အယ္ဒီတာ todd landman david beetham - idea.int · pdf...

အယဒတာ

Todd Landman

ပါ၀ငေရးသားသမား

David BeethamEdzia CarvalhoStuart Weir

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International IDEA) ၏ မပငျဖစသည။

International IDEA ၏ ပႏပထတေဝမႈမားသည အမးသားေရး သ႔မဟတ ႏငငေရးဆငရာ အကးအျမတ ရယလမႈမားမ ကငးလြတပါသည။ ဤပႏပထတေဝမႈတြင ေဖာျပထားေသာ အျမငမား၊ ႐ႈေထာငမားသည International IDEA ႏင ၎၏ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ အျမင႐ႈေထာငမားက ကယစားျပ ေဖာျပျခငး မရပါ။

ယခစာအပမာ ၂၀၀၈ ခႏစအတြငးတြင International IDEA အဖြ႕မ အဂၤလပဘာသာျဖငထတေဝခသည Assessing the Quality of Democracy : An Overview of the International IDEA Framework (ISBN: 978-91-85724-44-4) စာအပအား တက႐ကဘာသာ ျပနဆထားျခငးျဖစသည။ International IDEA အေနျဖင ယခဘာသာျပနဆမႈ၏တကမႈအား အတညျပထားျခငးမရပါ။ အျငငးပြားစရာမားရလာပါက အဂၤလပဘာသာျဖငထတေ၀ထားသည မရငးစာအပပါ စာသားမားကသာ ကးကားအတညယအပပါသည။

ဤပႏပထတေဝျခငး၏ တစစတတစေဒသ သ႔မဟတ အားလးတ႔ကထပဆငထတေဝရန သ႔မဟတ ဘာသာျပနဆရန ခြငျပခကေတာငးခလပါက ေအာကပါလပစာသ႔ လပမပါရန -

International IDEA International IDEA MyanmarStrömsborg, SE -103 34 68 B Sayar San Road,Stockholm, Sweden 11201, Bahan Township, Tel: +46 8 698 37 00 Yangon, Myanmar E-mail: [email protected] E-mail: [email protected]: www.idea.int

မရငးဂရပဖစ ဒဇငးပညာရင - Santángelo Diseñoမရငးအဖး ဒဇငးပညာရင - Alberto Ruggieriျမနမာစာအပ အတြငးစာမကႏာဒဇငးအျပငအဆင - ျမငစးဥး

ISBN: 978-91-7671-058-6Printed in Myanmar

E

ေနာကခအခငးအကငး ၇

ဒမကေရစအားအကျဖတျခငး ၁၀

နညးလမး ၁၀

မေဘာင ၁၂

မေဘာငအား လကေတြ႕အသးျပျခငး၏ အေတြ႕အႀကမား ၁၅

အကျဖတမႈလပေဆာငရာတြင ပါဝငေသာအဆငမား ၁၉

ဒမကေရစအကျဖတမႈမ ေပၚထြကလာသညရလဒမား ၂၁

ျပျပငေျပာငးလေရးအတြက အကျဖတျခငး ၂၂

အကဥးခပ ၂၈

မတခကမား ၂၈

ေနာကဆကတြ - အေျဖရာရမည ေမးခြနးမား ၃၁

ပးတြ - International IDEA အေၾကာငး ၃၉

7

ဒမကေရစစနစသည ယေန႔ကမာၻေပၚတြင အဓကအသးအမားဆး အပခပမႈပစျဖစ

ပါသည။ ကမာၻ႔သမငးျဖစစဥ တစခလးအေနအထားႏငၾကညပါက ဒမကေရစစနစ

ေပၚေပါကလာသညမာ သပမၾကာေသးေသာလညး၁ ၂ဝ ရာစတေလာက ဒမကေရစ၏

စဥဆကမျပတ႐ကခတေသာ ‘လႈငးတပးမား’ ေၾကာင ေထာငစႏစအသစတြင ႏငငအမား

အျပား၌ ဒမကေရစမကေသာ အပခပမႈပစထက ဒမကေရစကေသာ အပခပမႈပစက

ပမားလာသည။ ဒမကေရစအား ကမာၻတြငမညမတြငကယေနျခငးက တငးတာဆနးစစမႈ

အမးမးရၿပး ကမာၻ႔ႏငငအားလးအနက ၆ဝ ရာခငႏႈနးေကာသည အနမဆးအဆင ဒမ

ကေရစ အငစတကးရငးမားႏင ဒမကေရစကေသာလပထးမား ရေနႏငၿပးျဖစေၾကာငး

သေဘာတညၾကသည။၂ ဒမကေရစႏငငမား အသကအျမစာရငးထတြင ႏငငေပါငး

တစရာေကာရၿပး ကလသမဂၢ၏ဒမကေရစအသစႏင ဒမကေရစစနစ ျပနလညကငသး

လာေသာ ႏငငမားဆငရာ ႏငငတကာညလာခ (ICNRD) သညလညး ၁၉၈၈ ခႏစတြင

ကမာၻလးဆငရာ ဒမကေရစဖြ႔ၿဖးေရးဖရမအျဖစ စတငခၿပးခနမစ၍ ၎၏နက႐ႈငးမႈ၊

အရြယအစားႏင အေရးပါအရာေရာကမႈတ႔သညလညး ဖြ႔ၿဖးလာခသည။ ဒမကေရစသည

အဓက ပနးတငျဖစသကသ႔ အျခားေသာပနးတငမားျဖစသည စးပြားေရးဖြ႔ၿဖးမႈ၊ ဆငးရ

ႏြမးပါးမႈေလာခေရးႏင ႏငင တကာ လ႔အခြငအေရးစႏႈနးမားက ပမကာကြယေပးျခငးစသည

က႑မားအတြကပါ အေရးပါေသာ နညးလမးတစရပလညးျဖစသညဟ အစးရမား၊

အစးရခငး အဖြ႔အစညးမားႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားက တျဖညးျဖညးပ၍

အေလးထားမတယလာၾကၿပ ျဖစသည။၃

ဒမကေရစျပေရး၏ ထးျခားေျပာငေျမာကသည ဖြ႔ၿဖးမႈ၊ ပ႕ႏ႔႔မႈႏင အရနအဟန

တ႔က ပစအမးမးျဖင ဖြငဆရငးျပခၾကသည။ ျဖစစဥအတြငးမ ဖြငဆရငးျပခကမားတြင

အဓကကေသာ လမႈစးပြားေရးေျပာငးလမႈမား၊ လမႈလႈပရားမႈမားႏင အရပဖကလ႔အဖြ႔

အစညးမား၏ စစညးေဆာငရြကမႈမား၊ လတနးစားမးစမဟာမတဖြ႕မႈမား၊ စနေခၚမႈမား

ႏင ေတာလနေရးမား ('အသားေရာငဆငရာ' သ႔မဟတ အျခား) ႏင အပခပသလတနးစား

'Drdkua&pD t&nftaoG;tm; tuJjzwfjcif; - International IDEA rlabmiftESpfcsKyf

8

တ႔၏ သေဘာတညခကမားႏင လကေလာေပးမႈမားအေပၚ အာ႐စကသည။ ျဖစစဥ

ျပငပမ ဖြငဆရငးျပခကမားတြင စစအတြငး အာဏာရအစးရကဆးျခငး၊ အမနးခငးႏငင

မားမ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရးလႈပရားမႈမားေၾကာင ဒမကေရစတနဖးမား ‘ကးစက’

လာျခငး၏ အခနးက႑၊ ဂလဘယလငေဇးရငး (Globalization) ျဖစစဥမားမတဆင ဒမ

ကေရစတနဖးစႏႈနးမား စမဝငပ႕ႏ႔လာျခငးႏင အရပဖကလ႔အဖြ႔စညးမားႏင မရငကက

ေသးေသာ ႏငငေရးပါတအဖြ႔အစညးမားအား ပပးေရးအပါအဝင အမးမးေသာ ႏငင

တကာမ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈမား၊ ႏငငတညေဆာကေရး၊ အငစတးကးရငးမားထေထာင

ေရးႏင သငေလာၿပး လကခႏငေသာ ဒမကေရစအပခပမႈဆငရာ စႏႈနးမားသတမတ

ႏငျခငး စသညတ႔အေပၚ အာ႐စကသည။

ဤဒမကေရစထြနးကားလာမႈအား လမးေၾကာငးခေပးျခငး၊ ရငးလငးေဖာျပျခငး

ႏင အားေပးျခငးတ႔က ေဆာငရြကႏငရနအတြက အေရးႀကးေသာ အစတအပငးတစခမာ

ဒမကေရစျပေရး၏တးတကမႈႏင ဒမကေရစအရညအေသြးတ႔အား တငးတာအကျဖတရန

အတြက ခငလၿပးအဓပၸာယျပညဝကာ စတခရေသာနညးလမးမား လအပျခငးျဖစသည။

ကၽြမးကငပညာရငမားႏင လကေတြ႕ကငသးေနသမားသည အမးအစားအလက တငးတာမႈ

မား (ဒမကေရစႏင ဒမကေရစမဟတသညတ႔အား ႏႈငးယဥျခငး)၊ အတငးအတာယနစ

ျဖငတငးတာျခငး (ဥပမာ - ၁ မ ၁ဝ အထကနးဂဏနးမားျဖင တငးတာျခငး)၊ အခကအလက

မားျဖငတငးတာျခငး (ဥပမာ - မေပးသမားအေရအတြက၊ ပါတမပငဆငထားသည မအေရ

အတြက)၊ ဒမကေရစကငသးမႈမားက တစမးထကပေသာနညးလမးမားျဖင ေရာစပ

တငးတာျခငးမားႏင လထအျမငစစတမးမား ေကာကယမႈမားအေပၚအေျခခသည ဒမ

ကေရစအေပၚအျမငမားအပါအဝင ဗဟာမားစြာကအသးခလက ဒမကေရစျဖစစဥအား

တငးတာၾကသည။ အခ႕ေသာျဖစရပမားတြင သးျခားလအပခကမားအတြက အေရးယ

ေဆာငရြကမႈမား ေဖာထတခေသာလညး အျခားရညရြယခကမားအတြက အသးခလက

သညမားရသကသ႔ အျခားေသာအေထြေထြဒမကေရစ တငးတာသည နညးမားအား

ပညာေရးနယပယႏင မဝါဒပငးဆငရာအသငးအဝငးမား (ဥပမာ - Maryland တကသလမ

သတမတထားေသာ ‘အစးရ၏တရားဝင’ အခကအလကမား) မ ကယကယျပန႔ျပန႔အသး

ခရနအတြက ရညရြယ၍ေဖာထတထားမႈမားလညးရသည။ သ႔ေသာလညး ႏႈငးယဥႏင

ရနႏင ကယျပန႔သညလႊမးၿခမႈအား ရရရနႀကးပမးရာတြင ဒမကေရစ၏ ေရေျမအေန

အထားအလက လကၡဏာမားအားဖမးမေစႏငသည တငးတာမႈအခ႕က လစလ႐ႈလကရ

သညမးလညးရသည။ ေကာငးမြနေသာအပခပမႈ၊ တာဝနယမႈႏင ဥးေဆာငေနသည

ႏငငတကာအလရငမားအၾကား အေထာကအပေပးမႈ၏သတမတခကမားဆသ႔ ဥးတည

ျခငးသညလညး တငးျပည၊ က႑ႏငအစအစဥအဆငအကျဖတမႈမားအတြက အသးျပႏင

သည ဒမကေရစ၏အတငးအတာမားအတြက ေနာကထပေတာငးဆမႈမား ေပၚထြကလာ

ေစသည။

International IDEA

9

မားျပားလေသာ ယငးေျပာငးလတးတကမႈမားႏင ႐တျခညးအေရအတြက တးပြား

လာေသာ ဒမကေရစတငးတာမႈမားေၾကာင ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည

ေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International IDEA) သည ဒမကေရစတငးတာသည

အျခားနညးလမးတစခက ျပစထားပါသည။ ႏငငမားက အဆငသတမတျခငးႏင ျပငပမ

အကျဖတျခငးတ႔ကမျပလပဘ အစးရမား၊ အရပဖကအဖြ႔အစညး သ႔မဟတ ပညာရပ

ဆငရာ အဖြ႔အစညးမားမ အကျဖတမႈမးက အေျခခထားပါသည။ ဒမကေရစ၏ အေျခခ

အခကအလကမား၊ ယငးအခကအလကမားႏင သကဆငသည ညႇႏႈငးရမည စတနဖး

မားႏင ဒမကေရစစြမးေဆာငရညႏငပတသကသည ျပညစေသာေမးခြနးမားက ေပါငးစပ

ထားသည နညးလမးျဖစသည။ ရရငးစြတငးတာမႈမားက သးစြႏငသလ ဒမကေရစ

အသြငေျပာငးေသာ ျပညတြငးျဖစစဥမားႏင ဆကစပေနေသာ ဒမကေရစအရညအေသြး

ႏငပတသကသည ေရခေျမခအလက အေၾကာငးျခငးရာမားက ထညသြငးသးသပႏင

ေအာငလညး ယငးနညးလမးတြင စစဥေပးထားသည။ မြနဂးလးယားႏင အတလ၊

ဘဂၤလားေဒရႏင ကငညာ၊ ပ႐းႏင ၾသစေၾတးလႏငငတ႔ကသ႔ေသာ ကမာၻတစဝမးရ

ကြျပားေသာ ဒမကေရစထြနးကားၿပး ႏငငမားႏင ဒမကေရစရရကာစ ႏငငမားတြင

၎အားအသးျပျခငးသည အလပျဖစသညဟျပသႏငသညအျပင အသစျဖစၿပး စနေခၚမႈ

မားရသည အေနအထားမားတြင မေဘာငအားအသးျပရနအတြက ဆကလကေတာငးဆမႈ

မားလညး ရသည။

ႏငငေပါငး ၂၀ ေကာတြင အကျဖတမေဘာငအား အသးျပခၿပးေနာက International

IDEA သည ၿဗတနႏငင (UK) ရ ဒမကရကတစစာရငးစစ၊ Essex တကသလရ

လ႔အခြငအေရးစငတာႏင ပမကယျပန႔ေသာ 'ဒမကေရစေရခန' ကြနရကတ႔ႏငအတ ဒမ

ကေရစ အရညအေသြးအားအကျဖတျခငးဆငရာ လကေတြ႔လမးၫႊနက ျပစထားသည။

လမးၫႊနထတြင သတမတထားေသာမအားလးႏင မေဘာင၏လကေတြ႕ကေသာ အစတ

အပငးမား၊ ၎အားအသးျပခသည ႏငငမား၏ အေတြ႕အႀကမားႏင ဒမကေရစ အက

ျဖတမႈမားႏင ဒမကရကတစျပျပင ေျပာငးလမႈလပငနးစဥႏင ခတဆကရနနညးလမး

မားပါဝငသည။ ဤၿခငသးသပမႈအကဥးသည မေဘာငအားမတဆကေပးၿပး ထအထတြင

၎၏အေျခခကသညဒမကရကတစမမား၊ ၾကားဝငဖနေျဖျခငးဆငရာတနဖးမား၊ အက

ျဖတမႈေပးသည စးစမးေသာေမးခြနးမား၊ ကမာၻတစဝမးမ ၎အားအသးျပသညဥပမာမား၊

အကျဖတမႈတစချပလပရနအတြက သမား႐းကအဆငမားႏင ဒမကရကတစ အသြငကး

ေျပာငးမႈအား ျမႇငတငရနအတြက ကရယာတစခအေနႏင ၎၏တနဖးတ႔ ပါဝငသည။

ဤတြင ေဖာျပထားေသာ အကျဖတမေဘာင (လမးၫႊနထတြင အျပညအစ

ေဖာျပထားသည) သည ကမာၻတစဝမးရ ဒမကေရစအား ပပးမႈေပးရာတြင ထားရသည

International IDEA ၏ အေျခခမမားအား ဆကလကထနးသမးထားသည။


10

ဒမကေရစျပေရးသည အခနႏငစတရညသညးခမႈ လအပေသာျဖစစဥတစခ ျဖစသည။

ဒမကေရစက ေရြးေကာကပြကငးပ႐ တစခတညးျဖင မရရႏငပါ။

ဒမကေရစကငသးမႈမားက ႏႈငးယဥသးသပႏငေသာလညး ျပ႒ာနး၍မရႏငပါ။

ဒမကေရစက လ႔အဖြ႔အစညးမား၌ပင တညေဆာကရပါသည။

ဒမကေရစက တငသြငး၍မရသလ တငပ႔၍လညးမရပါ၊ သ႔ေသာ ပပးမႈေပးလ႔သာရပါသည။၄

ဤၿခငသးသပမႈႏင လမးၫႊနတ႔သည ကမာၻတစဝမးရ ဒမကေရစထြနးကားၿပး

ႏငငမားႏင ဒမကေရစရရကာစႏငငမားတြင ႏစေပါငးမားစြာေသာ အေတြ႕အႀကမားႏင

လကေတြ႕အသးျပမႈမားအေပၚ အေျခခထားသည ခငမာသညအခကအလကမား စစညး

တငျပထားျခငး ျဖစေပသည။ ထႏစခစလးသည အေျခခ ဒမကေရစလႈပရားသမား၊

အရပဖကလ႔အဖြ႕အစညးမား၊ ႏငငေရးအသငးအဝငးႏင အစးရအတြငးရ ျပျပငေျပာငး

လမႈကလလားသည လပကငေဆာငရြကသမား၊ အနာဂတအတြက ဒမကေရစအား တည

ေဆာကရန ကတကဝတျပထားေသာ ႏငငတကာအလရငေအဂငစမား၊ အစးရႏငအစးရ

မဟတေသာအဖြ႕အစညးမားအတြက အလြနစတ၀ငစားဖြယေကာငးမညျဖစသည။

ဒမကေရစအား အကျဖတရာတြင အေျခခကၿပး ကနးေအာငးလကရသည ေမးခြနးမာ -

‘ကၽြနပတ႔၏ တငးျပညႏငအစးရမာ မညမဒမကေရစကသနညး’ ဟ၍ ျဖစသည။

ဤေမးခြနးအားေျဖဆရန နညးလမးမားစြာရပါသည။ International IDEA ၏

မေဘာငသည ဒမကေရစအား အကျဖတရာတြငႏင တငးတာရာတ႔တြင အျခားခဥးကပပ

မားႏငမတ ထးျခားသညခဥးကပပက အသးျပပါသည။၅ International IDEA ခဥးကပပ

၏ အဓကအဂၤါရပမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။

ႏငငသားမားႏင အကျဖတျခငးခရသညႏငငအတြငးတြင ေနထငေနေသာ သမားသာလင

ဒမကေရစအကျဖတမႈအား ျပလပသငၿပး၊ အေၾကာငးမာ သတ႔သာလင သတ႔၏ကယပင

အေတြ႕အႀကမားအရ သတ႔တငးျပည၏သမငးႏင ယဥေကးမႈတ႔သည ဒမကေရစမမား

ဆသ႔ ေလာကလမးျခငးအေပၚ မညကသ႔ပေဖာမညက သရႏငမညျဖစသည။

သးျခားလြတလပသည အကျဖတမႈဆငရာ တငးကပေသာအကာအကြယမားျဖငသာ

ႏငငသားမားႏင ယငးႏငငအတြငးေနထငသမားမျပလပမည ဒမကေရစအကျဖတမႈအား

အစးရ သ႔မဟတ ျပငပေအဂငစမားက အစျပေပးႏငမညျဖစသည။

ဒမကေရစအကျဖတမႈ၏ အဓကရညရြယခကမာ အမားျပညသလထ ေဆြးေႏြးမႈမားႏင

ႏးၾကားမႈတ႔အား ကညပပးရနႏင အမား၏သရနားလညမႈအျပင အပခပသ လတနးစား

International IDEA

11

တ႔၏ သေဘာတညမႈ ႏစခစလးတ႔အား ေဖာထတခြငျပရနျဖစသည။

အကျဖတမႈသည ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက ဥးစားေပးမႈမားအား ေဖာထတျခငးႏင ၎

တ႔၏ တးတကမႈအားေစာငၾကညေလလာျခငးတ႔အား ကညပပးမႈေပးသငသည။

အကျဖတမႈအတြကစႏႈနးမားသည ရငးလငးစြာဖြငဆထားေသာ ဒမကရကတစမမားမ

ရရရမညျဖစၿပး အကယျပန႔ဆးဒမကေရစကစၥရပမားအား လႊမးၿခသငသလ တစခန

တညးမာပင ေဒသတြငးလအပခကမားအရ စးစမးေလလာမႈျပလပရနအတြက အကျဖတ

သမားအား ဥးစားေပးမႈမားေရြးခယသြားရန ခြငျပရမညျဖစသည။

အကျဖတမႈမားသည ေနရာတစခခငးတြငရေသာ အားသာခကမားႏငအားနညးခကမား

အေပၚ အရညအေသြးအရ စရငဆးျဖတမႈမား ျပလပသြားရမညျဖစၿပး သငေတာသည

ေနရာတြင အေရအတြကအရ တငးတာမႈမားျဖင အားျဖညေပးရမည။

အကျဖတသမားအေနႏင သတ႔သငေတာသညဟထငသလ တငးျပည၏သမငး၊ ေဒသ

ဆငရာ အေလအထမားႏင ႏငငတကာစခနစၫႊနးမားအား အေျချပ၍ အကျဖတရန

အတြက စအမတ သ႔မဟတ စႏႈနးမား ေရြးခယရမညျဖစသည။

အကျဖတမႈျဖစစဥထတြင ေတြ႕ရခကမားအား အတညျပရနအတြက ႏငငအဆင အလပ

႐ေဆြးေႏြးပြမားအပါအဝင ကယျပန႔သညအမားျပညသအၾကား ေဆြးေႏြးတငပငမႈမား

ပါဝငသငသည။

ဒမကေရစထြနးကားၿပးႏငငမားႏင ဒမကေရစရရကာစႏငငမား ႏစခစလးတ႔ကလညး

ထကသ႔ေသာ ဆငတ႐းမားအကျဖတမႈမေဘာငျဖင အကျဖတသြားႏင သ႔မဟတ အက

ျဖတသငသည။

International IDEA ခဥးကပပ၏ အေျခခလအပခကတစခမာ ႏငငတစခ၏

ျပညတြငးလပကငေဆာငရြကသမားႏင ႏငငသားမား၏အဓကကမႈပငျဖစၿပး တစခန

တညးမာပင ႏငငတကာကၽြမးကငမႈမား၊ အေထာကအပမားႏငအရငးအျမစမား၏ အက

ျဖတမႈျဖစစဥအေပၚ ပါဝငျဖညဆညးေပးမႈကလညး ခြငျပသည။ ယခအခနအထ ျပလပ

ထားေသာအကျဖတမႈမား၏ အေတြ႕အႀကကျပသသညမာ ေဒသခအကျဖတ စစေဆးေရး

အဖြ႔မား၊ ဒမကေရစတငးတာသညကြနရက၊ ႏငငတကာအလရငေအဂငစမား၊ ႏငင

တကာမ ပညာေရးနယပယမ ပညာရငမား၊ အစးရမားၾကား ပးေပါငးထားေသာအဖြ႔အစညး

မားႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားမ ကယစားလယမားအျပင အျခားေသာအဓက

ကသည ပါဝငေဆာငရြကသမားမတစဆင သငယမႈမား၊ ေဝမမႈမားႏင ပပးမႈမား အတငး

အတာမးစျဖင ျပလပႏငျခငးျဖစသည။ ထနညးျဖင International IDEA ခဥးကပမႈသည

တညရေနေသာခဥးကပပအမားအျပား၏ အမားမားအား ေရာငးရားႏငသလ၆ တစခန

တညးမာပင သတ႔၏ကယပငသမငးေၾကာငး၊ ယဥေကးမႈႏင အမးသား ဥးစားေပးမႈမား

အား ေရာငျပနဟပသညနညးလမးျဖင သတ႔၏ကယပငဒမကေရစအရညအေသြးအား ပမ

ေကာငးမြနလာေအာငျပလပႏငရနအတြက ေဒသခမား၏ပငဆငခြငမားအား ေဖာထတ


12

ၿပး ႏငငသားမားအား အခြငအာဏာမားရရေစသည။

အကျဖတမႈမေဘာငအတြက အေျခခအေၾကာငးရငးအား ေဖာထတေပးသည

အဓက ဒမကရကတစမမားမာ ဆးျဖတခကခသမားအေပၚ အမား၏ထနးခပမႈရျခငးႏင

ထထနးခပမႈအား ေဆာငရြကသမား၏ ႏငငေရးဆငရာမတမႈပင ျဖစသည။ ၎မမား

သည အခနတငးႏင ေနရာတငးတြင ဒမကေရစကငသးသမား မညသညအေၾကာငး

အရာအတြက တကပြဝငေနၾကသညက အဓပၸာယဖြငေပးသည -

အမားျပညသ၏ ဆးျဖတခကခမတျခငးအေပၚ အမား၏ထနးခပမႈက ပမထေရာကၿပး၊

ပမပါဝငမႈရေအာင ျပလပျခငး၊

ဆးျဖတခကခမတရာတြငႏင ၎၏အကးအျမတမား ခစားရျခငးတ႔တြင အပခပသ

လတနးစားတ႔၏ လကဝါးႀကးအပမႈအား ဖယရားျခငးႏင

လင၊ လမး၊ ကးကြယသညဘာသာ၊ ဘာသာစကား၊ လေနမႈအဆငအတနးႏင ခမးသာ

ၾကြယဝမႈ အစရေသာႏငငသားအခြငအေရးအား မတစြာခစားပငခြင၏ အဟန႔အတားမား

အား ေကာလႊားႏငျခငးတ႔ ျဖစသည။

အေျခခမေဘာငတြင ဒမကရကတစမႏစခမ ၾကားဝငဖနေျဖမႈတနဖး ခနစခ ရရ

သည -

ပါဝငျခငး - ႏငငသားမား၏ပါဝငျခငးႏင ပါဝငႏငရနအတြကအခြငအေရးမား၊ လြတလပမႈ

မားႏင နညးလမးမားမရဘ အစးရအေပၚ အမား၏ထနးခပမႈမအား စတငအေကာင

အထညေဖာျခငး မျပလပႏငပါ။

လပပငခြင - ပါဝငခြငအား စတငျပလပရနအတြက လြတလပၿပးမတသညေရြးေကာကခ

ျခငးမတစဆင အမားျပညသကယစားျပသမား သ႔မဟတ တာဝနခမားခန႔အပျခငးႏင

၎အား ျပလပသညအခါ အမားျပညသ၏ မတညေသာအျမငမးစအား ကယစားျပသည

ဥပေဒျပေရးအား ေဖာထတျခငးတ႔ လအပသည။

ကယစားျပမႈ - မတညသည ႏငငသားအပစမားအား အေရအတြကအရ မတသည

အေနအထားျဖငကငတြယပါက အဓကအမားျပညသအငစတကးရငးမားသည ႏငငသား

လထတစခလး၏ လမႈေရးအရကယစားျပမႈ ရရမညျဖစသည။

တာဝနခယမႈ - တာဝနရသအားလး အမားျပညသထတက႐ကႏင လႊတေတာ၏ၾကားဝင

ဖနေျဖေပးသညအဖြ႕အစညးမား၊ တရား႐းမား၊ အစးရအေပၚမေကနပမႈမားအား ေျဖရငး

ေပးသညအရာရႏင အျခားေစာငၾကညေရး ေအဂငစမားမတစဆင တာဝနယျခငးသည

ထတာဝနရသမားအေနႏင ကယတငအရငသခငမားျဖစမညအစား ျပညသမား၏ ကယ

စားလယမား သ႔မဟတ ဝနထမးမားအေနႏင ေဆာငရြကလပါက အေရးႀကးသည။

International IDEA

13

ပြငလငးျမငသာမႈ - အစးရအတြငး ပြငလငးမႈႏင ပြငလငးျမငသာမႈတ႔မရပါက ထေရာက

သည မညသညတာဝနယမႈမးမ လပႏငမညမဟတပါ။

တ႔ျပနမႈရျခငး - လအပခကမားအား ေဖာထတေပးႏငသည အငစတကးရငးမးစမ

တစဆင အမားျပညသ၏ လအပခကမားအတြက တ႔ျပနမႈရျခငးသည အစးရအေပၚ

ျပညသမားအေနႏင မညမထနးခပမႈၾသဇာရျခငးကေဖာျပသည အဓကညႊနးကနး ျဖစ

သည။

စညးလးညညြတမႈ - ၾကားဝငဖနေျဖမႈတနဖးအားလးတြင မတမႈသည မတစခအေနႏင

တညရေသာလညး မတညေသာသမားအေပၚတြငႏင ျပညပတြင ဒမကေရစအတြက

အမား၏႐နးကနမႈမားအတြက ဒမကေရစႏငငမား၏ ႏငငသားမားျပသသည စညးလး

ညၫြတမႈတြင အထးသျဖင ေတြ႕ရႏငသည။

ၾကားဝငဖနေျဖမႈတနဖးမားအား အေကာငအထညေဖာရနအတြက လအပခက

အခ႕ႏင အဖြ႕အစညးဆငရာ အေျခခမားလအပသည။

အကျဖတမႈမေဘာင၏ အလးစဖြ႕စညးပသည ဒမကရကတစမမားႏင ၾကားဝင

ဖနေျဖမႈတနဖးမားမရရၿပး ထအထတြင အဓကကသညမ႑ငေလးခပါဝငကာ ၎မ႑င

တစခခငးစတြင ထပမခြထတၿပး ဒမကေရစအကျဖတျခငး၏ အခကအျခာအားပေဖာ

ေပးသည စးစမးေသာေမးခြနး ၉ဝ (လႊမးၿခသညေမးခြနး ၁၅ ခႏင အထးသးသန႔ေမးခြနး

၇၅ ခ) တ႔ျဖင ဖြ႕စညးထားသည။ ထအဓကကသညမ႑ငေလးခမာ ေအာကပါအတငး

ျဖစသည -

၁။ ႏငငသားျဖစမႈ၊ ဥပေဒႏင အခြငအေရးမား

ဒမကေရစသည ႏငငသားႏငအစျပၿပး အေျခခမေဘာင၏ပထမဆးမ႑ငသည ႏငငသား

အခြငအေရးႏင အစးရမ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဥပေဒေၾကာငးဆငရာျဖစစဥမား

အားလးမတဆင ႏငငသားမား တနးတညမေရးစသညတ႔က အာမခခကေပးႏငျခငးျဖစ

သည။ အကျဖတမႈျဖစစဥတြင ႏငငသားဆငရာ၊ ႏငငေရးဆငရာ၊ စးပြားေရးဆငရာႏင

လမႈေရးဆငရာအခြငအေရးမား ပါဝငသည။

၂။ ကယစားျပၿပး တာဝနယတတေသာအစးရ

ဒတယမ႑ငတြင ေရြးေကာကပြျဖစစဥ၊ ႏငငေရးပါတဖြ႔ေရးစနစ၊ လႊတေတာ၏အခနးက႑

သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးႏင အျခားအဖြ႕အစညးမား၏ အစးရအရာရမား၏ဂဏသကၡာႏင

တာဝနခယမႈတ႔က ရရေအာငျပလပၿပး စစဘကဆငရာတပဖြ႔မားႏင ရတပဖြ႔တ႔အေပၚ

ျပညသမ ထနးခပႏငျခငးတ႔႔ ပါဝငသည။

၃။ အရပဖကလ႔အဖြ႕အစညးႏင ျပညသလထပါဝငမႈ

တတယမ႑ငသည အစဥအလာအရ ‘အရပဖကလ႔အဖြ႕အစညး’ ဟ ေခၚေသာ အရာ


14

အေပၚ ျမႇပႏထားသည။ ဒမကရကတစ အငစတကးရငးမား ထေရာကစြာေဆာငရြက

ႏငရနမာ တရားေရးျဖစစဥအရခမတထားသည အာမခထားေသာ အခြငအေရးမား အေပၚ

ႏင သတဝရယရၿပးတကၾကြသည ႏငငသားလထႀကးအေပၚ မတညသည။

၄။ ႏငငအလြန ဒမကေရစ

စတတမ႑ငမာ ဒမကေရစ၏ႏငငတကာ အေနအထားမားႏင ပတသကသည။ ၎၏

အဓပၸာယမာ ႏငငမားသည သးျခားတညရသညအရာမားမဟတဘ အျပနအလန

ဆကႏြယမႈရကာ အထးသျဖင ၎တ႔၏ ဒမကရကတစတးတကမႈ၏ အတငးအတာပင

ျဖစသည။ အကျဖတမႈသည တငးျပညတစခ၏ ဒမကေရစအေပၚ ျပငပမလႊမးမးမႈမားႏင

ထတငးျပည၏ ျပညပကမညကသ႔ ဒမကရကတစသကေရာကမႈမား ကေရာကေစသည

တ႔အား ထညသြငးစဥးစားသည။

ပ (၁) သည ဒမကေရစမမား၊ ၾကားဝငေဆာငရြကျခငး၏ တနဖးမား၊ မေဘာင၏

ဖြ႕စညးပႏင အေျဖရာရမညေမးခြနးမားအၾကား ဆကစပမႈတ႔က ျပသသည။ ဤၿခငသးသပ

ခက၏ေနာကဆကတြတြင အေျဖရာရမညေမးခြနးစစေပါငး (၉ဝ) ၏ စာရငးအျပညအစ

ပါဝငၿပး လမးၫႊနမႈ၏ဒတယပငးတြင အေျဖရာရမညေမးခြနးတစခခငးအား ေျဖဆရာတြင

‘မညသည အရာကရာေဖြရမည’၊ အခကအလက၏ အေထြေထြဇာစျမစမား၊ ေဒတာႏင

ၫႊနးကနးမားႏင ေကာငးေသာလပထး၏ စႏႈနးမားႏငပတသက၍ စလငျပညစသည

လမးၫႊနမႈ ျဖညဆညးေပးထားသည။ မေဘာင၏ ထအစတအပငးမားသည အကျဖတမႈ

တစခ၏ အဓကပါဝငသည အစတအပငးမားျဖစၿပး စေပါငးလကသညအခါတြင ဒမကေရစ

ႏင ဒမကရကတစတနဖးမားအတြက အေထြေထြစအျဖစသတမတႏငေသာ ကတကဝတ

ႏင ပတသကသည ပမကယျပန႔ေသာတနဖးမားႏငမမားအား ေရာငျပနဟပေစသည။

နညးစနစထတြင မညသညအရာမားပါဝငသညက လငျမနစြာ သရလသမားအေနႏင

ေနာက ဆကတြတြငေဖာျပထားသည အေျဖရာရမညေမးခြနးမားဆသ႔ တက႐ကသြားႏင

သည။

International IDEA

15

ယခအခနအထ အကျဖတမႈစမကနး စစေပါငး (၁၇) ခ ျပလပခၿပးၿပျဖစၿပး ႏငင

၂ဝ ထကမနညး ပါဝငသည (ေတာငအာရ ဒမကေရစအကျဖတမႈအား ႏငငငါးႏငငတြင

ျပလပချခငးေၾကာင ျဖစသည)။ ပညာရပပငးဆငရာ ကၽြမးကငပညာရငမားပါဝငသည

အဖြ႕တစဖြ႕သည လကရတြင မကဆကႏငင၌ အကျဖတမႈတစချပလပလကရၿပး ေနာက

ထပအကျဖတမႈမားအား လကတငအေမရက၊ ဥေရာပေတာငပငး၊ ဥေရာပအေရ႕ပငးႏင

အာဖရကတ႔တြငရေသာႏငငမားတြင ျပလပသြားရနလညး စစဥလကရသည။ ထ႔အျပင

မေဘာင၏ အစတအပငးအခ႕အား Open Society Institute ၏ AfirMap စမကနးႏင

ကလသမဂၢဖြ႕ၿဖးမႈအစအစဥ (UNDP) Oslo Governance Centre ၏ ဆငးရႏြမးပါးမႈ

ေလာချခငးႏင ကား-မဆငရာက႑အား အေလးေပးေဆာငရြကျခငးတ႔ႏငပတသကသည

ပ ၁ - International IDEA ၏ ဒမကေရစအကျဖတမႈ မေဘာင

ဒမကရကတစမမားအမား၏ထနးခပမႈ

ႏငငေရးပငး တနးတညမမႈ

အေျဖရာရမညေမးခြနးမားအားလးျခငသည ၁၅ ခ

ေမးခြနး

သးျခားက႑အလက ၇၅ ခ

ေမးခြနး

စစေပါငးေမးခြနး ၉ဝ ခ

မေဘာငဖြ႕စညးပႏငငသားျဖစျခငး၊ ဥပေဒမားႏငအခြငအေရးမား ႏငငႏငႏငငသားျဖစျခငး

တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈကခစားပငခြင

ႏငငသားႏငႏငငေရးဆငရာ အခြငအေရးမား

စးပြားေရးႏငလမႈေရးဆငရာ အခြငအေရးမား

ကယစားျပမႈရျပးတာဝနခယတတေသာအစးရ လြတလပ၍မတေသာေရြးေကာကပြမား

ႏငငေရးပါတမား၏ဒမကစကသညအခနးက႑

ထေရာကမႈရျပးတန႔ျပနေဆာငရြကမႈရေသာအစးရ

လႊတေတာ၏ ဒမကေရစကစြာျဖင ထေရာကစြာ

ေဆာငရြကႏငမႈ

စစတပႏငရတပဖြ႔တ႔အားအရပသားမားမ ထနးခပမႈ

အမားျပညသတ႔၏ဘဝမားတြင ဂဏသကၡာရမႈ

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးႏငအမားျပညသ ပးေပါငး ပါဝငျခငး ဒမကေရစကငသးေသာလမႈအဖြ႕အစညးအတြငးရ

မဒယာ

ႏငငေရးဆငရာပးေပါငးပါဝငမႈ

ဗဟခပကငမႈေလာချခငး

ႏငငနယနမတကေကာလြနသြားေသာဒမကေရစ တငးျပည၏ဒမကေရစအေပၚျပငပမလႊမးမးမႈမား

တငးျပည၏ဒမကေရစ၏ျပညပထသြားေရာကသက

ေရာကမႈ

ၾကားဝငေဆာငရြကမႈ ဆငရာ တနဖးမား

ပါဝငမႈရျခငး

လပပငခြငရျခငး

ကယစားျပမႈရျခငး

တာဝနခယမႈရျခငး

ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး

တ႔ျပနေဆာငရြကေပးမႈရျခငး

စညးလးမႈရျခငး

rlabmiftm; vufawGYtoHk;jyKjcif;\ tawGYtBuHKrsm;


16

လပငနးမားတြငလညး အသးျပခသည။

International IDEA သည ဒမကေရစေရခနတငးတာသည ကြနရကအတြက

ကၽြမးကင ပညာရငမားပါဝငသည အစညးအေဝးမားအား ၂ဝဝ၄ ခႏစ၊ ဇြနလတြင လနဒန

ၿမ႕၌ လညးေကာငး၊ ၂ဝဝ၅ ခႏစတြင University of Essex ၌လညးေကာငး၊ ၂ဝဝ၆ ခႏစ၊

Fukuoka တြင အျပညျပညဆငရာ ႏငငေရးသပၸအသငး (IPSA) ၌လညးေကာငး၊ ၂ဝဝ၇

ခႏစ မတလတြင စေတာဟမး ၌လညးေကာငး အသးသးျပလပခၿပး၊ ရညရြယခကမာ

ကယျပန႔ေသာႏငငမးစ၏ အေနအထားမားတြင မေဘာငအားလကေတြ႕ကငသးျခငး၏

အေတြ႕အႀကမားအား ျပနလညသးသပရနျဖစသည။ ထ႔အျပင International IDEA

သည ၂ဝဝ၃ ခႏစႏင ၂ဝဝ၆ ခႏစတ႔တြင Ulaanbaatar ၌ Fifth International

Conference on New or Restored Democracies (ICNRD-5) အတြကျပလပသည

ႏငငအဆင အလပ႐ေဆြးေႏြးပြႏစခႏင ၂ဝဝ၆ ခႏစ ႏဝငဘာလ ဒဟာတြငျပလပသည

Sixth International Conference on New or Restored Democracies (ICNRD-6)

ဖြငပြအစညးအေဝး၌ ရငးလငးတငျပမႈ (presentation) မားျပလပခသည။ အကျဖတမႈ

မးစမရရေသာ အစရငခစာမားႏငအေတြ႕အႀကမားသည ႏငငမားအၾကားႏင ခဥးကပပ

ႏင နညးပညာမားအၾကားတ႔ကသ႔ေသာ ထးျခားသည ဒမကေရစအေနအထားမးစက

ေဖာျပေပးသည။ ျပလပခေသာ အကျဖတမႈအားလးသည လပ႐းလပစဥနညးစနစႏင

သေတသန၊ စးစမးေလလာမႈႏင ေဆြးေႏြးတငပငသညလပငနးစဥႏင အနာဂတျပျပင

ေျပာငးလမႈမားအတြက ဥးစားေပးမႈမားေဖာထတျခငးတ႔ျပလပရာတြင အကျဖတမႈျဖစစဥ

အား ထေဒသ၏အေျခအေနအလက ျပလပရမညဆေသာဗဟမမားက ဆကလကထနး

သမးၿပးျပလပသြားျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာ ေတာငအာရေဒသဆငရာအကျဖတေရးအဖြ႕မ

နေပါႏငငသားအဖြ႕ဝငတစဥးျဖစသ Krishna Hachhethu က ေျပာသညမာ ‘ဒမကေရစ

သည ဇာတလမးမးစရသည’။ ထ႐းရငးၿပးထးထြငးသျမငမႈပါဝငသညေလလာေတြ႕ရခက

သည ခဥးကပပ၏အႏစသာရကေဖာျပၿပး - စအျဖစသတမတထားေသာနညးစနစတစခ

သည ကမာၻအဝမးရ ဒမကေရစ၏ ဇာတလမးအမားအျပားမ ႏႈကထတထားေသာ ဒမ

ကေရစကသည မမားႏင တနဖးမားမ ရရျခငးျဖစသည။

အကျဖတမႈနညးစနစအား ၿဗတနႏငငရ Democratic Audit မ စတငတထြငၿပး

အသးျပချခငးျဖစသည။ ၎အား International IDEA ၏ တက႐ကကမကထျပျခငး

ေအာကတြင ေနရာတငးတြငအသးျပရနအတြက ေဖာထတထားျခငးျဖစၿပး ဘဂၤလားေဒရ၊

အယလဆာေဗးေဒါ၊ အတလ၊ ကငညာ၊ မာလာဝ၊ ပ႐း၊ နယးဇလနႏင ေတာငကရးယား

ႏငင ရစႏငငတ႔တြင ေျခာကလတာကာလအတြငး စတငအသးျပခသည။ နညးစနစအား

စမးသပသည ႀကးပမးမႈတစခအေနႏင စမးသပအကျဖတမႈမားသည ကမာၻေပၚရ ေဒသ

မးစအားလႊမးၿခထားၿပး ထအထတြင ဖြ႕ၿဖးၿပးႏငငမားႏင ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမား ေရာေႏာ၍

International IDEA

17

ပါဝငသည။ အားလးနးပါးထတြင ဥးေဆာငေနသည ကၽြမးကငပညာရငမားႏင ႏငငတစခ

ခငးစအတြငးရ အကးအျမတသကဆငသမားျဖငျပလပသည ႏငငအဆင ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြ

မား ပါဝငသည။

ကနဥး အကျဖတစမးသပမႈမားအရ ၎သည လြယကစြာျဖင -

အခြငအေရးမားဆငရာဥပေဒပါဝငသည ကယျပန႔စြာျဖငသေဘာတညခက ရရထားေသာ

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခအား ေဖာထတႏငသည၊

အစးရဌာနမားအေပၚ မေကနပခကမားက စစမးစစေဆးသမားႏင သ႔မဟတ ျပညသ

မားအား အကာအကြယေပးသည ေရ႕ေန႐းမးတစခအား ထေထာငႏငသည၊

လြတလပသည ေရြးေကာကပြမားကငးပၿပး အားလးဆႏၵမေပးပငခြငအား ရရေအာင

ျပလပေပးႏငသည၊

ေဒသခအစးရအား ျပနလညအသကသြငးႏငျခငးႏင

ပါတဖြ႕စညးႏငျခငး၊ သတငးလြတလပခြင၊ လြတလပစြာထတေဖာေျပာဆခြငႏင စညး႐း

ႏငခြငတ႔ကသ႔ေသာ အေျခခလြတလပခြငမားအား ေလးစားျခငးႏင အကာအကြယေပး

ျခငးတ႔က အာမခခကေပးႏငသည။

သ႔ေသာ အခ႕အရာမားအားတညေဆာကရန ပ၍ခကခေၾကာငးကလညး ျပသသည -

လနညးစမား၏ ထေရာကသညပါဝငမႈႏင အမးသမးမား၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈ၊

တရားဥပေဒေရ႕ေမာက တနးတညမမႈရရႏငခြငႏင အသကရငသနပငခြငအား အကာ

အကြယ ရရႏငမႈ၊

အဓပၸာယျပညဝသည ပါတအတြငး ဒမကေရစကငသးမႈ၊

စမအပခပသမားအေပၚ ထနးခပႏငမႈ၊

ျပညသ႔ေရးရာက႑တြင ပဂၢလကလႊမးမးမႈႏင ပဂၢလကကယကးေမာမႈမား ေလာနညး

လာမႈႏင

အတကအခပါတမားအတြက အေရးပါသည အခနးက႑ရမႈတ႔ ျဖစသည။

၂ဝဝဝ ခႏစမစ၍ အကျဖတမႈမေဘာငသည မတညသညဒမကေရစကးေျပာငး

ေရးအဆငဆငတြင ကယျပန႔စြာျဖင ေဒသမားႏငႏငငမားအႏ႔သ႔ ေရာကရခၿပးျဖစသည။

စမးသပအကျဖတမႈမား ျပလပၿပးေနာက ၾသစေၾတးလ၊ ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗနာ၊

ဥေရာပသမဂၢ (EU)၊ အငယာလန၊ လကဗယာ၊ မြနဂလးယား၊ နယသာလန၊ ေျမာက

အငယာလန၊ ဖလစပင၊ ေတာငအာရေဒသမား (ဘဂၤလားေဒရ၊ အႏၵယ၊ နေပါ၊ ပါကစၥတန

ႏင သရလကၤာတ႔က လႊမးၿခ၍) ႏင ၿဗတနႏငင (စာရငးစစေနာကဆးဝငထားေသာ) တ႔

တြင အကျဖတမႈမား ဆကလကျပလပခသည။ ထ ‘ဒတယမးဆက’ အကျဖတမႈမားအား

မားေသာအားျဖင International IDEA က သးျခားျပလပချခငးျဖစၿပး အမားအားျဖင


18

လကရႏငငတကာတြင အသးျပေနေသာ အကျဖတမႈနညး စနစအမားအျပားထမ အသင

ေတာဆးနညးစနစအား စဥးစားေရြးခယကာ ယသးျခငးချခငးျဖစသည။

အကျဖတမႈမားစတငျဖစေပၚပ၊ ရနပေငြေထာကပမႈႏင ပသ႑ာနတ႔သည တစခ

ႏငတစခ မားစြာကြာျခားသည။ International IDEA မ ေထာကပေသာ စမးသပအကျဖတ

မႈမားအားလးသည တကသလမားကအေျချပၿပး International IDEA မဟတသညအက

ျဖတမႈမားသည - ႏငငတစခခငးျပလပသညအကျဖတမႈကးခႏင ေတာငအာရေဒသ

ဆငရာ အကျဖတမႈ - ဇာစျမစအားျဖင တကသလမားမျဖစေသာလညး ေထာကပေငြမား

အားရရပႏင အကျဖတမႈျဖစစဥတ႔သည ကယျပန႔သညနညးမးစမ ရရျဖစေပၚခၿပး ထ

အထတြင ေကာငးမြနစြာ ရနပေငြရရေသာႏငငအဆငႏင ႏငငတကာအဆင အကျဖတမႈ

မား (ဥပမာ - ၾသစေၾတးလ၊ လကဗယာႏင မြနဂလးယားႏငငတ႔တြငျပလပေသာ) မစၿပး

အရငးအျမစ လေလာကေအာငမရရဘ ျပညျပညစစမျပလပခရသည အကျဖတမႈမား

(ဥပမာ - နယးဇလနႏင ဖလစပငႏငငတ႔တြင ျပလပသညအကျဖတမႈမား) လညး ပါဝင

သည။ အကျဖတမႈသးခသည (ေဘာစနးယားႏင ဟာဇဂဗနာ၊ အငယာလနႏင UK ႏငင)

သည အရပဖက လမႈအဖြ႕အစညးမားမ ထြကေပၚလာျခငးျဖစၿပး အကျဖတမႈႏစခ

(နယသာလနႏင မြနဂလးယားႏငင) တ႔အား အစးရမားက ဥးေဆာငျပလပခေသာလညး

နယသာလနတြငျပလပေသာအကျဖတမႈအား အစးရက အျပညအဝေထာကပေသာလညး

မြနဂလးယားႏငငတြင ျပလပေသာအကျဖတမႈတြင နညးပညာဆငရာအေထာကအပႏင

ပတသက၍ UNDP ၏ Oslo Governance Centre ႏင ႏငငတကာအလရငမးစတ႔ထမ

ရရသည။ မြနဂလးယား၊ နယသာလနႏင လကဗးယားႏငငတ႔တြင ျပလပခေသာ အစးရ

ဥးေဆာငသညအကျဖတမႈမား (တစနညးအားျဖင အစးရကပပးေပးသညအကျဖတမႈ

မား) သည အစးရ၏မသငေတာေသာ ဝငေရာကေဆာငရြကမႈမားမပါဘ ျပလပသြားျခငး

ျဖစၿပး တစနညးအားျဖင အစးရအား ပမကယျပန႔သည ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈတြင

ပါဝငေစေသာလညး ၎သည အေနအထားအားလးအတြက သငေတာမည ပစနမနာ

တစခမဟတပါ။

စမကနးမားရသကသ႔ အကျဖတမႈမားျပလပျခငးအတြကလညး အစအစဥမးစ

ရသည။ အေတြ႕အႀကမားအရ ရငးလငးသညမာ အကျဖတမႈတစခအား အျပညအဝျပလပ

ရနအတြက လအပေသာစစမးစစေဆးမႈမား၏ အတငးအတာေၾကာင ကယျပန႔သညဝင

ေရာကျဖညဆညးေပးသ မးစပါဝငရန လအပျခငးျဖစသည။ အကျဖတေရးအဖြ႕မားထ

တြင ျပညတြငးႏင ႏငငတကာအသပညာပငးဆငရာ ကၽြမးကငပညာရငမား၊ အစးရဌာန

မားႏင အစးရမဟတသညအဖြ႕အစညးမားမ သေတသမားႏင ပငးျခားစတျဖာသမား၊

အစးရ၏အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရးႏင တရားစရငေရးက႑မားမအဖြ႕ဝငမားႏင အရပ

ဘကလမႈအဖြ႕အစညးမ ကယစားလယမားႏငမဒယာတ႔ ပါဝငသည။ စအေနႏင စမကနး

International IDEA

19

မားတြင ေယဘယအားျဖင အဓကကသညလနညးစရၿပး သတ႔သည သေတသနႏငအစ

ရငခစာ၏မၾကမးတ႔အား ကယျပန႔ေသာကၽြမးကငပညာရငမားႏင အတတကြ ညႇႏႈငး

ေဆာငရြကၿပး မားေသာအားျဖင သတ႔အား အကျဖတျခငးႏငပတသကသည အဖြ႕

အစညးမားျပငပမေခၚယၿပး တစဥးႏငတစဥး အခတအဆကမရဘ သးျခားလပကငေဆာင

ရြကသမားျဖစသည။

ဒမကေရစ၏ အရညအေသြးအား အကျဖတမႈသည ကယျပန႔၍ရႈပေထြးေသာ

အလပျဖစၿပး ၎တြငသကေရာကေသာသမား အမားအျပားပါဝငရသည။ ယငးအေပၚ

ႏငငအလကႏင ေရခေျမခအေပၚမတညေသာ အခကမားကသကေရာကမႈရသည။ ထ

အခကမားတြင တငးျပည၏အရြယအစား (လဥးေရႏင ပထဝအေနအထား)၊ စးပြားေရး

ဖြ႔ၿဖးမႈ၏အဆင၊ လ႔အဖြ႕အစညး၏ကြာဟမႈမားႏင အကြကြအျပားျပားျဖစမႈအတငးအတာ

တ႔ႏင တငးျပည၏ဒမကေရစႏင ဒမကေရစကငသးျခငး၏တညၿငမမႈ အစရသညတ႔ပါဝင

သည။ ႐ႈပေထြးၿပး အမးအစားစလငေသာလညး ဒမကေရစအကျဖတမႈမေဘာင၏အေတြ႔

အၾကကျပသသညမာ ၎အား ႏငငမးစအႏ႔တြင တညစြာအသးျပႏငေၾကာငး ျဖစသည။

အကျဖတမႈမားအား ဒမကေရစထြနးကားစႏငငမားႏင ဒမကေရစထြနးကားၿပး ႏငငမား၊

ႏငငငယမားႏငႏငငႀကးမား၊ အာဏာရငဆနခေသာႏငငမားႏင ယခငပဋပကၡမား ျဖစခ

ေသာႏငငမားႏင ဆငးရေသာႏငငမား၊ ခမးသာေသာႏငငမားအားလးတြင အသးျပခၿပး

ျဖစသည။

ထကသ႔ေနရာတငးတြငအသးျပႏငျခငးသည အေကာငးဆးအကျဖတမႈအေတြ႕

အႀကရရရနအတြက ျဖတသနးရေသာ စအေနႏငသတမတထားသည အကျဖတမႈအဆင

မားမ ရရျခငးျဖစသည။ ထအထတြင ပါဝငသညမာ (က) အကျဖတမႈျဖစစဥအတြက

ကနဥးဆးျဖတခကမားႏင လပငနးအစစဥျပငဆငျခငး၊ (ခ) အကျဖတမႈ၏ အႏစသာရ

အားပေဖာေသာ ေဒတာစေဆာငးျခငး၊ ခြျခမးစတျဖာျခငးႏင စစညးျပငဆငျခငးႏင (ဂ)

ေနာကဆး အစရငခစာအားတငျပ၊ ေဆြးေႏြးသးသပၿပး ဒမကေရစ၏အနာဂတအေၾကာငး

ေဆြးေႏြးရမည ႏငငလးဆငရာညလာခႏင ပဓာနကသမားေဆြးေႏြးပြ စသညတ႔ျဖစသည။

ပ ၂ သည ယငးအဆငသးဆင၏ အဓကကေသာ အစတအပငးမားက အကဥးခပၿပး

တစခနတညးမာပင လမးၫႊန၏ အပငး ၁ တြင အဆငတစဆငခငးစ၏ အပငးက႑မားက

အေသးစတေဖာျပေပးေသာ ဇယားပစႏစခႏင ေျမပတ႔ ပါဝငသည။

အဆင ၁ တြင အကျဖတမႈ၏ ရညရြယခကႏငဆကစပေသာ ဆးျဖတခကမားအားလး၊ အကျဖတမႈ

အား လပေဆာငမညအေနအထား၊ အသးျပမညစႏႈနးႏင ႏႈငးယဥရနအသးျပမည စႏႈနး

မား၊ အကျဖတမႈအားျပလပမညသမားႏင အျခားအေရးႀကးဆးျဖတခကမား ပါဝငသည။


20

အဆင ၂ သည အကျဖတမႈ၏ အဓကအကဆးအပငးျဖစၿပး အခနအခးအဆ အမားဆးၾကာသည

အပငးျဖစသည။ အေၾကာငးမာ သေတသနေမးခြနးမားအတြက ခငလေသာ၊ အဓပၸာယရ

ေသာ၊ ယၾကညစတခရေသာအေျဖမားေပးရန လအပသညေဒတာမား စေဆာငးျခငးႏင

ခြျခမးစတျဖာမႈျပလပရမညအဆငတ႔ ပါဝငသညအတြက ျဖစသည (ယခအခနအထ

ျပလပထားသမ အကျဖတမႈတငးသည ေမးခြနးမားအားလးအတြက အေျဖမားေဖာျပေပး

ခၿပးျဖစသည)။ အကျဖတမႈတစခအား ၿပးဆးေအာငလပေဆာငရနလအပေသာအခနမာ

အကျဖတေရးအား လပေဆာငမညအေနအထား၏ ရႈပေထြးမႈ၊ လကရတညရေနေသာ

လပႏငစြမးႏင အရငးအျမစမားႏင အဆင ၁ တြငတညေဆာကထားသည အေစာပငး

ေဘာငကန႔သတခကမားအေပၚတြင မတညေနသည။

အဆင ၃ သည သကဆငရာသကေရာကသမားအားလး၊ သတငးမဒယာမား၊ အရပဖက၊ ႏငငေရး

ႏင စးပြားေရးအဖြ႔စညးမားမ အဓကကေသာသမားႏင၊ အေျခအေန အမားအျပားတြင

ႏငငတကာအသငးအဝငးမ လႈပရားသမားပါဝငသည အေရးပါေသာမတဆကသညအဆင

ျဖစသည။ ယငးအဆငသည အစရငခစာ၏ ရာေဖြေတြ႔ရခကမားႏငပတသကၿပး အားလး

ေဆြးေႏြးသေဘာတခကျပလပရနႏင ဒဇငးဆြြ၍ အေကာငထညေဖာႏငေသာ ျပျပင

ေျပာငးလေရး ပစမးစတ႔အားသးသပရနႏင အေတြ႔အၾကတစရပလးအား အကျဖတ

သးသပရနအခန ျဖစသည

ပ-၂ ဒမကေရစ အကျဖတမႈလပေဆာငရာတြင ပါဝငေသာအဆငမား

အဆင၁ကနဥးဆးျဖတခကမားႏင လပငနးစဥျပငဆငျခငး

ရညရြယခက

ပါဝငသညအေၾကာငးအရာ

တငးတာရနစႏႈနးမားႏငႏႈငးယဥရနတနဖးမား

အကျဖတမႈေဆာငရြကမညသမားေရြးခယျခငး

ဇာစျမစမား၏အတငးအတာ

သကေရာကသမားႏငေဆြးေႏြးတငပငျခငး

ပႏပထတေဝျခငးႏငျဖန႔ေဝျခငးဗဟာ

ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလေရး

အခနကန႔သတခက

အသးစရတႏငအရငးအျမစလအပခကမား

အဆင၂ေဒတာစေဆာငးျခငး၊ခြျခမးစတျဖာျခငးႏင စစညးျပငဆငျခငး

စာစစာရငးတစခအားတညေဆာကျခငး

ေဒတာမားအား ရာေဖြသတမတျခငးႏငစစဥျခငး

ထညသြငးရမညအရာမားအား စစညးၿပးဥးစားေပးသတမတျခငး

ေမးခြနးမားႏငအေျဖမားကတြစပျခငး

စာၾကမးေရးသားျခငး

အဆင ၃ႏငငအဆင အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ

ဆကစပမႈရသညသကေရာကသမားအားလး ပါဝငျခငး

မကႏာစညအစညးအေဝးမားႏင အေၾကာငးအရာအလကေဆြးေႏြးပြမား

ေရ႕ဆကလမးစဥႏငပတသကျပးအမားသေဘာတဆးျဖတခကမား

ေတြ႕ရခကမားအား ျပျပငေျပာငးလမႈအစအစဥႏငခတဆကျခငး

ျဖစစဥ၊ ရလဒမားႏင ေပၚထြကလာသညအရာမားအား အကျဖတ

သးသပျခငး။

International IDEA

21

ေပၚထြကလာသညရလဒမားအေပၚ ျပညစသညအကျဖတမႈမား၊ အထးအစရင

ခစာမား၊ တစစတတစပငးစာရငးစစမႈမားႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး သ႔မဟတ ေနာက

ဆကတြအစရငခစာမားေရးဆြျခငး စသညတ႔ႏင ၎တ႔အား ပႏပထတေဝၿပးျဖန႔ခသည

ပစမားအၾကား ခနညႇမႈမးစ ရႏငသည။ စမကနးအမားစတြင ျပညစစြာျပလပထားသည

အကျဖတမႈတစခအေပၚ အစရငခစာအပတစအပတညးျဖင ထတေဝေသာလညး အခ႕

သည ျဖညစြကမႈမားထတေဝခသလ (ဥပမာ - ေတာငအာရေလလာမႈအဖြ႔မ တစႏငငခငး

စ၏ အစရငခစာမားက သးျခားထတေဝၿပး ျဖစရပေလလာမႈႏငေဆြးေႏြးမႈမားက သးျခား

သေဘာထား၍ထတေဝရနစဥးစားေနၿပး မြနဂးလးယားႏငငသည တငးျပညအခကလက

ဆငရာမတစ၊ ဒမကေရစအပခပေရးအၫႊနးကနးမားႏင ႏငငလးဆငရာလပေဆာငခက

အစအစဥဟ၍ ပႏပထတေဝခသည။) ဖလစပငႏငငတြငျပလပသည စမကနးကသ႔ေသာ

ကနအခ႕သည မေဘာင၏မ႑ငတစခခငးစအတြက ျမႇပႏထားသည စာအပမားအား

သးျခားထတေဝခသည။

စာအပထထထထအား မကငတြယလသမားအတြက စလငသညအကျဖတမႈမား

၏ရလာဒမားအား ပမသပသညးစြာေဖာျပႏငရနအတြက နညးစနစမးစအား အသးျပခ

သည။ မြနဂလးယားႏငငတြငျပလပသည အကျဖတမႈအတြက အကျဖတတငးတာမႈ၏

ေတြ႔ရခကမားအား အမတငါးမတစေကးျဖင (၅ မာ ဒမကေရစအကဆးျဖစၿပး ၁ မာ ဒမ

ကေရစမကဆးျဖစသည။) အမတေပးရန ႏငငတြငးမကၽြမးကငသငါးဥးအား ေရြးခယၿပး

ရလဒမားအား အဆငလကပႏပထတေဝခသည။ လကဗယနႏငငတြင ျပလပခေသာ

အကျဖတမႈတြငလညး အေျဖရာရမညေမးခြနးတစခခငးစအတြက အလားတဇယားအား

တညေဆာကခၿပး ရလဒမားအား ‘အလြနေကာငး’၊ ‘ေကာငး’၊ ‘စတေကနပစရာေကာငး’၊

‘အားနညး’ ႏင ‘အလြနအားနညး’ ဆသညစေကးျဖင တငးတာသတမတခသည။

ထ႔ေနာက ယငးက႑အတြက ‘အေကာငးဆးအဂၤါရပ’ ဆသည အေၾကာငးအရာတစခ

လာၿပးေနာက ‘အဆးဆးျပနာ’ လာကာ ေနာကဆးတြင ‘ျပျပငမႈအတြကအၾကျပခက’

အပငးလာၿပး ၎တ႔အားလးသည တငးျပညအတြငးရသည ဒမကေရစအေနအထားအား

‘တစခဏအတြငးျမငသာေအာင’ ျပလပေပးသည။ ေနာကဆးျပလပသည UK Audit တြင

တစခနးခငးစမေပၚထြကလာသညေတြ႕ရခကမားအား စာအပ၏အဆးတြင bullet-point

ပစျဖင ၿခငျပသေပးထားၿပး ၎တ႔အား သးျခားလကကမးစာေစာငတြင ထညသြငးပႏပ

ရနအတြက တညးျဖတခသည။


22

International IDEA ၏မေဘာငက အေလးထားၿပးတငျပလသညမာ အကျဖတမႈ

ျဖစစဥသည တစႏငငလး၏ သေဘာတဆးျဖတခကျဖင ပေဖာခေသာ ဒမကေရစႏင

ပတသကသညဇာတလမးတစခအား ေဖာျပရနအတြက ထေရာကသည နညးလမးတစခ

ျဖစသည။ ဇာတလမးကယတငအား ျဖစႏငသေလာကစလငၿပး ကယျပန႔သညပရသတ

ထသ႔ ဆကသြယရနလအပၿပး ျပျပငေျပာငးလမႈအစအစဥ၏ ေဒသခပငဆငမႈအား အေျခ

ျပသညနညးလမးမားျဖငျပလပသညအကျဖတမႈ၏ ေတြ႕ရခကမားမရရေသာ ဒမကေရစ

ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက ခငမာသညအဆျပခကမားေဖာထတျခငးဆသ႔ ဥးတညရန

လအပသည။ အကျဖတမေဘာငအား အသးျပျခငး၏ အေတြ႕အႀကမားမ အေသအခာ

သရရသညမာ အကျဖတမႈအဖြ႕မားသည စးစမးေမးခြနးမားအားေကာလြနခၿပး မေဘာင

အား အကျဖတျခငးခေနရေသာႏငငအတြငး အေရးႀကးသညျပနလညသးသပမႈမား ျပ

လပရနအတြက အသးဝငေသာကရယာတစချဖစေၾကာငးျဖစသည။ ျပညတြငးအကျဖတ

သမားအဖြ႕ႏင အကျဖတမႈျပလပေနေသာႏငငတြငအေျခစကေသာ သကေရာကမႈရသ

မားသည ေမးခြနးမားေျဖဆရနအတြက လကေတြ႔ကေသာ အေျခခမားျဖညဆညးေပး

သညအျပင အကျဖတမႈျပလပသညကာလအတြက ဒမကေရစ၏ ေအာငျမငမႈမားႏင

လအပခကမားအား ျပနလညသးသပရငး ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈအတြက တညရ

ႏငေသာ အဟန႔အတားမားကလညး ေဖာထတေပးသည။ ထ႔ေၾကာင အကျဖတမႈသည

ဒမကေရစပငး ေအာငျမငမႈမားအတြက အသအမတျပဂဏယႏငသညအျပင တငးျပည၏

ဒမကေရစအေတြ႔အၾကပငးတြငရေနေသာ အေရးပါသညလစဟာခကမားႏင အာ႐စကရန

လအပေသာအတားအဆးမားက ေဖာထတေပးျပး ဒမကေရစပငး လပငနးစဥမားအား

ေရ႕သ႔ဆကလကေဆာငရြကရန ျပျပငေျပာငးလေရးပငး အၾကျပခကမားမတဆင ေဖာ

ထတေပးျခငးျဖစသည။

တစဘကတြင အေစာပငးဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာႏင အဖြ႕အစညးဆငရာ

ေအာငျမငမႈမားအၾကားရသည ကြာဟမႈမားႏင ေနာကတစဘကတြင ဘဝမား၏ ဒမ

ကေရစအရညအေသြးကဆငးေစသည ကာလရညျပနာမားသည International

IDEA မေဘာငအား အသးျပၿပးလပေဆာငသည အကျဖတမႈမးအား ေတြ႔ၾကခၿပးေသာ

ႏငငမားအလြန ဒမကေရစ၏ေအာငျမငမႈရသငသေလာက မရျခငးမားအေပၚ အမား၏

ေဝဖနခကမားႏင ခြျခမးစတျဖာသးသပမႈတ႔ႏင သေဘာညမေနသည။ ယငးသ႔ေသာ

ေဝဖနခကမားသည အဓကအခက ႏစခကႏငစပလဥး၍ ေဝဖနထားျခငးျဖစသည -

(က) အျခားအဓကကေသာ ဒမကေရစျပေရးဆငရာ ႐ႈေထာငမားက ေလလာဆနးစစျခငး

မျပဘ ေရြးေကာကပြမားအေပၚတြငသာ အာ႐အစကလြနျခငး ('ေရြး ေကာကပြဆငရာယတ

အမား' ဟေခၚသည) ႏင (ခ) ဒမကေရစအား 'အဆငလကပေဖာျခငး' ဆသည ယတ

International IDEA

23

အမားတ႔ျဖစသည။၇ ေရြးေကာကပြမားသည အေရးႀကးၿပး အကျဖတစစေဆးမႈမေဘာငတြင

သသသာသာ အေရးပါေသာလညး မေဘာင၏အျခားေသာ႐ႈေထာငမားအရ ေရြးေကာကပြ

ဆသညမာ ဒမကေရစျပအေတြ႕အႀက၏ အပငးတစခသာျဖစၿပး အခြငအေရးမား၊ ပါဝင

ခြင၊ မဒယာ၊ ႏငငေရးပါတမားႏင လႊတေတာမားဆငရာ ေမးခြနးမားသညလညး ပမန

ေရြးေကာကပြကငးပေရးႏင အလားတအေရးပါသည။ ဒမကေရစျပေရးအား အဆငလက

လပေဆာငျခငး၏အျမငအရ ဒမကေရစေပၚထြကလာမႈသည ဒမကေရစစနစအျပညအဝ

မကငသးႏငမ တငးျပညႏငတရားဥပေဒစးမးမႈတ႔သည တညၿငမသညအေနအထားသ႔

ေရာကရရနအတြက လအပေသာအဆငမားျဖစသညဟ၍ သတမတျခငးျဖစသည။ ဤ

အဆငလက လပေဆာငသညခဥးကပပအေပၚ လတတေလာေဝဖနခကက သတေပး

ေျပာဆသညမာ ဒမကေရစမားႏင၎တ႔အားကငသးသည ဒမကေရစကငသးသမား

သည ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈေဖာေဆာငရနအတြက စတငေဖာေဆာငရမည အေရး

ႀကးဆးေနရာတြင ရသည။ ၎တ႔၏ႀကးပမးမႈမားသည မားေသာအားျဖင ႏငငတကာ

အသငးအဝငးထမ မညသညႀကးပမးမႈမဆ၏ ေနာကမလကမညအစား ေရ႕မႀကတင

သြားသညျဖစၿပး ထကသ႔မဟတသညတငေအာင ဒမကေရစအေရးတြင ျပငပမဝငေရာက

ေဆာငရြကမႈမားသည မားေသာအားျဖင အမနရသညထကပ၍ အမႊမးတငထားျခငးျဖစ

သည။

ထအျမငသည ႏငငမးစအႏ႔ အကျဖတမႈမေဘာငအား အသးျပျခငးမ ရရသည

သငခနးစာမးမားႏင လကဖကညၿပး ဒမကေရစအား အဆငလကလပေဆာငျခငးႏင

ပတသကသညေဆြးေႏြးမႈမးစႏငမတညဘ ခငမာစြာထြနးကားၿပးေသာ ဒမကေရစမား

အျပင အသစမားႏင ျပနလညသကဝငလာေသာ ဒမကေရစမားပါ ပါဝငသည။ မြနဂး

လးယားႏငငမ ဒမကေရစကငသးသအသစမားအေနႏင စစမနသညအာဏာအေျပာငး

အလေပၚေပါကေစသည ယဥၿပငမႈရေသာေရြးေကာကပြစနစအား ပသြငးခၿပး အဓက

သကေရာကသမားသည တငးျပည၏ျပျပငေျပာငးလမႈတြင ပါဝငလာၾကၿပး တရားဥပေဒ

စးမးမႈအား ပ၍ခငမာလာေစသည။ နယသာလနႏငငတြင ဥေရာပသမဂၢ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒက အမားကျငငးပယျခငးႏင ထပတနးႏငငေရးလပႀကသတျဖတမႈႀကးႏစခေၾကာင

အစပးလာသညအကျဖတမႈက ေဖာထတသညမာ ဒတခႏငငသားကစၥရပမားက ျပနလည

သးသပရနႏင အမားျပညသတ႔၏လအပခကမားႏင ဒမကေရစေတာငးဆခကမားအား

ကယစားျပရာတြင အစးရအေနႏင ႐ႈပေထြးမႈမားရငဆငေနရျခငးတ႔ျဖစသည။ ေတာင

အာရတြင State of Democracy စမကနးသည ေတာငအာရလမးမား ဒမကေရစအား

မညကသ႔ျမငသညကသရႏငရနႏင ၎တ႔အေနႏင ထအယအဆအား မညကသ႔ဆေလာ

ေအာငကငသးသြားႏငမညတ႔ကသရႏငရနအတြက ကမာၻေပၚရထေဒသ၏အေနအထား

အတြငး ဒမကေရစအားရာေဖြေတြ႕ရရန ႀကးပမးျခငးျဖစသည။ စမကနးကျပသသညမာ

ထေဒသအႏ႔တြင ဒမကေရစထေထာငရနအတြက ဒမကေရစ၏ ‘ႀကတငသတမတမႈမား’


24

မလအပျခငးႏင ဒမကေရစသည ဆငးရႏြမးပါးမႈျပနာအား ကငတြယေျဖရငးႏငျခငး

မရေသးေၾကာငးတ႔ ျဖစသည။

ထမတညသညဥပမာမားက အႀကျပသညမာ မေဘာငသည မတညေသာႏငင

အေနအထားမးစတ႔တြင ညမစြာအသးျပႏငသညအျပင ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈ

အတြက ခငမာသညအဆျပခကမား ေဖာထတရနအတြကလညး တနးတအသးဝငၿပး

၎၏ေအာငျမငမႈသည အကျဖတမႈေဆာငရြကသမားႏင ၎တ႔၏ ျပျပငေျပာငးလမႈ

ျဖစစဥအားတြနးအားေပးရန စြမးအငႏင အခြငအလမးရေသာ အဓကသကေရာကသမား

အတြက ပမကယျပန႔သညအေျခအေနမား ျဖညဆညးေပးႏငျခငးျဖစသည။ အကျဖတမႈ

မေဘာငအရႏင International IDEA ၏ ဒမကေရစအား ဆကလကေရြ႕လားၿပး

ေျပာငးလေနသည ျဖစစဥတစခအေနႏင အေထြေထြခယမႈ၏ေအာကတြင ဒမကေရစ

သည ‘အားလးမဟတရင ဘာမမဟတသညကစၥရပတစခ’ ျဖစေၾကာငးက လးဝေမာလင

ထားရမညျဖစၿပး ထအခါ အခ႕ေသာအဂၤါရပမားသည အျခားအဂၤါရပမားထက ပ၍ ဖြ႕ၿဖး

ေနမညျဖစၿပး ဒမကေရစ၏အရညအေသြးအားအကျဖတရာတြင သမေမြ႕စြာကြာျခားၿပး

အေနအထားအေပၚမတညသည စြမးေဆာငရညပရပက ေဖာထတေပးႏငမည ႐ႈေထာင

မးစပါဝငေသာခဥးကပနညး လအပသည။ ထ႔အျပင အကျဖတမေဘာငသည ေအာငျမင

မႈမားႏင ကနရေနေသာစနေခၚမႈမားအၾကား ကြာဟမႈမားအတြက ျဖစႏငေသာ ေျဖရငး

ခကမားေဖာထတေပးၿပး ၎မတစဆင ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလေရး အစအစဥတစခ

အား ေဖာထတျခငးဆသ႔ ဥးတညသြားႏငမညျဖစသည။

သ႔ေသာ ထေရာကသည ဒမကရကတစျပျပငေျပာငးလမႈမား ေဖာထတရန၊

အေကာငအထညေဖာရနႏင ထနးသမးရနတ႔အတြက အလားအလာသည ထညသြငး

စဥးစားရမည ပမႀကးမားေသာအေၾကာငးရငးေလးခ၏ လပေဆာငမႈတစခအေနႏင ျမငရန

လအပသည။ ထအေၾကာငးရငးမားမာ -

အကျဖတမႈအား ျပလပခသညအေနအထား၊

အကျဖတမႈမျဖစေပၚလာေစသည လႊမးမးမႈအမးအစားမား၊

အကျဖတမႈဥးတညၿပး ရညရြယထားသညပရသတႏင

ေပၚထြကလာသည ရလဒအမးအစားတ႔ျဖစသည။

ကာလတႏင ကာလရညႏစခစလးအတြက ဒမကရကတစျပျပငေျပာငးလမႈအမး

အစားအား သကေရာကမႈရရနအတြက ထအေၾကာငးရငးမားသည တစခခငး သ႔မဟတ

တြ၍လပကငေဆာငရြကႏငသည။

အေတြ႕အႀကမားအရ အကျဖတမႈ၏အေနအထားသည အကျဖတမႈအားအဓက

ျပလပသမား (အစးရ၊ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး သ႔မဟတ ပညာရပပငးဆငရာအဖြ႕အ

International IDEA

25

စညးမား)၊ ျပျပငေျပာငးလရနအတြက ႏငငေရးျဖစစဥ၏ဆကစပသည ပြငလငးမႈႏင

အမားျပညသအၾကားႏင အမားႏငထေတြ႕မႈရေသာႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈအတြငး အကျဖတ

မႈရရသညအသမားအေပၚမတည၍ မားစြာေျပာငးလမႈမားရသည။ နယသာလန၊ မြနဂးလး

ယားႏင လကဗယားႏငငတ႔၏ျဖစစဥမားႏင အတငးအတာတစခအထ အငယာလနႏင

ၿဗတနႏငငတ႔၏ ျဖစစဥမားတြငကသ႔ပင အကျဖတမႈမားသည မဝါဒခမတသမားႏငအျခား

ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားအေပၚ တက႐ကလႊမးမးရႏငသည။ ထ႔အျပင အကျဖတမႈမား

သည ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈအတြက ႏးေဆာမႈႏငဖအားမား ထပမေပးႏငသည

မဆႏၵနယမား၊ အစးရမဟတသညအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမားက

လညး အားျဖညေပးႏငသည။ ႏးၾကားမႈျမႇငတငျခငးႏင အလယတနးပညာေရးစနစအျပင

တကသလပညာေရးစနစတ႔၏ ပညာေရးသင႐းၫႊနးတမးမတစဆင ပမနပညာေရးစနစ

အတြငးတြငဝငေရာကျခငးတ႔မတစဆင ေရရညယဥေကးမႈဆငရာသကေရာကမႈမားအား

လညး အကျဖတမႈမားက ျဖညဆညးေပးႏငေျခရသည။ ေနာကဆးအေနႏင အကျဖတမႈ

မားအတြက ပရသတမးစထတြင အစးရအတြငးႏငႏငငေရး၊ အရပဖကႏငစးပြားေရး

အဖြ႕အစညးမားအတြငးရ ႏငငအဆငသကေရာကသမားအျပင ကယတငအကျဖတမႈမား

ေဆာငရြကလေသာ အျခားႏငငမားႏင ႏငငတကာအလရငအသငးအဝငးတ႔ အပါအဝင

ျပငပမပရသတမားလညး ပါဝငသည။

ထအကျဖတျဖစစဥ၏ ႐ႈေထာငအမးမးတ႔သည (အကျဖတျဖစစဥ ျပလပသ၊

အေနအထား၊ ႏငငျဖစစဥ၏ ပြငလငးမႈ၊ ပရသတ၊ ရလဒမားႏင သကေရာကမႈမား) ဒမ

ကေရစျပျပငေျပာငးလမႈအတြက မတညသညအခြငအလမးမားႏင ေနရာမားေဖာထတ

ေပးၿပး ၎တ႔ထတြင ပါဝငသညမာ -

အဖြ႕အစညးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား၊

အရငးအျမစအေျချပသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားႏင

ကာလရညယဥေကးမႈဆငရာ ေျပာငးလမႈမား။

အဖြ႕အစညးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမားသည အာဏာအား ဗဟခပကငမႈက တားျမစ

သည သ႔မဟတ အာဏာႏငဆးျဖတခကခမတျခငးတ႔အား အမနတကယႀကးၾကပမႈ

မရဘ ျပလပျခငးတ႔ထမကာကြယသည နညးလမးမားျဖင တာဝနခယမႈယႏရားမားအား

ျမႇငတငျခငးအေပၚ အေျချပထားသည။ အဖြ႔အစညးဆငရာ အစအစဥမးစအႏ႔တြင

(ဥပမာ - တစျပညေထာငႏငဖကဒရယစနစမား၊ သမၼတႏငလႊတေတာစနစမား၊ အခးက

ကယစားျပႏင လအမားစကယစားျပစနစမား) အကျဖတမႈအေတြ႕အႀကမားက ျပသ

သညမာ လြတလပေသာ ကယစားျပျခငးႏင တာဝနယတတျခငးတ႔အား ထနးသမးရန

အတြက အဖြ႔အစညးဆငရာယႏရားမားရေနရန အေရးႀကးျခငးျဖစသည။ ႏငငသား

ဆငရာ၊ ႏငငေရးဆငရာ၊ စးပြားေရးဆငရာ၊ လမႈေရးဆငရာႏင ထးတမးဓေလဆငရာအခြင


26

အေရးမားအပါအဝင လ႔အခြငအေရးမားအေပၚ ထခကေစႏငမည အစးရလပေဆာင

ခကမားက ႀကးၾကပရနႏင ထနးခပရနအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ သ႔မဟတ

ဥပေဒအရလပပငခြငျဖင ေနာကချပထားေသာစစမနသညအာဏာရရန အဖြ႕အစညးမား

ဆငရာႀကးၾကပမႈက လအပသည။ အမားႏစသကသည အဖြ႕အစညးဆငရာအေျဖမား

ထတြင တငးျပညအဆင လ႔အခြငအေရးအဖြ႕အစညးမား၊ ေရြးေကာကပြေကာမရငမား၊

အကငပကျခစားမႈတကဖကေရးအဖြ႔မားႏင ခသမာဓ႐းမားအျပင ပမအသားကၿပးသား

ျဖစသည ဒမကေရစမားတြင ၾကာျမငစြာကပငရခသည အစဥအလာအရ ဥပေဒျပေရးႏင

တရားစရငေရးအာဏာတ႔က ႀကးၾကပျခငးတ႔ ပါဝငသည။ အာဏာရငမားထားခသည

မေကာငးေသာအေမြအႏစမား (တရားဝငႏင ဥပေဒအဆငႏင ယဥေကးမႈႏင လကေတြ႕

အဆငမားတြင)၊ စစတပမကနရေနေသာ 'အာဏာခပကငထားမႈ' (ဥပမာ - ဘဂၤလားေဒရ

ႏငပါကစၥတန) ႏင ႏငင၏ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြငပါသည အေရးေပၚ အာဏာအား

အသးျပႏငျခငးတ႔အား ဆန႔ကငသည အဖြ႕အစညးဆငရာအေျဖမားအား အသြင

ကးေျပာငးလကရသည လ႔အဖြ႕အစညးမားအတြက ေနာကထပလအပသည။ ထ႔အျပင

ပးေပါငးပါဝငမႈအားျမႇငတငရနႏင လနညးစအပစမားႏင အမးသမးမား အပါအဝင

အပစအားလး ပါဝငႏငေစရနအတြကလညး အဖြ႕အစညးဆငရာအေျဖမား ရသငသည။

အရငးအျမစအေျချပေသာျပျပငေျပာငးလမႈမားအား လအပျခငးသည မေဘာင

အေနႏင လမႈေရးတနးတညမမႈအား ရရရနအတြက ႏငငေရးႏငတရားေရးမတမႈတ႔ျဖင

ျဖညဆညးေပးရမညဟေသာ အယအဆအေပၚမတည၍ ထြကေပၚလာျခငးျဖစသည။

လမႈေရးႏင စးပြားေရးမမတမႈမားရေနျခငးသည ျပညသအမားစအေနႏင တငးျပည၏

အမားျပညသေရးရာကစၥမားတြင ပါဝငႏငမႈအေပၚ အဟန႔အတားမားျဖစေစသည။ စးပြားေရး

ႏင လမႈေရးပငးအခြငအေရးမားအား ျဖညစြမးေပးမႈအေပၚအာရစးစကျခငးသည အစးရ

မား၏ ဘ႑ာေရးအငအားအေပၚ ၾကးေလးေသာဝနထတဝနပးျဖစေစသညဟ၍ ေဝဖနမႈ

မားရေသာလညး ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားအား ကာကြယေပးျခငးကျမႇငတင

ေပးသညအစအစဥမားသညလညး ၎ကသ႔ေသာဝနထတဝနပး ျဖစေစသည။ ထ႔ေၾကာင

ဒမကေရစ၏ အရညအေသြးအားျမႇငတငေရးတြင ႏငင၏ဘ႑ာေရးအငအားက တးတက

ေအာငျပလပျခငးသညလညးပါဝငၿပး ဒမကေရစလပငနးစဥမားႏင အဖြ႔အစညးမားသည

လေနမႈအဆငအတနးမားႏင လအားလး၏ဘဝမားအား ျမႇငတငေပးသညနညးလမးမား

ျဖင တငးျပည၏၀ငေငြက ပမေကာငးမြနစြာခြေဝႏငမႈအတြက ပါဝငျဖညဆညးသြားရန

လအပသည။

ေနာကဆးတြင ဒမကေရစအားအေထာကအကျပသည ပမကယျပန႔ေသာ ႏငငေရး

ယဥေကးမႈတစခအား ျမႇငတငၿပးေဖာထတသည ျပျပငေျပာငးလမႈမးအား ေရရညအေန

အထားျဖငလအပမညျဖစသည။ ေဘာစနးယားႏင လတဗးယား အကျဖတမႈအေတြ႔အၾက

International IDEA

27

မားက ျပသသညမာ ဒမကေရစရခါစႏင ျပနလညသကဝငလာေသာ ႏငငမားအေနႏင

ထကစၥရပႏငပတသကၿပး ပမခကခသညစနေခၚမႈမား ရငဆငၾကရသည။ ဘဂၤလားေဒရ

ႏငငေတြ႕ႀကရသညမာ ႏငငေရးနယပယအတြငးသ႔ ျပညသအမားစ၏ ေထာကခမႈျဖင

စစတပကဆကလက၍ ဝငေရာကစြကဖကေနျခငးျဖစၿပး ၎ကျပသသညမာ ဒမကေရစ

ႏငဒမကေရစ၏မမား ဆကႏြယပတသကမႈ နညးပါးျခငးပငျဖစသည။ အမနတကယပင

ေတာငအာရအကျဖတမႈကေတြ႕ရသညမာ ဒမကေရစအား အတညျပျခငးသည အာဏာရင

အစားထးမႈေပာကျပယျခငးဆသ႔ ဥးတညျခငးမရေသာေၾကာင ဒမကေရစအေပၚ ေထာက

ခမႈသညလညး အားနညးလကရသည။ နယသာလနႏငငသည ႏငငသားမားႏငေဆြးေႏြး

ျခငးဖရမ (Burgerforum) ႏင ႏငငလးဆငရာညလာခ (Nationale Conventie) တ႔မ

ရလဒမားႏငအတ ဒမကေရစအား အျပညအဝအာမခရန၊ ပမခငမာေစရနႏင လအပသည

အခါျပနလညပေဖာတညေဆာကရန အျပနအလနဆကစပမႈရေသာ လပေဆာငခက

မားက နယသာလနႏငငက ႀကးပမးပေဖာခသည။ ၾသစေၾတးလႏငငတြင အကျဖတမႈ

ရလဒမားသည တကသလေကာငးသားမားတြင သငရးတစစတတစပငး ျဖစလာခၿပး

ၾသစေၾတးလႏငင၏ ႏငငေရးအားသငယသညအခါတြင ေကာငးသားမားသည ကၽြႏပ

တ႔၏ ၾသစေၾတးလႏငငရ ႏငငေရးအေလအထမားအေပၚအကျဖတမႈမားအား သငယၾက

သည။

ထကသ႔ေသာ အဖြ႔အစညးအေျချပမႈ၊ အရငးအျမစအေျချပမႈႏင ယဥေကးမႈဆင

ရာျပျပငေျပာငးလမႈမားသည ပမကယျပန႔ၿပး နက႐ႈငးကာ ေကာငးမြနသညဒမကေရစ

ျပညဝေသာ အနာဂတထေထာငရနအတြက အာ႐စကမႈ၊ အခနႏင ကယျပန႔စြာပါဝင

ေဆာငရြကမႈမးစတ႔အားေတာငးဆသည။ အကျဖတမေဘာငက ရငးလငးေအာငျပလပ

သညမာ ဒမကေရစအကျဖတမႈမားသည ကယျပန႔မႈရကာ ဘကေပါငးစရမညျဖစျပး

အနာဂတသ႔ ႐ႈျမငႏငရမညျဖစသည။ ထ႔အျပင ဒမကေရစပငး ေအာငျမငမႈမားက အသး

ျပမညပစမားသည ဒမကေရစရငသနရာ အေနအထားအေျခအေနအေပၚ အေျချပရ

မညျဖစၿပး ဒမကေရစေအာငျမငေရးတြင အကျဖတခမည တငးျပညရ ႏငငသားမား

အားလး၏ပပးမႈက လအပသည။ ဒမကေရစေဘာငအတြငး အပခပခရသည လအမား၏

လအပခကမားက ထငဟပေစသည ဒမကေရစအဖြ႔စညးမား၊ ဒမကေရစလ႔ေဘာငမားႏင

ဒမကေရစဓေလမားကတညေဆာကရန လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးမ အလႊာအသးသးႏင

အေရးပါေသာ ႏငငတကာလႈပရားသမားက ဒမကေရစအရညအေသြး အကျဖတေရးမ

တကတြနးထားသည။


28

ဤအကဥးခပသည ဒမကေရစအကျဖတမႈအတြက International IDEA ၏

မေဘာင၏ရညရြယခက၊ ေနာကခအယအဆ၊ နညးစနစႏင အဓကအဂၤါရပမားအား

အတခး၍ပေဖာေပးသည။ ထ႔အျပင ၎သည မတညေသာႏငငမးစ၏အေနအထားမား

အႏ႔တြင မေဘာငအားအသးျပျခငးမရရေသာ အေတြ႔အၾကမားအေပၚ တတတသည

ေရာငျပနဟပမႈ အားလညး ျဖညဆညးေပးသည။ မေဘာငသည ဒမကေရစ၏အေျခခမမား၊

ၾကားဝငေဆာငရြကမႈ၏တနဖးမားႏင ဒမကေရစ၏အလးစအရညအေသြးအား ဆနးစစၿပး

ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈအတြက အဓကေနရာမားအား ေဖာထတေပးျခငးတ႔အၾကား

ရငးလငးသညအခတအဆကမား ျပလပေပးသည။ နညးစနစသည အကျဖတမႈျဖစစဥႏင

ပမကယျပန႔သည ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈအစအစဥတ႔အေပၚ ပငဆငမႈေဖာထတ

သညနညးလမးမားျဖင တငးျပညအေျချပအကျဖတအဖြ႕မားအသးျပျခငးႏင ပမကယ

ျပန႔သည ပးေပါငးပါဝငမႈပစမားအား ျမႇငတငျခငးတ႔အေပၚ အေျခခထားသည။ ပမျပညစ

သည လမးၫႊနမႈသည မေဘာငအား ပမအေသးစတကစြာျဖငေဖာျပၿပး - ေဒတာဇာစျမစ

မား၊ စႏႈနးမားႏင ေကာငးမြနေသာလပထးမား၊ အကျဖတမႈေဆာငရြကသည ျဖစစဥ၊

ႏငငအမားအျပားတြင အကျဖတမႈမားအားလပေဆာငခဖးေသာ အဖြ႔မား၏အေတြ႔အၾက

ႏင ကာလရညဒမကေရစျပျပငေျပာငးလမႈရရရနအတြက အကျဖတမႈတစခမရရေသာ

သငခနးစာမားအား မညကသ႔အသးျပႏငသနညး စသညအေသးစတအခကလကမား ပမ

ပါဝငသည။

၁ In The History of Government [အစးရသမငးေၾကာငး] (Oxford and New York: Oxford University

Press, 1997), Samuel Finer သည အတတမယေန႔ေခတထရခေသာ အစးရအမးအစားမားအားလးက

ႏႈငးယဥခၿပး ‘forum-polity’ [လထေဆြးေႏြးပြျဖငသြားေသာအပခပေရး] သည ကမာၻေပၚတြင အရားဆး

ျဖစကာ ေနာကဆးေပၚလညးျဖစသညဟ ဆသည။

၂ Diamond, Larry ၏ Developing Democracy: Toward Consolidation [ဒမကေရစအား ပးေထာငျခငးက

ၾကညပါ စညးလးျခငးဆသ႔] (Baltimore, Md: Johns Hopkins University Press, 1999); Przeworski,

A., Alvarez, M. E., Cheibub, J. A. and Limongi, F., Democracy and Development: Political

Institutions and Well-Being in the World [ဒမကေရစႏင တးတကမႈ - ကမာၻေပၚရ ႏငငေရးအဖြ႔အစညး

မားႏင ေျပလညေရး] 1950–1990 (Cambridge: Cambridge University Press, 2000); Boix, C.,

Democracy and Redistribution [ဒမကေရစႏင ျပနလညျဖန႔ေ၀ျဖငး] (Cambridge: Cambridge

University Press, 2003); and Doorenspleet, R., Democratic Transitions: Exploring the Structural

International IDEA

29

Sources of the Fourth Wave [ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရး စတတလႈငးလး၏ဖြ႔စညးပပငး အရငး

အျမစမားအား စးစမးေလလာေရး] (Boulder, Colo: Lynne Rienner, 2005).

၃ ဥပမာအားျဖင, the UK Department for International Development (DFID) [ႏငငတကာ ဖြ႔ၿဖးေရး

ဆငရာၿဗတသဌာန] ကၾကညပါ။ 2006 White Paper Eliminating Poverty: Making Governance Work

for the Poor [အစးရအစရငခစာ ဆငးရမြေတမႈတကဖကေရး - ဆငးရမြေတသမားအတြက အပခပမႈ

အလပက ေအာငျမငေအာငလပေပးျခငး], Cm 6876 (London: The Stationery Office, 2006).

၄ ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရးႏငငတကာအဖြ႔အစညး(International IDEA), Ten

Years of Supporting Democracy Worldwide [၁၀ႏစတာကာလ ကမာၻတ၀မးဒမကေရစအေရးကညပပး

ျခငး] (Stockholm: International IDEA, 2005), p. 12.4

၅ ေနာကဆကတြ (က) Assessing the Quality of Democracy: Practical Guide reviews the other main

ways of measuring democracy [ဒမကေရစအရညေသြးအား အကျဖတျခငး လကေတြ႔ကေသာ လမးၫႊန

မ ဒမကေရစအားတငးတာရန အျခားေသာနညးလမးမားက သးသပျခငး]

၆ ယငးလစဟာခကမားတြငပါဝငသညမားမာ (က) ေလနဓားထစ႐ႈျမငျခငးေၾကာငျဖစေသာ အယအဆပငး

ျပနာမား ဒမကေရစကေသာ အဖြ႔စညးပငးဆငရာအတငးအတာမားအေပၚ ကဥးေျမာငးစြာ အာ႐စက

ျခငး၊ (ခ) ကတသတမတေပးျခငး၊ အကးအကားမား ေရြးခယအသးျပျခငး၊ ႏငငလးအတငး အတာအရ

စေပါငးေဆာငရြကျခငး၊ တငးတာမႈစနစမား ခငလမႈရျခငးႏင စတခရျခငးစသညတ႔ႏင စပလဥးသည

ပြငလငးျမငသာမႈနညးေသာ နညးစနစပငးျပနာမား၊ (ဂ) ျပငပမဆးျဖတမႈမားက ပဓာနထားလြနးျခငး၊

တငးတာအကျဖတမႈျဖစစဥတြင ေဒသတြငးမ အျပညအဝလပပငခြငမရရျခငးႏင ႏငငတစႏငင၏စြမးေဆာင

ရညအား အျခားတငးျပညမားႏင ႏႈငးယဥတငးတာျခငးအားျပလပရန အလားအလာမရျခငး စသညတ႔ႏင

စပလဥးသည ႏငငေရးျပနာမားျဖစပါသည။

၇ ဒမကေရစဂာနယ [Journal of Democracy] ၏ စာစဥႏစခတြင ဒမကေရစအား အဆငလက ေဖာေဆာင

ေရးႏငပတသကသည ျငငးခနေဆြးေႏြးမႈ၏ ႐ႈေထာငမားစြာပါဝငပါသည။ (အတြ - ၁၈၊ ၂၀၀၇ ႏစထတ

စာစဥ-၁ ႏင ၃) ကၾကညပါ။


30

31

၁။ ႏငငသားျဖစျခငး၊ ဥပေဒႏငအခြငအေရးမား

၁.၁။ ႏငငႏင ႏငငသားျဖစျခငး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ခြျခားဆကဆမႈမရဘ တညသည ႏငငသားျဖစျခငးႏင

ပတသက၍ အမားျပညသလထတြင ရရထားေသာ သေဘာတညခကရပါသလား။

၁.၁.၁။ ႏငငသားျဖစခြငႏင ႏငငေရးမာ ျပညေထာငစပငနကအတြငး ေနထငသမားအားလး

အတြက မညမအကးဝငသနညး။

၁.၁.၂။ ယဥေကးမႈဓေလကြျပားမႈမားက မညမအထလကခေပးထားသလႏင လနညးစႏင အား

နညးေသာလမႈ အပစမားက မညမေကာငးစြာအကာကြယေပးထားသနညး။

၁.၁.၃။ ျပညေထာငစနယနမတမားႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပဌာနးခကမားအေပၚ

အမားဆႏၵ သေဘာတညမႈ မညမရသနညး။

၁.၁.၄။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာႏင ႏငငေရးဆငရာအစအစဥမားသည အဓကလမႈေရးရာ

အပစကြျခငးမားက မညမေျပလညမႈရေစခသနညး သ႔မဟတ ျပနလညသငျမတေစခ

သနညး။

၁.၁.၅။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအား ျပငဆငေရးလပငနးစဥမားသည မညမဘကလကမႈမရဘ ပါဝင

ႏငမႈရသနညး။

၁.၁.၆။ ဒကၡသညမားႏင ႏငငေရးခလႈသမားအား အစးရမဆကဆရာတြင ၄ငး၏ႏငငတကာ

ကတကဝတမားက မညမေလးစားမႈရသနညးႏင ၎၏လဝငမႈၾကးၾကပေရးမဝါဒသည

တဖကသတ ခြျခားဆကဆျခငးမ မညမကငးလြတပါသနညး။

၁.၂။ တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတေရး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ႏငငႏင လ႔အဖြ႔အစညးမားသည ဥပေဒေအာကတြင အစဥ

မျပတရပါသလား။

၁.၂.၁။ ျပညေထာငစပငနကအတြငး တရားဥပေဒစးမးမႈမာ မညသညအတငးအတာအထ ပ႕ႏ႔

သကေရာကသနညး။


32

၁.၂.၂။ အစးရအရာရမားအားလးသည တရားဥပေဒစးမးမႈေအာကတြင မညမအတငးအတာအထ

ရသနညးႏင ၄ငးတ႔၏လပငနးမားေဆာငရြကရာတြင ပြငလငးျမငသာမႈရရမညဆသည

စညးမဥးမားအား မညမလကနာပါသနညး။

၁.၂.၃။ တရား႐းမားႏငတရားေရးရာတ႔သည အပခပေရးအဖြ႕ႏငမညမကငးလြတမႈရသနညးႏင

ဝငေရာကစြကဖကမႈမးစတ႔မ မညမကငးကငးရငးရငး ေဆာငရြကခြငရပါသနညး။

၁.၂.၄။ တရားမတမႈ၊ မတေသာတရားစရငေရးႏင မမနမကနစမေရးတ႔အားျပျပငေပးမႈ စသည

တ႔အား ႏငငသားမားမ ရရရနႀကးပမးရာတြင မညမတနးတညမမႈရၿပး မညမလျခမႈရပါ

သနညး။

၁.၂.၅။ ရာဇဝတမႈပငး တရားစရငေရးႏင အျပစေပးနညးစနစမား လညပတေဆာငရြကရာတြင

ဘကမလကဘ မတစြာဆကဆမႈ မညမရပါသနညး။

၁.၂.၆။ မတ၍ထေရာကမႈရေသာ တရားစရငေရးအားေဆာငရြကရန တရားေရးစနစအား လ

အမား မညမယၾကညမႈရပါသနညး။

၁.၃။ ႏငငသားအခြငအေရးမားႏင ႏငငေရးဆငရာအခြငအေရး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ႏငငသားအခြငအေရးမားႏင ႏငငေရးဆငရာအခြငအေရး

မားသည လအားလးအတြက ညညမမျဖစပါရ႕လား။

၁.၃.၁။ ျပညသအားလးသည ကယကာယပငးထပါးေစာကားခရျခငးႏင ယငးကသ႔ျပမႈခရျခငးက

ေၾကာကလန႔ေနရျခငးမ မညမကငးလြတမႈရၾကပါသနညး။

၁.၃.၂။ လြပလပစြာလႈပရားခြင၊ ေျပာေရးဆခြင၊ ဖြ႔စညးခြငႏင စ႐းခြငတ႔အား ကာကြယေပးထား

ရာတြင မညမ ထေရာကမႈရၿပး မညသ႔မတမႈရပါသနညး။

၁.၃.၃။ ျပညသအားလးမ ၎တ႔၏ယၾကညကးကြယေသာ ဘာသာေရး၊ ဘာသာစကားႏင

ထးတမးဓေလမားကကငသးရန လြတလပခြငက မညမေပးထားပါသနညး။

၁.၃.၄။ လ႔အခြငအေရး ႀကးပမးၾကသမားႏငအဖြ႔မားသည တကခကေႏာကယကခရျခငးႏငၿခမး

ေျခာကခရျခငးတ႕မ မညမကငးလြတမႈရပါသနညး။

၁.၄။ စးပြားေရးႏင လမႈေရးဆငရာအခြငအေရးမား

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - စးပြားေရးႏင လမႈေရးဆငရာ အခြငအေရးမားအား လတငး

အတြက ညမစြာရရခြငရပါသလား။

၁.၄.၁။ လတငးသည အလပခြငပငး သ႔မဟတ လမႈဖလေရးပငးတြင ခြျခားဆကဆမႈမရဘ

မညသညအတငးအတာထ လကလမးမႏငပါသနညး။

၁.၄.၂။ လေလာကေသာအစားစာ၊ ေနထငရာႏင သန႔ရငးေသာေရတ႔အပါအဝင အေျခခဘဝ

လအပခကမားအား မညမထထေရာကေရာက အာမခေပးႏငပါသနညး။

၁.၄.၃။ လတငးလတငး၏ကနးမာေရးအား အစစအရာရာကာကြယေစာငေရာကေပးမႈမာ မညသည

အတငးအတာရသနညး။

International IDEA

33

၁.၄.၄။ ႏငငသားမား၏အခြငအေရးမား၊ တာဝနဝတရားမားပါဝငသည ပညာသငယခြငသည

မညသညအတငးအတာအထ ပါဝငႏငမႈရပါသနညး။

၁.၄.၅။ အလပသမားသမဂၢမားႏင အျခားအလပႏငဆကႏြယေသာအဖြ႔စညးမား ဖြ႔စညးခြငႏင

၎အဖြ႔အစညးမားမ အဖြ႔ဝငမား၏ အကးကကယစားျပေရးတြင မညမလြတလပမႈရပါ

သနညး။

၁.၄.၆။ အဖြ႔အစညးမားျဖငအပခပမႈတြင စညးမဥးဥပေဒမားသည မညမအထ ကယျပန႔ႏ႔စပမႈ

ရၿပး ယငး အစးရအဖြ႔စညးမားအား လထအကးစးပြားအတြက မညမထနးခပမႈရပါသနညး။

၂။ တာဝနခယတတျပး ကယစားျပေဆာငရြကေပးတတေသာအစးရ

၂.၁။ လြတလပ၍မတေသာေရြးေကာကပြမား

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ေရြးေကာကပြမားသည လထအားအစးရႏင ၎တ႔၏ မဝါဒ

မားအေပၚ ခပကငထနးခပခြင ရေစပါသလား။

၂.၁.၁။ လထမပါဝငသညအၿပငအဆငရေသာေရြးေကာကပြမားျဖင အစးရအဖြ႔ႏငဥပေဒျပဌာနတ႔

ရ ဝနထမးခန႔အပမႈမားအေပၚ မညမဆးျဖတပငခြငရၿပး ေရြးေကာကပြမားသည အပခပ

ေရးအဖြ႔မား သ႔မဟတ ဝနထမးမားအေျပာငးအလက အႀကမေရမညမျဖစေစပါသနညး။

၂.၁.၂။ ႏငငသားတငးသည မတပတငေရးႏင မေပးေရးလပငနးစဥမားတြင မညမပါဝငႏငမႈႏင

ႏငငသားတငးလကလမးမႏငမႈရၿပး ၎တ႔သည အစးရႏင ပါတထနးခပမႈေအာကမ

မညမလြတလပ၍ ၿခမးေျခာကခရမႈႏငအလြသးစားျပခရမႈတ႔မလညး မညမကငးလြတ

ပါသနညး။

၂.၁.၃။ ေရြးေကာကပြဝငၿပငသမားႏင ပါတမားအတြက လပထးမားသည မညမမတမႈရၿပး

မဒယာႏငထေတြ႔ခြင၊ မေပးသမားႏငဆကသြယခြငပငးတ႔တြင မညမမတမႈရပါသနညး။

၂.၁.၄။ ေရြးေကာကပြႏငပါတစနစမားမ မေပးသမားအတြကစစဥေပးထားေသာ ေရြးခယပငခြင

အတငးအတာမာ မညမထေရာကမႈရျပး ၎တ႔၏မအေရအတြကမားက မညသ႔မတစြာ

ေရတြက၍ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔ဖြ႔စညးျခငးႏင အပခပေရးအဖြ႔တ႔အားေရြးခယမႈမာ ျပညသတ႔

ျပလပခေသာ ေရြးခယမႈမားႏင မညမနးစပ၊ ကယစားျပထငဟပေစပါသနညး။

၂.၁.၅။ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔သည မေပးခြငရသမားအၾကားရ (လ႔အဖြ႕အစညးအတြငးရ) လမႈေရး

အလႊာ/ အပစမားက မညမကယစားျပထငဟပမႈရပါသနညး။

၂.၁.၆။ မဆႏၵနယမမေပးႏငသညပဂၢလမားထမ အခးမညမမေပးျပး တငးျပညအတြငးႏငျပငပရ

ႏငငေရးအငအားစမားမ ေရြးေကာကပြရလာဒမားအေပၚ မညမလကခမႈရပါသနညး။


34

၂.၂ ႏငငေရးပါတမား၏ဒမကေရစဆငရာအခနးက႑မား

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ပါတစစနစသည ဒမကေရစအလပျဖစေရးအား ပပးမႈရပါ

သလား။

၂.၂.၁။ ပါတဖြ႔စညးျခငး၊ အဖြ႔ဝငမားအားခန႔အပျခငး၊ လထႏငဆကဆျခငးႏင စညး႐းေရးမား

ဆငးျခငးတ႔အား မညမလြတလပစြာလပကငႏငပါသနညး။

၂.၂.၂။ ပါတစစနစသည အစးရဖြ႔စညးျခငးႏင အစးရအျဖစ ဆကလကရပတညေဆာငရြကသြား

ႏငေရးတြင မညမထေရာကမႈရပါသနညး။

၂.၂.၃။ ပါတအဖြ႕ဝငစနစမားသည မညမထေရာကမႈရျပး အဖြ႔ဝငမားမပါတမဝါဒႏင ကယစား

လယေလာငးေရြးခယမႈတ႔တြင မညမလႊမးမးခပကငခြင ရပါသနညး။

၂.၂.၄။ ပါတ၏ဘ႑ာေရးစမမႈစနစသည ပါတအေရးထက အျခားအကးအျမတမားအေပၚ ပမ

စတအားထကသနေနသညအေနထားက မေရာကရေအာင မညမတားဆးမႈရပါသနညး။

၂.၂.၅။ ပါတမားသည မညသညအတငးအတာအထ လမးေရး၊ ဘာသာေရးႏင ဘာသာစကား

ကြျပားမႈမားက ေကာလႊားႏငပါသနညး။

၂.၃။ ထေရာကမႈရၿပး တ႔ျပနေဆာငရြကေပးေသာအစးရ

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - အစးရသည လထအားဝနေဆာငမႈေပးျခငးႏင လထ၏

ေတာငးဆခကမားအေပၚ တ႔ျပနေဆာငရြကေပးမႈတ႔သည မညမထေရာကမႈ ရပါသနညး။

၂.၃.၁။ ေရြးခယတငေျမႇာကထားေသာအစးရသည ျပညသလထ၏ဘဝမားအတြက အေရးပါ

ေသာကစၥရပမားအေပၚ မညမထနးခပကြပကေပးႏငမႈရၿပး ယငးသ႔ေဆာငရြကေပးရန

အစးရအဖြ႔သည မညမေကာငး စြာသတငေပးပ႔ျခငး၊ စနစတကစမဖြ႔စညးျခငးႏင အရငး

အျမစမားေဝခြသးစြျခငးတ႔ လပေဆာငႏငမညနညး။

၂.၃.၂။ ေရြးခယတငေျမႇာကထားေသာ အစးရေခါငးေဆာငမားႏင ၎တ႔၏ဝနႀကးမားမ စမအပ

ခပေရးဆငရာဝနထမးမားႏင အျခားစမခန႔ခြေရးဌာနမားအေပၚ ထားရေသာထနးခပ

ကငတြယမႈသည မညမထေရာကမႈရၿပး စစေဆးအကခတမႈျပလပရန မညမပြငလငးမႈရပါ

သနညး။

၂.၃.၃။ အစးရမႈဝါဒမားႏငဥပေဒျပေရးတ႔တြင လထ၏အၾကျပခကရယမႈဆငရာ လပထးမား

သည မညမပြငလငးမႈရၿပး မညမစနစကပါသနညး။ အစးရေရးရာမားက သရခြငတြင

မညမတနးတညမမႈ ရပါသနညး။

၂.၃.၄။ လထဝနေဆာငမႈမားသည ယငးဝနေဆာငမႈမားကလအပေသာသမားအတြက မညမ

လကလမးမႏငၿပး စတခယၾကညရမႈရပါသနညး။ ယငးဝနေဆာငမႈမားႏငစပလဥးၿပး

လထ၏အၾကျပခကကရယရာတြင မညမစနစကမႈရပါသနညး။

၂.၃.၅။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (သ႔မဟတ) အျခားဥပေဒမားအရ ႏငငသားမားမ အစးရေရးရာ

အခကလကမားက လကလမးမပငခြငသညမညမကယျပန႔မႈရၿပး ထေရာကမႈရပါသနညး။

International IDEA

35

၂.၃.၆။ လထမရငဆငေနရေသာ အဓကျပနာမားက အစးရမေျဖရငးေပးႏငစြမးအေပၚႏင

အစးရအား လထကယတငမ လႊမးမးႏငစြမးအေပၚတြငလညး လထမမညမယၾကညမႈရပါ

သနညး။

၂.၄။ လႊတေတာ၏ ဒမကေရစေရးရာပငးထေရာကမႈ

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔သည ဒမကေရစ

ျဖစစဥအေပၚ အကးသကေရာကမႈ ရပါသလား။

၂.၄.၁။ လႊတေတာႏငဥပေဒျပဌာနးေရးအဖြ႔တ႔သည မညမလြတလြတလပလပေဆာငရြကႏငမႈရ

ၿပး အဖြ႔ဝငမားမ ၄ငးတ႔၏ထငျမငခကမားက မညမလြတလပစြာထတေဖာႏငပါသနညး။

၂.၄.၂။ ဥပေဒမားကအစျပရန၊ စစစရနႏငေျပာငးလျပငဆငမႈတ႔ျပလပရန လႊတေတာ သ႔မဟတ

ဥပေဒျပေရးအဖြ႔၏ အာဏာႏငလပပငခြငသည မညမကယျပန႔မႈရၿပး ထေရာကမႈရပါ

သနညး။

၂.၄.၃။ အပခပေရးအဖြ႔အား ႀကးၾကပရနႏငတာဝနယမႈရေစရန လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒ

ျပေရးအဖြ႔၏ အာဏာႏငလပပငခြငမာ မညမကယျပန႔မႈရၿပး ထေရာကမႈရပါသနညး။

၂.၄.၄။ အခြနေကာကချခငးႏင လထအတြကအသးစရတတ႔အားခြငျပေပးျခငးႏင ႀကးၾကပျခငး

တ႔ျပလပသညလပငနးစဥမားသည မညမေစစပေသခာမႈရသနညး။

၂.၄.၅။ ပါတမားႏငအသငးအဖြ႔မားအားလးမ လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔အတြငး

မညမလြတလပစြာဖြ႔စညးႏငၿပး လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔၏လပေဆာငခက

က အကးျပေပးႏငပါသနညး။

၂.၄.၆။ လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔မ ၎၏လပေဆာငခကအတငးအတာမားႏငစပ

လဥးၿပး လထႏငေဆြးေႏြးတငပငမႈျပလပရန လပငနးစဥမားမာ မညမကယျပန႔မႈရပါ

သနညး။

၂.၄.၇။ ေရြးခယတငေျမႇာကထားေသာကယစားလယမားမာ ၎တ႔မဆႏၵနယအတြငး ေနထငသ

မားႏင မညမထေတြ႔ခြငရပါသနညး။

၂.၄.၈။ လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔သည လထဆငရာအေၾကာငးရပမားႏငစပလဥး

ၿပး ေဆြးေႏြးပြမားႏင ျငငးခနပြမားႏငဖရမမားက မညမေကာငးစြာကငးပေပးႏငပါသနညး။

၂.၅။ စစတပႏငရတပဖြ႔အား အရပဖကမထနးခပထားျခငး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - စစတပႏငရတပဖြ႔မားသည အရပသားမား၏ ထနးခပမႈ

ေအာကတြင ရပါသလား။

၂.၅.၁။ အရပသားမားမ လကနကကငတပဖြ႔မားအေပၚထနးခပမႈ မညမထထေရာကေရာကရၿပး

ႏငငေရးသည စစတပ၏ဝငေရာကစြကဖကမႈမ မညမကငးလြတပါသနညး။

၂.၅.၂။ ရတပဖြ႔ႏင လျခေရးဝနေဆာငမႈမားသည ျပညသမားအတြက မညမတာဝနယမႈ ရပါ

သနညး။


36

၂.၅.၃။ စစတပ၊ ရတပဖြ႔ႏင လျခေရးဝနေဆာငမႈဌာနမား ဖြ႔စညးျခငးသည လ႔အဖြ႕အစညးတစရပ

လး၏ဖြ႔စညးပက အခးအစားအရ မညမကယစားျပထငဟပေစပါသနညး။

၂.၅.၄။ ႏငငတစႏငငသည လကနကကငတပဖြ႔မား၊ ကယပငစစတပမား၊ စစေခါငးေဆာငမားႏင

လကနကကငရာဇဝတဂဏးမား၏ ဝငေရာကခပကငလညပတမႈမ မညမကငးရငးပါ

သနညး။

၂.၆။ လထေရးရာေဆာငရြကမႈမားတြင ႐းေျဖာငမႈ

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - လထအတြငးတြင အျပအမေနထငမႈဆငရာ ကင႔ဝတသည

စတခရမႈရပါသလား။

၂.၆.၁။ လထေရးရာဝနေဆာငမႈဌာနမားသည ဌာနဝနထမးမား၏ကယပငစးပြားေရးႏင မသားစ

အကးစးပြားတ႔မ မညမကငးလြတမႈရပါသနညး။

၂.၆.၂။ ဌာနဝနထမးမားႏငလထအား လာဘေပးလာဘယမႈမတားဆးရန အစအစဥမားသည

မညမ ထေရာကမႈရသနညး။

၂.၆.၃။ ေရြးေကာကပြမဆြယမႈမားက ရနပေငြေထာကပမႈဆငရာဥပေဒမားႏင လပထးမားသည

ဝငေရာကအေရြးခယခသမားႏင ေရြးခယတငေျမာကခရေသာ ကယစားလယမားမ လ

တစဥးတစေယာက၊ အဖြ႔အစညးတစရပ၊ အပစတစစအကးအတြက ႐ႈေမာေဆာငရြက

ျခငးမျဖစရေအာင တားဆးရာတြင မညမထေရာကမႈရပါသနညး။

၂.၆.၄။ အငအားႀကးေကာပေရးရငးမားႏင လပငနးရငမား၏ အစးရဌာနမားဆငရာ မဝါဒမား

အေပၚ လႊမးမးမႈမား ရ၊ မရ စစေဆးေစာငၾကညရာတြင မညမထေရာကမႈရၿပး အစးရဌာန

ဆငရာမဝါမားမာ အကငပကခစားမႈမ မညမကငးရငးၿပး ျပညပစြကဖကမႈမလညး မညမ

ကငးရငးပါသနညး။

၂.၆.၅။ ျပညသမားသည အစးရဝနထမးမားႏင လထဝနေဆာငမႈမား အကငပကခစားမႈ

ကငးရငးသညဟ မညမယၾကညမႈထားရပါသနညး။

၃။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင ျပညသလထမပါဝငပတသကျခငး

၃.၁ လ႔အဖြ႔စညးထမသတငးမဒယာမား

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - သတငးမဒယာမားသည ဒမကေရစတနဖး စႏႈနးမား

ဆကလကရငသနေနေစမညပစျဖင လညပတလပေဆာငေနၾကပါသလား။

၃.၁.၁။ သတငးမဒယာမားသည အစးရ၏စြကဖကမႈမ မညမကငးရငးၿပး လအမားစမပငဆငကာ

ျပညပအစးရမား သ႔မဟတ အျခားႏငငတကာကမၸဏမား၏လကေဝချဖစမႈမ မညမကငး

လြတပါသနညး။

၃.၁.၂။ သတငးမဒယာမားသည ႐ႈေထာငအေတြးအျမငအမးမးက မညမကယစားျပမႈရၿပး

လထမ အလႊာအသးသးထသ႔ေရာကရထေတြ႔ႏငမႈမာ မညမထေရာကမႈရပါသနညး။

International IDEA

37

၃.၁.၃။ သတငးမဒယာမားႏင အျခားလြတလပေသာသးျခားအဖြ႔စညးမားသည အစးရႏငအငအား

ႀကးအဖြ႔ စညးမားအား စစမးေထာကလမးျခငးတြင မညမထေရာကမႈရပါသနညး။

၃.၁.၄။ စာနယဇငးသမားမားသည တားဆးပတပငေသာဥပေဒမား၊ ဟန႔တားေႏာကယကမႈမားႏင

ၿခမးေျခာကမႈတ႔မ မညမကငးလြတမႈရပါသနညး။

၃.၁.၅။ အစးရမဟတေသာျပညသမားသည သတငးမဒယာမား၏ ကးေကာစြကဖကမႈႏငေႏာက

ယကမႈတ႔မ မညမကငးလြတပါသနညး။

၃.၂။ ႏငငေရးတြင ပါဝငေဆာငရြကျခငး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - လထေရးရာေဆာငရြကခကမားတြင ျပညသမားမ အျပည

အဝပါဝငမႈ ရပါသလား။

၃.၂.၁။ အကးအျမတမယေသာအဖြ႔အစညးမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ လမႈေရးလႈပရားမႈ

မား စသညတ႔၏ အတငးအတာသည မညမကယျပန႔မႈရၿပး ယငးတ႔မအစးရစြကဖကမႈမ

မညမကငးရငးပါသနညး။

၃.၂.၂။ အကးအျမတအတြကမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင ကယထကယထ ရပတညေသာ

အဖြ႔စညးမားႏင အျခားအကးအျမတအတြကမဟတေသာ လႈပရားမႈမားတြင လထ၏

ပါဝငမႈမာ မညမကယျပန႔မႈရ ပါသနညး။

၃.၂.၃။ ႏငငေရးက႑မားႏင လထဝနေဆာငမႈပငးအစးရဌာနမားတြင အဆငတငး၌ အမးသမး

မားပါဝငမႈမာ မညမရပါသနညး။

၃.၂.၄။ လမအစအဖြ႔မားသည အစးရဌာနမားသ႔ မညမလြတလပစြာလကလမးမႏငၿပး ၎တ႔

သည ထဌာနမားတြင မညမမတစြာကယစားျပပါသနညး။

၃.၃။ ဗဟခပကငမႈကေလာခၿပး အာဏာကျဖန႔ကကျခငး

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ျပညသမားအတြက ဆးျဖတခကမားခမတရာတြင အသင

ေလာဆး မညသညအစးရအဆငမခမတမႈမား လပေဆာငေနပါသနညး။

၃.၃.၁။ ေဒသႏရအစးရအဖြ႔ခြမားအဆငအဆငသည ဗဟအစးရ၏လကေအာကမ မညမသးျခား

လြတလပစြာလပေဆာငခြငရၿပး ၎တ႔၏တာဝနမားကေဆာငရြကရန လအပသည

လပပငခြငႏင အရငးအျမစမားက ရရထားပါသနညး။

၃.၃.၂။ ယငးအစးရအလႊာအသးသးသည လြတလပၿပးတရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားမ

တစဆင လပပငခြငအပႏငးခရျခငးျဖစကာ လပငနးေဆာငရြကရာတြင ပြငလငးျမငသာမႈ၊

တာဝနယမႈႏင တ႔ျပနေဆာငရြကေပးမႈပငးဆငရာ စႏႈနးမားအား လကနာမႈမညမ ရပါ

သနညး။

၃.၃.၃။ အစးရအဖြ႔မေဒသဆငရာအဆငအလက သကဆငရာမတဖကမား၊ အဖြ႔စညးမား၊ ရပဝနး

မားႏငတြဖက၍ မဝါဒအားေဖာေဆာငေရးႏငအေကာငထညေဖာေရးအျပင ဝနေဆာငမႈ

မားေဆာငရြကေပးျခငးအပငးတ႔တြင မညမကယျပန႔မႈရပါသနညး။


38

၄။ ႏငငေတာနယနမတအလြန ဒမကေရစ

၄.၁။ တငးျပည၏ ဒမကေရစအေပၚ ျပငပမလႊမးမးမႈမား

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - ျပငပမလႊမးမးမႈမား၏အကးသကေရာကမႈသည တငးျပည၏

ဒမကေရစအား မားစြာေထာကပ႔မရပါသလား။

၄.၁.၁။ တငးျပညသည ၎၏ဒမကေရစျပေရးျဖစစဥအား သ႔မဟတ ႏငငလးဆငရာအကးအား

ထခကေစေသာ သ႔မဟတ အေျခယငေစေသာ ျပငပလႊမးမးမႈမားထမ မညမလြတကငးမႈ

ရပါသနညး။

၄.၁.၂။ အစးရမ မတညရသညႏစႏငငအဖြ႔စညးမား၊ ေဒသတြငးအဖြ႔စညးမားႏင ႏငငတကာ

အဖြ႔စညးမားအတြငး အစးရမရေနသညလႊမးမးမႈအတငးအတာသည မညမတနးတညမမႈ

ရပါသနညး။

၄.၁.၃။ ယငးအဖြ႔အစညးမားေဘာငအတြငး အစးရ၏ညႇႏႈငးေရးဆငရာ ရပတညခကမားႏင

ေနာကဆကတြႀကးပမးမႈမားသည ထေရာကေသာဥပေဒျပေရးဆငရာ ႀကးၾကပမႈႏင

လထမ ေဆြးေႏြးျငငးခနမႈမားအေပၚ မညသညအတငးအတာျဖင နာခမႈျပရသနညး။

၄.၂။ တငးျပည၏ ႏငငျခားရ ဒမကေရစအေပၚသကေရာကမႈ

အားလးျခငမေသာေမးခြနး - တငးျပည၏ႏငငျခားေရးရာမဝါဒမားသည ကမာၻလးဆငရာ

ဒမကေရစသေဘာခငမာေစေရးအတြက ပ႔႔ပးမႈျဖစပါသလား။

၄.၂.၁။ လအခြငအေရးႏင ႏငငတကာရဒမကေရစျပေရးတ႔အား အစးရ၏ပပးမႈႏင အကာကြယ

ေပးမႈတ႔သည မညမအစဥတစကရပါသနညး။

၄.၂.၂။ အစးရသည ကလသမဂၢႏငႏငငတကာမ ပးေပါငးေဆာငရြကေရးအဖြ႔စညးမားအား မညမ

ေဖးမမႈရၿပး ႏငငတကာတရားဥပေဒစးမးေရးက မညမေလးစားမႈရပါသနညး။

၄.၂.၃။ အစးရ၏ႏငငတကာဖြ႔ၿဖးတးတကေရးအေပၚအကးျပမႈသည မညမကယျပန႔ၿပး အစဥ

တစက ရပါသနညး။

၄.၂.၄။ အစးရ၏ႏငငတကာေရးရာမဝါဒသည လႊတေတာ၏ႀကးၾကပမႈႏင လထလႊမးမးမႈေအာက

တြင မညမကယျပန႔စြာ တညရေနပါသနညး။

39

ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International

IDEA) ဆသညမာ ကမၻာအႏ႔အျပားတြင ေရရညတညၿမေသာ ဒမကေရစ ထြနးကားလာ

ေစေရးအတြက ကညေပးရနရညရြယခကျဖင တညေထာငထားေသာ အစးရမားအၾကား

ပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည႔ အဖြ႔အစညးတစရပျဖစသည။ ရညမနးခကမားမာ ဒမကေရစ

စႏႈနးႏငညေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင လပငနးမားအားေကာငးေမာငးသန ျဖစလာေစရန၊

ပ၍ေရရညတညၿမေသာ၊ ထေရာကေသာ၊ တရား၀ငညညြတေသာ ဒမကေရစ ေပၚေပါက

လာေစရန ျဖစသည။

International IDEA သည ဒမကေရစတညေဆာကရနတညးဟေသာ ရညရြယခကျဖင

ေဆာငရြကေနသည တစခတညးေသာ အစးရမားအၾကား ပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔

အစညးျဖစသည။ IDEA ၏ ေမာမနးခကမာ ဒမကေရစေရး အေထာကအကျပရနအလ႔ငာ

ႏႈငးယဥေလ႔လာထားေသာ ဗဟသတမားႏင အေတြ႔အၾကမားက မေ၀ေပးသည ကမာၻ႔

အဆင အဓကဇာတေကာငတစခ ျဖစလာေရးျဖစသည။

International IDEA သည ယငး၏ အဓကကြမးကငမႈရေသာ အခနးက႑မားတြင

ႏႈငးယဥေလ႔လာထားသည ဗဟသတမားထတေ၀ပါသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ လပငနးစဥ

မား၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး၊ ႏငငေရးဆငရာမားတြင ပါ၀ငဆးျဖတႏငမႈ

ႏင ကယစားျပမႈ၊ ဒမကေရစႏငဖြ႔ၿဖးတးတကမႈစသည႔ အခနးက႑မားအျပင ဒမကေရစ

ႏငဆကႏြယသည ကား/မ ေရးရာ၊ အမးကြျပားစလငမႈ၊ ပဋပကၡႏင လျခေရး စသည

က႑မားတြင ႏႈငးယဥေလ႔လာခကမား ထတေ၀ပါသည။


40

ယငးဗဟသတပညာမားက ႏငငေတာအဆငသာမက ေဒသႏရအဆငမားရ ဒမကရကတစ

ျပျပငေျပာငးလမႈမား ေဖာေဆာငေနၾကသည ပဂၢလမားထသ႔ ပ႔ေဆာငေပးျခငးႏင ဒမ

ကရကတစ ေျပာငးလမႈျဖစေပၚေစသည႔ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား ေခာေမြ႔လြယကေစေရး

အတြကလညး ကညေဆာငရြကပါသည။

ယငးသ႔လပေဆာငရာတြင IDEA မ ေအာကပါတ႔က ရညရြယပါသည။

• ဒမကေရစစြမးရည၊ တရား၀ငညညြတမႈႏင ယၾကညမႈတ႔ တးျမင႔လာေစရန၊

• အားလးပါ၀ငႏငၿပးႏင တာ၀နခမႈရသည ကယစားျပမႈ မားျပားလာေစရန၊

• ထေရာကၿပး တရား၀ငညညြတသည ဒမကေရစေရး ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမား မားျပား

လာေစရန၊

International IDEA ၏ ကၽြမးကငနယပယမားမာ -

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးျဖစစဥမား - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား ေဖာ

ေဆာငေရး ျဖစစဥသည ၿငမးခမးေရးႏငဖြ႔ၿဖးေရးအတြက အေျခခအတျမစကခေပးႏငသလ

ပဋပကၡမားျဖစေစရနလညး မးေစၾကေပးသကသ႔ျဖစေနသည။ International IDEA အဖြ႔

သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကေရးအတြက သကဆငရာႏငငႏငသာဆငေသာ

အသပညာမားႏင မဝါဒအႀကျပခကေဖာေဆာငေပးၿပး ၎တ႔တြင ကား-မေရးရာႏင

ပဋပကၡကာကြယေရးအေျခအေနမားက ထညသြငးစဥးစားကာ နငငအတြကပဓာနကေသာ

ဥးစားေပးအရာမား တန႔ျပနေဆာငရြကေပးႏငပါသည။

• ေရြးေကာကပြဆငရာျဖစစဥမား - ေရြးေကာကပြမား၏ပစႏင စမခန႔ခြမႈသည ပမကယျပန႔

ေသာႏငငေရးစနစအေပၚ ပမသကေရာကမႈရပါသည။ International IDEA မ ေရြး

ေကာကပြစမမႈႏင ေရြးေကာကပြလြတလပမႈရေရးတ႔အေပၚ ေသခာမႈရေစရနႀကးပမးေပး

ၿပး ေရြးေကာကပြဆငရာစနစမားအား လကေလာညေထြမႈရေစရနႏင ေရြးေကာကပြ

ျဖစစဥတြင ျပညသ႔ယၾကညမႈအားတညေဆာကရန ေဆာငရြကေပးပါသည။

• ႏငငေရးပါတမား - ႏငငေရးပါတမားသည မေပးသျပညသမားႏငအစးရၾကား အေရးပါ

ေသာခတဆကမႈက ျဖစတညေစေသာလညး ကမၻာတစဝမးတြငျပလပခေသာ စစတမး

မားအရ ႏငငေရးပါတမားသည လထ၏ယၾကညမႈနညးျခငးက ရငဆငေနၾကရေၾကာငး

သရသည။ International IDEA မ ႏငငေရးပါတမား၏ လညပတမႈမား၊ ႏငငေရးပါတမား၏

လထရနပေငြ၊ ပါတမား၏စမခန႔ခြမႈ၊ ပါတမားႏင လထပတသကဆကႏြယမႈမားက ခြျခမး

စတျဖာသးသပခၿပးျဖစသည။

International IDEA

41

• ဒမကေရစႏင ကားမေရးရာ - International IDEA အဖြ႔မ လကခထားသညမာ ဒမကေရစ

ႏငငမားသည အမနတကယဒမကေရစကပါက ကမာၻ႔လဥးေရး၏ထကဝကေကာရသည

အမးသမးမားသည အမးသားမားနညးတ တနးတညမစြာကယစားျပခရမညျဖစသည။

International IDEA မ ႏႈငးယဥခငခနႏငေသာ အရငးအျမစမားႏင နညးစနစမားက

ဖနတးၿပး ႏငငေရးတြငအမးသမးမားအား ပါဝငေစႏငေရးႏငကယစားျပေရးတ႔အား အရန

အဟနျမႇငတငေပးရန ယငးတ႔အား ပေဖာထားျခငးျဖစသည။

• ဒမကေရစအားအကျဖတတငးတာျခငးမား - ဒမကေရစျပေရးသညႏငငလးဆငရာျဖစစဥ

ျဖစသည။ International IDEA အဖြ႔၏ Sate of Democracy နညးစနစျဖင လထသည

ျပငပမျပလပေသာ ဒမကေရစအၫႊနးကနးမား သ႔မဟတ ဒမကေရစအဆင သတမတမႈ

တ႔အား မခရနမလအပဘ ၎တ႔တငးျပညရ ဒမကေရစအား အကျဖတတငးတာႏငမည

ျဖစသည။

International IDEA သည ကမာၻအႏ႔အျပားတြင အလပလပပါသည။ ဆြဒငႏငင၊

စေတာဟမးၿမ႕တြင အေျခစကျပး အာဖရက၊ အာရပစဖတ၊ လကတငအေမရက၊ ကာရစ

ဘရန၊ အေနာကအာရႏင ေျမာကအာဖရကေဒသမားတြငလညး ႐းခြမားရပါသည။

International IDEA သည ကမာၻ႔ကလသမဂၢအဖြ႔တြငလညး အၿမတမးေစာငၾကည

ေလ႔လာသအျဖစ တကေရာကခြငရထားပါသည။

အယ္ဒီတာ todd landman david beetham - idea.int · pdf...

Documents