1

ПУБЛИКАЦИЈА / PUBLICATION ФЕВРУАРИ/FEBRUARY 2014

со

др

жи

на

23

ос

тр

ил

о

ЕДНО: Има ли дебати за ромското прашање? Новоселски: Да, има редовни, но не интензивни дебати за линковите поврзани со Roma Buzz Monitor, кој самиот е дел од Roma Virtual Network. Еднаш неделно, од април 2010 година, јас или некој од претплатниците на Roma Virtual Network каналите поставува прашања за моменталната состојба на Ромите. Пред јуни 2013 година тие беа објавени на http://debatewise.org, но оттогаш тие редовно се објавуваат на http://romadebates.wordpress.com и на десеттина мејлинг листи на Roma Virtual Network и Roma Facebook групи. Дебатите најчесто се одвиваат на Facebook, во некои случаи тие се навистина „жешки“, посебно во врска со депортацијата на Ромите од Франција, Италија, Германија. Јас добро ги надгледувам, за да не станат навредливи или конфликтни. ЕДНО: Има ли некои промени како резултат на дебатите? Новоселски: Го кажавте правилниот збор „некои“. Да, некои промени се случуваат, кога луѓето во текот на дебатата стануваат поедуцирани. Повеќе факти и пошироки умови ги обликуваат погледите на луѓето со радикализам во нивниот карактер. На овој начин тие сфаќаат дека треба да ги научат фактите и добро да ги лоцираат вистинските

истомисленици пред да започнат социјални кампањи. ЕДНО: Колку се важни информациите за ромското прашање? Новоселски: За Ромите тие се апсолутно важни во секој нивен аспект. Не само за музика и социјална помош, но и за можностите за запишување на магистерски и на докторски програми, за логистичката поддршка на деловните претпријатија, за Roma Police Union, итн. Сите овие вести се важни и за не-Ромите, тие кои се пријателски настроени кон Ромите, тие кои што работат со нив на исти проекти, тие кои што се едноставно загрижени за толеранција и благосостојбата на граѓанското општество. Внимателно селектирани и модерирани информации за ромските прашања објавени на разни електронски изданија на Roma Virtual Network од јули 1999 година веќе им помогнаа на илјадници луѓе да бидат подобро едуцирани за ромските прашања, за можностите кои им се понудени на Ромите и за настаните поврзани историјата, културата и подобрувањето на ситуацијата на Ромите во светот. ЕДНО: Кој е вашата целна група? Како може информацијата да дојде до ромските заедници? И истото прашање – до институциите и креаторите на политики?

Новоселски: Кратко дефинирање: Роми и про-Роми. Без оглед на географската локација и возраст. Оние кои се заинтересирани за политика, литература, одбрана на човекови права, јазик, историја, превенција на криминалот на омраза, бизнис и образовни проекти. Многу Роми веќе имаат пристап до Интернет и Roma Virtu-al Network е веќе присутна на различни социјални мрежи. Тие се присутни не само на Yahoo и Google мејлинг листи, каде што веќе постојат до 11 000 е-мејл претплатници (поединци и организации). Исто така, постојат околу 7 000 контакти на Фејсбук и 1300 директни LinkedIn конекции. Постои, исто така, постојано ажурираниот профил на Твитер. Во технички термини, институциите и креаторите на политики се исто така поврзани со Roma Virtual Network. Постои принцип на еднаквост во добивање на информаци објавени во различни медиуми извори. Јас и редакцијата на RVN го почитуваме овој принцип. Ние даваме сè од себе да ги доставиме најточните информации за настани и вести поврзани со ромските заедници на локални, национални и меѓународни нивоа. Точноста е поважна од брзината и често е повеќе од прашање на добивање на правилни факти. Ние се стремиме да бидеме фер и со отворен ум и да ги рефлектираме сите значајни изјави на различни мислења со истражување на опсегот и судир на ставови.

Точноста на информациите е поважна од брзината на објава

Ова е ставот на Валериј Новоселски, извршен уредник на една од најголемите мрежи на информации за ромски прашања. Вестите се наменети како за Ромите, така и за не-Ромите, посебно за тие што ги поддржуваат Ромите и работат за и со нив

ин

те

рв

ју

45

EDNO: Are there debates on Roma is-sues? Novoselsky: Yes, there are regular, but not intensive debates on the links relat-ed to Roma Buzz Monitor, which itself is a part of Roma Virtual Network. Once per week since April 2010 me or someone from subscribers of Roma Virtual Network channels asks the question regarding cur-rent situation of Roma. Before this June they were posted on http://debatewise.org, but since then they are regularly post-ed on http://romadebates.wordpress.com and a dozen of listserves of Roma Virtual Network and Roma Facebook groups. De-bates are mainly performed on Facebook, in some cases they are really “hot”, espe-cially in regard to deportations of Roma from France, Italy, Germany. I keep good watch, so that they would not become in-sulting or confrontational. EDNO Are there some changes as a re-sult of the debates? Novoselsky: You said the exact word “some”. Yes, some changes happen, when people in a course of debate become more educated. More facts and broader mind modify the views of people with radical-ism in their character. This way they re-alize that they should learn the facts and locate the true co-thinkers well before launching social campaigns.

EDNO How much the information about the Roma issues are important? Novoselsky: For Roma they are definite-ly important in all their aspects. Not only about music or social aid, but also about possibilities of enrollment into MA and PhD programs, on the logistic support to business enterprises, on the Roma Police Union, etc. All these news are also impor-tant for non-Roma, those who are friendly to Roma, those who work with them in the same projects, those who are simply con-cerned about tolerance and well-being of civil society. Carefully selected and mod-erated information on Roma issues post-ed on various electronic outlets of Roma Virtual Network since July 1999 already helped to many thousands to be better ed-ucated on Roma issues, on the opportuni-ties offered for Roma and the events relat-ed to history, culture and improvement of the situation of Roma across the globe. EDNO Who is your target group? How can the information get to the Roma communities? And the same question – to the institutions and policy makers? Novoselsky: Defining briefly: Roma and pro-Roma. Regardless of geographic loca-tion and age. Those who are interested in politics, literature, human rights defence, language, history, hate crime prevention, business and educational projects. Many

Roma are having already access to the In-ternet and Roma Virtual Network is al-ready present on various social networks. They are present not only on Yahoo and Google Listserves, where there are already up to 11 000 email subscribers (individ-uals and organizations). There are also around 7 000 contacts on Facebook and 1300 direct LinkedIn connections. There is also permanently updated account on Twitter.In technical terms the institutions and pol-icy makers are connected to Roma Vir-tual Network too. There is the principle of equality in getting of information pub-lished in various media sources. Me and editorial board of RVN respect this princi-ple. We do our best to deliver the most ac-curate information on events and news re-lated to Roma communities on local, na-tional and international levels. Accuracy is more important than speed and it is often more than a question of getting the facts right. We strive to be fair and open mind-ed and reflect all significant statements of different opinions by exploring the range and conflict of views. We also provide news and opinions equally from all sec-tions of Roma communities. RVN is open to constructive criticism and contributions to make it a better service for Roma and non-Roma, who are willing to learn more on Roma issues and to contribute into the process of Romani emancipation and inte-gration in contemporary world.

Accuracy is more important than speed of getting the facts right

This is the stand of Valery Novoselsky, the executive editor of one of the big-gest networks dedicated for publishing information about Roma issues. The news that are published are not just for Roma audience, but also for non-Roma as well, especially for those who support the Romani communities and who work for and along with them

in

te

rv

ie

w

Има луѓе кои ја сакаат и луѓе кои ја мразат Европа. Јас сум од првите. Европската Унија стави крај на војни, на редиците за царина и им даде глас дури и на најмалите земји членки, како Луксембург со 500.000 жители. Но, милиони други жители на ЕУ немаат право на глас, немаат свој комесар и пратеник во Брисел, затоа што тие се етничко малцинство, како Ромите и Синтите, најголемото малцинство во Европа.Зошто двојни стандарди? Дали затоа што луѓето од Луксембург се сите бели, а Ромите се темни? Не се. Пред илјада години, Ромите ја напуштија Индија и заминаа за Русија, Персија, Турција и Европа. Некои се венчаа со Евреи и други не-Роми, или го изгубија својот тен во Скандинавските земји. Дури и нацистите забележаа дека чиста раса е тешко нешто. Тие одлучија дека 12.5% ромска или еврејска крв е доволно за да ги депортираат.Гаџе, не-Ром, исто така имаат мешана крв. Нови археолошки пронаоѓања откриваат дека само 10 – 20% Европјани потекнуваат од оригинални племиња, другите имаат ДНА од Средниот Исток или Азија.Огромната разлика меѓу Луксембургците и Ромите не произлегува од етничката припадност, туку од нешто што беше многу важно во Европа: границите. Луѓето од Луксебург ги имаат, а Ромите не. Политичката важност на терминот “етничко малцинство” е прилично сомнителна. Тоа значи вбројување на луѓето, а не ретко и одбројување. Повторното обединување на Европа лиши цела нација од фундаментални права и ова се случи затоа што 12 милиони Роми,

присутни во поголем број од Белгијци, Швеѓани, Финци, Бугари, Чеси, Грци, Данци и Луксембургци, не живеат заедно во нивна нација – држава. ЕУ проектот е очигледно на два ума. Изгледа како претворање на приватни градини во јавен парк, каде само поранешни градинари го одлучуваат зонскиот план.За време на комунизмот сите беа присилени да бидат комунисти, но во слободна Европа не им е дозволено на сите да станат граѓани. Вацлав Хавел во 1993 година изјави дека судбината на Ромите ќе стане Лакмусов тест за европската демократија. Денес, 10 години подоцна, Ромите се најголемо жртвено јагне! Нео-нацистите организираат маршови во Чешка; Франција протерува десетици илјади од нив; шведската полиција држи таен регистар; унгарските Роми бегаат од Јобик… Ситуацијата е страшна, но само неколку политичари се осмелуваат да се огласат. Ромите не носат гласови. Тие се политички проблем, но не и политички фактор. Пасивно или активно многу администрации дозволуваат прекршување на права. Така, центарот се движи кон десницата, десницата кон ултра-десницата и ултра-десницата кон криминалната зона.Пропаднатата инклузија на Ромите е трагична грешка! Достапните фондови од Брисел исчезнуваат во корупција и остануваат неискористени, затоа што популистите не трошат пари на жртвени јагниња. Тоа ќе им наштети на популарноста и може да ги направи сиромашните и неписмени луѓе во важни членови на општеството. Дури и патриоти. Популистите се водат од своите емоции, не од разумот.По девет години истражување во Источна Европа, издавање книги и статии, се најдов себеси во Европскиот парламент, кој што го критикував толку често што бев поканета да направам подобра работа. Мојот тим

беше добро опремен. Трите асистенти имаа бугарско, македонско, полско и ромско потекло и четири од нас зборуваа 12 различни јазици. Заедно имавме одличен пристап до извори во нови и кандидати земји-членки во Источна Европа. Ние се фокусиравме на корупција, злоупотреба на средства, недостаток на транспарентност и на судбината на т.н. малцинства.За време на приватизацијата во пост-комунистичките земји, многу луѓе беа доведени до сиромаштија, а други екстремно се збогатија. И најсиромашните се окривуваа. Имаше шема. Поранешни државни функционери финансираа ултра-десничарски движења за да се одвлече вниманието на луѓето од нивниот профитабилен бизнис кон мизеријата на Ромите. Жртвувањето на јагнињата започна долго пред кризата, и се влоши значително во последните пет години. Како член на Европскиот парламент направив сè што беше во моја моќ за да ги откријам фактите. Мојот тим дури отиде толку далеку што во 2006 година ние помогнавме да се отворат досиејата на поранешната тајна служба во Бугарија. Цената што ја плативме се состои од пошта со омраза, спам, клевета и смешен прекар. Лидерот на бугарскиот Мешовит Парламентарен Комитет ЕУ, Џефри ван Орден, беше наречен добар, помагајќи и на Бугарија да стане членка на ЕУ. Јас бев лошата.Не само Џефри ван Орден сакаше Бугарија да влезе во ЕУ во 2007 година. Многумина во Брисел беа во празнично расположение и спремни да ги пречекаат нивните пријатели од Романија и Бугарија. Како да прават парчиња метал од остатоците од железната завеса. Затоа и главниот услов за влез, социјална инклузија на Ромите, беше ставен на страна.Уште полошо… вината за нивната исклученост беше ставена на нив самите. Цитирам од извештајот на ван Орден,

РОМИ И ЛУКСЕМБУРГЦИ

67

на

ме

ст

о ж

ив

то

на

п

ри

ка

зн

а

Ситуацијата е страшна, но само неколку политичари се осмелуваат да се огласат. Ромите не носат гласови. Тие се политички проблем, но не и политички фактор. Пасивно или активно многу администрации дозволуваат прекршување на права. Така, центарот се движи кон десницата, десницата кон ултра-десницата и ултра-десницата кон криминалната зона, вели во својот говор Елс де Грин, поранешен европарламентарец

октомври 2006 година: “… Тие (Ромите) треба да бидат повикани да дадат сè од себе да се адаптираат во општеството и да ги искористат можностите кои им се понудени …” Цитат од финалниот извештај, од ноември: “… социјалната интеграција е двонасочен процес, и тој побарува од ромите да направат напор за да се адаптираат …”Бугарија и Романија се придружија. Одејќи во Парламентот, можеше да се случи да сретнам колега парламентарец кој е поранешен таен агент или поранешен шеф на партија. Бугарите не ги сакаа, но во Брисел немаше проверка. Дури беше табу во јавност да се дискутира нечие минато. Други нови колеги дојдоа од ултра-десничарски партии: Атака и Романија Маре. Заедно со Национален Фронт и неколку други партии тие ја формираа новата парламентарна група ИТС (ITS) – Идентитет, Традиција и Суверенитет. Оние кои не дојдоа во Брисел се Ромите. Меѓу речиси 800 парламентарци, само двајца имаа ромско потекло.Ромите, сепак, дојдоа! Десетици илјади го искористија членството во ЕУ да побегнат од социјалната исклученост во истокот и да изградат иднина на запад. Берлускони ги врати назад, Саркози ја копира и примени

оваа политика и Оланд ја пролонгира. Ромите не беа ловци на богатство. Со забрана за образование и работа и под закана од ултра-десницата, тие се всушност политички бегалци, но тие доаѓаат од земји-членки кои се одобрени од Брисел. Европа НЕМА политички бегалци! Така, Ромите го поминаа океанот и побараа азил во Канада. Толку многу отидоа што Канада почна да ги одбива, омаловажувајќи го расизмот до далечната Европа.Национален Фронт, Романија Маре, Влаамс Беланг, Британската Национална Партија, Јобик, Партијата на слобода на Австрија, Партијата на слобода на Холандија, Шведските Демократи, Данската Народна Партија, Вистинските Финци, за сите заеднички е евроскептицизмот. Нивниот национален идентитет е нивниот основен идентитет, Брисел е окупаторот и странците се сомнителни.ИТС колабира, дојде Европската Алијанса за Слобода, и според анкетите за изборите од следната година, 100 места ќе бидат заземени од ултра-десничарски партии. Бројот на популисти – парламентарци ќе биде дури поголем. Европа е блиску до паѓање на својот Лакмусов тест.Кога ми заврши мандатот во 2009 година, на Европската Комисија ѝ понудив

да изработам стратегија за Ромите со помош на мојата широка мрежа. Кога таа понуда беше одбиена, јас ја стартував Светската Иницијатива на Артисти “Khet-anes”: глобално движење на 900 ромски артисти и учени, кои се силно фокусирани на Европа. Јас цврсто верувам дека демократијата мора да исполни два услови: сите луѓе заслужуваат претставници и сите претставници мора да бидат квалификувани за нивната работа. Не ни требаат празни зборови, ни требаат умови да не водат.Нашата најголема криза е морална, нашето битие на два ума. Ние сакаме да се изгради тој јавен парк, заради ефикасност, мир и стабилност, но ние исто така сакаме да ги оддржуваме нашите малечки градини. Ние сакаме да се движиме напред и да се свртиме назад, но не постои назад. Интернетот и другата модерна технологија не направија во луѓе без граници, навистина како Ромите. Дозволете ни да го искористиме најдоброто од тоа! Els de GroenАвтор, поранешен член на европскиот парламентОсновач на Светската Иницијатива на Артисти “Khetanes” (www.khetanes.org)

There are people who love and people who hate Europe. I happen to be a fan. The Eu-ropean Union ended wars, queuing up for the customs and it gave a voice to even the smallest member-states, like Luxemburg with 500.000 residents. Yet millions of oth-er EU citizens have no say in the matter, no Commissioner of their own and no MEPs in Brussels, for the mere reason that they are an ethnic minority, like Roma and Sinti, Eu-rope’s largest minority.Why double standards? Is it because Luxem-bourgers are all white and Roma all dark? They are not. Thousand years ago, Roma left India and went to Russia, Persia, Turkey and Europe. Some intermarried with Jews and other non-Roma, or they lost their tan in Scandinavian countries. Even the Nazis

noticed that racial purity is a difficult thing. They decided that 12.5 % of Roma or Jewish blood was enough to be deported.Gadje, non-Roma, also have mixed blood. New archeological findings reveal that only 10 up to 20 % of Europeans descend from the original tribes, the others have DNA from the Middle East or Asia.The major difference between Luxembourg-ers and Roma does not stem from ethnici-ty but from something that used to be very important in Europe: borders. Luxembourg-ers have them, Roma don’t. The political rel-evance of the term “ethnic minority” is rath-er dubious. It means counting people in, not seldom to count them out. The reunification of Europe has deprived a whole nation from fundamental rights and this mainly hap-

pened because the 12 million Roma, pres-ent in larger numbers than Belgians, Swedes, Finns, Bulgarians, Czechs, Greeks, Danish, or Luxembourgers, did not live together in their own nation-state. The EU project is clearly in two minds. It looks like turning private gar-dens into a public park, where only former gardeners decide the zoning plan.During communism everybody was forced to be communist, but in free Europe not every-body was allowed to become citizen. Václav Havel stated in 1993 that the fate of Roma would become the Litmus Test of Europe’s democracy. Today, 10 years later, Roma are top scapegoats! Neo-Nazis organize march-es in Czech Republic, France is expelling ten thousands of them, the Swedish police has kept a secret registry, Hungarian Roma flee

на

ме

ст

о ж

ив

то

на

п

ри

ка

зн

а

ROMA AND LUXEMBOURGERSThe situation is scary, but only few politicians dare to stick their neck out. Roma don’t bring votes. They are a political issue, but no political factor. Passively or actively many administrations allow violations of rights. Thus the center swifts to the right, the right to the far-right and the far-right to the crime zone, says in her speech Els de Groen, former MEP

8

на

ме

ст

о ж

ив

то

на

п

ри

ка

зн

а from Jobbik… The situation is scary, but only few politicians dare to stick their neck out. Roma don’t bring votes. They are a political issue, but no political factor. Passively or ac-tively many administrations allow violations of rights. Thus the center swifts to the right, the right to the far-right and the far-right to the crime zone.The failing inclusion of Roma is a tragic blunder! Available funds from Brussels van-ish in corruption or remain unused, because populists don’t spend money on scapegoats. It would harm their popularity and might turn poor and illiterate people into valuable members of the society. Patriots even. Pop-ulists are driven by emotions rather than by reason.After nine years of research-ing in Eastern Europe, pub-lishing books and articles, I found myself in the European Parliament, that I criticized so often that I was invited to do a better job. My team was well-equipped. The 3 assis-tants had a Bulgarian, Mace-donian, Polish and Roma background and the four of us spoke 12 different lan-guages. Together we had an excellent access to sources in new and candidate-member-states in Eastern Europe. We focused on corruption, abuse of funds, lack of transparen-cy and on the fate of so-called minorities.During the privatizations in post-communist countries, many people were reduced to poverty, others got ex-tremely rich. And the poor-est got the blame. There was a pattern. Former state offi-cials financed far-right move-ments to distract people’s attention from their profit-able business to the misery of Roma. The scapegoating started long be-fore the crisis, and worsened tremendously in the last 5 years. As a MEP I did my utmost to lay bare the facts. My team even went that far that in 2006, we helped opening the files of the former secret service in Bulgaria. The price we paid consisted out of hate-mail, spam, libel and a funny nickname. The lead-er of the EU Bulgaria Joint Parliamentary Committee, Geoffrey van Orden, was called the good cob, helping Bulgaria to join the EU. I was the bad cob.Not only Geoffrey van Orden wanted Bul-garia to join in January 2007. Many in Brus-

sels were in a festive mood and ready to wel-come their comrades from Romania and Bulgaria. As if they made scrapped metal out of the remainders of the iron curtain. Thus the main entrance condition, social inclusion of Roma, was set aside.Worse… the blame for their exclusion was put on the Roma themselves. I quote from Van Orden’s report, October 2006: “… They (Roma) should be urged to do their utmost to adapt to the society and use the possibil-ities offered to them…” Quote from the final report, in November: “… social integration is a two-way process, requiring that the Roma make efforts to adapt…”Bulgaria and Romania joined. Walking in the

Parliament, it could happen that I met a col-league MEP who was a former secret agent or former party boss. Bulgarians did not like them, but in Brussels was no screening. It was even taboo to discuss someone’s past in public. Other new colleagues came from far-right parties: Ataka and Romania Mare. To-gether with Front National and a few oth-er parties they formed the new parliamenta-ry group ITS, Identity, Tradition and Sover-eignty. Not coming to Brussels were Roma. Among the nearly 800 MEPs, only two were of Romani descent.Roma, however, did come! Ten thousands

profited from EU-membership to escape from social exclusion in East and build a fu-ture in the West. Berlusconi sent them back, Sarkozy copy-pasted his policy and Hollande prolonged it. Roma were no fortune-hunt-ers. Denied education and jobs and threat-ened by far-right, they are basically politi-cal refugees, but they come from member-states that have been approved by Brussels. Europe DOES NOT HAVE political refugees! Thus Roma crossed the Ocean and asked for asylum in Canada. So many came that Cana-da begun to refuse them, playing down rac-ism in faraway Europe.Front National, Romania Mare, Vlaams Be-lang, British National Party, Jobbik, FPÖ, PVV,

Sweden Democrats, Danske Folkeparti, True Finns, all have in common their euroscepti-cism. Their national identity is their main identity, Brussels is an invader and foreigners are suspicious.ITS collapsed, the European Al-liance for Freedom came, and according to polls about next year’s elections, 100 seats will be taken by far-right parties. The number of populist MEPs will be even higher. Europe is close to failing its Litmus Test.Having finished my mandate in 2009, I offered the Europe-an Commission to work out a Roma strategy with the help of my vast network. When that offer was declined, I started World Artists Initiative “Khet-anes”: a global movement of 900 Romani artists and schol-ars, who strongly focus on Eu-rope. It is my firm belief that democracy must fulfill two con-ditions: all people deserve rep-resentatives and all representa-tives must be qualified for their job. We don’t need smooth talk-ers, we need brains to guide us.

Our biggest crisis is a moral one, our being in two minds. We want to build that public park, for reasons of efficiency, peace and sta-bility, but we also want to keep our tiny lit-tle gardens. We want to move forward and to turn back, but there is no back. Internet and other modern technology have turned us into people without borders, like the Roma, indeed. Let us make the best out of it! Els de GroenAuthor, former-MEPFounder World Artists Initiative “Khetanes” (www.khetanes.org)

89

зд

ра

вс

тв

ен

и

пр

ав

а

Кампањата и главните пораки од неа од проектот „Преку засилен глас до подобри здравствени услугиˮ на Националниот ромски центар (НРЦ) се најде пред пратениците во Собранието на Република Македонија. Претседателот на собраниската комисија за здравство Менде Диневски на четвртото продолжение на 77 парламентарна седница имаше обраќање пред неговите колеги за состојбите со здравственото осигурување во земјата.

Во неговиот говор, меѓу другото, Диневски рече:„Сакам уште една работа да потенцирам кога сме тука. Има една анализа направена за целна група приматели на социјална помош која се однесува на периодот од 15 до 49 години во репродуктивниот период. Се работи за 32.222 жени во Република Македонија, кој согласно податоците од Фондот за здравствено осигурување и Министерство за труд и социјална политика во 2011 година во Република Македонија има живородени деца, бројот изнесува 27.770. Проценката е дека од 32.222 жени во период од 15 до 49 години, бројот на жени приматели на социјална помош, како директни или индиректни, односно како придружни лица изнесува 1400 на годишно ниво. Согласно протоколите на Министерството за здравство тие треба да имаат 10 антенатални прегледиˮ и додаде:

„Финансиската сума која треба да се издвои за да одат на гинеколог, тие жени, приматели на социјална помош, изнесува 2.240 денари, или едно месечно примање на социјална помош. Целата сума изнесува 3 милиони денари, односно 50 илјади евра. Ако сакате во Македонија да им помогнете на жените, еве на оваа ранлива категорија, тогаш дајте за овие финансиски средства да не плаќаат. Овие финансиски средства нека одат на трошок на Министерството за здравство и тогаш ќе се обидете да не убедите дека тоа што го правите, го правите во интерес на граѓаните, а не обратноˮ.

Обраќањето на претседателот на Комисијата за здравство во Собранието на Република Македонија може да го најдете во стенограмските белешки од четвртото продолжение на 77 седница на следниот линк: http://www.sobranie.mk/?ItemID=8378F14748FC8443A90B92D33A143603

The campaign and its main messages from the National Roma Cen-trum’s project “From increased voice to the improved health care ac-cess” were mentioned in front of the MPs on the Assembly of the Re-public of Macedonia. The president of the parliamentary commis-sion for health, Mende Dinevski, addressed his colleagues on the

77th parliamentary assembly regarding the conditions of the healthcare insurance in the country.

In his speech, among other things, Dinevs-ki said:“I want to point out one thing while we are here. There’s an analysis made about the recipients of so-cial welfare as a tar-get group, referring to women aged 15 – 49, in their repro-ductive period. It is about 32.222 wom-en in the Republic of

Macedonia. According to the data from the Health Insurance Fund and the Ministry for labour and social politics, in 2011 there were 27.770 live births in Macedonia. The estimation is that out of 32.222 women aged 15 – 49, the number of women recipients of social wel-fare, directly or indirectly, i.e. as accompanying persons, is 1400 on an annual level. According to the protocols of the Ministry of Health, they should have 10 antenatal check-ups” and added:

“The financial sum for the gynecological visits for these women, re-cipients of social welfare, is 2.240 MKD, or the monthly income of the social welfare. The total sum is 3 million MKD, i.e. 50 000 EUR. If you want to help the women in Macedonia, this vulnerable category, then don’t let them pay. Let these finances be on the expense of the Minis-try for health and then you will convince us that what you do is in the interest of the citizens, and not the other way around.”

The addressing of the president of the parliamentary commission for health on the Assembly of the Republic of Macedonia can be found in the stenographic notes from the fourth sequel of the 77th parliamen-tary assembly on this link: http://www.sobranie.mk/?ItemID=8378F14748FC8443A90B92D33A143603

Кампањата за здравство на собраниската говорница

The health campaign on the Parliamentary stand

Претседателот на собраниската комисија за здравство Менде Диневски на четвртото продолжение

на 77 парламентарна седница јавно ги посочи кампањата и главните пораки од неа од проектот

„Преку засилен глас до подобри здравствени услуги”

The president of the parliamentary commission for health Mende Dinevski publicly pointed out the campaign and its main messages from the project “From increased voice to the improved health care access” on the fourth sequel of the 77th parliamentary assembly

ин

фо

рм

ат

ор

1011

Повредите на уставните и законските права може да бидат од разни области извршени на разни начини и форми: намерно и ненамерно, бирократско, самоволно, недолично и нехумано однесување, непостапување по барање на граѓанин, недонесување акт, решение, заклучок, неиздавање уверение, потврда, мислење и сл., одолжување на постапка, нееднаков третман на граѓани, погрешно донесен акт, акт заснован на погрешна и непотполно утврдена фактичка состојба, акт заснован на погрешен материјален закон, повредена постапка и сите други намерни и ненамерни однесувања и постапувања со кои се повредуваат правата и слободите на граѓаните загарантирани со Уставот, законите и ратификуваните меѓународни договори и конвенции.

Повреди за кои граѓаните можат да бараат заштита на нивните права се од следните области:пензиско и инвалидско осигурување - повреда на правото на остварување пензија (старосна, инвалидска, семејна и земјоделска), право на соодветни парични надоместоци, ненавремено и нецелосно платени придонеси за пензиско и инвалидско осигурување по основ на работен однос и неоправдано одолжување на постапката.здравствена заштита - повреди во користењето на здравствените услуги во примарната, специјалистичко-консултативната и болничката заштита, сместување и лекување во здравствени установи и во психијатриски установи од затворен тип, односот на здравстените работници кон пациентите, партиципација за лекување во странство, повреди на правото на надомест на плата во случај на боледување и породилно отсуство, неиздавање потврди за платен придонес-сини картони и сл.работни односи - повреди на постапките за прераспоредување од работните места на вработените во органите на државната управа и во органите и организациите што имаат јавни овластувања, повреда на постапката при избор и вработување во овие органи, изигрување на прописите во постапките, неплаќање придонеси за здравствено, пензиско и инвалидско осигурување и други

повреди на правата што произлегуваат од работниот однос.урбаниазм и градежништво - одолжување и неиздавање градежно-техничка документација, долготрајност на постапките и молчење на администрацијата, неосновано донесени акти-решенија за одземено право на користење градежно земјиште, неизвршување управни акти за бесправно изградени објекти, неиздавање употребни дозволи или нивно неосновано издавање, непостапување на инспекциските органи по барање на граѓаните, невклучување на заинтересираните странки во постапките, незаконита легализација на бесправно изградени објекти, одолжување на постапката за давање согласност за спроведување на деталните урбанистички планови и др.имотно-правни односи - одолжување, погрешно водење или други повреди при постапките за експропријација, повреди при утврдување и исплата на паричниот надоместок за експроприраниот имот, повреда на правата при евиденцијата на недвижниот имот во катастарските операти, запишување на правата на недвижностите, неиздавање поседовен или имотен лист, барања за враќање национализиран или експроприран имот, повреди во постапката при одлучување за првенственото право на градба, повреди на постапките за признавање на правата што се однесуваат на индустриската сопственост, авторските и сродните на нив права, повреда на правата на граѓаните во постапките за трансформација на општествената сопственост и сл.полициски постапки - повреди во постапките за стекнување и престанување на државјанството на Република Македонија, злоупотреба и пречекорување на службените овластувања на полицијата и ускратување на правото на одбрана при водење на полициските постапки, повреди во постапките за времено одземени предмети, повреди на постапките при издавање лични документи, патни документи, непостапување по кривични пријави поднесени од граѓаните, повреда и одолжување на постапката за регистрација на моторни возила, повреди на правата на осудените и притворените лица во казнено-поправните и воспитно-поправните

установи и другите установи во кои слободата на движење е ограничена и др.недискриминација и соодветна и правична застапеност - заштита на правата на граѓаните и следење на примената на начелата на недискриминација и соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците во органите на државната власт, органите на единиците за локална самоуправа и јавните установи и служби.финансии - повреда на правата во постапката пред Управата за јавни приходи при утврдувањето или ослободувањето од даночната обврска, наплата на судски, административни, комунални и други видови такси, повреда на правата на физички и правни лица во располагањето и работењето со девизи од страна на органите што вршат девизен надзор и контрола, повреда на правилата за издавање и работење со хартии од вредност и сл.правосудство - повреда на правата на граѓаните со неоправдано одолжување на судските постапки, неизготвување судски пресуди или нивно неблаговремено доставување до странките, ненавремено доставување на изјавени редовни правни лекови на надлежност, неодговарање на барањето за давање податоци од трговски регистар, неизвршување на извршни налози, злоупотреба на овластувањата од страна на судската полиција, неоправдано одолжување на административно-судски постапки (издавање разни уверенија, работа со странки во судска писарница, архивата и др.), одолжување на постапката или непостапување по доставени барања од граѓани заради преземање кривично гонење и покренување обвининенија, повреда на правата на лицата кои се наоѓаат во установи во кои слободата на движење е ограничена (затвори, воспитно-поправни домови) и сл.социјални права - повреда на правото за остварување на постојана или еднократна помош, право за паричен надоместок за туѓа помош и нега, повреда на правото на надоместок на плата за скратено работно време поради нега на потешко хендикепирано дете и право на домување на социјално загрозени лица-станбено необезбедени, повреди во постапките за поставување

Во кои области можете да побарате заштита од Народниот правобранител Текстот е преземен од веб страната на

Народен правобранител www.pravdiko.mk

ин

фо

рм

ат

ор

старател, сместување лица со пречки во развојот, деца и младинци со воспитно-социјални проблеми, сместување стари лица во соодветни установи, право на паричен надоместок поради невработеност и сл.станбена област - повреда на правата во постапките за продажба на станбен и деловен простор, повреди при постапките за доделување станови, одолжување на постапките пред Комисијата за станбени прашања на Владата на Република Македонија и сл.образование - повреди на правата при уписот во сите образовни институции, односот на наставниците кон учениците, добивање кредити и стипендии, сместување и услови во ученички и студентски домови и сл.;локална самоуправа - одолжување на постапката за донесување, изменување и дополнување на деталните урбанистички планови, како и одржување, изградба или замена на старата инфраструктурна мрежа (водоводна, канализациона, електрична и др.), непостапување на инспекциските служби по барањата на граѓаните и сл.заштита на животната средина - повреди на правата поради непрезамање мерки за спречување на појави што доведуваат до загадување на животната средина, непреземање мерки за спречување штетна бучава, неизвршување инспекциски надзор над примената на техничко-технолошки

мерки за заштита на воздухот и водата од загадување, заштита од отпадни материи и сл.јавни услуги и потрошувачки права - нереално високи сметки за потрошено количество вода, електрична енергија и реализирани телефонски импулси, повреда на права при засновање претплатнички однос во телефонската мрежа, исклучување од водоводната мрежа и од користење електрична енергија, квалитетот на услугите и висината на надоместоците што ги наплаќаат комуналните претпријатија, постапување на пазарната инспекција, шумска полиција и др.детска заштита - одолжување, несоодветно однесување и непостапување по барања доставени до центрите за социјална работа и други органи и организации во кои се остваруваат правата на децата (установи, училишта, градинки и други институции), погрешни и неаргументирано донесени решенија со кои се утврдува начинот на остварувањето и вршењето на родителските права и обврски на брачни другари и постапките за старателство, надзор над вршењето на родителското право и повреди при остварување на правата на децата без родители и на децата со специфични потреби, повреди на правата на децата од областа на здравствената заштита и сл.царинско работење - повреди во постапките за задолжување или ослободување на

граѓаните од царинската обврска, утврдување царински долг, наплата, пријавување стока, царинска контрола, увозна и извозна царина и др.одбрана - повреда на правата на воените обврзници при регрутацијата и други права што се остваруваат при служувањето на воениот рок, повреда на правата во постапката за служење во резервниот состав, повреда на постапката за ослободување од обврската за учество во воена вежба и сл.наука, спорт и култура - повреди на правата од издавачката дејност, повреди на правата од научната и истражувачката дејност, обезбедување услови за достапност на граѓаните до културните вредности и нивно масовно користење и сл.казнено поправни установи - заштита на права на лицата кои се наоѓаат на издржување на казната затвор и на лицата спрема кои се спроведува мерката притвор со преземање на дејствија и мерки за остварување на правата загарантирани со домашните и меѓународните норми и стандарди. други права– постапување по претставки поднесени од правни субјекти или од граѓани кога правото им е повредено од приватно правно лице при што поради ненадлежноста на НП на подносителите им се дава правен совет за заштита на правата. Извор: http://www.ombudsman.mk

The violations of constitutional and legal rights can be from different areas made in different ways and forms: intentionally and unintention-ally, bureaucratically, arbitrarily, inhumanely and with unsportsmanlike behavior, not acting accordingly to the citizen’s request, the failure to adopt an act, a decision, a conclusion, not is-suing a certificate, a confirmation, an opinion, etc., prolonging a procedure, unequal treat-ment of citizens, wrongfully passed act, an act based on faulty and incomplete factual situa-tion, an act based on incorrect material law, vi-olated procedure and all other intentional and

unintentional behaviors and actions that vio-late the rights and freedoms guaranteed by the Constitution, the laws and the ratified interna-tional agreements and conventions.

The violations for which the citizens can ask for a protection of their rights are from the fol-lowing areas: Pension and Invalidity Insurance - violation of the right to exercise pension (retirement, disability, family and agricultural); violation of the right for additional cash benefits; untime-ly and incompletely paid contributions for pen-

sion and disability insurance on the grounds of a work relation and unjustified delaying of the procedure.Healthcare insurance – violations in the us-age of healthcare services in primary, special-ist-consultative and hospital care; accommo-dation and treatment in health care facilities and psychiatric facilities of a closed type; the attitude of the health workers towards the pa-tients; participation for medical treatment abroad; violations of the right to a compensa-tion of salary in case of sickness and maternity leave; not issuing confirmations of paid contri-

What are the areas for which you can ask for a protection from the Ombudsman? The article was taken from the Ombudsman’s

website: www.pravdiko.mk

ин

фо

рм

ат

ор

1213

bution - blue coupons etc.Work relations - violations of the procedures for reassignment of the employees’ jobs in the state administration bodies and in the organi-zations with public authority; violation of the procedure for selection and employment in these organs; misuse of the regulations in the procedures; not paying for healthcare, pension and disability insurance; and other violations of the rights arising from the work relation.Urbanism and Construction - delaying and not issuing constructional-technical documenta-tion; long procedures and administrative si-lence; unfoundedly adopted acts - solutions for confiscated right to use a construction land; failure to perform administrative acts for ille-gally constructed buildings; not issuing user permits or issuing them on no grounds; failure of the inspection authorities to act at the re-quests of the citizens; not including the inter-ested parties in the procedures; illegal legaliza-tion of illegally constructed buildings; delaying the procedure for approving the implementa-tion of the detailed urban plans, etc.Property-legal relations – delaying, mishan-dling or other violations during the expropri-ation proceedings; violations in determining and paying the compensation for the expropri-ated property; violation of rights in the real es-tate records in the cadastral operator; regis-tration of real estate rights; not issuing posses-sion or property list; claims seeking restitution of nationalized or expropriated property; vio-lations in the procedure of deciding on the pri-or right of construction; violations of proce-dures for recognition of the rights related to in-dustrial property, copyrights and rights related to them; violation of the rights of the citizens in the procedures of transformation of public property, etc.Police procedures – violations in the proce-dures for acquiring and quitting the citizenship of the Republic of Macedonia; abuse and over-stepping of official authorizations of the police and deprivation of the right of defense while running police procedures; violations in the procedures for temporarily seized cases; viola-tions during the procedures for issuing IDs or travel documents; not acting upon the criminal charges filed by citizens; violation and delay of the procedure for registration of vehicles; vio-lations of the rights of prisoners and detainees in penal and correctional institutions and oth-er institutions with limited freedom of move-ment, etc.Non-discrimination and adequate and eq-uitable representation – protection of the rights of the citizens and monitoring the appli-cation of the principles for non-discrimination and adequate and equitable representation of the members of communities in the govern-ment bodies, the units of local government and the public institutions and services.

Finances – violation of the rights in the pro-cedure in front of the Public Revenue Office during the determination or exemption from tax liability, collection of judicial, administra-tive, municipal and other taxes; violation of the rights of individuals and legal entities in the handling and operation of foreign currency by the bodies that perform currency supervision and control; violation of the rules for issuance and operation with securities, etc.Judiciary – violation of the rights of the citi-zens by unjustifiably delaying the court pro-ceedings; not preparing court judgments or their untimely delivery to the clients; untimely delivery of declared regular legal remedies of jurisdiction; not responding to the request for issuing data from the trade register; not per-forming executive orders; abuse of power by the judicial police; unjustified delay of adminis-trative-court proceedings (issuing various cer-tificates, working with clients in the court ar-chive, etc.); delaying the procedure or not act-ing upon the submitted requests from citi-zens due to undertaking criminal prosecu-tion and indictments; violation of the rights of persons who are in facilities with limited free-dom of movement (prisons, correctional insti-tutions), etc.Social rights – violation of the right for achiev-ing permanent or lump sum benefit; a right for financial compensation for foreign aid and care; violation of the right for salary compen-sation for part-time care for a severely handi-capped child and a right to housing for socially disadvantaged persons without housing; viola-tions in the proceedings for naming a guardian; accommodation of people with developmen-tal disabilities, children and youths with educa-tional-social issues; accommodation of elderly people in adequate facilities; a right for a finan-cial compensation due to unemployment, etc.Residential area – violation of the rights in the proceedings for sale of a residential and com-mercial property; violations during the pro-ceedings for granting apartments; delaying of the proceedings in front of the Commission for residential issues at the Government of the Re-public of Macedonia, etc. Education – violation of the rights of enroll-ment in all educational institutions; the rela-tionship of the teachers toward the students; receiving credits and scholarships; accommo-dation and conditions in the dormitories, etc.Local government – delaying of the proce-dure for adopting, amending and supplement-ing the detailed urban plans, as well as main-tenance, construction or replacement of the old infrastructural network (the water supply, sewerage, electrical, etc.); failure of the inspec-tion authorities to act at the request of the cit-izens, etc.Environmental protection – violations of the rights due to not taking measures for pre-

venting occurrences that lead to environmen-tal pollution; not taking measures for prevent-ing harmful noise; not performing inspection supervision on the application of technical and technological measures for protection of the air and the water from pollution, protection from waste materials, etc.Public services and consumer rights – unreal-istically high bills for water consumption, elec-tricity and telephone impulses; violation of rights during the signing of a subscriber’s con-tract in a telephone network; cutting off the water supply network and electricity; the qual-ity of the services and the amount of the com-pensations charged by the utilities; the treat-ment of the market inspection, forest police, etc.Child protection – delaying, inappropriate be-havior and not acting upon the requests sub-mitted to the centers for social work and oth-er bodies and organizations which realize the rights of children (facilities, schools, kindergar-tens and other institutions); misleading and unverifiable decisions that determine the man-ner of realization and the exercise of parental rights and responsibilities of the marital part-ners and the procedures for custody, supervi-sion over the parental rights and violations in exercising the rights of the orphans and the children with special needs; violations of the rights of children in the area of healthcare pro-tection, etc.Customs operations - violations in the pro-cedures for indebtedness or release of the cit-izens from customs duty; establishing a cus-toms debt; collection; reporting goods; cus-toms control; import and export tax etc.Defense - violation of the rights of military con-scripts during recruitment and other rights that are exercised during military duty service; violation of rights in the procedure for service in reserve; violation of the procedure for ex-emption from the obligation to participate in military exercises etc.Science, sport and culture – violations of the rights from the publishing business; violations of the rights from scientific and research activ-ity; providing conditions for citizens’ access to cultural values and their mass use, etc.Correctional facilities – protection of the rights of persons who are serving a prison sen-tence and the persons against whom a deten-tion is conducted by taking actions and mea-sures for the realization of the rights guaran-teed by national and international norms and standards.Other rights – acting on complaints filed by le-gal entities or citizens when the law is violat-ed by a private legal entity where, because of the Ombudsman’s non-competence, the appli-cants are given legal advice for protection of their rights.

че

ти

ри

Која е улогата на ромските образовни медијатори? Улогата на образовниот медијатор е да обезбеди вклучување ромски деца во основното образование, нивно интегрирање во редовното основно образование, спречување осипување/откажување и олеснета комуникацијата меѓу училиштето, родителите и заедницата, за успешно да го завршат основното образование. Задачите и одговорностите на медијаторот главно се насочени кон: работа со учениците, соработка со училиштата, соработка со родителите, како и со локалната самоуправа, граѓанскиот сектор и други институции.

Кој е главниот бенефит на ромските образовни медијатори? Воведувањето ромски образовни медијатори во основното образованието генерално

ќе придонесе за олеснети врски меѓу училиштето, родителите и ромската заедница, зголемен пристап и задржување на учениците од ромската заедница во основното образование, олеснување и поддршка на активностите во однос на работата со ромските ученици во и надвор од училницата преку организирање на слободното време и културните активности, помош во изработката на домашната работа и подготовка за училиште.

Кои се конкретните придобивки? Но, покрај генералните, има и конкретни придобивки со воведувањето на ромските образовни медијатори. Ќе се подигне свеста кај ромското население во Република Македонија во однос на важноста за образование, ќе се подобри информираноста на ромското

население за можностите и за пристапот до воспитно-образовните институции, ќе се сензибилизираат вработените во образованието со спецификите и потребите на ромското население во делот на образованието. Понатаму, ќе се зголеми опфатот на ученици Роми во основното образование, ќе се подобри редовноста на учениците Роми во училиштата, ќе се подобрат постигањата на учениците Роми, особено во јазична и нумеричка писменост. Ќе се намали осипувањето од воспитно-образовниот систем на учениците Роми и ќе се зголеми доверба и соработка помеѓу родителите и вработените во училиштето. Конкретна придобивка ќе биде тоа што ќе се зајакне комуникацијата со институциите и со граѓанските здруженија, како и комуникацијата помеѓу учениците Роми

Ромски медијатори во основното образование!

Воведувањето ромски образовни медијатори е мерка што се препорачува во Националната Стратегија за Ромите во Република Македонија и се предвидени како мерка која треба да ја реализира Министерството за образование и наука како обврска во Акциониот и Оперативниот план за образование

че

ти

ри

1413

и припадниците на другите заедници. Ќе се зајакне самодовербата кај учениците, а ќе се намалат и предрасудите, стереотипите и дискриминацијата, а со тоа ќе се намалат насилството и конфликитите во училиштата. Дополнително ќе се зголеми учеството на родителите во активности во училиштето и во локалната заедница, а сето тоа ќе придонесе и кариерен развој на медијаторите за наставничка професија.

Обврска? Воведувањето ромски образовни медијатори е мерка што се препорачува во Националната Стратегија за Ромите во Република Македонија и истите се предвидени како мерка која треба да ја реализира

Министерството за образование и наука како обврска предвидена во Акциониот и Оперативниот план за образование.

Претходно искуство? Од 2006 година Здружението Национален ромски центар со подршка од Министерството за образование и наука започна со имплементирање Кампања за образование на Ромите, финансирана од Ромскиот образовен фонд Будимпешта. Мисија на кампањата беше целосна вклученост на ромските деца во редовно основно образование преку подобар пристап до квалитетно образование за ромските ученици и минимизирање или елиминирање степен на отпишување ромски ученици. На почетокот на Кампањата во јануари 2006 година

активностите се спроведуваа во 3 градови (Куманово, Скопје и Прилеп). По 2 години кампањата „Клучот е во ваши раце“ се прошири на 15 градови: Куманово, Прилеп, Скопје, Битола, Тетово, Крива Паланка, Кратово, Виница, Кочани, Штип, Гостивар, Кавадарци, Велес, Делчево и Берово. Резултатите што се постигнаа во текот на имплементацијата на овие активности преку кампањата покажуваат дека има зголемен број ученици Роми вклучени во прво одделение, зголемен вкупен број ученици Роми вклучени во основното образование, подигнат степен на мотивација и заинтересираност на родителите за образованието на нивните деца и подобри постигнувања на учениците Роми.

What is the role of the Roma educa-tional mediators? The role of the educa-tional mediator is to provide inclusion of Roma children in the primary education; their integration in the regular primary education; prevention of drop-outs; and facilitated communication between the school, the parents and the community for a successful graduation. The tasks and responsibilities of the mediator are main-ly focused towards: work with pupils, col-laboration with schools, the local govern-ment, the parents, the civil sector and oth-er institutions.

What is the main benefit from the Roma educational mediators? The in-troduction of the Roma educational me-diators in the primary education will con-tribute to facilitated relations between the school, the parents and the Roma com-munity; increased approach and reten-tion of pupils from the Roma communi-ty in primary schools; facilitation and sup-port of the activities regarding the work with Roma pupils inside and outside of the classroom through organization of the free time and the cultural activities, help regarding the homework and prepara-tions for school.

Roma mediators in the primary education!

The introduction of Roma educational mediators is a measure which is recommended in the Na-tional Strategy for the Roma in the Republic of Macedonia and is planned as a measure which should be implemented by the Ministry of education and science as a responsibility anticipated in the Action and Operative education plan

че

ти

ри

Which are the specific benefits? But, besides the gener-al, there are also specific benefits from the inclusion of the Roma educational mediators. The awareness of the Roma population in Macedonia will be raised in relation to the im-portance of the education, and also about the opportunities and the access to the educational institutions, the employ-ees in the schools will be sensitized with the specifics and the needs of the Roma population in the educational field. Furthermore, the range of Roma pupils in the primary edu-cation will increase, the attendance of Roma pupils will be more regular, the achievements of the Roma pupils will im-prove, especially in the linguistic and numerical literacy. The drop-out rate between the Roma pupils will be reduced and the confidence and collaboration between the parents and the employees of the schools will be increased. A spe-cific benefit will be the strengthened communication with the institutions and the civil societies, as well as the commu-nication between the Roma pupils and the pupils from oth-er communities. The pupils’ self-confidence will be boost-ed; the prejudices, stereotypes and discrimination will be re-duced, which will lead to reduction of violence and conflicts in the schools. Furthermore, the participation of the parents in the school activities and in the local community will in-crease, and that will lead to a career development of the me-diators into teachers.

Responsibility? The introduction of the Roma education-al mediators is a measure which is recommended in the Na-tional Strategy for the Roma in the Republic of Macedonia and is planned as a measure which should be implemented by the Ministry of education and science as a responsibility anticipated in the Action and Operative education plan.

Previous experience? Since 2006, the association Nation-al Roma Centrum, with support from the Ministry of educa-tion and science, began with the implementation of the Cam-paign for Roma education, financed by the Roma Education Fund Budapest. The mission of the campaign was a complete inclusion of Roma children in regular primary education through improved approach to quality education for Roma pupils and minimization, or elimination, of the drop-out rate of the Roma pupils. At the beginning of the campaign, in Jan-uary 2006, the activities were conducted in 3 cities (Ku-manovo, Skopje and Prilep). After 2 years, the campaign “The key is in your hands” expanded in 15 cities: Kumanovo, Prilep, Skopje, Bitola, Tetovo, Kriva Palanka, Kratovo, Vinica, Kocani, Stip, Gostivar, Kavadarci, Veles, Delcevo and Berovo. The results which were achieved during the implementation of these activities through the campaign show that there is an increased number of Roma pupils included in 1st grade, an increased total number of Roma pupils in primary educa-tion, raised rate of motivation and interest of the parents for the education of their children and better achievements of the Roma pupils.

че

ти

ри

1617

ВоведВо претходните анализи на Ромалитико визната либерализација е разгледана од меѓународен политички и економски аспект. Во неколку наврати е напоменато дека слободното движење на луѓе и капитал во време на финансиска криза е пропратено со зголемен прилив на баратели на азил во економски побогатите членки на Европска Унија.Очигледно е дека ваквиот тренд резултира во ревидирање на правилата за патување и можно поставување на нови мерки околу визниот режим. Сепак, мора да потсетиме дека миграциите и барањето на азил не се нов и непознат феномен за Македонија и за останатите држави во регионот. Миграциите (и во поново време барањето азил) се познати како една од можностите за излез од немаштијата и бедата, односно наоѓање на подобри животни услови и прилагодување кон истите (економски, социјално и политички).Бидејќи потрагата за излез од немаштија и беда луѓето ги присилува да мигрираат,

слично како постапките кои ги прават од Блискиот исток, Африка и Азија.Миграциите постојат од кога и човекот постои, бидејќи во историјата на човештвото познато е дека луѓето патувале ден и ноќ во долги временски периоди трагајќи по подобри и

побезбедни животни услови. Сепак мигрирањето од Македонија се бележи уште од почетокот на 20-от век поради разни причини. На пример: за време на Отоманската империја миграциите беа поттикнати од политичките немири

и потрага по богаство во Новиот Свет. Исто така по Втората Светска Војна, потрагата за вработување, политички опозициската положба со Југословенскиот комунизам и катастрофалниот земјотрес во 1963 предизвикаа иселување на населението

во неколку наврати.Различни економски и безбедносни шокови предизвикаа миграции како во минатото така и денес, при што мигрирањето продолжува кон Европските земји или кон земјите каде што има подобри услови за безбеден живот, социјална и економска благосостојба и правда. Според извештајот на Европската Комисија (Април,2012), по визната либерализација, бројот на баратели за азил во 44

индустријализирани земји во 2009 година се зголеми за 6.351 лица од кои 5.773 барања беа поднесени во ЕУ27.Како резултат на визната либерализација која беше овозможена од 2009 година, од земјите на Западен

Профит и загуба – ефекти на миграциските процеси врз буџетот на РM Текстот е преземен од

http://romalitico.wordpress.com

че

ти

ри

балкан кон земјите на ЕУ се случи масовна миграција на луѓе кои по потрага за подобар живот стабилни социо-економски услови за живот се почесто бараа и азил како решение подучени од примерите на лицата кои доаѓаа од Блискиот исток, Африка, Азија каде што имаше и недостаток на елементарна демократија и безбеден живот.Оваа анализа ги анализира придобивките и трошоците (губитокот) на државата преку илустрирање одредени претпоставки и калкулации кои даваат подлога да се креира COST-BENEFIT анализа за овој феномен на подолг план. Ќе ги анализираме различните групи кои ја напуштија Македонија во последните две децении.

Економска состојба на Република МакедонијаРепублика Македонија континуирано се соочува со истите економски проблеми, односно високи стапки на невработеност и сиромаштија. Во периодот кога Македонија беше дел од Југославија стапката на невработеност пристигна до 26.7% која што ја позиционираше Македонија како најсиромашна република на Југославија. Еден од показателите на макроекономската состојба на Република Македонија е реалната стапка на раст на Бруто Домашниот Производ кој што по осамостувањето на земјата од 1991-1995 резултираше со негативен раст.Ваквиот пад беше нормален и очекуван за една млада економија која се соочуваше со тешкотии уште пред осамостојувањето.Осамостојувањето резултираше неминовен премин кон нов економски, политички и социјален систем кој, според многу истражувања и студии на релевантни институции и истражувачи се карактеризира со неподготвеност и криминалната транзиција кои придонесоа до негативни ефекти во целиот систем на државата. Во периодот на транзиција голем број на претпријатија беа криминално приватизирани, одеа под претходно смислен стечај или пак беа потполно исклучени од пазарот. Во тој период стапките на невработеност нагло се зголемија и останаа високи се до првиот квартал на 2013 година. Тие во приодот 1995 – 2013 се движеа во границите од 32% до 40%.Со новиот извештај на Заводот на

Статистика во вториот квартал од 2013 година стапката на невработеност во Република Македонија изнесува 28.8%. Ако правиме споредба на стапките на невработеност на Република Македонија денес со периодот во Југославија можеме да забележиме дека стапката која што била највисока во цела Југославија била 26.7% . Во изминатиот период се до денес Македонија не може да ја достигне оваа стапка на невработеност.Ваквата ситуација на државата е еден од показателите за нестабилна економија која доведува до зголемена и длабока сиромаштија кај граѓаните на Република Македонија. Временски гледано поголем дел од ромската популација живее во хронична сиромаштија така да многуте истражувања ги повторуваат истите констатации без притоа да дадат одговор како нашата популација се справува со последиците на лошите економски перформанси во државата.Сите овие најразлични негативни економски, политички и други показитали и активности на државата се доволни причини за барање излез и барање за миграција а многу почесто и барање на азил од истите во другите држави.Одливот на кадри и граѓани од среден слој од државата се доказ за неуспешно применетите политики и стратегии за подобрување на економската состојба. Затоа последните резултатиза стапката на невработеност објавена од страна на Заводот на Статистика предизвикуваат сомнежи. Тука се поставува прашањето како успеавме нагло да ја намалиме стапката на невработеност во Македонија? Дали миграциите имаат ефект врз намалувањето на стапката на невработеност или пак станува збор за зголемено вработување, иако е јасно дека освен вработувањата во државна админстрација во приватниот сектор нема значајни промени околу побарувачката на работна сила.

АнализаВо овој дел ќе се обидам да анализирам неколку показатели за миграциите од кои ќе следат одредени калкулации и илустрации.Во неколку наврати споменав дека миграциите се пропознатлива навикана граѓаните на Македонија кои се иселуваат од земјата во повеќе бранови во последните 100 години. Затоа денес не постои точна и дефинирана бројка

околу државјанитесо Македонско потекло. Различните извори имаат различни бројки, како на пример; според проценките на Светската Банка (World Bank, 2011, 2011a) стапката на мигрирање од Р. Македонија изнесува 21,8 % што значи дека значителен дел од вкупното население живее во странство. Додека пак, ако се земат во предвид податоците на Еуростат тогаш стапката на емиграција изнесува 26 % која што претежно се смета за точно проценет индикаторза сегашната големина на македонската дијаспора.

Chart 1: Број на граѓани на Република Македонија кои се државјани во одделни земји на Европа во период од 1996-2010

Switzerland Migration Office data for 2008, 2009 and 2010Source: Eurostat (2011): Population by sex, age and citizenship (migr_pop1ctz). in:http://epp.eurostat.ec.europa.eu; Coun-cil of Europe, Recent Demographic Develop-ments in Europe; Switzerland Migration Of-fice

Според податоците на Еуростат можеме да забележиме дека миграциите имаат нагорен кумулативен тренд со текот на времето. За ралика од другите години,од 2005 година е забележителен висок одлив на мигранти кои легално ја напуштаат државата. Оваа бројка во 2005 година кумулативно изнесуваше 251.247 додека пак во 2010 година се намали на 240.052 лица.Ако во оваа пресметка ги вклучиме и нелегалните миграции тогаш вкупната бројка уште повеќе ќе порасне. Но поради факот дека нема точна информација околу нелегалните миграции пресметките ќе бидат базирани на оваа бројка од 2010 година.

Повеќе за анализата на линкот: http://romalitico.wordpress.com/2013/12/18/профит-и-загуба-ефекти-на-миграцискит/

Profit and loss – effects of migration processes on the budget of the Republic of Macedonia

The article was taken fromhttp://romalitico.wordpress.com

че

ти

ри

1819

IntroductionIn the previous analysis of Romalitico, the visa liberalization was reviewed from an international political and economic as-pect. It was mentioned on several occa-sions that the free movement of people and capital in a time of a financial crisis is followed with an increased inflow of asy-lum seekers in the economically wealth-ier members of the European Union. It is obvious that this trend results in revisions of the travelling rules and a possible es-tablishment of new measures related to the visa regime. Still, we must remember that the migrations and asylum seeking are not a new and unknown phenomena for Macedonia and for the other countries in the region. The migrations (and lately – asylum seeking) are known as one of the possibilities for a way out from poverty, or a search for better life conditions and ad-justment to the same (economically, so-cially and politically). Because the quest for an exit from poverty forces the people to migrate, similar to the actions made in Middle East, Africa and Asia.Migrations exist since the beginning of mankind, because in the mankind history it is known that the people travelled night and day for a long period of time looking for better and safer living conditions. Still, the migrations from Macedonia are re-corded since the beginning of the XX cen-tury, due to various reasons. For example: during the Ottoman Empire the migra-tions were driven by political unrest and search for wealth in the New World. Also, after the Second World War, the search for employment, the politically opposed po-sition with the Yugoslav Communism and

the devastating earthquake in 1963 re-peatedly caused the migration of the pop-ulation.Various economic and security shocks caused migration both in the past and to-day, and the continued migration to the European countries or to countries where there are better conditions for a safe life, social and economic well-being and jus-tice. According to the report from the Eu-ropean Commission (April 2012), after the visa liberalization, the number of asy-lum seekers in 44 industrialized countries increased to 6351 people in 2009, out of which 5773 claims were filed in the EU27.As a result of the visa liberalization, which was made possible in 2009, a mass migra-tion of people occurred from the Western Balkans to the EU who, in search for a bet-ter life and stable socio-economic living conditions, are more and more demand-ing an asylum as a solution as taught by the examples of the people who came from the Middle East, Africa, Asia, which had a lack of basic democracy and secure life.This analysis analyses the gains and the expenses (losses) of the state through the illustration of specific assumptions and calculations which offer a ground to cre-ate a COST-BENEFIT long-term analysis for this phenomena. We will analyze the different groups who left Macedonia in the last two decades.

Economic situation in the Republic of MacedoniaThe Republic of Macedonia continuous-ly faces the same economic problems, i.e. high rates of unemployment and poverty.

In the period when Macedonia was a part of Yugoslavia, the unemployment rate reached 26.7% which positioned Mace-donia as the poorest republic in Yugosla-via. One of the indicators of the macroeco-nomic situation in the Republic of Mace-donia is the actual rate of growth of the Gross Domestic Product, which had a neg-ative growth from 1991 to 1995, after the independence of the country.This fall was normal and expected for a young economy which was facing difficul-ties even before the independence. The independence resulted as an inevitable transition towards a new economic, po-litical and social system which, accord-ing to many researches and studies from relevant institutions and researchers was characterized with unpreparedness and criminal transition which contributed to negative effects in the state’s system. Dur-ing the transition, many enterprises were criminally privatized, went under bank-ruptcy which was previously planned, or were completely excluded from the mar-ket. In that period the unemployment rate abruptly increased and stayed high until the first quarter of 2013. It was between 32% and 40% in the period 1995 – 2013.With the new report the Statistical Office in the second quarter of 2013 the unem-ployment rate in the Republic of Mace-donia was 28.8%. If we make a compari-son of the unemployment rates in Mace-donia today with the period in Yugoslavia, we can notice that the highest rate in Yu-goslavia was 26.7%. In the past period, up until today, Macedonia couldn’t reach this unemployment rate.This situation of the country is one of the

че

ти

ри

indicators of an unstable economy, lead-ing to increased and deep poverty among the citizens of the Republic of Macedo-nia. Timely speaking, the majority of the Roma population lives in chronic pover-ty, so many surveys repeat the same state-ments without answering how our popu-lation copes with the consequences of the poor economic performances in the coun-try.All these different negative economic, po-litical and other indicators and activi-ties of the state are reasons enough to seek a way out and asylum, and more of-ten seeking asylum from the same in the other states. The outflow of staff and mid-dle class citizens from the country are ev-idence of unsuccessfully applied policies and strategies for improving of the eco-nomic situation. Therefore, the last results for the unemployment rate published by the Statistical Office caused doubts. The question here is: how did we manage to sharply reduce the unemployment rate

in Macedonia? Do the migrations have an effect on reducing of the unemployment rate or is there increased employment, al-though it is clear that except the employ-ment in the public administration, there are no significant changes on labor de-mand in the private sector.

AnalysisIn this part I will try to analyze several in-dicators for the migrations from which certain calculations and illustrations will follow.I mentioned on several occasions that the migrations are a recognizable habit of the Macedonian citizens who have massive-ly left the country in the past 100 years. Therefore today there is no accurate and a defined number about the citizens with Macedonian origin. Different sources have different figures, for example: according to the estimates of the World Bank (World Bank, 2011, 2011a) the rate of migration from the Republic of Macedonia amounts

to 21.8%, which means that a significant part of the population lives abroad. On the other hand, if we take into account Eu-rostat’s data then the emigration rate is 26% which is mostly considered as an ac-curately estimated indicator for the cur-rent size of the Macedonian diaspora.Chart 1: Number of citizens in the Repub-lic of Macedonia who are citizens of dif-ferent countries in Europe in the period 1996-2010

Switzerland Migration Office data for 2008, 2009 and 2010Source: Eurostat (2011): Population by sex, age and citizenship (migr_pop1ctz).

in: http://epp.eurostat.ec.europa.eu; Council of Eu-rope, Recent Demograph-ic Developments in Europe; Switzerland Migration Of-ficeAccording to Eurostat’s data we can observe that the migrations have a cu-mulative upward trend with time. Unlike the other years, since 2005 a high outflow of migrants was marked who leave the country le-gally. This number in 2005 cumulatively amounted to 251 247, while in 2010 it dropped to 240 052 people.If we include the illegal mi-gration in this calculation then the total figure will continue to rise. But be-cause of the fact that there is no accurate information about illegal migrations the calculations will be based on the number from 2010.

More about the analy-sis: http://romalitico.word-press.com/2013/12/18/профит-и-загуба-ефекти-на-миграцискит/

од

н

аш

е

ма

ал

о

2021

од

н

аш

е

ма

ал

о

по

гл

ед

н

ад

во

р

2223

Канцеларијата на Високиот комесар за човекови права при Обединетите Нации, на 30 јануари 2014 година го презентираше Универзалниот периодичен извештај за Република Македонија кој се однесува на состојбата со човековите права во земјата. Во краткаото резиме на извештајот дадени се достигнувањата кои што Македонија ги има направено во делот за човекови права, критичните области, но и препораки кои земјава треба наскоро да ги направи ако сака да ја подобри сликата за човековите права. (http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/MKSession18.aspx).

Позитивни достигнувања се дека се подобрува легислативата за заштита на граѓаните од сите форми на дискриминација, а тоа се гледа со усвојувањето на Законот за превенција и заштита против дискриминација. Реформите овозможија зајакнување на независноста на судството. Зајакната е улогата на Народниот правобранител и неговите акредитации на Меѓународниот Координациски комитет на институциите за национални човекови права, Охридскиот рамковен договор, како важна алатка за менаџирање и подобрување на меѓуетничките односи, ратификацијата на Изброниот протокол на Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права, пактот за правата на лицата со посебни потреби и неговиот изборен протокол, како и напорите направени за да се посочи родовата нееднаквост и зголеменото учество на жените во процесот на одлучување.

Прашања и области за кои беше покрената расправа се слободата на изразување и слободата на

медиумите, заштита на ЛГБТ лицата од дискриминација и нетолеранција, прашања поврзани со Ромите и дискриминација против етничките малцинства, несоодветно однесување во затворите и пренатрупаноста во нив, детски труд, сексуална експлоатација и злоупотреба на деца и родова еднаквост.

Препораки за Република Македонија пак се, да продолжи да ја осигурува независноста на медиумите и да почне дијалог со претставници на медиумите, со цел да се постигне договор за отворените прашања и создавање услови за независна работа на различни медиуми. Да преземе соодветни мерки за заштита на ЛГБТ лицата од дискриминација и да стави крај на насилството и застрашувањето против нив, на Народниот шрабобранител да му овозможи услово за работа согласно париските принципи, да преземе ефективни мерки за притворот да ги исполнува меѓународните стандарди, посебно во однос на пренатрупаноста во затворите и да го спречи насилството во нив. Да донесе соодветни мерки со кои ќе го подобри квалитетот на образованието за децата – припадници на малцинските групи, да се засилат напорите за борба против трговијата со луѓе, а во меѓувреме да се обезбеди соодветен правен лек за таквите жртви, да се развие пристап до основна здравствена заштита и здравствени услуги за сите деца, а посебно за тие од ромска националност. Да се зајакнат правата на Ромите, да се обезбеди родова еднаквост, да се зајакне комисијата за заштита против дискриминација, да се преземат соодветни мерки да се елиминира детскиот труд, да се продолжи на подобрување на условите на мигрантите и на барателите на азил.

Ова беше втората сесија на која се претстави извештајот. На неа присуствуваше 10-члена делегација од Република Македонија, предводена од Игор Џунев, директор на секторот за мултилатерални работи при Министерството за надворешни работи.Националниот ромски центар присуствуваше на сесијата за претставување на Универзалниот Периодичен Преглед (Universal Peri-odic Review – UPR), на која невладини организации од Македонија ја презентираа состојбата со човековите права пред постојаните странски дипломатски мисии во Женева, Швајцарија. Сесијата се одржа на 29 ноември 2013 година, во Обединетите Нации.Александар Данилов кој е дел од тимот на проектот „Преку засилен глас до подобри здравствени услуги” беше претставник на НРЦ во Женева.

Марија Гелевска, заменик извршен директор и координатор за мониторинг на човекови права и обезбедување правна и психолошка помош на ЕСЕ Здружението за еманципација, солидарност и еднаквост на жените во Република Македонија на сесијата ја презентираше состојбата со човековите права во земјава, осврнувајќи се на здравствените права, особено на здравствените права кај Ромите. (http://www.ednomagazine.com/zdravstveni-pra-va/zdravstvenite-neednakvosti-prezentira-ni-vo-zeneva).

Да се зајакнат правата на РомитеОва е една од многуте препораки во Универзалниот периодичен извештај за Македонија од Канцеларијата на Високиот комесар за човекови права на Обединетите Нации, лансиран на 30 јануари 2014 година

по

гл

ед

н

ад

во

р

The office of the High Commission-er for Human Rights at the United Na-tions, on January 30, 2014, presented the Universal Periodic Report of the Re-public of Macedonia which refers to the human rights situation in the country. In the short summary of the report the achievements that Macedonia has made in the area of human rights and critical areas are given, but also recommenda-tions which the country will soon have to make if it wants to improve the image of human rights.

(http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/MKSession18.aspx).The positive accomplishments are that the legislative for protection of citizens from all form of discrimination is im-proving, which can be seen with the adoption of the Law for prevention and protection against discrimination. The reforms enabled the strengthening of the independence of the judiciary. The role of the Ombudsman was strengthened, as well as his credentials to the Interna-tional Coordination Committee of Na-tional Institutions for Human Rights, the Ohrid Framework Agreement, as an im-portant tool for managing and improving interethnic relations, the ratification of the Election Protocol to the Internation-al Covenant on Economic, Social and Cul-tural Rights, the Covenant on the Rights of Persons with disabilities and its elec-tion Protocol, as well as the efforts made to indicate gender inequality and the in-creased participation of women in deci-sion-making.

The questions and areas for which the discussion was raised are: freedom of speech and media freedom, protection of

LGBT people from discrimination and in-tolerance, issues related with the Roma and discrimination against ethnic minor-ities, inappropriate behavior and over-crowding in prisons, child labor, sexu-al exploitation, children abuse and gen-der equality.

The recommendations for the Repub-lic of Macedonia are: to continue to pro-vide the independence of the media and to start a dialogue with media represen-tative in order to reach an agreement for the open issues and to create conditions for independent work on various me-dia; to undertake appropriate measures for protection of the LGBT people from discrimination and to end the violence and intimidation against them; to pro-vide working conditions for the Ombuds-man according to the Paris Principles; to take effective measures so that the de-tention will meet in-ternational standards, especially regarding the prison overcrowd-ing and to prevent vi-olence in them; to bring adequate measures for the im-provement of the quality education for children – members of minority groups; to enforce the efforts for fight against hu-man trafficking, and in the meantime to provide an adequate legal remedy for the victims; to develop an access do a ba-sic healthcare protection and health-care services for all children, especially

for Roma children; to enforce the rights of the Roma; to ensure gender equality; to enforce the Commission for protection against discrimination; to undertake ap-propriate measures to eliminate child la-bor; to continue to improve the condi-tions of the migrants and asylum seekers.This was the second session on which the report was presented. A ten member delegation from the Republic of Macedo-nia was present, led by Igor Dzunev – di-rector of the Sector for Multilateral Af-fairs at the Ministry of Foreign Affairs.

The National Roma Centrum was pres-ent on the session for the presentation of the Universal Periodic Review – UPR, on which NGOs from presented the situ-ation regarding human rights in front of the permanent foreign diplomatic mis-sions in Geneva, Switzerland. The ses-sion was held on November 29, 2013, in

the United Nations. Aleksan-dar Danailov, who is a part of the team from the project “From increased voice to the improved health care access”, was NRC’s representative in Geneva.

Marija Gelevska, deputy exec-utive director and coordina-tor for monitoring the human rights and the provision of le-

gal and psychological help at ESE (Asso-ciation for Emancipation, Solidarity and Equality of Women the Republic of Mace-donia), presented the human rights sit-uation in the country, referring to health rights, particularly healthcare rights of the Roma. (http://www.ednomagazine.com/zdravstveni-prava/zdravstvenite-neednakvosti-prezentirani-vo-zeneva).

To strengthen the rights of the RomaThis is one of many recommendations in the Universal Periodic Report for Macedonia from the Office of the High Commissioner for Human Rights of the United Nations, launched on 30 Janu-ary 2014

frozen shot

Editorial stuff: Slavica Kjurcinska, Ljubica Grozdanovska, Aleksandar Dimiskovski, Slavica Tasevska, Katerina Shojic

Stuff on field: Sara Sejfula, Demirsha Osmanov, Nurija Dervishoski, Marijan Asanovski

Design: Dejan Djingarski

Thanks to Norwegian Embassy and Embassy of Republic of France in Republic

of Macedonia

Publisher: National Roma Centrumstr. "Done Bozinov" 11/5, 1300 Kumanovophone/fax: ++389 (0)31 427 558e-mail: info@nationalromacentrum.orgweb page: www.nationalromacentrum.org

Editorial stuff: Slavica Kjurcinska, Ljubica Grozdanovska, Aleksandar Dimiskovski, Slavica Tasevska, Katerina ShojicStuff on field: Sara Sejfula, Demirsha Osmanov, Nurija Dervishoski, Marijan Asanovski

Design: Dejan Djingarski

Редакција: Славица Ќурчинска, Љубица Гроздановска, Александар Димишковски, Славица Тасевска, Катерина ШојиќТеренски активисти: Сара Сејфула, Демирша Османов, Нурија Дервишоски, Маријан Асановски

Дизајн: Дејан Џингарски

Издавач: Национален ромски центарул. „Доне Божинов“ 11/5, 1300 Кумановотел/факс: 031 427 558ел. пошта: info@nationalromacentrum.orgвеб страна: www.nationalromacentrum.org

смрзнат кадар/frozen shot

Publisher: National Roma Centrumstr. “Done Bozinov” 11/5, 1300 Kumanovophone/fax: ++389 (0)31 427 558e-mail: info@nationalromacentrum.orgweb page: www.nationalromacentrum.org

Благодарност до Амбасадата на Кралството Норвешка и Амбасадата на Република Франција во Република МакедонијаThanks to Norwegian Embassy and Embassy of Republic of France

in Republic of Macedonia

Благодарност до Амбасадата на Кралството Норвешка и Амбасадата на Република Франција во Република МакедонијаThanks to Norwegian Embassy and Embassy of Republic of France

in Republic of Macedonia