ڳوٺاڻوڳڙ 1

ڳوٺاڻو ڳــڙ۽سنڌي پھاڪا چوڻيون

ڄاڃي لعل.ڊي . آهوجا ’طائر‘انجنيئر عبدالوھاب سھتو

المنعم الئبرري الڙڪاڻو

ڳوٺاڻوڳڙ 2

فھرستفھرست.1

سادا اکر.2

مقدمو.3

متن.4

ڏسڻي.5

ڳوٺاڻوڳڙ 3

سادا اکرآايل ھيا. نثار حسيني مرح*وم پنھنجي جا٢٠٠٦لکمي کلاڻي ۽ ٻيا سنڌي اديب انڊيا کان سال اق ۾ ئي. اتف ڏجاڻي رکي ھ ا گ ام ي ان ۾ش ندن م تي س

آاباد ۾ ھيس، جنھنڪ*ري ن*از س*نائي آافيس جي ڪم سانگي ان ڏينھن حي*در اسان مان به نڌ ج و. س و ملي وي و موقع رام ۾ شرڪت ج ان گڏجي پروگ سآايل ھيا. محمد نواز نوناري مرحوم پڻ مرحوم حيدر علي لغاري و.ڪيترا ئي اديب يا ادب دوست پڻ ان ملي ندي ئي ڏاڍو اڪير س و. ڏس ل ھي آاي ڏ سان گ

.” جا پرچا ڏيانملڻ شرط اپڪائي چيائين؛ “اڄ جيڪڏھن مون وٽ ھلين ته ڪجھ سنڌو

آاباد جي جھونن اديبن بابت معلومات ھجي، تن جي مونکي پڻ ڳولا ھ**ئي. س**ال ع ج**ا ج**ولا١٩٣٩سنڌو رسالي جي ڪن پرچن، جن ۾ جيڪب برريکان ڊسمبر تائين جلد ٻڌل پرچا نورالحق جکراڻي لطاني لائ گi س ون جي س ان ج وري ک ڙو ئي ڇھن مھينن، جن ا ھيم. اھ ان اڌارا ورت ع،١٩٤٢ م

جو سيٽ پڻ سائين الطاف گوھر پيچوھو صاحب ڏنو ھيم.

ئي جي موجودگيمحمد نواز صاحب، ناز سنائي ور پ ور ڀ ا ڀ ڀڀتا ھيا. جلد به نڪتل ھين. ھٿ وجھڻ سان پن ۾، جيڪي پرچا ڏنا سي مڪمل طرح آاگس*ٽ ١٩٤٢ٿيا. پر ھيا پوري سال واري مخ*زن ۾ ھڪ*ڙي مض*مون؛ ڳوٺ**اڻو ڳ*ڙ جي قس*ط نم*بر چ**ار ڇپي*ل ھ*ئي. جنھنجي من*ڍ ۾١٩٤٢ع جا. منجھن

ققا رھجي وئي ھئي سا ھيٺ ڏجي ٿي.ايڊيٽر صاحب جو ھنن لفظن ۾ نوٽ لڳل ھيو: ڳوٺاڻي ڳڙ جي چوٿين قسط اتفا

نمبر تائين، درج ٿيل ھيا.١٤٠ نمبر کان١٠٦ پھاڪا / چوڻيون يا ورجيسون، ٣٥چوٿين نمبر قسط ۾

ع١٩٤٢قسط ڏسڻ شرط اڳي ڇپيل قسطن ۽ بعد ۾ ڇپيل قسطن ڳولھڻ ڏانھن ڌيان ھليو ويو. گھر اچي ڏٺم ته مون وٽ موجود ڪنھن به پ**رچي ۾ يع**ني جي پوين ڇھن پرچن ۾، ڳوٺاڻو ڳڙ جي ڪا به قسط نه ھليل ھئي.١٩٣٩جي پھرين ڇھن ۽

ھاڻي انھن پرچن جي ڳولا ۾ لڳي ويس جن ۾ بقايا قسطون ڇپيل ھيون.

الاگ، ، فون تي خيالن جي ڏي وٺ ڪندي، ٻڌايو؛ “سنڌالاجيھڪ دفعي ناز سنائي ک**ان اڳ وارن ڪت**ابن، ۾ڳوٺ**اڻو ڳ**ڙ١٩٤٧ طرفان ڇپيل ڪئٽڪتاب جو ذڪر ملي ٿو.”

پر صاحب جيساڻس اتفاق سانگي شاھنواز ڀٽو لائبرري لاڙڪاڻو ۽ سنڌالاجي وڃڻ ٿيو. ٻنھي ھنڌ، ڇپيل ڪتاب ته نه مليو، البته سائين محمد انس راڄال تعاون ۽ محنت سان سنڌو ائين س ون. س ل ھي آاي*و،١٩٤١ جا اھي پرچا ملي ويا جن ۾ اڳيون قسطون شايع ٿي ع جي پ*وين ڇھن مھينن ج**ا پرچ*ا ک*ڻي

ون. منجھس جن ۾ پھريون ٽي قسطون؛ جولا ل ھي ايع ٿي رچي ۾ ش مبر واري پ ري قسط ڊس آاخ رچن ۾، ۽ پنجين ۽ آاڪٽوبر جي پ آاگسٽ ۽ ک*ان١٤١، تائين داخلائون ھيون.١٧٥

آاھوجا طائر طرفان ھيٺيون نوٽ لکيل ھيو: آاخر ۾ ڄاڃي لال ڊي پنجين قسط جي

آاھي ته سنڌ ساھتڪارن کي ان ک*ان چڱ*و ئي ميٺ*اڄ ملي*و ھون**دو. اھ**ڙا پھاڪ**ا ۽ چوڻي*ون، س*نڌ جي ڪن*ڊ “ آاشا ڳوٺاڻو ڳڙ جو سلسلو ھن سان ختم ٿيو. آاھن پ**ر انھن کي س**نڌي آاي*ون آاھن. اھڙين طرزن تي چيل ڪيتريون ئي اخلاق جي درجي کان ڪري**ل ف**احش چوڻي*ون پڻ گھ*ڻي تع*داد ۾ ھٿ ڪڙڇ ۾ جام آاھن، س*ي وري ڪنھن ٻ**ئي دف**ع ساھتيه جي لڙھ ۾ پوئڻ چڱو نه ڄاڻي، نظ*ر ان*داز ڪ**ري ڇ*ڏيم. ھ**ر ھڪ ڳ*وٺ ۽ ش*ھر تي وري ج**دا ج**دا چوڻي*ون چي*ل

سنڌي ساھتيه پريمين اڳيان ڀيٽ رکبا. باقي رھيا ڳوٺاڻا اصطلاح ۽ الفاظ، جن جي ڇنڊ ڇاڻ ڪنھن وقت ڪئي ويندي.”

ڳوٺاڻوڳڙ 4

ال انھي اب، س ه ڪت آايو ت ع ۾ ئي پ*ورو ٿي وي**و ھي*و. اتف*اق س*ان، منجھ*انئس چ*وٿين قس*ط رھجي وئي ھ**ئي، جيڪ*ا اي*ڊيٽر١٩٤١ نوٽ مان سمجھ ۾ آاگسٽ ع واري پرچي ۾ شايع ڪئي ھئي. ١٩٤٢صاحب مٿيون نوٽ ھڻي

آاھن. ٻ*ه داخلائ*ون١١٥ ۽ ٧٠، ٣٥ داخلائون ھيون. اتفاق س*ان ٽي داخلائ*ون نم*بر ١٧٥ داخلائون ھيون. جملي ٣٥ھر قسط ۾ واري**ون وچ ۾ ڇ*ڏجي وي**ل آاھن. نمبر آاھي. نم**بر ١٣٥ ۽ ٥٨ورجايل تي س**اڳي داخلا؛ پيٽ ۾ ن**انھن روٽي*ان،١٦٧ ۽ ٨٦ تي س**اڳي داخلا؛ منھن ملان ج**و، اکي**ون چ**ور ج**ون، ڏن**ل

آاھي. ج**ڏھن ت**ه آاھن. انھي واري داخلا ک*ان پو١٧٥سڀئي ڳالھيان کوٽيان، ڏنل ل بر جي ڏن ا نم ون وري بن لائي ٽي داخلائ ان ملائي س حساب س داخلائون بيھن ٿيون.١٧٣

نڌالاجيversionھن ڪتاب جي ايڊٽ ٿيل ري س اون ۽ خاص ڪ ايد انھن جي تع آاھي. ش و امل رھي اون ش و تع تن ج ۾ ۾مٿي ڄاڻايل مڙني دوسآاھي.ڪم ڪندڙ غلام قادر گھانگھرو جي مدد کانسوا ڪم ھيلتائين مڪمل نه ٿي سگھي ھا. تنھنڪري مڙني جو ٿورو مڃڻ ضروري

آاھوج*ا ط**ائر ب**ابت ٻي ڪ*ا معلوم**ات ت**ه ڪ*ا ن**ه ھٿ اچي س*گھي ب*اقي منجھس س*ندس ڪي*ترائي ھيٺ ڄاڻاي*ل آايل پرچا اٿلائڻ س**ان ڄ**اڃي لال ڊي ھٿ جو اندازو لڳائي سگھجي ٿو.مضمون شايع ٿيل ھيا. تن مان سندس علم داني

انجنيئر عبدالوھاب سھتو

ڳوٺاڻوڳڙ 5

)مؤلف طرفان(مقدمو

۾ڳوٺاڻا ٿين ڳالھين جا ڳوٿرا/ ڳھير. بھاري وري تڏهن ٿئي، جڏهن چونڪ/اوطاق چلم )حقي( ۽جي چوڌاري ويھي، اوڀاريون لھواريون ويھي ڪندا آهن. ڳالھين کي مرچ مصالحا ) چھــر چٽــڻيون( لڳائي اهڙي ته سلوڻي نموني سڻائيندا، جو ان ڳوٺاڻي چھر جــو ســواد ئي ٻيــو. ”ڳوٺــاڻي ڳـڙ“ جــو

ميٺاڄ، مڙني کان مور ڪين وسرندو. ساهتيه جو سينگار، آهه ٻھراڙيء جي گفتار.

، پھاڪن جي سڳنڌ جام. ڪاغــذ قلم کــڻي وڃي مــوتي جهٽينــدو. ڇڻ ۽ٻھراڙيء جي ٻوليء ۾ڇڻ پئي پوندي. ڪو رڳو ٻڪ جهلي، يا جهولي جهلي.

. ، نڪا ڪمي ڪنوار ۾نڪا گهٽ گهوٽ ۾ ۾زالون ته وري مڙسالن کان به گوء کڻي وڃن. گهر اٿندي ويھندي پيئيون چوڻيون چونــديون۽ پھاڪن جون پلٽاپلٽ ڪنديون. ٽپي ٽپي تي ٽوٽڪو چپي چپي تي چوڻي. ســي بــه اوڦٽــو ســوڦٽو ۽ ۽نه، پر سھڻيون سيبائتيون. ائين پيون مڻ اوڳاڇينديون. ڪراڙيون ته تيھــان زور. ننــڍين نيــٽين کي به پھاڪا چڱا اچن. پر جيئن ئي ڳڀوراڙي يا ٻار ڪڇ لڳس، تيئن ئي چوڻيون پنھنجو پاڻ پيئيون وات

مان وهندس. سڳوري سنڌي )ســاهت( ڪــا غـريب ڪينھي، بلڪ دنيــا جي شـاهوڪار ٻــولين منجهــان هڪ ۽آهي. هـر ڳــوٺ يـا عالئقي، واهڻ يـا وسـتيء کي پنھنجــا پنھنجـا پھاڪـا اصـطالح آهن. جيڪـڏهن۽ســمورا، ســنڌي ســاهتيه جي لڙهــه/ مالھــا پــوئجن تــه فرحــتي زيب زينت ڪن. ســنڌڙيء جــو ۾

. شل سنڌڙيء جا ڳوٺ وسن. ۾ساهتيه، سچ پچ آهي ئي ڳوٺن ۽هن ليک منھنجو ارادو فقط ڳوٺاڻن مروج يــا هالوچــالو پھاڪــا، وايــون چوڻيــون، جيڪي ۾ ۾ ۾گهڻــو ڪــري ڪتــابن درج ڪين ڪيــل آهن، ســي پڙهنــدڙن آڏو پيش ڪــرڻ آهن. اهــڙيء طــرح ۽جيڪڏهن ٻيا جوان به سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ مان نڪري نروار ٿيا پھاڪن جي پلٽ پلٽان شــروع ٿي ۽ته سنڌي ٻولي پنھنجو پاڻ سڌرندي ويندي. ٻين ٻــولين جھــڙوڪ عــربي، فارســي، اردو انگريــزي، ائين ۾ٻوليء جي اکرن جي اوڙڪ کي، سنڌي ٻوليء ڪاهي پــوڻ کــان ٻنجــو اچي وينــدو. ســنڌ ۾

۽ڪرڻ سان، وري ڄڻ شاهه سچل پارن جو دور چالو ٿي ويندو. ۾ڌيان/ خيال سان جاچبو ته نظر ايندو ته سنڌي ٻوليء اکرن جي اڻــاٺ نــاهي. اڻــاٺ فقـط،

اڀياس جي آهي. جو ٽٻي ڏئي، سو ٽول لھي.

پنڌ ڪئي بنا، ڪو ننگر نه پھتو آهي. ۽طعام جي نالي ڳڌي، نه سواد اچي نه اڃ/ بک لھي.

۾اهڙا پھاڪا چوڻيون، سنڌيء انيڪ آهن. ڪو کيڙائو هجي، جو ويھي کارو کيڙي. ۽ نموني جي طور، سنڌيء ساهت جي خرار مــان، پڙهنــدڙن الء مـٺ مــوتين جي پيش ڪجي

ٿي. ع تان کنيل(1941-42)سنڌو جيڪب آباد

ڳوٺاڻوڳڙ 6

متن ڳوٺاڻو ڳڙآال نور، مٿي جا سور )ورجيس(.1

: آلي جو جمع، ڀڳل، پسيل.آالا؛ اعلى جي بگڙيل صورت. اعلى: مٿانھون/ اوچو.آالا

اھو نور، روشني يا هدايت يا عقل ۽ فھم، جيڪو اعلي يا اتم ھجي.اعلي نور: جيڪو ماڻھو، صالح ڏيڻ يا ڏاه ڏيڻ کان پوء به ڏسيل رستي تي نه هلي ته سـندس عقـل تي ۾چڙ ايندي آهي. چڙ به گهٽ وڌ ڳالھائڻ کان احتراز ڪندي، پنھنجي اوالد وغيره الء بيعقــل وغــيره جھڙا لفظ ڪتب نه آڻبا آهن. بلڪ ٽوڪ طور کيس ”اعلى نور“ يا ”آال نور“ سڏبو آهي. فقري جي

۾ٻئين حصي احساس ڏيارڻ الء وري ڳنڍبو آهي؛ تو وارو عقل ”مٿي جو سور“ آهي. مطلب:

ڏس ڏيڻ باوجود غلط ڪم ڪندڙ.1.1بيزار ڪندڙ ٻار الء، والدين ائين چون؛ تون ته ڪو آلو نور آھين! 1.2اعلى نور، مٿي جو سور هئڻ )ورجيس(1.3

آهي ٽپين، کاهي نه ٽپين )ورجيس(.2آاھ، اڏ، ننڍي واھيآاھي ؛

Trench, Moat؛ اونھي ۽ ڊگھي کڏ، خندق، کاھيآاھن، جيڪي سولي ڪم ڪرڻ ۽ ڏکئي کان اح**تراز ڪ*رڻ لاکاھي نه ٽپڻ ۽ آاھي ٽپڻ تي اصطلاح تعمال ۾ اب ه اس ڏھن ت آاھن. ج ا آاڻب ڪتب

آاھن. يعني؛ .آاھي نه ٽپڻ، کاھي ٽپڻطرح استعمال ڪبا مطلب:

مٺو مٺو هپو هپو، ڪؤڙو ڪؤڙو ٿو ٿو . 2.1ڀيٽيو؛ کڏ ٽپين، اڏ نه ٽپين . 2.2

آئي کي آدر، وئي کي پادر )ورجيس(.3آايل، مھمان، ايندڙ دوستآائي ؛ ؛ ويل، مري ويل، لڏي ويل، گذاري ويلوئي

آادر ڏيڻ آاھن، جيڪي لنڊي خوشامد لاوئي کي پادر ھڻڻ ۽ آائي کي آاھن. اصطلاح آاڻبا ڪتب ڀن مرجا آاھي ۽ ويندڙ کي به ما ققا ايندڙ جي عزت ڪرڻي ئياخلا ه ٿ آاھي. سندس وئي پڄاڻان، سندس ڳڻ ڳائڻ گھرجن. ائين ن سان رخصت ڪرڻو

آادر ڀاج**و اچڻ واري لا دي ابھت ڪن ه منھن تي مش ولي ت رپٺ دل ک ه پ و وڃي ت ري ھلي ا ڪاروھنوار ڪ ائي پي ي و ک ڏھن اھ ڪجي ۽ جآايو ھيو ۽ کڻي ويو،غيرھ. آايو ھيو، فلاڻين شين ۾ نگھ ھيس سي کڻڻ سندس گلا ڪجي؛ ھھڙو تھڙوکائڻ جو خچرو ھيو، رڳو پيٽ ڀرڻ ۽ ويلو ٽارڻ

مطلب: ’لنڊي خوشامند‘ کان پاسو ڪجي. 3.1ڀيٽو؛ اڳيان ويا وسري پويان لڳا مصري . 3.2اڀرندي سج جو سالمي نه ٿجي . 3.3

آيا يار، مال روزگار )اردو چوڻي/پھاڪو(.4

ڳوٺاڻوڳڙ 7

،خريدار، ھـر ھميشـه واقفڪـار دڪانــدار تاڙينــدو آھي تــه جــيئن اوڌر پــاڌر تي چڱي شي۽ڪنھن ٻئي صالحڪار ھٿ ڪرڻ جي، کانئس وٺي سگھي. اميد ھوندي اٿس ته تور اٽل ڪوالٽي ۾

.۾ ڪسر، ريٽ رعايت اگھ اوڌر، بنا ڄاڙي ھڻڻ جي اتان ئي ملندي ۽ ۾ ۾ جڏھن ته دڪاندار پيو تاڙيندو ته اھڙا واقفڪار دڪان تي اچن، جيڪي مال ڀلي اوڌر تي وٺن

ــوٽي شي جي ڪوالٽي ٿوري سبب شيپر انھي ۽ اگھ تي گھ پيھ نه ڪن. اعتبار تي اکيون ٻ.۽ کڻي وڃن ٻئي ڪنھن دڪان تي چڙھي ان جي ڀيٽ به نه ڪن

مطلب: جيڪي دڪاندار، واقفڪار گراهڪن جي بنا الهي گاهي جي سڪيء پاڪيء سان ســيرب4.1

وٺن، تن الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي. ’يار اچن، ڇيڇڙا وڪامن‘ )پنجابي( . 4.2

اٺ پوئتان گهنڊڻي )ورجيس(.5 ۾ وڏو چڙو ٻڌبو آھي. خاص طور تي جڏھن واپار جو مال اٺن تي لــڏي، گلــواٺ جي ڳچي

۾ وڏو ٽلو يــا چــڙو ٻــڌبو آھي تــه جــيئن پنھنجي وڏيقطاري ھلبو آھي، تڏھن پوئين اٺ کي ڳچي آواز سان اڳــئين اٺ تي ويٺــل شــتربان کي اطالع ملنــدو رھي تــه آخــري اٺ ســميت، ســمورا اٺ

قطاريا ٿا اچن. ان کان عالوه، چڙي جي آواز تي اڳيان ھلندڙ سمورا اٺ ھڪلبا ھلندا آھن.ــڊڻياٺ جي ڳچي ــه آھي. گھن ــڊڻي، ڪنھن ڪم جي ن ــڌل گھن ــدران پڇ ٻ ۾ آواز گھٽ۾ ب

ھوندو آھي، ان سان اٺ ڪين ھڪلبا آھن. مطلب:

۽ڪراڙو ڪاڪو ڪڪرم ڪري، ڪنئاري ڪچڙي ڪنيا سان الئون لھي ته کيس ٽوڪ طور5.1ائين چئبو آهي.

، ننڍڙي ڇوڪريء سان شادي ڪرڻ کي اٺ پوئتان گهنڊڻي ٻڌڻ به چئبو آهي.5.2 ۾پيريء

اڄوڪا ٻاوا، کٽ جا پاوا، .6کائي ماوا، ڪن ٿا جاوا. )چوڻي(

۽؛ ٻائو جو جمع. مندر جو رکوالو. جيڪو ڇڙوڇانڊ هجي ساري عمر شادي نه ڪــري، ڏڻٻاواوار تي ٻاڻي پڙهندو آهي.

۽؛ جتي ڌرم شاال، پاٺڪ شاال، ڀنڊارو آشرم هجن پرارٿنا سان گڏ مسڪينن جي شــيوامندر ۽به ٿيندي هجي.

، مذهبي وڏن عھدن جو شان ڏسي، ڪي اللچي/ لوڀي به ويس بدلي اچي پوڄــا ۾هر مذهب پاٺ جا مالڪ ٿي ويھي رهندا آهن. پنھنجي پليد اندر جي پوڄا به ساڻ ساڻ چالو رکندا آهن. جنھن ڪري اتي جي مال ملڪيت، آيل يتيم عورتن وغيره مان پيا واس وٺندا آهن. کائي پي، مچي مھوڙ

تي پوندا آهن. مطلب:

پنگتي سڌارڪ، نام نھاد مذهبي رکوالن الء ٽوڪ طور ائين چوندا آهن.6.1 اڄوڪا ساڌو، ٻه آڱر واڌو )چوڻي(.7

؛ سنت، پنھنجي مـنھن رام جي نام جي ماال جپڻ وارو، جوڳي، ڪشٽ ڪڍڻ وارو.ساڌو مذهب جي خــدمت ڪــرڻ واري کي هرڪــو چڱي نيت ســان ڏســندو آهي. منجهس چڱيــون اميدون رکي، کيس مال ملڪيت جو رکوالو پيو سمجهندو آهي. سندن اها عزت ڏسي، ڪي لــوڀي ۽ اللچي ماڻھو به ويس بدلي جوڳي ٿي پوندا آهن ته جيئن ماڻھن جي مــال مــان هٿ صــاف ڪنــدا

رهن. مطلب:

ڳوٺاڻوڳڙ 8

نام نھاد مذهبي ٺيڪيدارن الء ٽوڪ طور ائين چيو ويندو آهي.7.1ڀيٽيو؛ اڄوڪا ٻاوا، کٽ جا پاوا، کائي ماوا، ڪن ٿا جاوا. 7.2

اڇي ڏاڙهي، اٽو خراب )ورجيس(.8: وار اڇا ٿيڻ، عمر وڏي ٿيڻ. کائي پي چڙھڻ.اڇي ڏاڙھي ٿيڻڀڀڏا ھئڻ. بي اعتبارياٽو خراب ھئڻ جھڙا ڪم ڪرڻ.: ڪم

واوڏي ر شي عمر ۾، س اقي ھ ربي جي، ب ل ۽ تج ڊا بي حرص ۽ لالچ، عق آان د ڀڳل، زور، ڏن ڱ ڪم ر گھٽ، ل آاھي. نظ دي تي پئجي وين پوئاڻھوطاقتا، مڙسي ر ۾ ڪراڙي م لاحن وٺڻ کان ويٺل ھئڻ سبب ڪراڙي مان ھر ڪو بيزار. ان عم ل جي ص ط عق آاڌار، فق ربي جي ندس تج ان، س ک

جي، ٻيو ڪم نه وٺجي.مطلب:

، اڇي ڏاڙهيء وارو، پاڻ تي کالئڻ جھڙا ڪم ڪري ته پوء ســندس عقــل8.1 ۾پنھنجي معاملي الء ائين ئي ٽوڪ طور چئبو آهي.

۾پيريء نوجوان ڇوڪريء سان شادي ڪرڻ؛ اڇي ڏاڙهيء اٽو خراب ٿيڻ برابر آهي. 8.2 ۾

ادا واندا مل! پالھو مل ڪٿي مليئه؟ )چوڻي(.9 واندي ماڻھوء کي ڪرڻ الء ڪوبه ڪم نه هوندو آهي. جڏھن ته وقت گذارڻ الء کيس ڪنھن نه ڪنھن سان ڪچھري ڪرڻ يا وندر ته کپي. ڪـراڙو مــڙس ڪم نــه ٿــو ڪــري سـگهي تــه کيس ۽وندر کيڏڻ الء ننڍڙي ٻار جي ضرورت آهي. ٻــار بــه وڏا ڪم نــه ٿــو ڪــري ســگهي، جيــڏن ســان

۾گهمڻ جيترو نه ٿيو آهي ته ڪنھن ڪراڙيء جي ڪڇ ئي وندرندو. ــاڻ ــه پ ان جي برعڪس نوجوان ماڻھوء کي ڪم کان سواء ٻي وندر ناهي. ڪم نه هوندس ت ۽جھڙا نڪما تاڙيندو. ڇو جو ننڍن سان ڀيچي ٿي نه سگهندو ڪراڙا ساڻس سنمک نه ٿي ســگھندا.

۽واندا پاڻ ويھي اجايون سجايون اوڀاريون لھواريون ڳالھيون ڪري وقت ڪاٽيندا. ۾مطلب:

نکمڻي الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي. 9.1چنڊو چنڊي کي سؤ ڪوهه تان ڳولھي لھي. 9.2سن، سن کي ڳولھي لھي. 9.3

اڌکير، اڌ زنده پير. )ورجيس(.10آاھن.؛ ھر ماڻھوکير آاھي. اڃ به لاھي ته بک به. منجھانئس ٻيا به گھڻا فائدا جي پھرين غذا

؛ ورڻ ديوتا، جل جو ديوتا.زندھ پيرآاھي. زندگي کي ھر ساھدار جي زندھ رھڻ لاکير ۽ پاڻي آاھي. جنھن سبب ٻنھي کي پير مثل سڏيو ويو ۾ ڪجھ مددگار سمجھيو ويندو

آاھن، جنھنڪري ٻنھي لاآاسانيون کير سبب ته ڪجھ پاڻي آاھي. سبب گڏي ائين چئبو مطلب:ڪجهه محنت، ڪجهه چاالڪي. 10.1ڪجهه حق حالل، ڪجهه گند بال جي مالوت. 10.2، اڌ تي يا گهٽ وڌ، پاڻيء جي مالوٽ هجي، تنھن منجهان ٿيل ڪمائي.10.3 ۾بازاري کير

اڳيان ويا وسري، پويان لڳا مصري )پھاڪو(.11 ۾دنيا جو دستور آهي، جيڪو سامھون ويٺو آهي يا ساٿ آهي، ســو ئي دل تي يــاد پــوي ٿــو.ــدا گذاري ويل، مري ويل يا ڇڏي ويل دوست به وقت تي ياد نه پوندا آهن. گهڻو ڪري اهي ياد پون

ڳوٺاڻوڳڙ 9

آهن، جن مان ڪم ٿيڻ جي اميد هجي. اهي دل تي ئي نه چڙهندا، جن منجهان ٽڪي جي بــه اميــد۽نه هجي. هر ڪو پرديسين جي پٺ ڏيڻ سان، کين وساري ويھي ٿو نيون ياراڻيون ڳنڍي ٿو.

مطلب:جو چلهه تي، سو دل تي. 11.1اڀرندڙ سج کي هر ڪو سالم ڪري ٿو. 11.2ڀيٽيو؛ آئي کي آدر، وئي کي پادر. 11.3

اگهه کٽيو کائجي، وٽ کٽيو نه کائجي )پھاڪو(.12؛ اگهه چاڙهي چاڙهي وٺڻ. اگهه کٽيو کائڻ

۾؛ تور ماپ ٺڳي ڪرڻ/ هٿڙي هڻڻ. کائڻ وٽ کٽيو ۾دڪاندار، تور ماپ ٺڳي ڪندو ته برڪت ته نه پوندس، هٿــائين پٽ پــاراتي جي آيــل پئســن مان نقصان به پوندس. ان جي برعڪس اگهــه چــاڙهي وٺڻ بــه ظلم ڪــرڻ برابــر آهي. جــيئن تــه گراهڪ کي زبان سان کولي ٻڌائجي ٿو، سو اھو ان ڪري، وري بــه ٺيڪ آهي. اهــا ٻي ڳالهــه آهي، ۾ته مجبور ماڻھو يا وافر پئسي وارو، مھانگي چيز خريد ڪندو. ان ايڏو نقصان ناهي. هــر حــال ۾

اڳلي جي يا گراهڪ جي حال تي، رحم کائي اگهه وٺجي. ٺلھي دنبڙ به نه ٻڌجي. مطلب: ۾تور ماپ ٺڳي ڪرڻ کان وات جي چاالڪيء سان گراهڪ کي شيء کڻائڻ چڱو آهي. 12.1

الک! ڏي ڪي ٻه ٽي لک )تڪ بند جملو(.13 ۾تڪ بنديء ڳالھائڻ به ڪن ماڻھن جي عادت ٿي ويندي آهي. جــڏهن ڌڻيء، الـک، مــالڪ يــا الله کي ڀل ڀاليو ياد ڪندا آهن يا ماڻھن آڏو غير ارادي طـور تي زبـان مـان وڏي آواز، سـڏ نڪـري ويندو اٿن ته پويان تڪ بند فقرو به مرم پرچائڻ الء ڳنڍي ڇڏينــدا آهن. جــيئن ٻڌنــدڙ ســمجهي تــه ۽چيل جملو، سوچي سمجهي چيو ويو آهي. وانــدڪائيء کــان بــيزار ٿي بي اختيــار اڻ ســوچيو نــه

نڪتو آهي. جيئن ڪي چوندا آهن؛

ڪمند! الله الصمد، کاراسج جا سائين! ڏيار ڪي هزاري ته چڙهي ڪيون سواري.

اول، انڌيء کي نه رول. مطلب:

، ڌڻيء کي ئي ٻاڏائجي. گهرڻ ال13.1ڀيٽيو؛ بک! وڏا ملندء سک.13.2

اندر لنگهڻ، ٻاهر کنگهڻ. )ورجيس(.14 دستور اهو آهي ته جيڪا شيء جھڙي ٻاهران نظر اچي ٿي، اندران بــه اهــڙي هئڻ گهــرجي. جــيئن مــاڻھو ڏســڻ جــو ســھڻو هجي تــه ســندس ورتــاء بــه محبــتي هئڻ گهــرجي. انب ڏســڻ جــو

۾خوبصورت سنگهڻ خوشبوء دار هجي ته ذائقي مٺو هئڻ گهرجي. ۾ ۽ــديون آهن. جــيئن ڪڏهن ڪڏهن ڪي شيون، انھيء فطري اصول کان هٽي ڪري به ٿي پون۽ٽوه ڏسڻ گدري وانگر سھڻو، گول، لسي چمڪندڙ کل سان آهي پر اندران زهر وانگــر ڪــؤڙو. ۾ــه ان جي ۽سھڻي صورت ڏسي ڪنھن سان عشق شادي ڪجي پر ويجهو اچڻ کان پوء خبر پوي ت

۾سيرت ته خراب ڌپ واري آهي. جنھن کان پوء ٻئي هٿ ٻوٿ هجن. ۽مطلب:ــڙڪي14.1 ۽گهر رکي سڪي کــائڻ واري کي ٻــاهر نڪــرڻ کــان پــوء ٻــانھن لــوڏي کنگهي ک ۾

لنگهڻ نه گهرجي . ۾اڇي پڳ پس، اندرمڙيوئي اڳڙيون . 14.2

ڳوٺاڻوڳڙ 10

۾ڀيٽيو؛ گهر ڪين ته به رکي گهوري تي زين . 14.3

۽انڌي جنڊ، کٽولو هنڌ، .15 ۽۽واڻيو هٽ، تارازي وٽ. )چوڻي/پھاڪو( ۽

انڌي عورت، ٻاهر گهمڻ ڦــرڻ يــا انــدر ٻــاهر ٿيڻ الء ٻين جي محتــاج هونــدي آهي. جنــڊ جــو ۾معاملو سمجهه اچي ويس ته پيھندي. سڄيء وانگر کيس ڪــاڏي پــاڻمرادو وڃڻــو ڪــونھي، تنھنتي پــئي ۽ڪري مٿانئس چڙهي ويٺي هوندي. ٻيء صــورت کيس کٽ بســترو کــپي، جنھن تي ســ ۾

هجي. ۽واڻيي/ هٽائي/ دڪاندار کي به ڪمائڻو ڌنڌو ڪرڻو آهي تــه هٽ تي ويٺــو هجي. لٿــو تــه بــک

۾مئو. هٽ تي به تارازي وٽ هلندا رهن. ٻيء صورت مکيون پيو ماريندو. ۽مطلب: ، هر ھڪ کي ڪــو نــه ڪــو ڪم، ڌڻيء ســڳوري ســونپي ڇــڏيوجڳ جو چرخو هالئڻ ال15.1

آهي. ڀڳوان به سڃاڻي سڱ ڏئي ٿو. 15.2۽انڌي جنڊ، ڏهه پاٽيون ڏوڪڙ.15.3

۽انسان کي کپي؛ اجهو، اٽو لٽو )چوڻي(.16۽انسان کي زندگي گــذارڻ الء زنــده رهڻ الء بنيــادي طـرح هــوا پــاڻي کپن. جيڪي قــدرت ۽ ۾واري پنھنجي ٻاجهه سان وافر مقدار جــوڙي ڌرتيء تي پکــيڙي ڇــڏي آهن. هــرهڪ کي ســندس گهرج آهر، بنا ڪنھن محنت/ تڪليف ڪرڻ يا گهرڻ جي ملي ٿا وڃن. ان کان عالوه زنــده رهڻ الء ۽جن شين جي سخت ضرورت آهي جن کان سواء زنده رهڻ مشــڪل ٿيــو وڃي، ســي آهن؛ اٽــو،۽لٽو اجهو. پيٽ کي ڀرڻ الء اٽو، انگ کي ڍڪڻ الء لٽو شان مان سان ٿــانيڪو رهڻ الء اجهــو. ان ۽

جي پورائي جي آهي. (Sex)کان عالوه فطري تقاضا، جيڪا پڻ اڻ ٽر آهي، سا شھوت مطلب:۽زنده رهڻ الء؛ پيٽ ڀرڻ، انگ ڍڪڻ سر لڪائڻ جي جاء کپي. 16.116.2Food, Dress and Shelter are necessary for life.

اوٻاسي، ننڊ جي ماسي )چوڻي(.17ــدو ۽جڏهن ماڻھو ٿڪجي ٿو ته پوء سندس ڪم سستي پئدا ٿئي ٿي. آرام الء پوء به نه ليٽن ۾

۾جاڳندو پيو يا ڪم رڌل هوندو ته فطري طور اوٻاسيون ايندس. مطلب:۽اوٻاسيء جو اچڻ، ٿڪاوٽ، سستيء ننڊ اچڻ جي نشاني آهي. 17.1اوٻاسي آهي، ننڊ جواهڃاڻ.17.2اوٻاسيون آيون، ننڊ سندو نياپو. 17.3

اويلو مھمان، پٽائي پاڻ )چوڻي/پھاڪو( .18 ۾ٻھراڙيء جي ڳوٺن ماڻھو، غريبيء سبب پنھنجي پيٽ الء بــه ڪــڏهن ڪــڏهن مــاني پچــائيــل ۾ڪونه کائي سگهن. تن گهرن وقتائتو مھمان به تڪليف جو سبب بڻجندو. وري به وقت تي پھت يا ڪوٺ تي آيل مھمان الء هڻي ماري بندوبست ڪري وٺبو آهي پر اڻ ڪوٺئي يا ويــل ٽــريء کــانــدا ــل هون ۾پوء آيل مھمان الء خفا ڪرڻ ڏاڍا اهنجا آهن. گهر ڀاتي، اوکا پوکا الهي، ٻين ڪمن جنبي ۽آهن، تن کي اتان ڪڍي مانيء چلهه جي حوالي ڪرڻ ڏکيو هونــدو آهي. اهــڙي آيــل مھمــان کي ۽هرڪو هچا پيو سمجهندو. سندس الء کٽون بسترا ڪڍڻ ماني ڳنڌڻ ڪــرڻ، ســڀ خفي وارا ڪم

آهن.مطلب:

ڳوٺاڻوڳڙ 11

ريء ڪوٺيو مھمان، پٽائي پاڻ. 18.1

اهڙو سياڻو، جھڙو جيئو ڪاڻو )ورجيس(.19؛ چاالڪ يا هوشيار ھئڻ. سياڻو چوڻ؛ عيب ڪڍڻ. ڪاڻو ڪوٺڻ

ڪنھن به عقل جي وير يا عقل جي بيربل کي چترائيء سان چيڙائڻ يا چٿر ڪرڻ الء ڪجهه ۽تعريف ڪجهه گال، گڏي ڪرڻي پوندي آهي. نجي تعريف يــا نجي گال، ســندس هيــانء تي تــور ٿي

بيھنديون آهن. هنن لفظن مان به فقط ٽوڪ جو ئي مطلب ورتو ويندو آهي. مطلب: ۽چاچي به ڪوٺڻ چھنڊڙي به پائڻ . 19.1

اهڙو مٺو، ڪنھن نه ڏٺو )تڪ بند جملو(.20: وڻندڙ ھئڻ.مٺوھئڻ

: نئون ھئڻڏٺل نه ھئڻ اھڙي قسم جا ھوڪــا ٺاھينــدا آھن، جنھن ســاندڪاندار يا ڇٻي وارا، پنھنجا ٽول کپائڻ ال

جي به ايــڏي وڌائي چڙھــائي تعريــف ڪنــدا آھن جــو نــه وٺڻگراھڪ ڇڪجي اچن. عيبدار شيوارو به سڌ ڪري وٺندو آھي.

جيئن؛ )مٽرن جي ڏڌڙيء الء هوڪو(چپ چٽڻي، وٽ وٺڻي

)مائي کپائڻ وارا، مائي الء ائين چون(. ادا مائو! وٺي کائو )سبزيء واري جو هوڪو(ميھا، مکڻ جيھا

مطلب: پاڻ ڏانھن متوجه ڪرڻ جھڙو جملو. 20.1

ايڪ ديوي، دس پاوي )چوڻي( .21، وٺڻ وري به ســولو آهي. خــاص طــور تي، هن آزمــائش ۾ڏيڻ، ڏاڍو ڏکيو آهي. ان جي ڀيٽ ، مــال ڏيڻ ڏاڍو ڏکيــو آهي. انھيء حــالت جيڪــو ڌڻيء جي نــالي تي جيڪي ڪجهــه ۾جي جھــان ۾ ۾ڏيندو، ان جو بدلو دنيا ئي کيس ڏهوڻو ملندو. اها ٻي ڳالهه آهي ته هيء چوڻي، رشوت جي ڏيڻ

وٺڻ بابت ڪتب ايندي آهي. مطلب:۾ڌڻيء جي نالي تي، غريبن به ڪجهه دان پڃ ڪرڻ گهرجي. 21.1ڏي ڪڻو، ملئي گهڻو. 21.2ڏهه دنيا، ستر آخرت. 21.3ڀيٽيو؛ ڏي ڏالي، ملئي مالي. 21.4

ايڪ ناري، سدا برهمچاري )چوڻي(.22: عورت، زال. ناري

: ويدن جي علم جي حاصالت الء سياحت ڪندڙ شخص. ايشور يا ڀڳوان جو ڳوالئو.برهمچاريتارڪ الدنيا يا دنيا تياڳيندڙ.

۾هڪ عورت، مرد الء زندگيء ساٿيء طور اشد ضروري آهي، پوء ڀلي، مرد ساڻس پوريء طرح انصاف ڪري سگهي يا نه. عورت کان سواء مرد، مرد کان سواء عورت، اڌورا آهن. اڪيلي

۾ اگهاڙا آهن، ملڻ کانپوء ڍڪجي پون ٿا. الڳ آهن ته اڌ آهن، ملن ٿا ته پورو ٿين ٿا.

ڳوٺاڻوڳڙ 12

جنھن مرد، جنسي پورائي الء هڪ عورت تي گــذارو ڪيــو، ســو بــه ڄڻڪ تــارڪ الــدنيا مثــلــه ــائي ب ــرعڪس ڪي فــاحش ذهن مــاڻھو، انھيء چــوڻيء کي پنھنجي مطلب مٽ ۾آهي. ان جي ب

استعمال ڪندا آهن؛ ”ايڪ ناري آئي تو ماري، نهين تو برهمچاري“ )ابتو(

مطلب: پنھنجي گهر واريء کان عالوه، ٻئي هنڌ نه واجهائجي. 22.1

بار گڏهه تي، هينگي کوتي. )پھاڪو(.23 اصــول آهي تــه جنھن تي وزن رکيــل هونــدوآهي، تڪليــف بــه ان کي ٿينــدي آهي. جنھن کي۽تڪليف ٿئي، سو ڪرڪندو ڪجهندو به. ان جي برعڪس جنھن تي نه وزن آهي نــه ئي تڪليــف ۽

پھتي اٿس، سو ڪرڪي ته اجايو آهي. مطلب: ۽’الف‘، ’ب‘ جو ڪم ڪـري ٿـو. ’ب‘ جـو ڪم سـنوارجي ٿـو پــر ’ج‘ کي انھيء تي سـاڙ 23.1

حسد وچان خار اچن، سا به غلط ڳالهه آهي. ڇو جو ’ج‘ جو ان معاملي سان نه واسطوآهي نه وجهه آهي. اهڙي ماڻھوء الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي.

ڀيٽيو: ڌڪ لڳي هڪڙي کي ته روئن ٻيا، اچن جي ٽيان ته ڳوڙها ڳاڙيندا وڃن.23.2

بک! وڏا ملندء سک! )تڪ بند جملو(.24 به بک/ ڏک ئي ڏسڻ نصيب ٿيندس. اڳالتنھن وٽ۽بک، اڳيئي اهنج ڏک آهي. جنھن وٽ ويندي،

۾ڏکن هوندا ته کيس به سک ڪين ملندا.ــک ۾جن غريب مائرن جا ٻچا، بک ڪوڪرائيندا آهن، سي مائرون بي بسيء وچان آه ڀري، ب

کي پاراتي ڏيڻ الء چونديون آهن؛ ”بک! وڏا ملندء سک!“ مطلب:۽بک کي ڪٿي به سک نه ملندو. ملندس ته پٽون پاراتا.24.1ڀيٽيو: الک! ڏي ڪي ٻه ٽي لک.24.2

بن پئسي جو کيلي جوئا، آج نه موئا ته ڪل موئا. )چوڻي( .25 ۽جوئا کيڏڻ الء، وافر ملڪيت پئســو گهــرجي. هــارائجي تــه ڀــؤ نــه ٿــئي؛ هــاڻي وقت ڪٿــانــيريء ۽گذرندو. هوند تي جواري، هونگر ڏئي پيو کيڏندو تڏر ڏئي پيو ساري کڻندو يا پتو اڇليندو. دل سان کيڏڻ ڪري، بزدل/ ڀاڙين رانديگرن کي ڀڄــائي ميــدان مــاريو بيٺــو هونــدو. اڻھونــد تي کيــڏڻ

۽وارو، ڊڄ کٽڻ جھڙا داء به نه کيڏندو آخرڪار هارائي، ’هر هارو، منھن ڪارو‘ ڪرائيندو. ۾ جوئا کان عالوه، دنيا جا سمورا ڪاروبار پڻ ائين آهن. دليريء ســان گهربــل پئســو ســيڙائڻ

وارو وڏو منافعو ڪمائي ٿو. ڪسڪي ڪسڪي پئسو ڪڍڻ وارو، منافعو نه ٿو ڪمائي.مطلب:۽اٺ-ڪاٺئي ڪم هٿ وجهڻ منجهس ڪامياب ٿيڻ الء پئسو جام هئڻ گهرجي. 25.1 ۾۽جيڪي ڪري پئسو، نه ڪري سو پيء، ماء ڀاء سڳو.25.2

بڻي ته بڻي، نه ته دال روٽي گهڻي )ورجيس(.26۾ڪنھن ڏکيي ڪار وهنوار هٿ وجهڻ وارا، آٿت طور ائين چوندا آهن.

مطلب: ۾جيڪڏهن اهو واپار/نوڪري ڪامياب وئي ته واه واه، نه ته گهــر تــه دال مــاني ملي ٿي26.1

پئي. جنھن ساھ ڏنو آهي، سو گراھ به ڏيندو. 26.2

ڳوٺاڻوڳڙ 13

بيبي ننڍي، برقعا باري )ورجيس(.27؛ پردو، وڏي چادر.برقعو

۾ننڍي نيٽي زال، وڏيء جي ڀيٽ هرڪو پيــو لڪائينــدو آهي کيس بــرقعن ويڙهينــدو آهي. ۽ ۾ ڇو جو گهڻو انديشو هوندو آهي ته ان کي ئي ٻيـا ڏسـندا. ڪـراڙيء کي پنھنجـو مـڙس جي نـه ٿـوــدو ۾ليکي، ته مڙس جي نظرن ڏانھنس ڪنھن جي به نظر نه ٿي کڄي. ان کي پردو گهٽ ڪرائين

۾آھي ان جي ڀيٽ ننڍيء کي باري برقعا پارائيندو. ۽مطلب:۽هر قدم ٺھندڙ آهر سونھائيندو کڻجي. 27.1هٺ سھائيندو کائجي، لوڪ سھائيندو پائجي. 27.2هوند ٿوري، ڦاها وڏا ڦڪڻ. )ورجيس(27.3وت ٿورو، ڦڙ ڦڙ گهڻي. )ورجيس(27.4باري کڻن ٻار، ناهي ڪم ڪچن جو. )چوڻي/ پھاڪو(.27.5

بيٺو کائي ان، پيو کائي ڌن. )طبي چوڻي(.28 تندرست، چاق، چڱو ڀلو.بيٺو؛ ڪريل، بستري تي پيل، بيمار، ڪمزور.پپيو؛

۾تندرست ماڻھوء جي ويلي تي خوراڪ؛ ٻه مانيون. يعني گهــر رکيــل ان مــان ســندس پيٽ قوت ٿيو وڃي. ان جي برعڪس، بيمار ماڻھوء کي جان مان به بيزاري هونــدي. مــاني تــه وڻنــدس ڪانه. کيس، ترت عمل طور، دوائون گهرجن، جيڪي کائي تندرست ٿئي. دوائون، پئسن/ڌن سان ۾اينديون آهن. ڌن هوندو ته دوائون به اينديون. نه هوندو ته نـه اينـديون. ٻين لفظن بيمــار مــاڻھو،

ڌن ئي کائي ٿو، تڏهن جياپو ٿئيس ٿو. مطلب: اگهو کائي ڌن، سگهو کائي ان28.1

ٻڏڻ ويو آهي وسري، لڏڻ آيو آهي ياد. )ورجيس(.29 ڪنھن ڪسي ڪم ڪرڻ تي، خــبر پــوڻ کــانپوء، هــر حيــادار کي شــرم اينــدو آهي. بي حيــاء، اهــڙي بي حيــاء ۾ماڻھوء کي، بجاء شرم اچڻ جي، ويتر مذاق سجهي ايندي آهي. اهــڙيء حــالت

نؤد الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي. مطلب: ۽جيڪو غلط ڪم تي پشيمان ٿيڻ بــدران الٽــو بيھي ڏنــد ٽــيڙي ٽھڪ ڏئي کلي تنھن29.1

الء چئبو آهي، ٻڏڻ ويو وسري، لڏڻ آيو ياد.شرم ويو شڪار تي، لڄ وئي لعل تي.29.2شرم ويو شڪارپور، لڄ وئي الڙڪاڻي. 29.3

ٻڪريء جي ماء، ٻچن جو گهڻا ڏينھن خير گهرندي )پھاڪو(.30۽ڇيلي جو گوشت، مينھن اٺ، رڍ ڳئونء جي گوشت کان وڌيڪ ذائقيدار آهي، بلڪ مڇيء ۽ ۽ مرغيء کان به وڌيڪ ملھائتو آهي. گوشت کائڪن کي، ليلي جي گوشت جي ضرورت جلد جلــد پوي ٿي. اڄ جيڪڏهن ڪنھن ڇيلي جي ڪنڌ تان، ســندس مــاء جي دعـا اگهڻ ســبب، ڪــاتي ٽــري

وئي آهي ته سڀاڻي ضرور پوندي. مطلب:کاڄ ٿيندڙ شيء کي، هڪ ڏينھن کاڄ ضرور ٿيڻو آهي. 30.1

ڳوٺاڻوڳڙ 14

ــه ان الء30.2 ــٺي هجي ت ۾غلط ڪم هٿ وجهڻ واري جي مٿان، جيڪڏهن ڪا آپدا هر وقت بيائين چيو ويندو آهي.

بڪري ڪي مان ڪب تڪ خير منائيگي. )اردو(.30.3

ڀت پيئي، وٿ پيئي )پھاڪو(.31ــئي، ڄڻ ، وقت جي وڇوٽي پ ۾گڏ رهڻ سان، سڪ جي سلي کي پاڻي پيو پھچندو آهي. ملڻ

ڪپڙي جو پاند ڦاٽي پيو. ٽٽيء کي ٽاڪو ته لڳندو پرسنڌو ظاهر بيٺو هوندو. ۾ٻه جگري يار/ ڀائر پاڻ ڪن سببن جي ڪري ڦٽــا ســندن دوســتيء/ ڀــائپيء جي رشــتي ۽ ۾۽ڦڪت/ نفرت جي ديوار پئي ته پوء پاڻ ويڇو پوندو ويندن. وقت تي سندن رت ريلــو نــه ڏينــدو ۾

ورلي هڪ ٻئي جي ڪم ايندا.مطلب: ٽٽيء کي ٽاڪو لڳڻو ئي ناهي. 31.1

ڀونڪ ڙي ڪتssا ڀssونڪ، ٽڪssر کssائي پيssو ٽssونڪ )طنزيssه تڪبنssد.32جملو(

، ٻار يا مايون، وڙهي ٿڪجڻ کان پوء، پاڻ وڌيڪ وڙهڻ/ گارين ڏيڻ جي سڪت نه ۾جهيڙي ۾ ۾ڀانئين. انھيء حـالت جـڏهن هڪ ڌر اڃــا ڌم اليـون بيـٺي هجي تــه ٻي ڪمـزور ڌر، دل جي باهـه

ڪڍڻ الء ائين ٽوڪيس. مطلب: ۾ڪنھن کي جهيڙي اڃا کجائڻ، چيڙائڻ يا چيڙائي تيڪ ڪــرڻ الء اهــڙا تڪبنــد جمال32.1

۽في البديھ ٺھي زبان تي تري ايندا آهن بي اختيار نڪري ويندا آهن. تون ڀونڪ نال ڪتي، مين ننڊ نال ستي. 32.2تون ڀونڪ ته مون کي ننڊ اچي )جملو(.32.3

ٿورو ڪر ڄٽ سان، ڄٽ ڦيري هڻئي پٽ سان )پھاڪو( . .33: بي ادب، جاهل، آداب کان وانجهيل. ڄٽ؛ چڱائي، احسان. ٿورو

ــرائي چڱائي يا احسان، ڪنھن وڙ واري سان ڪبو آهي. بي وڙي سان چڱائي ڪبي ته الٽو بــال ۽ڪندو. جيڪڏهن ڪنھن سان چڱائيء جا پير ڀرجن اهو برائيء سان بدلو ڏئي، ان الء ائين مث

ڏبو آهي. مطلب:۽چڱائي ان سان ڪجي، جنھن مان ڪجهه وري سري.33.1ناشڪري سان نيڪي ڪرڻ، آهي جيء جو زيان.33.2

ٽٻڻو ٽاڻي، هلي اباڻي )ورجيس(.34؛ ٽٻڻي، ڪکن/ تيلين مان ٺھيل ٽوڪري، جنھن کي مٿان پڙ/ڍڪ هجي. ٽٻڻو؛ ڪپھه کي ڪتڻ، ڪپھه مان ڪڪڙا يا ڪچرو ڪڍڻ، ڪپھه جا ٽاڻا ٺاهڻ. ٽاڻي

ــو وقت ۽ٽٻڻي ڪپھه ٿوري پوندي آهي. منجهس پيل ڪپھه ٽاڻڻ الء ويھبو ته جلدي ٽاڻي وٺب ۾ ۾ٿورو لڳندو. ڪي عورتون ساهرين گهر ميار الهڻ الء تمام ٿــورو ڪم ڪنــديون آهن، وري جلــديــور ائين پيڪن ڏانھن گهمڻ الء برقعو ڪلھي تي رکنديون آهن. اهڙين عورتن الء سـسـون ٽوڪ ط

چونديون آهن. مطلب :ٿورو ڪم ڪري، جلدي مٽن ڏانھن ڀڄڻ. 34.1

ڳوٺاڻوڳڙ 15

بي-دليو ڪم ڪرڻ واري الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي. 34.2 اچي.۽ائين تڪڙي آئي وئي، جيئن ڏينبو ڏنگ ھڻڻ ال34.3

ٽsپsڙ ئي ٽيشڻ تي هئڻ. )ورجيس(.35Luggage۾؛ گهر ڪتب ايندڙ سامان. ٽپڙ

، ريلوي اسٽيشن جو بگڙيل نالو يا سنڌي روپ.Railway Station؛ ٽيشڻ۾ھيڻو مسافر، ريل چڙهڻ الء سامان، مال واري گاڏي چاڙهــائڻ بــدران، پــاڻ ســان کــڻي. ۾ ۽گاڏيء جي تڪڙ ســبب، فقــط پــاڻ چــڙهي ســگهي ســامان پليٽ فــارم تي رهجي وڃيس. اھــڙوــه ٽيشــڻ تي ــپڙ ت ۽مسافر، گاڏيء جي ڇٽڻ کانپوء، اندر پيو ٻاٿون ڏيندو ڦٿڪندو. ٻاڪاريندو پيو؛ ”ٽ

رهجي ويا“.مطلب: ــپڙ35.1 ۽جنھن سان صورتحال اهڙي ٿئي، جو سندس رٿيون، اڻ رٿيــون رهجي وڃن هڪــڙا ٽ

۽هڪ هنڌ ته ٻيا ٻئي هنڌ پاڻ ٽئين هنڌ هجي ته ان الء حيرت مان ائين چئبو آهي.

ٽڪر گهٽ، ته به جوء وٽ )چوڻي(.36؛ مانيء جو ٽڪر، ڳڀي ٽڪر، ڳپل، لولي چوٿاڙ.ٽڪر

۽گهر هالئڻ الء عورت ته گهر رهي گهر جو ڪم ڪــار ڪــري ٿي. جــڏهن تــه ٻاهريــان ڪم ۾ ۾ڪمائي مرد کي ڪرڻي آهي. ڪي ماڻھو پنھنجي ڳــوٺ يــا شــھر، ديس يــا ملڪ روزگــار نــه ملڻ

سبب اڃا پرديس تي ويندا آهن. پرديس جا معامال ڏاڍا اهنجا آهن. گهر وارن، توڙي ســفر تي ويلن کي، نصــيحت طــور چئبــو

آهي؛ ٽڪر گھٽ، ته به جو ۾وٽ. مال جي هــوس جــوء ڇــڏي نــه وڃجي. ڇــو جــو جــوء کي بــه .ٻارهون ديوتا ڪري پوڄيو وڃي ٿو

مطلب: ٽڪر گهٽ، جوء وٽ. 36.1گرھ گهٽ، پرين وٽ. 36.2ڌنڌي ڌاڙي يا ڪرت ڪار سانگي، گهر کان پير ٻاهر نه ڪڍجي.36.3رپيو گهٽ هجي ته به ننگ ساڻ هجن. 36.4

ٺلھو چڻو، وڄي گهڻو )پھاڪو(.37 ڀريل ڀڪيل، دٻيل يا دٻي ڀريل شيء، وزن هئڻ سبب ڌڪ لڳڻ سان کڙڪو گهٽ ڪنــدي. ان

جي برعڪس خالي، پوري يا هلڪي شيء، ڌڪ لڳڻ تي وڏو ٺڙڪو ڪندي آهي.۽اهڙيء طرح جيڪي ماڻھو کيسن خالي، گهر بک تي، عقل جــا کٽــل علم کــان وانجهيــل ۾ ۾

۽آهن، سي ڀريل ڀڪيل ماڻھن جي ڀيٽ گهڻ-ڳالھائو، ڊاڙي لٻاڙي ٿيندا آهن. ۾مطلب: کوکلو، پولو، اندران خالي چڙو ئي وڄندو آهي. 37.1سکڻي ڪني، گهڻو اڀامي.37.2

ٺونٺ لڳي، ساهيڙي ڀڳي. )پھاڪو(.38؛ ڌڪ لڳڻ، ٿورو نقصان پوڻ. ٺونٺ لڳڻ

؛ سنگتياڻي ڀڳي، سنگت ٽٽي وئي. ساهيڙي ڀڳيــانء ــاڪڻين ٿ ۾نازڪ مزاج ماڻھو، سنگت ٿورڙو ٺينشڙو به برداشت نه ڪري سگهندا آهن. ٽــدا وانگر، هٿ لڳڻ سان به ٽڙڪي ٽٽي پوندا آهن. اھڙا نازڪ ھوندا آھن جو، ٿڪ تان به ترڪي پون

آهن.

ڳوٺاڻوڳڙ 16

مطلب:خسيس ڳالھين تان، لک جھڙي سنگت نه ڦٽائجي. 38.1ٺونٺ لڳي، ساهيڙپ ڀڳي. 38.2

پاڻ پنان، گهوڙا ڳنھان )ورجيس(.39۾؛ ڏکئي ڪم هٿ وجهڻ، خرچ جھڙو ڪم ڪرڻ. گهوڙو ڌارڻ

۾جيڪي مــاڻھو پنھنجي پيٽ پــالڻ آذرت آهن، ســي ڀال گهــوڙا ڪــيئن ڌاري ســگهندا؟ جيڪــو۾پنھنجي وت کان وڏن ڪمن هٿ وجهي، تنھن الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي.

مطلب: ۾جڏهن ڪنھن ڪم ڪرڻ الء پاڻ ڀتو نــه ڀــانئجي يــا ڪن سـببن ڪــري ڪــرڻ کــان39.1

نٽائجي ته پوء ائين چئبو آهي. مان اڃان پاڻ پنھنجي پيرن تي بيھي ڪونه ٿو سگهان، ٻئي کي ڪيئن کڻان. 39.2 جنھن کي خرچڻ الء کــاڻي ٽـامي ٺڪـري نــه هجي، سـو وڏن خـرچن جـون سـڌون39.3

ڪٿان ڪندو.

پـر پيو، گهر ويو )چوڻي(.40؛ پرايو، اوپرو، ڌاريو. پـر

۾؛ ڌاري عورت گهر اچڻ، ڌاريو عقل ذهنن ويھڻ. پـر پوڻ ۾۽پرائي مـت تي هلبو يا ڌاري عورت گهر آڻبي ته گهـر ڪلڪـل گھـپي پـئي ٿينـدي. ڌاريــا ۾ ۾ــري ۾ڇيڻاڀور به ٿيندا آهن. ڳالھين مرچ مصالحا مالئي يا ڳڙ الئي پيا ماڪوڙا بڇائيندا آهن. تنھن ڪ

پرائي مـت تي نه هلجي. مطلب:۾جڏهن گهر جي معاملن ڌاريا دائو دخل ڏيندا آهن، تڏهن معامال ڦٽندا آهن.40.1

پـر - متڙيو، پڇ-ڪتريو. چوڻي .41

؛ پرائي عقل تي هلندڙ . پـر-متڙيو؛ لنڊو، جنھن کي پڇ نه هجي. بي پھچ.پڇ-ڪتريو

، ٻين جي عقل تي هلي ٿو، سو جلد ئي ٻين کي بــيزار ڪــري ٿــو. ۾جيڪو ماڻھو، هر معاملي جڏهن کانئس هرڪو بيزار ٿئي ٿو ته پوء کيس ابتا ڏس ڏئي جان ڇڏائي ٿو. ائين ڪرڻ ســان، پــر- متڙيو، ڪٿان جو به ڪين رهي ٿو. سندس پھچ يا واسطيداري محــدود ٿينــدي ٿينــدي ختم ٿي وڃي

ٿي. مطلب:

پرائي مت تي هلندڙ، پنھنجا تعلقات به وڃائي ويھي ٿو. 41.1

پاله جھڙي پدمڻي، جب هڪي حاضر هوء، .42، مر ته پيٽ ڦاٽي پوئي. چوڻي ۾ٻوهي وجهه پيٽ

۽؛ پالء، چانورن گوشت مان جڙندڙ ڀت.پاله؛ سھڻي عورت، پرڪشش پدمڻي

۾پالء کان وڌيڪ پرڪشش کاڌو ٻيو ڪين آهي. ذائقيدار چٻاڙڻ سنھنجو. اهو جــڏهن هڪيـو ۽۾حاضر هجي ته جلد پيٽ داخل ڪجيس.

مطلب: ــري،42.1 ۽جيڪو ماڻھو ڄڀ جي ذائقي الء، پيٽ کوڙي پرائي ڀت تي ويھي رهي اٿڻ حامي نه ڀ

تنھن کي انھن لفظن سان ٽوڪبو آهي.

ڳوٺاڻوڳڙ 17

پنھنجو، سنھنجو )چوڻي/ پھاڪو(.43 پنھنجي شيء وقت تي ڪم آڻڻ، تمام آسان آهي. ڪنھن کان اڌاري گهرڻ جي نــوبت ئي نــه۽ايندي. ان ڪري ڪتب آڻڻ نه ڪو عار نه شــرم. ان جي بــرعڪس ڌارئي جي شــيء اســتعمال ۾

ڪرڻ اهنجي. کانئس اڌاري گهرڻ، تنھن کان وڌيڪ خراب، پئي هچڪ محسوس ٿيندي. مطلب:

جيتري قيدر ٿي سگهي، اوتري قدر مال پاڻ وٽ موجود رکجي. اويــل ســويل مٿس ئي پيــا43.1هٿ کپندا آهن.

پنھنجو گهر، الک جو در )چوڻي(.44 ؛ ڌڻيء جي عبادت ڪرڻ الء جوڙيل جاء، جــتي هرڪــو بنــا روڪ ٽــوڪ اچي وڃيالک جو در

سگهي. ۾پنھنجي گهر ماڻھو، آزاديء سان اچي وڃي، سمھي اٿي، کائي پي، ڪــري ڪــرتي، وهنجي ۽سھنجي سگهي ٿو. ڪير به کيس ٽوڪيندو ڪونــه. جــيئن ڌڻيء جي در تي وڃڻ ســان کيس اننــد ۽سڪون پيو ملندو آهي، تيئن پنھنجي گهر سک شانتيء سان پيو رهنــدو آهي. تــڏهن تــه مــارئي ۾

۾محلن رهندي به اباڻن ڪکن پسڻ الء ماندي هئي. مطلب:

پنھنجي ڪکين، ڪوئي نه لکين. 44.1ڏر تي گدڙ به شينھن. 44.2پنھنجو گهر، هنگي ڀر، پرائو گهر، ٿڪئي ڏر.44.3

44.4 East & west, though we may roam, Be it ever so humble, There is no place like home.

۾پئسا ئي پاڻيء )ورجيس(.45ــان ۾پئسو، خرچڻ ڪرڻ ساٿي رهي ٿو. جنھنڪري سڀڪو کيس جان کان وڌيڪ حفاظت س۽رکندو آهي. ان جي ڀيٽ جيڪڏهن اهو موراڳو دريا برد ٿي وڃي وري ملڻ مشڪل ٿي وڃي ته ۾

پوء ڏاڍي ڏکيائي ٿيندي. مطلب:

۽جنھن ڪم تي سيڙپ گهڻي ڪجي منجهانئس اڳتي هلي نفعي بدران نقصــان پــوي تــه ان45.1۾الء تمثيلن ائين چئبو آهي ؛ ”پئسا ئي پاڻيء ويا.“

پئسي بنا پرشاد، ڏيئي ٻائو هريرام ڪينڪي )پھاڪو(.46۽مندرن ڀنــڊارا هونــدا آهن، جتــان غــريب رکــوالن يــتيمن الء روٽي وينــدي آهي، جنھن کي ۾۾پرشاد چئبــو آهي. پئســي ڌن دولت وڏو چمڪــو آهي. اهــو غــريبن ورهــائجڻ وارو پرشــاد بــه ۾ ۽ پئسي وارن کي تبرڪ طور اوليت جي بنياد تي ڏنو ويندو آهي. پوء غــريبن کي انھيء ثــواب/ خــير

مان مستفيد ٿيڻ الء موقعو فراهم ڪيو ويندو آهي. ۾دنيا پئسي جي بازي آهي. دنيا دار، وڏو پير يا مرشد ســمجهن ئي پئســي کي. ٻيــا تــه ٺھيــو۾خــود ٽڪاڻيــدار گديســر، جيڪي پــاڻ کي نرموهــو ســڏيندا آهن، ســي پڻ هن مــرض مبتال آهن. ۽

۽ڪڻاهه جو ڪڻڪو پوري پرشاد به مالدارن ڏانھن اوليت ڏئي وڌائيندا آهن. مطلب:

پئسي جو وڏو مان آهي. 46.1

ڳوٺاڻوڳڙ 18

۾پيٽ بک، ارهه آڪڙ )ورجيس(.47 ۾ ۾پيٽ بک هئڻ سان، ارهه مــان آڪــڙ نڪــري وينــدي آهي. تنھن هونــدي بــه جيڪــڏهن ڪــير

ڪري ٿو ته پوء پڪ کيس مار کائڻ جو شوق ٿيو آهي. ــدا جــک ۽هڪڙا ماڻھو پيٽ بک هوندي، آڪڙ کان ڪم ڪار نه ڪندا آهن. گهر پيا بــک مرن ۾ ۾، بک تي ٽنــگ ٽنــگ ۾ماريندا. سڃي شان تي ڳنڍ ٻڌي، نه نوڪري ڪندا نه ڌنڌو واپار ڪندا. گهر ۽ ۽ ۾تي چاڙهي ويھڻ پاڻ کي پيا تيســمار خــان ســمجهندا. هٿ جي پورهــئي الء چئبن تــه پيــا وڏونھن

۽ڪڍندا ٽيئڙ تپ پيو چڙهندن چڙي چڙي پيا ڳالھائيندا. ۽مطلب:

۾پيٽ بک، اره آڪڙ؛ مار کائڻ جي نشاني. 47.1 ۾

۾پيٽ نانھه روٽيان، سڀئي ڳالھيان کوٽيان )چوڻي(.48۾جسم جي سـمورن عضـون کي رطـوبت طـاقت جـا جــزا، پيٽ جي ذريعي ملن ٿـا. پيٽ ۽

۾ ٻارڻ وانگر سمورن عضون کي ورهائجي ملندو. پيٽ ڪين هوندو ته ٻيــا(Fuel)ڪجهه پوندو ته ــئي عضوا به ڍرا ٿيڻ لڳندا. ڪنھن به ڪم الء دلچسپي پيدا نه ٿيندي. ڪم جي ڳالهه ٻڌي، بيزاري پ

محسوس ٿيندي. پيٽ کي ڀرڻ الء روٽي کپي. روٽي ايتري به نه کپي جو پيٽ کڻڻ به مشڪل ٿي وڃي. ايــڏي

به پيٽ کي بک نه ڏجي جو ماڻھو ايمان مان نڪري وڃي. مطلب:

ان ته ايمان، بک ته بي ايمان. 48.1۾پيٽ لل، ملڪ هل.48.2 ۾

جاڏي پير، تاڏي خير )دعائيه جملو(.49۽دنيا جي ڪار وهنوار سفر حضر پير پائڻ کان اڳي، ســوچڻ ســمجهڻ گهــرجي پــوء پــير ۾ ۽ پائڻ گهرجي. تنھن کان پوء به ڌڻيء ســڳوري کــان مــدد وٺڻ گهــرجي. مڄــاڻ جنھن اڻ ڏٺي ديس

۽جي سفر تي اسھجي ٿو، ان مان ڪي مونجهارا مشڪالتون پڙ نه پون. ۽هر ماڻھو، هر گهڙيء ڄڻ ڪنھن نئين سفر تي آهي. اهو ئي سبب آهي جو وڏڙا پــير فقــير،

هر وقت اها ئي دعا ڏيندا آهن. مطلب:

۽هر ڪم برڪت ڌڻيء جي ٻاجهه هجي. 49.1 ۾

جڏا جيئاري، مرڪندا ماري )چوڻي(.50 ۽جيئارڻ مارڻ، ڌڻيء جي وس آهي. وڻيس ته جڏي ماڻھوء کي، جيڪو ٻين جــو محتــاج بــڻيو ۽بيٺو آهي، تندرست کان اڳي ماري يا پوء ماري. بيمار ڪمزور، چنــد گهــڙين جــو مھمــان هونــدي، ۽سالن جا سال جيئي ٿو. اها به رب جي مرضي آهي. تندرست سگهو، جوانيء جي ٻل تي، گهڻيــڙين ۽عمر ماڻڻ وارو معلوم ٿيندو آهي. جڏهن ته چند ڏينھن کان پوء زماني جي حوادث بيمارين ب

جو شڪار ٿي، جڏي کان اڳي چاالڻو ڪري ويندو آهي. اها به ڌڻيء سڳوري جي مرضي آهي.مطلب:

رب جي مرضي آهي، وڻيس ته ڪچو پٽي، وڻيس ته پڪو پٽي. 50.1جن جي هت گهرج، تن جي اتي به گهرج. 50.2

جڏهن آئي جوء، تڏهن گيان گوش ات ٿيوء. چوڻي.51؛ ڌيان، سوچ ويچار. گيان

ڳوٺاڻوڳڙ 19

؛ ڪن، ڳالهه ٻڌڻ، ورنائڻ. گوش۾ماڻھو جيسين ڇڙو آهي، تيسين ته پيو سنگت سرڪيون ڀري پنگت پڪون پيــئي. جــيئن ۽ ۾۽ئي شادي ڪيائين ڪن-ٽوپي پوئتان لڳس، تيئن ئي اهي مستيون الوليون وسـري وينــدس. ائين ۽

پيو چاهيندو ته جيڪر پنگت کان پاند ڪترائي وڃي راڻيء سان رهاڻيون رچايان. مطلب:

گهر پيا، گهنگهر پيا. 51.1شاديء کان پوء، رلڻ پنڻ بند ٿيو وڃي. 51.2

جنڊ کڻ ته جنڊ ڳؤرو، پـڙ کڻ ته پڙ ڳؤرو )ورجيس(.52 زندگيء جا ڪي معامال اهڙا هوندا آهن، جن جا ٻــئي پاســا ڀــاري هونــدا آهن. مــاڻھو هڪــڙي ۽پاسي کي ڳؤرو سمجهي ڇڏي ڏيندو آھي ٻئي کي هلڪو سمجهي وڃي چنبڙندو آهي. جــڏھن تــه ۽اهو به جلد ڇڏڻو پوندو اٿس. اهڙيء ڏکيء حالت کي جنڊ جي ڳــؤراڻ سـندس پـڙ يــا تونــئر جي ۽ڳؤراڻ سان مشابھت ڏنل آهي. ماڻھو جنڊ کي ڳؤرو سمجهي، چي؛ پڙ هلڪو آهي سو کڻــان اهــو

به ڳؤرو هئڻ سبب ڦٽو ڪري ته پوء ائين محسوس ڪندو. مطلب:

۾ٻن باهين ڦاٿل الء ائين ڪتب آڻبو آهي. 52.1اڳيان باهه، پويان پاڻي. 52.2هڻ پيرن ڀر ته بيٺو آهي مٿي ڀر، هڻ مٿي ڀر تي بيٺو آهي پيرن ڀر. 52.3اڳيان درياهه جي موج، پويان فرعون جي فوج. 52.452.5 . ۾اڳيان ڀت، پويان پاڻي، بغداد منيء 52.6Between devil and deep sea.

۾جنھن جي هٿ ڏوئي، بک مري سوئي. چوڻي.53ــاڻھن جي طعنن تنڪن ــدڙ، م ، ڏٺو ويو آهي ته ورهائين ۾ڀنڊاري يا خيرات جي ماني ورهائڻ ۾ ۽جي ڀـو کان، پيو ورهائيندو آهي. سمورا وٺي ويندا آهن پوء ٻيــا وٺڻ الء اينــدا آهن. پنھنجي الء نــه ۾رکي سڀني کي ڏيندو آهي. گهر به جيڪڏهن، وڏڙي ويھي ونڊيدي ورهائيندي تــه پنھنجي الء آخــر

۾ فقط ڪنو چٽڻ الء بچندو اٿس. مطلب:

ورهائڻ واري الء، پنھنجو حصو به نه بچندو آهي. 53.1۾جنھن جي هٿ ڏوئي، ڍو ڪري سو ئي )ابتو(. 53.2۾جنھن جي هٿ ڏوئي، دوزخ وڃي سو ئي )ابتو(. 53.3

جنھن ساه ڏنو آهي، سو گراه به ڏيندو )چوڻي(.54؛ گره، نوالو، روزي روٽي. گراه

۾دنيا جي تختي تي موڪلڻ کان اڳ ئي، رب پاڪ ماڻھوء جي روزيء جــو بندوبســت ڪــري ۽ڇڏيو آهي. جيڪا لوچي کيس لھڻي آهي. جنھن الء کيس ٻه هٿ، ٻه پير دماغ به عطا ڪيو اٿائين. ان جي برعڪس ٽوٽي ماڻھو، رڳو الل جا آرسي بڻجي، ٻانھن سيراندي ڪري ستا پيــا هونــدا ۽آهن پوء ويٺا چوندا آهن؛ ”پاڻھيئي غيب مان ڍاڪون ڍڪجي ايندو. ڇو جــو جنھن پيــدا ڪيــو آهي،

سو پاڻھيئي کارائيندو. هڪ در بند ڪيو اٿائين ته پنج وري ٻيا پٽيندو.“ بيشڪ ڏيڻ وارو ته رب پرور ئي آهي. تنھن هوندي به شينھن وانگــر لــوچي لھجي، لــومڙيء

وانگر نوسي پرائو نه تڳائجي. مطلب:

روزي ڏيڻ، رب ڪريم جي ذمي آهي. 54.1

ڳوٺاڻوڳڙ 20

جھڙو گهر، تھڙو پر )ورجيس(.55. گهر ، پنھنجي عالئقي ۾: گهر ۾، پرائي گهر . پـر ۾؛ پرديس ۾

ــپڙ، ســندن هٿ جي نشــاني ۽هڪڙا ٻار، گهر ته چلوال حرڪتي هوندا آهن. گهر جو ڪوبه ٽ ۾ ۽کان، بچيل ڪين هوندو آهي. اهي جڏهن پرائي گهر هلندا آهن ته ڏاڍا معصوم شــريفڙا ٿي پونــدا

آهن. ۾ان جي برعڪس ٻيا ٻار اهڙا آهن، جيڪي گهر به شريف ته ٻاهر پڻ. يا گهر بــه حرڪــتي ۾

۾ته پرائي گهر ساڳي هٿ- کينس هوندي اٿن. اهڙن ٻارن الء ائين مثال ڏبو آهي. مطلب:

ماحول جي مـٽ جو اثر نه وٺندڙ.55.1

جھڙي ڇالي، تھڙي پني، هن الهي هن کي ڏني .)پھاڪو(.56۾ڇالي پني، اکين جي بيمارين جــا نــاال آهن. ٻنھي اکيــون اٿي ڇــاال ٿي پونــديون آهن. هڪ ۽

مان بيزار ٿي ٻيء جي تمنا ڪرڻ واري کي، ساڳي ئي تڪليف ٿيندي. مطلب:

۽جھڙو هڪڙو ڪلڇڻو يا بدمعاش آهي، تھڙو ئي ٻيو به ڪلڇڻو بدمعاش آهي. 56.1، نڪا ڪمي منجهه ڪنوار. 56.2 ۾ڀيٽيو؛ نڪا گهٽ گهوٽ

جيڏا شھر، تيڏا قھر )چوڻي(.57ــھوليتون ــتي منجهس انيڪ س ــتي آهي. ج ــاگون وس ــڙي گون ــوٺ جي ڀيٽ هڪ ــھر، ڳ ۽ش ۾ ۽آسائشون آهن، اتي منجهس خرابين براين جا به انبار آهن. ڪيئي ڏينھن ڏٺي جو ٿيــل گنــاه/قتــل لڪيو وڃن. ديناداستيء لٽيل عزتن جو تدارڪ ڪونه ٿئي. ننگ ناموس، اڻ لکو غــير محفــوظ رهي۽ٿو. ان حساب سان شھرن قھر قيس ٿين ٿا. ڦورو ويھي ڦولهه تــه االمــان والحفيــظ لڳي پــئي ۾

آهي. مطلب:

۽شھر جيڏو وڏو، منجهس پاپ ڪڪرم، انياء پاکنڊ جو پرچار به اوڏو وڏو. 57.1 ۽

جيڪو پيئي تـرو، تنھن کي تپ نه ٿئي ٻـرو )چوڻي(.58ــديون ، ڳوٺن وڏڙيون ويچاريون اگهن ٻارن/ ٻڍن الء، پاڻ ستيون ڦڪيون گهوٽين ۾آڳاٽي دور ۾۾ ڇاڻينديون هيون. ڪن سـتين جو ست ڪڍبو هيو ڪي گهوٽي پــاڻيء پيئــبيون هيــون تــه مــاڻھو ۽ ۽

چاق ٿي پوندو هيو. ۾پاڻيء ملڻ جي باوجود ڪن ستين جو سفوف، ڳرندو ڪين هيــو پــر تــرو وڃي وٺنــدو هيــو. ۾تڪڙو پيئڻ سان، اتاڇرو پاڻي ته ٻار پي ويندا هيا پر تري رهيل ڪڙو ســفوف رهجي وينــدو هيــو.

بيمار الء اهو سفوف پيئڻ ضروري سمجهندي وڏڙيون ائين چونديون هيون. مطلب:

چاق ٿيڻ الء ڪڙي دوا پيئڻي پوندي . 58.1 ۾موالي به گهوٽيل ڀنگ جي جــوڳ پــاڻي مالئي پــيئڻ وقت، مــرم پرچــائڻ الء ســاڳيو نعــرو58.2

هڻندا آهن؛ جيڪي پيئن ترو، تن کي سور نه ٻرو. جيڪو مڙيو، سو جـڙيو )چوڻي(.59

۾جهيڙي، بحث تڪرار/ ضد مــان ڪي ڪين وريــو آهي. دانــائي مــڙي وڃڻ يــا صــبر ڪــرڻ ۽ــڻي ۾آهي. صبر سان، ڏکيا ڪم به آسان ٿي پون ٿا. جهيڙي ڪرڻ سان پنھنجي جان به جوکم وجه

آهي.

ڳوٺاڻوڳڙ 21

مطلب: پنھنجي پاڻ کي سوا سير سمجهي تڪرار ڪرڻ کان بھتر آهي ته مڙي وڃجي. 59.1جن ڇڏي دعوى، سي ٿيا سدا ساوا. 59.2صبر جن جو سينڱ، تير نه گسي تن جو. 59.3

۾جيڪو ٻن زالن جو ور، تنھن جو مساڻن گهر )چوڻي(.60 ۾جتي ٻه پھاڄون هڪ گهر هونديون، تتي ٽڙڦٽڙ ضرور هوندي. هرڪا سياري جي ســوڙ پــئي، پنھنجــو حــق وڌيڪ ســمجهندي. وڏي ڪــراڙي چونــدي؛ ۽پاڻ ڏانھن ڇڪيندي. هرڪا پئي مــڙس ۾ ”مون اجازت ڏنيمانس تڏهن پرڻيو. هاڻي منھنجي چوڻ تي هلي.“ ننڍي نيٽي پــئي چونــدي؛ ”مــون کانسواء چري ڪونه ٿو ســگهي. وڏيء ڏانھن ارواح ئي ڪونــه ٿــو وريس. تنھن ڪــري جــيئن مــان چوان تيئن ٿئي.“ ائين مڙس جي زنــدگي ئي زهــر ڪــري ڇڏينـديون. پــاڻ پنھنجي پنھنجي جــاء تي

ڪانڊاريون، ويچاري الء ويل ويھاري ڇڏينديون. مطلب:

۾ٻن جوئين جو ور، تنھن جو جيئر ئي جھنم گهر.60.1ٻه- جوئيو ٿيڻ کان، ٽوهيو ٿيڻ چڱو.60.2۽جتي ٻه ڀانڊا هوندا، تتي ٺھڪا کڙڪا پڻ هوندا. 60.3

جيڪو رسي، تنھن جو ڀاڱو سسي )چوڻي(.61۾گهر جيڪا شيء ايندي آهي، سا حصي رسيء سان گهــر ڀــاتين ورهائجنــدي آهي. اهــڙي ۾ موقعي تي جيڪڏهن ڪو گهر ڀاتي ٻارائپ ڪري رسي يا گهڻو گهرڻ الء کيٽو ڪري، تڏهن هرڪــوــوء ــه پ سندس انھيء رويي تي پريشان ٿئي. جيڪڏهن کيٽي ڪرڻ وارو ٻار، سڀني جو دادلو آهي ت ۽سڀ پيا پنھنجي ڀاڱي مان حصو ڏيندس. جيڪڏهن ٻار دادلو ناهي ائين کيٽو ڪيــو اٿــائين تــه پــوء ۾خار ڪونه ڪو ڀاتي سندس ڀاڱو اهو چئي کائي ڇڏيندو آهي ته؛ ”نه ٿو کــائي تــه نــه کــائي، رکي

وڃائڻ کان، مان ٿو کائي ڇڏيان!“ مطلب:

حصي وٺڻ تي ڪلڪل/ گھپي يا کيٽو پٿيرڻ نه گهرجي. ان سان ايندڙ ڀاڱو به رسي/ سسي61.1ويندو آ.

جيڪي وٽيو، سو کٽيو )ورجيسي جملو(.62؛ حاصل ٿيو، نفعو مليو. وٽيو؛ ماڻيو، پلئه پيو، غنيمت. کٽيو

ــدلي جيڪي ملي دڪاندار کي سڃي/کٽل گراهڪ مان، ڪنھن اڌوراڻي يا ڪسي شيء جي بسو غنيمت سمجهڻ گهرجي. رپئي جي بدران ڇھه آنا ملنس ته به ڄڻ کٽيائين.

مطلب: دڪاندار الء رکي پڇتائڻ کان، ڏئي پڇتائڻ چڱو آهي. 62.1ڀڳل/عيب/ نقص واري شيء جي بدلي، جيڪي مليو سو غنيمت.62.2

جيئن ٿڌ، تيئن وڌ )ورجيس(.63ــدي ۽هر معاملو گرميء تي اڀامندو واڌ کائيندو آهي. ٿڌ سان ٿڌو ماٺو ٿيندو آهي. تنھن هون ۽ به ڪي اهڙا مرحال يا معامال آهن، جيڪي ٿڌ پوڻ سان ماچ کائيندا آهن. جيئن ٿڌ پوڻ ســان زيتــون۾جو فصل طاقتور ڀلو ٿئي. ٿڌ پوڻ سان، اٺ به دلي ڪڍي مست ٿين. اهڙيء طرح چريا بــه ٿــڌ ۽

۾مست وڌيڪ ٿيندا آهن. مٿن چريائپ جا دؤرا ٿڌ ئي سبيل پوندا آهن. جيڪي معامال ٿڌ تي وڌيڪ اسرن، تن کي چرين سان مشابھت ڏيڻ الء، ائين چئبــو آهي تــه،

ڳوٺاڻوڳڙ 22

”فالڻي جو معاملو يا طبيعت ائين آهي؛ ”جيئن ٿڌ، تيئن وڌ“.مطلب:

”چريا ڪيئن؟“ چي؛ ”جيئن ٿڌ، تيئن ويرؤن وير وڌ“.63.1

ڄاٽا، ابتا ڏاٽا )چوڻي(.64؛ نياڻو، ناٺي، ڌيء جو ور.ڄاٽو

ناٺيء جو پنھنجي زال سان ڪيل ورتاء، ساهرن تي اثــر انــداز ضـرور ٿينــدو آهي. زال سـان ۾چڱو نه هليو يا ٻين معاملن ساهرن سان چڱو نه هليو ته به ڌيء جا والدين ويٺا، ڌيء جي ڪري سھندس. ڪي نياڻا ته ساهرن جي انھيء مجبوريء مان فائدو وٺندي، پيا کين مڏيء ڪاتيء ســان

ماس ڪوريندا آهن. مطلب:

ڄاٽا، ڏاڍا ڏنڀ ڏيندڙ هوندا آهن. 64.1ڏاٽي ور هڪڙو، ڄاٽي ور ويھه. 64.2

شل نه ڄمي ڌيء، جو ڏجي پرائي پٽ کي.

ڄٽ ڇا ڄاڻي، ڪڻڪ جي مانيء مان )پھاڪو(.65 ۽؛ جاهل ماڻھوء کي اخال قي قدرن جي ڄاڻ نه هوندي آهي. تنھنڪري عزت مان جو بهڄٽ

قدر نه هوندو اٿس. خوشامد ڪري جيڪڏهن چڱو طعام پيش ڪبو اٿس، ان منجهان بــه پيــو عيب ۾ڪڍندو آهي. جڏهن ته کيس گهر کائڻ الء جوئر جو ڍوڍو يا ٻــاجهريء جي مــاني بــه نــه هونــدي.

پيش ڪرڻ تي، پيو ڪڻڪ جي اوڦراٽي مان عيب ڪڍندو. مطلب:

، اڳلو قدر ڪرڻ بجاء ڪانڊائي ڪري ته ائين چئبو آهي . 65.1 ۾نيڪيء جي بدلي جاهل ماڻھو، نا قدرو ٿيندو آهي. 65.2ڄٽ ڇا ڄاڻي، چڱائيء مان.65.3ڪتو ڇا ڄاڻي، ڪڻڪ جي مانيء مان. 65.4باندر ڇا ڄاڻي، بصرن جي سواد مان. 65.5

ڄٽي نون رونا ياران نون، .66لي لي نانء ڀراوان نون. )پنجابي پھاڪو(

؛ جٽي، جٽ قوم جي جوانڙي.ڄٽي هڪڙيء جٽي عورت جــو هڪــڙي رانجهن ســان روح رليــل هيــو. هڪ دفعــو ڪمــائي خــاطر ۽سندس ڀائر اهو رانجهن رلجي، ڪنھن سفر تي ويا. ڏاڍا ڏينھن التائون. اها جوان عورت، پنھنجي ۾محبوب کي ياد ڪري پئي پسارا ڪڍندي هئي. چپن تي ڀائن جا ناال هوندا هيس پــر انــدر رانجهن

جي ياد هوندي هيس. مطلب:

۽جيڪو بظاهر ٻين الء روئي اندران پنھنجي غرض هجيس، تنھن الء ائين چئبو آهي. 66.1۾اندر هڪڙي، ٻاهر ٻي. 66.2 ۾۽زبان تي الله الله، دل ڳئون گڏهه. 66.3 ۾

ڄٽيء پسايو سٽ، واڻيي وڌس وٽي، .67ڄٽيء ليکي واڻيو ڦريو، واڻيي ليکي ڄٽي. )پھاڪو(

پاڻ هرتڙيون مــايون، گگهــران نڪــري خريــداري ڪنــديون آهن. مڙسـن کي چونــديون؛ ”نــه ۽ڪپڙي جي ٿي خبر پئيو نه ئي اگهه جي ڄاڻ اٿو. اهي دڪاندار اوهان جي سڪي پاڪيء سان ٿا

ڳوٺاڻوڳڙ 23

سيرب ڪن! اوهان ويھو گهر جي سنڀال تي، اسان ٿيون خريداري ڪري اچئون. ڏسئون ته ڪــيئنٿا دڪاندار ڪسي شيء، مھانگي ڪري ڏين!“

خريداريء کانپوء خوش هونديون آهن ته واڻيي کي ڦري آيونســين. ويچــارين کي واڻــئي جي ۽وڪڙن اٽڪلن جي خبر ئي نه هوندي آهي. پاڻ ته ٻارهين مھيني واڻيي وٽ آيون آهن. جــڏهن تــه

۾واڻيو ڏينھن اهڙين سوين مت جي موڙهيلن جا مٿا پيو ڪوڙي. مطلب:

ــال67.1 ــه ائين مث ۽چاالڪ جي چاالڪيء آڏو، مت موڙهيل اڻ ڀوميو پاڻ کي تيسمار سمجهي تڏبو آهي.

جهنگ جهر جي جهرڪي، جهٽي وئي جهار )پھاڪو(.68 جهنگ جهر، جهرڪين جي چرڻ کان گهڻو آهي. تنھن هوندي به جيڪڏهن جهار نه هڪلبي ته ۽سڄيء ٻنيء مان هاريء کي ڪڻو ڪونه نصيب ٿيندو. جهار جهــرڪي ائين ســڄي فصــل کي اڏار

ڪري ويندس جو ڪڻو نه ملندس نالي ڪاڻ. ــانپوء، اهڙيء طرح ڪي معامال لڪائڻ سان به ڪين لڪندا آهن. تو مان جي وات تي اچڻ ک

۾سڄي ملڪ پيا وڄندا آهن. مطلب:

ڳجهي ڳالهه پڌري ٿي پوي يا ٽياڪڙ نوس نوس ڪري کوج ڪــري ڀيــد هٿ ڪــري تــه ائين68.1مثال ڏيندا آهن.

!“ چي ؛ ”چيڙاء!“ )پھاڪو(”چريا! چيڙايان.69 چريي کي چيڙائڻ الء، کانئس پڇڻ جي ڪا ضرورت نه هوندي آهي. هو ته اڳيئي ڇريو وتندو

آهي. ڪا ڳالهه ڏسي به پاڻ مرادو پيو ٻين سان کينس ڪندو. ۽خارباز نوجوان کي چيڙائڻ پوسرائڻ سان، آپي کان ٻاهر ڪڍي سگهجي ٿــو. بھــتر آهي تــه ۾کيس نه پوسرائجي. موٽ ھن بدلو ورتو ته ٺاهي ٺوڪي هٿ ڳنڍيندو. پير کــوڙي زهــل مــان ڌڪ

هڻندو ته آڏاري رکندو. مطلب:

چرين سان کينس نه ڪجي. 69.1چريو جک ماري ته به پاسو ڪري هليو وڃجي، کيس موٽ نه ڏجي.69.2ڪنھنجي پسرائڻ تي پوسرجي، چڙجي نه. 69.3چريء کي چيڙائجي، چئن ڀترن خاطر. 69.4

۾چريء کي چوڙو، ڪڏهن ٻانھن ڪڏهن نڪ )پھاڪو(.70 ۾۽؛ ٻانھن پائڻ جو زيور آهي. بولي منڊيء جي ساخت، سائيز کــان هــٽي ڪــري، لــڳچوڙو ۾

۽ڀڳ چوڙي جھڙي هوندي آهي. ڪي چريون يا مت جــون موڙهيــل، چــوڙي کي بــه پــازيب، منــڊي وينڊي طور پيون استعمال ڪنديون آهن.

ــدا ۽اهڙيء طرح دنيا جا معامالت به آهن. سياڻا ماڻھو، ٺھيل اصولن قانونن تي پيا عمــل ڪن ۽آهن، جڏهن ته عقل جا سادا انسان پاڻ کي قانون اصول جو پابند ئي نه ڄاڻندا آهن. جيئن جيء

۽ ايندو اٿن، تيئن پيا ڪندا آهن ان کي ئي اصول/ قانون پيا سمجهندا آهن. ۾مطلب:

سادي عقل وارن الء مثال جي طور ائين چئبو آهي. 70.170.2 . ۾چريء کي چوڙو، ڪڏهن ٻانھن ڪڏهن ٽنگ ۾

ڳوٺاڻوڳڙ 24

۾چلهه اماڙي، رنڙ کي جوء پياري )تڪبند چيڙ، چوڻي(.71 ؛ جنھن جي زال مري وئي هجي. جنھن کي زال ناهي ســو، ســاڻس پيــار ڪــيئن ڪنــدو،رنڙ

سواء کيس ياد ڪرڻ جي. جڏهن مـاڻھوء کـان قـدرتي نعمت کسـجي وينـدي آهي، پـوء ئي تــڏهن۾کيس احساس ٿيندو آهي جهوريء پيو جهڄندو آهي. سندس انھيء ڪمزور رڳ کي ٻار به تاڙي ۽

۽ويندا آهن پيا پوسرائيندا اٿس. مطلب:

ڪي تڪبند چٿرون به آهن، جن منجهان رنڙن الء اها هڪ آهي.71.1عيد عيد مشالو، دشمن جو منھن ڪارو. 71.2عيد عيد جي ڄاٽي، دشمن جي چوت ڦاٽي. 71.3سيء پوي ٿو هاروهار، سمھو ڌار و ڌار.71.4

سيء پوي ٿو هڏوهڏ، سمھو گڏ وگڏ . وغيره .

چمڙي وڃي، دمڙي نه وڃي )ورجيس(.72؛ ڪسيرو، ڌيلو، ڪوڏي، رائج الوقت سڪي جو انتھائي ننڍو جز.دمڙي؛ کل، جسم جو عضوو. چمڙي

۾ڪي ڪم، جان کي جوکم وجهڻ کان بچڻ الء، ناڻو ڏئي ڪرائبا آهن. ڇو جو دنيا جا سمورا ڪم، اڪيلي سر ڪرڻ کان زور آهن. ونــڊي ورهــائي مـلھه تي ڪم ڪــرائجن تــه بھــتر آهي. تنھنــر ــدا آهن پ ۾هوندي به ڪي ڪنجوس، مکي چوس يا چم چوس ماڻھو، پاڻ کي وڏي هالڪت وجهن

پئسو خرچ نه ڪندا آهن. مطلب:

مھا ڪنجوس کي، انھن لفظن سان مثال ڏيئي، ٽوڪبو آهي. 72.1مٿو ڀاڳو ساڄوٿئي، روپيو ڀاڳيو ساڄو نه ٿئي . ٿري چوڻي.72.2اهڙو ڪنجوس جو چي؛ ”چمڙي وڃي، دمڙي نه وڃي.“72.3

چوٿڙو ئي چٽ )ورجيس(.73 ۽هڪڙي ماڻھوء کي گهڻو مال هجي ٿورو نقصــان ٿــئيس تــه برداشـت ڪــري وينــدو. ان جي برعڪس، جنھن کي چوٿائي کن ان يا چانورن جي ھجي، سا به ڪنھن آپدا سبب تباهــه ٿي وڃيس

ته اهڙي ماڻھوء جو ڳاڻيٽي جي حساب سان وڏو نقصان ليکبو. مطلب:

الھه تلھه ٻھارجي وڃڻ.73.1۾ڀيٽيو: پئسا ئي پاڻيء وڃڻ.73.2۾کودو ئي کوه هئڻ.73.3۾پويان پير کاٽ هڻڻ. 73.4

۾چور جي ماء، ڪنڊ روئي )پھاڪو(.74 چور، بنيادي طرح بزدل ٿينــدو آهي. پڪــڙجڻ کــان پــوء بــه ڪـوڪٽ نــه ڪنــدو آھي. جـڏهن ڦاسندو آهي ته مالڪ به بدناميء کان پوئواري نه ڪندا اٿس. جڏهن مٿس ڏنڊا وسندا آهن، تڏهن ۾سندس ماء به ڪنڊ روئيندي آهي. ظاهري طرح نه روئنــدي آهي تــه متــان ڪــير کيس چــور جي

ماء ڪوٺي. مطلب:

۾چور جي من چڙي. 74.1چور کي پنھنجو پاپ اندر ئي اندر پيو کائيندو آهي. 74.2

ڳوٺاڻوڳڙ 25

چور وڻ جي پاڇي کي، ٿاڻي جو چارو سمجهي، پيو کانئس ڇرڪندو آهي. 74.3

ڇڙو، ٿڌو گهڙو )چوڻي( .75۽ڇڙن جو ڪوبه جھان ڪــونھي. ڇــڙو مــاڻھو، پرڻيــل جي ڀيٽ وڌيڪ گــرم چڙچــڙو هونــدو ۾

آهي. ٿڌو گهڙو ٿيڻ الء کيس شادي ڪرڻي ئي پوندي. ۾ڪي ماڻھو شادي ڪرڻ جي پاڻ هام نه ڀانئيندا آهن. شادي ڪرڻ ســان ٻــارن جي جنجهٽ ۾ جان جالئڻ آهي. پاڻ کي ٿڌي گهڙي سان تشبيھه ڏيڻ جھڙا اصطالح بــه دليــل جي طــور تي پيــا

۽گهڙيندا ٻڌائيندا آهن. مطلب:

ڇڙي کي نه ڪو جنجهٽ نه ڪا ڳڻتي. 75.1۾ٿڌو گهڙو پاڻ کي ڇانو رکرائي. 75.2ڇڙي کي نڪا جهوري جهنگ جي، نڪا ثمر/ سمر سندي تات.75.3

ڌڪ لڳي هڪڙي کي، ته روئن ٻيا، .76اچن جي ٽيان ته ڳوڙها ڳاڙيندا وڃن. )ڳجهارت، پھاڪو(

. نارهيء هڪ ڳجهارت آهي، جنھن جي ڀڃڻي آهي؛ نار، کوهه جي مٿان چــاڙهبو آهي. نــار جي ڍينگي تي لــوٽين جي مالهــه ڦرنــدي آهي، جيڪــاــيرڻ الء ۾کوهه مان پاڻي ڪڍي نيسر اڇليندي آهي. جتان ڪسيء/ هود ويندو آهي. ڍينگي کي ڦ ۾

چڪر رکيل هوندو آهي، جنھن کي ڏاند ذريعي گهمائبو آهي. ۽ڌڪ ڏاند کي لڳندو آهي، جنھن ڪري چڪر مالھــه ڦرنــدي آهي چيچٽ ســان آواز ڪنــدي ۽

۽آهي. مالھه جي ڦرڻ سان ڀريل لوٽيون مٿي اينديون آهن پاڻي ڳاڙينديون وينديون آهن. مطلب:

۽ربط تعلق جو سلسلو جڙيل هوندو آهي ته هڪ جو اثر ٻئي تي ٻئي جــو ٽــئين تي پونــدو76.1 ۽آهي.

ڀيٽيو؛ بار گڏھ تي هينگي کوتي. 76.2

ڌڻ ته ڌڻي، نه ته وڪڻ کڻي، .77وار ته ڦڻي، نه ته ڪوڙاء کڻي )پھاڪو(

ــهڌڻ ۽؛ ٻڪرين يا رڍن جو ولر، ڌارڻ سولو پر سنڀالڻ ڏکيو آهي. ڇو جو رڍ ٻڪري ڪمزور ب۽ٿيندي آ طبعا پاڻھرتڙي به ٿيندي آهي. هر وقت سار سنڀال نه ڪبي ته ڌڻ رلي ويندو.

۽وار به ڦـڻي ڦوڪـاري سـان تــازا توانـا سـينگاريل رهن ٿــا. ٻي صـورت ٻڦي جـوئن جي ۾ ۽رهائشگاهه بڻجي وڃن ٿا .

مطلب: ۽ڌڻ ڌارجي ته ڌڻين جيان ٽھل به ڪجي. وار رکرائجن تـه ڦــڻي ڦوڪـارو سـينڌ سـرمو بــه77.1

ڪجي. ۽جيڪو هٻڇ ڪري سامان سڙو وٺي اچي پر صفائي سٿرائي ٽھل ٽڪور نه ڪـري تنھن کي77.2

مثال ڏئي ائين سمجهائبو آهي. کيتي، سر سيتي. 77.3

ڌوٻي ڌوئي، مالڪ روئي. )پھاڪو(.78 ڌوٻيء کي مزدوريء سان غرض آهي. ڪپڙن کي ڌوئي، فقط پنھنجي مزدوري کــري ڪــرڻ الء ٿو. جيترا گهڻا ڪپڙا ڏينھڪ نيڪال ڪندو، اوتري مزوري جڙندس. تنھن ڪري سندس ڪوششــاڦي تي زور ســان ۾اها هوندي آهي ته هڻ-وٺ ڪري، سٽي ڪٽي جلد پلد گهڻا ڪپڙا ڌوئان. پوء ٿ

ڳوٺاڻوڳڙ 26

۽پيو ڪپڙا سٽيندو، جنھن ڪـري اڻ جهـاالئو ڪــپڙا تـه لـيڙون لـيڙون ٿي وڃن پــر ڏاڍا چڱــيرڙا بـهچھڪن کان آجا نه رهن. نتيجتا ڪپڙي جي مالڪ الء، سواء روئڻ جي ڪو چارو ئي نٿو رهي.

مطلب: شيء جو قدر مالڪ کي ٿيندو آهي. 78.1

ڌيء وجهجي ڪکين، وڃي پوي لکين. )چوڻي(.79 ۾ڌيء، پرائو ڌڻ آهي، کيس هر حالت شينھن ڪلھي چاڙهڻو آهي. کيس ور شانائتو ڏجي ته۽جيئن سدائين الء سکي رهي والدين کي دعائون ڏيندي رهي. اڪــثر مـاڻھو، انھيء ڳولھــا سـوچ ۽

۾ويچار ئي، نياڻي ويھاري مٿو اڇو ڪري ڇڏيندا آهن. ۾ الء بھتر آهي ته سکيو ستابو گهر نه ملي ته ڪکائين گهر ڏئي بار الهجي مــالڪ نياڻي ۽ ۾

۽اميد رکجي. مالڪ جي مھربانيء سـان، پــير رکنــدي ئي گهــر خــير بــرڪت اينــدن لکن وارا ٿي ۾ويندا.

مطلب: ــڏجي79.1 ڌيء اٿارڻ الء ضروري ناهي ته لکن وارو نياڻو ملي ته اٿارجي. توڪل ڪري اٿاري ڇ

۽ اميد رکجي ته مالڪ ڀاڳ ڀلو ڪندس.)مٽي مائٽي( لوڻ جي ڏسي ڪجي، کنڊ جي ٿي پوندي. 79.2

ڏنو، ٻنو )چوڻي/پھاڪو(.80 جيڪي دان پڃ يا خير خيرات ڏجي ٿي سا آيل يــا اينــدڙ آفتن کي روڪڻ الء بنــد/ ٻنــڌ يــا ٻنــو

آهي. ۾بيماريء وغيره صدقو خيرات ڪرڻ سان صحت موٽي ملي ٿي. جــان جــو صــدقو ائين بــه

ڪڍندو رهجي. صدقو، رد بال آهي. مطلب:

جيڪي ڪڻا پوکڻا آهن سي هتي ئي پوکجن ته جيئن آخرت جو ڀلو ٿئي. 80.1ڏي ڪڻو، ملئي گهڻو. 80.2ڀيٽو؛ ايڪ ديوي، دس پاوي. 80.3

ڏي ڏالي، ملئي مالي )چوڻي(.81 دنيا جو ڪار وهنوار، ڏيڻ وٺڻ سان هلي ٿو. ٻين کي تحفا تحائف ڏبا ته اهي به نوازينــدا. ٻين

تي خرچ ڪبو ته اهي به خرچ ڪندا. سھوليتون ڏئي مراعتون حاصل ڪجن ٿيون. ۾آفيسرن وغيره رڪيل/ ڦاٿل ڪم به ڏني وتي کانسواء نه ٿا اڪالئجن. هڪ هٿ سان ڏئي،

ٻئي سان وٺجي ٿو. مطلب:

رشوت ڏيڻ سان، ناجائز مراعتون حاصل ڪرڻ واري الء، ائين مثال ڏئي سمجهائبو آهي. 81.1ڀيٽيو؛ ڏنو، ٻنو. 81.2

ڏي ڪڻو، ملئي گهڻو )چوڻي(.82ــا ــه دني ۽دنيا دارن جي سودي جيترو ڏبو، اوترو ملندو. مالڪ مھربان سان ڪيل واپار ڏه ۾ ۾۽ستر آخرت ملڻ جي اميد آهي ملن به ٿا. ڪڻو ڏجي ٿو ته بعضي خــرار بــه مليــو وڃن. ڪــڏهن ۾ ڪڏهن ته ڏيڻ جو ارادو ڪرڻ سان به ڪيچ ٿيو وڃن. ڇو جو هــو مــال کي نــه ٿــو ڏســي، بلڪ دل

۾ سان دنيا آخرت (Formula)کي ڏسي ٿو. جھڙيء دل/ نيت سان خيرات ڪبي، اهڙي ئي نيت ۽بدلو ملندو.

مطلب:

ڳوٺاڻوڳڙ 27

۾رب جي راهه خرچ ڪيل ڪڻي مان خرار ان جا ملي وڃن ٿا.82.1ڀيٽيو؛ ايڪ ديوي، دس پاوي. 82.2

ڏينھان پگهارو، راتيان پارو )ورجيس(.83۽چٽ جي موسم ڏينھن تکا راتيون ٿــڌيون ٿينــديون آهن. رات جــو پــارو ٿــڌ پونــدي آھي. ۽ ۾ ٻاهر سمهه ته سيء، اندر سمهه ته رگهه. اندر پکو هالء ته زڪـام، ٻــاهر سـوڙ لـٿي تــه بخــار آيــو. ڏينھن جو تکي اس تي ويتر طبيعت خراب ٿئي. يڪدم ٿــڌ وري يڪــدم گــرمي، طــبيعت کي لــوڏي

وجهنديون آهن. مطلب:

۽ان مند الء ائين چئبو آهي جنھن رات ٿڌي ڏينھن گرم ٿئي. 83.1 ۾ڦڳڻ ڦوسارو؛ راتيان پارو، ڏينھان پگهارو. )چوڻي(83.2

ڏينھن، شينھن )چوڻي(.84 ؛ جهنگ جو اهو دلير جانور آهي، جنھن کان مڙئي جــانور پيــا ڪـو کائينــدا آهن. ڏينھنشينھن

کي به شينھن سان مشــابھت آهي. ڏينھن ڏٺي جــو، بــزدل مــاڻھو بــه پيــو شــينھن وانگــر دلــير ٿيــوگهمندو آهي.

ــزدليء کيڏينھن ۽؛ روشنيء سان منور آهي، روشني حق سچ جو مظھر آهي. حق ســچ ب ۽۽دور ڪري دلير بڻائيندو آهي دليري، شينھن جو خاصو آهي.

مطلب: ۽مسافري وغيره تي رات جو ڪير به نه نڪرندو آهي ڏينھن جو نڪرڻ الء ائين دليل ڏيندو84.1

آهي؛ ڏينھن شينھن آ.

ذرڙي جونء، سڀ جي نھن )پھاڪو(.85۾؛ مٿي جي وارن رهندي وڌندي ويجهنـدي آهي. وار جي پـاڙ گهـر ڪـري پـئي رتجونء ۽ ۾

۽پيئندي آهي. جنھن جي وارن هوندي، تنھن جا نھن ته پيا ڳولھيندس ڦلھوڙيندس پر مٿي ويڙهڻ ۾ واري يا جونئن ڪڍڻ واري مائيء جي نھن کان ڪين بچي سگهندي. ڳــولھي ڳــولھي، ٻنھي آڱــوٺن

۾جي نھن آڻي ٺڪاء سان پئي ڀڃي ماريندس. مطلب:

آزاريندڙ شيء ڪيتري به ننڍي هجي، سڀڪو ڳولھي پيو ماريندس. جيئن وڇون، بال، نانگ، 85.1۽منگهڻ مڇر وغيره .

رات رهو، صبح پنڌ پئو. )ورجيسي جملو(.86 ۽جيڪي مسافر رات رهن وري صبح جــو پنــڌ پــون روڪڻ ســان بــه نــه رڪجن تن کي ائين چئبو آهي. اڻ سڌيء طرح چٿر اها هوندي آهي ته فقط پنھنجي رات گذاري جي غرض سان اچي ۽رهيا آهيو اسان جي ڪا سڪ ئي نه هيئو. جيڪڏهن اسان جي سڪ الهڻ آيا آهيو، سا ته نـه لـٿي

آهي. ڏينھن جي ڪچھريء سان سا لھندي. مطلب:

رات پنھنجي گذاري/ مطلب الء رهجي تــه صـبح جـو ميزبــان جي دل ونــدرائڻ الء ضـرور 86.1ترسجي. يڪدم مطلب ڪڍي نه ڀڄجي.

راجا جي گهر، موتين جو ڪال ؟ )پھاڪو(.87؛ موت، ڏڪر. ڪال ۽، ڪنھن عالئقي جو والي يا بادشاهه ٿينــدو آهي. وٽس مــڙني کــان ملڪيت سـون مينراجا

ڳوٺاڻوڳڙ 28

۾وڌيڪ هوندو آهي. ملڪ جا مڙئي نــه تــه بــه چڱي تعــداد مــوتي ســندس گهــر هونــدا آهن. اتي ۾موتين جو قحط ته ٿي ئي نه ٿو سگهي. اھا اڻ ٿيڻي ڳالهه آهي.

مطلب:اڻ ٿيڻي ڳالهه الء، حيرت وچان ائين مثال ڏئي پڇبو آهي. 87.1۽هٿ ڦاڙ گهڻ خرچائو ماڻھو، روڪڻ تي رد ڏئي اهو دليل ڏيندا آهن. 87.2 جيئن ڪير اوڌر نه ڏيندو آهي تــه ڍيڪ طــور کيس چئبــو آهي، ”اڌاري جي مــاء مــئي آهي87.3

۾ڇا؟“ اهڙيء طرح، ”راجا جي گهر به موتين جو ڪال پئجي سگهي ٿو ڇا؟“ چئبو آهي.

رام رام جپ، پرايون ڳنڍيون ڪپ )پھاڪو(.88۽؛ ساڌو سنت جپيندا آهن. نيت جا سچا خالص هوندا آهن. کين دنيا جي غــرض نــهرام رام ۽

هوندي آهي. دنيا کي تياڳي پيا هلندا آهن. جنھن سببان سمورا سندن عزت ڪندا آهن. دان پڃ بــهکين ڏيندا آهن.

کين بنا محنت/ معاوضي جي ملندو ڏسي ڪي ٻگهال ڀڳت به سـاڳيو روپ ڌرن ڪـري سـاڌو ٿي پوندا آهن. سندن نيت، پيٽ پوڄا ڪرڻ جي هوندي آهي. زبــان تي رام جــو نــام هونــدو اٿن پــر

۾نگھه مال هوندي اٿن. مطلب:

اللچي/ لوڀي ست پرشن الء، ائين مثال ڏئي سمجهايو ويندو آهي.88.1ڀيٽيو؛ رام رام جپنا، پرايا مال اپنا .88.2

رام رام جپنا، پرايا مال اپنا )پھاڪو(.89جيڪي رام جو نام، ماڻھن جي ڏيکاء الء جپين ٿا، سي رڳو ٻين کي نه پر پاڻ کي به ٺڳين ٿا.

مطلب:خبيث روحن الء، جيڪي مالڪ جو نالو وٺي ٺڳي ڪن ٿا، ائين مثال ڏبو آهي. 89.1۾منھن مالن، اندر ابليس. 89.2 ۾ڀيٽيو؛ اکيون چور جھڙيون، منھن مور جھڙو. 89.3

رن! پٽيانء ڪن! )تڪبند جملو(.90 ڪنھن ننــڍيء ٻــارڙيء کي، الڏ ڪــوڏ وچــان، اڳ وٺي ڪــا ڳالهــه پڇڻ جي انــداز ســان، ائين

۽دڙڪي جو دڙڪو مھميز جي مھميز ڏبي آهي. ۾ڪن حالتن ڪنھن اڌڙوٽ عورت کي بــه ڪي هجائتــا وڏڙا مــرد مــائٽ ائين هوشــيار ڪنــدا

آهن. مطلب:

هن تڪبند جملي مان سواء ڪن مھٽ ڪرڻ جي، ٻيو ڪو مفھوم نه ورتو ويندو آهي. 90.1ڀيٽيو؛ بک! ملندء وڏا سک!90.2

رن ڪراڙي، ملي مساڳ )ورجيس(.91 ۽؛ ڏنــدڻ جي جــاء تي، ڏنــدن کي اڇــو ڪــرڻ الء ملبــو آهي. ان ســان ڏنــد اڇــا چپمســاڳ

۾ڪارسرا ڳاڙها ٿي پونــدا آهن. اکين پاتــل ســرمي جي ڪــاري ريھــه ســان اکيــون ڪڪڙيــون ٿي پونديون آهن. مساڳ جي ڪــارڙي ڳــاڙهي لڪــير ســان چپ بــه پرڪشــش ٿي پونــدا آهن. جيڪي

ڪنھن جوانڙيء جي مک تي ته مور ٺھندا آهن پر ڪراڙي ٻوٿ تي بلڪل بڇڙا لڳندا آهن. مطلب:

۽ڪــراڙي، مســاڳ ملڻ ســان نــه جــوان ٿي ســگهي ٿي نــه ئي منجهس ڪشــش پيــدا ٿي91.1۾سگهي ٿي. نه وري پيريء ساڻس ڪير پرڻبو.

ڳوٺاڻوڳڙ 29

جنھن جي شڪل شيشا ڀڃي، سو جيڪڏهن سورنھن سينگار ڪــري تــه کيس انھيء مثــال91.2سان ٽوڪبو آهي.

رهي، نه سھي )ورجيس(.92۽؛ جيسي، جوڙ جس، هم منصب هم نسب. رهي سھي

۽ماڻھو هميشه هم پيشه سان دوستي رکندو آهي. هم منصــب ســان اٿنــدو ويھنــدو آهي هممنصب سان رشتيداري ڪندو آهي.

۽جيڪڏهن ڪو نه دوست هجي نه جيسي هجي، پوء به پيو تعلقات الء واجهه وجهي ته ڪير به ڏانھنس ڌيان نه ڏيندو. جيڪڏهن پوء به نه مڙي ته کيس چوندا آهن، ”تون اسان جو نه رهي نه

سھي، پوء ڇو ٿو پويان لڇ لڇ ڪرين.“ مطلب:

۽نه هم منصب نه هم نسب )هئڻ(. 92.1

موڙي ؛ جتي رکي اتي پوري )چوڻي(.93Cost Capital؛ رقم، موڙي

پھرين ڳالهه ته زالون، ٻاهر وڃي نوڪري ڪري ڪمائين ڪونه ٿيــون، جــو وٽن مــوڙي جمــع ٿئي. جيڪڏهن ٻاهر وڃي به ڪمائين يا مڙس جي ڪمائيء مان ميڙا چونڊي ڪن به تــه ڪيــڏانھن۾ڪن! يا وري به مڙس کي ڏين يا وڃي پيڪن سانڍين. پيڪاڻي گهر به گهــرج تــه آهي ئي آهي. ۾ جتان موٽائڻ به سولو نــاهي. وڏي واڪ گهــري نــه ٿي ســگهي، ڇــو جــو مــڙس کــان لڪــائي رکي اٿائين. واڪو ٿي ڪري ته مــڙس وٽ ٿي پت وائکي ٿــئيس؛ ”کيســا ڪــتري مــڙس جــا، گهــر ڀــري

پيڪن جا!“مطلب:

ويچارين عورتن جي موڙي، هتي هتي لڪائڻ سان به نه ٿي لڪي.93.1

زبان آهي ننڍڙي، پر وه جي ڳنڍڙي. )چوڻي(.94 زبان، ذرڙي ماس مان جڙيل آهي. منجهانئس االئي ڇا ڇا ٿو ڳالھائجي. مٺو ڳالھــائي مــاڻھن

کي موهي وجهجي ٿو. اگرو ڳالھائي مائٽن کي به ڪڪ ڪري وجهجي ٿو. مٺڙي زبان سان، دشمن جي دل به کٽي سگهجي ٿي. زهريلي زبان سان، دل گهريا دوست

۽ من گهريا مشتاق به ڦٽائي ڇڏجن ٿا. اها ئي عزت ڪرائي، اها ئي خوار ڪرائي. مطلب:

زبان تي ڪنٽرول رکڻ ضروري آهي.94.1زبان نه ڄاڻ ننڍڙي، اٿئي وه جي ڳنڍڙي. 94.2جونء آهي ننڍڙي، پر چڱن/ وڏن جا ٿي پٽڪا لھرائي. 94.3زبان چم جي، ڪنھن نه ڪم جي. 94.4۾اها ئي زبان ڇانء ويھاري، اها ئي زبان اس ويھاري. 94.5 ۾

سانوڻ جو ستو، نه ڪانء نه ڪتو. )چوڻي(.95 سنبت سال جو مھينو سانوڻ؛ عيسوي سال جي جوالء جي اڌ کان شروع ٿي آگسٽ جي اڌــدي ــوري ٿين ۾ پورو ٿيندو آهي. سانوڻ مھيني جي ختم ٿيڻ سان، سانوڻيء جي يا گرمين جي حد پ

۾آهي. سارين جا رونبا جوئر جي پوکائي، سانوڻ جي مھيني ٿيندي آهي. ۽، جيڪڏهن هاري نڪمو ٿي ستو پيو هوندو ته فصل پوکڻ جــو وقت هٿ ۾سانوڻ جي مھيني ، فصل لھڻ وقت، سندس حالت ڪـتي ڪـانء کـان بـه پـري ۽مان نڪري ويندس. اهڙي صورت ۾ ۽هوندي. ڇو جو ڪتي ڪانء کي لوه/ سٽ ڏيڻ سان ڪجهه نه ڪجهه تــه ڦٻنــدو آهي پــر هن کي

اهو به نه ڦٻندو.

ڳوٺاڻوڳڙ 30

مطلب: ۾سانوڻ سستي ڪرڻ نه گهرجي. 95.1

سج کٽي، يا ٻج کٽي )ورجيس(.96 ۾ڏينھن جو مداء، صبح کان شروع ٿي شام تائين پورو ٿئي ٿو. هڪــڙي هــاريء کي زمين ٻجــه ۽پوکڻو هجي ته الزمي طرح ڏينھن جو پوکيندو. اورچ محنتي هاري، صبح مردان جو االتوهار )الل تو آهر( ڪري هلي بيھندو آهي، تيستائين ٻنيء مان ٻاهر نه نڪرندو آهي، جيستائين ٻج ڇــٽي پــورو

نه ڪري يا سج لھي نه وڃيس. مطلب:

۽زبان جي پڪي محنت کان لنوائيندڙ الء ائين مثال ڏبو آهي؛ ”فالڻو ڪم جــو شــينھن آهي.96.1تيستائين پيو هلندو آهي، جيستائين يا ٻج کٽيس يا سج کٽيس.“

هل هالن، اڻ ٿڪ محنت. 96.2

سج لٿو، ڇوڪر ڊٿو )چوڻي(.97؛ سمھي پيو. ڊٿو

۾ڇوڪر/ ٻار کي سارو ڏينھن راند هڄڻ کان سواء ڪو ڪم ڪــار ڪــونھي. ســج لــٿي اونــده۾ٿيڻ سان، سندس راند به پوري ٿيندي. ٿڪ به محسوس ڪندو. ٻاهر اونــده نڪــرڻ بــه ڀــؤ پيــو ۾ محسوس ڪندو. هاڻي کيس سمھڻ کــان ســواء ٻيــو چــارو ڪــونھي. وڏن وانگــر کيس، ڏينھن جي ۽ڪيل ڪمن جو حساب، سوچ ويچار وچور ٺاهڻي ناهي. تنھنڪــري ڪــرڻ شــرط، کيس ننــڊ کــنيو

وڃي.مطلب:

ٻار کي رات جو، سواء ننڊ ڪرڻ جي، ٻيو ڪم آهي ئي ڪونه. 97.1 سssssچي ڳالهssssه سssssونٽي جي، ٻssssيڙي ٻssssڏي کssssوٽي جي..98

)چوڻي/پھاڪو( مڃرائڻ الء آسمان مان چار ڪتاب لٿا. ماڻھن جي شيطانن، انھن کي پڙهي ايترو نــه مڃيــو،

جيترو وري مٿان لٿل ڏنڊي کي سچو سمجهي ايمان آندائون.، ۾ويد پڙھڻ، فلسفا منطق جھاڙڻ، قسم قرآن کڻڻ سان به ڪــير نــه مڃي تــه کيس آخــر ۽ــبرن کي موچڙي سان سمجهائجي. ڇو جو موچڙو، ڪنھن جو مـنھن نه ڏسندو آهي. چڱن ڀلن معتــيڙيء ٻــڏل ٺيڪ ڪري ڇڏيندو آهي. ائين سچ به سوٽي جي مثل آهي. کوٽي ماڻھوء کي ســدائين ٻ

وانگر نقصان ئي رسندو آهي. مطلب:

سچي ڳالهه سونٽي سان ئي معلوم ٿيندي آهي. 98.1سڌي ڳالهه سوٽي جي، ٻيڙي ٻڏي کوٽي جي. 98.2 ٻــڏي جھــڙيسچي جي ڳالهه، سوٽي وانگر سڌي هوندي آهي. کــوٽي جي ڳالهــه، ٻــيڙي98.3

هوندي آهي.۽سخي شوم جو ليکو، ٻارهين مھيني ساڳيو. )چوڻي/پھاڪو(.99

۽سخي، مالڪ جي مرهمت ڪيل ملڪيت مان، جان اوالد تي، مٽن دوستن مٿان خرچ ڪن ۽، ســمورا ســندس ملڪيت جي حفــاظت ڪن ٿــا وڌڻ/ محفــوظ رهڻ الء دل ۽ٿا. جنھنڪري موٽ ۾ ۾سان دعائون گهرن ٿا. جنھن سبب سندس مال بــرڪت پــوي ٿي. ســخيء جي ســخاوت ســبب،

مالڪ به مٿس مھربان رهي ٿو. جنھن سببان سندس ڪمائيء جا دروازا مٿس کولي ٿو. بخيل يا ڪنجوس، مولى جي طرفان عنايت ڪيل مال، ٻين تي ٺھيو پر پاڻ تي به خرچ نه ٿو۾ڪري. هوس وڃي ٿو گڏ ڪندو. ٻين جون دليون ڏانھنس ٺريل نه هونــديون آهن. مــال بــرڪت ۾

ڳوٺاڻوڳڙ 31

نه پوندي اٿس. چور چڪار به سندس مال کي پيو تاڙيندو آهي. ٻارھن مھينن جي ليکي تي خبر پوندي ته ٻنھي جو حساب ڪتاب هڪجھڙو هوندو.

مطلب: سخيء جو مال، برڪت پوڻ ســبب، ڪنجــوس جــو مــال بي برڪتــو هئڻ ســبب، ســال تي99.1

۾ليکي هڪ-ڪرو هوندو آهي. ۽سخي الله جو دوست بخيل الله جو دشمن آهي.99.2

سssssگهرا کssssائن ٻssssوڙ پاله، وانssssڍن جssssو هڪ واهي اللssssه..100)چوڻي/پھاڪو(

۽؛ پرڻيل ٻارن ٻچن وارو. سگهرو؛ اڻ پرڻيل، ڇڙهو ڇانڊ، ٽوهيو. وانڍو

۽شادي شده ماڻھوء کي ٻچن الء هٿ پير هڻڻو پوي ٿو سندس گهر واريء کي ٻچن جي پيٽقوت الء رڌپچاء ڪرڻو پوي ٿو. نتيجي طور کيس به رڌل ٻوڙ پالء مان ڀاڱو مليو وڃي.

ڇڙهي ڇانڊ جو ته جهڳو ئي جدا آهي. نه کيس زال نه زنب، نه ٻار نه ٻچا. ڪمائي ته ڪنھنالء، رکي ته ڪنھن الء. کيس پن جو ٽڪر مليو، نه مليي جھڙو، سندس گذر ٿي ويو.

مطلب: ۾گڏجي رهڻ واري کي کائڻ الء ملي ٿو، اڪيلي رهڻ وارو ٻاٿن آهي.100.1ڇڙهن جو جھان ئي ڪونھي. 100.2

سڳو ٽٽو، ساه ڇٽي. )چوڻي(.101؛ مالھا، تسبيح وغيره. ساه

ــه مالھــا/ مالھــه/ ۾مالھا موتي/ مڻيا، سڳي جي ذريعي پوتل هوندا آهن. سڳو سالمت آهي تساه به سالمت آهي. سڳو ٽٽو ته ساه به ڇٽي.

زندگيء جي تند به ساه سان سري ٿي پئي. جڏهن حياتيء جو سڳو ٽٽندو تــه هيء جــان بــهختم ٿي ويندي.

مطلب: حياتيء جو چرخو، دم جو محتاج آهي. دم نڪتو، آدم جھان مان نڪتو. 101.1ڀيٽيو؛ موت نه پڇي مائٽي، نه پڇي تٿ نه تاريخ. 101.2

سنڀاريندي سار، وڏي ٿئيس ڄمار. )تڪبند جملو(.102 ۾ڪڏهن ڪڏهن اهڙا به اتفاق ٿيا آهن جو ڪچھــريء ڪنھن مــاڻھوء جي ســنڀار هلنــدي آهي پئي ته اهو بــه اچي مٿــان پھچنــدو آهي. انھيء اتفــاق تي گهڻن کي حــيرت ٿينــدي آهي. جيڪــڏهن ۽سندس ذڪر، خير وارو هوندو ته سندس اچڻ به برڪت وارو ڀانئينــدا چونــدا؛ ”عمــر وڏي اٿــئي! هاڻي تنھنجو ذڪر ڪيوسين ته هاڻي تون اچي وئين!“ ڪي عورتــون اخالقي طــرح چونــديون آهن؛

”سنڀاريندي سار، وڏي ٿئيس ڄمار“. ۾ان جي برعڪس ڪنھن جي گال هلي اهــو مٿــان اچي ڪــڙڪي تــه پــوء مــڙني کسرپســر ۽ ۽پئجي ويندي. ڏاڍو مڙس هوندو ته ڳالهه دٻجي ويندي موضوع مٽجي ويندو. جيڪڏهن هيڻو مڙس

هوندو ته چوندس؛ ”سنڀاريندي سار، اچي ته ٺوڪي ڪڍوس مار“. مطلب:

چڱي جي چڱي ڳالھ ھلي ته سڀڪو چڱو چويس.102.1 ”Think of devil, devil is here“۾انگريزيء نڀاڳي ماڻھوء الء چوندا آهن؛ 102.2سنجها ٽري، جوت ٻري. )چوڻي/ پھاڪو(.103

؛ سج لٿو، شام ٿي.سنجها

ڳوٺاڻوڳڙ 32

؛ بتي، روشني. جوت شام جو، سج لھڻ کان پوء، اونده شروع ٿيندي آهي. مــاڻھو ســج لھڻ شــرط، هنــڌ ڀــيڙو نــه ۾ٿيندو آهي. بلڪ ڏينھن جا رهيل کھيل ڪم يا مؤخر ڪيــل منصــوبن هٿ وجهنــدو آهي. ان ڪــري

کيس روشنيء جي ضرورت پوندي آهي، جنھن الء بتي ٻاريندو آهي. مطلب:

اوندهه کي تڙڻ الء، روشني ڪرڻي پوندي آهي. 103.1۽سنجها جي ويل ٽري، رات جي راڻي راڄ ڪري ته گهر گهر پيل ڏيئي تيــل وٽ103.2 ۾ ۾

پوي.سنڌ سڌي آهي موچڙي سان. )پھاڪو(.104

۾آڳاٽي دور هيء خطو ٻن حصن، هند سنڌ ورهايل هيو. ڳوٺ جي ماڻھن الء سنڌ ئي ڄڻ ۽ ۾ پوري ڌرتي هئي. تنھنڪري ساري مخلوق جو مثال، پوري سنڌ سان ڏيندي چوندا هيا: ”سنڌ سڌي

آهي کـلي سان“. ، مرونء کي ماڻھو ڪيو ڇڏي. ڪتابن جي نصيحت ايـترو اثــر نـه ڪنـدي آهي، جيـتروموچڙو

ڏنڊي جي. مطلب:

ڏنڊي سان، گهڻا معامال سڌا ٿين ٿا. 104.1سنڌ، کلي سان سڌي آهي. 104.2کڻ کلو، ٿيئي ڀل.104.3ڀيٽيو؛ کلو لڳو، هٺ ڀڳو. 104.4. )پھاڪو(.105 ۾سوڙ جو جهيڙو، سوڙ

سوڙ جي اندر، جيڪي ٻيلھه سمھندا، سي ئي جهيڙا ڪندا. خاص طور تي هڪ ئي سوڙ جيــوڙ اندر، زال مڙس ئي سمھندا آهن. عورتن جي عادت آهي ته مڙسن سان مطالبا گهڻو ڪري س جي اندر لڪي ڪنديون آهن. سوڙ جي اندر پيا روساما پرچاء يا ســرچاء هلنــدا اٿن. صــبح جــو اٿڻ۽کانپوء، ماڻھن آڏو ساڳيي جا ساڳيا ئي هوندا آهن. سندن جهيڙو سرچاء، نه تو ڏٺو نه مون ڏٺو.

مطلب: ــاملو105.1 ۾جنھن سان به معاملو رکجي، ان سان ڪنڊ سنڊ نباهي ڇڏجي. ٻين تائين مع

نه پھچائجي. ۾جڳ کالئڻ کان بھتر آهي ته معاملن جي، گهر ئي ڇيني نبيري ڪري ڇڏجي. 105.2

سؤ ڏهون قلم الڳو، چور ڇٽا ڀاڳيا قابو. )چوڻي(.106 هوندا آهن، جيڪي هڪ دفعو سوچي سمجهي رکيا(article)پوليس وٽ الڳو ڪرڻ الء قلم

۾ويا آهن. جھڙي قسم جو ڏوهه هونــدو، اهــڙي قســم جــو قلم الڳــو ٿينــدو. قائــدن قــانونن ڪي ۽ ۽پيچيدگيون گهرگهالئيون اهڙيون هونديون آهن جــو وار برابــر ٿيــل غلطيء ســببان ڏوهــاري ڇــٽي

۽ويندا آهن بي ڏوهي ٻڌجي ويندا آهن. چور بدران چاڪي سڪ هوندا آهن. مطلب:

۾ ڪافي گنجائش آهي. ٻئي ڌريون هڪٻئي مٿان ڪري سگهن ٿيون.110قلم نمبر:106.1۾نتيجي ٻئي ساڳئي ڏوهه تحت، ساڳئي الڪپ گــڏ ٻــڌجي ســگهن ٿــا. اثــر رســوخ هالئي ۾

چور ته ڇٽي ويندا آهن، پر ڀاڳيا واڙيا پيا هوندا آهن.

سيري جي سڏ تي، ٻه ٻه کنيائون ٻار، .107، هڪڙي کي ڏنائون مار، ۾هڪڙي کي گپايائون گپ

جڏهن پئي سيري جي سsنڀار، تssڏهن بsه ٻsه ٻsه چپssاٽون ٻsار کي.

ڳوٺاڻوڳڙ 33

)چٿر، چوڻي(.ــا ۽جيڪي ماڻھو، کاڌي جي دعوت تي ويلو ٽارڻ سنگت تي ٿورو ٿڦڻ الء، هڪ بــدران ٽي ڄڻ ۽گڏجي پھچندا آهن ڀت کائي هڪ جو پاهت لکائيندا آهن، اھڙن مــاڻھن الء، ائين مثــال ڏئي، ٽــوڪ

ٺاهبي آهي. مطلب:

قربائتي ڪوٺ تي، ٻارن جي ٽرڪ ڀري پھچڻ وارن الء ٽوڪ طور ائين آڌر ڀاء ڪبي107.1آهي.

صالحين، شينھن ٻجهن. )چوڻي(.108 ۾دنيا جي اندر هر ڪم، اڪيلي سر ٿيڻ کان مشــڪل آهي. ڪنھن ڪم زور ڏيــارڻ جي مــدد۾کپي. ڪنھن ڪم پئسي جي مدد کپي. ڪنھن ڪم ڪنھن شيء جي مدد کــپي. حــتى ڪــه اهــڙا ۾ ۾ڪم به آهن، جن تجربي جي اڻاٺ سبب صالح جي ضرورت پڻ پونــدي آهي. بنـا صـالح مشــوري

۽جي، جيڪو ڪم ڪبو، سو اڌ رهجي ويندو نقصان پڻ برداشت ڪرڻو پوندو. ۾۽هر ڪم آزمودگار تجربيڪار، وڏڙي استاد کان صــالح وٺڻ ضــروري آهي. صــالح نــه وٺڻ ۽ ۾

وارو، سور وڏا سھندو آهي. مطلب:

ــان108.1 هڪ صالح ٿيڻ سان، شينھن ٻڌڻ جھڙا ڏکيا ڪم به ڪري سگهجن ٿا. بلڪ ان کڏکيا ڪم به ڪري سگهجن ٿا.

عقل بنا عذاب، گهڻا پسندينء جندڙي. )پھاڪو(.109 ۽دنيا جو ڪار وهنــوار هالئڻ الء پئسـي، طـاقت وقت جي ضـرورت آهي. انھن مــان بــه ڪم ۽تڏهن اڪلي سگهي ٿو، جــڏهن عقــل هجي. بنــا عقــل جي نــه طــاقت ڪم جي آهي نــه ئي وري

۽پئسو. بي عقل وٽ آيل پئسو طاقت به جنجال/وبال ثابت ٿيا آهن. مطلب:

۾عقل بنا ٿوري ڪم به گپجي پئبو آهي. عقل سان ڏکيا ڪم به سـر ڪــري ســگهبا109.1آهن.

ڀيٽيو: هنر واري جي گهڙي، بي هنر جي ڄمار. 109.2

غريبن جي مڏي، ٻه رليون ٽين تڏي. )پھاڪو(.110 مسڪين ماڻھن کي مال ملڪيت نه هئڻ برابر هوندي آهي. آفت آئي يا باهه لڳي ته نقصــان ۽به ٿورو ٿيندو اٿن. زلزلن آپدائن جي پريشاني، مال ملڪيت وارن کي گهڻي هونــدي آهي. غــريبن

ــاييکي نه ھوندي آھي. انھن ال هيڏانھن ٻوڏ آئي ناهي، هيڏانھن ٽپڙ/آٿر ڪلھي تي رکيا ناهن. وتفقير اهڙي موقعي الء چيو هيو؛ ”سڃائي به ڪڏهن ڪڏهن ڪم اچي ويندي آهي.“

مطلب: ۽چور باه، آفت ٻوڏ جو ڀؤ، هوند واري کي ججهو هوندو آهي.110.1 ۽۾غريب کي نه چور جو ڀؤ نه باهه جو، جتي ويٺو اتي جنگل منگل.110.2ڍڳو نه ڍور، ڇا ڪاهيندو چور؟110.3ڪارو، رام کي پيارو. )چوڻي(.111

ــا آهن. کيس خلقيــل ســمورا ماڻھن جا رنگ روپ، پاڪ پروردگار پنھنجي سشيت سان جوڙي ۽ٻانھا هڪجھڙا پيارا آهن. وٽس مقبوليت عام، عمل نيت کي آهي. رنگ روپ جي ناهي. جيئن ماء کي پنھنجو ڪارڙو پٽ مڙني ٻارن کان پيارو لڳندو آهي، تيئن مالڪ کي بــه رنـگ جــا ڪــارڙا وڌيڪ

پيارڙا هوندا آهن.

ڳوٺاڻوڳڙ 34

مطلب: ۾ڪاري رنگ واري کي احساس محروميء پوڻ نه گهرجي. 111.1 ۾ڳوٺن ڪي مـائرون ڪــارڙن ٻــارن جي دل رکڻ الء اڃـا بــه وڌائي چونـديون آهن؛111.2

”ڪارو، رب جو پيارو. اڇو، ڪڪڙ جو پڇو.“ڪارو ڪاري؛ هڻ ڪھاڙي. )چوڻي(.112

۽؛ عزت خاطر قتل ڪرڻ، غيرت عورت مرد کي مارڻ. ڪارو ڪاري .Honour Killing۾؛ ختم ڪرڻ. ڪھاڙي هڻڻ

ڪارو ڪاريء جي رســم، غــير شــرعي رســم آهي. جنھن منجهــان اڳــتي هلي ڪيــتريون ئيــون ، عزت/غيرت جو رنگ ڏئي به ٻه جانيون ضايع ڪي ۾برايون جنم وٺن ٿيون. ڪڏهن ڪڏهن اللچ ۽وڃن ٿيون. انھيء فعل کان بھتر آهي ته قانون االهيء تي عمل ڪجي پنھنجي افترائي قانون تي

ڪاربند ٿيڻ کان پرهيز ڪجي. مطلب:

ڪارو ڪاريء جي رسم کي ئي ڪھاڙي هڻي ڇڏجي. 112.1غلط روايتون ختم ڪرڻ گهرجن. 112.2

ڪاڻو پٽ، کاٽائو ڀلو )پھاڪو(.113 هر ڪنھن کي کٽي ڪمائي وڻندي آهي. زال کي مڙس تــڏهن وڻنــدو، جــڏهن ڪمــائي اينــدو. اهڙيء طرح والـدين بــه ان پٽ سـان وڌيڪ پيــار ڪنـدا آهن، جيڪــو کــٽي ڪمــائي اچي، پــوء ڀلي

منجهس جسماني عيب ئي هجن. ۽ان جي برعڪس سھڻو سيبتو پٽ، نکمڻو ٿيو گهر ويٺو هونــدو ڪــک ڀڃي ٻيڻــو نــه ڪنــدو، ۾

ٻين کي ته ٺھيو پر والدين کي به پتي تي ڪونه پيو پوندو.مطلب:کاٽو پٽ، ڪاڻو به ڀلو. 113.1پٽ آنديء وارو، زال لڌيء واري وڻندا آهن. 113.2

، سنڪٽ ڀي گهڻا. )پھاڪو(.114 ۾ڪاڻيء جي وهانء ۽جنھن کي جسماني عيب آهي، سو سڀڪنھن جي نظر جلدي اچي وينــدو آهي ســڃاتو بــه ۾)ان عيب سان ويندو آهي. جيئن منڊو يا انڌو، ڪاڻو يا ٽنڊو. ڇو جو ان عيب وارا، هونــدا بــه ورلي

Rare).آهن، تنھن ڪري جهٽ سڃاپجي پوندا آهن. ان عيب سبب کين ســڃاڻندو بــه ســڀڪو آهي سندن هر ڪم، ڪڌو يا سڌو، جلد وائرجي ويندو آهي.

۾؛ ڇيڏڪ نخرا هرهڪ جي وهانء پوندا آهن پر پڌرا ڪاڻيء جي وهانء ٿيندا آهن.سنگهٽ ۾مطلب:

عيبدار جا ٻيا عيب به جلد وائرجي پڌر پوندا آهن. 114.1114.2 . ۾جيڪا لڳي لٽ، سا ڪاڻي اک ڏٻريء تي مڇر به گهڻا.114.3۾ڏکندڙ آڱر، هر ڪم پئي ڏکندي آهي. 114.4

ڪڪڙ ڪورين جو، نانء وڏيري جو. )ورجيس(.115 اصول اهو آهي ته خير خيرات يا محنت جيڪو ڪري ته نانء/ نــام نــاموس/نيڪنــامي بــه ان۽جي ٿئي. ڪن حالتن محنت مشقت قرباني ننڍا ڪمزور ڪندا آهن پر نالو وري وڏن جو ٿيندو ۽ ۾ــاميء آهي. جيئن ڪم ڪالرڪ ڪندا آهن، نالو آفيسر جو ڳائبو آهي. اهڙي نا انصــافيء واري نيڪن

الء، ائين مثال ڏئي سمجهائبو آهي. مطلب:

ڳوٺاڻوڳڙ 35

وڙهن سپاهي، نالو صوبيدار جو ٿئي. )پھاڪو(115.1محنت هڪڙن جي، معاوضو ملي ٻين کي. )ورجيس(115.2ڪڪڙ ڪورين جو، نانء وري وڏيري جو ٿئي. )پھاڪو(115.3ٽڪا گهوٽ پيء جا، شابس مـکيء کي. 115.4ٻري تيل، کامي وٽ، واه ڙي ڏيا واه. 115.5

ڪم کپي، چم نه کپي )چوڻي(.116؛ سھوليت ميسر اچڻ، تڪليف دور ڪرڻ. ڪم کپڻ؛ سھڻو هجڻ، اڇيء چمڙيء وارو هجڻ.چم کپڻ

سھڻي شيء، هر ڪنھن کي وڻنـدي آهي. جــڏهن تــه سـھڻو ڪم، ان کـان وڌيڪ وڻنــدو آهي.ــندس ۾نوڪر، اوالد جي ڀيٽ ڪم سبب، وڌيڪ پسند پوندو آهي. سندس اڇي يا ڪاري چمڙي، س ۽ڪم واري محنت تي اثر انداز نه ٿينــدي آهي. محنت ڪــاري چمــڙيء وارو ڪــري اڇيء چمــڙيء

وارو نه ڪري ته پسنديدگيء جي لحاظ کان محنت واري جو قدر وڌيڪ ڪيو ويندو آهي.مطلب:

۽ظاهري سونھن کان، اندر جي سونھن محنت وڌيڪ وڻندڙ آهي.116.1هر ڪنھن کي وهڻيء جا وهٽ وڻندا آهن. 116.2ڪم کپڻ، چم نه کپڻ )ورجيس( . 116.3هرڪو ڪم پرين آهي، چم پرين ڪير به ناهي )چوڻي(.116.4ڏسڻ جا سھڻا ٽوه، پٽن تي پيا آهن. 116.5

ڪنواري بادشاهي، مڱڻي پئي ڦاهي،.117پرڻي کان پوء، ٿي چلهه جو واهي. )چوڻي(

۾نوجوان ڇوڪري، پرڻي کان اڳ پيڪن ڄڻ راڄ ڪندڙ آهي. پيء جي ڪمائيء تي بادشــاهه ۾بڻي ويٺي آهي. مڱجڻ سان، نڪ ناڪيلي پويس ٿي. ڳالھــائڻ ٻولھــائڻ جي حســاب سـان ڦاسـي پوي ٿي. جڏهن پرڻجي مڙس جي گهر اچي ٿي، پوء سڄو ڏينھن گهر جي ڀتين اندر رهڻو پويس ٿو

۽ ماني ٽڪي ڪرڻ الء چلھه جو چوڪيدار بڻجي ويھڻو پويس ٿو. مطلب:

پرڻي کان اڳي ماڻھو آزاد آهي، مڱڻي کان پوء محتاط رهڻو ٿــو پــوي. شــاديء کــان117.1پوء ته رڳو ٻيلپا آهن.

ڀيٽيو؛ مڙس مڱيو ته سنگت کان ويــو، جـوان پرڻيـو تـه مٽن مـائٽن کـان ويـو، ٻــڍي117.2ڄايس ٻار ته پاڻ کان ويو.

ڪنو سھندو، ڏنو نه سھندو )ورجيس(.118۾هڪڙو ڪتو، گابن جي ڪونر ويھي رهيو. ڳئون آيون ته کين ڏاڙهڻ لڳــو. جــڏهن تــه آهــر ۾

ــابن کي ۽پيل ڪـتر، سندس کائڻ جي به نه هئي. منجهس گهڻي دير ويھي، ڪني ڪري ڇڏيائين گ(. هيء ڳالهه ايسپ جي آکاڻين تان کنيل آهيڏنو نه سٺائين. )

مطلب: جيڪا شيء پنھنجي ڪم جي نه هجي، سا ٻين گهرجائن کان نه لڪائجي. 118.1ڪنو سھڻ، ڏنو نه سھڻ. 118.2مئي سھائڻ، ڏني نه سھائڻ.118.3اڇلي سھائڻ، ڏني نه سھائڻ. 118.4

کاء ساڳ، لڳئي ڀاڳ. )چوڻي(.119

ڳوٺاڻوڳڙ 36

۽ساڳ سادو غريباڻو کاڌو آهي، جيڪو سرنھن جي پنن مان جڙنــدو آهي. مٿس، ٻين ڀــاڄين/ــدا آهن. ســاڳ ۾سبزين جي ڀيٽ گهٽ خرچ اچي ٿو. ٻھراڙيء ته غريب ماڻھو، ساڳ مفت پٽين ۾ ۾ پٽڻ سان، سرنھن جو تيلو زور وٺندو آهي. تنھن ڪري مالڪ/ هــاري پڻ چاهينــدو آهي تــه ســندس

۽سرنھن مان ڪو ڀلي ساڳ پٽي وڃي. سادي سستي کاڌي کائڻ سان بچت ڀاڳ ورندو آهي. ۽مطلب:

سادو کائجي، سادو پھرجي. 119.1سادو کاڌو، صحت جي صندوقڙي آهي.119.2دال، ٻچن پال.119.3

کائڻ الء کرو، ڪمائڻ الء ٻرو. )ورجيس(.120 ٽوٽي/ سست ماڻھو ڪم کـان لھرائينـدو آهي. کــائڻ وقت سـڀني کــان اڳي ڪن ڪــڍيو ويٺــو

هوندو آهي. اهڙي کائڻ جي خچري/ ڳوٿري کي، ائين مثال ڏيئي ٽوڪ/ چٿر ڪبي آهي. مطلب:

کائڻ مھل کڙو تڙو، ڪم مھل ٽيئڙ تپ. 120.1120.2 . ۾کائڻ مھل گڏ، سمھڻ مھل مسيت ڀيٽيو؛ کائڻ وير مڙس، هاج وير ڇوڪر. 120.3

کڏ ٽپين، اڏ نه ٽپين )ورجيس(.121 ۽جيڪي هونء وڏا ڦاها پيا ڦڪين وقت تي خسيس ڪم الء به ڀولڙيء جھــڙي شــڪل ٺــاهي

ويھن، تن ماڻھن الء ائين مثال ڏيئي ٽوڪ هڻبي آهي. مطلب:

وقت تي جيڪو ڌڪ پٽي، تنھن کي ائين ٽوڪبو آهي. 121.1ڀيٽيو؛ آهي ٽپين، کاهي نه ٽپين. 121.2

کلو لڳو، هٺ ڀڳو. )چوڻي(.122؛ موچڙو لڳڻ. کلو لڳڻ

؛ وڏائي يا تڪبر ڪرڻ.هٺ ڪرڻ؛ ڪنڌ ڀڄڻ، تڪبر ڪرڻ. هٺ ڀڄڻ

۾ڪن ماڻھن کي ائين ئي ڪنڌ ڪلي من مڳي هوندي آهي. پيا غريب غربي سان مٿامونا ۽ ۾۽ ٿانا ٿونا هڻندا آهن. جڏهن کين ڪو ڏاڍو مڙس ٽڪربو آهي مــوچڙي ســان کنجينــدو اٿن تــه پــوء ۽

۽ٽڪ مان ور نڪري ويندو اٿن هر ڪنھن سان نوڙت سان پيا هلندا آهن. مطلب:مار، سنوار آهي.122.1مار؛ ڏاتار آهي. 122.2عرشان لٿيان چار ڪتابان پنجوان لٿا ڏنڊا، 122.3

ڪتابان اوه نه ڪيتا، جو ڪيتا ڏنڊا. ڀيٽيو؛ سنڌ، سڌي آهي موچڙي سان. 122.4

کڻ کلو، ٿيئي ڀلو. )چوڻي(.123۾گهر مرد جيســتائين مــوچڙي ڳن نــه وجهنــدو، تيســتائين ٺــڙ ڦــٺڙ نــه وينــدس. جيڪــڏهن ۾ــرد کي ۽چاهجي ته گهر جو ڪار وهنوار، سانت سڪون سان هلي ٻار به ڏنگايون نه ڪن ته پوء م۾گهر مڙس ماڻھو ٿي رهڻ گهرجي. مجال آهي جو ڪو چوڪٽ به ٻڌڻ اچيس. باقي کلو لڪائي ۾

رکيائين ته ڏيھاڙي ڏاڙهيء پٽ هوندس.

ڳوٺاڻوڳڙ 37

مطلب:مار جو سھارو، هٿان نه وڃائڻ گهرجي. 123.1کلو، پنجون پير آهي. 123.2ڀيٽيو؛ کلو لڳو، هٺ ڀڳو. 123.3

گهر گهينگهر، ٻار ڊينگهر. )چوڻي(.124؛ گهنگهر، بوجو، بار )گهنگهر گهڻو ٿيا، ڄاپي ماروئڙن کي )شاه، سر مائي(گهينگهرــل هجي. جيڪــوڊينگهر ؛ ٻٻر يا ڪنڊيء يا ڪنڊيدار وڻ جي وڏي ٽاري، جيڪا ڪنڊن ســان ڀري

منجهس هٿ وجهي، تنھن کي سيلھه ڪنڊا چڀي پون. پالند اٽڪيو ته رهڙيون کنيو هلندو. ــر ــر ڳچيء وجهڻ براب ۾ڇڙا ماڻھو، شادي نه ڪرڻ الء اهو دليل ڏيندا آهن؛ گهر هالئڻ گهنگه

۽آهي ٻار پالڻ ته ڊينگهرن سان پاڻ رهڙائڻو آهي. مطلب:

زال زنب، ٻار ٻرو، وس پڄئي ته گهم ڇڙهو.124.1

۾گهر ڪين، ته به رکي گهوڙي تي زين. )ورجيس(.125 اصول اهو آهي ته جنھن کي کائڻ الء ڪونھي، تنھن کي ڀال گهوڙا به ڌارڻ نه گهرجن. جيڪو

ائين ڪري ٿو، سو پنھنجي الء جنجل پيدا ڪري ٿو. مطلب:

ــاهر مھم هٿ وجهي125.1 ــان ٻ ۾جيڪو پنھنجي اوقات کان وڌيڪ خرچ ڪري ٿو يا وت ک۾ٿو، تنھن الء مام ائين چٿر ڪئي ويندي آهي.

۾گهر ککي کاڻي نه، ٻاهر لوڏ لکن جي. 125.2۾اهڙو هٿ ڦاڙ جو؛ گهر اٿس ڪين، ته به رکي ٿو گهوڙي تي زين. 125.3ڀيٽيو؛ اندر لنگهڻ، ٻاهر کنگهڻ. 125.4گهر ويائي، چڱي ويائي )چوڻي(.126

۾ڪي غيرت وارا گهراڻا، وس ويندي نياڻي ٻاهر نه ڪڍندا آهن. پرڻائڻ الء بــه گهــر يــا پــاڙي جاء تاڙيندا آهن. پنھنجي ڪنھن جڏي سڏي کي به عجبن جھڙي نينگري پــٺيء پــاڏئون الئي ڇڏينــدا ۾آهن پر کيس ٻاهر ڪڍڻ پنھنجي گهٽتائي سمجهندا آهن. ويم وقت به ڪوشش ڪندا آهن ته گهر۾ موجــود ماسـين چــاچين هٿــارئون نـاڙو وڍرائي ڇـڏين. جي نـه تــه بــه دائيء کي گهـر گهـرائي ۾ــدا آهن. ان کي ئي چڱــو ــه ڏين ــوڻ ن ــئي جي منھن پ ــاڻيء کي ٻ ــه ني ــدا آهن. ان حــالت ب ۾ويھارين

سمجهندا آهن. مطلب:

نياڻيء کي وس ويندو، ٻاهر نه ڪڍجي. 126.1گهوٽ ڪنوار راضي، ڇا ڪندو ملو قاضي )پھاڪو(.127

۽ٻه ڌريون پاڻ کير کنڊ آهن ته ٽيون کين ويڙهائي نه ٿو سگهي. نه ڪنھن چــاالڪيء ســان ۾ ۾نه ئي ڪنھن قانوني وڪڙ سان. جيڪڏهن ڪير وڙهي ڍانگو ڍانگ ٿيڻ کان پوء به ٿاڻي يا ڪورٽ

۾نه ٿا اچن ته ڪورٽ يا جيل وارا، سندن معاملو ڪورٽ آڻڻ الء دٻاء نه ٿا وجهي سگهن. مطلب:

۾ٻه پاڻ ٺھيل آهن ته ٽئين جو ڪھڙو اٽو کٽو آهي جــو سـندن وچ پــوي. پيــا پــاڻ 127.1 ۾ ۾۽پرچن سرچن، ٽئين کي ٽنگ اڙائڻ نه گهرجي. ٽنگ اڙائيندو ته خوار ٿيندو.

قاضي ڄاڻي ته قاضيء جي قيام ڄاڻي. 127.2

گهوٽ چڙهيو گهوڙي تي، ناس پتو ٻوڙي، .128

ڳوٺاڻوڳڙ 38

سوا گهڙيء جي سک لئه، عمر پيو لوڙي. )چوڻي( ۾گهوٽ جڏهن النئون لھڻ الء، موڙ ٻڌي ڪاتي هٿ کڻي، گهوڙيء تي ٽيڳرجي هلندو آهي ته

سندس انھيء ٽيڳر تي ڪي مايون ٺٺول خاطر ائين الڏو چونديون آهن. مطلب:

گهوٽ جي لئه گهڙي سوا الء آهي. پوء سڄي عمر ڳھڻو اٿس. ڪنــوار روئي گهــڙي128.1سوا الء ٿي، باقي عمر راڄ ڪرڻو اٿس.

گهوٽڻ مھل گم، ڇاڻڻ مھل ڇتا،.129پيئڻ مھل جيئن مير عليمراد جا ڪتا. )ورجيس(

۾گهوٽڻ مھل گم، ڇاڻڻ مھــل ڇتــا، پــيئڻ مھــل، ڪــوڙي ڍڳي وانگــر ٻــوڙن لڪي وينــدا آهن. جڏهن ڏسندا آهن ته ڪم اڪالئجي ويو آهي تــه نــرو کـڻي نــروار ٿينــدا آهن. پــوء کنگهڪــر ڪــري،

۾پنھنجي هئڻ جو اطالع ڪندا آهن احساس ڏياريندا آهن ته منافعي پاڻ به حصيدار آهن. ۽مطلب:

۽ٽوٽي/ مطلبي شاهه صاحب جي وڳند فقير جھڙن، کائڻ جي ملھن الء ٽوڪ طــور129.1ائين چيو ويندو آهي.

گهوٽڻ مھل گم، ڇاڻڻ مھل ڇتا، پيئڻ مھل ائين آيا جين قلندر/ گوسائينء جا ڪتا.129.2بنا ڪمائيء نانڪا، مونکي ساڌن جھڙو ڪر. 129.3ڀيٽو، کائڻ الء کڙو، ڪم الء ٻـرو.129.4لعل جي ڏات، ٻچن جي وات )ٻول(.130

هندن جي عقيدي مطابق، جيڪو پير پڄائي سو لعل آهي. قلندر به لعل آهي، اڏيرو بــه لعــل ۾آهي ته درياهه شاهه بادشاهه به لعل آهي. جڏهن نھرن مئي ڌاري نئون پاڻي وهي ايندو آهي ته۽درياهه اکا چاڙهيا ويندا آهن. نوروزي جي ڏينھن نو ڏينھن جل پوڄا شنان ڪيا ويندا آهن. جل ۾ ۾ــول ــدي، اهي ٻ ــاڻي وات تي هڻن ــتر پ ــارن کي درياهــه جــو پوي پوڄــا دوران ڪي مــائرون پنھنجي ٻ

اچارينديون آهن. يعني کين پاڻيء جي ڏات ڏينديون آهن. اهڙيء طرح چنڊ جي ڏسڻ تي پڻ وهمن ڀــريي عقيــدي ســان چونــديون؛ ”چنــڊ ٻلي، ڪنــدو

ڀلي“.مطلب:

ڀرمن سان ڀريل ماڻھو، هرهڪ شيء کان ڊڄندي، کانئس ئي پيو خير گهرندو آهي.130.1

لعلوء واري کوهه تي، جتي لک وهي ٿي لوٽي، .131يار منھنجو آ اچڻو، دير ڪرڻ سان وڃي نه موٽي. )ٻول(

۾کوهه مٿان چڙهيل نار لک لوٽيء جي وهڻ واري ڳالهه ئي وڌاء آهي. اتي يار جو اچڻ پڻ ۾ ۾عقل نه ايندڙ ڳالهه آهي. جيڪڏهن هڪڙيء جو يار اتي اچي ســگهي ٿــو تــه پــوء ٻين جــا بــه اتي اچي سگهن ٿا. جتي ايڏو ميلو مچي، اتي محبوب سان ملڻ مشڪل آهي. جڏهن ديــر ٿيڻ تي اهــو ۽موٽي ٿو وڃي انتظار نه ٿو ڪري ته اهو به مطلبي آهي. عاشق ناهي. هيء به جيڪي لفظ چوي ٿي، سي به ڪنھن کان اجــازت وٺڻ الء چيــل آهن. يــار کــان عالوھ ٻــئي وٽ بــه ڦاٿــل آھي. جنھن

سان اندر پئي اوري.مطلب:

تن تو سان، من منجي واري سان، اکيون آٿر ھيٺ، 131.1دل اٿم ان سان، جيڪو ستل آهي سڪل ڊينگهر هيٺ.

لکي لعلو، واچي واڌو. )ورجيس(.132 ۽جنھن ماڻھوء جا اکر خراب هوندا آهن، سو لکڻ وقت هڪڙي ڳالهه لکندو آهي پــڙهڻ وقت

ڳوٺاڻوڳڙ 39

پنھنجا لکيل اکر نه سمجندي، ٻي ڳالهه پڙهندو آهي. مثال طور کيس لکرائبو آهي لعلــو تــه پــڙهڻوقت پنھنجا اکر پڙهي ٻڌائيندو آهي ته مون لکيو آهي؛ ”واڌو“.

ھڪڙي ھمراھ کي ٻئي دوست چيو؛ ”ادا خط ته لکي ڏي؟”۾موٽ انڪار ڪندي چيائينس؛ ”ادا! ڄنگھ سور آھي، نه سو خط لکي ڏيان !”۾

”ادا! خط ته ھٿ سان لکبو آھي.“ خــط لکــرائڻ واري تعجب ڪنــدي پڇيس؛ ”مــون کي تــو۾وارو عذر سمجھ نه آيو.”

ــڌائڻ ۾”ادا! تو واري ڳالھ صحيح آھي ته خط لکندس ته ھٿ سان پر ٻيلي اتي ھلي پڙھي ٻڄنگھون ته ڪم انديون!؟!”

مطلب: اهڙا خراب اکر هئڻ جو لکڻ وارو خود نه پڙهي سگهي. 132.1لکي لکانو، پڙهي االنو. 132.2لکي الکو، پڙهي پير شاه.132.3لکي عيسى، پڙهي موسى.132.4لڳو نه لڳو، تنھنجو هڏ گڏ ته ڀڳو. )ورجيسي جملو(.133

۾هڪڙا ٻه سنگتي پاڻ مذاق ڪندي وڃي لتن مڪن تي پھتا. هڪڙي ڀتر کڻي ٻــئي کي هـنيو، جيڪو ان کي نه لڳو پر هو پاڻ بچائڻ الء جيئن ئي تڪڙو ٿيو ته پــير تــرڪڻ ســان گــوڏن ڀــر وڃي ڪريو. اٿي گوڏن تي هٿ رکي، سور جي رڙ ڪري، اڳلي دوست کي چـيڙائڻ الء چيــائين؛ ”ڪونــه

لڳو! ڪونه لڳو!“ــه ۾”لڳو نه لڳو!“ ٻئي دوست چيڙائڻ، مڇرائڻ جوش جک کائڻ الء کيس چيــو؛ ”تنھنجــو ت ۽

هڏ گڏ ڀڳو!“مطلب:

نار وهي نه وهي، وٺ رينگٽ کي.133.1

لڳي دم، مٽي غم )تڪبند ٻول، موالين جو نعرو(.134؛ چرس جا دگاڙا هڻندڙ.چرسي

چرس جا دگاڙا هڻڻ وقت، جڏهن چرسين جا تارا ڳاڙها ٿي ٽمڪڻ لڳنــدا آهن، تــڏھن مــاڻھنآڏو شرم پرچائڻ الء بيھي نعرا هڻندا آهن؛ ”لڳي دم، مٽي غم!“

اها ٻي ڳالهه آهي ته نشي ڪرڻ سان، ســندن غم اڃــا وڌنــدا آهن. مــاڻھو کين نفــرت ســان۾ڏسڻ لڳندا آهن. پاڻ ماڻھن اٿڻ ويھڻ کان هليا ويندا آهن. پيا نــالين هونــدا آهن تــه بــه مــک تي ۾

نعرا هوندن؛ ”پيئون ٿا چرس، گهمئون ٿا عرش!“مطلب:

موالي ويچارا، پاڻ کي خوش ڪرڻ الء تڪبند نعرا پيا هڻندا آهن. 134.1نشو ٿو سرڪي، محبوب ٿو مرڪي،134.2

ملو ٿو ڪرڪي، ڄڻ پڻس جي ٿا پيئون.

لنڊيون لوٺيون لک، هڪ الله جي رک )چوڻي(.135 رب تعالى، جھان جي ساري مخلوقات کان وڌيڪ وڏو، وڌيڪ طــاقتور، وڌيڪ مــددگار آهي.۽اهو هڪڙو ساٿي هجي ان جي برعڪس لکين لوٺيا ڇيڻين ڀــور، جيڪـڏهن دشـمن بــه ٿي پــون، ۽ تڏهن به هڪڙو وار ونگو ڪري نه سگهندا. پھرين ڳالهه ته مخلــوق جي خــالق ســان ڀيٽ آهي ئي ڪونه. ٻيو جڏهن خالق پاڻ راضي آهي ته مخلوق کي ڪھڙو ساهه آهي جو اها ناراض/نــاخوش يــا

دشمن ٿئي يا نقصان ڏئي سگهي. مطلب:

۾مخلوق جي ڀيٽ خالق کي ناراض نه ڪجي. لک مخلوق کي ناراض ڪرڻو پوي ته135.1

ڳوٺاڻوڳڙ 40

ڪجي پر هڪ رب کي لمحي الء به ناراض نه ڪجي.۾سر پکي هڪڙو، پارهيڙي پنجاه، 135.2

۾جي رب ڏئي پناه، ته سر پکي سرهو.مارڻ واري کان، جيئارڻ/ بچائڻ/ رکڻ وارو ويجهو آهي. 135.3هڪڙو رسي نه رانجهن، جڳ جي رٺو ته ڇا ٿيو. 135.4

لھي لٽاڪو، ڇٽي ڦٽاڪو. )تڪبند ٻول(.136؛ انتظار، بيقراريء واري فڪراتلٽاڪو

؛ ختم ٿئي. لھي؛ جوهر ڏيکاري.ڇٽي

؛ ڇڙڻ واري گندرف سان جڙيل گولو.ڦٽاڪو ڪي ڦٽاڪا اهڙا هوندا آهن، جو تيلي ڏيئي سمجهبو آهي ته اجهو ڇٽو. ڇٽڻ واري ٺڪــاء کــان ۽اڳ ڪنن کي به هٿ ڏبا آھن. جڏهن چڱي خاصي دير تائين به نه ڇٽن ڪنن مان هٿ ڪڍي وري۾ڏسبو اٿن ان وقت ٺڪاء سان ڇٽي پوندا آهن ته دل ٽاهــه وجهي ڇڏينــدا آهن. دل چونــدي آهي ۽

۽ته جيڪر اهڙا ڦٽاڪا ڪنن تي هٿ رکڻ وقت ڇٽي پون انتظار نه ڪرائين.مطلب:

ڦڏي/ ڌانڌل کي ختم ڪرڻ الء، ڌنڌي وارا ائين مثال ڏيندا آهن. 136.1ماتا، ماري يا کاري )چوڻي(.137

ــداماتا ۽؛ بيماريء جو قسم آهي، جنھن سڄي جسم تي نرم نرم گرم گرم داڻا نڪــري پون ۾ــدي آهي. ۽آهن. جسم اندر ڪڻس بخار تنھن کان سواء ٿيندا آهن. ننڍن ٻارن کي خاص طــور ٿين ۾ ۽جنھن جي سٽ گهڻا ٻار نه سهي سگهندا آهن مري وينــدا آهن. وري جيڪي بچي وينــدا آهن، تن ۽جي چھري وغيره تي اهڙا چٽا چگهه ٺھي پوندا آهن، جن سان سندن پيشانيء جي ســاڳي رونــق

نه رهندي آهي.مطلب:

ماتا جي بيماري ڏاڍي خطرناڪ آهي. 137.1ماٽيلي ماء، پچائي ساهه )پھاڪو(.138

؛ پيء جي ٻي زال، ويڳي ماء. ماسي )ماء سي يا مان سي(ماٽيلي ماءــه ــا جي ڪنھن ب جنھن ٻار جي ماء ننڍي هوندي مري وئي، تنھن کي هاڻي ماء جھڙو پيار، دني عورت منجهان نه ٿو ملي سگهي. پيء جي ٻي زال به پنھنجي ڄڻيي اوالد کي وڌيڪ گهرندي آهي.۽ان جي ڀيٽ مڙس جي ٻئي اوالد کي پنھنجي اوالد جو ڏائڻ ملڪيت جــو ڀــائيوار ســمجهي پــئي ۾

ڌڪاريندي، پئي ان کي تڙڻ الء گهات گهڙيندي. مطلب:

ويڳي ماء جو رويو، ظالماڻو هوندو آهي.138.1ڀيٽيو؛ ننڍي مري نه ماء، وڏي مري نه جوء، 138.2

ڪنت چڙيلي نا مري، جهڻڪ وهيڻي نه هوء.

ماٽيلي ماء جي مـڪ، اونھاري جي لڪ،.139پوڙهي جي ٿڪ، جاتي لڳي تاتي سڪ )چوڻي(

۾ماٽيلي ماء جڏهن مـڪ هڻندي آهي، تڏهن سندس دل مامتا جو جذبو نه هوندو آهي. جنھن۽سببان سندس مـڪ، ڏاڍي ڳؤري ساهه ڪڍندڙ هوندي آهي.

۾ جا اعصاب ڪمزور هوندا آهن. سندس وات ٺھندڙ سنگهه، گگ چيڙهياليونپوڙهي ماڻھو ۽ گهاٽيون هونديون آهن. ڪمزور اعصابن/ عنصرن سان کانگهارو يــا ٿـڪ اڇلينــدو آهي پــر اڇلجي

ڳوٺاڻوڳڙ 41

۽نه سگهندي آهي. چپ وٽ، کاڏيء وٽ يا ڪپڙن کي چھٽي پئي هوندي سڌ به نه پونــدي اٿس تـهگگ/ سنگهه/ ٿڪ ڪا لڱن/لٽن کي چنبڙي پئي آهي .

مطلب: ٽئي شيون سڪ ڪندڙ آهن. 139.1

ماٺو ماري، تکو تاري، .140سنھون وري ڪوٺا ڳاري. )چوڻي/ پھاڪو(

۽ماٺو يا گونگو مينھن، وڏ ڦڙو ٿي چورن وانگر وسندو آهي. جهور ٻڌي بيھنــدو آهي لھڻ جــو نالو ئي نه وٺندو آهي. سندس پــاڻي وهي تــه هلنــدو آهي پــر گهــڻي هئڻ ســبب ڍنــڍون ڍورا ڀــري،۾جھنگ ٻنيون ٻوڙي، پڊ پوٺا پســائي، انڇــر ڇنڇــر ڪــري ڇڏينــدو آهي. جنھن گهڻيــئي حشــرات ۽ ۽

االرض اجل جو شڪار ٿي ويندا آهن.۽تکو مينھن، آيو اوڪاڻيو. جيترو به ايندو جلدي ايندو هڪ هنڌ بيھڻ بجاء وهڪرو ٺاهي وهڻ ۽ شروع ڪندو. جاين جڳھين کي به ايترو نقصان نه ڪنــدو. گوڙيــون ڏينــدو گجگوڙيــون ڪنــدو هليــو

ويندو آهي. ۽سنھون مينھن، آهستي آهستي وسندو آهي گهڻو دير تائين وسندو آهي. پاڻي ته ٿورو پوندو ۾آهي پر جيڪو پوندو آهي سو آهستي آهســتي زمين جــذب ٿينــدو وينــدو آهي. جنھن ســان جــاين

جون پاڙون جڏيون ٿي، آء ڪنديون آهن . مطلب:

مينھن وسي ٻه پھر، ڇنو ٽمي ڇھ پھر.140.1

مان نه مان، مئن تيرا مھمان. )ورجيسي جملو(.141 ۽مھمان اهو آهي جيڪو وقت پوڻ تي، گهڙي پل الء اچي آســاس وٺي نڪتــو هليــو وڃي. ان ۽جي برعڪس جيڪي زوريء اچي ٽڪن، رڳــو مــانيون کــائين بي وقــتيون چــانھيون پــيئن، تن کي

مھمان ڪين سڏبو آهي. بلڪ کين بالء جان سڏبو آهي.مطلب:

زوريء ڳچيء پوڻ واري مھمان کي انھن لفظن سان ٽوڪبو آهي.141.1جن ڇڏي، ڀوت ڇڏي، مان نه ڇڏيانء. 141.2هڙ کائي ويندو سانء، بي ايماني اصل نه ڪندو سانء. 141.3

مسلماني، بصر ماني )چوڻي(.142 بصر سان ماني کائڻ، غربت جي نشاني بــه آهي تــه ســادي زنــدگي گــذارڻ جي نشــاني پڻ ۽آهي. مسلمان ويچارا، گهڻي جي هٻڇ/ اللچ نه ڪن. سادي زنــدگي گهــارين، ســادو پھــرين ســادو

هنڍائين. مطلب:

مسلمانيء جي نشاني، سادي زندگي گهارڻ آهي. 142.1۽مسلمان اهو آهي، جنھن جي هٿ زبان کان ٻيو مسلمان محفوظ هجي. 142.2مسلماني، آساني.142.3۾ٻين الء آساني پيدا ڪرڻ مسلماني آهي. 142.4۾پنھنجي پيٽ کي، اوليت تي ٺوسي ڀرڻ مسلماني ناهي. 142.5

مڙس ته ڦڏو، نه ته جڏو )پھاڪو(.143 ۽ڦڏا ڦڙا به زندگيء جو حصو آهن. ڪي کانئن پيا ڪترائينــدا لنوائينـدا آهن. انھن افعــالن تي۾ملڪيتون لٽرائي، ڪنڊ ويھي پيـا روئنـدا آهن. مڙسـي انھيء کي نــه چئبـو آهي. مڙسـي انھيء ۾

ڳوٺاڻوڳڙ 42

۾آهي ته ننــگ، جــان مــال تي حملــو ڪنــدڙ ســان مھــاڏو اٽڪــائجي ســاڻس اکيــون اکين مالئي ۽ ۽۽ڳالھائجي. اڃا ناحق کان نه مڙي ته سندس اکيون ڦڦڙ ڪڍي ڇڏجن.

مطلب: جان تي آيل ڦڏي سان، مڙس ماڻھو ٿي منھن ڏجي. 143.1جهيڙو ڳچيء پوي ته ڳچيء جو هار سمجهي پائجي.143.2

مڙس مڱيو ته سنگت کان ويو،.144جوان پرڻيو ته مٽن مائٽن کان ويو،

ٻڍي ڄايس ٻار ته پاڻ کان ويو )چوڻي(. ــو ڪــرڻ ۾مڱجڻ کان پوء ماڻھوء کي گهر ٺاهڻ پنھنجي ونيء کي گهر آڻڻ الء ٽپڙ ٽاڙي ڪٺ ۽

۾ڏانھڻ ڌيان وڃي ٿو نتيجي سنگت کان خيال کڄي وڃي ٿو. ۽ ۽شاديء کان پــوء زال جــو ٿي وڃي ٿــو اوالد جي تمنــا ڪــري ٿــو. ان الء ڪٺــو ڪــري رکڻ، ۾جايون جوڙائڻ لڳي وڃي ٿو. کيس اوالد جو مفــاد، مٽن مـائٽن کــان وڌيڪ عزيــز لڳي ٿــو. جنھن۽سببان مائرن ڀينرن، ڀائرن پيئرن سان ساڳيو سلوڪ نه ٿو رهي. آهســتي آهســتي اهي بــه هٿ ۽

ڪڍڻ شروع ڪن ٿا. جڏهن ٻار ڄمن ٿا ته پوء پنھنجي جان کان وڌيڪ انھن جي ڳڻتي لڳنــدس. پــاڻ نــه وهنجنــدو انھن الء صابڻ پيو وٺي ايندو. پاڻ چتين لڳل ڪپڙا پائيندو، انھن الء ڀال وڳا پيو آڻيندو. پاڻ کي پــيرن

۾ جتي ڇڳل هوندس، انھن الء سون مين پيو خريد ڪندو.مطلب:

۾شاديء سان ماڻھوء جي زندگيء وڏا انقالب اچن ٿا.144.1ڀيٽيو؛ ڪنواري بادشاهي، مڱڻي پئي ڦاهي، پرڻي کان پوء، ٿي چلهه جي واهي.144.2مڙس هيڻو هيڻو، ته به زال کان ٻيڻو. )چوڻي(.145

۽مرد عورت جي جسم جي ساخت ڪجهه عجيب آهي. عــورت جســماني اعصــابي طــرح، ۽۾مرد جي ڀيٽ ڪمزور هوندي آهي. ڪيڏي به ســڀر هجي پــر ســندس ڀيٽ ڪــرڙين کــاڌو مــرد، ۾ ۾وري به مرد آهي. مرد کي مٿانھين حيثيت آهي. عورت جي ڪاميــابي انھيء آهي تــه مــرد ســان

۾هيٺانھينء سان هلي. سندس تحفظ انھيء آهي. مطلب:

ڇڙهي عورت کي هرڪو پيو تڪيندو. جيڪڏهن اها عورت ڪنھن ڪرڙين کاڌي مرد145.1جي پناري پيل آهي، تڏهن به هرڪو کانئس پاسو ڪري پيو هلندو. اهو فطري خاصو آهي.

۾مک رام، بغل ڇري )ورجيس(.146 ۾ جنھن ماڻھوء جي زبان تي رام جو نام يا رب جو نالو هجي، هرڪو منجهانئس پرهيزگار هئڻ جي اميد پيو رکندو. ڇو جو جيڪو ڌڻيء جي نالي جو ذڪر ڪري ٿو، سو پڪ کانئس ڊڄندو هوندو.۾ان جي برعڪس ڪو ڍونگي، ڍونگ رچــائي، ظــاهري طــرح مــالڪ جــو نــالو پيــو پڪــاري انــدر ۽

پنھنجي نفس جون خواهشون زنده رکيو اچي ته پوء اهو ته ظالم چئبو. مطلب:

۾زبان تي الله الله، دل ”گاؤ و خر .“146.1اندر ڪارو ڪانء، ٻاهر ٻولي هنج جي.146.2۾هٿ قرآن، ڪڇ ڇري. 146.3 ۾ڀيٽيو؛ رام رام جپ، پرايون ڳنڍيو ڪپ. 146.4

منھن ڪنئري، ڳٽا پٽائي. )پھاڪو(.147 ۾؛ نرم ڳٽن واري، جنھن ڏانھن هرڪو ڇڪجي اچي پر هيء نرم لفظن مرڪيمنھن ڪنئري

ڳوٺاڻوڳڙ 43

ڌ ڪاهــه ۽پئي موٽ ڏئي. نه ڪنھن کي اک ڏيکاري، نه تڙي پٽي. پــوء تــه هــر ڪنھن جي مٿس ســ۽هوندي. آخر ڪنئرا نرم ڳٽڙا به پٽائيندي.

مطلب:۽منھن جو شوخ ٿيڻ سان، جان مال جو بچاء آهي. 147.1۽مٺي چشمي تي، ماڻھو، مرون پکي ماڪوڙا مڙن ٿا.147.2۽ڳڙ جي مٺاڻ تي ڪوليون ماڪوڙا چنبڙن ٿا.147.3۽سھڻي شڪل نرم گفتي تي چڱا ڀال هرکجي پون ٿا.147.4

منھن مالن جو، اکيون چور جون. )ورجيس(.148۾مالن، مذهبي پيشوا آهي، جيڪو بظاهر لٽي ڪــپڙي ڊيــل ڊول عــام مــاڻھن کــان مختلــف ۽ نظر ايندو آهي. سندس شڪل ڏسي، منجهانئس هرڪو خــدا ترســيء جي اميــد رکنــدو آهي. ڪيــدا وجھي مالن، ماڻھن جي توقعات جو غلط فائدو وٺندي، پنھنجي شيطاني خواهشن کي اڳتي ڪن

آهن. جن سببان ڏٺا وٺا ٿيندا آهن. مطلب: ۽جنھن ماڻھوء جو ظاهر باطن هڪجھــڙو نــه هجي، تنھن الء ٽــوڪ طــور ائين چئبــو148.1

آهي. ڪڻڪ ڏيکاري، جو وڪڻندڙ.148.2۾منھن مالن، اندر ابليس.148.3 ۾۾منھن موسى، اندر ابليس.148.4 ۾منھن مور جو، اکيون چور جون. 148.5۾منھن مالن، ڄنگهن کوسو. 148.6 ۾۾ڀيٽيو؛ مک رام، بغل ڇري.148.7 ۾

موت نه پڇي مائٽي، نه پڇي تٿ نه وار )چوڻي(.149 موت جو ذائقو هرهڪ ســاهدار کي چکڻــو آهي. ڪــال اينــدو تــه اچي ڪڙڪنــدو. نــه ان جي ڪنھن سان مائٽي آهي جو لحاظ ڪري، نــه ئي وري ڪنھن کي تــاريخ ڏئي اينــدو. ڪنھن بــه وقت ۽مٿان اچي ڪڙڪندو. تنھن ڪري ســندس اچڻ کــان اڳي تيــاري ڪــري وٺجي. جــواني ٻــڍائپ تي ناهي. ڌڻيء جي مرضي آهي، جڏهن به جنھن کي وڻيس تنھنکي گهرائي. موت جو ٻواليو پيو آهي،

نئين سر ٻوالئي يا وقفو/ وٿي ڏئي نه ايندو. پوري وقت تي اچي ڪنڌ تي ڪڙڪو ڪندو. مطلب:

۽موت جي اڳواٽ تياري ڪري ڇڏجي. قرض الهي ڇڏجن، حــق حقــدارن کي مــال149.1۾وارثن ورهائي ڇڏجي.

بک نه پڇي ڳنڌڻ، ننڊ نه پڇي اوڇڻ. 149.2149.3Death keeps no calendar.

نانا نورا، ليکا پورا. )تڪبند ورجيس(.150۾نوري نالي، ڪنھن جي نــاني کي هـر شـيء هٿ وجهڻ معـاملي ٽنـگ اڙائڻ جي عـادت ۽ ۾ ۾هئي. جيستائين ڪنھن معاملي پنھنجي عقل سارو چرخو نه ڦيرائيندو هيو تيسين مــزو نــه اينــدو

هيس. وري تيستائين هٿ نه ڪڍندو هيس، جيستائين ان جو ليکو نه الهي. مطلب:

۽حرڪتي ٻار، جيڪو گهر جي جنھن ٽپڙ پويان پوي سندس ستياناس ڪرڻ کان اڳ150.1 جان نه ڇـڏي، اهـڙي ٻــار کي اهــڙي نقصــان ڪـرڻ کــان پــوء ٽــوڪ طـور ائين چئبــو آهي، ۾”تنھنجي هٿ آهي ڇنڇر، جيسين شيء جو خاتمو نه ڪرين تيسين ٽڪاء نه اچـئي. هــاڻي

ته پچر ڇڏ. نانا نورا، ليکا پورا.“

ڳوٺاڻوڳڙ 44

دادا ڌورا، ليکا پورا. 150.2داد اڌورا، ليکا پورا. 150.3

، نڪا ڪمي منجهه ڪنوار )ورجيس(.151 ۾نڪا گهٽ گهوٽ ۾ٻه ڏاڍيون ڌريون پاڻ جهيڙو ڪن نبرن نــه، تــه پــوء ٻيــا بــه ســندن معــاملي ڪين پــون. ۽ ۾هڪــڙي هيــڻي هجي تــه ان جي ڌر ٿين يــا ڏاڍيء کي اڻ-ڌريــو ٿي نصــيحت ڪن. هــتي ٻــئي هڪ-

۽ڪريون، ڏاڍ مڙسيء لنگهائپ تي گامزن آهن. تنھنڪري ڪنھن هڪ کي به ڪير نه چوي. مطلب:

۾گهٽ هڪ ڌر ناهي، ٻئي هڪ ٻئي کان ٻه ٽڪا زور آهن. 151.1ــال ڏئي جــان151.2 ــوائڻ وارا، دليــل طــور ائين مث ۾ٻن ڏاڍن جي معــاملي پــوڻ کــان لن

ڇڏائيندا آهن.

نڪ نه ناسان، سنگهان ڇا سان؟ )ورجيس(.152ــاڻ نڪ يا ناس جو هجڻ، حياداريء جو دليل هوندو آهي. جيڪڏهن ڪنھن ماڻھوء کي هڪڙا پ۽وٽ اچڻ کان روڪين هو تڏهن به نه مڙي وري وٽن اچي تــه کيس چونــدا آهن؛ ”تــوکي تــه نڪ ۽ ئي ناهي. وري آيو آهين!“ يا ”نڪ هجئي ها ته وڃي ڪٿي ٻڏي مــرين هــا.“ يــا چونــدا آهن؛ ”فالڻي

کي ته لوسڻ جو نڪ آهي. جيڏو وڍينس اوڏو وڌيو اچيس.“مطلب:۽جنھن کي حياداري نه ھجي، تنھن الء نڪ ناس نه هجڻ جي تمثيل جوڙيندا آهن. 152.1لڀيس کاڻي پائي به نه، وتي ٿو وڏا خرچ ڪندو. نڪ نه ناسان، سنگهي ڇاسان؟“152.2نڪ نه ناس، وچان ئي ٻي واس/ واٽ. 152.3ــو اٿس152.4 فالڻي کي ڪو ننڍو وڏو آهي ڪونه جو جهليس. نه ئي وري نوس پتو/ نڪ پت

جو رڪجي پوي.نڪ نه ناسان، سنگهان ڇا سان؟ 152.5

ننڍڙا ٻار، گلي جا هار )چوڻي(.153۽ننڍڙو ٻار، وڏڙن الء وندر ورونھن آهي. ٻار کي وڏا پرڀائين پرچــائين ٿــا تــه ننــڍڙا ٻــار وري ۽ ۾ٻڍڙن جي ڳچيء ٻانھون وجهي جڏهن جهولن ٿا تڏهن سـرچندي ٻــڍڙا محسـوس ڪن ٿــا تــه ڄڻ

۾سندن ڳچيء سون چانديء کان وڌ قيمتي هار پيل آهن. ۽ٻارن کان سواء گهر ٻسو اوطاق وانگر لڳندو آهي. ننڍڙا، فرشتن وانگر معصوم، چــاالڪين ۽ خود غرضين کان پاڪ هوندا آهن. ٻاتڙين ٻولين سان گرهست جيون جي باغيچي کي ســرڳ ڌام

بڻائي ٿا ڇڏين. مطلب:

ٻار، هينئين جا ٺار آهن. 153.1۽ٻار، آئنده جا ابا مستقبل جا وارث آهن. 153.2

ننڍي مري نه ماء، وڏي مري نه جوء. )چوڻي(.154۽الڏ ڪوڏ سان پالڻ، ماء کان پوء دنگ آهي. ٻالڪ اوسٿا جيئن ماء انگل آرا ســھي ٿي بــک ۾ــا ڏک تي پيٽ مان ڪڍي به پالي ٿي يا پاڻ تي سھي ٻچي کي ڪوسو واء لڳڻ نه ٿي ڏئي، تيئن ڪ ۾به نه ٿي ڪري سگهي. جنھن کان قدرت ڪچيء ماء جو سايو هٽائي ڇــڏيو، مــاء جــو قــدر تنھن

کان پڇو! ڪيئن نه نڌڻڪو ٿي پليو آ! پيء ماء ملڻ وري محال آهي. ۾ٻڍائپ مــرد کي، سـاٿيء/همــدرد جي ســخت/اشــد ضــرورت آهي، جيڪــو قــدرت زال جي ۾صورت مھيا ڪيو آهي. ان ساٿ ڇڏيو، ڄڻ زمين پيرن هيٺــان نڪــري وئي. گهــڙي پــل بــه جـالڻ

۾اهنجو ٿي وڃي ٿو. ڇو جو ان عمر کيس ٻي زال ملڻ محال آهي.

ڳوٺاڻوڳڙ 45

مطلب: اهڙيء طرح نوجوان عورت جو مڙس مئو ته ڄڻ جھان ئي مري ويو. رڳــو جهڻڪن154.1

۾ سھمن پئي گذاريندي. طعنن تنڪن جي زندگي گــذارڻ تي مجبــور ٿــئي ٿي. ٻيــو مــڙس ۽مليس ته به پھرئين جھڙي آسيس منجهانئس نه ملنديس.

ننڍڙي مري نه ماء، ٻڍڙي مري نه جوء، 154.2ڪنت چڙيلي نامري، متان جهڻڪ وهيئي هوء.

نئين ڪنوار نو ڏينھن، ڇنڊي ڦوڪي ڏھ ڏينھن، .155يارهون ڏينھن پيس، عزت مان ويس. )چوڻي/ پھاڪو( .

۾نئين جاء تي وڃڻ وارو، نئين ماحول پاڻ کي اوپرو اوپرو پيو محسوس ڪندو آهي. حجــاب ۽ موشو گهڻو هوندو اٿس. مھمان هجي يا نئين پرڻيل ڪنوار هجي. مھمان کي ته ٻــه چــار گهڙيــون ۾ترسي هليو وڃڻو آهي پر ڪنوار کي ته باقي زنــدگي مـڙس جي گهـر گـذارڻي آهي. تنھن ڪـري سندس نــئين هجڻ جــو وقت ٿــورو آهي پــوء يڪــدم گهــر ڀــاتين ســان هــري مــري، آخــر گهــر جي

نوڪرياڻي پوء مالڪياڻي ٿيو ويھيو رهي. مطلب:

نخرو، گهڻو وقت نه ٿو هلي. 155.1کھنبي جو چٽڪو، چار ڏينھن. 155.2

نياڻي نماڻي؛ گهر جي راڻي. )چوڻي (.156۽؛ نمــاڻي ٿينــدي آهي. پٽ جي ڀيٽ ســٻاجهڙي، چــئي وان، فرمــانبردار ســھپ واري.نياڻي ۾

ڪيڏو به ستائبس، وات مان ٻــڙڪ نــه ڪڇنــدي. پنھنجي منھن پــئي جهڄنــدي، ورنــدي نــه ڏينــدي. انھيء سڀاء سبب گهر جي ڀاتين جون دليون جيتي، گهر جي راڻي لڳي پئي هونــدي آهي. هــر هڪ

سندس خيال ڪندو آهي. سندس هر چاهنا سر اکين تي رکندو آهي. مطلب:

۾نياڻين جو گهر جي سونھن/رونق وڏو حصو آهي. 156.1 نيــاڻيون، گهــر کي جنت بڻــائين ٿيــون. گهــر کي جرڪــائي، صــاف ســٿرو رکي، من156.2

موهيندڙ ڪري ڇڏين ٿيون.

نيت بد، روٽي رد. )چوڻي(.157 عملن جو دارومدار نيت تي آهي. جنھن ماڻھوء، ٻئي سان بد-نيتي ڪري ڪــو معــاملو ڪيــو، ۾پوء اڳلي کي ڀلي ان جي خبر نه به پوي، تڏهن به بد-نيتي ڪرڻ واري کي موت نقصــان ضــرور

رسندو. بد-نيت ماڻھوء کي، پنھنجي نيت هر هر پئي هرهر ڪندي. قرار نه هوندس. بيچيــنيء ســببان

پاڻ کي پيو اگهاڙو ڪندو. ڀؤ هوندس ته جي سر تي ٻري آئي ته روٽي پاڻي حرام ٿي ويندو. مطلب:

نيت آهي نانگ، کوٽن کي ٿي کائي.157.1جنھن جي نيت بد، تنھن جي روٽي ئي رد. 157.2جيڪو کڏ ٻئي الء کڻي، سو پاڻ ضرور پوي. 157.3۾ڀيٽيو؛ چور جي ماء، ڪنڊ روئي. 157.4

وات کائي، اک لڄائي )چوڻي(.158 ۽ کائڻ ته سولي آهي. جڏهن اهو اچي ســندس خــاطر۾ڪنھن جي به گهر وڃي ڪا شي

مدارت ساڳي نه ٿئي ته شرمساري ٿيندي آهي. ڇو جو اتي کائڻ الء وات ته کــائي ويــو، هــتي اک

ڳوٺاڻوڳڙ 46

مالئڻ مالئي نه سگهبي آهي . مطلب:

ڪير ٿورو ڪري ته جلد ان جو ٿورو الهجي. 158.1هڪڙن عضون/ ڀاتين جي ڪيل ڪڌن ڪمن سبب، ٻيا عضوا/ڀاتي لوڙين ٿا. 158.2

وار نه ونگو، ڏينھن نه ڏنگو )هئڻ( )اصطالحي ورجيس(.159؛ تڪليف ٿيڻ، بيماري ٿيڻ. وار ونگو ٿيڻ

؛ مصيبت اچڻ. ڏينھن ڏنگو ٿيڻــديون آهن. ٻچــڙي مائرون پنھنجي ٻچڙي تان ٻلھار وينديون آهن. کين ڪوسو واء لڳڻ نه ڏين ۽جي سر بخت جو خير گهرنــدي، باســون باســينديون آھن چونــديون آهن؛ ”ٻچــڙي جــو وار ونگــو،

ڏينھن ڏنگو نه ٿئي“. مطلب:

رنجهه ڪنجهه نه ٿئي.159.1 واڻيو پنج نه سھي، پنجاهه سھي )پھاڪو(.160

۾؛ دڪاندار هر سودي پڪائي ڪندو آهي. گراهڪن سان پنجن روپين جي به پيو پڪائيواڻيو ۾ ڪري، سودو کاري ڇڏيندو. آخر اها شيء يا وٺڻ وارو ڪير نهڪندو. پنجين روپئي جي پڪائي

هوندس يا رکئي رکئي ملهه وڃائي ويھندي آهي. پوء ته پنجاهه روپيا ٽوٽ کائي بــه نيڪــال ڪــرڻيــار ئي ٺپ ۽پوندس. جيڪڏهن رقم هڪ شيء سيڙائي ڇڏيندو اها نه کپندس ته دڪان جو ڪاروب ۾

ٿي ويندس. مطلب:

پڪو ماڻھو، ٿوري پڪائيء جي ڪري، وڏو نقصان ڪندو آهي. 160.1سستا روئي بار بار، مھنگا روئي هڪ وار. 160.2۾ڪنجوس، مکي چوس جي ڪاروبار برڪت نه پوندي آهي. 160.3

وڃڻ واري ڌيئڙي، کلڻ وارو لوڪ )پھاڪو( .161 شاديء جي موقعي تي ڪنوار ويچاري، پيڪي گهر کــان جــدا ٿيڻ سـبب پيـئي روئنــدي آهي.

جڏهن ته گهوٽيتن سان گڏ آيل پوري ڄڃ پئي خوشيون ملھائيندي آهي. مطلب:

۽ڌيء جي جدا ٿيڻ تي والدين ويچــارن جــا هيــانء کــاڌل هونــدا آهن ٻيــا مــاڻھو پيــا161.1خوشي ڪندا آهن .

مروان موت، ملوڪان شڪار. 161.2جا جاء جلي، هنڌ اوه ٻلي. 161.3جتي باهه ٻري، سيڪ اتي اچي، 161.4

ڪھڙو سيڪ اچي، پاڙيوارن کي!درد دل، درد آشنا داند. 161.5

وڌيو وياء، ٿيو شاهه. )چوڻي(.162؛ ڌيء ڌڻ وياء

۾؛ عقل پر، جنھن کان ٻيون عقل پرائين. شاهه۽ڌيء جيئن وڌندي آهي، تيئن عقل پر ٿينــدي آهي. ڳالھــائڻ ٻولھــائڻ ڀــڙ لفظن محــاورن ۾ ۾۽استعمال ڪرڻ ماهر هوندي آهي. آخر کيس پنھنجي ڄاون کي ٻولي ڳالھائڻ به ســيکارڻو آهي. ۾

ٻار جو پھريون استاد هئڻ سبب، کيس شاهه به سڏبو آهي.

ڳوٺاڻوڳڙ 47

مطلب: ۾عورت جي سمجهه ٻوجهه عمر سارو واڌارو اچي ٿو .162.1

وڏو؛ جڏو )چوڻي(.163؛ اکين کان معذور يا انڌو. ڄنگهن کان معذور يا منڊو. هٿن کان معذور يا ٽنڊو. جڏو

۽وڏي کي جڏي سان مشابھت ان ڪري آهي جو ٻئي هڪ هنڌ ويٺا هونــدا آهن ٻين تي حڪمــڏو پنھنجي ــدو آهي ج ــڍن تي رعب ڪن ــدا آهن. وڏو نن ــه ڪن ــاڻ ڪم ن ــدا آهن. پ ۽هالئي ڪم ڪڍن

۾ڪمزوريء سبب ٻين جون همدرديون حاصل ڪندو آهي نتيجي پيو حڪم هالئيندو آهي. ۽مطلب:

۽نکمڻي ٽوٽيء کي، وڏو جڏو ڪــري ســڏيو وينــدو آهي. چئبــو آهي؛ ”وڏو جــڏو ٿيــو163.1آهين پر ارڪان/لڇڻ ڪونه سڌاريئه“.

وڻن ٻور، لڱن سور. )چوڻي(.164۾بھار جي مند انب وغيره ٻور ٿينــدو آهي. ٻــور تي مختلــف قســم جــا جــراثيم اچي مڙنــدا ۾۽آهن. هوائن لڳڻ سان اهي جراثيم اڏامي اکين نڪ ذريعي ماڻھوء تي حملو ڪندا آهن بيماريون ۽۾آڻينــدا آهن. تپـاولي اکين اٿڻ جھڙيــون بيمــاريون عــام ٿي پونــديون آهن. لڱن ڪڻس تنھن کــان ۽

سواء رهندي آهي. مطلب:

۾وڻن ٻور لڳڻ سان، موسمي اثرات پڻ مرتب ٿيندا آهن. 164.1

ويجهو، ڪوجهو. )پھاڪو(.165 ويجهي رهڻ سان خوبيون ظاهر ٿين نه ٿين پر خاميون گهــڻيون نــروار ٿينــديون آهن. ويجهي ۾کان شيء جي سونھن، پري جي ڀيٽ گهٽ نظر ايندي آهي. دهــل جــو آواز بــه پــري کــان وڻنــدو

آهي. سڪ به پري رهڻ سبب وڌندي آهي. عشق به پري رهڻ سبب قائم هوندو آهي. مطلب:

ويجهي شيء جو قدر گهٽجي وڃي ٿو. 165.1ڏوريان ڏوريان شال م مالن هوت، 165.2

من اندر جا لوچ، ملڻ سان ماٺي ٿئي.ٻولت ٻولت، وڌي وقار. 165.3جلدي جلدي اچڻ، قدر کي گهٽائي ڇڏي ٿو. 165.4

هڏ به ڏجي، هڙ به ڏجي )ورجيس(.166 هڪڙا ماڻھو، ٿوري مان ڪين ڄاڻندا آهن. هڪڙو ڪم ڪبو اٿن ته وري مٿان ٻيو الڳو ڪم بــه چئي ڏيندا آهن. جھڙوڪ هڪڙي کي ڪپڙن جي مشين سبڻ الء اڌاري کــپي. ڏيڻ کــان پــوء چــوي؛

هاڻي مون کي رلي به سبي ڏيو. ۽يا هڪڙي کي گهر جي اڏاوت الء لوهه ســيمينٽ کــپي. اوڌر تي اهــو ڏيڻ کــان پــوء ســوال ۾ڪري ته مونکي ٽرئڪٽر تي گهر پھچائي ڏيو. اهڙي حالت اوڌر ڏيڻ وارو چڙي چوندس؛ ”هــڏ بـه

۽ڏيون، هڙ به ڏيون، کڻي به ڏيون پھچائي به ڏيون!“مطلب:

۽جيڪو تن من ڌن سان ڪيل ٿوري جو مــان نــه ڪــري، تنھن کي ٽــوڪ طــور ائين166.1چئبو آهي.

لڏ به ڏي لڏاڻي به ڏي، لڏ جو لڏيندڙ به ڏي. 166.2

هڙ ئي هالڪ )ورجيس(.167

ڳوٺاڻوڳڙ 48

؛ سڀڪجهه تباهه ٿيڻ. هڙئي هالڪ ٿيڻ )اصطالح(؛ ٿڪجي پوڻ. هالڪ ٿيڻ

جيڪو محنت ڪرڻ کان پوء، فائدي بدران نقصان ڏياري تنھن الء ائين مثال ڏبو آهي. مطلب:

ڍينگو ئي ڍيري )ٿيڻ(. 167.1ڀيٽيو؛ چوٿڙو ئي چٽ. 167.2

، ٻيو پنڌ )ورجيس(.168 ۾هڪ اڌ ۾ ۾ھڪڙا سودائي ماڻھو به ٿينــدا آهن، جيڪي هڪــڙو ڪم اڌ هونــدي، ٻيــو شــروع ڪنــدا آهن. ۾يڪدم ان مان به دل اڪتائجي ويندي اٿن ته حــرص/ هــوس ٽيــون ڪم وڃي شــروع ڪنــدا آهن.ــه ڪنــدا آهن. جنھن ســببان ڪوبــه ڪم مڪمــل ڪــري، ــورو ن ــه پ ســاهه ســتي ســان هڪ ڪم ب

منجهانئس جوڳو فائدو حاصل نه ڪري سگهندا آهن. مطلب:

، ٻيــو پنــڌ 168.1 ۽ڪوبه ڪم ڪجي ته توڙ تائين ڪجي جيئن مڪمــل ٿي وڃي. هڪ اڌ ۾ ۾۾ٽيون ڪنڌ نه ڪجي.

، ٻيو هٿ سوٽيء )ورجيس(.169 ۾هڪ هٿ چوٽيء ۾ ۽استاد شاگرد کي مار ڏيڻ وقت هڪ هٿ سان چــوٽيء/ مــٿي کــان جهلينــدو آهي ٻــئي هٿ ۾سان کيس لڪڻ هڻندو آهي. اهڙيء صــورتحال اســتاد الء چئبــو آهي؛ ”وڏو ظــالم آهي، ســندس۾هڪ هٿ شـاگرد جي چــوٽيء آهي تــه ٻيـو ســوٽيء آهي. اهــڙي مــارڻي ماسـتر وٽ ٻچــا ڪــير ۾

پڙهائيندو. هڻي ٻارن جا عضوا ئي کاري وجهي“.مطلب:

ٻنھي هٿن سان موچڙا ڏيڻ. 169.1مار ڏيڻ الء الهي پاهي بيھي رهڻ. 169.2۾هر مسئلي جو حل، مار موچڙي ڏيڻ سمجهڻ واري الء ائين مثال ڏبو آهي. 169.3169.4 . ، ٻيو جيل ۾هڪ پير ريل ۾169.5. ، ٻيو هٿ نير ۾هڪ هٿ کير ۾

هنر واري جي گهڙي، بي هنر جي ڄمار )پھاڪو(.170۾هنر وارو ماڻھو جيڪو ڪم يا ڪمائي، گهڙيء ڪري ٿو سا بي هنر ماڻھو، سڄي عمر بــه ۾ ۾نه ٿو ڪري. هنر واري وٽ گهــڙي ويھڻ بــه ڀلي. ان گهــڙيء کــانئس ايــترو ڪجهــه ســکي وٺبــو،

جيترو جاهل کان سڄي عمر لڳائڻ سان به نه سکي سگهبو. مطلب:

هنر وارو ٿجي پوء ڀلي گهڙيء سوا جي عمر ملي. ان کان بھتر آهي جو گهڻي عمر170.1۽ملي بي هنر رهجي.

گدڙ جي سؤ ساله زندگيء کان شينھن جي زندگيء جو هڪ ڏينھن بھتر آهي.170.2ھنر واري جو ھنر، بي ھنر جي بيک. 170.3ھنر، نر آ.170.4

هڻي مـڪ، ڪري سڪ )ورجيس(.171ڪ ۽طاقتور ٻلــوان مــاڻھوء جي مڪ ئي ڪـافي هونــدي آهي. ان سـان ئي چڱي ڀلي کي سـ

ڪري ڇڏيندو آهي.

ڳوٺاڻوڳڙ 49

۽ماٽيلي ماء، انڌو ماڻھو بي عقل طاقتور، جڏهن مڪ وهائيندا آهن، تــڏهن کين پنھنجي مڪ۾جي وزن مڪ سھندڙ جي وت جو اندازو نه ٿيندو آهي. پنھنجي شــڪار کي هڪ ئي مـڪ ســڪ ۽

ڪري ڇڏيندا آهن. مطلب:

اهڙو طاقتور آهي جو سندس هڪ ٺونشو ئي مخالف الء ڪافي آهي. 171.1اهڙو طاقتور جو هڻي مڪ ڪري سڪ )ورجيس( 171.2

يار نه ياري، رشته داري )ورجيس(.172 هجت ٿيندي آهي يار سان، جنھن ســان يــاري هجي. ڪم بــه چئبــو آهي ان کي، ٻــئي کي نــه چئبو آهي. يا وري هجت ٿيندي آهي مائٽ يا رشتيداري سان، جنھن سان ڪو سڱ/ ســياڪو هجي. باقي جنھن سان ڏنگ ڏوڪو ئي نه هجي، تنھن پٺيــان لـور لــور يــا لڇ لڇ ڪــرڻ، پــاڻ کي ڏٺــو وٺــو

ڪرڻ جي مترادف آهي.

مطلب: ۾جيڪي لڳڻيء ٻيڙيء وانگر، اڻ واقفن سان به ڪلھي گس ڪن موٽ کين اڳلــو172.1 ۽

کنگهي به نه، تن الء ٽوڪ طور ائين چئبو آهي. ڀيٽيو؛ مان نه مان، مئن تيرا مھمان. 172.2

يار ياراڻي، معاملو صفا )چوڻي(.173ــردوستي رکجي ته نباهجي. دوستي ــه ڪجي. اي ۾ هر معاملو صاف رکجي. اٽڪي ٻٽڪي ن

ڦير ڪرڻ سان سنگت هلي نه سگهندي. جيڪا به ڳالهه ڪرڻي هجي، ڪنھن طــريقي ســان منھن۾تي چئي ڏجي. نه پنھنجي دل تي تور رکجي نه ئي اڳلي گمان رکجي. نه پاڻ شـڪ جــو شـڪار ۽

۾ٿجي، نه اڳلي کي گمان جي دلدل ڌڪي ڇڏجي. مطلب:۾دوستيء ڪنھن به ڳالهه جو رک رکاء نه ڪجي. 173.1۽سنگت سچ ڳالھائجي روبرو پر مصلحت سان.173.2 ۾

ڳوٺاڻوڳڙ 50

ڏسڻي)ورجيس( سورا نور، مٿي جاآل.1)ورجيس(آاھي ٽپين، کاھي نه ٽپين .2آادر، وئي کي پادر .3 )ورجيس(آائي کي آايا يار، ملا روزگار.4)ورجيس(اٺ پوئتان گھنڊڻي .5اڄوڪا ٻاوا، کٽ جا پاوا، کائي ماوا، ڪن جاوا.6آاڱر واڌو.7 اڄوڪا ساڌو، ٻه )ورجيس(اڇي ڏاڙھي، اٽو خراب .8ادا واندا مل! پالھو مل ڪٿي مليئه؟.9

)ورجيس(اڌ کير، اڌ زنده پير .10اڳيان ويا وسري، پويان لڳا مصري.11اگھ کٽيو کائجي، وٽ کٽيو نه کائجي.12الک! ڏي ڪي ٻه ٽي لک.13

)ورجيس(اندر لنگھڻ، ٻاھر کنگھڻ .14انڌي ۽ جنڊ، کٽولو ۽ هنڌ، واڻيو ۽ ھٽ، تارازي ۽ وٽ.15

انسان کي کپي؛ اجھو، اٽو ۽ لٽو.16اوٻاسي، ننڊ جي ماسي.17اويلو مھمان، پٽائي پاڻ.18

)ورجيس(اھڙو سياڻو، جھڙو جيئو ڪاڻو .19)ورجيس(اھڙو مٺو، جھڙو ڪنھن نه ڏٺو .20

ايڪ ديوي، دس پاوي.21ايڪ ناري، سدا برھمچاري.22بار گڏه تي،ھينگي کوتي.23 سکبک! وڏا ملند.24آاج نه موئا ته ڪل موئا.25 بن پئسي جو کيلي جوئا،

)ورجيس(بڻي ته بڻي، نه ته دال ماني گھڻي .26)ورجيس(بيبي ننڍي، برقعا باري .27

ڀ¼ن.28 ڀ¼ن، پيو کائي ڌ بيٺو کائي اآاھي ياد .29 آايو آاھي وسري، لڏڻ )ورجيس(ٻڏڻ ويو

، ٻچن جو گھڻا ڏينھن خير گھرندي جي ماٻڪري.30گ¾ پيئي.31 گو گت پيئي، گڀڀٽڪر کائي پيو ڀونڪ.32 ڀونڪ ڪتا ڀونڪ،

ڳوٺاڻوڳڙ 51

ٿورو ڪر ڄٽ سان، ڄٽ ڦيري ھڻئي پٽ سان .33)ورجيس(ٽٻڻي ٽاڻي، ھلي اباڻي .34)ورجيس(ٽپڙ ئي ٽيشڻ تي .35

وٽڀٽڪر گھٽ، ته به جو.36ٺلھو چڻو، وڄي گھڻو.37ٺونٺ لڳي، ساھيڙي ڀڳي.38

)ورجيس(پاڻ پنان، گھوڙا ڳنھان .39پر پيو، گھر ويو.40پر-متڙيو: پڇ-ڪتريو.41،پلاه جھڙي پدمڻي، جب ھڪي حاضر ھو.42

.ٻوھي وجھ پيٽ ۾، مر ته پيٽ ڦاٽي پوپنھنجو، سنھنجو.43پنھنجو گھر، الک جو در.44

)ورجيس( ۾ پئسا ئي پاڻي.45پئسي بنا پرساد، ڏيئي ٻائو ھريرام ڪينڪي.46

آاڪڙ .47 )ورجيس(پيٽ ۾ بک، اره ۾ پيٽ ۾ نانھ روٽيان، سڀئي ڳالھيان کوٽيان.48جاڏي پير، تاڏي خير.49جڏا جيئاري، مرڪندا ماري.50آائي جو.51 ، تڏھن گيان گوش ات ٿيوجڏھن

)ورجيس(جنڊ کڻ ته جنڊ ڳؤرو، پڙ کڻ ته پڙ ڳؤرو .52جنھن جي ھٿ ۾ ڏوئي، بک مري سوئي.53آاھي، سو گراھ به ڏيندو.54 جنھن ساھ ڏنو

)ورجيس(جھڙو گھر، تھڙو پر .55جھڙي ڇالي، تھڙي پني، ھن لاھي ھن کي ڏني.56جيڏا شھر، تيڏا قھر.57جيڪو پيئي ترو، تنھن کي تپ نه ٿئي ٻرو.58جيڪو مڙيو، سو جڙيو.59جيڪو ٻن زالن جو ور، تنھن جو مساڻن ۾ گھر.60جيڪو رسي، تنھن جو ڀاڳ سسي.61جيڪي وٽيو، سو کٽيو.62

)ورجيس(جيئن ٿڌ، تيئن وڌ .63ڄاٽا، ابتا ڏاٽا.64 مانڄٽ ڇا ڄاڻي، ڪڻڪ جي ماني.65

ڳوٺاڻوڳڙ 52

ڀراوان نونڄٽي نون رونا ياران نون، لي لي نان.66پسايو سٽ، واڻيي وڌس وٽي،ڄٽي.67

ليکي واڻيو ڦريو، واڻيي ليکي ڄٽي.ڄٽيجھنi جھر جي جھرڪي، جھٽي وئي جھار.68!”! چي؛ “چيڙاچريا! چيڙايان.69 کي چوڙو، ڪڏھن ٻانھن ۾ ڪڏھن نڪ ۾چري.70 پياريچلھ ۾ اماڙي، رنڙ کي جو.71

)ورجيس(چمڙي وڃي، دمڙي نه وڃي .72)ورجيس(چوٿڙو ئي چٽ .73 ڪنڊ ۾ روئيچور جي ما.74ڇڙو، ٿڌو گھڙو.75ڌڪ لڳي ھڪڙن کي ته روئن ٻيا، .76

اچن جي ٽيان ته ڳوڙھا ڳوڙيندا وڃن. ڳجھارت، پھاڪو کڻي. ڌڻ ته ڌڻي، نه ته وڪڻ کڻي، وار ته ڦڻي، نه ته ڪوڙا.77ڌوٻي ڌوئي، مالڪ روئي.78 وجھجي ڪکين، وڃي پوي لکينڌي.79ڏنو، ٻنو.80ڏي ڏالي، ملئي مالي.81ڏي ڪڻو، ملئي گھڻو.82)ورجيس(ڏينھن پگھارو، راتيان پارو .83ڏينھن، شينھن.84ڀنھنذرڙي جون.85 ، سڀ جي رات رھو، صبح پنڌ پئو.86راجا جي گھر، موتين جو ڪال.87رام رام جپ، پرايون ڳنڍيون ڪپ.88رام رام جپنا، پرايا مال اپنا.89 ڪنرن! پٽيان.90)ورجيس(رن ڪراڙي، ملي مساڳ .91)ورجيس(رھي، نه سھي .92زالاڻي موڙي، جتي رکي اتي پوري.93آاھي ننڍڙي، پر وھ جي ڳنڍڙي.94 زبان نه ڪتوسانوڻ جو ستو، نه ڪان.95ڀ¼É کٽي .96 ڀ¼É کٽي، يا ٻ )ورجيس(سڀ¼É لٿو، ٿوڪر ڊٿو.97 س

ڳوٺاڻوڳڙ 53

سچي ڳالھ سونٽي جي، ٻيڙي ٻڏي کوٽي جي.98سخي ۽ شوم جو ليکو، ٻارھين مھيني ساڳيو.99

، وانڍن جو ھڪ واھي اللھسگھرا کائن ٻوڙ پلا.100ڀڇٽي.101 پھ سڳو ٽٽو، ساسنڀاريندي سار، وڏي ٿئيس ڄمار.102سنجھا ٽري، جوت ٻري.103آاھي موچڙي سان.104 سنڌ سڌي سوڙ جو جھيڙو، سوڙ ۾.105سؤ ڏھون قلم لاڳو، چور ڇٽا ڀاڳيا قابو.106سيري جي سڏ تي، ٻه ٻه کنيائون ٻار،.107

ھڪڙي کي گپايائون گپ ۾، ٻئي کي ڪڍيائون مار،جڏھن پئي سيري جي سنڀار، تڏھن ٻه ٻه چپاٽون ٻار کي.

صلاحين، شينھن ٻجھن.108 جندڙيعقل بنا عذاب، گھڻا پسندين.109غريبن جي مڏي: ٻه ڏندڻ ٽين تڏي.110ڪارو، رام کي پيارو.111ڪارو ڪاري، ھڻ ڪھاڙي.112ڪاڻو پٽ، کاٽائو ڀلو.113 ۾، سنڪٽ ڀي گھڻا جي وھانڪاڻي.114)ورجيس( وڏيري جو. ڪڪڙ ڪورين جو، نان.115ڪم کپي، چم نه کپي.116ڪنواري بادشاھي، مڱڻي پئي ڦاھي،.117

، چلھ جو واھي.پرڻي کان پو )ورجيس(ڪنو سھندو، ڏنو نه سھندو .118 ساڳ، لڳئي ڀاڳ کا.119)ورجيس( ٻرو کرو، ڪمائڻ لاکائڻ لا.120)ورجيس(کڏ ٽپين، اڏ نه ٽپين .121کلو لڳو، ھٺ ڀڳو.122کڻ کلو، ٿيئي ڀلو.123گھر گھنگھر، ٻار ڊينگھر.124)ورجيس(گھر ۾ ڪين، ته به رکي گھوڙي تي زين .125گھر ويائي، چڱي ويائي.126گھوٽ ڪنوار راضي، ڇا ڪندو ملو قاضي.127گھوٽ چڙھيو گھوڙي، ناس پتو ٻوڙي،.128

ڳوٺاڻوڳڙ 54

، عمر ڀر پيو لوڙي. جي سک لاسوا گھڙيگھوٽڻ مھل گم، ڇاڻڻ مھل ڇتا، .129

)ورجيس(پيئڻ مھل جيئن مير عليمراد جا ڪتا لعل جي ڏات، ٻچن جي وات.130 واري کوھ تي، جتي لک وھي ٿي لوٽي،لعلو.131

آاھي اچڻو، دير ڪرڻ سان وڃي نه موٽي. يار منھنجو )ورجيس(لکي لعلو، واچي واڌو .132ڀڏ ته ڀڳو .133 ڀگ ڀڏ پھ )ورجيسي جملو(لڳو نه لڳو، تنھنجو لڳي دم، مٽي غم.134لنڊيون لوٺيون لک، ھڪ اللھ جي رک.135لھي لٽاڪو، ڇٽي ڦٽاڪو.136ماتا، ماري يا کاري.137، پچائي ساھماٽيلي ما.138 جي مڪ، اونھاري جي لڪ،ماٽيلي ما.139

پوڙھي جي ٿڪ، جاتي لڳي تاتي سڪ.ماٺو ماري، تکو تاري، سنھون ڪوٺا ڳاري.140گن مين تيرا مھمان.141 گن نه ما مامسلماني، بصر ماني.142مڙس ته ڦڏو، نه ته جڏو.143مڙس مڱيو ته سنگت کان ويو،.144

جوان پرڻيو ته مٽن مائٽن کان ويو،ٻڍي ڄايس ٻار ته پاڻ کان ويو.

مڙس ھيڻو ھيڻو، ته به زال کان ٻيڻو.145)ورجيس(مک ۾ رام، بغل ۾ ڇري .146منھن-ڪنئري، ڳٽا پٽائي.147)ورجيس(منھن ملان جو، اکيون چور جون .148موت نه پڇي مائٽي، نه پڇي تٿ نه وار.149)تڪبند ورجيس(نانا نورا، ليکا پورا .150)ورجيس(نڪا گھٽ گھوٽ ۾، نڪا ڪمي منجھ ڪنوار .151)ورجيس(نڪ نه ناسان، سنگھان ڇا سان؟ .152ننڍڙا ٻار، گلي جا ھار.153، وڏي مري نه جوننڍي مري نه ما.154

نئين ڪنوار نو ڏينھن، ڇنڊي ڦوڪي ڏھ ڏينھن،.155ڀن ويس. يارھون ڏينھن پيس، عزت ما

ڳوٺاڻوڳڙ 55

نياڻي نماڻي، گھر جي راڻي.156نيت بد، روٽي رد.157وات کائي، اک لڄائي.158)ورجيس(وار نه ونگو، ڏينھن نه ڏنگو .159واڻيو پنÉ سھي، پنجاھ نه سھي.160وڃڻ واري ڌيئڙي، کلڻ وارو لوڪ.161، ٿيو شاھوڌيو ويا.162وڏو، جڏو.163وڻن ٻور، لڱن سور.164ويجھو، ڪوجھو.165)ورجيس(ھڏ به ڏجي، ھڙ به ڏجي .166)ورجيس(ھڙ ئي ھلاڪ .167)ورجيس(ھڪ اڌ ۾، ٻيو پنڌ ۾ .168)ورجيس( ۾ ۾، ٻيو ھٿ سوٽيھڪ ھٿ چوٽي.169ھنر واري جي گھڙي، بي ھنر جي ڄمار.170)ورجيس(ھڻي مڪ، ڪري سڪ .171)ورجيس(يار نه ياري، رشته داري .172يار ياراڻي، معاملو صفا.173