Το μελωδικό ιδίωματης Νάοuσας και οι παροιμίες...

3
8 li ( ) 11 . " 45 Νιάουστα 95-96 (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 2001)

Upload: others

Post on 20-Aug-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Το μελωδικό ιδίωματης Νάοuσας και οι παροιμίες ...medusa.libver.gr/jspui/bitstream/123456789/3646/1/...Αςθυμηθούμε ΝΙΑΟΥΣΤΑ

Ας θυμηθούμε ΝΙΑΟΥΣΤΑ

Το μελωδικό ιδίωμα της Νάοuσας και οι

παροιμίες της με ρίμα και μέτρο

του Πέτρου Δεινόπουλου

Πολλή συζήτηση γ ίνεται τον τελε υταίο καιρό

γ ια την παγκοσμιοποίηση που επιδιώκουν ο ι 8μεγάλοι του κόσμου και που έδωσαν αφορμή στα

αιματηρά γεγονότα του Ιουλίου στη Γένοβα με

IΊ ρωες χιλι άδες αντιφρονούντες από τα κράτη

της Ευρωπαϊκή; Ενωσης .

Κανε ίς δεν ξέρε ι ποιες θα είναι μελλοντικά ο ι

επ ιπτιόσε ις στην ο ικονομ ία των μικρών κρατών ,

πόσο θα επωφεληθούν ο ι μ εγάλες βιομηχανικές

χιόρες και κυρίως ο ι Ηνωμένες Πολιτε ίε ς και η

Ιαπωνία από τη δυνατότητα που θα έχουν να

εκμεταλλεύονται όλο τον άλλο κόσμο

Υπάρχει ένα προηγούμενο μιας μΙΚΡIΊς "πα­

γκοσμ ιοποϊηση;" στη χώρα μας, όχι σε υλικό

αλλά σε πνευματικό επίπεδο . Στη γλωσσά μας,

li μάλλον στα πολλά τοπικά γλωσσικά ιδιώματα

που άρχισαν να χάνονται μετά τον πόλεμο , όταν

διάφορα γεγονότα ( εμφύλιοξ , ανεργία κτλ )προκάλεσαν την εσωτερι κή μετανάστευση, από

τα χωριά και τις μικρ ές πόλεις προς τα μεγάλα

αστικά κέντρα.

Οι άνθρωποι που ζούσαν , μέχρι τότε στις μι­

κρές επαρχιακές κοινωνίες με τι ς δικές τους

ιδιαιτερότητες, τα δ ικά τους γλωσσικά ι διώματα

βρέθηκαν ξαφνικά στο χωνευτήρι των μεγάλου­

πόλεων, όπου άκουγαν "καθαρά Ελλην ικά κά­

πως διαφορετικά από τα δικά τους. Προσπάθη­

σαν, λο ιπόν, να μιμηθούν τους πολιτισμένους ,

για να μην γίνονται στόχος σκωπτικών σχολίων

όταν χρησιμοποιούσαν το γλωσσικό ιδίωμα που

ε ίχαν μάθ ει από τα γενοφάσκια τους . Εμε ίς οι

Ναουσαίοι π.χ. προσπαθούσαμε να μη λέμε

εφαγάμι, σηπωθηκάμι, μι τρώγητι, μι κοιμάτι κτλ

αλλά φάγαμε, σηκωθήκαμε, πεινάω, νυστάζω

κτλ . Ανάλογη προσπάθεια έκαναν και ο ι Κοζα­

ν ίτες , ο ι Βεροιώτες και άλλοι που έπρεπε να

σταματήσουν να κόβουν κάποια φωνήεντα των

λέξεων όπως : π'δί μ, γ ιε ' μ κορ' , σαμι κτλ αλλά

παιδί μου, γιέ μου κόρη σουσάμι .

Για κάτι τέτοια μας "δούλευαν " ο ι Σαλονικιο ί

αλλά δουλευόμασταν και μεταξύ μας . Το νόστιμο

ε ίναι ότι ο ι Βεροιώτες μας πε ίραζαν εκμεταλ­

λευόμενοι τα χαρακτηριστικά των δύο γλωσσι­

κών ιδιωμάτων.

Γνωστό ε ίναι το εξlΊς ανέκδοτο : Ενας Βεοοιω­

της φ ιλοξενούμενος στη Νάουσα, κλήθηκε , λέε ι,

να φάε ι πίτα "φάϊ γιέ μ ' έχει σάμι μέσα " του λέε ι

τάχα η Ναουσαία νοικοκυρά. Φυσι κά ο κατα­

σκευαστή; του ανεκδότου πόνταρε στο "έχε ι

σάμι" όταν ακουστεί ως μια λέξη "εχεισάμ ι "

αποκτά δυσάρεστη "γεύση " , Δεν λογάριασε, 11δεν 11ξερε ότι στη Νάουσα λέμε καθαρά" γιε μου

"κα ι "σουσάμ ι" .

Αυτά όμως ήταν αθώα πειράγματα που σκα­

οωναμε εμείς σε βάρος των Βεροιωτων και των

άλλων γειτόνων μας, των Εδεσσαίων που περι έ­

κοπταντοτελικό " ν" .Τους λέγαμε ότι είναι από

" τη Εδεσσα " κτλ.

Για τους Κοζανίτες λέγεται το εξlΊς ανέκδοτο :

Εξω από κατάστημα της Αθήνα; στέκεται ένας

περ ίεργα ντυμένος άνθρωπος, που περιεργάζε­

ται τα είδη της β ιτρίνας . Βγαίνει ο καταστη μα-

45Νιάουστα 95-96 (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 2001)

Page 2: Το μελωδικό ιδίωματης Νάοuσας και οι παροιμίες ...medusa.libver.gr/jspui/bitstream/123456789/3646/1/...Αςθυμηθούμε ΝΙΑΟΥΣΤΑ

ΝΙΑογΣΤΑΑς θυμηθούμε

τάρχης και του λέει να περάσε ι μέσα. Ο περίερ­

γος τύπος αντί να δεχτεί την πρόσκληση ρωτάει

"πραζ'αν τράου; ". Καλε ίται ένας γαλλομαθή; να

ουννενοηθεί, αλλά ο τύπος επαναλαμβάνε ι την

ίδια εοωτηση " πραζ' αν τράου;" Το ίδιο έγινε με

και με αγγλομαθή ,γερμανομαθή κτλ. Μόνο όταν

πέρασε τυχαίως ένας Κοζανίτης τους έλυσε την

απορία . Ο τύπος ήταν συμπατριώτης του και

ρωτούσε "πειράζει αν τηράω ;'Ό

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ανάλογα α­

νέκδοτα και για την Κέρκυρα με την μελωδική

προφορά και άλλα χαρακτηριστικά στοιχε ία του

γλωσσικού τη ς ιδιώματος , καθώς και άλλων πε­

ριοχών της χιδρας αλλά δεν είναι του παρόντος.

Θα μπορούσε άλλωστε ν ' αποτελέσε ι αντικείμε­

νο εργασίας των ε ιδ ικών ερευνητών ,

Πέρα από τα ευτράπελα, όμως, υπάρχουν και

τα σοβαρά, όταν ο ι επαρχιωτεξ, μιμούμενο ι τους

μεγαλοαστούς και ανοίγοντας το ραδιόφωνο.

απέβαλαν σιγά - σιγά τα ι διαίτερα χαρακτηρ ι­

στικά του γλωσσικού ιδιώματος, που ήταν η

ταυτότητά τους.

Στη Νάουσα, εκτός από αυτά που αναφέραμε

ήδη (την πτώση του τόνου στον αόριστο και β'

πρόσωπο του πληθυντικού των ρημάτων και του

τύπου μι τρώγητι, μι πίνητι κτλ ), ε ίχαμε και ένα

άλλο σημαντικό γνώρισμα: το μελωδικό σύρσιμο

τη ς φωνής, στην τελΙΚΙ1 συλλαβή, κυρίως, όταν

ρωτούμε : "που θα πάαας", "τι κάνει η γυναίκα

σουουου;".

Σήμερα μόνο λίγοι ηλικιωμένοι και όσοι επιμέ­

νουν στα "παραδοσιακά" εξακολουθούν να τη­

ρούν , να "σέβονται" αυτήν την προφορά και να

την τονίζουν, μάλιστα, με υπερηφάνεια . Πολύ

καλά κάνουν και άξιος ο μισθός τους . Αλλά και

όσοι Ναουσαίοι αποφεύγουμε τέτοι ες ακρότη ­

τες δεν καταφέρνουμε να απωφύψουμε τελείως

τηνταυτότητά μας. Κάποια λέξη , κάποιοςχρωμα­

τισμός της φωνήτ, θα μας αποκαλύψε ι . Το ίδιο

συμβαίνει και μ ε τους Εδεσσαίους τους Φλωρι­

νιώτες τους Θεσσαλούς, αλλά περισσότερο με

τους Κοήτετ . Δηλαδή η γλωσσυιη "παγκοσμ ιο­

ποίηση " στην Ελλάδα πέρασε απόλυτα.

46

Μέτρο και ρίμα

Ενα άλλο γνώρισμα ημών των Ναουσαίων

είναι η αδυναμία που έχουμε στη ρίμα, την ο­

μοιοκαταληξία των παροιμιών αλλά και στο μέ­

τρο τους. Στη Νάουσα όλες οι πανελλήνιε; πα­

ροιμίες που δεν έχουν μέτρο και ρίμα τροπο­

ποιούνται 11 μάλλον "μεταλλάσσο νται", για να

χοηοι μοποι ήσουμε ένα σύγχρο νο όρο , ώστε να

έρθουν στα "μέτρα" μας.

ΠαράδεΙΎ!!!!l-Σ ' όλη την Ελλάδα ε ίναι γνωστή

η παροιμ ία " κατά μάνα κατά κύρη τέτοιοι γιοί

και θυγατέρες " .Δ εν έχε ι ούτε μέτρο ούτε ομοιο­

καταληξία . Οι παλιο ί Ναουσαίοι φρόντισαν να

την "μεταλλάξουν" γ ια να αποκτήσει και τα δυο

.,κατιχ μάι/α και πατέρα, τέτοιος γιος και θυγα­

τέρα " .

Στον πίνακα που ακολουθεί υπάρχουν πολλές

τέτοιες τροποποιημένες παροιμ ίε ς. Πρέπει να

αναφέρω το πρόβλημα που με βασάνισε, αν

δηλαδή πρέπε ι να περιλάβω και μερ ικές παροι­

μίες που περιέχουν "κακά λόγια" λέξε ις δηλαδή

που συνηθίσαμε, τουλάχιστο στην επαρχία, να

μη τις γράφουμε . Τελικά αποφάσισα να συμπε­

ριλάβω κι ' αυτές . Σήμερα άλλωστε τις ακούμε

και από γυναικε ία χε ίλη. Μετά από αυτή την

εξομολόγηση ιδού ο πίνακας με μ ερικές από τις

πιο γνωστές παροιμίες, όπως λέγονται στη Νάου­

σα. Σε παρένθεση ο ι λέξεις 11 ο ι φράσε ις που

έχουν τροποποιηθεί.

- χάρη στο βασιλικό πίνει η γλάστρα το νερό ­(ποτι'ζεται η γλάστρα) -

-κατάμάνα και πατέρα (κύρη) τέτοιος γιος και

θυγατέρα -

- της νύχτας τη δουλειά (τα καμώματα) τα

βλέπει η μέρα και γελά -

-Ζιισε μαύρο άλογο (Μάημου) να φαςχλωρό

χορτάρι ( τριφύλλι) -

- Η πολλιι δουλειά τρώει ΤOI' Αγά ( αφέιιτη ) -

- Όποιος καίγιτι στο γάλα (χυλό , κουρκούτι )φυσάει και στο γιαούρτι. -

Νιάουστα 95-96 (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 2001)

Page 3: Το μελωδικό ιδίωματης Νάοuσας και οι παροιμίες ...medusa.libver.gr/jspui/bitstream/123456789/3646/1/...Αςθυμηθούμε ΝΙΑΟΥΣΤΑ

Ας θυμηθούμε ΝΙΑΟΥΣΤΑ

Επίλογος

ντε -

- Ολα τα παρ(χξενα κι () γάμος την Τετάρτη -

-Μικρού κώλο δεν έδειρες, τρανούμην φοβερί-

ζεις -

-Αμα θέλουν νύφη και γαμπρός τύφλα νάχουν

πεθερά και πεθερός -

- Οπου γάμος και χαρά τρέχα Γιάννημασκαρά

- Τράνεψε το γομάρι μίκραινε το σαμάρι -

- Φάτε μάτια ψάρια και κοιλιά περίδρομο -

-Να λιλίδόμι τσιτσί ( τσιτσί : δηλώνει αορίστως

κάτι τι )

Πριν κλείσω το σημείωμα αυτό πρέπει ν

αναφέρω ότι προτίμησα να παραθέσω τις παροι­

μίες στην κοινή νεοελληνική γλώσσα , αποφεύ­

γοντας τη ΧΡΙ1ση τοπικών ιδιωματισμών που θα

δυσκόλευαντους Ναουσαίους αναγνώστες . Στην

απόφαση αυτή κατέληξα μελετώντας την εργα­

σία του Νίκου Σπάρτση για τις " παροιμίες που

λέγουντι στη Νιάουστα" που δημοσιεύτηκε σε

συνέχειες στο περιοδικό "ΝΙΑΟΥΣΤΑ" Εκεί ο

αγαπητός φίλος χρησιμοποιε ί ένα δυσνόητο

γλωσσικό ιδίωμα με στοιχεία που δεν το κατα­

νοεί ο σημερινός Ναουσαίος. Αν θελήσει να

ξαναγράψει την εργασία του και να προσέξει

περισσότερο την ερμηνεία των παροιμιών που

θα επιλέξει τελικά, θα προσφέρει σημαντικό

έργο.

Και κάτι ακόμα "Τα θέματα της γλώσσας μας,

των παροιμιών κτλ ε ίναι ανεξάντλητα και προ­

σφέρονται για όσους έχουν τα προσόντα, το

χρόνο και το κέφι να καταπιαστούν με αυτά,

ιδίως οι συμπολίτες καθηγητές και φοιτητές που

ψάχνουν θέματα για τις διατριβές τους.

-Αλίαπ'τονπατιχουμένο τηςγειτονιάς το γιόμα

-Η κυρά η Θωμαή απ' τον ύπνο στο φαϊ -

-Κάλλιο ύπνο παρά δειπνο -

- Ολόγος σου με χόρτασε και το φαϊσου φα' το

-Αλλού τρως και πίνεις κι ' αλλού πας και δίνεις

- Τι θα φάμε βράδυ ,. Κουτσουλιά με λάδι -

- Βρωμάει ψαριά , καλά παζάρια -

- Τομετάξι θέλει τάξη κι ' άνθρωπο να το κοιτά-

από την πείνα -

-Ανάφερε το σκύλο πάρε και το ξύλο ( κατάφωνή κι ' ο γάίδαρος ) -

- Φίδι να τσιμπίσει ή γομάρι να σε γ..... (μπροςγκρεμός και πίσω ρέμα) -

- Αλλοι σκάβουν και κλαδεύουν κι ' άλλοι πί­

νουν και χορεύουν (τρων και πίνουν) -

-Τον κώλοβάζειςμάγειρα σκατά σεμαγειρεύει

(θα φάς)

-Aνδενκλάψειτoπαιδfδεντoυδίνειημάνα τoυ ξει -

βυζί ( να φάει )- - Κότα πίτα το Γενάρη κόκορα τονΑλωνάρη -

-Οσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ομουσα- - όρνιθα πίνει νερό και τηράει ΤΟ), ουρανό -

φίρης (ο κc5σμος c5λος ) - _Εμαθα να βελοι'[(χζω και γαμώ τον μάστορά- Τι σου λείπει κασιδιάρη; Σκούφια με μαργα- μου _

ριτάρι ( όλα τα είχε η Μαργιορή ο φερετζές της _Ολημέρα πέντε _πέντε και το βράδυ δεκαπέ-έλλειπε ) -

-Χτυπούμε το σαμάρι για ν ' ακούσει το γομάρι

( ο γάίδαρος ) -

-Ακόμα δεν τον είδαμε, ΓιάV1'η τονβαπτίσαμε

( τον εβγάλαμε ) -

- Κάνε τέχνη για να ζήσεις και εμπόριο να

πλουτίσεις (δούλεψε για να φας και φύλαξε για

νάχεις) -

-Αν σε γ.... (αδικήσει) ο Κατής, που θα πας να

κρυφτείς (δικαστείς;) -

-Αςμε λεν κυράμπεϊνα (αφέντρα ) κι 'αςψοφώ

Στη Νάουσα έχουμε και παροιμίες που δεν

ξέρω αν υπάρχουν και αντίστοιχες πανελλήνιες.

Τις αναφέρω όμως για να δείξω ότι κι ' αυτές

έχουν μέτρο και ομοιοκαταληξία . ΟΙ ερευνητές

μας ας ψάξουν να βρουν και άλλες, ώστε να

ε μπλουτιστε ί ο παρακάτω πίνακας που παρατί­

θεται ενδεικτικά χωρίς να είναι πλήρη;

47Νιάουστα 95-96 (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 2001)