ˇ )psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_438_aad6e8016d0fb... · ( ˙˝˛˚˜ - ˘ˇ ) 105 -137 1393...

)پژوهشي -علمي(ي مطالعات سياسي جهان اسالمفصلنامه

105-137، 1393، بهار )9(، شمارهدومسال انگاريبر اساس رهيافت سازه تركيهسياست خارجي بررسي علل دگرديسي در

∗∗∗∗يآباد دولتعلي باقري استاديار گروه علوم سياسي دانشگاه ياسوج جعفر نوروزي نژاد

دانشگاه ياسوج علوم سياسي يادانشجوي دكتر

هچكيد دستخوشكشور اينسياست خارجي ،تركيهدر پي به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در

گرايي نام نيعنوان نوعثما تحتاين تغييرات گران از از تحليل بسياري .دشجدي يتغييراتخصوص خاورميانه عنوان هبه سوي شرق و ب ها تركبازگشت برايبردند و نوع تغييرات را

اين است كه عامل اصلي تغيير سياست خارجي تركيه بعد شود يماصلي كه مطرح سؤال .كردند، سؤالوسعه در اين كشور چيست؟ در پاسخ به اين از به قدرت رسيدن حزب عدالت و ت

كند كه برداشت متفاوت نخبگان سياسي جديد تركيه از پژوهش به اين نكته اشاره ميفرضيه باعث تغيير سياست ،عوامل مادي جديد گيري هنجارها وشكل ريتأثتحت ،المللنظام بين

هاي يافته. شده است جديد راييگقبلي به سوي چندجانبه ييگرا جانبه كيخارجي تركيه از دهد كه دگرديسي در هنجارهاي حاكم بر نخبگان تركيه يكي از عوامل اصلي تحقيق نشان مي

بر اساس نظريه بنابراين، ؛رود يمشمار ه دگرديسي در سياست خارجي آن كشور ب هانتظار تغييرات جديدي را در آيند توان يم ،در صورت تغيير مجدد هنجارها ي،انگار سازه

انگاري اي و نظريه سازهبراي انجام تحقيق حاضر از روش كتابخانه. سياسي اين كشور داشت .استفاده شده است

انگاري گرايي، سازهگرايي، غربنوعثماني تركيه،خارجي سياست :واژگان كليدي

5/6/1392 :تاريخ پذيرش نهايي 20/3/1392:تاريخ دريافت مقاله ∗

[email protected] :دار مكاتباتنويسنده عهده

انگاريبر اساس رهيافت سازه سياست خارجي تركيهبررسي علل دگرديسي در /106

مقدمه هاي گوناگوني كه در عرصه سياست به تبع محيط متحول و متغير يخارج استيسعرصه

الملل از يكسو و فاكتورهاي مديريتي در كنار عوامل سطح واحد در درون جوامع از سوي بينعدم پويايي آن به معناي تبديل شده است كه ركود و يهاي كنند، به حوزه مي ي نقشديگر، ايفا

يت تغيير رويكردهايي است كه كشورها بسته به موقعيت نتيجه طبيعي اين وضع. نبود آن استبنابراين ارتقاي منافع ملي در يك . كنند مي اتخاذالمللي و نيز قدرت خود بين اي و منطقه

المللي ارچوب تئوريك، بسته به درك شرايط داخلي و فهم محيط در حال دگرگون بينهچدليل تحوالت و ميراث تاريخي از يكسو تركيه به در اين ميان ) 57-53: 1385دهشيار ،.(است

موقعيت . گرفتار است آميزسوي ديگر همواره در وضعيتي تناقض و الزامات جغرافيايي ازتركيه را عميقاً تحت تأثير يخارج استيسژئواستراتژيك، ژئوپليتيك و حتي ژئواكونوميك،

Lerner and.(كند گيري ميو واقعيت تصميم ايرؤميان در درواقعاين كشور دهد و قرار مي

Dimitris,2004:30-40 (اين 1923نوين به رهبري آتاتورك در سال هتركي بعد از تشكيل ،هاي خود را بر ها و ستيزعثماني خارج شد و سازشاز فضاي حاكم بر دوران يكل بهكشور

ن،يب نيدرا. مبناي ماهيت ژئوپولتيك، ژئواكونوميك و ژئواستراتژيك خاص خود بنا نهادتركيه نسبت به غرب تأثير يخارج استيسماهيت سكوالريستي نظام سياسي در رويكردهاي

مشي كالن آتاتورك پس از اعالم جمهوري، نوگرايي در معني غربي شدن را خط. فراوان داشتبه قدرت بنيادي و ازهرجهتحركت به سوي غرب بيترت نيبد. تركيه نوين اعالم كرد ملي

گرايتر جريان غربهاي اساسي و عملياما حركت ،ترديد در دستور كار قرار گرفت بلغيرقاتركيه به ناتو در سال الحاق. تركيه در فضاي سياسي پس از جنگ جهاني دوم محقق شد

با هدف ايجاد سدي عليه تجاوز نظامي شوروي در منطقه مورد پذيرش غرب واقع شد؛ 1952پس . نفوذ بودد نيز در جلوگيري از گسترش نفوذ شوروي مصمم و ذيتركيه خو كه خصوص به

هاي گوناگون اين كشور را با كمك 60و 50هاي طي دهه امريكاتركيه به ناتو، از پيوستنتركيه، روابط آنكارا با غرب بار ديگر 1980بعد از كودتاي .مند ساختمالي و نظامي بهره

اوزال كه . تركيه دنبال شد هاي نوليبرالي دررسيدن اوزال، سياستبا به قدرت .پيدا كردبهبود اين . و غرب گرايش پيدا كرد امريكاتركيه را دوباره سامان بدهد به سوي در تالش بود اقتصاد

تركيه بود، روابط آنكارا با غرب و در رأس احياي اقتصادي هكه دور) 1993تا 1983(دوره در سال . ار ديگر احيا شد و از ركود بعد از اشغال قبرس فاصله گرفتو ناتو ب امريكاآن با غرب و فارس بيش از پيش روابط خود با اوزال با پيوستن به متحدان جنگ اول خليج 1991

هاي سياسي و اقتصادي هزينهاين اتحاديه هرچند. را تحكيم كرد امريكاآن رأسدر تركيه براي نشان دادن حسن اعتماد خود به ولي ،دتركيه به همراه آور ناپذيري براي جبرانبعد از شكافي كه با به قدرت رسيدن اربكان در تركيه در .در اين جنگ حضور يافت امريكا

107/ 1392 ، پاييز)7( ، شمارهدوم ، سال )پژوهشي - علمي( مطالعات سياسي جهان اسالم ةفصلنام

محور ها همچنان به رويكرد غرب ترك ،خارجي اين كشور اتفاق افتاد رويكرد قبلي سياستدومين انتخابات و تركيه كه بيست در 2002نوامبر 3ولي انتخابات پارلماني ،خود پايبند بودند

ايجاد كرد و در طي اين تغيير، حزب تركيه انداز سياسي اساسي در چشم يتغيير ،اين كشور بودنوع ايدئولوژي حزب .به قدرت رسيد گرايي و با اكثريت آرا ايش اسالمعدالت و توسعه با گر

ب گوياي تغييرات شگرفي در سياست خارجي عدالت و توسعه و رفتار سردمداران اين حزما در . معروف شدگرايي جديد عثمانه بگران از سوي تحليل ها د كه اين رويكرد تركبوتركيه

ابتدا اصول كلي سياست خارجي جديد تركيه را بيان نظري، ارچوبهبعد از ارائه چاين مقاله تركيه از رويكرد خارجي سياست نخبگان هايانگاره دگرديسي بر ثرؤم كنيم و سپس عامل مي

هدف از ارائه اصول .دهيم گرايي جديد را مورد بررسي قرار ميگراي مفرط به چندجانبهغربكلي سياست خارجي جديد تركيه در ابتداي مقاله، نشان دادن چگونگي طراحي اصول كلي در

استاخلي و خارجي هاي جديد دپاسخگوي به نيازها و درخواست براياين سياست خارجي خصوص در. ثيرات را در ايجاد دگرديسي در برداشت نخبگان جديد داشته استأترين ت كه مهم

چند چندين مقاله در زمينه سياست خارجي تركيه، شود كه هرپيشينه تحقيق الزم است بيان خصوص از سوي پژوهشكده تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت نظام، پژوهشكده هب

سسات و ؤماين كدام از اما هيچ ،سسات انجام گرفتهؤعات استراتژيك خاورميانه و ديگر ممطالخارجي تركيه و اصول حاكم بر رويكرد جديد آن محققان، به علل تغييرات در سياست

با . ها با كشورهاي ديگر بوده است بيشتر معطوف به روابط ترك آنهااند و تحقيقات نپرداختهعامل اصلي تغيير :كه است سوال اصلياين پاسخگويي به به دنبال ه حاضرمقال ،اين مقدمه

سياست خارجي تركيه بعد از به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در اين كشور چيست؟ برداشت متفاوت نخبگان سياسي جديد تركيه از نظام : عبارت است از اينكهفرضيه مقاله

عوامل مادي جديد باعث تغيير سياست خارجي و گيري هنجارهاثير شكلأتحت ت ،الملل بين . شده است جديد گراييگرايي قبلي به سوي چندجانبهجانبه تركيه از يك

انگاري سازه: چهارچوب مفهومي

مسئله در ريشه شد، المللبين روابط مباحث وارد 1990 دهه اوايل از كه انگاريسازهفردريك . شد مطرح توماس الكمن و برگر پيتر سوي از 1970 دهه در كه دارد شناختي جامعه

و الكساندر )Nicolas Ounef(، نيكالس اونف)Feredrich Kratochwil(كراتوچويل،Alexander Wendt)(ونت

.شوند الملل محسوب مي ن اصلي اين ديدگاه در روابط بينامتفكر هاي انگاري رايج در رويكرداين نظريه در مخالفت با دوگانه ) 546 :1382، بيليس و اسميت(

كند كه در آن ضمن توجه به عوامل مادي، بر نقش و اهميت پيشين، از نگرشي تلفيقي دفاع مي


در اين برداشت، واقعيت بر پايه نحوه تعامل ميان . گرايانه نيز تأكيد شده استهاي معنالفهؤم .ي نيستيك قابل تقليل به ديگر گيرد و نقش هيچساختار و كارگزار شكل مي

براي كاربردي الملل، تالشي بلندپروازانهالكساندر ونت، در كتاب نظريه اجتماعي سياست بينوي در اين اثر، ضمن نقد . انجام داد الملل نيروابط بساختن اين نظريه در عرصه مطالعات

گرايي رايج در اين رشته، بر نقش عوامل معناگرايانه و درك و برداشت كنت والتس و واقع: سدينو يمبه عنوان نمونه، وي در تحليل پايان جنگ سرد . كند يمتصورات كارگزار تأكيد

به تنهايي به جنگ باًيتقر ،رژيم گورباچف، با برداشتي متفاوت از چگونگي رابطه با غرب« به انگاريسازه تئوري بيشتر فهم و شرح براي ) 112 : 1384ونت، ( ».سرد پايان داد

هنجارها ريتأث بازيگران و رفتار بر حاكم منطق تحليل، سطح جمله از آن به مربوط هايمتغير . ميپرداز يم

تحليل سطح -

پايگاه اين. شود مي نگريسته الملليبين مسائل به آن پايگاه از كه سطحي يعني ،تحليل سطح تفسير چگونگي و دهد مي جهت انسان تفسير باالخره و تحليل و تجزيه وصف، شناخت، به

كساني ترينمهم از سينگر ديويد) 26،ص 1378سيف زاده،( .دهد مي نشان ما به را دولت رفتار پژوهش موضوع از تابعي را تحليل سطح او. است پرداخته تحليل سطح بحث به كه است

هايويژگي به خرد سطح در .برد مي نام را و كالن خرد سطح دو منطقي لحاظ از و داند مي ديگر از. پردازد مي المللبين ساختاري هايمحدوديت به كالن سطح در و ملي هايدولت فردي

.كرد اشاره سازماني و گيريتصميم نهادهاي اي،منطقه فردي، سطوح به توان مي تحليل سطوح ،اول دسته. پردازند يم خارجي سياست مطالعه به زاويه سه از هاتئوري ،درمجموع

رفتار اصلي هكنند نييتع را المللبين سيستم و پردازندمي كالن سطح به كه اند ييها يتئور ندهست بيروني بازيگر هر رفتاري معيارهاي و هامحدوديت ،ها محرك. كنندمي قلمداد ها دولت

كنندهتعيين و ندارد نقش آنها رفتار انتخاب در بازيگران فردي هايويژگي ،گريد عبارت به يا بازيگران نقش و جايگاه المللي،ساختارهاي بين تغيير مقتضاي با و است سيستمي سطح اصلي

) Martin,1999:44( .شودمي متفاوت نيز به و پردازند مي خرد سطح در هادولت خارجي سياست توضيح به كه اندييهاتئوري ،دوم دسته

هاتئوري ،سوم دسته .دهند مي اولويت هادولت خارجيسياست تعيين در داخلي فاكتورهاي سطح دو هر به كه كرد اشاره انگارانسازه به توان مي جمله از كه هستند باال مورد دو از تركيبي متن در را دولت رفتار كه است اي تئوري ،انگاريسازه. دارند توجه الملليبين و داخلي

فرد به منحصر هاي ويژگي داراي هادولت همه. دهدمي قرار بررسي مورد دولت آن اجتماعي. گذارد مي ثيرأت شانخارجي سياست بر كه اندسياسي و اقتصادي اجتماعي، مذهبي،

)Martin,1999:47(


رفتار منطق -در . دهند مي سازمان شاناقتصادي و اجتماعي منطق اساس بر را خود رفتار بازيگران اصوالً

عناصر را بازيگران اندپذيرفته خود مطالعاتي شيوه عنوان را به اقتصادي منطق كه ييها يتئور اين در. هستند خود منفعت و سود رساندن حداكثر به دنبال كه گيرندمي نظر در خودياري

. است زيان و سود عقاليي محاسبه منطقي نتيجه بازيگر يك خارجي سياست رفتاري منطق هزينه كمترين و اهميت بيشترين آنها براي كه انداهدافي نيتأم جستجوي در آگاهانه بازيگران

در نگرششان و كنند مي عمل اقتصادي منطق اساس بر هانئوليبرال و نئورئاليست. باشد داشته را بازيگر يك. است »بيروني«بازيگران مطلوب منظر اين از ،محور استهدف خارجي سياست به رسيدن در تالشش تمام و كند مي تعريف سيستم در خودش سياسي واحد از خارج را نقاطي

)1392بهراسمان،( .است هدف آن كه گيرد مي قرار محورمنفعت هايليبرال و سمينئورئال رويكردهاي مقابل نقطه در انگاريسازه

مشخص را اش يخارج استيس ماهيت و هاگيريجهت نوع بازيگر اجتماعي متن آن در اجتماعي متن بيشتر انگارانسازه .ندارد وجود بازيگران عمل راهنماي ثابت معاني كند، مي

هايانگيزه و است متفاوت رفتاري هنجار اينجا در .دهند مي قرار خود توجه كانون را بازيگران زماني بازيگر رفتار .است متفاوت كند مي مشخص را كشور يك خارجي سياست كه رفتاري . باشد داشته توافق و تناسب االذهاني بين توافقات با كه است عقالني هنجارها -

برخوردار االذهانيبين جنبه از كه گويندمي هنجار را مناسب رفتار از مدارارزش انتظارات تعريف را جمعي اهداف و دهند مي شكل را شاناولويت و بازيگران هايهويت هنجارها. است

و »بودن عام«معيار دو اساس بر هنجارها نسبي توانايي. كنند مي تجويز يا منع را رفتاري و ميان هنجار آن كه ايدرجه يعني هنجار، بودن عام ويژگي. شود مي سنجيده »بودن خاص«

آن بودن خاص دوم مالك) فراملي چه و ملي چه( .است مشترك اجتماعي سيستم واحدهاي هنجار يك .است قائل نامناسب و مناسب رفتار بين هنجار يك كه تمايزي اينكه يعني ،است خاص و بودن عام از ايميانه سطح دباي ،باشد انگارانه سازه تحليل يا ينيب شيپ بر مبتني اگر

متغير انگاري،سازه مطابق ،درواقع انگاري،سازه فرضيات اساس بر. باشد داشته را بودن با هماهنگي سياست« وابسته، متغير و است الملليبين و داخلي اجتماعي هنجارهاي مستقل،

وجود بازيگران عمل راهنمايي براي ثابتي معاني كه كندمي اقتضا رويكرد اين .است »هنجارها سياست ماهيت و هاگيريجهت نوع اجتماعي، تعامالت متن در بازيگران بلكه ،باشد نداشته

سياست از انگارانه سازه تحليل در) 179 - 202: 1380فالح، ( .كنند مشخص را خود خارجي كه هستند خارجيسياست رفتار توضيح براي مستقل متغيرهاي اجتماعي هنجارهاي خارجي،

االذهاني بين) 1: شوند مي متمايز ايايده متغيرهاي ديگر از ،هنجارها ويژگي سه با ديگر از را هنجارها ،االذهانيبين ويژگي. هاارزش به ارجاع) 3 رفتار توجيه و يابي جهت) 2


يمعل باورهاي و هاارزش ها، ايده از را هنجارها مشخصه، دومين. دكن مي متمايز شخصي عقايد اما ،دارند اشتراك ها ليبرال با ها هنجار بر تأكيد خصوص در انگاران سازه اگرچه. دكن مي متمايز تأكيد ها هنجار تنظيمي جنبه بر صرفاً ها ليبرال كه است اين دارند آنها با كه محسوسي تفاوت .كنند مي توجه نيز هاآن تكويني جنبه بر تنظيمي جنبه بر عالوه ان انگار سازه كه درحالي دارند،

)Collin ,1997 :10 (

دهند و انگاران را تشكيل مي شناسي به وضوح كانون اصلي توجه سازه مباحث هستي ،در كلشناسي ستيشناسي به ه الملل را از معرفت بين انگاران اساساً كانون بحث در حوزه روابط سازه

گرايي ها را در برابر مادينقش تكويني عوامل فكري است كه آنها بر تأكيد آن. ندمنتقل كردبه دليل اهميت واقعيت حال نيدرعدهد و الملل قرار مي بين حاكم به جريان اصلي در روابط

الملل نيب استيسانگاري به تعبير ديگر سازه. كند گرايان متمايز مي ساختار ها را از پسامادي آنها و بيند و به عوامل فكري مانند فرهنگ، هنجار اي مي شناسي رابطه را بر اساس يك هستي

روابط : شناختي است انگاري مبتني بر سه مفروضه اصلي هستي سازه. دهدها بها ميانگارهمتقابل ميان كارگزار و ساختار، نقش هويت در شكل دادن به منافع و برساخته بودن هويت و

بدين ترتيب، )174 - 120: 1383مشيرزاده،( .ايي و فكري در آنهاي معن تاراهميت ساخ، در عين شناختي خاص خود و با تأكيد بر امكان شناخت انگاري با ارائه مباني هستي سازه

ساختارگرايي شناختي، در ميانه دو محور جريان اصلي و پسا ساختگي از نظر معرفتپذيرش بر )344 : 1386مشيرزاده، ( .گيرد قرار مي

كه (هاي خود يمعاني ذهني، زبان و تلق برحسبكند بازيگران انگاري عنوان مي در كل سازهسازد و زنند و اين تعامل واقعيت را مي دست به كنش متقابل مي) هاستبرآمده از هويت آن

نتيجه طبيعي اين تلقي در تبيين رفتار سياست . شوند در تعامل با واقعيت، ساخته مي آنگاهمند خود، جهان را براي خود ها بر اساس هويت زمينه خارجي يك كشور آن است كه دولت

زنند و شوند و بر اساس آن دست به كنش مي در تعامل با واقعيت، ساخته مي آنگاهسازند و ميانگارانه آن است حكم سازه ،در اينجا. سازند را مي الملل نينظام بل واقعيت در اين كنش متقاب

بر همين اساس است كه اسميت به تأسي از ونت . است برساختنكه در سياست خارجي عمل )217 :1386متقي، ( .»سازند ها آن را مي سياست خارجي چيزي است كه دولت«: گويد مي

ارچوب مفهومي به صورت هانگاري به عنوان چنظريه سازهروند كلي مقاله با اتخاذ ،در كل : استشكل زير


جديد تركيهاصول كلي سياست خارجي

اگر تعاملي بين امنيت و دموكراسي و آزادي در يك كشور وجود : تعامل بين امنيت و آزادي. كند نداشته باشد آن كشور فرصتي براي ايجاد منطقه نفوذ در اطراف خودش ايجاد نميناشي مشروعيت هر نظام سياسي از توانايي آن براي ايجاد منطقه نفوذ در اطراف خودش

. بيايد دست بهكشور زاي نابودي آزادي و حقوق بشر درااين امنيت نبايد ِب. شود ميهاي كنند به زودي تبديل به دولت آزادي را محدود مي ،كه براي ايجاد امنيت ييها حكومت

ترويج آزادي مدني بدون تركيه يك وضعيت ، 2002از سال ،رو نيازا ؛شوند ديكتاتوري ميعنوان يك هدف شايسته دنبال ه ب اين كار هرچند. گرفته استتضعيف امنيت را در پيش

سپتامبر، و تحت 11 از المللي بعد خصوص بعد از محيط بين هولي رسيدن به آن ب ،شود ميگرايش عمومي به سوي ،سپتامبر 11 از بعد اگرچه .تروريسم نوعي بلندپروازي است تهديد

كنند از آزادي مدني تحت هر ها سعي مي ترك ولي ،محدود كردن آزادي به خاطر امنيت استهاي چالش. محافظت كنند 2002سال خصوص بعد از هبهاي جديد شرايط با وجود چالش

كند بدون محدود كردن سعي مي 2002تركيه بعد سال تروريسم است كه جديد شامل مبارزه با ) Gueldere:14( .هاي آزادي بدان دست يابد حوزه

اوغلو در كتاب عمق استراتژيك، بيشترين دواز نظر داو: مشكل صفر با همسايگان سياست شدن ليتبدرود و براي انرژي هر كشور به صورت طبيعي در اختالف با همسايگانش هدر مي

يابي به اين هدف وي معتقد است براي دست. به يك قدرت مركزي بايد اين انرژي آزاد شود

تغيير در نگاه به ساختار

الملل و روابط نظام بين

ها مابين دولت في

تغيير از رويكرد

محور گرايي غرب جانبه يك

دوره جنگ سرد به رويكرد

گرايي دوره جديد چندجانبه


تركيهدر اين رابطه . ميفزايبه قدرت نرم خود بي ،چهره خود پاك كردهبايد تصوير نظامي را از شروع قومي در داخل يها شيگرااز مشكل براي نزديك شدن به كشورهاي خاورميانه ابتدا

هويت اسالمي چسببردر داخل از اين مشكلحزب عدالت و توسعه براي حل كردن . كردپيوند با ملت هويت هاي قومي هم شكل از هويتاي نوين مت جامعهبه دنبال ،استفاده كرده

برداشت آنها شبيه به ،به نوعي. كندميسازي كماليستي حذر همگن حل راهو از استاسالمي را براي همسايهكند اجماع كشورهاي المللي نيز سعي مي در عرصه بين. نظام ملت عثماني است

با همسايگان خود به جاي گفتمان اند در رابطهدر تالش ها ترك«. دست آورده ب آن حلقدرت نرم ،در اين رابطه. نظامي قبلي از سياست قدرت نرم استفاده كنند قدرت سخت و

نهادهاي فرهنگي، و تاريخي ارتباط :بنيادين اصل ثر از سهأها در اين مناطق مت تركبه عنوان هخارجي تركي سياست در غالباً كه استآزاد اقتصادي و بازار قدرت و دموكراتيك

خارجي، سياست اصل اين از اصلي هدف .شود بندي ميديگر مفهوم كشورهاي »كردن قانع« )Yeşiltaş and Balcı,2013:10-15( .»استتركيه در دور تا دور ثبات خط يك ايجاد يساز يعادتركيه، بخصوص اواخر وزارت امور خارجه اسماعيل جم در هاي قبلي دولت

اما اين حركت با به قدرت رسيدن حزب عدالت .روابط با ارمنستان، يونان و سوريه فعال بودندوجود چندين ) Davutolu,2008:86 ( .همراه شد يتر پرشتابتر و هاي عملي و توسعه با گام

قبل از به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در ،مشكل اساسي در ارتباط با همسايگانبه موارد زير توان يمدر رابطه با اين مشكالت .كاهش روابط با آنها شده بودتركيه باعث

هاي ك باعث ايجاد نگراني. ك .خصوص حزب پ هردها و بهاي ُك درخواست :الف: اشاره كردك .ك .حمايت سوريه و عراق از اعضاي پ ،از سوي ديگر. تركيه شده بود سياسي رهبران

تركيه با اين مشكل به آن حد روابط. شدتركيه شدن حكومت و جامعه خاطر دهيرنجباعث تركيه با ترين عامل در روابط بين قرار داد كه مشكل كردها مهم ريتأثخاورميانه را تحت

تركيه با عامل بنيادي ديگر، ارتباط 1990در دهه :ب. همسايگان خاورميانه نام گرفتيك شكاف كوتاه در . تركيه شد نسبت بهاعراب خاورميانه افكار اسرائيل بود كه باعث انحراف

ايجاد شد و اربكان سعي داشت تركيه كان به قدرت درباين سياست با به حكومت رسيدن ارسيس أسازد و در اين ارتباط به تهمراه تر هاي عملي ارتباط با كشورهاي منطقه را با حركت

:ج )kanat , 2010 ( .كودتا همچنان اين عامل ماندگار بوداز ولي بعد اقدام كرد، (D8) 8دي تركيه با ارمنستان را تحت ثر ديگري بود كه روابطؤباغ از جمله عوامل م وجود مشكل قره

در مناقشه آذربايجان و ارمنستان بر سر 2001سال ها تا قبل از ترك .ثير قرار داده بودأت :خ. شد باعث تشديد مناقشات ميامر و همين بودند ا گرفتهباغ هميشه جانب آذربايجان ر قره

ثير قرار أتركيه را با يونان تحت ت مشكل ديرين قبرس از جمله داليل ديگري بود كه روابطشد و مثابه يك امر مقدس تلقي مي ها به مسئله قبرس در گذشته براي كماليست. داده بود


ال براي آنها ؤس شمال جزيره قبرس يك امر غيرقابلتبار ساكن در ترك هاي حمايت از قبرسي ) 36 :1387نژاد،نقدي( .بود

گري براي حل اين اين كشور تحت حكومت حزب عدالت و توسعه از قدرت نرم و ميانجيو قرار دادن 2002تركيه بدون توجه به نطق ساالنه بوش در سال .مشكالت استفاده كرده است

ترور سوريه در ليست سياه كشورهاي مخالف آمريكا و بدون توجه به فشار غرب پس از به اردوغانو حتي ارتقا بخشيدحريري مبني بر قطع روابط با سوريه، روابطش را با سوريه

كه نخستين سفر يك (تركيه به 2005پس از سفر بشار اسد در ژانويه . دمشق سفر كردبا سوريه استحكام هيترك تعامل ،)ديآ يمبه حساب 1946تركيه از سال سوريه به جمهور سيرئ

گري بين ها براي حل مناقشات خود با سوريه از ابزار ميانجي ترك .بيشتري به خود گرفتهاي جوالن بين سوريه و اسرائيل و مشكل بلندي. رائيل نيز استفاده كردندسوريه و اس

باعث ،داده بود آنهاها به دن اين بلندينبه سوريه براي بازگردا اردوغانهايي كه تضمين .از عامل اقتصادي نيز سود بردند ها ترك در كنار اين ابزار، .گسترش روابط اين دو كشور شد

نيماب يفنخستين توافقات ، 2006تركيه و سوريه در سال هرچند )85-83: 1387نژاد، نقدي(و اشتباه استراتژيك و 2011اما بروز اتفاقات داخلي سوريه در سال ،هم امضا كردند را نيز باتركيه در ارتباط با اين يخارج استيسگيري باعث شد كه اين اصل در موضع ها تركتعجيل

المللي دست آوردن وجهه بينه ها براي ب هر چند ترك. گيردكشور مورد ترديد جدي قرار . خود به اين اصل نياز دارند

دو مشكل اساسي در روابط. در رابطه با عراق نيز دنبال شده است ها ترك سياست مشكل صفر: الف. اند سعي در حل آن كرده و موفق نيز بوده ها ترك تركيه با عراق سايه افكنده بود كه

المللي سسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بينؤم( .ك. ك. فعاليت پ: كردستان عراق ب مسئلهآنكارا براي كمك به ايجاد ثبات سياسي و تماميت ارضي عراق )40 ص ،1387ابرار معاصر ،

در استانبول با 2003كه از تالش آن در كنفرانس كند يممسيرهاي مختلف سياسي را دنبال ميان شيعه و سني در گري تالش براي ميانجي ،از طرف ديگر. ان نام بردتو همسايگان عراق مي

.تركيه در ارتباط با عراق در پيش گرفته است كه است يموارداز جمله عراق و سوريه)Aros,2009: 29-41 (هر دو كشور يها يگذار هيسرماارتباطات تجاري و ،در كنار اين موارد

كه سعي دارند استاي و عراقي تركيه هاي سياستمداران از جمله تالش ،يكديگرهاي كشوردر تركيه منجر به آن شد كه هاي كشور تالش. مناقشات خود را با يكديگر به حداقل برسانند

.عنوان دشمن مشترك نام ببرده ك ب. ك .از پ 2007عراق در سال هاي اساسي و اوليه را حزب عدالت و توسعه گام باغ با ارمنستان،در ارتباط با مشكل قره

تركيه در نشست زوريخ موافقت وزراي خارجي ارمنستان و. براي كاهش اين مشكل برداشتتركيه براي حل مشكل بين آذربايجان و خود را براي ايجاد روابط عادي نشان دادند و


ترش روابط با ارمنستان از بسيار فعال شده است و براي گس مينسكارمنستان از طريق گروه در رابطه با حل مشكل خود با )kanat,2010( .كند يمنفوذ روسيه در اين كشور نيز استفاده

. اند تالش وافري براي اين كار به كار بسته 2002بعد از سال ها ترك ، نيز قبرس و يونانخارجه دلبسته وضع و تداوم نفوذ وزارت پرستان كهنهمسئله قبرس را نماد حاكميت اردوغان

اولين غانوارد. داند تركيه مي سري در ناپذيري و خشك اي از انعطاف موجود و نشانهو حل مسئله قبرس را در كردترك در يونان ديدار تركيه بود كه با اقليت وزير نخست

ها در ها و يوناني ترك گفتگوهاي وحدت. كردارچوب سازمان ملل و اتحاديه اروپا دنبال هچ. اي توافق شد مرحله 3اي نامهبردر نيويورك شروع و در آن بر سر 2004فوريه 10قبرس در

عنان از با پافشاري بر ضرورت قبول برنامه كوفي اردوغان ؛تركيه از اين گفتگوها حمايت كردي را صرف مقابله ، سرمايه سياسي هنگفتدار شهير ههاي قبرس براي ختم اين مناقش ترك طرف

يها تالشولي ،اين طرح با شكست مواجه شد هرچند. ها و نهاد حكومت كرد با ناسيوناليست. همچنان ادامه داردرهبر حزب براي حل مشكالت با يونان و حل مشكل قبرس

) 359 -352: 1389ياووز،( جديد، اختالفات با اسرائيل مداوم تنش ريتأثبه اين سو اين اصل تحت 2011از سال هرچند

ريوز نخستبا اردوغان، مشكل درياي مديترانه شرقي ساحل گاز در حفاريمورد در با قبرس متأثر با ايرانوخيم شدن روابط سوريه، مورد مسائل داخلي با اسد در ها تركمخالفت ، عراق

عراق سوريه و در مورد هاي ضد و نقيضياستراتژي و ناتو سپر موشكي تركيه در مشاركت ازهمچنان داراي تركيه معتقدند كه اصل مشكل صفر مقاماتاما ،مورد ترديد واقع شده است

براي گريز از انتقادات گاها اين اصل را كه يصورت به. (استمعتبر روشني بوده و انداز چشم )Soler,2012: 6( ).كنند بازسازي مي حكومت با و نه مردم بادر ارتباط

منفعت اصوالًد اوغلو معتقد است كه وداو: همسايگان و كشورهاي دورترگسترش روابط با وي معتقد است . كند كه صلح و ثبات در مناطق پيراموني آن برقرار باشدتركيه ايجاب مي

قدرت اقتصادي جهان قرار گيرد پس 10در رديف 2023تا سال خواهد يمتركيه كه ييازآنجاكه كند يمبراي آن اولويت دارد و اين امر ايجاب يالملل نيبتقويت سطح همكاري در عرصه

بر همين مبنا )Davutoglu,2012 .(تر شودتركيه در مناطق مختلف جهان فعال يالملل نيبتعامل تركيه را به بالكان و خاورميانه، آسياي اي منطقه راتيتأث كنندميتركيه سعي گذاران سياست

هاي زيادي انجام اخير تالش يها سالتركيه در ر اين اساس ب. مركزي و قفقاز گسترش دهندفعال اًهرزگوين شديد و اين كشور در بالكان بر سر موضوع بحران كوزوو و بوسني. داده است

در قفقاز در كنار ارتباط نزديك خود با ها ترك )Davutoglu,2008: 81(.شده استمهاجرت 2006ها در سال ترك . اند كردهرا نيز حفظ آذربايجان، رابطه ديرين با گرجستان

تركيه و گرجستان شهروندان كه يطور به ،آزادانه براي شهروندان دو كشور را تسهيل كردند


فرودگاه گرجستان ،عالوه بر اين. روز بدون ويزا در كشور ديگري بمانند 90تا توانند يمها به كشور افراد و سرمايه تر عيسرانتقال هرچه شد و براي ساخته ها ترك توسط )ومطبا(

شروع به ساختن جاده ابريشم 2007سپتامبر 21تركيه و آذربايجان در تاريخ –گرجستان .اند برد كردهجديد كه ارتباط بين اين كشور را از طريق قفقاز به سرعت باال مي

)Gueldere,2009:18( ايفا 2002سال ازفعال يروابط تجاري نيز نقش ،در كنار اين موارد آيد كه اين ترين شريك تجاري گرجستان به حساب مي تركيه مهم در حال حاضر . كرده است

)Ronozifski,2008: 36( .داردتركيه از روسيه در امر تجارت نشان از سبقت گرفتنك و . ك.عامل پ. داشته استبراي گسترش نفوذ خود در خاورميانه امكانات محدودي تركيه

. استسدي به شكل موانع متقابل رواني ايجاد كرده ،همچنين وجود تصورات منفي متقابلده كرحزب عدالت و توسعه در خاورميانه هم در سطح دولت و هم در سطح اجتماع تالش

در تركيه در كنار حل مشكل خود با سوريه، عراق و ايران )Davutoglu,2008: 81( .استكشورهاي خاورميانه مثل قطر، ديگر هاي اقتصادي و سياسي با شروع به همكاري ،خاورميانه

در تركيههاي اساسي يكي از پيشرفت. كرده است غيرهعربستان، اردن، كويت، امارات وعالوه بر . است اتفاق افتادهبا كشور قطر در مناسبات ،گسترش روابط با همسايگان خصوص

هاي اقتصادي را نيز تركيه با قطر همكاري روابط طرف، هر دو ميانح عالي ومالقات در سطهاي امنيتي و سياست خارجي نيز تا جايي كه عالوه بر انرژي، اخيراً در زمينه ،است داشته

به نسبت هاي تجاري و اقتصادي گسترش همكاري برايتركيه و قطر .گسترش يافته استشامل يا منطقهيكديگر توافق و اين دو كشور براي كاهش نزاع ايجاد كميته همكاري انرژي با

،از سوي ديگر )Saban,2009( .اند فعال را با هم دنبال كرده ينزاع سوريه و اسرائيل نقشروابط با عربستان سعودي نيز در دوره حكومت حزب عدالت و توسعه گسترش

اولين ،اين سفر. تركيه سفر كرد به 2006پادشاه عربستان در سال . يافته است يتصور رقابليغمالقات ديگري با وزير امور 2007در سال . افتاد يمسال اخير بود كه اتفاق 40در طول سفر

مبادالت و . ترتيب داده شد تركيه عربستان در گذاران هيسرما ديگرجار و خارجه عربستان و ُت ،غلوود اوو سفر احمد داو 2007سال با سفر عبداهللا گل به عربستان در ميان سران مالقات

در سطح دوجانبههاي حجم همكاري. ادامه پيدا كرد 2010در سال ،تركيه وزير امور خارجه همچنين اين ارتباط )kanat,2010. (در طول اين مالقات افزايش يافت يرتجاريغتجاري و

امور وزير ،»اوغلو ودودا احمد« 2012در سال كه يطور به ،در طول بحران سوريه ادامه يافت خود عربستاني همتاي »الفيصل سعود« با و شد رياض وارد روزه كي سفري در ،تركيه خارجه

.كرد ديدارگري ها در ميانجي ترك هاي به تالش توان يمتركيه در خاورميانه در ارتباط با گسترش نفوذ

. تركيه باشد لبنان شايد يكي از موارد بارزدر اين رابطه مثال . در امور خاورميانه نيز اشاره كرد


و »سعد حريري«هم با اردوغان. ظاهر شدند گر يانجيمبه عنوان ها ترك در طول بحران لبنان، تلفني صحبت كرد و سعي در كاهش »سينوره«و »اهللا حزب«و نيز با »نبيه بري«هم با د كه بواي سال، اولين وزير امور خارجه 25عبداهللا گل بعد از 2004در سال . ها داشتاختالف

لبنان عرصه سياسيتركيه يكي از كشورهاي فعال در ،از آن سال تا به حال. از لبنان ديدار كرد .تركيه به ارمغان رسيده است هاي ديپلماتيك براي است كه اين به مدد تالش

)Davutoglu,2008( تركيه در عراق و هاي عراق و تالش –گري در امور سوريه يانجيماي انرژي هسته پروندهگري در مريكايي و ميانجياهاي شيعه و سني و گري ميان گروه ميانجي

تركيه براي گسترش نفوذ خود در هاي وافر بين ايران و آژانس و كشورهاي غربي از تالشهايي نيز دست زده كه انتقاداتي را ها به ريسك تركيه در كنار اين تالش .كند منطقه حكايت مي

بيان ايرهبران حماس و رهبران شيعه عراق بر دعوت ازكه از جمله آنها است به دنبال داشته تركيه قسمتي از ،از سوي ديگر. بوده استبه آنكارا از يكديگر خودمطالبات و تقاضاهاي

اهللا به لبنان فرستاد و ن حافظان صلح بعد از درگيري اسرائيل و حزبعنواه سربازان خود را بتركيه در باعث رشد نفوذ اقدامدر داووس نيز از كشتار اسرائيل در فلسطين انتقاد كرد و همين

با كشورهايتركيه روابط خصوص توجه در نكته قابل )kanat,2010( .ده استشخاورميانه كند سعي ميهاي شيعي، تركيه در عين گسترش روابط خود با گروه خاورميانه اين است كه

توان مي به عنوان مثال ،در اين ارتباط .بردسني در منطقه نيز باال ب روابط خود را با اپوزيسيونروابط د نكناشاره كرد كه سعي ميهاي لبنان ها و شيعه سني در رابطه باها ترك به تالش

در بروز اختالفات و خود نفوذ افزايش برايهمين از و دنشته باشداآنها يبا هر دو نزديكيروز مشكالت سوريه اين هر چند بعد از ب ،استفاده كندتسهيل حل اختالفات برايها كشمكش

رويكردي در سياستبا چنين ند كه ا در تالشها ترك اما ،ثير آن قرار گرفته استأامر تحت تمريكا و منافع ارو نه دنباله ،در خاورميانه باشند يمبدع سياست خارجي جديد ،خود خارجي

.غربيك كشور بلوك غرب به عنوان بهتركيه كه تا پايان جنگ سرد :يچندبعدسياست خارجي

اما با شد،رو آمريكا در سياست خارجي خود هآن نيز دنبالاز بعد يها سالدر آمد يمحساب الملل تا نوع نگاه به عرصه بين، 2002تركيه در سال در رو انهيمگرايان به قدرت رسيدن اسالم

در كنار روابط با است شتهسعي دابه بعد اين تاريخ از تركيه .حدود بسيار زيادي تغيير كردازيگران جهاني تركيه با ديگر ب اما روابط ،مريكا روابط با كشورهاي بزرگ را نيز دنبال كندا

. تالشي است براي مكمل قرار گرفتن براي اين بازيگران نه به عنوان رقيب و در رقابت با آنهاتركيه با كشورهاي روسيه، فرانسه، انگلستان، اتحاديه اروپا، چين و كشورهاي امريكاي روابطدر عرصه روابط فريقايي در اين مرحله با هدف تكثرگرايي ابرزيل و كشورهاي ژهيو بهالتين

خود را از يچندبعدتركيه سياست خارجي .المللي دنبال شده استخود با بازيگران بزرگ بين


به شيوه از طريق ناتو ،روابط دوجانبه ميان دو كشور راهمريكا از اطريق روابط استراتژيك با با دوجانبهابط از طريق فرايند عضويت در اتحاديه اروپا، رو ،گسترش روابط با اتحاديه اروپا

چين، سياست همسايگي خوب با روسيه، سياست هماهنگ در اوراسيا، گسترش روابط با مريكاي التين از طريق افريقا، گسترش روابط با ابه نام سال 2005فريقا با ناميدن سال ا

. مريكاي التين در سياست خارجي خود دنبال كرده استابه نام سال 2007ناميدن سال )Davutoglu,2008( هرچند . تركيه با اتحاديه اروپا نيز ادامه يافت روند ادغام ،از سوي ديگر

ولي ،رو به آهستگي گراييد 2005 -2007هاي سرعت روند ادغام در اين اتحاديه در سالو روند ادغام ندهاي موجود اجتناب ك از پرداختن به يك سري سياست است تركيه سعي كرده

شروع به گسترش روابط خود با قاره 2005تركيه در سال ،سوي ديگر از .متوقف نگرداندرا در اين سال . فريقا نام نهادافريقا كرد و اين سال را در تقويم سياست خارجي خود به سال ا

و روابط ندفريقايي كرداكشورهاي رجه شروع به مسافرت به پايتختسران وزارت امور خاشروعي براي ايجاد روابط 2005سال . گسترش دادند و اقتصادي با اين كشورها را سياسي

فريقا در سايه اين گسترش روابط از اتركيه با روابط تجاري . فريقايي شدابادوام با كشورهاي يها سالرسيد و اين روند در 2008ميليون دالر در سال 16به 2003ميليون دالر در سال 5

تركيه از لحاظ سياسي توانست حمايت ،گراز طرف دي. بعدي هم رو به افزايش بوده استدائم در شوراي امنيت آوردن يك نماينده و عضو غير دست بهفريقايي را براي اكشورهاي

. آورد دست بهسازمان ملل مريكاي التين نيز گرايش ابه فريقا ادر تركيه در كنار گسترش روابط و تنوع بخشيدن به آن

. قراردادندمريكاي التين ارا در تقويم سياست خارجي خود سال 2007سال ها ترك .پيدا كرد جمهور سيرئمريكاي التين شامل مسافرت اتركيه و به دنبال آن، مالقات در سطح باال بين

بعد از مالقات وزارت امور . به برزيل دنبال شد اردوغانتركيه و سفر رجب طيب برزيل بهالتين مسافرت كرد و به دنبال يمريكااهاي به پايتخت يئتيهه خارجه، عبداهللا گل به همرا

نيز به كشورهاي اروگوئه و پاراگوئه و برزيل مسافرت يا هيترك تاجران ئتيههمين مالقات، تركيه و اين كشورها مانند ، روابط اقتصادي و سياسي بينها مسافرتبه دنبال اين . كردندو ها ياستراتژتركيه براي ايجاد .و برزيل برقرار شد تركيه گذاري شوراي اقتصادي بنيان

يزانهايي مانند افزايش م ها با اين كشورها به راه افزايش سطح همكاري برايجديد يها راهباعث رشد روابط امر اين كشورها روي آورد و همين پايتخته مقصد ها ب پروازها و مهاجرت

)Hurriyat Daily news ,2010( .شدهاي سياسي و اقتصادي در عرصهمريكا بر خود بكاهد اسعي دارد از فشار يچندوجهتركيه با پيگيري سياست خارجي ،در كل

خود با هيسو كيجايگزين روابط ،باز كرده الملل نيبهاي جديدي در روابط و بتواند عرصهبر مكمل قرار گرفتن اين كشورها در ها ترك ديتأكآنچه مهم است ،در اين ميان .مريكا كندا


تركيه اين اطمينان را به كشورهاي بزرگ ،كنار كشورهاي بزرگ است و از طريق اين استراتژيبه عنوان يك كشور رقيب در نظر گرفته نشود و همين استراتژي باعث اين كشور دهد كهمي

به يالملل نيبعرصه تركيه را در تركيه با اين كشور شده و گسترش روابط تسهيل در يالملل نيبكشور برتر در عرصه 10ها براي رسيدن به ترك .هاي خوبي رسانده است موفقيت

،كنند يمدنبال 2023و اين هدف را براي سال اند ترسيم كرده كه آن را آرماني براي خودان سياست جنگ سرد ندارند و كارگزاراز جز اين تكثر روابط در محيط پوياي بعد يا چاره

هاي موجود به بهترين از فرصت كنند يمتركيه نيز به اين امر واقف هستند و تالش خارجي .شكل استفاده كنندبه بعد در زمينه ديپلماسي توسعه خوب و پايداري 2003تركيه از سال :ديپلماسي موزون

تركيه ميزبان آنها به بعد 2003ي كه از سال يها اگر نگاهي به جلسات و نشست. داشته استنفوذ در )Davutoglu,2008: 82. (استاين امر كامالً واضح و آشكار ،باشيم بوده است داشته

با نگاهي به . است هيترك يخارجمحور بنيادي اين اصل در سياست ي،الملل نيب يها سازمان دست بهتركيه براي به بعد ميزان تالش 2003در سال يالملل نيب يها سازمانتركيه در حضور

تركيه نفوذ بيشتر ،كند آنچه آشكارتر جلوه مي. ها آشكار خواهد شد آوردن نفوذ در اين سازمانحزب عدالت تركيه در دوره حكومت .استهاي قبل نسبت به دوره يالملل نيب يها سازماندر

2بلكه ه،فريقا بوداكشور ناظر در اتحاديه ،فريقاانه تنها در سايه باز شدن روابط با و توسعهبه اتحاديه اروپا دعوت شده يريوز نخستدر سطح وزير امور خارجه و 2007بار تا سال

تركيه تحت حكومت حزب عدالت و توسعه در سازمان كنفرانس اسالمي ،از سوي ديگر. استتركيه در اين سازمان، سابقه مر تا حدودي به خاطر بيان هويت اسالمي جامعه اين ا. تر شد فعال

جده و در بانك توسعه اسالمي در ،گرايان اشتغال شخصي عبداهللا گل، وزير امور خارجه اسالم. بود يالملل نيببيشتر در مسائل يزن چانههم به خاطر به دست آوردن قدرت تيدرنها

)Robins,2007: 289( تركيه بود كه 2004به اين سازمان، در سال هيترك شيگرانقطه اوجدر . درصدد برآمد تا پست دبير كل سازمان را به تصرف درآورد و در اين كار نيز موفق بود

تركيه نفوذش در به سمت دبير كلي رسيد و» احسان اوغلو«محرمانه و رقابتي، يريگ يرأيك كنفرانس اسالمي، اتحاديه ،ها سازمانتركيه در ر كنار نفوذ د. شداين سازمان بيش از گذشته

فريقا، اتحاديه اروپا، رشد نفوذ و باال رفتن بازيگري اين كشور در سطح سازمان ملل نيز ادائم غير يتفريقايي و آسيايي توانست عضواتركيه با حمايت كشورهاي .است توجه قابل

آورد كه اين مورد موفقيت دست به 2012تا 2009از سال ملل را سازمانشوراي امنيت ،ها عالوه بر اين ترك .شود يمخوبي براي حزب عدالت و توسعه در عرصه ديپلماسي تلقي

سازمان درياي سياه داشتند و در ادامه اين و 20، گروه 8دي ،تحركات بسياري در اكوند و نيز توانستند برقرار كردخليج فارس همكاري تحركات روابط بسيار نزديكي با شوراي


تركيه در دهه اخير عالوه بر رشد نفوذ در . دست آورنده ناظر اتحاديه عرب را بعضويت المللي بر هايي را در عرصه بين گري ها و ميانجي اي، نشست المللي و منطقه هاي بين سازمان

نشست اتحاديه اروپا و برگزاري . كه نشان از ديپلماسي فعال اين كشور دارد ستا عهده داشتهميزباني نشست حل اختالف بين پاكستان و افغانستان سازمان كنفرانس اسالمي در استانبول،

به آنكارا، اسرائيلتركيه، دعوت همزمان از مقامات تشكيالت خودگردان فلسطين و درسر گري در حل مشكل ايران و غرب بر و ميانجي اسرائيلگري اخير ميان سوريه و ميانجي

.استهاي اخير تركيه در سال اي بخشي از ديپلماسي فعال انرژي هسته

هتركي يخارج استيسهاي نخبگان بر دگرديسي انگاره مؤثرعوامل

و بررسي ها تركسياست خارجي جديد در پويايي مؤثرتكيه ما در اين بخش به عوامل . استبه بعد 2002تركيه از سال رو در گرايان ميانه عوامل تغييرزا در دوره بعد حاكميت اسالم

كه تحليل تغييرات و دهد اخير نشان مي يها سال تركيه در يخارج استيسبررسي عميق پرتو ها را فقط با توجه به متغيرهاي داخلي يا تنها در خارجي اين كشور در اين سال سياست

بلكه واقعيت را است،نه تنها از جامعيت يك كار علمي به دور ،متغيرهاي خارجي انجام دادنتركيه بعد خارجي سياست رسد تغيير رويكرد در در اين راستا به نظر مي. انگارد نيز ناديده مي

برداشت متفاوت نخبگان اين كشور از حزب عدالت و توسعه ناشي از آمدن كاراز روي .از سوي ديگر است خارجياز يك سو و عوامل داخلي لعوام ريتأثتحت يالملل نيبواقعيات

مادي عوامل علل دگرديسي موجود در اين رويكرد، ابتدا به بررسي براي فهم در اين مقالهما را مورد غيرماديعوامل راتيتأثو در ادامه پردازيم مياين برداشت يريگ شكلبر مؤثر

. دهيممي بررسي قرارگرايي بر نقش عوامل مادي در نظريات پساساخت برعكسانگاري نظريه سازه: :ماديل وامع

انگاران در تحليل خود در كنار عالوه بر اين سازه. كندمي ديتأككنار عوامل غيرمادي تحليل با همين ما نيز در اين مقاله . پردازندتوجه به سطح كالن به نقش عوامل داخلي و خرد نيز مي

مادي داخلي و خارجي در تغيير برداشت نخبگان مؤثرانگارانه به بررسي عوامل مفروض سازه .پردازيمو نقش آنها در دگرديسي سياست خارجي اين كشور مي يالملل نيبتركيه از واقعيات

عامل مادي داخليپيروزي حزب عدالت و توسعه نتيجه تعميق : و بورژوازي جديد آناتوليايي يمدن جامعه رشد

است كه خواهان پيشرفت عملي وجوش پرجنبمدني ظهور يك جامعه روند دموكراتيزسيون ومقابل گرايان را در كه اسالماست هاي گذشته فراتر از سياست كهامري ؛هستندتركيه

نشانه نارضايتي جامعه 2002در سال حزب عدالت و توسعهپيروزي .داد سكوالرها قرار مي حال تابهكه بود استانبول - ازمير - تركيه از نخبگان مستقر در شمال غربي كشور شامل آنكارا


اصالحات اقتصادي دوره را به شكل و اين نارضايتي خود خود را از جامعه جدا كرده بودندي در آناتولي مركزي و شرق و كه موجب توسعه صنعتي و تجار ندبه نمايش گذاشت بعد اوزال خواستند يمتركي پايدار اين گروه يك اقتصاد . شدآناتولي هرسيد عرصه به هاي تازه شهرستان

فرهنگي و مذهبي خود را يها ارزشتركيه حال نيدرعآزاد رقابت كرده و يجهان بازاركه در ) Meral and Paris,2010: 75-76.(دشودر اين فرهنگ ليبرال غربي جذب ن حفظ كرده و

خود به پشتيبان اصلي اقتصاد بازار و برآمده از اصالحات اوزال، ورژوازي جديد آناتولياييبظهور بورژوازي تازه در تركيه باعث شد حزب عدالت .تركيه در اقتصاد جهاني مبدل شد ادغام

ورژوازي جديد ب(Rithink,2013: 10) .شودو توسعه به يك موتور سياسي نيرومند تبديل را از نظام سياسي شان دانند و آينده خود را بيشتر منتسب به بافت نئوليبرال اقتصادي مي

و هستندمدني پويا جامعه اين گروه طرفدار. زنند محور، به نظام اقتصادي بازار گره مي دولتو پشتيبان اصلي حزب عدالت اند تركيه نمود پيدا كرده عنوان گروه فشار در سياست داخليه ب

تأثيري تركيه خارجي تأثير اين گروه بر سياست. هستندو توسعه در كليه فرايندهاي سياسي تركيه بيش از همه به يك سياست اقتصادمحور خارجي كه سياست طوري هب ،عميق است

يكه شركاكند كشورهاي مختلف سعي مي غان در هر سفر به پايتختوارد. تبديل شده استتركيه هاي فشار در گروه رشد )kanat,2010: 10(. اقتصادي را به پاي شركاي سياسي برساند

تركيه و فشارهاي اتحاديه اروپا براي بازكردن فضا براي حضور گرايي در نتيجه روند نئوليبرالفقط 1982طبق قانون اساسي اينكه با وجود. مدني است جامعه هاي مختلف در عرصه هگرو

هاي ها، سازمان اتحاديه ،ها انجمن ،ها دارند و بقيه گروهرا سياست دراحزاب اجازه حضور هاي در اين كشور گروه ،ه حضور در اين عرصه را ندارندزاي اجا كارگري و بازرگاني و حرفه

ها، دي از اين اتحاديهتعدا ،رغم اين ممنوعيت به. فعال دارند يها حضور تمام عرصه فشار درهاي بنياد پيشرفت .1: اند از تركيه فعال هستند كه عبارت هاي فشار در ها و گروه انجمن

انجمن . 4تركيه گرايان ائتالف بازرگانان و صنعت .3تركيه دفتر اتحاديه كشاورزان .2اقتصادي يا انجمن )موسيعاد( .6تركيه يا انجمن بازرگانان و صنعتگران )توسعياد( .5تركيه حقوق بشر

بخش خصوصي و )149 :1384قاسمي،. (غيرهتركيه و مستقل بازرگانان و صنعتگرانتركيه در هاي پذيرش ترين البي هاي اقتصادي پس از نشست هلسينكي، يكي از مهم انجمن

، خواستار آغاز امريكاهاي متعدد با رهبران اروپا و و با انجام مالقاتاست اتحاديه اروپا بوده آن شدند و توانستند تا حدي موافقت بسياري از از و بعد 2005تركيه در مذاكرات الحاق

. از همه بارزتر بوده است )توسعياد(اين ميان نقش اما در ،رهبران اروپا را جلب كنند ) 87: 1383پور، قهرمان(

همراه با يبر بازرگاني خصوص )موسيعاد( و )توسعياد(بخصوص ،تركيه بخش خصوصي درتركيه در اتحاديه اروپا و نظارت بر حكومت از يك سو تأكيد دارند و از سوي ديگر الحاق


تركيه از بورژوازي. ارمنستان، ايران و چين را خواستارند ،گسترش ارتباط با روسيه، يونانكنند و از ظاميان دنبال ميتركيه در اتحاديه اروپا را به دليل كاهش قدرت ن يك سو الحاق

سوي ديگر ارتباط با كشورهايي را مدنظر دارند كه ارتباط با آن باعث گسترش قدرت نظاميان تركيه در كليه منافع بورژوازي )47 :1387اطهري،. (باشد مؤثردرت آنها تقليل ق نشده و در

كارگزاران وزارت امور خارجهمداران و ارتباطات سياسي با كشورهاي مختلف در نظر سياستنظر قرار مد 2014تا 2002 سال از را اردوغاناگر سفرهاي . نظر قرار گرفته است تركيه مد

گشايش درهاي كشورها به سوي تجار و برايفعال سياين سفرها نشان از يك ديپلما ،دهيم .استكشورهاي ديگر تركيه با و ديپلماسي اقتصادي مبناي اول روابط دارد ترك بازرگانان

تركيه تحت تأثير نظاميان اين كشور خارجي هاي طوالني كه سياست پس از سال ،كلي طور به جامعه هاي خارجه توسط نخبگان اقتصادي و تجاري و البي بوروكراسي وزارت امور ،بود

و پژوهان دانش –شود و در حكومت حزب عدالت و توسعه، متخصصان مدني مدني اداره ميبا به . پردازند تركيه مي خارجي گذاري سياست ايفاي نقش فعال در سياست متفكران به

گذاري خارجي با سيستم بسته و غيرمنعطف سياست ،عدالت و توسعهحكومت رسيدن حزب هاي مدني و دانشگاهي تبديل به سيستم ها و انجمن نظامي و فعاليت گروههاي غير حضور گروه

سياسي گرفته غير هاي در آن تحت تأثير گروه ي شد كه بسياري از تصميماتباز و دموكراتيكبه )kanat,2010. (شدرنگ در اين سيستم پر هاي غيردولتيسازمان رفته نقش رفته ،شده

اي از روشنفكران كه از پشتوانه مالي ه گيري طبقه تازبا شكلاز يك طرف ،عبارت ديگر، هاي جمعي د بورژوازي و رشد رسانهرش با از سوي ديگر و ژوازي برخوردار هستندربو

ها تغيير كه با تغيير حكومت طوري هب ،است شدهه تركيه با چالشي جديد مواج خارجي سياستتحت بسيارتركيه خارجي جديد سياست. شود تركيه ديده مي خارجي نيز در روند سياست

تركيه ي را وارد فرهنگ سياسياتازهثير نيروهاي ليبرال جديدي است كه زبان سياسي أتفرهنگي و ،و گسترش روابط با كليه كشورهاي دنيا را به داليل اقتصادي، سياسي اند كرده

مدني جامعهاي از اين ه تركيه كه خود برآمد كارگزاران جديد ديپلماسي. هستند امنيتي خواستارتر و منافع راهكارهاي دموكراتيك هستند،شده از سوي بورژوازي جديد نيز متأثر و پشتيبانيو

. دنكن تري را دنبال مي يمحور عوامل مادي خارجي

و متحدانش به افغانستان و عراق به امريكاحمله : حال تغيير خاورميانه انداز در چشم :الفرا يا ناخواستهعواقب ژئوپليتيك ،تروريسم بهانه گسترش دموكراسي و جلوگيري از رشد

از يك طرف باعث رشد قدرت ايران . براي كشورهاي منطقه خاورميانه به همراه داشته استاز طرف ديگر تغييرات ژئوپليتيكي در عراق و زايش دولت و لبنان شد و فارس، عراق در خيلج

هاي تجاري فرصت ،اي جديد قههاي منط كردي در عراق را به همراه داشت و سرانجام پويايي


بازاين فرصت جديد تجاري نه تنها با . آوردم تركيه فراه خصوص هجديدي براي كشورها، بتركيه كه هاي جديد تجاري، بلكه با بازسازي عراق و فراهم شدن فرصتي براي فعاليت شدن

Meral and( .همراه شد پنداشت يماي و مصلح منطقه كننده مذاكره عنوان بهخود را

Paris,2010:80 (تركيه خود را تحت فشار تجديدنظرطلبي در نقش خود در در چنين فضاييكنندگان آن مصرف كنندگان انرژي و هاي جاري ميان تأمين تنش ،از يك طرف. منطقه يافت

براي هايي براي ايجاد روابط و ثبات انرژي ايجاد كرد تا از طريق آن راه تركيه فرصتي برايشمال در كنار بحث انرژي، مسئله كردها در ،از طرف ديگر و نيازهاي متنوع به وجود آورد

ها حاكميت كردها را در عراق ترك) 34: 1387نژاد، نقدي( .تركيه شد نگراني ترين دل عراق، مهم ند و يك حكومت كامالً خودمختار كرد در عراق رانك تهديدي عليه تماميت كشورشان تلقي مي

گراي نتيجه تداوم يك تنازع تفرقهو در تركيه بر استقالل ساز پافشاري بيشتر كردهاي زمينهتحت فشار اتحاديه اروپايي است تا حقوق سياسي و ،تركيه از يك طرف .دانند مدني مي

وضعيت استقالل كردها در شمال عراق، ،از طرف ديگر و فرهنگي كردها را به رسميت بشناسدتركيه را و فعاليت اسرائيل در اين منطقه خطر تجزيه و ك در شمال عراق .ك .فعاليت پ

از . تر كرده است فعال تر و تركيه را براي اين وضعيت حساس خارجي افزايش داده و سياستتركيه از خطر تجزيه دور انديشيده شود تا تركيه بايد تدبيري كارساز در اين زمينه ديد مقامات

تحت ابه مسئله كردهنگاه جناح دموكرات است، تركيه را نگران كرده چه بيش از همهآن. شوداي آنها دارد و به اعضاي منطقه مثبت به فعاليت فرا يكه نگاه استرهبري مسعود بارزاني

اند و با آرمان آنها همدردي گذاشته شانك پناه داده و تسهيالت الزم را در اختيار.ك.پ» كاري كرد بايد«نظر دارند كه تركيه بر اين نكته اتفاق هاي سياسيكليه جناح ،بنابراين ؛كنند مي

و شود ميتركيه بيان مستمراً از زبان مقامات» به اتمام است تركيه رو شكيبايي مردم«و جمله كشور ده كه به ارتش اينكرقانوني را تصويب ،تركيه با اكثريت قاطع در اين راستا پارلمان

اما آنچه در اين ) 1387نژاد، نقدي ( .اجازه عمليات فرامرزي در مواقع ضروري را داده استنظاميان و . تركيه است رويكرد متفاوت دو گروه در داخل ،رسد ميان بارز به نظر مي

ك و كاهش روابط با كردستان عراق به دليل .ك.پ هاي راديكال بر حذف نظامي كماليستبرداري از ولي حزب عدالت و توسعه بر بهره ،برانگيز اين اقليم تأكيد دارند چالش هايفعاليت

اين وضعيت و حل مسئله از طريق روابط ديپلماتيك و افزايش روابط اقتصادي و تجاري و تركيه خارجي در سياست را تغييرات راديكال ،اين تحوالت همه. كند پافشاري ميسياسي

منافع ءاتحاديه اروپا را به خاطر اينكه جز مجبور است عضويت درآنكارا . طلبد مياما از طرف ديگر مجبور است روابط اقتصادي و سياسي خود را ،دنبال كند استاستراتژيكش

تركيه مجبور است ثبات را در .دشوخصوص در زمينه انرژي تقويت همتنوع كند تا بطرف بين دو طرف ظهور ادي و ديپلماتيك بيعنوان يك پل اقتصه ب ،همسايگانش ايجاد كرده


توسط تحوالت جهاني سركش و ثيرپذيري ويرانگر أتتركيه براي اجتناب از ،در كل. يابدخارجي قديم خود و تغييرات محسوسي در سياست باشدمجبور است خيلي فعال ،آشفته

. ايجاد كندتركيه كه از جنگ جهاني اول تا پايان جنگ : تركيه همسايگي به رشد در هاي رو تنش :ب

و بيشتر با كندسرد سعي داشت از دخالت مستقيم در منطقه خاورميانه و شمال افريقا پرهيز اي نظير ناتو و اتحاديه اروپايي استراتژي خود را مشخص منطقه برون يها سازمانتأكيد بر

سياست . نديب يمترهاي داخلي منطقه پارام وخم چيپرپكرد، امروزه خود را در درون مسير ميبا دخالت در شمال عراق و تنش با ،فعال كه با جنگ عراق و ايران شروع شده بود يطرفبي

.فعال تبديل شده است هارچوب همكاري راهبردي با اسرائيل به سياست مداخلهسوريه در چرشد در خاورميانه و ل هاي در حا اما در كنار اين مداخالت، تنش) 28: 1381اوغلو، دوداو(

تركيه بوده يخارج استيسدر تغيير رويكرد و يمؤثرتركيه عامل كل در همسايگيقفقاز و درهاي اطراف خود در جهت اهداف گوناگون كه شامل ها براي ايجاد امنيت در حوزه ترك .است

جلوگيري از ،كشور دورتادورورود به اتحاديه اروپا، گسترش نفوذ اقتصادي، ايجاد امنيت در گسترش وجهه برايگرانه استفاده از اقدامات ميانجيو تروريستي به داخل كشور نفوذ اقدامات

خارجي فعال در اين مناطق ، خود را مجبور به در پيش گرفتن يك سياستاست المللي بين . بينند مي

اتحاديه اروپا بود، تركيه در ورود به ترين تنش به رشد قبرس كه مهم در كنار مشكل رو ها در ترك هاي ديگر در خاورميانه در حال رشد بودند كه در بسياري از موارد بسياري از تنش

اين تركيه ولي موقعيت ژئوپليتيكي وژئواستراتژيكي و ژئواكونوميكي ،آن طرف مذاكره نبودند. ندديد يمها خود را مجبور به مداخله در آنها ترك داد كه كشور را در وضعيتي قرار مي

المللي شامل بين يها ابرقدرتهاي هايي كه در خاورميانه رخ داده بود حاصل سياست تنشبرداري از وضعيت مداخالت اين كشور در جهت بهره به افغانستان و عراق، امريكاحمله

المللي و خاورميانه در نظام بين يها استيسگر به تنها هدايت شدن ليتبدخاورميانه براي بهكه ياين منطقه و تقسيمات جغرافياي تأثيرات آلمان و فرانسه و انگليس در دوره استعمار در

)26-21: 1381،اوغلو دوداو. (استحاصل شده بود ها ابرقدرتاين دستبه موارد بسياري توان يمتركيه حال رشد در خاورميانه و همسايگان هاي در در رابطه با تنش

تنش بين - 2تنش بين سوريه و عراق - 1: نهاآرخ دادن بود اشاره كرد كه از جمله حال دركه تنش بين اسرائيل و -4ها تنش موجود در عراق بين شيعيان و سّني -3سوريه و اسرائيل

-7تنش رو به گسترش شيعه و سّني در خاورميانه -6تنش در فلسطين -5لبنان اهللا حزبتنش بين روابط افغانستان و -9ك .ك.تروريستي پ اقدامات -8تروريستي القاعده اقدامات

باغ و روابط متشنج موضوع قره - 11 فارس جيخلتنش بين اعراب و ايران بر سر - 10پاكستان


موضوع دولت مستقل -13اوضاع رو به وخامت قرقيزستان - 12ارمنستان آذربايجان ووجود اين . مشكل داخلي سوريه ژهيو بههاي جديد خاورميانه و انقالب – 14. عراق كردي در

تركيه خارجي سياست هيسو كيتركيه از چند جهت باعث تغيير رويكرد ها در همسايگي تنش : وجهي اين كشور شدبه سوي سياست چند

المللي بر وجهه دموكراتيك خود ها از لحاظ بين تركيه با ميانجيگري در اين تنشاينكه، نخستو در داخل كشور نيز حزب عدالت و توسعه مشروعيت خود را بيش از پيش پررنگ افزود يم

ها از طريق مداخله در تعارضات موجود، نگاه اتحاديه اروپا را ترك دوم اينكه؛. ساخت ميسوم .دنكن يبردار بهرهدر گفتگوهاي الحاق آينده از آن توانستند يمنسبت به خود تغيير داده و

مرزهاي جغرافيايي يك كشور يكي از پارامترهاي اساسي كشورها در ايجاد امنيت در اينكه؛گري خارجي و پرداختن به ميانجي تغيير سياست چهارم اينكه؛ .كنوني است پرتالطمجهان اي اين بر افزايش نفوذ منطقهخصوص در منطقه خاورميانه هها در اين مناطق ب ترك توسط

هاي خاورميانه با وجود اوضاع توسعه روابط اقتصادي با كشور پنجم اينكه؛ .دافزو كشور مي يخارج استيسها در ترك كه ييآنجا ازتحقق است و متشنج اين منطقه كمتر قابل بحراني و

صدر توانست درتوسعه روابط اقتصادي با خاورميانه مي ،جديد نگاه اقتصادمحوري دارندها براي توسعه ترك ، بنابراين ؛تحقق نبود ها قابل انتخاب اين كشور باشد كه با وجود اين تنش

به عنوان بلكه ،فرصت عنوان بههاي موجود نه تنها روابط اقتصادي در اين منطقه به تنشجهان اسالم حوزه نفوذ در رشد ششم اينكه؛. نگريستندتوسعه روابط بلندمدت مي ابزاري براي

رويكرد تغييردر يمؤثرعامل ديگري بود كه نقش از طريق ايجاد وجهه دموكراتيك اسالمي .ايفا كردها ترك

ترين شايد يكي از مهم :اي منطقه هاي مختلف پايان جنگ سرد و تعريف مجدد حوزه: پهاي تأثير مناطق را ايجاد شرايطي است كه تعريف مجدد حوزه ،پيامدهاي دوره جنگ سرد

المللي، بين يدوقطب اي كه قبالً به دليل وجود ساختار منطقه تعامالت درون .سازد يمضروري و با آمادگي افتهي تحولاي چشمگير اينك به گونه ،دنديرس يممتفرق و جدا از هم به نظر

هاي حوزه. است گرفتهتأثيرپذيري از هر تغيير و پديده داخلي، ابعادي پويا و متحرك به خود معمولي ناشي از دو قطب يها بازتاباي كه تا آن زمان منطقه يها استيستأثير و تأثر متقابل

.و كيفيتي مبتني بر بازيگران متعدد يافته است كرده دايپجهاني دوره سرد بود، توسعه ،اي داشته تأثيراتي كه پايان جنگ سرد بر معادالت جهاني و منطقه) 27: 1381،اوغلو دوداو(

اي در مقياس وسيعي ه هاي نزديك زميني، دريايي و قار تركيه را در حوزه ماهيت استراتژيتركيه را خارجي گذاران استيسمعادالت مذكور، موج تحوالت در. متحول ساخته است

ساخت و سپس در سطوح زده شگفتدر ابتدا سطح همهمچون بسياري از كشورهاي ، به انتظاري همراه با 90م از نيمه دوم دهه به تالش و كوشش واداشت و سرانجا پردازانه اليخ


براي چندين ) 10: 1380اوغلو، دوداو( .نگراني و تكاپوي ساختارهاي نوين استراتژيك كشاندتركيه ارتباطش را با منطقه خاورميانه و شمال افريقا در حد ،دهه در دوران جنگ سرد

و روابط دوستانه با كشورهاي هاي سعدآباد و بغداد و همكاري اقتصادي نگه داشت پيماناي از شبكه اگر نقشه. شد يم تلقيتركيه براي پروسه غربي شدن يتهديد عنوان بهخاورميانه

يك عنوان بهتركيه در اين روابط المللي در طي جنگ سرد كشيده شود، روابط بين ه پيچيدنفوذ بلوك شرق به سوي جنوب و مانع ،ميان كشورهاي غربي از بلوك غرب در بخش مهم

.آمد يمناتو به حساب ترين كشور غرب بود و براي همين در دوران جنگ سرد مهم)Davutoglu,2008( آورد رونق اقتصادي و دموكراتيزاسيون رو پايان جنگ سرد، افزون بر ره

و بلوك غرب در امريكاتركيه، به مفهوم استقالل بيش از پيش اين كشور در برابر به رشد برايو اي تركيه نسبت به غرب در پيوند با سياست خاورميانه راستاي تأمين منافع ملي خود بوده و

مردان از ديد دولت) 372: 1389ياووز،. (اي واگرا بوده است ه ديگر مناطق، به نحو فزايندتركيه پتانسيل عظيمي براي ايفاي نقش سازنده در منطقه ،AKPخصوص حزب هاي ب تركيه

تركيه پل براي خاورميانه و اوراسيا و كالً جهان دارد و آنها فقط خواهان ايفاي نقش رابط يا ) 45 : 1387، المللي ابرار معاصر سسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بينؤم. (نيستند

تركيه بعد از جنگ سرد و چندين عامل ديگر در تغيير ماهيت سياست خارجي ،عالوه بر اين: رد زير اشاره كرداتوان به مو مياز آن جمله كه است ثر بوده ؤالمللي م تغيير ماهيت نظام بين

محوري كه در دوره جنگ سرد بر اساس رويكرد امنيت امريكاتركيه و روابط: نخست اينكهترين چالشي مهم. چالش اساسي شد المللي دچار با تغيير ماهيت نظم بين ،بندي شده بودهبست

بعد از جنگ امريكا -تركيه عد اقتصادي در روابطضعيف بودن ب ،بود مؤثركه در اين ميان نبود منافع اقتصادي گسترده باعث تضعيف روابط اين دو كشور شده و حتي آن را در . سرد بود

ريپذ بيآسشوند كشوري ديده مي ره دوجانبهيي كه معموالً در روابط ها ها و تنش قبال بحراناي است كه مناطق تركيه قدرتي منطقه .نامتقارن است كشور دوروابط ،همچنين. ساخته است

و ها تياولوها، منافع، نگراني .تحت پوشش خود دارد را مختلفي نظير بالكان و آسياي مركزيهاي محلي قرار دارد و در از هر چيز تحت تأثير استنباطبيش هاي اين كشور بندي زمان

تركيه در مقايسه با اي هاي منطقه انداز ها و چشم دغدغه. شود يماي تدوين ارچوبي منطقههچ ،يابدآن با آرامش بيشتري تغيير مي يخارج استيسو الزامات استتر اياالت متحده دقيق

هاي آن با لويتومحاسباتي جهاني دارد و ا ،خود يابرقدرتبه خاطر ماهيت امريكاحال آنكه .كنند سرعت بيشتري تغيير مي

توجه آنكارا بيشتر به خطر شوروي معطوف بود تا خطر ناشي ،در طول جنگ سرددوم اينكه؛ ،و سياست آن در قبال خاورميانه تطابق زيادي با غرب داشت اين كشور از همسايگان ديگر

تركيه، آنكارا به و به خطر افتادن منافع امنيتي و اقتصادي فارس جيخلاما بعد از جنگ اول


و غرب وابسته امريكاخوبي پي برد كه بايد از منافع خود در منطقه حفاظت كند و تنها به تركيه با كشورهاي خاورميانه و گسترش شبكه ارتباطاتي با همين باعث احياي روابط. نباشد

.ها شدآنالمللي تروريسم باعث تغيير نگاه جهان به اين مشكل بين جنگ سرد، رشد از بعد سوم اينكه؛

د اين پديده، و اتحاديه اروپا براي جلوگيري از رش امريكابا همراهي ها ترك ،انيمدر اين . شدبا كشورهاي ها ترك روابطند كه يكي از ابزارهاي اين مقابله، تقريب دست به همكاري زد

. هايي براي همين امر است نامهمنطقه خاورميانه و ايجاد تفاهم ها ترك منافعدر خاورميانه بعد از فروپاشي شوروي نيز امريكا ييگرا جانبه كيچهارم اينكه؛

، وضع مناطق فارس جيخلهاي جنگ اول عالوه بر پيامد. را به شدت تحت تأثير قرار دادبيش از پيش به قدرت امريكااز سوي 1991جنوب عراق در سال در شمال و پروازممنوع

سسه فرهنگي ؤم(. را مورد تهديد قرار داد ها ترك ردها كمك كرد و منافع امنيتي يافتن ُك )19- 37: 1387، المللي ابرار معاصر مطالعات و تحقيقات بين

ترين نتايج پايان جنگ سرد بازگشت دوباره آسيا به صحنه شايد يكي از مهم اينكه؛ پنجمداراي يشه عميق سياسي و ديپلماسي دارد،اي كه در مقايسه با قاره اروپا كه ر ه قار. تاريخ است

متكي بر عمق تاريخي به آسيا كه نسبت به تجربه اروپاتجر. است فراواني يتنوع و ناهمگونكه ياست با پارامترهاي جديدي در حال پيدا كردن جايگاه خود در ديپلماسي است و بازيگران

نند قدرت خود را در نتوانند با اين پارامترهاي دايماً تجديدپذير سازگاري و هماهنگي پيدا ك ودودا( .ندا د واقفجنگ سر از همين قضيه بعده ها ب ترك از دست خواهند داد و معادالت آسيا

) 165- 166 : 2001اوغلو، ها بعد از جنگ سرد آنها را مجبور به اتخاذ ترك يخارج استيسلزوم استقالل در ششم اينكه؛

ژهيو بهاين رويكردها ايجاد موازنه در برابر غرب و از جمله ،استرويكردهاي جديدتري كرده چنين الزام و تالشي باعث پيگيري منافع .استبا تالشي براي نزديك شدن به روسيه امريكا

ژهيو بهسويي با اين كشور هم براي امريكاتركيه از يك طرف و ايجاد اهرم فشار براي اروپا و . شده استدر مورد كردها و عضويت در اتحاديه اروپا از سوي ديگر

اي كه عناصر پويا و ه دور ژهيو به ،ماهيت متفاوت دوران پس از جنگ سردهفتم اينكه؛ متفاوت و پوياتري را بر كليه يخارج استيسدهند چندجانبه ماهيت آن را تشكيل مي

نه به بعد از جنگ سرد تركيه. نيستند مستثناها نيز از اين قاعده ترك كند كه كشورها تحميل ميبه مركزي يوان كشورعنه بلكه ب ،اي ه قار يكشور عنوان بهاي و نه ه جزير يكشورعنوان

گسترده در هر دو قاره اروپا و آسيا اي و با پهنه استجايگاه متفاوتي داراي كه آيد حساب ميبعد از هتركي ،هايي با چنين ويژگي. از طريق درياي مديترانه با افريقا ارتباط دارد ،قرار داشته

رابط و پل ارتباط شرق و يعنوان كشوره مرزي و نه فقط ب يعنوان كشوره نه ب جنگ سرد را


و چهارراه ارتباط قرار داردعنوان كشوري كه در لبه مرز جهان اسالم با غرب ه غرب، بلكه بها به دليل ميراث تاريخي و فرهنگي ترك ،از سوي ديگر .جهاني است بايد به حساب آورد

در زندگي روزمره ،هاي قفقاز، بالكان، خاورميانه و آناتولي هايي از فرهنگ وجود رگه و خودپتانسيل عظيم خود به سوي و با نباشندداري و غرب سعي دارند منحصر به جهان سرمايه

)Davutoglu,2008:48-49( .مناطق مختلف سوق پيدا كنندحداقل به ي ا انگارهساختارهاي هنجاري و ،يانگار سازهاز منظر نظريه : يرماديغعوامل

. و مقوم هستند مؤثركشورها يخارج استيسدهي به شكلهمان اندازه ساختارهاي مادي در . رگذارنديتأثسرشتي ساختاري دارند و بر كنش و رفتار كشورها ،مشترك يها ارزشباورها و

بر تغيير سياست خارجي تركيه مؤثربه نقش هنجارهاي داخلي و خارجي ذيلما در . ميپرداز يم

هنجارهاي نخبگان: داخليهاي خود يزبان و تلق ،)Mental( معاني ذهني برحسبكند بازيگران انگاري عنوان مي سازه

سازد و زنند و اين تعامل واقعيت را مي دست به كنش متقابل مي) ستا هاكه برآمده از هويت آن(ها بر اساس هويت انگاران معتقدند كه انسان سازه. شوند در تعامل با واقعيت، ساخته مي آنگاه

پردازند و به نحو ديالكتيكي از آن ها ميسازند و به كنش در آنرا مي شانمند خود، دنياي مينهزدار كنند، به د كه جهان را معنانده ها اجازه مي ها به ملت هنجارها و هويت. شوند متأثر مي

.ديگري را دوست يا دشمن تعريف كنند رده،هاي ديگر اقدام ك بندي موجوديت دسته )5: 1386آقايي،(

بتوان گفت كه جرئتشايد به نيز تركيه نوين يخارج استيسهاي در بررسي ريشهچيز خود را به نمايش حزب عدالت و توسعه بيش از همه هنجارهاي نخبگان تأثيرگذاري

هنجارهاي نقش ،را ماديترين علل در كنار عوامل در اين ميان شايد بتوان مهم. گذارد يمتركيه و شواهد و آثاري كه به رشته يخارج استيسروند .آنان دانست يريگ ميتصم رهبران و

و متأثر از افكار شدت بهتركيه جديد يخارج استيساين است كه دهنده نشانتحرير درآمده در عرصه سياست خارجي اوغلو داوودمفروضات ذهني . غلو استوود اواحمد دا هنجارهاي

جنگ سرد يها دههخود از تاريخ تركيه در يها برداشتو يدانشگاه يها تيفعالاز متأثريك قدرت مثابه بهتركيه تركيه و برداشت آن از نقش جديد يخارج استيس انداز چشم .است

استيسدر اين اثر كه روند كلي .ق استراتژيك وي تبلور يافته استكتاب عم اي در منطقه .2رويكرد ژئوپليتيكي .1 :دهد دو رويكرد تدوين شده است تركيه را جهت مي نوين يخارج

انهيگرا عملدر رويكرد نخست شاهد تمايل براي اجراي يك سياست .رويكرد ژئوكالچريمسير تاريخي جهان اسالم نشان ها را براي ايفاي نقش رهبري در ترك ،هستيم و رويكرد دوم

نياز دارد كه با همسايگان يهترك اوغلو معتقد است كه ودودا ).Kardash,2007: 124. (دهد مي


خودش مشكل را به صفر برساند و بايد عمق استراتژيك خودش را هم در رابطه با استفاده از Meral and(. قدرت نرم و مشروعيت تاريخي امپراتوري عثماني در خاورميانه گسترش دهد

Paris,2010: 80 (و تركيه نه تنها بايد عضويت در اتحاديه اروپا هاين به آن معني است كدولتي ها و حتي كارگزاران غير با دولت بلكه بايد گفتگو ،و ناتو را دنبال كند امريكا همراهي با

پايان اي شامل موضوعات بي هاي منطقه مثل حماس در خاورميانه را نيز براي حل همه نزاعاي فعال تركيه تركيه خواستار وزير امور خارجه. خود قرار دهد هدر برنامقبرس و ارمنستان

تركيه به رهبر و ضمانت كننده و ثبات قدرت در منطقه تبديل است كه از طريق اين فعاليتدوران وزارت خود به بلكه در يريوز نخستنه تنها در دوره مشاور اوغلو داوود. خواهد شد

داند و اي مي هاي گوناگون منطقه مركز برج تركيه را در تركيه تأكيد داشته و نقش امنيت سازي. مقابل اتحاد شوروي نيست تركيه ديگر خط مقدم اتحاد غربي در معتقد است كه

)Bennhold,2009 ( اي خود تركيه بايد دوباره نقش و گسترش نفوذ منطقه اوغلو داووداز نظر يها بحراناو معتقد است كه وجود . ن به يك نقش جهاني تغيير دهدبراي رسيد گام به گامرا

اي منسجم در عرصه جهاني و منطقه يخارج استيسمداوم در همسايگي براي داشتن خواهد بود بنابراين يك طرح صلح جهاني و يك بسته توسعه روابط اقتصادي و رممكنيغ

.هاي نزديك الزم است امنيت با همسايه يها بحرانهمزمان براي غلبه بر طور بهفرهنگي )Davutoglu,2001,pp.144-145( تركيه نيازمند يك موقعيت جغرافيايي اوغلو داووداز نظر

غلو در زمان مشاورت ايشان وا دوتأثير داو. است يچندوجهبه جلو و فعال و نوآور و نگاه رو صلح خاورميانه تأكيد كرد و در غلو دروا دوكه ساركوزي بر تأثيرات داو استحدي ه ب

.تركيه معرفي كرد ) هنري كيسينجر(عنوان ه المللي مارك پاريس او را ب كنفرانس بين)Hurriyat Daily news ,2009 ( تركيه يكي از تأكيدات يخارج استيسضرورت تغيير در

ها و در مقاالتش به يك تغيير و در مصاحبه اوغلود وداو. است اوغلو داوودمهم احمد تأكيد داشته و به اهميت يخارج استيساستراتژي چندبعدي و ديپلماسي فعال در يريكارگ به

است پرداخته رگذاريتأثزمان در چند منطقه تركيه كه در مانور هم اي ساخت مختلف منطقه يخود را در حالت ،غرافياييمتمركز با چنين محيط ج يكشور ستين ممكنبراي او . است

تواند نمي ،غرب و اسالم قرار دارد جهان حدفاصل كشوري كه در. تدافعي تعريف كندتركيه بديل نقش بي رغلو بوا دوطرف و خنثي داشته باشد و در اين مورد داو بي يرويكرد

از درك ساختارها و محيط يا برساختهكه اوغلو داوودمفروضات ذهني فعال .تأكيد دارد يچندبعدالمللي است او را به سوي يك رويكرد فعال و تركيه و محيط بين جغرافيايي پوياي

را به اوغلو داوودكند و اين درك همزمان محيط و ضروريات داخلي و خارجي راهنمايي ميسال وزارت وي در طول اولين . دهد تركيه سوق مي يخارج استيسسوي تغييرات كالن در

18مورد به خاورميانه، 27مورد به اروپا، 28مالقات خارجي داشته است كه 100خود،


وي با استفاده از . بوده است امريكااياالت متحده مورد به 8مورد به آسيا و 9مورد به بالكان، هايي مثل جذب كردن صربستان براي صلح بالكان، مذاكره كردن با كارگزاران سني و حلقه

بردن شيعه در عراق، از طريق تالش براي ايجاد صلح در بين اسرائيل و سوريه، از طريق باالريه، روابط با روسيه اي از طريق توافقات گمركي با اردن، لبنان و سو روابط اقتصادي منطقه

اي، و عادي كردن روابط با ارمنستان، يونان و انرژي طبيعي و هسته آوردنبراي به دست ،كوش سخت ي، خود را به عنوان انسانامريكاكنار روابط با اتحاديه اروپا و كردستان عراق در

Meral and 81:. (معرفي كرده است طلبانه جاهبيش از حد يديدگاه با يدانشگاه و فداكارParis,2010(

وزارت و هم در ه است كه هم در دور يمؤثرغلو، عبداهللا گل از جمله افراد وا دودر كنار داو پي اردوغاند اوغلو و ودوره رياست جمهوري خود يك روند جديدي را با مشاورت داو

اربكان را دارد و هم در دولت نهيكاب درورزي عبداهللا گل كه هم سابقه سياست .گرفته است

AKP خارجه و رياست جمهوري دست يافته ، وزارت اموريريوز نخستپست مهم يعني 3بهعبداهللا گل كه . تغييرات اتفاق افتاده در سياست خارجي تركيه دارد نقش بارزتري در ،استعرصه سياست نيز ديدگاه رشته اقتصاد از دانشگاه استانبول و لندن است در ليالتحص فارغ

اما عالوه بر تحصيالت عاليه عبداهللا ،ايدئولوژيكي غلبه پيدا كرده است بر انديشه اش ياقتصاد كار تعلق دارد نيز بر رويكردهايگل، پيشينه خانوادگي او كه به يك خانواده مذهبي و محافظه

بيشتر تأكيد اش يريرپذيتأثخود به آنچهاما ،ش تأثيرگذار بوده استاورزيدر سياست وياست كه گل در دوران ،گرايي پرداز برجسته ضد چپ و اسالم نظريه ،دارد آثار نجيب كساكورك

نجيب . و مفروضات ذهن عبداهللا گل را متأثر ساخته است قرارگرفتهبلوغ تحت تأثير آن در تقارب اسالم و ترك و ميراث عثماني تأكيد داشت نقش مهميم كساكورگ كه بر ناسيوناليس

» دشمن شماره يك جنبش چپ«گراي ناسيوناليست به اسالم عنوان بهناسيوناليسم ايفا كرد و ارچوب هنياز يك ملت به فهم تجربه تاريخي و رسالت ملي خود در چ. تركيه مبدل شد در

كه هاي كساكورك در كل انديشه. قواعدي اسالمي انديشه محوري كساكورك در آثار او بودترك با -جامعه مسلمان )1: ركن عمده داشت 3جهت دهنده افكار بعدي عبداهللا گل بود

سازي، هاي غربي پشت كردن به زبان، اخالق و حافظه تاريخي خود، متأثر از سياستاصالحات كماليستي آگاهانه كمر به نابودي توان ) 2 .پيوندهاي خود را با گذشته گسسته است

نخبگان «زدايي با يورش عقب راندن پروژه اسالم) 3 .ترك بسته است ذاتي و معنوي ملت ،گريد عبارت به. است ريپذ امكانتركي باشد -به نوزايي اسالمي مؤمنجديدي كه » حاكم

كساكورك از طريق تبيين رسالتي نوين براي جوانان، مبتني بر بازيابي حافظه و هويت حركت سياسي اسالم درآميخت و وجهي عاطفي برتركي آنان، ناسيوناليسم را با -اسالمي

نه خانوادگي و تأثيرات يدر كنار عوامل قبلي يعني تحصيالت، پيش) 223 :1389ياووز ،. (افزودهاي نوليبرال تحت تأثير سياست كايسريكساكورك، تأثيرات طبقه كارآفرينان جديد كه در


بربر عهده داشت نقش بسزايي نمايندگي آن را 1991اند و گل از سال اوزال رشد كردهاين طبقه خواهان تقابل دولت نبود و . ته استشها و رويكردهاي عبداهللا گل دا انديشه

كرد، هاي ضد اتحاديه اروپايي احزاب رفاه و فضيلت پشتياني نمي كه از سياست حال نيدرعتر و مرزهاي هاي نازل محور، تداوم نقش حمايتي دولت، تعرفه - اقتصادي توسعه يها استيس

. تركيه بود و به داليل بنياني هوادار سياست اروپايي كرد يمرا دنبال باز براي مبادالت تجاري امور وزارتدوره، 3هر باعث شد كه گل در ادشدهيمجموعه عوامل ) 228: 1389ياووز ،(

متفاوت اقتصادي، يها مؤلفهو رياست جمهوري بر ) خود مدت كوتاه( يريزو نخست، خارجهعبداهللا گل بيش از آنكه يك . اسالمي، اروپاگرايي و نگاه رو به شرق تأكيد خاصي داشته باشد

هويت طترين مال اسالم را مهم. هوادار وحدت اسالمي است ،ترك باشد گراي ت قومسناسيونالينه تنها در . كند ترك قلمداد مي اسالم و ميراث عثماني را هويت مشترك مردم .شناسد ملي مي

هاي سياست. نيز بر نقش اسالم تأكيد دارد يخارج استيسبلكه در عرصه ،زمينه داخلياروپاگرايي گل نيز تحت تأثير بورژوازي جديد آناتولي است كه بهروزي و پيشرفت خود را

دليل .دانند هاي هوادار اتحاديه اروپايي مي سياست اري ازمستلزم بهبود مناسبات و طرفدايشان برنامه اقتصادي خاطر بهتركيه از عبداهللا گل انحمايت انجمن صاحبان صنايع و بازرگان

هاي و از حذف يارانه است همراهالمللي پول هاي صندوق بين كه كامالً با سياستاست نگاه اروپاگرايي و . داردمالي در اقتصاد تأكيد د و بر نقش امور نك كشاورزي حمايت مي

دركل به دليل خواست بورژوازي جديد است كه حيات خود را در حمايت ،اقتصادمحوري گلالمللي زمينه تجارت و فعاليت اقتصادي خويش توسط دولت در عرصه بين يساز آمادهو يعني نگاه ؛ستينين نكته اتركيه نيز فارغ از گرايينگاه خاورميانه هرچند .داند مي

گل همزمان هم بر .اقتصادي نيز هست يرويكرد ،تمدني يعالوه بر نگاه ،ييگرا انهيخاورم .و هم بر نگاه به غرب ردنگاه به شرق تأكيد دا

،تركيه دانست جديد يخارج استيسمعمار بتوان اوغلو داوودرا در كنار گل و اردوغانشايد اردوغان. دارد تفاوت اوغلو داوودكمي با نگاه گل و يخارج استيسايشان به ه ولي نوع نگا

،استتركيه ريوز نخستسال است كه 10 كه رهبر حزب عدالت و توسعه بوده و نزديك بههاي اسالمي حزب عدالت و توسعه در ريشه. دارد يخارج استيسسازي به نگاه مشروعيت

ترديد سكوالريسم نابهنجار مصطفي كمال دارد، آبشخور اصلي دربند يپاشرايطي كه حكومت نماد ،اين ريشه از نگاه نهاد حكومت كه يدرحال ،تركيه است درون و بيرون باوري در و نا

از جستن عنوان ابزاري براي برائته بخارجي غان از سياستوارد .ستا نداشتن مشروعيتو نيز تحكم مشروعيت دروني و بيروني خود استفاده كرده و براي گرايي آنها يا اتهامات اسالم

عالوه بر اين، . به موازين كپنهاك پيوند زده است از جمله خود را ،به اين مقصود رسيدنرا الزمه حكمراني خوب و استقالل يك امريكاخصوص كه حمايت خارجي، به يرهبري حزب


يي امريكاكوشد تا موازنه الزم بين احساسات ضد داند، با دقت كامل مي دولت مدني مي )330: 1389ياووز،( .دارد برقرار سازد امريكاهاي حامي خود و نيازي را كه به حمايت توده

ه الزمه دموكراتيزاسيون وكاست به اين نتيجه رسيده اردوغانسازي، در كنار نگاه مشروعيتسوي اتحاديه اروپا از خصوص ، بهيالملل كسب حمايت كامل بين ،سازي حقوق بشر هننهادي. بندي تغيير تكيه كرده استعنوان قطبه بر موازين كپنهاك بعدالت و توسعه رهبر حزب . است

نيازمند حمايت خارجي ،با آن روبروست شتنگناهاي داخلي كه حزب براي غلبه بر اردوغانارتقاي حقوق بشر، رفع منازعات ميان حقوق ديني در سپهر عمومي و خصوصي و . است

،هاي مختلف تركيه در عرصه يخارج استيستوسعه اقتصادي تا حد زيادي در گرو فعال بودن . در خاورميانه است يساز خصوص ارتباط با اتحاديه اروپا و همكاري اقتصادي و امنيت هب

، نگاه تمدني نسبت به اتحاديه اروپا نيز از اردوغانسازي و نوسازي عالوه بر نگاه مشروعيت ،غان هر زمان كه از عضويت در اتحاديه اروپا سخن گفتهوارد. شود دنبال مي اردوغانسوي

تركيه را به خود راه اتحاديه اروپا يك باشگاه مسيحي نيست، چرا نبايد اگر«: استبيان كرده اي براي پيوند به عرصه ده تمدني متفاوت، اتحاديه اروپاتركيه به عنوان نماين دهد؟ با الحاق

هاي وابسته شود، رويكرد فهميده مي اردوغاناز رويكردهاي آنچه» .ها مبدل خواهد شد تمدن ايي كه قبالً داشتهه رويكرد خاص خود، از تجربه سه در هر اردوغان. به تجربه پيشين است

نگاه ؛زديخ يبرم 1997سازي او از تجربه تلخ كودتاي نگاه مشروعيت. كند استفاده مي استكه با اين رويكرد سعي زديخ يبرماش نيز از دخالت ارتش در سياست سازيدموكراتيزاسيون

تركيه نشدن قبول نگاه تمدني ايشان در همچنين. مدني در مقابل ارتش دارد جامعهدر تقويت گراي هاي قبلي داشته، رويكرد اسالم ريشه در تجربه ،از سوي اتحاديه به بهانه تفاوت فرهنگي

اي از ميراث ه آميز ،تركيه تحت رهبري حزب عدالت و توسعه ، دركل .دهد را نشان مي اردوغانبه رسالت غلواو داوودو هم گل و اردوغانهم . عثماني و آرمان كماليستي اروپايي شدن است

آنها اين سياست را . دانند تركيه پايبندند و پيوستن به اتحاديه اروپا را يك ضرورت مي غربي استيسنفر سه هر ،از سوي ديگر. نه يك تقليد فرهنگي آورند يمتركيه به حساب عامل قوام

كردن از و استفاده استهايي غير از غرب اند كه شامل محيط پيش گرفته در فعالي يخارجو منافع اقتصادي دانند ميتركيه مفيد ييگرا ساير مناطق را براي رشد بورژوازي جديد و اسالم

)231 : 1389ياووز،. (گيرند خويش پي مي گرايي ساير مناطق در كنار ايدئولوژي را در ضوابط كپنهاك ريتأث: خارجي

الملل يا كه از سوي جامعه بين استهايي انگاران بر تأثير هنجاريكي از تأكيدات سازهالمللي هاي بين شوند و از جانب سازمان طور مشترك استفاده ميآن جامعه به يها رمجموعهيز

درك تغييرات جديد در اين ميان براي. يابند هايي با كاركرد ويژه ظهور مي اي يا سازمان منطقه يرماديغعوامل در كنار توجه به AKPاز به حكومت رسيدن تركيه بعد يخارج استيس


يكي از اين . استخارجي بسيار مهم ) هنجاري( توجه به چنين عوامل غيرماديثر، ؤداخلي متحت تأثير بسيارتركيه خارجي ست كه سياستا تركيه به اتحاديه اروپا عوامل، پروسه الحاق

. معطوف اين پروژه شده استها ترك هاي كليه تالشبه بعد 1987سال از و قرارگرفتهآن اش يرسماقتصادي و سياسي اروپا با درخواست يها سازمانتركيه براي عضويت در پيشنهاد

تركيه در اتحاديه ،تيدرنها و شروع شد 1987پيوستن به انجمن اقتصادي اروپا در سال براي يها سال درحاديه اروپا تركيه در ات ولي عضويت كامل ،گمركي اروپا مورد استقبال قرار گرفت

معرفي شد و الحاق به عنوان نامزد 1999سال تركيه در و فرورفتابهام اي از هاله بعد درتركيه در اتحاديه اروپا در كپنهاك درباره موضوع پذيرش 2002شوراي اروپا در دسامبر سال

گزارش و توصيه كميسون سبر اسا 2004اگر شوراي اروپا در دسامبر « :چنين تصميم گرفتشده در كپنهاك را محقق كرده است، تركيه شرايط حياتي اعالم اروپا به اين نتيجه برسد كه

ص،1383قديري،(» .كند درنگ مذاكرات درباره پذيرش اين كشور را آغاز مي اتحاديه اروپا بيتركيه راي عضويتطور رسمي مذاكرات را ب هاتحاديه اروپا تصميم گرفت ب ،2005در سال ) 12

عضويت يك نامزد براي اتحاديه اروپا توسط ضوابط كپنهاك . در اتحاديه اروپا شروع كندساختار اتحاديه اروپا و ااست كه يك كشور خود را ب مزال طبق اين ضوابط. شود ارزيابي مي

حكومت دموكراتيك، حاكميت . هماهنگ كند اش ياقتصادهاي سياسي و تعهدات و ديدگاه Meral and.(استانون، احترام به حقوق بشر و اقتصاد بازار آزاد از ديگر شرايط اتحاديه ق

Paris,2010:78- 79 (هايي است كه طبق آن ارزيابي از مذاكرات اتحاديه اروپا شامل فصلتا سال . دهد قرار مي مدنظرگيرد و ضوابط و الزاماتي را براي پيوستن يك كشور صورت مي

يك تنها مورد 13و در بين اين تركيه باز شده فصل مذاكرات با 35مورد از 13، فقط 2005تركيه نسبت به ترديد موارد چندي باعث نگراني و .بودمورد آن با موفقيت به پايان رسيده

و سياست خارجي پانسبت به اتحاديه ارو اين كشورپروسه الحاق شده و تغييراتي در رويكرد از طرف ديگر عضويت سريع كشورهاي اروپاي شرقي در اتحاديه اروپا . آن ايجاد كرده استكشور شرق اروپا 11، 1998در دسامبر . تركيه بازتاب خوبي نداشته است براي افكار عمومي

را تقديم كردند كه در دو مقطع زماني مورد ادرخواست عضويت در سازمان اتحاديه اروپمورد عضويت بلغارستان بيش از همه 11اما در بين اين ) 1384لواساني،. (موافقت قرار گرفت

پذيرش بلغارستان كه ضوابط و استانداردهاي كپنهاك . قرار گرفته است ها ترك اعتراضمورد ها را با اين احساس كه اتحاديه اروپا ترك كند، تصورات را نداشته و روز به روز از آن تنزل مي

:Meral and Paris,2010 . (كند مواجه كرده است رفتار مي زيآم ضيتبعتركيه به صورت با79( و گيري سران كشورهاي اروپايي از جمله آنجال مركل در آلمان رد، موضعاين موا كنار در

تركيه ندارند و فرانسه و پاپ مطرح است كه نگرش مثبتي به عضويت در نخبگان سياسياين كه استتركيه بيشتر بحث و ضديت آنها به خاطر بحث امنيتي و بحث هويت مسلمان


يابي به آرزوي ديرينه آتاتورك به سادگي قابل كرده كه دستها را متقاعد ترك ها گيري موضعبراي به بعد 2002سال از تركيه مجموعه اصالحاتي كه دولت ،عالوه بر اينها .تحقق نيست

است، رسيدن به اتحاديه اروپا انجام داده از سوي اتحاديه اروپا بسيار ناچيز تلقي شدهه روابط ارتش و دولت، حقوق بشر، حقوق فرهنگي، مجموعه اقدامات آنها در زمين كه يدرحال

بوده و در فراوانبسيار خودشان ضايي، اصالحات اقتصادي و مسئله قبرس از نظرقاصالحات باعث امر همين .مقايسه است رقابليغاين اتحاديه ه شد عضو قياس با ساير اعضاي تازه

عضويت شده و تغيير در روندادامه برايتركيه يخارج استيساشتياقي مردم و كارگردانان كمها را به اين ترك بنابراين، ؛تركيه را در پي داشته است قبلي يخارج استيس هيسو كيمسير

و است گوي مشكالت آنها نبوده ساله آنها در يك مسير، جواب 25نتيجه رسانده كه تالش . ندارند را ماسي در ساير نقاط دنياديپل يريكارگ بهراهي جز استفاده از ساير مناطق و نفوذ و

بلكه فشارهايي ،تركيه فراهم خواهد كرد براي محيط داخلي اي را ه نه تنها امكانات ويژ اين كارزيرا در ،ردكخواهد وارد خاورميانه ژهيو به ،بر اتحاديه اروپا از طريق نفوذ در ساير مناطق دنيا

اي مواجه خواهد شد كه از يك طرف با رشد اقتصادي اين صورت اتحاديه اروپا با تركيهمثل خاورميانه يبااليي همراه است و از طرف ديگر با تكيه بر ديپلماسي فعال با مناطق حساس

،تاين صور در. نياز اروپا را برآورده خواهد كرد ،ارتباط دارد كه به دليل وجود انرژي سرشاربهتر از مذاكرات با اروپا جواب خواهد داد و ميرمستقيغاند كه راه ها به اين نتيجه رسيده ترك

.سعي دارند خود را به اتحاديه اروپا بقبوالنند

گيرينتيجه

داليل دگرديسي سياست خارجي تركيه در دوره خصوص در يانگار سازهكاربست نظريه نخست . اند شدهاين تغييرات از دو آبشخور سيراب دهد يمحزب عدالت و توسعه نشان

ساختارهاي فوق . يالملل نيبساختارهاي مادي داخلي و خارجي و دوم هنجارهاي داخلي و خاص رهبران حزب طور بهطي دو دهه اخير به شكلي جدي و اساسي نخبگان جامعه تركيه و

كه تغيير در سياست خارجي تركيه از يا گونه بهقرار داده است؛ ريتأثعدالت و توسعه را تحت نخبگان . گرايي كنوني را موجب شده استجانبه گرايي مفرط دوره جنگ سرد به چندغرب

ساختارهاي مادي همچون رشد ريتأثتركيه در سياست خارجي جديد خود از يك سو تحت همسايگي رشد دربه هاي رو تنش، تغيير خاورميانه حال در انداز چشم بورژوازي آناتوليايي،

قرار دارند و از سوي ديگر اي منطقه هاي مختلف پايان جنگ سرد و تعريف مجدد حوزه، تركيهكساكورك، يها شهياندو ) مطالبات اتحاديه اروپا(ساختارهاي معنايي همچون ضوابط كپنهاگ

فضايي در چنين. از خود ساخته است متأثررويكردهاي ذهني آنها را ييگرا اسالمآتاتورك، ريتأثتحت . تا مباني جديدي كه پاسخگوي همه اين موارد باشد را طراحي كنند كوشند يمآنها


اين عوامل، دو مفهوم اساسي اقتصادگرايي و گفتمان دموكراسي اسالمي از نظر نخبگان حاكم رويكرد اقتصادمحور در سياست خارجي جديد تركيه تحت . به عنوان اصول اصلي تلقي شدند

بر روند الحاق به اتحاديه اروپا ارائه يرگذاريتأث براينيازهاي بورژوازي داخلي و نيز ريتأثكه بسياري تحت (نخبگان جديد تركيه با ارائه گفتمان دموكراسي اسالمي ،از سوي ديگر. شدسعي ) اند برده نامگرايي جديد يبه نوعثمان ها تركاين عامل از سياست خارجي جديد ريتأث

و از دهندتطبيق ) خاورميانه( هاي محيط مجاور هاي داخلي و ارزش خود را با واقعيتكردند فريقا داشته باشند تا نه تنها اثيرگذاري به خاورميانه و شمال أبازگشت فعاالنه و ت طريق آن

)اي خود نفوذ منطقه(بلكه از آن ،نفوذ سياسي و اقتصادي خود را در اين منطقه باال ببرند .دنزني در برابر اتحاديه اروپا بساز براي چانهاي وسيله


نامه كتابالحاق يا شراكت : و اروپا هيترك يبررسدهقان، )1387( اطهري عريان، سيد اسداهللا- 1

.3و 4، سال پانزدهم، شماره فصلنامه مطالعات خاورميانهراهبردي، ساله هشتسياست خارجي جمهوري اسالمي ايران در دوران جنگ ) 1385(آقايي، داوود - 2

مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه با نگاهي به جامعه اروپايي در اين سياست، .73، شماره تهران

دسترسي قابل ،باشگاه انديشه انگاري و سياست خارجي، سازه) تا يب(،بهراسمان رمحمديام- 3 )(http://vista.ir/article/318436 سايت وب در

عرصه در الملل نيب روابط: سياست شدن يجهان) 1382(استيو اسميت، و جان بيليس،- 4 .معاصر ابرار انتشارت: تهران چمني، راه ابوالقاسم ترجمه ،نوين

پژوهش حقوق و و منافع ملي، الملل نيبارچوب تئوريك نظام هچ)1385( دهشيار، حسين - 5 . 2، شماره هشتم ، سالسياست

هاشمي؛ عباس، مترجم سيدتركيه اي هاي منطقه استراتژي )1381( احمد ،اوغلو داوود - 6 .زمستان: برزينآذر انتشارات

.انتشارات تبريزترجمه ايرج امين، ،هيترك اولجمهوري )1347( رابينسون، ريچارد - 7 .يزان م: ر ت س دادگ ر ش ن: ران ه ت ،) ب و ف ال( ل ل م ال ن ي ب ط رواب ول اص )1378( حسين زاده، ف ي س - 8 .21، ش 6سال ،راهبرد فصلنامه ،گرايي در سياست خارجيسازنده )1380( علي فالحي، - 9

داوود حيدري، ترجمه ،افسانه و واقعيت :الگوي راهبردي تركيه )1384( فولر، گراهام -10 .28شماره همشهري ديپلماتيك،

المللي دفتر مطالعات سياسي و بين :، تهرانتركيه كتاب سبز )1384( قاسمي، صابر- 11 .وزارت امور خارجه

.28، شماره همشهري ديپلماتيكتركيه در اروپا، )1383/ 16/8( نيلوفر قديري،-12هاي آن براي امنيت جمهوري تركيه و چالش تحوالت )1383( ناپور، رحم قهرمان -13

.راهبردي مطالعات پژوهشكده :، تهران1الملل، ج كتاب امنيت بين ايران،اسالمي ، همشهري ديپلماتيكتركيه در اتحاديه اروپا، عضويت )1384( محمدحسين لواساني، -14

.70شماره ترجمه احمد ،تركيه در سكوالريسم و دموكراسي اسالمي )1389( هاكان ياووز، .م -15

.نينشر :عزيزي، تهران اسالمي جمهوري خارجي سياست و زبان انگاري، هويت، سازه )1386( ابراهيم متقي، –16

. 4شماره ،سياست فصلنامه ايران،


: تهران سوم، چاپ ،الملل بين روابط هاي نظريه در تحول )1386( حميرا مشيرزاده، - )17 .سمت

فصلنامه حقوق الملل، بين روابط فرانظريه عنوان به انگاري سازه )1383( حميرا مشيرزاده، -18 . .65 شماره ،و علوم سياسي

: پژوهشي تك )1387( المللي ابرار معاصر سسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بينؤم –19سسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات ؤ، مدر بافت فراآتالنتيك امريكا تركيه، تحول روابط

.المللي ابرار معاصر بينپژوهشكده :، تهرانتركيه با كردها مبارزه ،پايان نبرد بي )1387( نژاد، حسن نقدي -20

.مجمع تشخيص مصلحت نظام تحقيقات استراتژيك :، تهرانتركيه خارجي حزب عدالت و توسعه سياست )1387( نژاد، حسن نقدي -21

.مجمع تشخيص مصلحت نظام پژوهشكده تحقيقات استراتژيك خارجي ها در سياست گرايان و كماليست تقابل و تعامل اسالم )1387( نژاد، حسن نقدي -22

.مجمع تشخيص مصلحت نظامپژوهشكده تحقيقات استراتژيك :، تهران)2002-2007(تركيه ،، ترجمه حميرا مشيرزادهالملل نظريه اجتماعي سياست بين )1384( ونت، الكساندر –23

.خارجه وزارت امور :تهران

24- Aros ,Bulent(2009), “Turkey’s Rise in the Greater Middle East: Peace-building in the Periphery,”journal of Balkan and near eastern studies, Vol. 11, No: 1. 25- Bennhold, Kotrin(2009), “New world Geopolitics: How turkey is Contributry to Global peace and assress/Turkish –foreign- Minister, available at: (www.todayszaman.com) 26- Davutoğlu, Ahmet (2012), "The Cairo Review Interview: Strategic Thinking", The Cairo Review Of Global Affairs, Retrieved September 7, 2012, available at :( http://www.aucegypt. edu/gapp/cairoreview/Pages/articleDetails.aspx?aid=143). 27- Davoutoglu, Ahmat( 2008), “ Turkey’s Foreign Policy Rision: An Assessment of 2007 “Insight Turkey, vol. 10/N. 1 28- Davutoglu, Ahmet (1997), “ stratejik Derinlik, Istanbul: kultur yag mlar, Collin, finn ,,Social Reality,, Routledge 29- Gueldere, Ekrem Eddy(2009), “Turkish Foreign policy: From surround. (by Enemic) to zero problem”. C. A. P. Policity Analysis. 10 30- Griffiths, Martin (1999), Fifty Key Thinkers in International Relations,London: Routledge. 31- kardash, S(2007),Turkey: Redrawing the Middle East Mapbulding Sand Castles?, Middle east policy , vol , XvII , No , I , spiring 32- Lenere, Martin, Dimitris keridis (2004), "The Future, of Turkish Foreign Policy ," London: The mit Press


33-Yeşiltaş, Murat, Balcı, Ali (2013), “A Dictionary of Turkish Foreign:Policy in the AK Party Era:A Conceptual Map, Center for Strategic Research (SAM),available at(http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2013/05/SAM_Papers7.pdf) 34- Meral, Ziya, jowathan, Paris (2010),"Decoding Turkish foreign Policy Hy peractivity," the Washington quarterly, available at:( http://csis.org/files/publication/twq10octobermeralparis.pdf) 35- Olson , Robert(2008), “Turkey’s Relations with Gulf Cooperation Council from 2003 to 2007: New Paradigms” Mediterranean Quarterly, vol. 19, No: 3 36- Ronozifski, Jerzy(2008),, ” Turkey after the start of Negotiations with the European Union – Foreign relations and the domestic Situation”. Center for Eastesrn studies,availabe at http://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-report/2007-06-15/turkey-after-start-negotiations-european-union-foreign-relations 37- Saban, Kardac(2009), “Turkey Seeks Closer Energy Partinlership and LNG contract With Qatar” Eurasia Daily Monitor, Vol: 6, No, 158 37- Kanat, Killic Buggra( 2010), “Ak party's foreign:Is Turkey Turniny Away from the west?, "jannary2010, available at: ( www. Fags. Org) 38) Hurriyat Daily news ( 2009), “Full Transcipt of Mark Parris interview, AprilAvailable. at.( http:// www.armeniandiaspora.com) 39- Hurriyat Daily news (2010) “Turkish-Brazilian Business Forum” ToBB ,available at (http://www. topp. org. tr//haber/1505 a migalhas. Pdf) 40- Rithink, Conference (2013), “Turkey foreign policy challengs, Rithink institute Washington Dc, 2013, November,available at:( http://www.rethinkinstitute.org/wp-content/uploads/2013/11/Turkeys-Foreign-Policy-Challenges.pdf) 41- Soler, Eduard,(2012) “THE Conceptual Architecture Of Turkish Foreign PolIcy: An update in light of regional turbulence,cidob Meditarane, available at: (www.cidob.org/es./documents_web_Meditaraneo_18.pdf)

ˇ )psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_438_aad6e8016d0fb... · ( ˙˝˛˚˜ - ˘ˇ ) 105 -137 1393...

Documents