت دا ایرا دا دواه

اوابهط مهالی بهینهه پیشهنهادی بهر اسهاس پایا ،و دا آمده اابطه مالی بین دولت و شرات ملی نفت

ههای پیشهنهادی ههای هریهک از اابطهه مزایا و معایر و ضروات وشرایط مسوسد دا ایرا آواده شده

۱۳۱ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

تسضیح داده شده است.

مطالعه تطبیقی تجربه کشورها -5-۱

ههای نفت و گاز دا اشسا ای خصسص تنهای ملی نفت دا تنای انرژی بهحضسا گسترده شرات

،دههد. دا حهال حاضهر هها اا نشها مهی هها بها دولهت میتل اه یت براسی اوابط مالی این شرات

داانهد. اونهد تهااییی اختیهاا داتد تسلید نفت دنیها اا دا ۳۸داتد ذخایر و 3۱های ملی نفت شرات

ولت تأثیرگذاا بسده اسهت امها ها با دطسا قط دا نس اابطه مالی آنبههای ملی نفت گیری شراتشکل

نفهت و گهاز ای نهسا یکهی از اوهزای سهاختاا مهالی تهن مستشل از این اوند تااییی، اابطه مالی به

.تأثیر داادتسات مستشیم بر لکرد شرات ملی نفت به

ههای وای شهرات . دم بهرهگذااداثر می سامل متعددی براابطه مالی شرات ملی نفت و دولت

ههای ها با دولت است. دا مشایسه بها شهرات معضالت اتلی اابطه مالی این شراتاز کی ملی نفت ی

اابطهه مهالی ،های ملی نفهت پهایین اسهت. دا بسهیاای از مهسااد وای دا شراتبهره ،ال للینفتی بین

اابطهه ،وای نیست. به ایهن ترتیهر شده است اه داآمد شرات ملی نفت تابعی از بهره یینتع شکلیبه

اند.وای ایهاد ن یوهت افزایش بهرهانریزه اافی برای شرات ملی نفت مالی

های ملی نفت است. با تسوه بهه حههم بهاالی معضل دوم دا این اابطه اهدار یرتهاای شرات

های ملی نفت دا اشساهای تادااننده نفهت، دولهت اههدار یرتههاای نشدینری دا دسترس شرات

ها تعیهین ( برای این شراتهابی ااستا و مدااسمثل ای اوت ا ی )هزیرساخت و مانند ایهاد اشتغال

ایعیاهه تهن اا، نفت و گاز هایاند. دا نتیهه شرات ملی نفت سرمایه الزم برای فعالیت دا حسزهمی

بر است، نیساهد داشت.یاا سرمایهبس

ن گسهتردگی های ملی نفت اسهت. ه چنهی تأمین مالی پایداا از معضالت دیرر شرات ناتسانی دا

شهسد. حاا یهت ضهعی شهرات ملهی نفهت امهل ها س ر ااهش تسا مدیریتی شرات میفعالیت

هایی مانند شفافیت لکرد است اهه از اابطهه مهالی نامناسهر بهین دولهت و تأثیرگذاا دیرر بر ون ه

ههای گیهری . دم ووسد شفافیت فضا اا بهرای واود دولهت دا تصه یم شسدملی نفت ناشی میشرات

اند اه اثر منفی بهر فعالیهت تههاای شهرات دااد. سهطح اسهتشالل مهالی رات ملی نفت ایهاد میش

افهزایش سه ر شرات ملی نفت از دیرر سامل تأثیرپذیر از اابطه مالی اسهت. هدم اسهتشالل مهالی

اسهتشالل بهیش از انهدازه ،شهسد و از سه ت دیرهر های سیاسی میگذاای و دخالتهای سرمایههزینه

۱۳۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

وای شسد.ها و افزایش بهرهافت انریزه شرات برای ااهش هزینه مسورست م کن ا

ههای میتله و خالته نس اابطه مالی دولت و شرات ملی نفت دا اشهسا تساتبه ۴دا ودول

آ بر سهم خالن دولت و میزا تسلید نفت دا اشسا مساد براسی نشها داده شهده اسهت. بههره تأثیر

مسهتشیم بهه دولهت داده تهسات بهه مالکانه داتد مشیصی از میزا یا اازش نفت تسلیدی است اهه

ههای فعهال مع سل شهرات شسد. مالیات ویژه نیز مالیاتی است اه الوه بر مالیات بر داآمد یا سسدمی

هها بها شهرات است اه دولت این نکته الزمشسد. ذار نفت و گاز از شرات ملی نفت اخذ می ای ا تند

با اابطه مالی بین دولهت و شهرات ملهی نفهت یکسها ال للی نیز اابطه مالی دااند اه لزوما نفتی بین

نیست.

اابطه مالی دولت و شرات ملی نفت دا اشساهای منتیر –4جدول ۱1میزان تولید نفت دولت سهم خالص مالیات ویژه بهره مالکانه نوع رابطه مالی نام کشور/ شرکت

۰۰ ۰۰.۱به 3افزایش از ۲دالا ۸۳.۲ ۰داتد 3۸ - مشاااتی آاامکس – ربستا سعسدی

۲۰ ۲.۱به ۸ااهش از ۴دالا ۲۵.۲ - داتد ۸۱ مشاااتی تا انس PDVSA۸ (۲۱۱۲ ) –ونزوئال

۸۰ ۱.۳به ۱.۵افزایش از دالا ۸۲.۵ داتد ۵۱ داتد ۰۱تا ۳ مشاااتی (۰3۳۵-۰3۳۲استاویل ) –نروژ

۴۰ ۰.3تا ۱.3افزایش از دالا ۸۰.۲ داتد ۵۱ ۵داتد ۱ مشاااتی تا انس ( ۰3۳۱استاویل ) –نروژ

۵۰ ۲.۴ به ۰.۲افزایش از مستشل از قی ت - داتد ۰۱تا ۵ امتیازی (۲۱۱۳-۰33۳پتروبراس ) –برزیل

۱۰ ۸به ۲.۴افزایش از ۱دالا ۲۳حدااثر - - مشاااتی تا انس ( ۲۱۱۳پتروبراس ) –برزیل

۳۰ ۴.۸به ۸.۸افزایش از دالا ۲۲ - ۳داتد ۰۲.۵تا ۱ مشاااتی (۲۱۰۰-۰333پتروچین ) –چین

۳۰ ۴.۱به ۴.۸افزایش از 3دالا ۸۱ ۳داتد ۰۱تا ۵ داتد ۱ مشاااتی تا انس ( ۲۱۰۰پتروچین ) –چین

داتهد از سهسد 3۸هها دا مه هس سهم دولت شامل مه س بهره مالکانه و سسد سهام است اه بر اسهاس گهزااش -۰هزینهه و دالا ۵۱قی ت نفهت سهم دولت از تاداات نفت خام با فرض سهم خالن دولت: -۲اند. شرات اا اسر می

تنهها تعههدات -۴. سهت هامالیات بر داآمد، سسد سهام و سایر مالیات سهم دولت شامل بهره مالکانه، -۸دالا. ۰۱تسلید بهره مالکانه از اابطه مالی شرات و دولت حهذر ،۰3۳۱از سال -۵گرفته شده است. دان رای شرات ملی نفت بسدوهره مالکانهه افهزایش بهه -۳یابد. تساند سهم خسد اا واگذاا اند اه دا نتیهه آ سسد شرات ااهش میدولت می -۱شد.

اامهل وهایرزین طهسا بهه مالیات بر مناب ط یعی ،۲۱۰۰از نسام ر -۳. افزایش میزا تسلید میدا مربسط است متناسر بامالیات بر منهاب ط یعهی و مالیات بر داآمد، مالیات بر اازش افزوده ،دا محاس ه سهم خالن دولت -3بهره مالکانه شد.

های بین سال -۰۰میلیس بشکه دا اوز. :من : ادااه اطال ات انرژی آمریکا، واحد -۰۱ .بهره مالکانه( استفاده شده است)تها ۰3۳۱ههای بهین سهال -۰۴. ۰3۳۵تا ۰3۳۱های بین سال -۰۸. ۲۱۰۴تا ۲۱۱۲های بین سال -۰۲. ۲۱۰۴تا ۰33۴ -۰۳. ۲۱۰۱تا ۰333های لبین سا -۰۳. ۲۱۰۴تا ۲۱۱۳های بین سال -۰۱. ۲۱۱۳تا ۰33۳های بین سال -۰۵. ۲۱۰۴

.۲۱۰۴تا ۲۱۰۱های بین سال

۱۳۳ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

رابطه مالی شرکت ملی نفت ایران و دولت -5-۲

. ه هین نکتهه سه ر انریهزه استایرا یکی از اشساهای نی از ن ر ذخایر نفت و گاز دا وها

نفت و گاز از طریق تأسیس شرات ملی نفت ایرا بهسد. اابطهه ای دولت دا وهت اسر اانت تن زیاد

اسهت. یکهی از زیهادی داشهته دولت و شرات ملهی نفهت از بهدو تأسهیس تها انهس فهراز و نشهیر

ههای های مهم و تأثیرگذاا این اابطه، اابطه مالی بین دولت و شرات ملی نفت اسهت. دا دواه شاخصه

۵دا وهدول .نفت و گاز استفاده ارده اسهت ای ی اخذ اانت تنابزااهای متفاوتی برااز دولت ،میتل

.آمده استتسات خالته بهدولت و شرات ملی نفت ایرا اوابط مالی

اابطه مالی دولت و شرات ملی نفت ایرا –5جدول

ایعابزار کسب رانت صن دوره

نفت و گاز

منبع تأمین مالی شرکت ملی

نفت

سود خالص

۱دولت

)بشکه میزان تولید

نفت خام در روز(

پیش از انشالب ۰۸۵۳تا اسالمی

سسد تاحر سهام، مالیات بر لکرد

سسد ویژه، قراادادهای مشااات دا تسلید

میلیس ۱ ۲دالا ۰3

سسد تاحر سهام، مالیات بر ۰۸۵۳-۰۸۱۵ لکرد

میلیس ۲.۰ دالا ۰3 سسد ویژه، سسد تاحر سهام

مالیات بر انتشال مستشیم، ۰۸۱۱-۰۸۳۰ لکرد، سسد تاحر سهام

میلیس ۲.3 - ، بسدوه سمی۸سسد ویژه

بر انتشال مستشیم، مالیات ۰۸۳۲-۰۸۳۴ لکرد

سسد ویژه، سسد تاحر سهام، بسدوه سمی

میلیس ۸.۳ دالا ۵۱

انتشال مستشیم، مالیات بر ۰۸۳۵-۰۸۳۳ لکرد

سسد ویژه، سسد تاحر سهام، بسدوه سمی

میلیس ۸.۳ دالا ۵۱

انتشال مستشیم داآمد تاداات ۰۸۳3-۰۸۳۸ ، مالیات بر لکرد۴نفت خام

، سسد تاحر سهام، ۵سسد ویژه بی متشابل

میلیس ۸.۳ ۱دالا ۲۳

بهره مالکانه، مالیات بر ۰۸۳۴-۰۸۳3 لکرد، سسد تاحر سهام

سسد ویژه، بی متشابل، سه ی از تاداات نفت خام

میلیس ۴.۲ دالا ۸۳

سسد ویژه، سسد تاحر سهام، بی بهره مالکانه تا انس ۰۸3۱ متشابل، سه ی از تاداات نفت

۳میلیس ۸.۱ دالا ۴۲.۳۵

فرض: -۲دالا. ۰۲هزینه تسلید و دالا ۵۱سهم خالن دولت: سهم دولت از تاداات نفت خام با فرض قی ت نفت -۰ههای فراوادهسسد ویژه تنها شامل داآمد حاتل از فروش -۸شسد. مساوی تشسیم می تساتبهسسد بین دولت و شرات

ده سسد ویهژه داآمهد -۵شسد. های ناشی از بازپرداخت قراادادهای بی متشابل اسر میهزینه -۴نفتی دا داخل است. بیه هها از طریهق گهذاای نی ی از سهرمایه ،های مسوسدبا تسوه به گزااش -۱های نفتی است. فراوادهناشی از تاداات

میانرین تسلید دا -۳. است داتد اازش نفت تسلیدی بسده ۰۱هرادام دیرر از طریق سسد ویژه شرات و یمتشابل و نی است. ۰۸3۸این دواه تا سال

۱۳4 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

باالدسهتی و ههای نشهش متهسلی دا بیهش اسهالمی پهیش از انشهالب ایهرا شرات ملهی نفهت

طریق مالیات بر لکرد و سسد سهام اقهدام بهه و دولت تنها از شتدستی تنعت نفت ایرا اا داپایین

مهالی بهرای تهأمین من اتلی سسد ویژه شرات ،ارد. به این ترتیرنفت و گاز می ای اسر اانت تن

تهرین بیهش سهسد ویهژه تهاداات گذاای شرات ملی نفت بسد. اتلیای و سرمایههای سرمایههزینه

ههای اشهی از قراادادههای مشهااات بها شهرات نفت خام بسد. ه چنین بیشی از داآمد شرات نفت ن

۰های ضهس انسرسهیسم ال للی و بیشی از سسد دولت ناشی از بهره مالکانه دایافتی از شراتنفتی بین

.استبسده است اه هر دو بیش مستشل از اابطه مالی بین دولت و شرات ملی نفت

ایهزی اابطه مالی به بسدوه ساالنه اشسا وااد شد. این اتفا آسیر ودی به برنامهه ،۰۸۳۴از سال

تغییرات متعدد دا سههم شهرات ملهی نفهت از داآمهد ،. دا این دواهوااد اردبلندمدت دا تنعت نفت

ههای نفتهی ووهسد دااد. ه چنهین سههم دولهت از داآمهد حاتل از تاداات نفت خام و سایر فراواده

شسد داآمهد شهرات ملهی نفهت از خام از طریق بهره مالکانه بسیاا زیاد است و س ر میتاداات نفت

ای شرات اافی ن اشد. دا این دواه با تسوه به افهزایش های واای و سرمایهبرای انهام هزینه ااهاین

گهذاای شهرات ملهی نفهت افهزایش یافهت امها سههم ایهن میزا سهرمایه ،سابشه قی ت نفت خامبی

واه هدم داتد اازش نفت خام تسلیدی بسد. نکته دیرر دابااه اابطه مهالی ایهن د ۳اای تنها گذسرمایه

سهم ثهابتی از تهاداات نفهت خهام ،شده دا بسدوه ساالنه است. برای مثالشفافیت اابطه مالی تعری

نسا مالیات بر لکرد شرات تعری شده بسد اه مستشل از لکرد شرات ملی نفت بسد.به

داتهد تعیهین شهد. ۰۴.۵ا ثابهت طسسهم شرات ملی نفت از تاداات نفت خام به ،۰۸3۱ال از س

شهد، که ه چنا دا قالهر بسدوهه سهاالنه تعیهین مهی هم شرات دا این دواه، با ووسد آنشد سثابت

ههای وهاای و گهسی هزینهه داد اما این سههم پاسهخ میهای شرات اا تا حدی ااهش ایسک فعالیت

اسر بازپرداخهت قراادادههای بطه مالی دا این دواه. تغییر دیرر اا سدرات ملی نفت نگذاای شسرمایه

بازپرداخههت ،۰۸۳3و ۰۸۳۴ههای بیه متشابههل ق لهی از سهههم شهرات ملههی نفهت اسههت. بهین سههال

تسانهایی د. تغییهر ایهن مهساد دا اابطهه مهالی شه قراادادهای بیه متشابهل از سههم دولهت اسهر مهی

دهد.شدت تحت تأثیر قراا مینفت اا به گذاای شرات ملیسرمایه

۰۰د و داته ۱، شرات نفت فرانسهه بها داتد ۰۴داتد، شل با ۴۱با نفت و گاز بریتانیابسدند: انسرسیسم به این شر ضای. ا۰

.داتد ۴۱با شرات آمریکایی و عا

۱۳5 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

پیشنهاد رابطه مالی بهینه -5-۳

طراحی اهرد اهه سههم دو طهرر شکلیتسا اوابط مالی اا بهاساس م انی ن ری، ه سااه می بر

چهااچسب اوابط مهالی بها یکهدیرر متنهاظر ،هالذا از من ر متسسط پرداخت .برابر مشداا مساد ن ر شسد

ن هام انریزشهی اسهت اهه یکهی انهامدالی دیرر میبرتری یک اابطه مالی بر اوابط م بهآنچه .است

نحسی طراحهی دیرری اینکه اابطه مالی بهشسد اژمنشی و اژگزینی اااگزاا حداقل شسد و مسور می

طهرر )دولهت و شهرات ملهی نفهت( دو ،های باال و پهایین نفهت اه پایداا بسده و دا قی ت شده باشد

اژمنشهی ههم دا تهالش بهرای اوهرای ،های ملی نفهت انحرار نداشته باشند. دا شرات انریزه برای

تساند ووسد داشهته باشهد و ههم دا تصه ی ات میتله بهرای انتیهاب ها و اااهای لیاتی میپروژه

زنهی بها گذاای بر قی ت وهانی نفت از طریق ایهاد ظرفیهت خهالی و چانهه پی انکاا خااوی و سیاست

خساههد مهذاسا بهر مهسااد یمتفاوت آثاااه انتیاب شسد، ای ضس اوپک. هر ن ام مالیدیرر اشساهای

داده تسضهیح اوابط مالی میتل پیشهنهادی ااائهه و نشهاط قهست و ضهع هریهک ،گذاشت. دا ادامه

.شسدمی

ن هام پرداخهت اه ا ترین اژمنشی اا خساهد داشت ااااترین ن ام مالی نظام پرداخت ثابت:

ثابت است. به این تسات اه مه س ه وزاات نفت سهاالنه مکله اسهت مشهداا مشیصهی داآمهد

مازاد داآمد نفت از این پرداخت باید تسسط شهرات ملهی نفهت یا اازی به دولت واایز اند و اسری

نحسی تعیین شسد اه اازش حال سسد شهرات ملهی نفهت دا بلندمهدت شسد. این اقم باید به تأمین

حساسهیت بهر دلیهل به احت اال تفر شسد. ایراد اساسی این طر مشکل اقتصاد سیاسی آ است اه

مسضهس م کن اسهت ،تنعت نفت، تصسیر این پیشنهاد سیت خساهد بسد و حتی اگر تصسیر شسد

. لهذا از ایهن من هر شهسد لغهس دوبهااه شایدو شده ۰۸3۱دا سال م احثه انتیابات ایاست و هسای

مشهداا مشهکل دیرهر ایهن ایهده طراحهی دقیهق د.شسث ات اازیابی میپرداخت ثابت بیطر ن ام

نشطه شهرو بهر میهزا . از طرر دیرر،چند سال است بلندمدت مشین نیست زیرا ،پرداخت است

.بسیاا زیادی خساهد داشت تأثیرپرداخت

میهزا پرداختهی ،های تسسهعه بهر اسهاس قا هده مشهین پیشنهاد شده بسد دا برنامه ،برای مثال

د. دا این قا ده پیشنهاد شده بسد بر اسهاس سهه امهل قی هت شسشرات ملی نفت به دولت تعیین

ای و هزینهه لیهاتی( و شسد(، هزینه برداشت )ا م از هزینهه سهرمایه نفت )اه دا برنامه تعیین می

۱۳6 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

بهت مه س هه دا پایا برنامه به نصه اهاهش یابهد( پرداخهت ثا باید بدهی شرات ملی نفت )اه

دالا، ۵۱قی هت نفهت اینکهه با فرض تسسعه دا برنامه ششم برای ن سنه،. مشین شسدوزاات نفت

و میلیس بشکه اوزانهه تهاداات نفهت خهام ۲.۵مشداا میلیااد دالا، ۵۵بدهی مه س ه وزاات نفت

میلیهااد ۸۱ولهت برابهر بها ، پرداختی ساالنه مه س ه بهه د بسدمی دالا ۰۲هزینه برداشت هر بشکه

دالا ۲۵ا تهر از بهه قی هت نفهت ،۰۸3۴سهال پایها بسد اه دا اینمشکل ۰آمد.دست میدالا به

میلیااد دالا دا سال بسد. بهه ه هین دلیهل ۲۱نزدیک به ۰۸3۴اسیده و ال دایافتی دولت دا سال

تسانهد میلیااد دالای چرسنه مهی ۵۵ زیادودی ووسد داشت اه شرات ملی نفت با بدهی سؤالاین

از اهه داآمهدش ایهن ن هام مهالی پرداخهت انهد داحهالی دامیلیااد دالا مازاد ظرر یک سال ۰۱

۲.استتاداات نفت برابر تفر

ن هام م هانی ن هری دیهدگاه ن ام پرداخت ثابت از نظام پرداخت ثابت در میادین مشترک:

مهان ۸ودیت نشهدینری قیسد محهد یا های اقتصادی مانند اقتصاد سیاسیاست ولی محدودیتبهینه

شهسد. دا مشابهل ایهن طهر اا تستهیه ن هی تسسهعه اورای طر خساهد شد و لذا برای برنامه ششم

برخهی ا هال اا بها آ و اگر با مسفشیهت ه هراه بهسد، ارداستفاده دا برخی میادین خاص تسا می

مانهدگی شهر دلیهل بهه خاص، میادین مشهترک تساتبهاتالحات به ال تنعت نفت تسسعه داد.

اژمنشهی و مهدیریت ضهعی دا ایهن و اسهت ایرا دا برداشت از این میادین دا اولسیهت اتهال

نیهز شهساای اسهالمی برای اشسا خساهد داشت. این مهم با ه راهی مهلس زیادیمیادین هزینه

شهده اسهت، لهذا برآواددالا ۰۲ای و هزینه لیاتی برابر هزینه هر بشکه نفت ا م از هزینه سرمایه ،این محاس ه فروضدا .۰

میلیهااد دالا از داآمهد تهاداات نفهت ۰۰ ، اات دیررشسد. بهشرات ملی نفت پرداخت می ای از حسابهای آتی سرمایههزینه

۵.۵اهه حهدود مانهده آ بهاقی ای اا پسشهش دههد. های سرمایهیابد باید هزینهدالا به نفت اختصاص می ۵۱اه دا قی ت نفت

ههای برنامهه ها اختصاص خساهد یافت تا بدهی نفت به ن ام بانکی ظهرر سهال میلیااد دالا است ساالنه برای بازپرداخت بدهی

ای بر دوش شرات پی انکهاا اسهت های سرمایهت ام هزینه مع سال ،های پرداخت ثابتبه نص ااهش یابد. دا ن امتسسعه ششم دالا باشد، دا ن ام پرداخهت ثابهت ۸۱دالا برابر با ۵۱وای هو لذا ن ام پیشنهادی منط ق با رر وهانی است. اگر قی ت نفت ب

۸۸میلیااد دالا است. بهه هاات دیرهر دا قی هت -۸د دالا خساهد بسد، ولی بازپرداخت برابر میلیاا ۸۱پرداختی به دولت ه ا

دالا پرداختی به نفت تفر خساهد شد.

وهای ه اات دیرر به ا م از تادااتی و داخلی بسد. به ارد ال داآمدهای نفتدا قالر ن ام پرداخت ثابت، وااد بهتر پیشنهاد .۲

میلیس بشکه تسلید نفت معهادل ۵تساند بر اساس نزدیک به ت بر اساس تاداات نفت خام تعیین شسد، میاینکه داآمد دولت و نفها از مناب دولت پرداخت خساهد شهد و بیشهترین هزینه یااانه ،تساتو گاز ط یعی( محاس ه شسد. دا این)ا م از مایعات، میعانات

ن ام انریزشی اا خساهد داشت.

۸. limited liquidity

۱۳7 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

قهرااداد مشهاااتی دا شهد اه دا گذشته به وزاات نفهت حتهی اوهازه طساه ا ،ه راه خساهد بسد

نیز داده شده بسد. میادین مشترک

، اوابهط مهالی دولهت بها شهرات تسسهعه تهسا از سهال اول اوهرای برنامهه ششهم برای اورای این ایده می

ههای زیرمه س هه وزاات نفهت و بها ن هام پرداخهت ثابهت انههام داد. ایهن ااوندا اا مستشل از بشیه شرات

ههای باالدسهتی بهه دیرهر شهرات لکهرد بهتهری نسه ت شهد شهرات اهه یهک دههه پهیش تأسهیس

میهدا آزادگها ،زیرمه س ه وزاات نفت دااد و ت راز آ بیشتر اوی میهادین مشهترک اسهت. بهرای مثهال

دا اختیاا این شهرات اسهت و بها تک یهل تسسهعه بیهش شه الی دا ۰اه دومین میدا نفتی بزا دنیاست

اسهت. بیهش ونهسبی میهدا ههم دا گهذاای شهده هزاا بشهکه دا اوز ههدر ۰۵۱برای تسلید ،۰۸3۴سال

اتهلی خیر دا واگهذاای مناقصهات دلیهل أداتد پیشرفت فیزیکی داشته اهه ته ۰۵ا تر از ۰۸3۴سال پایا

داتهد 3۵بیا شده است. میدا مشترک مهم دیرهر شهرات یهادآواا اسهت اهه لیهات تسسهعه تها آ

ههزاا ۲۵۱تسلیهد نههایی شهده اسهت مشهرا ،دههزاا بشکه دا سال آین ۲۱ از پیشرفت فیزیکی داشته و با آ از

. ایهراد اا نهام بهرد دااخهسین و ااونهد، یهااا تهسا مهی میهادین دیرهر از . اندمحشق ۰۴۱۴بشکه اا دا سال

ههزاا بشهکه( و افهق تسلیهد ۲۱۱تسلیهد فعلهی شهرات ) مشداا اهم اساسی ن ام پرداخت ثابت به این شرات

شهسد پرداخهت فعلهی ثابهت شهرات دا سهال اول میلیس بشکه( است. لذا پیشنهاد می ۰) ۰۴۱۴ سال دا زیاد

میلیهااد دالا بهه پرداختهی شهرات بهه دولهت افهزوده شهسد ۲.۵آ از شسد و ساالنه ۲میلیااد دالا ۲.۵برنامه با

۸.برسدمیلیااد دالا ۰۲.۵تا دا سال آخر برنامه به

حهل دیرهر اهه ایههاد انریهزش ااه که نفت )معادل(:هر بش ازایبهنظام پرداخت ثابت

ایههاد ن هامی شه یه اسهت و از ن ر اقتصاد سیاسی قابل اور دن ال دااداا بهبرای شرات ملی نفت

، اات دیرهر به .ال للی با شرات ملی نفت استهای بینقراادادهای خرید خدمت دا سطح شرات

آ بنهدد و بهه ت ملی نفهت اسهت( قهرااداد مهی دا این ن ام پرداخت دولت با یک شرات )اه شرا

پی انکااا داخلی( قهرااداد امضها یا ال للی نفتهای بینهای زیرین )شراتدهد با شراتاوازه می

ااهساد ،۰3۳۱میانهه دههه ازبرداشهت از آ شهرو شهد و ۰3۵۰دا اختیاا الغساا ربستا سعسدی است اه دا سال ات ه اول .۰

بندی وهانی نیز میدا الرمیله دا را است اه نزدیهک بهه میلیس بشکه دا اوز اا دا اختیاا دااد. میدا سسم دا ات ه ۵.۰تسلید .اندید میتسلداتد نفت را اا ۴۱

.باشد هزاا بشکه ۲۱۱ سال اولدا تسلید مشداا و دالا ۰۲دالا، هزینه برداشت ۵۱نفت قی تبا فرض آنکه ۲.

اه بیا شد، سسد شرات معار از مالیات است و ااقام ن ام پرداخت ثابت ال داآمد دولت است. طساه ا .۸

۱۳8 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

شهرات ملهی نفهت بهرای ازدیهاد بهه است و دا هین حهال آ اند. مزیت مهم این طر سادگی

های انریزشی باشد.ای سیاست ی برتساند ابزاا مناسمیلذا دهد وانریزه میبرداشت

ازای هر بشکه نفهت تساند تصسیر اند به شرات ملی نفت بهمیشساای اسالمی مهلس ،برای مثال

دا این تسات ۰.دالا پرداخت شسد ۰۱دالا و ۳ ترتیر)معادل( از میادین داخلی و میادین مشترک به

تسانهد ی اند. ه چنهین دولهت مهی شرات ملی نفت انریزه دااد برداشت از میادین مشترک اا تسر

های ازدیاد برداشت فنّاوایازای هر بشکه نفت اه با استفاده از من سا تسلید تیانتی مصسب اند بهبه

۲.شسددالا پرداخت ۰۸ازای هر بشکه نفت )معادل( شسد به مه س ه نفت بهانهام می

ه دا سال اول بهر اسهاس مشیصی ا های نفتی مشداافراوادهانتشال و پیش ازایبه الوه، دولتبه

پرداخهت ایهالی ۸اند و ساالنه بر اساس دستساالع ل سش قی تیشده است پرداخت میهزینه ت ام

ای )هزینهه هزینهه سهرمایه ،این خدمات افزایش خساهد یافت. مشابه ت ام قراادادهای خرید خدمت

شهسد. پیشهنهاد تهأمین ههر بشهکه ازایبهه گذاای( باید از فروش نفت و خهااا از پرداختهی سرمایه

ای ههای سهرمایه هزینهه محاسه ه و ۰۸۳۴ای شرات ملی نفت از سهال های سرمایهشسد هزینهمی

ههای . بهدیهی اسهت هزینهه شسداز داآمد نفت تادااتی مستهلک داتد ۲۱ساالنه تا سش شرات

۴ن ن ام مالی بازپرداخت خساهد شد.ای داای آتی شرات ملی نفت نیز سرمایه

معایهر ،دا این ن ام پرداخهت چهس شهرات ملهی نفهت ه هسااه طهرر قهرااداد بها دولهت اسهت

حتی اگر نفت و گاز به مشتریا داخلی )ا م از تنعت مانند پاالیشراه و پتروشی ی یا خانساا( فروخته شهسد، پرداختهی بنابراین .۰

تسات شرات ملی نفت ق ل از پرداخت حساب دولت، ابتدا بر اساس ساس این قانس خساهد بسد. دا اینبه شرات ملی نفت بر ا

. اگر فهرض انهیم تسلیهد نفهت معهادل اندمیبشیه اا به حساب دولت دا خزانه واایز دااد ومیید معادل سهم خسد اا برمیزا تسل

۰۸بایهد بسده است، دا این تسات داآمد ساالنه شرات ملهی نفهت ۰۸3۴سال دامیلیس بشکه اوزانه ۵ حدودشرات ملی نفت

داآمهد ناشهی از تهاداات زیهرا ،اسهت وادشهده برآاست. داآمد فعلی نفت ال ته دا این سالبسد اه معادل داآمد میلیااد دالا می

داتهد ۰۴.۵میلیااد دالا داآمد ناشهی از ۵ احتساب با ،شسد برآوادمیلیااد دالا ۳مایعات مشین نیست ولی اگر این اقم حدود اسید.میلیااد دالا خساهد ۰۸ مشداا ه ا بهتاداات نفت خام، ال داآمد نفت

۵بها فهرض ) هر بشکه نفت تادااتی دا سال است دالا بر ۸۱معادل ۰۸3۴دا سال دالا( میلیااد ۵۵بدهی شرات ملی نفت ) ۲.

سهسم یهک داآمهد شهرات ملهی نفهت دا یهک سهال معهادل ،لذا دا این ن ام مهالی .میلیس بشکه تاداات نفت معادل دا اوز(

است. ۰۸3۴های شرات دا سال بدهی

۸. price cap میلیااد دالا ترر ۵میلیااد دالا است. اگر فرض شسد ساالنه ۴۱دالا، داآمد تادااتی نفت دا هر سال ۵۱با قی ت نفت برابر با ۴.

میلیااد دالا باشهد، ۵گذاای شرات برابر شسد و هزینه ساالنه سرمایه ۰۸3۲تا ۰۸۳۴های گذاای دا سالبازپرداخت هزینه سرمایه

ای شسد اه ددی معشسل دا رر وهانی است. های سرمایهاید ساالنه ترر بازپرداخت هزینهداتد از داآمد نفت ب ۲۱

۱۳9 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

بسیاا بهادوام خساههد بهسد و احت اال آید و های خااوی پدید ن یقراادادهای خرید خدمت از شرات

هزینه برواراسی و فساد اا ااهش خساهد داد. ه چنین شهرات ،شفافیت و سهسلت دا اورا دلیلبه

بهه پشهتسانه قا هده از سسی دیرهر ایزی بلندمدت اند و اقدام به برنامهسس از یکتساند میملی نفت

. دا ایهن باشهد هها افزایش تسلید و اهاهش هزینهه دن ال بهمسوسد هم اواا بدهی منتشر اند و هم

پرداخهت یااانهه پنهها از محت هل ها از حساب دولت پرداخت شسد و ضهراهای هزینه یااانه ،طر

.مطر نیساهد بسدحساب دولت

اوش دیرر پرداخت ثابهت اولیهه بهه مه س هه نظام پرداخت ثابت و جایزه افزایش تولید:

وزاات نفت دا سال پایه و افزایش پرداخت دا تسات افهزایش تهاداات اسهت. بهرای مثهال بهرای

د و چنانچهه میهزا تهاداات از وضه شهس ت میمیلیااد دالا پرداخ ۳ ول برنامهتسلید فعلی از سال ا

متعلهق بهه دالا( ۸۱) تسسعه دا قی ت اوز اول برنامه ششمال افزایش تسلید ضرب بیشتر شد،فعلی

دا ابتدای برنامه هفتم تسسعه، ال داآمد شهرات ملهی نفهت دا سهال آخهر ۰شرات ملی نفت است.

ههای بعهد ت دیهد م مالی دوبهااه دا برنامهه و این ن ا شدهپرداخت ثابت لحاظ نسا بهبرنامه ششم

نکته اساسی آ است اه این ن ام پرداخت بر اساس تهاداات نفهت بنها شهده اسهت. لهذا شسد.می

نفت تحسیلی بهه داخهل بهر اسهاس ن هام بههره مالکانهه و ن ام پرداخت اوی مایعات، میعانات، گاز

۲است. ۲قانس الحا

وههت ی پیشنهادی ق لی انریزه اافی برای شرات ملهی نفهت هااین ن ام پرداخت نیز مشابه ن ام

ضرا قهراا دااد و تنهها بها افهزایش تسلیهد دا وض فعلی شرات دا زیرااند، افزایش تسلید ایهاد می

تساند سسد اسر اند. مزیت مهم دیرر این ن ام مالی ا ترین تغییرات نسه ت بهه وضه فعلهی می

تغییرات ا ی دا برواراسی دولتهی الزم اسهت و ،لی ودیدتسات اه با اورای اابطه مادیناست، ب

ایهراد اساسهی اابطهه مهالی پیشهنهادی انهد. ن هی زیهادی طهرر تغییهر دو دا نشطه شرو داآمهد

ا پرداخهت پایهه، میلیااد دال ۳ با احتساب میلیس بشکه دا اوز است اه ۲حدود تسسعه نفت خام دا پایا برنامه پنهم تاداات .۰

ن هام »الر این اقم با پرداخت هر بشکه دا پیشنهاد سسم یعنهی . اختدالا خساهد بسد 3.۵برابر ازای هر بشکهقی ت نفت خام به

۰۲دا پیشهنهاد سهسم ناشی از وایزه افزایش تسلید است. هر بشکه افهزایش تسلیهد « (معادل) نفت بشکه هر ازایبه ثابت پرداختطهسا متسسهط دا طهسل هبه میلیس افهزایش تهاداات نفهت ۰دالا پرداختی دااد. با فرض ۸۱دا پیشنهاد چهاام ودالا پرداختی

این دو ن ام مالی معادل یکدیرر خساهند بسد. تسسعه، برنامه پنهم

.داادو یااانه پنها شسدفروخته میاین محصسالت دا داخل اشسا بیشتر .۲

۱41 انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

ن هام پرداخهت چهس های مه س ه وزاات نفت است. ماند یااانه سسخت به دولت دا حسابپنها

میلیااد دالا یااانه پنهها فهروش نفهت بهه ۰۰مصرر داخلی بر اساس وض فعلی است، نزدیک به

بدو اینکهه دا بسدوهه دولهت دیهده ۲میلیااد دالا یااانه دا گاز ۰۵و نزدیک به ۰های داخلیشرات

ههای یابد. ایراد اساسی این ن هام هدم تعیهین هزینهه شسد از مناب شرات ملی نفت تیصین می

افه ایهن مشهکل بهرای انک مرازی است.نفت به بشرات ملی گذاای و ال ته بدهی فعلی سرمایه

پرداخهت از داآمد تاداات نفت خام تهرر باز داتد ۲۱تا سش ق لشسد مشابه اوش پیشنهاد می

ای شسد.های سرمایههزینه

اه ق لهای ادام از پیشنهادچنانچه هر نظام پرداخت سهمی از سود فروش نفت:

حل دیرر تغییر شد، ااهدا نهایت بر اساس ایده ن ام پرداخت ثابت طراحی شده است محشق ن

بنابراین دا ن ام .ن ام پرداخت بر اساس تسهیم سسد یا پرداخت سه ی از فروش نفت است

ههای ههای لیهاتی، هزینهه دولت و مه س ه وزاات نفت از سهسد مانهده از هزینهه ،ودید

طرر به نس ت برابهر دا دو دا ن ام تسهیم اگر برند. داخت بدهی سسد میی و بازپراسرمایه

ا ترین ا سواا دا ،ای و ن اات بر پی انکاا خااوی هزینه انندهای لیاتی، سرمایههزینه

ها اخ خساهد داد. تسهیم سسد اا ن اید با قراادادهای مشاااتی اشت اه گرفت، بلکه این انریزه

تهسات اهه دا ی خرید خدمت با ایسک است. به اینش یه قراادادها نس اابطه مالی بیشتر

شهسد و سهپس های میتل ابتدا از داآمد میدا پرداخت میتسات ااتشار میدا ، هزینه

تسا ن ام پرداخت ال ته میاین . دا اسدمیداتدی از فروش نفت به مه س ه وزاات نفت

نیز لحاظ اهرد. نکتهه -است R-Factorاه سهم شرات ملی نفت تابعی از -اا اوال اایج

از سهسد ههر دو سههم زیرا ،گذاای استطرر دا هزینه سرمایهدو شد اساسی دیرر سهیم

شسد.پرداخت می

های تسزی سسخت، دا اوش حسابداای قی ت هر بشکه نفهت خهام تحهسیلی دا خرید اازا بنزین و گازوئیل از وایراه دلیلبه .۰

شسد. بها متسسهط قی هت نفهت آید اه این اقم ینا دا داآمد شرات ملی نفت منعکس میدست میهدالا ب ۲۱حدود ۰۸3۸سال .شسدحاتل میمیلیااد دالا ۰۰فت دا داخل، میزا یااانه نفت حدود میلیس بشکه ن ۰و فروش متسسط ۰۸3۸دالا دا سال ۵۱

شسد. این داحالی است سنت فروخته می ۸تسات متسسط میلیااد مترمکعر است اه به ۰۵۱. مصرر سسخت گاز دا ایرا حدود ۲

اسد.د دالا یااانه دا سال میمیلیاا ۰۵شسد اه دا مه س به سنت فروخته می ۰۸ نسا خسااک دا ایرا نزدیک به اه گاز به

۱4۱ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

گسنه اه اشااه شد، ایراد اتلی اابطه مالی فعلی دا ایرا داتد باالی ه ا نظام ترکیبی:

داتد و ۲۱های اشساهای میتل بیا شد بهره مالکانه ا تر از بهره مالکانه است. دا مثال

اسهت اهه بههره زیادیداتد است. دلیل این مهم ا سواا ۸۱دا مساد خاص ونزوئال برابر

های مالی ترای ی امحل استاندااد حرات به ناند. لذا یک ااهد میها ایهایزهمالکانه دا انر

، مالیات ویژه نفت بهر شسدداتد تعیین ۲۱بهره مالکانه برای مثال تسات اه است. به این

نهسا یهک مانده شرات ملی نفت بهه داتد از سسد باقی ۵۱داتد باشد و ۸۵سسد شرات

رداخت دا این ن ام ترای ی معادل سه ی است . خالن پشسدشرات دولتی به خزانه واایز

امها تفهاوت آواد، دست مهی وی بهاه مه س ه وزاات نفت از ال داآمد فروش داخلی و خاا

هاسهت. دا ا سواا دا انریهزه زیادها و ال ته ااهش افزایش شفافیت دا پرداخت دا اساسی

گذاای نیز بدیهی است پس از پرداخهت بههره مالکانهه بایهد هزینهه خصسص هزینه سرمایه

تسات ا این. دشسدو سپس انسا مالیات اخذ شدهای پرداخت های سرمایهاستهالک هزینه

م تهالک این اقالسال اه ر اس ۰۵ دا مدتای های سرمایهال هزینه شسدبینی میپیش

بازپرداخت شسد. دا ترازنامه است

فهرست منابعاقتصاد ایرا (. اتالحات بازاا انرژی. دا )م.، نیلی و ه کااا (، ۰۸3۴میرزایی، ر.، فیروز، .، و خانی، م. )خا

مدت اقتصاد ایرا اود : خالته طر مطالعاتی تحلیل سامل تأثیرگذاا بر لکرد میا سس میبه ادام (. تهرا : انتشااات دنیای اقتصاد.۵۱۱-۴۱۰)تن.

تعادل تحلیل: ایرا دا بر تشاضای قی تی اشش تهزیه .(۰۸3۰) م. و آقابابایی، ا.، حشیشی، د.، من سا، .۰۰۲-3۰ (،۳)۴ اقتصادی، گذاایسیاست محاس ه پذیر. سمی

اقتصادی اشد و بر مصرر اشد میا اابطه براسی .(۰۸3۱) آ. زاده،حسن و ا.، فراهانی، فرمیهنی م.، مهرآاا، .3۱-۱3 (،۲)۵ اقتصادی، مدلسازی تادااننده نفت. منتیر اشساهای دا

بر . نیروی تسزی بیش سازیخصستی و تهربی ن ری م انی براسی .(۰۸۳3) ه کااا . و م.، نیلی، شری . تنعتی و اقتصادی مطالعات پژوهشکده نیرو، وزاات سازیخصستی دفتر برای شدهتهیه

انرژی. ال للیبین مطالعات مؤسسه تهرا : انرژی. اقتصاد .(۰۸۳۸) . ه تی،

Bronstein, S. (2002). The trouble with electricity markets: Understanding California’s restructuring disaster. The Journal of Economic Perspectives, 16(1), 191-211.

Carolyn, S. (2001, December 24). The Energy Crunch / A Year Later / State's

۱4۲ انداز بازارهای مالیارزیابی وضعیت و چشم

deregulation folly is no laughing matter / Consumers face inflated bills for years for

failed electricity plan. The San Francisco Chronicle.

Chen, S., Kuo, H., & Chen, C. (2007). The relationship between GDP and electricity

consumption in 10 Asian countries. Energy Policy, 35(4), 2611-2621.

Ferguson, R., Wilkinson, W., & Hill, R. (2000). Electricity use and economic development. Energy policy, 28(13), 923-934.

Gurba, L. (2006). Sustainable energy future contribution of Australian coal.

International Monetary Fund. (2013). Energy subsidy reform: Lessons and implications.

Washington, DC: Iinternational Monetary Fund.

King, C. S., Chatterjee, S. (2003, July 1). Predicting California demand response. Public

Utilities Fortnightly, pp. 27-32.

Lovei, L., (2000). The single-buyer model: A dangerous path toward competitive

electricity markets (The World Bank Group, Public Policy for the Private Sector, Note

No. 225). Washington, DC: The World Bank.

Nagayama, H. (2007). Effects of regulatory reforms in the electricity supply industry on

electricity prices in developing countries. Energy policy, 35(6), 3440-3462.

Nagayama, H. (2009). Electric power sector reform liberalization models and electric power prices in developing countries: An empirical analysis using international panel

data. Energy Economics, 31(3), 463-472.

Weisser, D. (2007). A guide to life cycle greenhouse gas (GHG) emissions from electric

supply technologies. Energy, 32(9), 1543-1559.