türkiye ‹nsan haklar› vakf› yay›nlar› (31) yay›na haz›rlayanlar: ebru uzdil nalan...

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› Yay›nlar› (31)

Yay›na Haz›rlayanlar:Ebru Uzdil

Nalan Özdemir Gür

Katk›da Bulunanlar:Gül Erdost

Genco Dönmez

BULUfi Tasar›m ve Matbaac›l›k Hizmetleri, AnkaraTel : (0.312) 222 44 06 • Faks : (0.312) 222 44 07

ISBN : 975 7217-37-9

10.2.2003 - Ankara

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›, Türk Medeni Yasas›’na görekurulmufl, hükümet d›fl› ve ba¤›ms›z bir kurulufltur.

Statüsü 30 Aral›k 1990 tarihli ve 20741 say›l›Resmi Gazete’de yay›mlanarak yürürlü¤e girmifltir.

T‹HVTürkiye ‹nsan Haklar› Vakf›

2 0 0 0T Ü R K ‹ Y E‹NSAN HAKLARI RAPORU

Ankara, 2003

‹Ç‹NDEK‹LER

TÜRK‹YE ‹NSAN HAKLARI RAPORU - 2000

1 - KÜRT SORUNU VE OLA⁄ANÜSTÜ HAL UYGULAMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

1.1 Kürt Sorunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

1.2 Ola¤anüstü Hal Uygulamalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

1.3 Kürt Sorunu ve PKK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2 - YAfiAM HAKKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2.1 Ölüm Cezas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

2.2 Yarg›s›z ‹nfaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

2.3 Faili Meçhul Cinayetler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

2.4 Kara May›nlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

2.5 Silahl› Örgütler ve Yaflam Hakk› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

3 - ZORUNLU GÖÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

4 - K‹fi‹ GÜVENL‹⁄‹ HAKKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

4.1 ‹flkence ve Kötü Muamele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

4.2 Ceza ve Tutukevlerinde ‹nsan Haklar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

5 - DÜfiÜNCE ÖZGÜRLÜ⁄Ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161

5.1 ‹fade Özgürlü¤ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164

5.2 ‹letiflim Özgürlü¤ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183

6 - TOPLANTI VE GÖSTER‹ ÖZGÜRLÜ⁄Ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199

7 - ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜ⁄Ü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207

8 - ‹NSAN HAKLARI SAVUNUCULARINA BASKILAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› III

IV Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›

AB Avrupa Birli¤i

A‹HK Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu

A‹HM Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi

A‹HS Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi

AKPM Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi

ANAP Anavatan Partisi

BBP Büyük Birlik Partisi

BM Birleflmifl Milletler

BMMYK BM Mülteciler Yüksek Komiserli¤i

CHP Cumhuriyet Halk Partisi

CMUK Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu

ÇGD Ça¤dafl Gazeteciler Derne¤i

ÇHD Ça¤dafl Hukukçular Derne¤i

DBP Demokrasi ve Bar›fl Partisi

DGM Devlet Güvenlik Mahkemesi

DHKP-C Devrimci Halk Kurtulufl Partisi-Cephesi

D‹SK Devrimci ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu

DSP Demokratik Sol Parti

DYP Do¤ru Yol Partisi

E⁄‹T‹M-SEN E¤itim, Bilim ve Kültür Emekçileri Sendikas›

EMEP Eme¤in Partisi

FP Fazilet Partisi

GÖÇ-DER Göç Edenler Sosyal Yard›mlaflma ve Kültür

Derne¤i

HADEP Halk›n Demokrasi Partisi

‹HD ‹nsan Haklar› Derne¤i

KDP Kürdistan Demokrat Partisi (Kuzey Irak)

KESK Kamu Emekçileri Sendikalar› Konfederasyonu

KHK Kanun Hükmünde Kararname

MAZLUMDER ‹nsan Haklar› ve Mazlumlar ‹çin Dayan›flma

Derne¤i

MGK Milli Güvenlik Kurulu

MHP Milliyetçi Hareket Partisi

M‹T Milli ‹stihbarat Teflkilat›

MKM Mezopotamya Kültür Merkezi

MLKP Marksist Leninist Komünist Parti

MÜS‹AD Müstakil Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i

MYK Merkez Yürütme Kurulu

OHAL Ola¤anüstü Hal

ÖDP Özgürlük ve Dayan›flma Partisi

PKK Kürdistan ‹flçi Partisi

PM Parti Meclisi

RP Refah Partisi

RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu

KISALTMALAR

SES Sa¤l›k ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikas›

S‹P Sosyalist ‹ktidar Partisi

SPY Siyasal Partiler Yasas›

TBB Türkiye Barolar Birli¤i

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi

TCY Türk Ceza Yasas›

TGC Türkiye Gazeteciler Cemiyeti

T‹HV Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›

T‹KB Türkiye ‹htilalci Komünistler Birli¤i

T‹KKO Türkiye ‹flçi Köylü Kurtulufl Ordusu

TMMOB Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i

TMY Terörle Mücadele Yasas›

TSK Türk Silahl› Kuvvetleri

TTB Türk Tabipleri Birli¤i

TÜRK-‹fi Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu

YÖK Yüksek Ö¤retim Kurulu

TÜRK‹YE ‹NSAN HAKLARI VAKFI’NIN YAYINLARI

1- Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu 1991 (Türkçe-‹ngilizce)


3- T‹HV Tedavi Merkezleri Raporu 1990-1992 (Türkçe-‹ngilizce)


5- ‹flkence Dosyas›-12 Eylül 1980-1994 (Türkçe-‹ngilizce)

5/2 ‹flkence Dosyas›-12 Eylül 1980-1995 (Geniflletilmifl 2. Bask›)

6- T‹HV Tedavi Merkezleri Raporu 1993 (Türkçe-‹ngilizce)

7- Abidin Dino-‹flkence Desenleri (Yay›n numaras› verilmemifltir)

8- Güneydo¤u’da Sa¤l›k Hizmetleri ve Sa¤l›k Personelinin Sorunlar› (Türkçe-‹ngilizce)

9- Emil Galip Sandalc›’ya Arma¤an



12- Düflünce Özgürlü¤ü ve Göç

13- T‹HV Tedavi Merkezleri Raporu (Türkçe-‹ngilizce)



16- T‹HV Yarg›da (1998) (Türkçe-‹ngilizce)

17- T‹HV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu 1997 (Türkçe-‹ngilizce)


19- T‹HV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu 1997 (Türkçe)

20- Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu 1997

21- Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu 1998

22- T‹HV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu 1998 (‹ngilizce)

23- T‹HV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu 1999

24- ‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl›, Afla¤›lay›c› Muamele veya Cezalar›n Etkili Biçimde Soruflturulmas›

ve Belgelendirilmesi ‹çin El K›lavuzu-“‹stanbul Protokolü”


26- Türkiye ‹nsan Haklar› Hareketi 1. ve 2. Konferanslar› 1998-1999 Bildirileri

27- Tek Bafl›na Orkestra “Mahmut Tali Öngören”

28- Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu 2001 (Türkçe)


30- Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu 1999 (Türkçe)

SUNUfi

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›’n›n 2000 y›l› ‹nsan Haklar› Raporu, 1999 ‹nsan Haklar› Raporu gibigecikmeyle de olsa kamuoyunun bilgisine sunulmaktad›r. Y›l boyunca yaflanan insan haklar› ihlalleriniele alan bu rapor, T‹HV Dokümantasyon Merkezi taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Bu raporda, 2000 y›l›ndagerçekleflen insan haklar› ihlalleri konusunda bilgilendirme ve geçmifle dönük bir de¤erlendirmeolana¤› sunmak hedeflenmifltir. Raporun haz›rl›k çal›flmalar›nda özel kaynaklar›m›zdan, gazete, dergive di¤er yay›nlarda yeralan haber ya da yaz›lardan, T‹HV’nin günlük insan haklar› raporlar›ndan, insanhaklar› savunucular›n›n verdi¤i bilgilerden, parti, sendika ya da kitle örgütlerinin çal›flmalar›ndan veresmi makamlar›n aç›klamalar›ndan yararlan›lm›flt›r.

2000 Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu’nda y›l içinde yaflanan insan haklar› ihlalleri; “Kürt Sorunu”,“Yaflam Hakk›”, “Zorunlu Göç”, “Kifli Güvenli¤i Hakk›”, “Düflünce Özgürlü¤ü”, “Toplant› ve GösteriÖzgürlü¤ü”, “Örgütlenme Özgürlü¤ü” ve “‹nsan Haklar› Savunucular›na Bask›lar” ana bafll›klar›alt›nda yeralm›flt›r. Bu konular alt bafll›klarla incelenmifl ve bölümlerde örnek olaylara yer verilmifltir.Örnekler o alanda y›l boyunca yaflanan geliflme ve ihlallerin tümünü kapsamamaktad›r. Bu nedenlerapor de¤erlendirilirken 2000 y›l› içinde yaflanan insan haklar› ihlallerinin daha üst boyutlarda oldu¤ugözönünde tutulmal›d›r.

Raporu yay›nlamam›z›n nedeni, 1991 y›l›ndan itibaren haz›rlad›¤›m›z y›ll›k raporlarla oluflturmay›hedefledi¤imiz haf›zada bir kesintiye yol açmamakt›r. Çal›flmalar›m›zda bize destek veren, belge vebilgi aktaran herkese teflekkür ediyor, sayg›lar sunuyoruz.

T‹HV Dokümantasyon Merkezi

Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› 1

PKK’nin 1999 y›l› A¤ustos ay›nda ilan etti¤i tek tarafl›ateflkesin ard›ndan, bölgede yaflanan fliddetolaylar›nda önemli ölçüde azalma olmas›na ra¤men,Kürt sorununa karfl› resmi politikalarda önemli birde¤ifliklik gözlenmedi.

Kürt sorununun insan haklar›na dayal› ve bar›flç›lçözümü konusunda 2000 y›l›nda da somut ad›mat›lmad›. Kürt sorunu, 2000 y›l›nda da Türkiye’deinsan haklar› sorunlar›n›n ve ihlallerinin temelbelirleyicisi olmaya devam etti. Kürt sorunukonusunda devlet politikalar›n› gelifltiren veuygulayan MGK ve güvenlik güçleri, Kürt sorunununçözümüne yönelik talepleri, “toprak bütünlü¤ü veulusal güvenlik kayg›lar›na ba¤l› olarak ‘terörist’talepler olarak görmeye devam ettiler.

Haziran ay›nda Genelkurmay Baflkanl›¤› taraf›ndanyap›lan aç›klamada “y›llard›r ak›t›lan kanlar›, çekilenac›lar› herkesin unutmas› halinde bile Türk Silahl›Kuvvetleri’nin unutmas›n›n mümkün olmad›¤›”bildirilirken, “PKK terörü” konusunda baz› çevrelerinve bas›n yay›n kurulufllar›n›n tutumu da elefltirildi.“Bu çevrelerin bilerek veya bilmeyerek bu örgütebar›flç› bir görünüm vermeye çal›flt›¤›” iddia edilenaç›klamada “‹ster d›flar›da olsun, ister içeride olsun,halen eli silahl› binlerce teröristin var oldu¤unu vebunlar›n f›rsat bulsalar eylemlerine yeniden bafllamaarzusunda bulunduklar›n› unutmamak gerekir”denildi. “Bu noktaya terörle mücadelede süreç içindesa¤lanan baflar› sonucu gelindi¤ini, terör örgütünün debu sonucu kabullenmek zorunda kald›¤›” vurgulananaç›klamada, “bu durumun teröristlerce meydanagetirilen olaylar›n grafi¤ine bak›ld›¤›nda net olarakgörülebilece¤i” ifade edildi. Aç›klamada flu bilgilereyer verildi:

“Yo¤unlaflt›r›lan operasyonlar sonucu, (PKK) ülkeiçinde tutunamaz hale getirilmifl ve yurtiçi teröristmevcudunun toplam terörist miktar›na oran›, 1997y›l›nda yüzde 50’ye, 1998 y›l›nda yüzde 42’ye, 1999y›l›nda yüzde 26’ya düflürülmüfltür. Bu oran halenyüzde 11’dir. Ancak ‘terör bitti’ rehavetine dekap›lmamak gerekmektedir.”

2000 y›l›nda OHAL ve mücavir illeri kapsayanbölgede yasaklamalar, insan haklar›na ayk›r› fiiliuygulamalar devam etti. Bölgede sendikal faaliyetlerekat›lan pek çok iflçi ve memur, idari kararlarlabölgeden sürüldü, kültürel etkinlikler yasakland›,Kürtçe müzik kasetleri yasakland›, baz› yay›norganlar›n›n OHAL bölgesine girifli yasakland›. Kürtsorunuyla ilgili yaz›lar› nedeniyle çok say›dagazeteci, yazar ve bilim adam› yarg›land›, hapse girdi.RTÜK kararlar›yla Kürtçe müzik yay›n› yapan radyolarcezaland›r›ld›. Koruculuk sisteminin kald›r›lmas›nailiflkin tedbir al›nmad›. Özellikle boflalt›lm›fl köy vemezralarda döfleli may›nlar›n ve sahipsiz patlay›c›lar›ntemizlenmesi konusunda etkin bir ad›m at›lmad›.

CHP Merkez Yönetim Kurulu üyesi Algan Hacalo¤lutaraf›ndan haz›rlanan ve 2000 y›l› bafllar›ndaaç›klanan “Demokratikleflme ve Do¤u-Güneydo¤uAnadolu Kalk›nmas› Temel Politikalar›” adl› rapordafeodal yap›, yoksulluk, iflsizlik, eflitsizlik, hukuksuzluk,keyfi güvenlik uygulamalar›, can güvenli¤ininyetersizli¤i, insan haklar› ihlalleri ve zorunlu köyboflaltmalar› gibi koflullar›n bölgede yaflam koflullar›n›son derece zorlaflt›rd›¤› ve “terörü yeflerten vebesleyen bir ortam yaratt›¤›” belirtildi.

Raporda, Kürt sorununun çözümünün bugüne kadarsadece güvenlik güçlerine havale edildi¤i, bölgedeyaflanmakta olan sürecin çözüm anahtar›n›n siyasetoldu¤u vurguland›.

Raporda kültürel haklar konusunda CHP partiprogram›nda “Etnik Duyarl›l›klara DemokratikÇözüm” olarak tan›mlanan devletin tüm alt kimlikleresayg›, eflitlik ve hoflgörü temelinde yaklafl›m›n› temelalan politikas› çerçevesinde flunlar önerildi:

“Kürt kökenli yurttafllar›n,

-Ortak “resmi Cumhuriyet dilimiz” olan Türkçe’ninekinde, kendi ana dil, kültür ve folklorlar›n› daha iyiö¤renme, koruma ve gelifltirme olanaklar›n›,

-Kendi alt kimlik, kültür, dil ve folklorlar›n› koruma,gelifltirebilme ve aç›klayabilmede özgür olmalar›n›,


1. KÜRT SORUNU VEOLA⁄ANÜSTÜ HAL UYGULAMALARI

1.1 KÜRT SORUNU

-‹steyenlerin, kendi ana dillerinde, Milli E¤itimBakanl›¤› kurallar› içinde, özel e¤itim görebilmelerini,

-Üniversitelerde ilgili araflt›rma enstitülerikurulabilmesini,

-Her türlü özel iletiflim, yaz›l› bas›n, yay›n vemedyadan bu amaçla ve bu çerçevedeyararlanabilmeler sa¤lanmal›; bu konulardaki tümyasak ve fiili engeller kald›r›lmal›d›r”

2000 y›l› kültürel haklar, özellikle Kürtçe yay›nkonusunun yo¤un olarak tart›fl›ld›¤› bir y›l oldu.Dönemin TBMM ‹nsan Haklar› ‹nceleme KomisyonuBaflkan› Sema Piflkinsüt Temmuz ay›nda Van’dayapt›¤› aç›klamada bölgeye insan haklar› vedemokrasi bak›m›ndan yat›r›m yap›lmas› gerekti¤inibelirterek Türkiye’de yaflayan herkesin özgürcekonuflmas› ve bireysel haklar›n› kullanmas› gerekti¤inibildirdi. Bireysel hak ve özgürlüklerin içinde Kürtçeradyo ve televizyonun da olmas› gerekti¤ini belirtenPiflkinsüt, “Bunlar› tart›flma konusu yapman›n mant›¤›yok. Ancak devletin bölünmez bütünlü¤ünüzedelemeyecek yay›nlar yap›lmamas› kofluluylabunlara izin verilebilir” dedi. Bölge insan›n›n,demokrasi ve insan haklar› yönünde iyilefltirmeyap›lmas› beklentisi içinde oldu¤unu ifade edenPiskinsüt, Türkiye’nin en k›sa zamanda sosyal devletanlay›fl›na geçmesi gerekti¤ini vurgulad›.

A¤ustos ay›nda insan haklar›ndan sorumlu DevletBakan› Rüfltü Kaz›m Yücelen TRT’den Kürtçe yay›nkonusunda görüfl isteyerek kurumun kanallar›ndank›sa sürelerle de olsa Kürtçe yay›n yap›l›pyap›lamayaca¤›n›n araflt›r›lmas›n› istedi. TRT GenelMüdürü Yücel Yener Eylül ay›nda yapt›¤› aç›klamadaTRT Yasas›’nda Kürtçe yay›n› engelleyecek aç›k birhüküm bulunmad›¤›n› ancak RTÜK Yasas›’nda bunuengelleyecek hükümler olabilece¤ini bakana iletti¤inibelirtti.

RTÜK Baflkan› Nuri Kay›fl da Kas›m ay›nda yapt›¤›aç›klamada Radyo ve Televizyonlar›n Kurulufl veYay›nlar› Hakk›ndaki Yasa’n›n “yay›nlar›n Türkçeyap›lmas› ancak, evrensel kültür ve bilim eserlerininoluflmas›nda katk›s› olan yabanc› dillerin ö¤retilmesiveya bu dillerde haber iletilmesi amac›yla bu dillerinkullan›lmas›n›” hükme ba¤lad›¤›n› an›msatt›. Kay›fl“Biz Üst Kurul olarak bu maddeyi flu flekildeyorumluyoruz: Yay›nlar Türkçe yap›l›r. Bunun d›fl›nda‹ngilizce, Frans›zca, Almanca, ‹talyanca gibi dillerdede yay›n yapmak mümkündür. Kürtçe ise evrensel birdil say›lamayaca¤› için kullan›lamaz” dedi. Kay›fl bumaddenin de¤iflmesi gerekti¤ini, hükümet içinde biranlaflma oldu¤u takdirde, hükmün de¤iflmesinin kolayoldu¤unu da vurgulad›.

Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne üyelik yolunda atmas›gereken ad›mlar ve gerçeklefltirmesi gereken yap›saldüzenlemelerin belirlendi¤i “AB Türkiye ‹çin Kat›l›mOrtakl›¤› Belgesi”nin (KOB) 8 Kas›m günüaç›klanmas›yla birlikte Kürtçe’nin genel olarak

kamusal alanda kullan›lmas›na iliflkin tart›flmalaryo¤unlaflt›.

Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’nde AB, Türkiye’den k›savadede “Türk yurttafllar›n›n kendi anadillerindetelevizyon ve radyo yay›n› yapmalar›n› yasaklayan hertürlü yasal hükmün kald›r›lmas›n›”, orta vadede ise“kültürel çeflitlili¤in sa¤lanmas› ve kökenlerinebak›lmaks›z›n tüm yurttafllar›n kültürel haklar›n›ngüvence alt›na al›nmas›n›, bu haklar›n kullan›lmas›n›engelleyen her türlü yasal hükmün –e¤itim de dahilolmak üzere- kald›r›lmas›n›” istedi1.

M‹T Müsteflar› fienkal Atasagun 28 Kas›m günügazetecilerle yapt›¤› toplant›da Kürtçe yay›nkonusunda aç›klamalarda bulundu. Konunun siyasioldu¤unu vurgulayan Atasagun flunlar› söyledi:

“Bu bir hükümet meselesi, hükümetin verece¤i birkarar. Hükümet sorarsa söyleriz. Güneydo¤u’da çokrahat Medya TV seyrediliyor. Olaylar› kendiaç›lar›ndan yalan yanl›fl aktar›yorlar. Buna karfl› birrakip ç›karsa iyi olur mu, olmaz m›?”

Toplant›ya kat›lan M‹T Müsteflar Yard›mc›s› MikdatAlpay da “oradaki, vatandafllar›n kazan›lmas›”gerekti¤ini belirterek “Türkiye’nin ç›karlar› içinApo’yu nas›l kullan›yorsak, Kürtçeyi de kullan›r›z.Bunu da baflkalar›n›n bizden istedi¤i flekilde de¤il,kendi istedi¤imiz flekilde yapabiliriz. Yoksa örgüt,yandafllar›na her fleyi yasaklam›fl. Türk televizyonlar›n›seyrettirmiyor, Türk gazetelerini okutturmuyor” dedi.Müsteflar ve yard›mc›s› aç›klamalar›nda bölgedekikad›nlar›n yüzde 60’›n›n Türkçe bilmedi¤ine dikkatçekerek, devletin “analar› kazanamad›¤›n›” kazanm›flolsayd› meselenin bugüne çözülmüfl olaca¤›n›kaydettiler.

Atasagun ve Alpay’›n Kürtçe yay›n›n gereklili¤i veönemi konusundaki aç›klamalar› Baflbakan BülentEcevit ve Baflbakan Yard›mc›s› Mesut Y›lmaztaraf›ndan desteklendi. Hükümetin MHP kanad›ndangelen “Müsteflar›n bu aç›klamalar› yapacak yetkisiyok” tepkisine karfl›n, Baflbakan Bülent Ecevit,Müsteflar’a izni kendisinin verdi¤ini söyledi. Kürtçesorununa ulusal bütünlü¤e zarar vermeyecek birçözüm bulunmas›n›n gere¤ine iflaret eden Ecevit 29Kas›m günü flu de¤erlendirmelerde bulundu:

“Demokratik ülkelerde ve ça¤dafl iletiflimteknolojisinde kolay kolay s›r tutulamaz. BugünküM‹T yönetimi de bu ça¤dafl gerçeklerin bilinci içindedavran›yor. O nedenle M‹T Müsteflar› fienkalAtasagun’un son aç›klamalar›n› yad›rgamamak vegözlemlerinden yararlanmak gerekir. Do¤u veGüneydo¤u Anadolu’da Kürt kökenli kad›nlardanço¤unun Türkçe bilmedikleri do¤rudur. Bu devletinkusurudur. Kürtçe sorununa ulusal bütünlü¤ümüzezarar vermeyecek bir çözümün bulunmas› gerekir.

Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu - 2000 Kürt Sorunu

4 Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›

1 Türkiye ‹çin Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi için bkz.www.deltur.cec.eu.int

Güneydo¤u ve Do¤u Anadolu’daki sorunlara daekonomik ve sosyal a¤›rl›kl› çözümler gereklidir. Bukonuda elden geleni yap›yoruz. Bu arada bölücüak›m›n sona ermedi¤i, sadece nitelik de¤ifltirdi¤igözönünde tutulmal›d›r. Son HADEP Kongresi buaç›dan uyar›c› bir etkendir”

Kültürel haklar konusundaki tart›flmalara son noktay›Genelkurmay Baflkanl›¤›’n›n 7 Aral›k tarihli “2000 Y›l›‹ç Güvenlik De¤erlendirmesi” koydu. De¤erlendirmede “kültürel haklar” istemleriyle PKK’ninsiyasallaflmas› ve “etnik milliyetçilik temeline dayal›,siyasi ayr›l›kç› bir hareketin yarat›lmas›” çabalar›aras›ndaki paralelli¤e dikkat çekilerek Kürtçe yay›n vee¤itim istemleri “PKK’nin ayr›l›kç› faaliyetlerindetoplumu ikna çabas›” olarak nitelendirildi.

De¤erlendirmede “2000 y›l› PKK terör örgütündenkaynaklanan terörün, fliddet boyutunda azalman›n,bunun yan›nda baflta siyasi bir güç haline gelmegayretleri olmak üzere çeflitli alanlara yay›lman›nh›zland›¤› ve buna paralel olarak karfl› mücadeleninde¤iflik boyutlarda sürdürülmesine olan ihtiyac›n›naç›kça ortaya ç›kt›¤› bir y›l olarak dikkati çekmifltir”denildi.

“Gerçek bir insan haklar› ve demokrasi mücadelesi”olarak nitelendirilen “terörle mücadele”nin;

“terörün fliddet boyutunun sona erdirilmesi, konununetnik milliyetçilik temeline dayal›, siyasi ayr›l›kç› birhareket haline gelmesinin önlenmesi ve Do¤u veGüneydo¤u Anadolu bölgelerinin sosyal ekonomikkalk›nmalar›n›n sa¤lanarak, terörün istismar›na nedenolan noksanl›klar›n giderilmesi olarakgrupland›r›labilecek üç boyut” kazand›¤› belirtilende¤erlendirmede “TSK’n›n birinci boyuta karfl›mücadeleyi fiilen yürütmekte oldu¤una” dikkatçekildi.

Aç›klamada flöyle denildi:

“terör örgütü inisiyatifinde meydana gelen olaylarzaman içinde gittikçe azalt›larak, 1994 y›l›nda 3298olan olay say›s› 2000 y›l›nda toplam 45’eindirilmifltir.Bir baflka ifade ile geçmiflte günde 9 olaymeydana gelirken, bu rakam 2000 y›l›nda 9 günde 1olaya kadar düflürülmüfltür. Bunun yan› s›ra; teröristeylemlerde hayat›n› kaybeden vatandafl say›s› y›lda1479’dan 15’e, güvenlik güçleri flehit miktar› da y›lda1145’ten 29’a indirilmifltir. Toplam yaral› say›s› ise;y›lda 4 binlerden 108’lere düflmüfltür. Bunun anlam›;mevcut flehitlerimize her gün 7, gazilerimize 11kiflinin eklenmesinin önlenmifl olmas›d›r.

Di¤er yandan; geçmiflte terörist say›s›n› 11.000’ekadar ç›karabilmifl olan ve bu miktar›n asgari yar›s›n›yurt içinde tutabilen ve eyleme yöneltebilen terörörgütü; tüm propagandas›na, yurtiçi ve yurtd›fl›ndangördü¤ü her türlü deste¤e ra¤men, mevcudunukoruyamaz hale gelmifl ve terörist miktar› 4.000-4.500’e kadar düflmüfltür, bunun da ancak %10’nu

yurtiçinde tutabilmektedir. Bu durumda; 2000 y›l›ndaterörün fliddet boyutunun önemli ölçüde kontrol alt›naal›nd›¤›n› söylemek mümkündür.

Bu sonuç; Türk Silahl› Kuvvetleri ve güvenlikgüçlerimizin kahramanl›¤›n›n ve onlara her zamans›n›rs›z destek vermifl olan aziz milletimizin sabr›n›nbir eseridir.

Y›llard›r her türlü arazi ve hava koflullar›nda büyük birözveri ile yürütülen PKK terör örgütüne karfl›mücadelede; toplam 5.853 flehit verilmifl, 11.946 TSKve güvenlik gücü mensubu da yaralanm›flt›r. Yine bumücadelede; hayat›n› kaybeden vatandafl say›s›toplam 5.405, yaralanan vatandafl say›s› da 6.056’d›r.Di¤er yandan; büyük ço¤unlu¤u yurt d›fl›nda da olsa,halen 4.500 civar›nda teröristin varl›¤›n› sürdürüyorolmas› önemli bir tehdit oluflturmaya da devametmektedir.”

Genelkurmay Baflkanl›¤›’n›n de¤erlendirmesinde“terörle mücadele”nin ikinci boyutuyla ilgili olarak flubilgiler yer ald›:

“Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kendilerinin sözdebar›fl ça¤r›lar›na do¤rudan cevap vermeme ihtimalinekarfl›, PKK terör örgütünün, devleti içten ve d›fltanzorlamak için baflka alanlarda baz› faaliyetlereyöneldi¤i de görülmektedir.

Bu faaliyetler genelde, k›saca “PKK’n›n siyasallaflmas›”olarak tan›mlanmakta ise de, gerçek olan etnikmilliyetçilik temeline dayal›, siyasi ayr›l›kç› birhareketin yarat›lma ve gelifltirilme çabalar›d›r.

Bunu, terörün ikinci boyutu olarak tan›mlamakmümkündür. Bu konuda, yurt içinde,toplumun baz›kesimleri legal veya illegal kurulufllar marifeti ileörgütlenmekte ve gerekti¤inde çeflitli nedenler gerekçegösterilerek toplumsal eylemlere yöneltilmektedir.Bunun bir örne¤i 22 Ekim 2000 tarihinde Adana’dayaflanm›fl, nüfus say›m›nda, 10-15 yafl›ndaki çocuklarpolis ile karfl› karfl›ya getirilmifltir. Ayr›ca toplumuörgütleme kapsam›na legal baz› siyasi oluflumlardadahil edilerek, PKK güdümünde tek ve etkin birayr›l›kç› siyasi güç yarat›lmak istenmektedir. PKK terörörgütünün bu faaliyetlerinde;etnik kimlik,ana dildee¤itim,ana dilde radyo/TV yay›n› ve yerel yönetimleringüçlendirilmesi gibi sloganlar toplumu ikna temalar›olarak kullan›lmaktad›r.”

Önceki y›llarda oldu¤u gibi 2000 y›l›nda da kamusalalanda Kürtçe’nin kullan›m› ve bununla ilgilietkinlikler yarg› konusu oldu.

Abdullah Demirci adl› imam Lice (Diyarbak›r) eskiBelediye Baflkan› Nazmi Balkafl’›n 10 Ocak günüLice’de yap›lan cenaze töreninde, “Kürtçe vaazverdi¤i” gerekçesiyle gözalt›na al›nd›. AbdullahDemirci’nin serbest b›rak›lmas›n› isteyenler ile polisleraras›nda tart›flma ç›kt›¤›, polislerin, bu kiflileri“üzerlerine atefl açmakla” tehdit etti¤i bildirildi.



Hürriyet gazetesine 24 Temmuz 1999 tarihinde“Kürtçe okuma-yazma bilen yüksek ö¤renim görenö¤rencilere burs verilecektir” fleklinde ilan verdikleriiçin Kürt Kültür ve Araflt›rma Vakf› (Kürt-Kav) Baflkan›Celal Baykara, Yönetim Kurulu üyeleri KamberSoypak, Faruk Parlak, Abdullah ‹flçi, Yaflar Kilerci,Selim S›rr› Fero¤lu, Mehmet Parlak, Bayram Karaca,Mazhar Kara, Reflit Deli ve Faruk Kurhan hakk›ndaTCY’nin 312. maddesi ve TMY’nin 8. maddesiuyar›nca ‹stanbul DGM’de dava aç›ld›.

1 fiubat günü yap›lan duruflmada ifade veren CelalBaykara herhangi bir etnik ay›r›m yapmad›klar›nsöyledi ve “Biz ‘Sadece Kürt olanlara burs verece¤iz’demedik. Kürtçe okuma-yazma bilen ö¤rencilereverece¤imizi söyledik. Kürt olmayan kifliler de Kürtçebilirler. Kürtçe bilen Türkler, Araplar, Ermeniler devar. Bu nedenle bölücülük suçunun unsurlar›oluflmam›flt›r” dedi. Dava ilk duruflmada beraatlasonuçland›.

fiiflli ‹lçe Milli E¤itim Müdürlü¤ü’nün suç duyurusuüzerine fiiflli Cumhuriyet Savc›l›¤›, Kürt EnstitüsüBaflkan› Hasan Kaya hakk›nda, vak›f bünyesindeizinsiz olarak Kürtçe ö¤renim kursu açt›klar› iddias›ylaKas›m ay›nda dava açt›. ‹ddianamede, Anayasa’n›n42. maddesinin “Türkçe’den baflka hiçbir dil e¤itim veö¤retim kurumlar›nda Türk vatandafllar›na anadilleriolarak okutulamaz, ö¤retilemez” denildi¤i ifadeedildi. ‹ddianamede, Kaya’n›n “Kanun ve nizamlaraayk›r› olarak kurs açmak” gerekçesiyle “625 say›l›özel ö¤retim kurumlar› yasas›na ayk›r› biçimde izinsizenstitü açmak” suçlamas›yla 2 y›la kadar hapislecezaland›r›lmas› isteniyor.

Bursa’da bir dü¤ünde Kürtçe türkü söylendi¤igerekçesiyle HADEP Osmangazi ‹lçe Baflkan› RecepKuru ile Y›ld›r›m Ifl›k, Ümit Ceylan, Zahir Aksu veSedat Ifl›k adl› ses sanatç›lar› gözalt›na al›nd›.Gözalt›na al›nanlardan Ceylan, Aksu ve Ifl›k 20 fiubatgünü tutukland›.

E¤itim-Sen Diyarbak›r fiubesi Örgütlenme SekreteriHasan Kaçan hakk›nda, Medya TV’de 22 Aral›k 1999tarihinde yay›nlanan, “ana dilde e¤itim” hakk›nailiflkin konuflmas› nedeniyle Mart ay›nda dava aç›ld›.Diyarbak›r DGM Savc›l›¤› taraf›ndan haz›rlananiddianamede, Kaçan’›n söz konusu programda yapt›¤›Kürtçe konuflmada “halk› kin ve düflmanl›¤a tahriketti¤i” iddias›yla TCY’nin 312. maddesi uyar›ncacezaland›r›lmas› istendi. Bu davadan beraat edenKaçan’a ayr›ca Diyarbak›r Milli E¤itim Müdürlü¤ütaraf›ndan aç›lan soruflturmada da 1 y›l k›demdurdurma cezas› verildi. Kaçan, bu karar›n ard›ndanda Amasya’ya sürgün edildi.

EMEP Elaz›¤ ‹l Örgütü’nün 22 May›s 1999 tarihindedüzenledi¤i Dayan›flma Gecesinde Kürtçe türküsöylendi¤i gerekçesiyle düzenleme komitesi üyelerihakk›nda aç›lan dava, 8 Mart günü sonuçland›. Elaz›¤2. Asliye Ceza Mahkemesi, Mesut Gündo¤du, Cemal

Günsili, Yusuf Bal, Ali Da¤, Ali Ekber Bak›r, H›d›rErdo¤an ve Bülent Bozkurt’a 6 ay hapis cezas› verdi.Bülent Bozkurt d›fl›ndaki san›klar›n cezalar› parayaçevrildi. Bülent Bozkurt’un cezas› ise daha öncebaflka bir davadan ceza ald›¤› için paraya çevrilmedi.

Tuncelililer Sosyal Kültür Yard›mlaflma ve Dayan›flmaDerne¤i’nin açt›¤› Kürtçe dil kursu Nisan ay›ndaAnkara Valili¤i taraf›ndan kapat›ld›. Derne¤e ValiYard›mc›s› Mustafa Erkal imzas›yla gönderilen yaz›da,“Söz konusu kursu verebilmeniz için, Milli E¤itimBakanl›¤›’n›n 625 Say›l› Özel E¤itim Kurumlar›Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre ‹l Milli E¤itimMüdürlü¤ü’nden izin alman›z ve Valili¤imize bilgivermeniz gerekmektedir. Aksi takdirde izinsiz kursdüzenlemekten, derne¤iniz hakk›nda yasal ifllemyap›laca¤›n›n bildirilmesi hususu taraf›n›za tebli¤olunur” dendi.

30 Haziran günü Hakkari’de bir dü¤ünde Kürtçe türküsöyledi¤i için gözalt›na al›nan Ayd›n Acar adl› sanatç›“bölücülük propagandas› yapt›¤›” iddias›ylatutukland›.

Ordu Efirli Kapal› Cezaevi’ndeki PKK davas›hükümlüleri ad›na Bayram Altun ve Hac› Hayk›rtaraf›ndan Temmuz ay›nda yap›lan yaz›l› aç›klamada,cezaevine Kürtçe yasa¤›n›n getirildi¤i belirtildi.Diyarbak›r Barosu Cezaevi Komisyonu taraf›ndanhaz›rlanan bir raporda da benzer sorun dile getirilerekMardin Cezaevi’nde kalan Türkçe bilmeyen tutuklu vehükümlülerin Kürtçe konuflmalar›n›n yasakland›¤›bildirildi.

Diyarbak›r’da ço¤unlu¤u Kürtçe flark›lardan oluflan242 kasetin sat›fl› A¤ustos ay›ndayasakland›.(Bkz.Düflünce Özgürlü¤ü)

Mufl’un Malazgirt ilçesine ba¤l› Hasretp›nar köyünde10 Eylül günü yap›lan bir dü¤ünde, Kürtçe türküsöyledikleri gerekçesiyle Selim Turan, Faik Turan veHayati Eflen adl› kifliler 15 Eylül günü gözalt›na al›nd›.Bu kifliler Malazgirt Asliye Hukuk Mahkemesi’ncetutukland›. Selim Turan, Faik Turan ve Hayati Eflen 2Ekim günü mahkemenin takipsizlik karar› vermesiüzerine serbest b›rak›ld›lar.

HADEP ‹zmir ‹l Örgütü’nün 1 Ekim günü yap›lan 4.Kongresi’nde “Kürtçe konufluldu¤u” gerekçesiyleHADEP ‹zmir eski ‹l Baflkan› Ali Yavuz ve eskiyönetim kurulu üyeleri hakk›nda soruflturma aç›ld›.HADEP ‹zmir ‹l Baflkan› Cemal Coflkun kongredeKürtçe tiyatro oyunu ve MKM sanatç›lar› taraf›ndansunulan müzik dinletisinin d›fl›nda Kürtçekonuflulmad›¤›n› söyledi.

HADEP taraf›ndan Mersin’de düzenlenen Newrozkutlamas›nda Kürtçe konufluldu¤u ve türkü söylendi¤igerekçesiyle tertip komitesi üyeleri hakk›nda SiyasiPartiler Yasas›’n›n 81. maddesi uyar›nca aç›lan dava27 Ekim günü sonuçland›. Mersin 6. Asliye CezaMahkemesi’nde yap›lan duruflmada, tertip komitesiüyeleri hakk›nda beraat karar› verildi.



SES Diyarbak›r fiube Sekreteri Muhsin Uyan›khakk›nda Medya TV’nin ana haber bültenine kat›larakKürtçe konufltu¤u için 5 y›l hapis istemiyle Kas›may›nda Diyarbak›r DGM’de dava aç›ld›.

RTÜK taraf›ndan bir haber program›nda Kürtçe yay›nyapt›¤› gerekçesiyle kapat›lan Diyarbak›r’da yay›nyapan Can TV’nin, karara karfl› açt›¤› dava, Kas›may›nda Dan›fltay’da sonuçland›. ‹dare Mahkemesi’ninverdi¤i karar› bozan Dan›fltay 10. Dairesi’ninkarar›nda, Diyarbak›r Valili¤i ve Emniyet Müdürlü¤ütaraf›ndan RTÜK’e yap›lan baflvuruda “Can TV’nin s›ks›k Kürtçe müzik parçalar›na yer verdi¤i ve canl›ba¤lant› s›ras›nda çeflitli röportajlar›n Kürtçe yap›ld›¤›gerekçesiyle gere¤inin yap›lmas›n›n istendi¤i”vurguland›. Dan›fltay’›n bozma karar›nda, Can TV’ninTürkçe haz›rlan›p sunulan bir program içinde önemlibir yer tutmayacak ölçüde Türkçe d›fl›nda bir dilleyap›lm›fl röportaja yer verdi¤i, bunun radyo vetelevizyon yay›nlar›n›n Türkçe yap›lmas› ilkesineayk›r›l›k oluflturmad›¤› belirtildi.

Teatra Jiyana Nü taraf›ndan Kürtçe sahneye konulan“Komara Dinan fiermola” (Deliler Cumhuriyetifiermola) adl› oyunun yasaklanmas› nedeniyle, AnkaraValili¤i aleyhine aç›lan dava Kas›m ay›ndasonuçland›. Ankara 1. ‹dare Mahkemesi, valili¤inyasaklama karar›n› yerinde buldu. Mahkemekarar›nda, oyunun Kürtçe oynanmak istenmesinin veoyunda rol alanlardan baz›lar›n›n sab›kas›n›nbulunmas›n›n, “toplumu etnik ayr›mc›l›¤a sevkedece¤i, toplumda nefret duygular›n› art›raca¤›,istenmeyen olaylara neden olaca¤›” ileri sürüldü.

‹stanbul’da bulunan MKM Genel Merkezi 19 Kas›mgünü “ruhsats›z tiyatro faaliyetleri” gerekçesiyleBeyo¤lu ‹lçe Emniyet Müdürlü¤ü’ne ba¤l› polislercebas›ld› MKM Genel Müdürü Türkan Çetin, flirketsahiplerinden Yemiyan Ad›güzel ve Jiyana Rewflençal›flanlar›ndan Abdurrahman Çelik gözalt›na al›nd›.MKM yetkilileri salonun sadece provalar içinkullan›ld›¤›n› belirttiler.

Silvan’a ba¤l› Akçeltik köyü Alakum mezras›ndao¤lunu evlendirmeye haz›rlanan Mehmet Ça¤›rtekinadl› kifliye 10 Kas›m günü Çatalköprü JandarmaKarakol Komutan› Astsubay ‹brahim Bulut imzas›ylagönderilen yaz›da, dü¤ünde “Kürtçe flark›söylenmemesi” uyar›s›nda bulunuldu. Yaz›da dü¤ünesaat 24.00’te son verilmesi, dü¤ünün bitti¤inin köymuhtar› taraf›ndan jandarmaya haber verilmesi, köyd›fl›ndan gelen konuklar›n jandarmaya bildirilmesiistendi. Silvan’da faaliyet gösteren yerel müzikgruplar› da Kürtçe yasa¤› konusunda uyar›ld›.Ferhenk, Bar›fl, Esmer, Buse, Evgi, Navdest ve Dostlarisimli müzik gruplar›n›n elemanlar›n›n Kas›m ay›nda‹lçe Tabur Komutanl›¤›’na ça¤r›larak Kürtçe flark›söylememeleri için uyar›ld›klar› bildirildi.

HADEP Malatya Gençlik Kollar› taraf›ndandüzenlenen flenlikte sahneye ç›kan Koma Gula Xerzan

adl› grup polisler taraf›ndan engellendi. 10 Aral›kgünü düzenlenen flenlikte mikrofonlar›n fiflini çekenpolisler, salonda bulunanlar taraf›ndan protesto edildi.Bunun üzerine flenli¤in yap›ld›¤› dü¤ün salonunagelen Malatya Emniyet Müdürü’nün, Kürtçe flark›söylenmesine izin verilmeyece¤ini söyledi¤i bildirildi.

E¤itim-Sen Diyarbak›r fiubesi, 3 Ekim günü polislertaraf›ndan bas›ld› ve sendika binas›nda bulunanyöneticiler gözalt›na al›nd›. Sendika binas›ndabulunmayan yöneticiler ise görev yapt›klar›okullardan gözalt›na al›nd›lar. fiubenin 5 Ekim DünyaÖ¤retmenler Günü nedeniyle düzenlemeyi planlad›¤›flenlik de Valilik taraf›ndan yasakland›. Valilikyasaklamaya gerekçe olarak flenlik davetiyelerindeKürtçe ve Türkçe ça¤r› yap›lmas›n› gösterdi. Bask›ndagözalt›na al›nan Figen Aras, Nesip Gültekin, HüseyinKaya, Müzeyyen Ak›nc›, Ali Erdemirci ve MedeniKaya adl› sendika yöneticileri 5 Ekim günü serbestb›rak›ld›. Serbest b›rak›lan yöneticilerin daha sonraDiyarbak›r Valili¤i taraf›ndan görevlerinden al›nd›klar›bildirildi. Valilik görevden almaya gerekçe olarak,izinsiz flölen düzenlemek istenilmesi ve flölen içinbast›r›lan davetiyelere Kürtçe “Bar›fl ve eme¤inözgürlü¤üne do¤ru evrilen böylesi bir süreçte,düzenleyece¤imiz gecede sizlerle birlikte olmakbizleri onurland›racakt›r. E¤itim-Sen AMED fiubesi”yaz›lmas›n› gösterdi.

E¤itim-Sen Diyarbak›r fiubesi yöneticileri Figen Aras,Nesip Gültekin, Hüseyin Kaya, Müzeyyen Ak›nc›, AliErdemirci ve Medeni Kaya hakk›nda Kas›m ay›ndaDiyarbak›r DGM’de dava aç›ld›. ‹ddianamede,davetiyelerin tek bir dille de¤il, Türkçe ve Kürtçe’ninyan yana kullan›larak yaz›lmas› nedeniyle “Devletinbölünmez bütünlü¤ü aleyhine propaganda ve T.C.devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlü¤ünühedef alma olarak de¤erlendirildi¤i” ifade edilerek,ö¤retmenlerin TMY’nin 8/1. maddesi uyar›ncacezaland›r›lmalar› istendi. 13 Aral›k günü yap›lan ilkduruflmada esas hakk›ndaki mütalaas›n› veren DGMSavc›s› “davetiye metninin yasalar aç›s›ndan suç teflkiletmedi¤ini” belirtti. DGM, ö¤retmenler hakk›ndaberaat karar› verdi.

2000 y›l› Mart ay›nda Yarg›tay Hukuk Genel KuruluKürtçe ad kullan›m› konusunda önemli bir karar verdi.Bitlis’in Güroymak ilçesinde Nezir Durak adl› kifli1992 y›l›nda do¤an k›z›n›n aile içinde ve çevresinde‘Mizgin’ ad›yla bilinip tan›nd›¤›n› ileri sürerek nüfustayaz›l› ‘Hatice’ ad›n›n de¤ifltirilmesi istemiyle açt›¤›davan›n temyiz duruflmas›n› görüflen Yarg›tay HukukGenel Kurulu 1 Mart günü ald›¤› kararda ‘Müjde’anlam›na gelen ‘Mizgin’ ad›n›n kullan›labilece¤inekarar verdi.

Güroymak Asliye Hukuk Mahkemesi, baban›nistemini, “Mizgin ad› Türk dilinde yoktur, z›t anlamlariçermekte, milli kültüre, örf ve âdetlere uygundüflmemektedir. Kamu vicdan›n› incitecek niteliktedir”gerekçesiyle reddetmiflti. Baba Durak’›n temyizi



üzerine Yarg›tay 18. Hukuk Dairesi, yerelmahkemenin karar›n› “kiflinin toplum içinde biliniptan›nd›¤› ad›n› kayden de tafl›mas› do¤al hakk›d›r,bunun bir sak›ncas› yoktur” gerekçesiyle bozmufltu.Yerel mahkeme eski karar›nda direnince dosya,Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu’na gelmifl, Kurul,direnme karar›n› oy çoklu¤uyla onaylam›flt›. Baban›nkarar düzeltme isteminde bulunmas› üzerine Kurul,kendi karar›n› 14’e karfl› 30 oyla kald›rd› vemahkemenin ‘yasak’ yönündeki karar›n› bozdu.

Karar›n gerekçesinde, özel hukuk aç›s›ndan, isminkifliyi tan›tan ve onu di¤er bireylerden ay›rmayayarayan kavram oldu¤u vurguland›. Kiflinin yaflam›ylaözdeflleflen ve kiflili¤inin ayr›lmaz bir ö¤esinioluflturan ismini özgürce seçmesi ve onurla tafl›mas›için kendisine tan›nm›fl bir temel kiflilik hakk›oldu¤una iflaret edilen gerekçede, “Ad üzerindeki buhak Anayasam›zda güvence alt›na al›nm›fl bulunantemel hak ve özgürlükler kapsam›nda olup, her Türkyurttafl›n›n milli kültür ve ça¤dafl hukuk düzeni içindeeflit olarak yararland›r›lmas› ilkesine dayand›r›lm›flt›r”denildi. Nüfus Yasas›’n›n 16/4 f›kras›n›n, Türk diliniyabanc› kökenli sözcüklerden ar›nd›rmak amac›ylade¤il, milli kültüre, ahlak kurallar›na, örf ve adetlereuymayan adlar›n konulmamas› için getirildi¤ihat›rlat›lan gerekçede Do¤u ve Güney Anadolu’nun,yaln›zca belli bir etnik kökenin de¤il, ülkemizgerçekli¤inde var olan, çeflitli etnik kökenli insanlar›nyaflad›¤› vatan›n bir bölümü oldu¤u vurgulanankararda flöyle denildi:

“Toplumun en küçük birimi olan aile ve onuoluflturan bireylerin toplumun içinde bulundu¤usosyo-ekonomik ve kültürel dokulardan örf veadetlerden etkilenmesi yads›namaz bir gerçektir. Onedenle bireyin kendi yap›s› içerisindede¤erlendirilmesi kaç›n›lmazd›r. Dahas› bireyinbölgeye özgün flekillenmesi de göz ard›edilmemelidir. Gerçekte de kökleflmifl bu oluflumunmili kültürümüzün, örf ve adetlerimizin bir parças›n›oluflturdu¤unda kuflku ve duraksamaya yerolmamal›d›r. Nitekim ülkemizdeki kifli adlar›n›nTürkçe sözcükler yan›nda daha çok tarihi süreç içindemillî kültürümüze ve geleneklerimize yerleflmiflbulunan Arapça ve Farsça gibi yabanc› sözcüklerdentüremifl olduklar› bilinen bir gerçektir. (...) Millîkültürümüzü oluflturan, örf ve adetlerimize kaynakolan tarihi geçmiflimiz ile ça¤dafl toplumsalyaflam›m›z›n gerekleri dikkate al›nd›¤›nda ‘Mizgin’sözcü¤ünün salt yabanc› (Farsça) kökenli olmas› veTürk dilinde de¤iflik anlamlara gelmesi kifliye adolarak verilmesine engel oluflturmayaca¤› gibi, bunukamu vicdan›n› incitece¤inden söz edilemeyece¤icihetle mahkemenin bu yöne iliflkin de¤erlendirmeleriyerinde de¤ildir.” (01.03.2000 tarih, E:2000/18-127ve K:2000/154 say›).

O¤luna ‘Lafler Rodi’ ad›n› vermek isteyen Turabi fien,Malatya ‹dare Mahkemesi’nin “Milli kültüre, örf ve

adetlere uygun düflmedi¤i ve kamu oyunu incitti¤i”gerekçesiyle reddetmesi üzerine, Haziran ay›ndaDan›fltay’a baflvurdu.

fianl›urfa’n›n Bozova ilçesinden 12 y›l önceAlmanya’ya göç eden Hasan Kurt, ‘SerxwebunBedirxan’ ismini verdi¤i çocu¤una nüfus cüzdan›almak üzere Temmuz ay›nda FrankfurtKonsoloslu¤u’na yapt›¤› baflvuru isimdeki ‘X’ ve ‘W’harflerinin Türkçe’de yer almamas› nedeniylereddedildi.

Batman Belediye Meclisi’nin Haziran ay›nda baz›cadde ve sokak adlar›n› de¤ifltirmesi üzerine BatmanValili¤i, isimlerin iptali için ‹çiflleri Bakanl›¤›’nabaflvurdu. Baflvuruda ‘Binalar›n Numaralanmas› veSokaklara ‹sim Verilmesi Hakk›ndaki 1003 say›l›Yasas› ile ‹l ‹daresi Yasas›’na göre bu isimlerinsokaklara verilemeyece¤i savunuldu. ‹çiflleriBakanl›¤›’n›n baflvuruyu iletti¤i Dan›fltay’›n 28 Eylülgünü ald›¤› kararla Zozan, Zilan, Mahatma Gandi,Y›lmaz Güney, Halepçe, Munzur vb isimlerin caddeve sokaklara verilmesini yasaklad›. Dan›fltay’›n iptalgerekçeleri flöyle:

“Ömer Muhtar: Libya’da Fransa’ya karfl› ba¤›ms›zl›kmücadelesinin önderlerinden biridir. Bu isimverilmeden önce D›fliflleri Bakanl›¤›’ndan uygun görüflal›nmal›yd›, bu izin al›nmam›flt›r.

Mahatma Gandi: Hindistan’da ‹ngiltere’ye karfl›ba¤›ms›zl›k mücadelesi veren bir liderin ismidir,bakanl›ktan izin almadan kullan›lamaz.

Elmedina: Batman yak›nlar›nda sel alt›nda kalan birköy ismidir, yabanc› dil kurallar›na göre yaz›lm›flt›r.

Zilan: Bölgede bir afliret ismi olmakla birlikte1930’larda ç›kan Kürt isyan›nda Kürtlerin katledildi¤iöne sürülen çay›n ad›d›r.

Tilmerç: Batman’a ba¤l› bir köyün eski ad› olupTürkçe olmayan ismin yeniden canland›r›lmas›hedeflenmektedir.

Zozan: Kürtçe bir kelime olup ‘yayla’ anlam›na gelir.

Lalefl: Kürtçe lale anlam›na gelmekle birlikteYezidilerin kutsal say›p Irak’ta hac› olmak için ziyaretettikleri yer ismidir.

Hazzo: Batman’›n Kozluk ilçesinin eski ad›d›r.

Munzur: Tunceli yöresinde bir da¤ ve çay›n ad›olmakla Dersim isyan› s›ras›nda Kürt katliam› yap›ld›¤›iddia edilen bir yerden esinlenilmifltir.

Said Nursi: Hem irtica hem bölücü faaliyetlerdepropaganda arac› olup, toplumu ayr›mc›l›¤a sevkeder.

Y›lmaz Güney: Bu isim sahibinin bölücülükle ilgiliçeflitli faaliyetleri oldu¤u gibi bir hakimi öldürmektenceza al›p yurtd›fl›na kaçm›flt›r.

Halepçe: Irak’ta yerleflim ad›d›r. Irak devletininKürtleri toplu olarak öldürdü¤ü yer olarak biliniyor.



Arapkent: Bismil’e ba¤l› eski bir köyün ad› olupTürkçe olmayan ismin canland›r›lmas›hedeflenmektedir.

Bu isimler Türkçe de¤ildir. Yabanc› dil kurallar›nagöre teflkil edilmifltir. Bir k›sm›n›n önceki tarihlerdedevlete yap›lan isyanlar› ve devletçe katledilenleriça¤r›flt›rd›¤›, Halepçe isminin de ayn› amaca hizmetetti¤i, Mahatma Gandi gibi isimlerin sömürgecilerekarfl› mücadele eden kifliler olmas› nedeniyle özellikleseçildi¤i, bu isimler konularak halk nezdinde devleteisyan etmenin makbul bir fleymifl gibi gösterilmeyeçal›fl›ld›¤›, etnik köken ve dini düflüncede farkl›l›kgösteren kesimlere mesaj verilerek siyasi rant eldeetmenin hedeflendi¤i, isimlerin bilinçli seçildi¤ianlafl›lmaktad›r. Bu isim de¤ifliklikleri hem kültürelerozyona yol açar, hem isimlerinden beklenen faydasa¤lanamaz; hem de birtak›m kamu hizmetleriningerilemesine neden olur.”

2000 y›l›nda da birçok ilde resmi kutlamalar d›fl›ndaNewroz kutlamalar›na izin verilmedi. ‹stanbul,Malatya, Siirt, Van, fianl›urfa,Tunceli, Hakkari, Mufl,Bitlis, Kars, I¤d›r ve A¤r›’da Newroz kutlamalar›yasakland›. Yurdun çeflitli yerlerinde gerçeklefltirilen

Newroz kutlamalar›nda en az 748 kifli gözalt›naal›nd›.

Kars Cumhuriyet Savc›l›¤› HADEP taraf›ndan bas›lanNewroz afifllerinde “w” harfi ve sar›, k›rm›z›, yeflilrenkleri ve güvercinle bölücülük propagandas›yap›ld›¤› gerekçesiyle soruflturma bafllatt›. Soruflturmakapsam›nda 31 Mart günü HADEP Kars ‹l Baflkan›Tuncer Bak›rhan’›n ifadesi al›nd›. Bak›rhan savc›n›nkendisine, “Afifllerde yer alan sar›, yeflil, k›rm›z›renkler PKK’nin renkleridir. Lale ve güvercin deTürkiye’de esaretin oldu¤unu demokrasininolmad›¤›n› ima ediyor. W harfi ise Siyasi PartilerYasas›’ndaki “Türkçe’den baflka bir dilde propagandayap›lamaz” maddesine ters düflüyor. Sizin afifllerdebunlar›n hepsi bir arada var” dedi¤ini söyledi.

Batman’da yay›n yapan Bayram gazetesi, Batmangazetesi, Batman Postas›, Ça¤dafl gazetesi, BatmanExpres, Güncel gazetesi, Mücadele gazetesi, Ayd›nl›kRota gazetesi yaz›iflleri müdürleri hakk›nda “Newrozsözcü¤ünün ‘w’ ile yaz›lmas› nedeniyle” TCY’nin 312.maddesi uyar›nca aç›lan dava 9 Haziran günü BatmanA¤›r Ceza Mahkemesi’nde beraatla sonuçland›.(Bkz.Düflünce Özgürlü¤ü)



HADEP, “Kürt Sorunu ve Göç Raporu 2000”den

Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu’nun ve bölgedeki insanlar›m›z›n yaflamakta oldu¤u olumsuzluklar›n adeta kadere dönüflensorunlar›n dar vizyonlu ve demokratik de¤erleri içine sindirememifl otoriter devlet yap›s› çerçevesinde ›rkç›l›k, militarizm,ba¤nazl›k, ret ve inkar temelinde gelifltirilen politikalarla afl›lamayaca¤› bilinmelidir.

Sorunun ola¤an d›fl› yönetim ve hukuk rejimleri ile önlenemeyece¤i, demokrasi ve temel insan haklar›na duyars›zuygulamalarla iç bar›fl›n ve siyasi istikrar›n sa¤lanamayaca¤› ortaya ç›km›flt›r.

Bu politikalar sonucu, 40 binden fazla insan›m›z yaflam›n› yitirmifl, binlerce insan›m›z yaralanm›fl, binlerce köy ve mezraboflalt›lm›fl, 4 milyon insan fliddet ortam›ndan dolay› yerlerini terk etmek zorunda kalm›flt›r. Milyonlarca insan›m›z en zorkoflullarda yaflam›n› sürdürmekte ve acilen sorunun çözümünü beklemektedir.

Ülkenin genelinde ve bölgede at›lacak demokratik ad›mlar, ülkenin bölünmesini de¤il, tam tersine ülkenin bütünlü¤ünüpekifltirecektir., Bugüne kadar sorunlar, askeri bir sorun olarak görülmüfl ve çözümü güvenlik güçlerine havale edilmifltir. Buyöntem ç›k›fl yolu de¤ildir. Ve Türkiye’ye çok büyük kaybettirmifltir. Türkiye’nin uluslararas› ve kamuoyu imaj›n› zedelemifl,toplumsal kamuoyu vicdan›n› zedelemifl ve yaralam›flt›r.

PKK’nin 2 A¤ustosta bafllatt›¤› süreç oldukça önemli ve sorunun çözümüne çok ciddi katk›lar sunacakt›r. ÜlkemizinGüneydo¤u Anadolu’da yaflamakta oldu¤u sürecin çözüm anahtar› siyasettir. Sorumlusu ise siyasi iktidarlar ve her kesimdensiyasetçiler ve sivil toplum örgütleridir. Çözüm, ancak yayg›n kamuoyu deste¤i alt›nda demokratik duyarl›l›k, uzlaflmay› vetoplumsal bar›fl› esas alan politikalarla sa¤lanabilir.

Sorunun kal›c› çözümü için;

1- Demokratikleflme projesi ile

2- Bölgesel sosyoekonomik kalk›nma projesinin iç bar›fl ortam› ve sosyal devlet duyarl›l›¤› içinde kararl›l›kla ve eflzamanl›olarak yaflama geçirilmesi ile sa¤lanabilir.

Do¤u ve Güneydo¤uda yaflanmakta olan sorunlar›n tümden çözümüne, fliddet ve çat›flma ortam›n›n kal›c› olarakbitirilmesine, sosyoekonomik geliflmenin sa¤lanmas›na, Kürt sorununun kal›c› çözümlenmesine, bu anlay›fl etraf›nda öncülüketmek, do¤ru siyasetin ertelenemez bir temel sorumluluk alan› haline gelmifltir.

Çözüm stratejisinin temel kurallar›:

Devlet olabilmenin temel koflullar› ay›r›ms›z tüm yurttafllar›n esenli¤ini ve kültürlerinin korunmas› ve ülke güvenli¤ininsa¤lanmas›d›r. Sorunlar›n zor ve fliddet kullan›larak çözümü meflru de¤ildir.

Ülkenin bütünlü¤ü tart›flma konusu yap›lamaz. Akmakta olan insanlar›m›z›n kan›d›r. Bu kanama dinmelidir. Sorunlar hoflgörüile iç bar›fl zemininde çözümlenmelidir. Kürt yurttafllar›m›z› potansiyel suçlu görmekle, sorunlar çözülemez. Bölgedekiolaylar›n ma¤duru o yörede yaflayan Kürt kökenli vatandafllar›m›zd›r.

Kürt sorunu ve di¤er etnik sorunlara demokratik çözüm çok kültürlü toplumlar›n ço¤ulcu demokrasinin vazgeçilmezkofluludur. Resmi ideolojiye dayal› politikalar terk edilmeli, hoflgörü ve uzlaflma esas al›nmal›.

13 y›ldan bu yana süren OHAL uygulamas› 2000y›l›nda da MGK’n›n ald›¤› kararlar uyar›ncaTBMM’nin 28 Mart, 26 Haziran ve 21 Kas›mgünlerinde yap›lan toplant›lar›nda 4’er ayl›k dönemlerhalinde uzat›ld›. Meclisin 26 Haziran günkütoplant›s›nda Van ilinde 30 Temmuz tarihindenitibaren OHAL uygulamas› kald›r›ld›. OHAL halenDiyarbak›r, fi›rnak, Hakkari ve Tunceli’de sürüyor,Bingöl, Bitlis, Siirt, Batman, Mardin, Mufl ve Van‘mücavir alan’ kapsam›nda bulunuyor.

TBMM’de OHAL ile ilgili olarak 21 Kas›m günüyap›lan oylamada ANAP grubu ad›na konuflan ANAPBursa Milletvekili Turhan Tayan “bölgede do¤an 17yafl›ndaki gencin devletin sadece bir yüzünügördü¤ünü” belirterek “Art›k güleç devlet yüzüneihtiyaç var. ANAP olarak 41. uzatman›n son olmas›n›diliyoruz. Her defas›nda son kez deniliyor. Ama 4 aysonra bir daha uzatmayal›m” dedi.

13 Kas›m günü bir bas›n toplant›s› düzenleyenOla¤anüstü Hal Bölge Valisi Gökhan Ayd›ner,bölgedeki “terör olaylar›nda” geçen y›la oranla yüzde80’i aflan oranda azalma görüldü¤ünü söyledi. Y›l›nilk 10 ay›nda sorumluluk alanlar›ndaki 11 ilde 206olay›n gerçekleflti¤ini ve bu olaylarda 351’i ölü,221’de sa¤ olmak üzere toplam 572 PKK militan›n›nyakaland›¤›n› ifade eden Ayd›ner, flu bilgileri verdi:

“PKK’yla irtibatlar› nedeniyle haklar›nda soruflturmayap›lan 1.717 kifliden 547’si ve Hizbullah örgütüneyönelik operasyonlarda yakalanan 2.709 kifliden1.730’u tutuklanm›flt›r. Yine bu 10 ayl›k dönemde,güvenlik güçlerimizden 27 ve vatandafltan da 39olmak üzere toplam 66 kifli flehit olmufltur. Güvenlikgüçlerinden 73 kifli, vatandafltan da 29 kifli olmaküzere toplam 102 kifli yaralanm›flt›r. 1999 y›l›naoranla terör olaylar›nda yüzde 80’i aflan orandaazalma görülmektedir. Halk›m›z›n deste¤iyle terörünfliddet boyutu çok afla¤›lara çekilmifltir.”

Ayd›ner konuflmas›nda “OHAL’in kald›r›lmas›n›isteyen kesimler” hakk›nda da flunlar› söyledi:

“Terörün hedefleri do¤rultusunda çal›flmalar›n›sürdürenlere dikkat edilmelidir. E¤er onlar gerçekten

halk›n istedi¤i huzur ve kardeflli¤e katk›da bulunmakistiyorlarsa, yurt içindeki ve yurtd›fl›ndaki silahl›gruplara ‘b›rak›n silahlar›, gelip adalete teslim olun’ça¤r›s›n› yaps›nlar. ‹çeride ve d›flar›da ülkeninbütünlü¤üne yönelik silahl› gruplar varken terörlemücadele devam edecektir” dedi.

Gökhan Ayd›ner Kas›m ay›nda bir törende yapt›¤›konuflmada ola¤anüstü hal uygulamas› ile koruculuksisteminin kald›r›lmas›n› isteyenleri “bölücümihraklar” olarak nitelendirerek uygulaman›ndevam›n› savundu. Ayd›ner flunlar› söyledi:

“OHAL Valili¤i, terörle mücadele eden güvenlikkuvvetlerinin yetki ile donat›m›n› sa¤l›yor. Bunun içinbölücü mihraklar, bölge valili¤i ve koruculuksisteminin kald›r›lmas›n› istiyor. Biz ayr›ca terördendolay› zarar gören köylere yard›m ediyoruz. Köyleringelifltirilmesi ve köylülerin ekonomik durumlar›n›niyilefltirilmesi amac›yla haz›rlanacak projelere destekoluruz. Yeter ki köylüler bize bildirsin.”

Aral›k ay›nda Ola¤anüstü Hal Bölge Valili¤i’ndenyap›lan aç›klamaya göre, OHAL uygulamas›n›nbafllamas›ndan bu yana PKK’ye karfl› güvenlikgüçlerince gerçeklefltirilen operasyonlarda 23 bin396’s› ölü, 621’i yaral›, 3 bin 86’s› sa¤ ve 2 bin 371’ide teslim olmak üzere toplam 29 bin 474 PKKmilitan›n›n ele geçirildi¤i bildirildi.

T‹HV Diyarbak›r Temsilcisi Sezgin Tanr›kulu Ocakay›nda yapt›¤› bir aç›klamada bölgedeki OHALsürecini anlatarak, OHAL Yasas›’na ve ona ba¤l›olarak ç›kan kanunlara bak›ld›¤›nda, “bölgede,demokrasiyle ba¤daflmayan bir yönetim biçimininegemen oldu¤unu” ifade etti.

“OHAL Valisi demokrasilerde olmamas› gerekenyetkilere sahiptir. 13 y›ll›k dönem içerisinde de buyetkilerinin hepsini kullanm›flt›r. Köyleri boflaltm›fl,insanlar› sürgün etmifl, bas›n›n bölgeye girifliniengellemifl, televizyonlara yasak getirmifl, sinemagünlerini bile yasaklayabilmifltir. Siyasi partilerinaraçlar›n›n bölgeye giriflini, toplant› ve gösteriyap›lmas›n› engellemifl, yüzlerce kamu emekçisininsürgün edilmesini sa¤lam›flt›r. Yani bu kadar genifl

Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu - 2000 OHAL Uygulamalar›


Bölgede eflitsizlikler giderilmeden, sosyal devlet yap›lanmas› köklefltirilmeden, toprak reformuna gidilmeden, sorunlara kal›c›çözüm sa¤lanamaz.

Temel hak ve özgürlüklerin ihlallerine göz yumulamaz. fiiddet ve bask› kabul edilemez. Temel insan haklar›, demokrasi vehukukun üstünlü¤ünden taviz verilemez. Bölgesel ekonomik kalk›nma sa¤lanamadan ve bölgede sosyal devlet aya¤akald›r›lmad›n, iflsizlik, yoksullaflma ve eflitsizlik gibi toplumsal yaraya dönüflmüfl olan sorunlara kal›c› çözüm bulunamaz.

Boflalt›lan köy ve mezralarda göçe zorlanan 4 milyona varan insan›m›za yönelik temel hak ihlalleri sona ermeli,ma¤duriyetleri giderilmeli, kendilerine haklar› verilmeli, insanca yaflama koflullar› sa¤lanmal›d›r. OHAL, koruculuk vb.yap›lanmalar la¤vedilmeli, bölge may›nlardan ar›nd›r›lmal›, araziler yeniden tar›ma aç›lmal›d›r. Bölge yeniden normal ola¤ansürece girmelidir.

Bu temel ilkelerin sivil iradenin öncülü¤ü ve hükümetin sorumlulu¤u alt›nda kararl›l›k ve süreklilikle, fleffaf diyaloglarla bölgehalk›n›n kat›l›m›n› sa¤layarak cesaret ve özgüvenle uygulamaya konulmalar› halinde Kürt sorununun aflamal› olarakçözümlenebilece¤inden, ülkemizin h›zla bu krizden ç›kabilece¤inden hiç kimsenin kuflkusu olmamal›d›r.

1.2 OLA⁄ANÜSTÜ HAL UYGULAMALARI

yetkilere sahip bir yönetim anlay›fl›n›n devametmesinin tek nedeni Kürt sorununun demokratik vebar›flç›l bir temelde çözümlenmemifl olmas›d›r” diyenTanr›kulu, bu sorun çözülmedi¤i takdirde rejiminad›n›n de¤iflece¤ini, ancak uygulamalar›n devamedece¤ini söyledi.

OHAL kald›r›lsa bile ‹ller ‹daresi Yasas›’nda yap›lande¤iflikliklerle tüm valilerin birer OHAL Valisi halinegetirildi¤ine dikkat çeken Tanr›kulu, T‹HV’in OHAL’inkald›r›lmas› tart›flmalar›n›n yerine Kürt sorununundemokratik bir ortamda tart›fl›lmas›n›n gerekti¤igörüflünde oldu¤unu iletti.

Bölge valisine genifl yetkiler tan›yan Ola¤anüstü HalYasas› bölgedeki insan haklar› ihlallerine yasalçerçeve oluflturmaya devam etti. ‹nsan haklar› ile ilgiliçal›flmalar yapan kurulufllar›n faaliyetleri 2000 y›l›ndada engellenmeye çal›fl›ld›. 1997 y›l›nda Diyarbak›rValili¤i taraf›ndan “devletin bütünlü¤ünü tehditedecek faaliyetlerde bulunuldu¤u” iddias›yla süresizolarak kapat›lan ‹HD Diyarbak›r fiubesi 12 May›sgünü, aç›l›fl›n›n üzerinden bir ay bile geçmedenValilik taraf›ndan OHAL Yasas›’na dayan›larak 3 aysüreyle kapat›ld›. Bu sürenin doldu¤u 11 A¤ustosgünü yeniden kapat›lan flube 10 Ekim günü Valilikkarar›yla aç›ld›. ‹HD Van fiubesi, Van Valili¤itaraf›ndan 17 May›s günü cezaevleriyle ilgili bir imzakampanyas› gerekçe gösterilerek OHAL Yasas›uyar›nca üç ay süreyle kapat›ld›.

OHAL bölgesinde düflünce özgürlü¤üne yönelikengellemeler yo¤un olarak devam etti. Pek çokkitab›n, gazetenin, müzik kasetinin bölge s›n›rlar›içinde da¤›t›lmas›, sat›lmas› ve yay›nlanmas›yasakland›. (Bkz. Düflünce Özgürlü¤ü)

OHAL bölgesinde görev yapan pek çok kamu çal›flan›“sak›ncal› görüflleri” nedeniyle, Bölge Valili¤ikarar›yla ya görevden al›nd› ya da bölgeden sürgünedildi. Y›l›n ilk alt› ay›nda OHAL Yasas› gerekçegösterilerek E¤itim-Sen üyelerinin de aralar›ndabulundu¤u 139 ö¤retmenin bölgeden sürgün edildi¤ibildirildi. Edinilen bilgiye göre sürgünler, ö¤retmenlerhakk›nda 657 say›l› devlet memurlar› kanununa göreidari soruflturma yap›lmadan OHAL Yasas›’n›n 29.maddesi gerekçe gösterilerek yap›ld›. ‹llere göre 6ayda sürgün edilen ö¤retmenlerin say›s› flöyle:Diyarbak›r: 37, Van: 10, Batman: 32, Mardin: 30,fianl›urfa: 13, Siirt: 17.

1 Aral›k günü iflçi ve memur sendikalar› ile kitleörgütlerinden oluflan Emek Platformu taraf›ndandüzenlenen bir günlük ifl b›rakma eylemineDiyarbak›r’da kat›lan çok say›da memur hakk›ndasoruflturma aç›ld›. Edinilen bilgiye göre, Diyarbak›r ‹lMilli E¤itim Müdürlü¤ü, memur, teknisyen, hizmetlive ö¤retmenlerden oluflan toplam 4. 137 kiflihakk›nda soruflturma açt›. E¤itim-Sen Diyarbak›rfiubesi yöneticisi Medeni Alpkaya, cezalar›n hukukaayk›r› oldu¤u gerekçesiyle Ankara 7. ‹dare

Mahkemesi’nin 21 Aral›k 1995 ve Dan›fltay 5.Dairesi’nin 21 Aral›k 1995 tarihli kararlar› ile bu türcezalar›n iptal edildi¤ini bildirdi. SES ve BES üyesi150 kadar memur hakk›nda da soruflturma aç›ld›¤›bildirildi.

OHAL bölgesinde faaliyet gösteren pek çokdemokratik kitle örgütünün de faaliyetleri engellendi.Diyarbak›r’da faaliyet gösteren Dicle Kad›n KültürMerkezi ile Meteris Kültür Merkezi May›s ay›ndaOHAL Yasas› uyar›nca süresiz olarak kapat›ld›. DicleKad›n Kültür Merkezi Baflkan› Saniye Varl› kapatmakarar›n› tebli¤ etmek için merkeze gelen polislertaraf›ndan tehdit edildiklerini söyledi. Meteris KültürMerkezi yetkililerinden Remzi Y›ld›r›m da, kültürmerkezlerine gelen yaklafl›k 20 polisin kendilerine“PKK’nin 7. kongresi kararlar› do¤rultusunda faaliyetyürütüyorsunuz. ‹l valili¤i karar›yla faaliyetlerinizdurdurulmufltur” dediklerini belirtti.

May›s ay›nda Dicle ve Van Yüzüncü Y›lÜniversiteleri’nin ö¤renci derneklerinin faaliyetleriOHAL Yasas›’n›n 11. maddesi uyar›nca üç ay süreyledurduruldu. Dicle Üniversitesi Ö¤renci Derne¤iA¤ustos ay›nda cezan›n bitmesi üzerine yeniden ayn›madde gerekçe gösterilerek üç ay süreyle kapat›ld›.

Diyarbak›r Valili¤i, HADEP’in 10 Aral›k ‹nsan Haklar›Günü etkinlikleri kapsam›nda Diyarbak›r’dagerçeklefltirmek istedi¤i “2000’li Y›llarda Demokrasive ‹nsan Haklar› Mitingi”ne OHAL Yasas›’n›n 11.maddesine dayanarak izin vermedi. Bu türengellemelerle s›k s›k karfl›laflt›klar›n› belirten HADEPDiyarbak›r ‹l Baflkan› Ali Ürküt, mitingle sadece bas›naç›klamas› yapmak istediklerini ve bar›fl talepedeceklerini vurgulad›. HADEP taraf›ndan 1 EylülDünya Bar›fl Günü nedeniyle Diyarbak›r’dadüzenlenmek istenen Demokrasi ve Bar›fl Mitingi de“hoflgörü ortam›n›n zedenlenmemesi” gerekçesiyleValilik taraf›ndan yasakland›.

OHAL bölgesindeki kentlerde F tipi cezaevlerine karfl›eylem düzenlenmesi de yasakland›. ‹HD taraf›ndan “FTipi” cezaevi uygulamas›n›n durdurulmas› için yurtgenelinde bafllat›lan imza kampanyas› May›s ay›ndaOHAL Valili¤i taraf›ndan yasakland›. ‹HD GenelBaflkan Yard›mc›s› Osman Baydemir, “yap›lananayasal hak olan dilekçe hakk›n›n engellenmesidir”dedi. Kendilerine tebli¤ edilen yasaklama karar›nda;“OHAL bölgesi illerinde ‘F Tipi’ cezaevine geçilmesiplan›na tepki olarak söylefli, brifing, afifl, el ilan›, imzakampanyas› yap›lmas› 2935 say›l› Ola¤anüstü HalKanunu’nun 11/e maddesi gere¤ince yasakland›¤›,buna uymayanlar hakk›nda gerekli ifllemin yap›laca¤›”n›n belirtildi¤ini ifade eden Baydemir, 285 say›l›kanun hükmündeki kararnamenin 7. maddesinin,OHAL Valili¤i’nin kararlar›na iptal davas›aç›lamayaca¤› hükmünü getirdi¤ini hat›rlatt›.

Köy Koruculu¤u

“OHAL Bölgesi’nde terörle mücadelede görev yapan



güvenlik güçlerine yard›mc› olmak ve köylülerinkendilerini korumalar›” gerekçesiyle 1985 y›l›ndaoluflturulan koruculuk sisteminin ak›beti 2000 y›l›ndada belirsizli¤ini korudu.

‹çiflleri Bakan› Sadettin Tantan Ocak ay›nda yapt›¤› biraç›klamada toplam 65.809 köy korucusununbulundu¤unu belirterek, “Geçici köy koruculu¤usisteminin gelecekteki durumu, geliflmelere görebelirlenecektir” dedi. Koruculara ödenen maafl›n 60milyon 425 bin lira ile 64 milyon 625 bin liraaras›nda de¤iflti¤ini kaydeden Tantan “Ola¤anüstü halilan›n› gerektiren sebepler ve fliddet hareketlerine aitciddi belirtilerin köyde veya çevrede ortaya ç›kmas›veya ne sebeple olursa olsun köylünün can›na vemal›na tecavüz hareketlerinin artmas› halinde, Valininteklifi ve ‹çiflleri Bakanl›¤›’n›n onay› ile geçici köykorucusu istihdam edilmektedir” dedi.

Dönemin Baflbakan› Bülent Ecevit, 11 Haziran günüDiyarbak›r’da yapt›¤› konuflmada koruculuk sisteminindo¤rulu¤unun tart›fl›labilece¤ini, ancak güvenlikgüçlerine yard›mc› olan korucular›n bar›fl ortam›ylabirlikte aç›kta b›rak›lamayaca¤›n› söyledi. Köykorucular› sorununa kesin çözüm getirmeye kararl›olduklar›n› anlatan Ecevit, “Korucular canlar›n›tehlikeye atarak, flehitler vererek ülkenin birli¤i içinsilahl› kuvvetlerimizle, jandarmam›zla birliktemücadele ettiler, görev yapt›lar. fiimdi terör bitti diyeonlar› aç ve aç›kta b›rakamay›z. Mutlaka köykorucular›n›n gelece¤ini güvence alt›na al›c›, a¤abask›s›ndan kurtaracak bir düzeni en k›sa zamandagerçeklefltirece¤iz” dedi.

‹çiflleri Bakanl›¤› taraf›ndan köy korucular›n›n ifleal›nmalar›n›, görev ve sorumluluk alanlar›n›düzenlemek üzere yeni bir yönetmelik ç›kar›ld›. “KöyKorucular› Yönetmeli¤i” 30 Haziran günü ResmiGazete’de yay›nlanarak yürürlü¤e girdi. Köykorucular›n›n ifle al›nmas›, görev alanlar›n›nbelirlenmesi, sorumluluklar›, e¤itimleri, ifltenç›kar›lmalar› ve di¤er özlük haklar› ile ilgili esas veusulleri düzenleyen yönetmelikte köy korucusu olmakiçin aranacak flartlar aras›nda “Türkçe okur yazarolmak, 22 yafl›ndan küçük, 60 yafl›ndan büyükolmamak, y›k›c› bölücü ve irticai faaliyetlere kar›flm›flolmamak, iyi huylu tan›nm›fl bulunmak ve herkeslekavga ç›karmak, sarhoflluk gibi huysuzluklara sahipolmamak” gibi maddeler yer al›yor.

OHAL Bölge Valili¤i kay›tlar›na göre 1.899 korucu“PKK’ya yard›m ve yatakl›k etmek,” 1.073 korucuuyuflturucu kaçakç›l›¤› ve çete üyesi olmak, 108’irüflvet almak, 196’s› adam öldürme, 161’i adamyaralama, 57’si k›z kaç›rma, 13’ü meskene tecavüz,280’i silah kaçakç›l›¤› suçlar›ndan yarg›land›.

Korucular 2000 y›l›nda da silahl› fliddet olaylar›nakar›flt›lar. 15 Mart günü Batman’›n Kozluk ilçesineba¤l› Çak›rlar köyünde, köylüler ile korucular aras›ndatarla anlaflmazl›¤› nedeniyle ç›kan kavgada bir kad›nöldü. Edinilen bilgiye göre olay flöyle geliflti:

Sabah saat 08.30 s›ralar›nda Mahmut Aslan, fiükrüBozan, R›za Bozan, Emin Bozan, Meman Tahtac›,Medeni Tahtac›, fiafi Tahtac›, Davut Tahtac› ve YakupTahtac› adl› korucular ile köylüler aras›nda ç›kantart›flma daha sonra tafll› sopal› kavgaya dönüfltü.Kavga s›ras›nda Mehmet Gökmen adl› köylü bafl›ndanald›¤› kürek darbesi ile yaraland›. Bunun üzerineyak›nlar› Mehmet Gökmen’i hastaneye götürmekisterken, bindikleri minibüse Refledara köyüyak›nlar›nda korucular taraf›ndan atefl aç›ld›.Sald›r›da, Mehmet Gökmen’in annesi Zümrette(Zümrüt) Gökmen öldü. Mehmet Gökmen, minibüssürücüsü Mustafa Kaytar ve Abbas Bak›r yaraland›.

Diyarbak›r’›n Bismil ilçesinde aralar›nda kan davas›bulunan korucular›n çat›flmas› sonucu SelahattinKarakafl adl› korucu öldü, 4 korucu yaraland›.Bismil’e ba¤l› Gundike Pire mezras›nda ikamet edenMHP eski ‹lçe baflkan› korucubafl› Arap Koluman’›nkorucu yak›nlar› kan daval› olduklar› Ambarçayköyünü 5 Nisan günü bast›. Koluman’›n yak›nlar› ileAmbarçay köyü korucular› aras›nda ç›kan çat›flmada,koruculardan Selahattin Karakafl öldü. FerhanKabakol, Cafer Karakafl, Bedirhan Karakafl ve DuranKarakafl yaraland›. Olay üzerine iki köye bask›ndüzenleyen askerlerin 6 korucuyu gözalt›na ald›¤›ö¤renildi.

7 Nisan günü Siirt’in fiirvan ilçesine ba¤l› Siti köyündefiirin Dizek (18) adl› köylü, korucular taraf›ndanöldürüldü. fiirin Dizek’in babas› Abdulbari Dizek,olay günü sabah saatlerinde o¤lunun korucularlaodun toplama konusunda tart›flt›¤›n›, kendisinin arayagirmesiyle tart›flman›n önlendi¤ini belirterek, ö¤ledensonra fiirin Dizek ve di¤er çocuklar›yla köyyak›nlar›nda odun toplarken yanlar›na gelen HalilÇiçek, Mahmut Çiçek, Harun Çiçek, Maflallah Çiçekve Hizbullah Çiçek adl› korucular›n kendilerine ateflaçt›¤›n› söyledi. Abdulbari Dizek, korucular›nözellikle fiirin Dizek’e niflan ald›klar›n› belirtti.

Batman’da 8 Nisan günü Mardin’in Savur ilçesineba¤l› Kayac›k köyü korucular›n›n bir minibüse ateflaçmalar› sonucu minibüste bulunan Diyarbak›r’›nBismil ilçesi Güzelköy köyü korucular›ndan HalefÇelik ve ‹brahim Özgül öldü. Sald›r›da, Mehmet fiirin,Halim Hamzao¤lu, Bedrettin Çelik, Mehmet Barl›k,Veysel Aktan ve Bedrettin Tekin adl› korucularyaraland›. Sald›r›n›n Orhan Akgün, ‹rfan Akgün veMehmet Akgün adl› korucular taraf›ndan kan davas›nedeniyle gerçeklefltirildi¤i bildirildi.

10 Nisan günü A¤r›’n›n Do¤ubeyaz›t ilçesine ba¤l›Yukar› Ayranc› köyünde, köylüler ile koruculararas›nda tarla anlaflmazl›¤› nedeniyle ç›kan kavgadaMuhlis Karabo¤a ve Tahir Efe adl› köylüler öldü.Edinilen bilgiye göre olay flöyle geliflti:

Yukar› Ayranc› köyü muhtar› Reflit F›rat’›n yol üzerineyapt›rd›¤› duvar köylüler taraf›ndan tepkiylekarfl›land›. Bunun üzerine koruculardan Tahir Efe’nin



köylülerin üzerine otomatik silahla rasgele atefl açmas›sonucu, Muhlis Karabo¤a olay yerinde öldü. Köymuhtar› Reflit F›rat da Tahir Efe’yi öldürdü. Olayda,Ali Efe, Sad›k Efe, Hüseyin Bozkurt ve Hasan F›rat adl›kifliler de silahla yaraland›.

12 Nisan günü Kahramanmarafl’›n Ekinözü ilçesineba¤l› Aliflar köyünde Cuma Polat adl› korucu, “a¤açdikme sorunu” nedeniyle tart›flt›¤› a¤abeyi MevlütPolat ve akrabas› Mehmet Polat’› öldürdü. CumaPolat, olaydan sonra tutukland›.

25 Nisan günü Batman’›n Sason ilçesinde çevreyerasgele atefl açan Abdurrahman Baflak adl› eskikorucu, bir kifliyi öldürdü. Abdurrahman Baflak’›n,Medeni Uçar adl› korucunun otomatik silah›n› elindenzorla ald›¤› ve atefl açt›¤› bildirildi. Olayda, FerzendeParlak (62) öldü, biri polis 10 kifli de yaraland›.Abdurrahman Baflak’›n 1996 y›l›nda eflini öldürdü¤üve bir süre cezaevinde kald›ktan sonra akli dengesininyerinde olmad›¤› anlafl›l›nca serbest b›rak›ld›¤›ö¤renildi.

22 May›s günü Batman’›n Gercüfl ilçesinde koruculararas›nda koyun otlat›lan arazi anlaflmazl›¤› nedeniyleç›kan silahl› çat›flmada Ali Aslan ve Süleyman Gölgeadl› korucular öldü. Olayda adlar› ö¤renilemeyen 6korucu yaraland›. Daha sonra 20 kiflinin gözalt›naal›nd›¤› bildirildi.

1995 y›l›nda fi›rnak’›n Beytüflflebap ilçesinde adliyebinas›n› bas›p gözalt›ndaki yak›nlar›n› kurtaran vegörevlileri tartaklayan korucular hakk›ndaki davadaA¤ustos ay›nda Beytüflflebap Asliye Ceza Mahkemesitaraf›ndan görevsizlik karar› verildi. Dosya Diyarbak›rDGM’ye gönderildi. Görevsizlik karar›nda, olaytarihinde ilçe jandarma komutan›n›n gerekli tedbirlerikas›tl› olarak almad›¤› belirtilerek san›k korucularNaci Timur, Eflref Bayhan, Ömer Timur, SüleymanTimur, Görgün Turan ve fiemsettin Tekin’in suçlar›n›ndevlete isyan niteli¤inde bulundu¤u vurguland›.

Olayda, Mezra Belediye Baflkan› Hüsnü Timur,Maxmuran afliretine ba¤l› 300 korucuyla adliyeyibasm›fl, güvenlik görevlilerini etkisiz hale getirdiktensonra Nesim Timur’u gözalt›ndan ç›karm›flt›. ‹lçeye veadliye binas›na yaklafl›k 300 korucunun bask›ndüzenlemesine karfl›n, sadece alt› korucunun ad›saptanabilmiflti.

Mufl’un Solhan ilçesine ba¤l› Yeralan köyükorucular›ndan fiahin Çelebi, Abdullah Çetin ve FahriSevinç’in 31 Ekim günü koyunlar›n› otlatan ‹brahimYap›c› ve Hüseyin Özer adl› çobanlar›n 500koyununu PKK’li k›l›¤›na girerek gaspettikleri ilerisürüldü. Gasp olay›ndan sonra çobanlar›n habervermesi üzerine, köylülerin koyunlar› geri ald›¤›,korucular›n kaçt›¤› bildirildi.

OHAL’de ‹ntiharlar

2000 y›l›nda bölge, özellikle Batman yaflanan intiharolaylar›yla devletin ve sivil toplum kurumlar›n›n

gündemine geldi. Bölgede y›llard›r süren ola¤anüstükoflullar›n yaratt›¤› travma intihar olaylar›n›n art›fl›ylakendini gösterdi.

Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Ana BilimDal› ö¤retim üyesi Doç Dr. Aytekin S›r taraf›ndanyap›lan, son 5 y›lda Diyarbak›r’da meydana gelenintihar ve intihar giriflimlerinin ele al›nd›¤› biraraflt›rmada, kentte her y›l bir öncekine göre intiharolaylar›nda art›fl gözlendi¤i belirtildi. Araflt›rmada,Diyarbak›r’da kad›n intiharlar›n›n erkeklerin iki kat›oldu¤u, bu durumun toplumsal bask›dankaynakland›¤› savunuldu. ‹ntihar nedenleri aras›ndaiflsizlik, göç ve terör ilk s›ralarda gösterildi.

Diyarbak›r Kad›n Platformu Kas›m ay›nda bölgede303 kad›n›n intihara teflebbüs etti¤ini ve bunlardan16’s›n›n öldü¤ünü bildirdi. Kad›n Platformu, cinselfliddet, tecavüz ve yoksullu¤un kad›n üzerinde derintahribat yaratt›¤›na dikkat çekerken, bunun daintiharlara varan süreci bafllatt›¤›n› ileri sürdü.Aç›klamada, daha sonra flöyle denildi:

“Güneydo¤u’da son bir ayda yaflanan 303 intihargiriflimi bunun bir göstergesidir. ‹ntihar olaylar›n›nnedenleri üzerinde soyut bir tart›flma ve giriflimlerinkal›c› sonuç vermeyece¤i aç›kt›r. Bunu kadercilikle deba¤daflt›rmak intiharlar›n gerçek sebeplerinigeçifltirmekten baflka bir fley de¤ildir. Asimilasyonpolitikalar› uygulayarak intiharlar›n önüne geçilemez.Yaflam›n tüm alanlar›nda karfl› karfl›ya kald›¤›m›zfliddet, kad›n› afla¤›lama, sindirmek, kifliliksizlefltirmekve erkek egemenli¤ini sürdürmek amac›yla çeflitlibiçimleriyle uygulanmaktad›r. fiiddete u¤rayankad›nlar›n en önemli sorunu, toplumdaki ahlakide¤erlerden, yasalardan ve uygulamalardan dolay›bunu aç›klamamalar›d›r.”

Aç›klamada ayr›ca bölge genelinde yaflanan intiharolaylar›n›n özellikle k›rsal kesimde ölümlesonuçlanmazsa resmi makamlardan gizlendi¤i, bununda intihar vakalar›yla ilgili gerçek rakamlaraulaflmakta güçlü¤e neden oldu¤u belirtildi.

Batman Barosu’nun yapt›¤› araflt›rmaya göreBatman’da 1999-2000 y›llar› içinde toplam 135intihar ve intihar giriflimi yafland›. Bunlar›n 42’siölümle sonuçland›. Dünyadaki intihar istatistiklerinintersine intihar edenlerin ço¤unun kad›n oldu¤unadikkat çekilen raporda flu bilgilere yer verildi:

“Batman’daki intihar vakalar›n›n bilinen saptama veistatistiklerden ayr›lan çarp›c› yönü; intihar edenlerinyüzde 75’ini genç kad›nlar›n oluflturmas›d›r. Oysaintiharlarla ilgili dünya geneli için yap›lanistatistiklerde, kad›nlar vakalar›n yaln›zca yüzde 25’inioluflturmaktad›r. ‹ntihar eden veya intiharteflebbüsünde bulunanlar›n büyük ço¤unlu¤u, kentin1985 y›l›ndan beri göç alan gecekondu, mahalle/köyözelli¤inde ve 3. Bölge olarak nitelendirdi¤imizsemtlerinde yaflayan kifliler aras›nda gerçekleflmifltir.”Raporda 3. Bölge olarak tan›mlanan yerleflim yerleri



1985 ile 1995 y›llar› aras›nda göç eden kesiminyaflad›¤›, altyap›s› olmayan gecekondu bölgeleriolarak belirlendi.

Ça¤dafl Batman gazetesi Yaz›iflleri Müdürü Arif Aslanintiharlarla ilgili olarak yapt›¤› aç›klamada intiharnedenleri ile ilgili olarak göçün en büyük etkenoldu¤unu söyledi. Batman merkezde gerçekleflenintiharlar›n ço¤unun göç alan mahallelerde meydanageldi¤ini belirten Aslan flunlar› söyledi:

“Ayr›ca bu bölgede 17 y›l süreyle büyük çat›flmalaryaflad›. fiimdi bir ‘bar›fl floku’ yaflan›yor. ‹nsanlar yenisürece adapte olamad›. Bir beklenti vard›. ‹nsanlarhayatlar›nda bir fleyin de¤iflmedi¤ini gördü.Hükümetlerin vaat etti¤i fleyler gerçekleflmedi. Köyedönüfl projesi halkta büyük bir beklenti. Pazaryerimahallesinde bir kad›n ilaç alarak yaflam›na sonvermek istedi. ‘‹ki y›ldan beri köye dönmeyibekliyordum’ diyor. Köy onun için belki de her fleydi;bir domatesle, bir inekle geçinebildi¤i bir yerdi.”

Türkiye ‹nsan Haklar› Raporu - 2000 Kürt Sorunu ve PKK


“Zorunlu Göç Kurban›” (Müjgan Halis “Batman’da Kad›nlar Ölüyor” kitab›ndan)

N.K. (50): N.K. bir göç kurban›. Çat›flmalar›n yo¤un yafland›¤› dönemlerde, köyü boflalt›lm›fl ve ona da Batman yolugözükmüfltü. Kocas› iki evliydi. Kendisinin alt›, kumas›n›n befl çocu¤u vard›. Ba¤lar Mahallesi’ndeki ah›rdan bozma evinde ondört nüfus bir arada yaflamaya çal›fl›yorlard›. Tek gelirleri, Licki köyünün hayvanlar›n› güden çoban kocas›n›n 30 milyonlukmaafl›yd›. Okula hiç gitmemiflti N. Maddi durumlar› hep çok kötüydü. 10 milyonu kiraya verdikten sonra, kifli bafl›na günlük70 bin lirayla yaflamaya çal›fl›yorlard›. Ölene kadar tam üç kez intihara teflebbüs etti, her defas›nda kurtar›ld›. En son, Siirt’temisafirli¤e gitti¤i evde 5 Aral›k 2000 günü kendisini asarak yaflam›na son verdi.

Ölmeden önce gazetelere yaflam›n› anlatt› ve ölmekteki kararl›l›¤›n› defalarca yineledi. Yaflam›n onu isyan ettirdi¤inianlat›rken, asgari insaf›n bile s›¤mad›¤› o viranede, ruh ve beden sa¤l›¤›n› bozan o mekanda hayatta kalman›nimkans›zl›¤›ndan bahsetti. Buzdolab›, televizyon istedi¤ini söyledi. Hayat› sevmek, hayattan memnun olmak gibi kavramlarane kadar uzak oldu¤unu tekrarlad›. “Gözümü ölüme diktim,” dedi. Psikolo¤a gitti¤ini ve doktorun bile derdine dermanolamad›¤›n› söyledi. “Maddi durumun düzelirse bir fleyin kalmaz. Hiç bir fleyin yok ki” diyen psikolo¤un kendisiyle alayetti¤ini sand›¤›n› ekledi. “Kararl›y›m. Hayattan so¤udum, ümidim yok, çocuklar›m büyüyecek, kocam ifl bulacak,düflünemiyorum bile.”

Tam alt› y›l boyunca intihar› denedi N. Üç kez intihar girifliminde bulundu, her defas›nda yak›nlar›n›n müdahalesi sonucuölümden döndü. Ölmeden üç ay önce kendini ast›, komflular› kurtard›. Bu girifliminden bir ay sonra böcek ilac› içti, midesiy›kand›. Sonraki günlerde ise Batman Çay›’na atlad›, bu defa da kumas› yetiflip çekti onu sulardan.

Geçim s›k›nt›s› nefesini kesti N.’nin. Sürekli isyan etti. Ölmeye büyük bir kararl›l›kla sar›lan N., on y›l önce terk etti¤i köyünüözledi¤ini anlat›rken, “Köyden göçtüm. Gitmem yasak. Köyümde evim, yo¤urdum, domatesim vard›. ‹stedi¤im havay› al›rd›m.Bu flehrin havas› yok, bo¤uyor.” Dedi soranlara.

Her defas›nda çevredekilerin yard›m›yla ölümden döndürülen N., Batman’da amac›na ulaflamayaca¤›n› anlay›nca, çareyiSiirt’teki yak›nlar›n›n yan›na gitmekte buldu. Sonunda Siirt’te yak›nlar›na ait bir bahçede kendini a¤aca asarak can›na k›yd›.N.K. Batman’da topra¤a verildi.

Batman Barosu’nun raporunda 2000/2849 dosya numaras›yla yer alan N.K.’n›n intihar nedenleri flöyle anlat›ld›: “Köydenzorla göç ettirilme ve bir daha dönmelerine izin verilmemesi. fiehir hayat›na uyum sa¤layamama ve düflülen yoksulluk. Köygeçim kaynaklar›yla flehir geçiminin farkl›l›klar›. ‹çinde bulundu¤u maddi s›k›nt›lar›n hiçbir zaman sonra ermeyece¤i inanc›.Çocuklar› ve gelecek ile ilgili hayal kuramamas›. Gelece¤e dair büyük ümitsizlik ve kayg›. Çevresinde gördü¤ü maddirahatl›¤a hiçbir zaman kavuflamayaca¤› inanc›.”

1.3 KÜRT SORUNU VE PKKPKK’nin Abdullah Öcalan’›n Türkiye’ye getirilmesininard›ndan bafllatt›¤› ateflkes ve bar›fl süreci 2000y›l›nda da sürdü. 1999 y›l›nda PKK’li iki grubungüvenlik güçlerine teslim olmas›, silahl› güçlerinönemli bir bölümünün geri çekilmesiyle bafllayan busüreç PKK’nin Ocak ay›nda gerçeklefltirdi¤iOla¤anüstü 7. Kongre ile devam etti. 2-23 Ocakgünleri aras›nda yap›lan kongrede Abdullah Öcalanyeniden lider ilan edilirken, “silahl› mücadeleninulusal-demokratik geliflmedeki rolünü büyük ölçüdetamamlad›¤› ve PKK’nin yeni çizgisinin ‘demokratiksiyasi mücadele’ olaca¤›” kararlaflt›r›ld›.

Buna göre PKK’nin, “Kürt sorununun Türkiye’nindemokratiklefltirilmesiyle ba¤lant›l› olarakçözülmesini” içeren yeni bir program› olan, “Kürttoplumuna etkin bir rol oynatma temelinde Türkiye’de

demokratik dönüflümü ve Kürt sorununun çözümünügelifltirmeyi hedefleyen ve bunu da bölge halklar›n›ndemokratik iliflki ve birli¤i içinde yapmak isteyen birparti haline” geldi¤i belirtildi.

Bu çerçevede “silahl› mücadele örgütü” olanARGK’n›n ad› “Halk Savunma Gücü” ve ERNK’n›n ad›da “Demokratik Halk Birlikleri” olarak de¤ifltirildi.

Genelkurmay Bas›n Halkla ‹liflkiler Daire Baflkan›Albay Fahir Altan 1 Haziran günü yapt›¤› aç›klamada“terör olaylar›ndaki azalman›n baz› kesimlercemaksatl› olarak terörist PKK’n›n bar›flç› bir çizgiyegelmifl olmas›na ba¤lad›klar›n›” kaydederek flunlar›söyledi:

“Bu noktaya terörle mücadeledeki süreç içindesa¤lanan baflar› sonucu gelinmifl, terör örgütü de bu

sonucu kabullenmek zorunda kalm›flt›r. Bu durumuteröristlerce meydana getirilen olaylar›n grafi¤inebakt›¤›m›zda net olarak görmek mümkündür. 1994y›l›nda 3 bin 300 olan olay say›s› 1995 ve 1996’dayüzde 50 azalt›larak 1500 civar›na, 1997’de yüzde 73azalt›larak 919’a, 1998’de yüzde 83 azalt›larak 589’a,1999’da ise yüzde 86 azalt›larak 488’e indirilmifltir.”

HADEP Genel Baflkan Ahmet Turan Demir, 24A¤ustos günü yapt›¤› aç›klamada s›n›r d›fl›ndaki PKK’ligüçlerin Türkiye’ye dönme beklentileri oldu¤unubelirterek, kal›c› bar›fl için ifle genel afla bafllanmas›önerisinde bulundu. Demir, devletin potansiyeltehlike olarak gördü¤ü s›n›r d›fl›ndaki PKK’li silahl›güçlerin normal yaflama dönmeleri için kamuoyununiste¤i do¤rultusunda genel bir af ç›kar›lmas›gerekti¤ini belirterek, “Bu konuda önemli rolüstlenebiliriz” dedi. Demir, PKK’nin Kürt sorunununçözümü için f›rsat yaratt›¤›n›, 15 y›ll›k çat›flmaortam›n› durdurdu¤unu, silahl› güçlerini de s›n›rd›fl›na çekmesiyle Türkiye’de Kürt sorunununçözümüne yönelik beklentiler ortaya ç›kt›¤›n› bildirdi.

Hükümetin demokratikleflme konusunda ad›matmad›¤› takdirde bar›fl sürecini koruman›nzorlaflaca¤›n› vurgulayan Demir, HADEP’in bu süreçteönemli rol oynayabilece¤ini kaydederek, flöyle dedi:

“Hükümet kamuoyunun iste¤i do¤rultusunda genel afç›karmal›d›r. Kamuoyunun buna yönelik bir çabas›yükselmelidir. S›n›r d›fl›ndaki silahl› güçler normalyaflama kat›lmal›d›r. Bu konuda Türkiye’deki tümorganize güçlerin çal›flmas› gerekir. Biz bu konudaönemli rol üstlenebiliriz.”

Merkezi Londra’da bulunan Uluslararas› StratejikAraflt›rmalar Enstitüsü (IISS) taraf›ndan haz›rlanan veEkim ay›nda bas›na yans›yan uluslararas› terörizmleilgili “Askeri Dengeler” adl› raporun Türkiye ile ilgilibölümünde, Türkiye’de “PKK terörünün kesin flekildeetkisizlefltirildi¤i” kaydedilerek flöyle denildi:

“Türkiye’de terörizm, Abdullah Öcalan’›n 1999 y›l›fiubat ay›nda yakalanmas›ndan ve 6 ay sonra kendiörgütüne bir ça¤r›da bulunarak Türkiye Cumhuriyetihükümetine karfl› yürütülen silahl› eylemlere sonverilmesini istemesinden bu yana ciddi ölçüdeetkisizlefltirilmifltir. Binlerce PKK’l› terörist Irak ve‹ran’daki e¤itim kamplar›na çekilirken, say›lar›n›n500’den fazla olmad›¤› düflünülen baz› teröristler iseTürk topraklar›nda kalm›flt›r. Bunun sonucunda daörgütün terörizm için para toplama ve uyuflturucusat›fl›yla finans sa¤lama gücünde de azalma meydanagelmifltir. Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin Öcalan’›nyakalanmas› öncesinde bölgede sa¤lad›¤› hakimiyetinard›ndan Öcalan’›n da yakalanmas›yla PKK’n›nmoralindeki düflüfl, örgütün kentlerde hücre a¤›kuramamas› ve Avrupa’daki kredibilitesini art›rmaiste¤i, Türkiye’de terörizmin yeniden artmas›ihtimalini ortadan kald›rm›flt›r.”

Raporda Türkiye’de “Kürt az›nl›k” bulundu¤ubelirtilerek, Türk hükümetinin son geliflmelerlebölgede uygulad›¤› sert kurallar› yumuflatmas›n›nkolaylaflaca¤› ve “kültür, e¤itim ve dile iliflkin baz›haklara daha yumuflak yaklafl›labilece¤i” ifade edildi.

Özellikle OHAL bölgesinde PKK’yi desteklediklerigerekçesiyle sivillere yönelik bask›lar 2000 y›l›nda dadevam etti. Dersim merkeze ba¤l› Uzuntarla köyünde,5 Ekim 1999 tarihinde askerler ile PKK’liler aras›ndaç›kan ve iki PKK’linin yaflam›n› yitirdi¤i çat›flman›nard›ndan köye düzenlenen bask›nda “PKK ye yard›mettikleri” iddias›yla gözalt›na al›nan Fatma Sevük (77),Naciye Sevük (20), Yemifl Alt›ntafl (63), EmineK›yançiçek (76) ve Güllü Çelik (63) Malatya DGMtaraf›ndan TCY’nin 169. maddesi uyar›nca 3’er y›l 9ay hapis cezas›na çarpt›r›ld›. Davan›n temyizduruflmas› 8 Kas›m günü görüldü. Kürtçe tercümanarac›l›¤› ile savunmalar›n› yapan Güllü Çelik, FatmaSevük, Emine K›yançiçek ve Yemifl Alt›ntafl,mezralar›nda meydana gelen bir olay sonras›ndakarakola götürüldüklerini, okuma yazma ve Türkçebilmediklerini belirterek, haz›rlanan bir ifadeyeparmak bast›klar›n› anlatt›lar. San›klardan 76yafl›ndaki Emine K›yançiçek’in 3 kilometrelik yolgiderek örgüte toplam 28 kilogram g›da ve erzakgötürdü¤ü iddia edilen davada Yarg›tay 9. CezaDairesi Aral›k ay›nda hapis cezalar›n› onaylad›.

Kürdistan Yurtseverler Birli¤i (YNK) ile PKK aras›ndaEylül ay›nda yo¤unlaflan çat›flmalar›n sona erdirilmesiamac›yla YNK lideri Celal Talabani ile görüflmeküzere Kuzey Irak’a giden Bar›fl Anneleri Giriflimiüyeleri fiekernaz Çakal (59), Müesser Günefl (48),Rahime ‹nci (65), Azize Y›ld›z (39), Fahriye B›kk›n(65), tercüman Murat Batgi ile iki floförün 4 Ekimgünü yurda girifl yaparken Habur s›n›r kap›s›ndagözalt›na al›nd›klar› ö¤renildi. Gözalt›na al›nanlar 7Ekim günü tutukland›lar. fioförler serbest b›rak›ld›.

fiekernaz Çakar, Müesser Günefl, Rahime ‹nci, AzizeY›ld›z, F

türkiye ‹nsan haklar› vakf› yay›nlar› (31) yay›na haz›rlayanlar: ebru uzdil nalan...

Documents