СІЗДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫҢЫЗ БЕН МІНДЕТТЕРІҢІЗ...
TRANSCRIPT
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Balag’a mei’irimdi Q
azaqstan!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!Казахстан, дружест
венный к ребенку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Казахстан, дружественный к ребен
ку!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
Child friendly K
azakhstan!
СІЗДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫҢЫЗ БЕН МІНДЕТТЕРІҢІЗ,
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАС АЗАМАТЫ!
Құрметті достар!
Б і з д і ң м е м л е к е т С і з д і ң ө з қабілеттеріңізді жүзеге асыра алуыңызға және қоғамның толық мүшесі болуыңыз үшін, жас ұрпақтың білімді, салауатты және
бақытты өмір сүруіне барлық нәрселерді жасауға тырысады. Ол үшін әрбір адамның құқықтары мен міндеттерін құрметтеу талап етіледі.С і з д і ң қ ұ қ ы қ т а р ы ң ы з Б а л а қ ұ қ ы қ т а р ы т у р а л ы халықаралық Конвенцияда, біздің еліміздің заңдарынмен бекітілген. Бұл құқықтар туғаннан сіздерге тиесілі, оларды алып қою мүмкін емес. Кез келген ересек адам, ата-анаңыз, мұғалімдеріңіз, тәрбиешілеріңіз, ұйымдар мен мекемелер, билік органдары және барлық елдер сіздің құқықтарыңызды құрметтеуі керек. Бірақ, құқықтардан бөлек, сізде орындауға тиісті міндеттер бар.Сіздің өз құқықтарыңыз бен міндеттеріңізді жақсы білуіңіз үшін осы кітап жазылған. Құқықтары мен міндеттері әрқашан бірге жүреді. Өз құқықтарыңызды қорғау барысында, әрқашан басқа адамға, қоғамға, табиғатқа құрметпен қараңыз.Қазақстан Республикасының Бала құқықтары жөніндегі Уәк ілетт і рет інде мен Қазақстандағы балалар, жасөспірімдер, ұлдар мен қыздардың өмірі бақытты және қауіпсіз болуын қамтамасыз ету үшін, және де жас ұрпақтың құқықтары үйде, көшеде, мекемелерде сақталуы үшін барлығын жасаймын.
Құрметпен, Зағипа БалиеваҚазақстан Республикасындағы Балалар құқықтары жөніндегі Уәкілетті
www.balaombudsman.kz«111» сенім телефоны[email protected]
Сіздің құқықтарыңыз бен міндеттеріңіз!
4
Balag’a mei’irimdi Qazaqstan!Казахстан, дружественный к ребенку!
Child friendly Kazakhstan!
Әр адамның, тіпті ең кіші ұрпақтың: өмір сүруге, қамқорлыққа, білім алуға, өз пікіріне және көптеген басқа да құқықтары бар. Кейбір елдерде және кейбір жағдайларда құқықтар бұзылады; бұндай жағдайлар болмас үшін, Сіздің құқықтарыңыз жер бетіндегі көптеген елдерде қабылданған, сондай-ақ әр елдің, соның ішінде Қазақстан заңнамасында бекітілген Бала құқықтары туралы Конвенцияда көрсетілген.Бұл құқықтарды алып тастау мүмкін емес. Олар сіздің қай жерде және кіммен өмір сүретініңізге, сіздің қаржылық жағдайыңызға, физикалық қабілеттеріңізге, тілдік дағдыларыңызға, сеніміңізге, жынысына немесе ұлтына байланысты емес.Ата-аналар мен олардың отбасылары өз балаларының құқықтарын қамтамасыз ете алмаған жағдайда, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар көмекке келеді.Құқықтардың толық тізімін сілтемесінде www.balaombudsman.kzкөруге болады.Сонымен қатар, әрбір адамдарда жасына қарай: жақсы оқу, ережелерді сақтау, тазалықты сақтау, ата-анаға көмектесу, табиғатты сақтау, өзгелердің пікірлері мен әдет-ғұрыптарына құрметпен қарау және айналадағы адамдармен ортақ тіл табыса білу міндеттері пайда болады.Егер сіздің құқықтарыңыз бұзылса, сізге біреу зиян келтірсе немесе ренжітсе, сіз бұл мәселені шешуге көмектесетін мамандармен хабарласа аласыз, Қазақстанның балаларына және жастарына арналған - сенім телефонына хабарласыңыз немесе [email protected] мекен-жайына жазыңыз.Бұл кітапты достарыңызбен бірге оқыңыз! Сәттілік тілеймін!
Денсаулықты қорғау құқығы
5
Сіздің салауатты және қауіпсіз өмір сүру құқығыңыз бар.
Сіздің отбасыңыз және мемлекет Сіздің
денсаулығыңыздың дамуын қамтамасыз
етуі керек
Сіз контрацепция және жыныстық
жолмен берілетін аурулардың алдын алу туралы ақпарат
алуға және медициналық көмек
алуға құқығыңыз бар
Сіздің таза ауада өмір сүруге, таза
ауамен тыныс алуға, таза су ішуге,
қатерсіз өнімдерді жеуге құқығыңыз
бар
Денсаулығыңызға жауапкершілікпен
қараңыз. Дене жаттығуларын жасаңыз,
серуенге шығыңыз, дұрыс тамақтаныңыз, тазалықты
сақтаңыз, ауа райына қарай киініңіз, қауіпсіздік
шараларын сақтаңыз, жолда сақ болыңыз
Сіз, барлық адамдар сияқты, қоршаған ортаны сақтауға
жауаптысыз. Көшелерде, бөлмелерде
және табиғат аясында тазалықты сақтаңыз,
қоқыс тастамаңыз
Сіздің тегін медициналық
көмекке, оның ішінде диагностика, емдеу,
вакцинация, стоматологиялық қызметтер алуға құқығыңыз бар
6
Сіздің азаматтық құқықтарыңыз
Сіз өзіңіздің атыңызды, ұлтыңды, отбасымен қарым-қатынасыңызды, сондай-ақ жеке қасиеттеріңізді қамтитын өзіңіздің даралығыңызды сақтауға құқығыңыз бар. Бұл құқық өзіңіздің тарихыңызды, басқалармен байланысыңызды және сізді олардан, сіздің жеке кеңістігіңізден және беделіңізден ерекшеленетін нәрсені қорғайды
Ата-аналарыңыз 10 жастан асқан кезде сіздің есіміңіз бен тегіңізді өзгерту туралы шешім қабылдаса, олар мұны сіздің келісіміңізбен ғана жасай алады және 16 жастан бастап сіз өзіңіз шешім қабылдай аласыз
Сіз жеке өмірге, хат алмасу құпиясына (хат алмасуға) құқығыңыз бар, ешкім сіздің абыройыңыз бен беделіңізге қол сұқпауы керек. Сондай-ақ, жеке заттар мен сабақ жасауға, оқуға, демалуға, ұйықтауға болатын жеке кеңістікке ие болу құқығыңыз болады
Өз пікіріңізді және көзқарасыңызды өзіңізге ұнайтын кез-келген - жазбаша, ауызша, электронды түрде, қандай да бір өнер формасы арқылы білдіруге құқығыңыз бар. Біздің мемлекет мәдени іс-шараларға қатысу, шығармашылықпен айналысу құқығыңызды қолдайды және ынталандырады. Сонымен қатар, барлық балалар, жасөспірімдер, жастар өзін-өзі көрсету үшін тең мүмкіндіктерге ие болуы керек. Алайда, сіздің іс-әрекеттеріңіз басқалардың құқықтарын бұзбауға, оларға зиян келтірмеуге немесе қоғамдық тәртіпті бұзуға жол бермеу керек
Барлық Қазақстан азаматтарына туылған кезде есім берілуі керек, қ ұ ж а т т а р д а т у ғ а н ж е р і н , азаматтығын, мүмкіндігінше ата-ананы көрсету керек. Бұл Сізге қол жетімді құқықтар және мемлекеттің қорғауын пайдалануға мүмкіндік береді
Сіз пікіріңізді білдіруге құқығыңыз бар. Ересектер сізге әсер ететін шешімдер қабылдағанда, сіздің пікіріңізді ескеру қажет. Сонымен бірге біреудің пікірін құрметтеу керек
Сіз өзіңіздің ана тіліңізде сөйлеуге, өз дініңізді және отбасыңыздың дәстүрлерін ұстануға құқылысыз, бұл дәстүрлер біздің еліміздің көптеген тұрғындарының ұстанымы болуы, болмауы маңызды емес. Дегенмен, бұл басқа адамдардың құқықтарын шектемеуі керек
7
Сіздің азаматтық құқықтарыңыз
Сіз өз дамуыңыз үшін кітаптар мен пайдалы
ақпараттар алуға құқылысыз. Оларды ата-
анаңыз немесе мектебіңіз қамтамасыз
етуі тиіс.
С і з 1 6 ж а с қ а т о л ғ а н к е з д е Қазақстан азаматының жеке куәлігін алуыңыз қажет. Ол үшін сізге: мекен-жай анықтамасы, ата-анаңыздың бірінің жеке куәлігі, мемлекеттік бажды төлеу туралы түбіртек керек. Осы құжаттармен сіз Халыққа қызмет көр сет у орта лығына ( Х ҚО) баруыңыз қажет.
Естеріңізде болсын, қақтығыс жағдайында бейбіт шешім табу қажет.Егер сіз бі р еум ен ты м қиын қары м-қ ат ы н а с т а б о л с а ң ы з ж ә н е н е і с т е у керектігін білмесеңіз, сіз Қазақстандағы балалар мен жас өспірімдер үшін "111" - сенім телефонына қоңырау шалу арқылы көмек сұрай аласыз.
Сіздің сыныптастарыңыздың, үлкендердің немесе кіші балалардың сізге құрметпен қарауына құқығыңыз бар. Сіздің жасыңызға, жынысына, ұлтыңызға, сыртқы келбетіңізге және басқа себептерге қарамастан, ешкім сізді мазақ етуге, қорқытуға немесе ұруға құқылы емес.
Сізге немесе басқаларға зиян тигізбесе, ұжымдық
талқылауларға, кездесулерге құқығыңыз
бар.
Жас ерлер он жеті жасқа толған ж ы л д ы ң қ а ң т а р ы н а н наурызына дейінгі кезеңде әскери қабылдау пунктінде әскери шақыруды тіркеуге тиіс. Қалада немесе ауылда әскери есепке алу және тіркеу пунктері б ол маған жағдайда ә скер и тіркеуді жергілікті әкімдік қамтамасыз етеді.
Білім мен даму құқығы
8
Барлық елдерде бірдей емес балалар мен жасөспірімдер б і л і м а л а а л м а й д ы . Қазақстанда сіз тек бастауыш қана емес, сонымен қатар о р т а б і л і м а л у ғ а д а құқығыңыз бар. Сондай-ақ, конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, о р т а б і л і м н е н к е й і н г і (колледж) және жоғары білім ала аласыз.
Сіздің жолдастар, мұғалімдер және б а с қ а а д а м д а р қ ұ р м е т і н е құқығыңыз бар. Мектеп, колледж, институт сіздің адамдық қадір-қасиетін құрметтеуі керек
Құқықтардан бөлек сізде жауапкершіліктер де бар
Жақсы оқу және мүмкіндігінше басқалармен өз білімі мен тәжірибесімен бөлісу
Өзін жақсы ұстау, тазалықты және ұқыптылықты сақтау, табиғатқа қамқорлық жасау
Айналамыздағы адамдарға жасына, жынысына, ұлтына немесе діни көзқарасына қарамастан құрметпен қарау
Сіздің өз пікіріңізді еркін білдіруге құқығыңыз бар. Ер е сектер сіз т у ра лы шешім қабылдағанда, сіз өз пікіріңізді білдіруге құқылысыз және олар оны ескеруге тиіс.
Егер сіз денсаулық жағдайыңызға немесе
уақытша шетелде тұруыңызға байланысты мектепте оқи алмасаңыз, онда сіз белгіленген оқу
жоспарына сәйкес пәндерді өздігінен,
сыртқы форматта оқып біле аласыз.
Сізде демалу, ойын-сауық, ойындар,
шығармашылық, ғылыми және техникалық білім
алуға құқығы бар.
Алған білімдеріңіз сіздердің ж е к е қ а с и е т т е р і ң і з д і , т а л а н т т а р ы - ң ы з д ы ж ә н е қ а б і л е т т е р і ң і з д і а қ ы л - о й жағынан да, физикалық жағынан да толық жетілдіруі керек. Ол с і з д і т ө з і м д і л і к р у х ы , жыныстардың, ұлттардың және т. б . а р а с ы н д а т е ң д і к к е и е болатын еркін қоғамда өмір сүруге дайындауы керек.
Еңбек құқығы мен табысы
9
С і з д і ң э к о н о м и к а л ы қ эксплуатациядан қорғауға қ ұ қ ы ғ ы ң ы з б а р . Э к о н о -м и к а л ы қ э кс п луата ц и я - біреудің өз пайдасы үшін кісінің жұмысын пайдалануы, бұл еңбекке тиісті төлемсіз кіріс әкелуі. Оған жиі қатал қ а р а у , е ң б е к т і а с ы р а пайдалану, қысым көрсету, қ ы з м е т ке р г е қ ат ы г е з д і к кіреді
Сіз кәмелет жасында, түнде жұмыс істей алмайсың және артық жұмыс істей алмайсыз
14 жастан бастап сіздің табыстарыңызды, шәкіртақыларыңызды және басқа да кірістеріңізді жұмсауға, кредиттік мекемелерге салымдар жасауға және оларға билік етуге құқығыңыз бар. Сондай-ақ, сіз шағын шаруашылық мәліме жасауға және сіз жасаған зияткерлік меншік құқығының объектілеріне билік етуге құқығыңыз бар (мысалы, сурет салсаңыз, суреттермен не істеу керектігін өзіңіз шеше аласыз). Бірақ сізге де ешкімнің авторлық құқықтарын бұзбау қажет.
Сіз 14 жастан 16 жасқа дейін, аптасына 24 сағаттан (күніне шамамен 5 сағат), 16 жастан бастап ересек жасқа дейін - аптасына 36 сағаттан (күніне шамамен 7 сағат) жұмыс істеуге құқылысыз.
Сіз ауыр жұмыс, зиянды заттармен жұмыс істеуге, қауіпті жұмыс ж а ғд а й ы н д а н е м е с е с і з д і ң денсаулығыңызға зиян келтіруі мүмкін жерлерде жұмыс жасауға тиісті емессіз
Егер жұмысыңыз болса, оған жауапкершілікпен қарау керек, сонымен бірге денсаулығыңыз үшін қауіпті болуы мүмкін нәрсені жасауға нұсқау беріл мегенін қадағалау керек
Қауіпсіздік құқығы
10
Сіздің ата-аналардың, қамқоршылардың және басқа адамдардың зорлық-зомбылығынан, қорлауынан, балағаттауынан және сізді елемеуінен қорғануға құқығыңыз бар.
Егер сізге қатыгездік танытылса, сіздің дәрігерден, психологтан немесе әлеуметтік қызметкерден көмек алуға құқығыңыз бар. Сіз қоңырау шала 111- сенім телефонына аласыз және мамандар сіздің проблемаңызды шешуге көмектеседі.
Сіз е сі рт кі н і заңсыз пайда л анудан қо р ғау ға құқылысыз. Мемлекет сізді есірткіні пайдалануда, таратуда немесе өндірумен айналысатын адамдардан қорғау үшін барлық мүмкіндікті жасайды.
Е ш к і м н і ң с і з д і ж ы н ы с т ы қ қ а т ы н а с қ а мәжбүрлеуге немесе орындауға құқығы жоқ. Сізге ешкімнің жыныстық жерлерге қол тигізуіне, оны көрсетуін немесе суретке түсіруді сұрауға құқығы жоқ.
Ешкімнің сізді ұрлауға, руқсатсыз алып кетуге немесе жасыруға, тіпті сатуға және жұмыс істеуге мәжбүр етуге құқығы жоқ.
Егер сіз заң бұзған болсаңыз, сізге қатыгездік пен зорлық-зомбылықсыз адамгершілікпен қарауға тиіс.
Қауіпсіздік құқығы
11
14 жасынан бастап адам тонау, қарақшылық, қасақана өлтіру, жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық актілері, бұзақылық, автотранспортты руқсатсыз жүргізу, вандализм, терроризм актісін жалған хабарлау, ұрлық немесе қорқыту сияқты қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылады
Сіз тек 16 жастан бастап әкімшілік жауапкершілікке тартыла аласыз. 16 және 18 жас аралығындағы құқық бұзушылық жасаған адамдар кәмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссиялар туралы ережеде көзделген шараларға бағынады.
Қазақстан заңдарына сәйкес, сіз түзеу мекемесінде болсаңыз да, сіз адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін әкімшілік мекеменің, соттың, прокуратураның, мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің және халықаралық ұйымдардың әкімшілігіне өтініш жасау құқығыңыз бар.
Балаға деген бас бостандығынан айыру тек қана ауыр қылмыстар жасағаны үшін қолданылуы мүмкін. Кәмелетке толмағандарды ересек тұтқындармен ұстауға болмайды.
Егер сіз заңды бұзғаныңыз үшін айыпталсаңыз, сіз кінәлі деп т а п қ а н ғ а д е й і н к і н ә с і з д е п есептелесіз. Бұл «кінәсіздік презумпциясы» деп аталады. Сонымен қатар, сізді айыптау туралы хабардар ету керек және отбасыңызбен байланысуға және қорғауға құқықтық көмек алуға рұқсат етілуі тиіс.
Сізді ешкім куәгерлікте немесе кінәсін мойындауға мәжбүрлеуге құқығы жоқ
Процестің барлық кезеңде-рінде сіздің жеке өміріңізді құрметтеуге құқығыңыз бар
Егер сіз қолданатын тілді түсінбесеңіз немесе ол тілде сөйлемейтін болсаңыз, онда сіз тегін аудармашы ала аласыз
Әлеуметтік қорғау құқығы
12
Туған кезде әрбір кәмелетке толмаған бала ата-анасының қамқорлығына құқылы. Егер кәмелетке толмаған бала ата-анасынан айырылса, ол балаларға арналған арнайы орталықта тұруы немесе жаңа отбасына қабылдануы мүмкін. Жаңа отбасында немесе орталықта баланың тұрмыс жағдайы әдеттегіге жақын болуы керек.
Егер кәмелетке толмаған бала қарым-қатынаста, тәуелсіз қозғалыста немесе оқуында қиындықтар туындаса, ол ерекше қамқорлыққа және толық өмір сүруге, оқуға, басқа адамдармен араласуға құқылы.
Сізге жаман жағдай жасаған, қаталдық танытқан, зорлық-зомбылық көрсеткен немесе қандай да бір түрде зиян келтірген болса, сіздің арнайы психологиялық, медициналық және әлеуметтік көмек алуға құқығыңыз бар.
Есіңізде болсын, барлық адамдар тең. Біз әлсіздерді қорғауымыз керек, мүмкіндігінше мұқтаж адамдарға қолдау көрсетуіміз керек, оларға қ ұ р м е т , қ а й ы р ы м д ы л ы қ ж ә н е жанашырлық көрсету керек.
Ата-аналарыңызға
үйде және шаруашылықта
көмек көрсетіңіз.
Баланы ата-аналарынан бөліп алу тек төтенше жағдайда ғана болуы мүмкін және тек қана баланың мүддесі үшін, мысалы, ата-анасы ажырасқан немесе қайтыс болған жағдайда. Бұл жағдайда баланың кіммен жақсы өмір сүретіндігін сот анықтауы керек.
Егер сіздің ата-аналарыңызға немесе қорғаншыларыңызға сізге азық-түлік, киім-кешек және тұрғын үймен қамтамасыз ету қиын болса, сіз мемлекет тарапынан материалдық көмек алуға құқығыңыз бар.
Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары жөніндегі уәкілдіңбалалар мен жастарға арналған Ұлттық сенім телефоны
Есіңізде болсын,сізге әрдайым көмек көрсетіледі!
Сіз бұл нөмірлерге ұялы немесе қалалық телефонынан қоңырау
шала аласыз
13
ӨРТТЕН ҚОРҒАУ
ПОЛИЦИЯ
ЖЕДЕЛ ЖӘРДЕМ
ГАЗ ҚЫЗМЕТІ
ҚҰТҚАРУ ҚЫЗМЕТІ
«AstanaBlankIzdat» IPK ЖШС басып шығарылдыМəңгілік ел даңғылы, 8, 17Б блогы
(Министрліктер үйі)
Астана қаласы, 2017 жыл
Сіздің құқықтарыңыз бен міндеттеріңіз, Қазақстанның жас азаматы!
14
Дін істері жәнеазаматтық қоғам
министрлігі
Буклет Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары жөніндегі уәкіл бастамасымен Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің, Азаматтық бастамаларды қолдау орталығының қолдауымен «Сандж» зертеу орталығы, «Бақытты бала» РҚБ, Балалар мен жастарға арналған 111 Ұлттық сенім телефонының талдау департаменті сарапшыларының қатысуымен әзірленді. Буклет таралымы 4325 дана, «Әлеуметтік даму институты» ЖМ қаржысы есебінен жүзеге асырылды.