1

توارثبيماري هاي تك ژني

بيماري هاي تك ژني به بیماری هایی گفته می شود که ژنها دچار جهش شده و محصولي توليدمي كنند كه غير طبيعي است و يا اينكه كال" محصولي ازآن ژن توليد نمي شود.

اين بيماري ها چون از قوانين مندل پيروي مي كنند به آنها بيماريهاي مندلي نيز ميگويند. قبل از توضيح اين بيماري ها در ابتدا چند تعريف از واژه هايي كه در اين بحث كاربرد دارد ذكر

مي شود. : ژنوتيپ يك فرد عبارت است از تركيب ژنتيكي آن فرد كه مي تواند مجموعه- ژنوتيپ

ژنهاي موجود در تمام لكوسها و يا ژنهاي لكوسي واحد باشند. : تجلي قابل مشاهده ژنوتيپ به شكل يك صفت ريختي ،زيست شناسي يا ملكوليفنوتيپ-

است . مانند رنگ مو یا حالت چشم و یا نوع و مقدار یک آنزیم یا پروتئین در روی یک کروموزوم را لوکوس میDNAلوکوس: جایگاه اختصاصی یک ژن یا توالی

نامند. : به اشكال مختلف يك ژن در يك لكوس ژني خاص آلل گفته مي شود. بسياري از ژنهاآلل-

گفته مي شود.Wild typeفقط يك نسخه طبيعي دارند كه آلل نوع وحشي كه توسط جهش پديد آمده است معموال" آلل نادري است كه درآلل موتانت یا واريانت-

يك يا هر دوكروموزوم همولگ جايگزين آلل وحشي شده است . : هموزيگوت به فردي گفته مي شود كه براي يك لكوس خاص هر دو آلل دوهموزيگوت-

كروموزوم همانند او يكسان باشند. : هر گاه دو آلل دو كروموزوم همانند متفاوت باشند يعني يكي از آنها وحشيهتروزيگوت-

باشد و ديگري موتانت باشد فرد را براي آن لكوس ژني هتروزيگوت مي گويند. : هتروزيگوت مركب حالتي است كه( compound hetrozygot )هتروزیگوت مرکب-

در یک فرد هر دو آلل جهش يافته بوده اما نوع دو جهش با هم متفاوت باشند در مردان گفته مي شود.x : به ژن هاي روي كروموزوم همي زيگوس- : طبق تعريف قراردادي هر فتوتيپي كه به طريقي در هر دو دسته افراد هموزيگوتغالب-

گفته مي شود( dominantو هتروزيگوت ظهور يابد بارز يا غالب ) (recessive : فنويپي كه فقط در افراد هموزيگوت تجلي دارد مغلوب يا نهفته)مغلوب -

ناميده مي شود : وقتي در ژنوتيپ فرد هتروزيگوت محصول هر دو آلل آنها قابل تشخيص عینیهم بارز-

مي گويند.( codominant) باشد به آنها هم بارز يا : به وجود بیش از یک فنوتیپ )الل( در یک جمعیت یا گونه در یک جایگاه ژنیپلی مورفیزم

اطالق می شود، مانند گروه خونی در انسان. باید توجه داشت که پلی مورفیزم اگر چه همانند جهشها باعث به وجود آمدن فنوتیپ جدید می شود ولی با تغییرات جهشی تفاوت

دارند، چون باید فراوانی آنها در یک جمعیت پایدار و بیش از یک درصد افراد آن جمعیت باشد.SNPs ها(single nucleotid polymorphism این ها تغییرات توالی :)DNA

هستند)پلی مورفیزم( که در یک نوکلئوتید با یکدیگر تفاوت دارند و این تفاوت ممکن استبین یک موجود یا یک جفت کروموزوم در نظر گرفته شود.

: به ترکیبی از اللهای یک یا چند جایگاه ژنی کنار هم اطالق می شود که با هم بههاپلوتایپ ها بر روی یک کروموزوم یا یک جفتSNPsارث میرسند. همچنین به یک سری از

کروموزوم گفته می شود که از نظر آماری با هم ارتباط دارند فنوكپي به حالتي اطالق مي شود كه عوامل محيطي بتوانند يك: Phenocopy - فنوكپي

بيماري را ايجاد كنند كه اين بيماري در اثر عوامل ژنتيكي نيز ايجاد مي شود. مانند كري كه يك بيماري ژنتيكي است ولي در اثر عوامل محيطي مانند سرخچه نيز ايجاد مي شود. فنوكپي در

مشاوره ژنتيكي مشكالتي را ايجاد مي كنند چون يك بيماري بايد در مشاوره مشخص شود ناشي از عوامل محيطي است يا ژنتيكي و در هر مورد امر مشاوره فرق خواهد داشت .

2

: به فردی در شجره نامه اطالق می شود که یک بیماری ژنتیکی ازپروباند)پروپوزیتوس(طریق او توسط متخصص معرفی میشود.

اختالالت تك ژني را از الگوي انتقال آنها در خانواده ها تشخيص مي دهند. براي اثبات الگوي انتقال نخستين

مرحله متداول به دست آوردن اطالعاتي درباره سابقه فاميلي بيمار و خالصه كردن جزئيات آن در يك شجره

نامه مي باشد كه توسط نمادهاي استاندارد ترسيم مي شود. الگوي

وارثت اختالالت تك ژني عمدتا به دوعامل بستگي دارد.

- جايگاه كروموزومي لكوس ژن ، كه1 مي تواند اتوزمي )واقع برروي

يعني واقع برxاتوزوم ها( يا پيوسته به باشد.xروي كروموزوم

- فنوتيپ بارز )يعني حتي با وجود يك2 آلل بر روي يكي ازكروموزوم ها تجلي يابد( و يا نهفته )كه تجلي آن مستلزم

وجود هر دو آلل واريانت بر روي كروموزوم ها است ( باشد. از اين رو چهار الگوي تك ژنيوجود دارد.

AR( یا autosomal recessive) اتوزومي نهفته یا مغلوب AD( یا autosomal dominant) اتوزومي بارز یا غالب

XR( یا X-link recessive مغلوب )Xپیوسته به XD( یا X-link dominant ) بارز یا غالبXپيوسته به

عالوه بر اين چهار الگوي تك ژني دو مورد ديگر نيز وجود دارد كه شامل وراثت وابسته به Y ياY-linkو وراثت ميتوكندريايي مي باشند. همچنین انواع دیگری از تواررث مانند پسودو

اتوزومی، محدود به جنس و تحت تاثیر جنس نیز شرح داده خواهد شد.توارث اتوزومال مغلوب

در اين نوع بيماري ها فرد فقط در حالت هموزيگوت بيماري را نشان خواهد داد كه در اين موارد فرد بيمار داراي دو والد هتروزيگوت براي

اين بيماري است . نشانRrاگر والدين هتروزيگوت )ناقل ( را با

نشان دهنده آلل غير طبيعي از نوعrدهيم )آلل طبيعي ميباشد( حاصل ازدواجRمغلوب و آلل

اين دو فرد به صورت زير خواهد بود.Rr × Rr= )0.5(Rr , )0.25(RR , )0.25(rr

مشابه والدين خودRr طبيعي و RR فرزندان فرزندان بيمار خواهند بود.rrناقل و

پس اگر دو فرد هتروزيگوت با همديگر ازدواج كنند. صاحب فرزندان بيمار خواهند شد و4/1به احتمال

مابقي سالم خواهند4/1 فرزندان آنها ناقل و 2/1بود.

ازدواج كند(rrاگر يك فرد سالم با يك فرد بيمار) تمام فرزندان آنها هتروزيگوت خواهند بود. مانند

در شجره.2 و 1افراد RR × rr= )1.00(Rr

3

اگر فرد بيمار با فرد هتروزيگوت ازدواج بكند )احتمال آن خيلي كم است ( نصف فرزندان آنها در شجره.6 و 5. مانند افراد بيمار و نصف ديگر ناقل خواهند بود

Rr × Rr=)0.5(Rr , )0.5(rrمالكهاي تشخيصي اتوزومال مغلوب

( در شجره بیماری معموال" بصورت افقي ديده مي شوند. يعني بیماری فقط دريك نسل و1بین برادران و خواهران بوده و بيماري در نسلهاي بعد تكرار نمي گردد.

( بيماري در هر دو جنس به يك نسبت2ديده مي شود

( فرد بيمار حتما دو والد او3هتروزيگوت هستند

( احتمال بيمار شدن فرد از والدين4است 4/1هتروزيگوت

( بيماري معموال در ازدواجهاي5 خويشاوندي رخ ميدهد.

ARمثالهايي از بيماريهاي تك ژني با توارث - تاالسمي ها :1

تاالسمي دسته اي از بيماريهاي هموگلوبين هستند كه نقص درهموگلوبين در اثر عدم ساختزنجيره هاي پروتئيني ايجادمي شوند.

رشته پروتئيني4هموگلوبين مولكولي تترامر است و از رشته دو به دو با هم مشابهند.4ساخته شده است و اين

انواع مختلف هموگلوبين در بدن انسان وجود دارد كه در مراحل رشد انسان از دوران روياني تا بعد از تولد تغيير

مي كنند. و16ژنهاي كد كننده زنجيره هموگلوبين روي دو كروموزوم

11

قرار دارند. ژنهاي روي عبارتند از زتا)16كروموزوم

ξ 1(، آلفا( 1α )2و آلفا( 2α) 11و ژنهاي روي كروموزوم

(، گاما)εعبارتند از اپسيلون)γ(دلتا ،)δ(و بتا )β .)

هر كدام از اين ژنها در مراحل رشد روياني و جنيني بعد از تولد روشن و سپس خاموش مي شوند و يا اينكه

روشن شده و تا آخر عمرروشن باقي مي مانند.

در دوران جنيني هموگلوبين در جگر و طحال ساخته

ميشود كه از زنجيره گاما و آلفا تشكيل ناميده HbFشده و هموگلوبين

ميشود.چند هفته قبل از تولد ساخت هموگلوبين در مغز استخوان انجام

مي شود و ژن گاما توليد آن كم شده و

4

( و مقدار خيلي كمي 2 بتا 2)آلفا HbA بجاي آن ژن بتا روشن مي شود و هموگلوبين HbA2( را ميسازند.2 دلتا2)آلفا

HbA است وشش ماه پس از تولد HbF درصد آن 40 و HbA% هموگلوبين 60در بدو تولد درصد مي رسد. 90-95به حدود

تاالسمي هاي معروف دو نوع تاالسمي آلفا و تاالسمي بتا مي باشند. - آلفا - تاالسمي :1

قرار دارند و بنابراين16 براي ساخت زنجيره آلفا در بدن دو ژن بر روي كروموزوم شماره % زنجيره آلفا25 ژن براي ساخت زنجيره آلفا است . هر ژن مسئول ساخت 4هر فرد داراي

درصد ساخته100 به ميزان α را دارند و αα/ααرا به عهده دارد و افراد طبيعي ژنوتيپ به ميزانα- و αα/αمي شود. حال اگر يكي از ژنها موتاسيون يافته باشد فرد داراي ژنوتيپ

و اگرα% زنجيره 50 درصد ميزان طبيعي ساخته مي شود و اگر دو ژن جهش يافته باشد 75 ژن موتاسيون يافته4 درصد ميزان طبيعي و اگر هر 25سه ژن موتاسيون داشته باشند

اصال ساخته نمي شود.αباشند زنجيره

درصد25 چون فقط HbHدر بيماري ميزان طبيعي الفا ساخته مي شود

زنجيره هاي مازاد بتا به همديگر متصل رامي سازند و(4β بتا )4شده و تترامر

راHbHيا H بنابر این هموگلوبين مي سازند كه نامحلول است و به صورت

اجسام هاينز در گلبولهاي قرمز رسوب مي كنند و موجب مي شود كه طحال اين سلولهاي داراي اجسام هاينز راتخريب كند و فرد

دچار كم خوني همولتيك مي شود. اصال" ساخته نمي شودαدر حالت --/-- كه زنجيره

زنجيره هاي مازاد گاما به همديگر وصل شده و تترامر را مي سازند كهBartگاما ايجاد و هموگلوبين بارت

در انتقال اكسيژن اصال"كارا نيست وHbHهمانند جنين هاي مبتال دچار هيپوكسي شديد درون رحم

مي شوند و در وضعيتي موسوم به هيدروپس فتاليس متولد مي شوند.

تاالسمي آلفا بيشتر در نواحي جنوب شرقي آسيا شايع است . به خصوص نوعي كه با هيدروپس فتاليس همراه

/-- از شيوع بااليي در اينααاست . چون ژنوتيپ جمعيت برخوردار است .

- بتا تاالسمي :2 ساخته نمي شود و افراد دچار كم خوني مي شوند. افراد دارايβدر بتا تاالسمي زنجيره

/-β دچار موتاسيون شود β افراد طبيعي هستند. حال اگر يكي از ژنهاي كد كننده β/βژنوتيپ ساخته مي شود و افراد دچار كم خوني خفيف مي شود وβنصف ميزان طبيعي زنجيره

اصطالحا به آنها تاالسمي مينور مي گويند. در اين افراد تعداد گلبولهاي قرمز آنها زياد است ولي از نظر اندازه كوچك )ميكروسيتوز( و از نظر رنگ نيز كم رنگ )هيپوكروم ( هستند.

نيز در اين افراد باال مي رود. حالت ميكروسيتوز و هيپوكروم بودن2HbAميزان هموگلوبين گلبولهاي قرمز با استفاده از آزمايش خون با دستگاههاي پيشرفته قابل اندازه گيري است

وتحت عنوان MCH (Mean curpuscular Hb) و

MCV (Mean curpuscular volume)در گزارش

قيد مي شوند

ميزان ساخت زنجيژنوتيپ ره چ

فنوتيپ

αα/αα 100% سالمαα/α- 75% حاملين خاموش

ααيا --/α-/α-

تاالسمي )كم خوني αصفت 50%خفيف و ميكروسيتوز(

α--/-25% بيماريHbH كم خوني( هموليتيك نسبتا شديد(

تاالسمي αهيدورپس فتاليس يا 0%--/--هوزيگوت

5

كه آزمايش اوليه خوبي براي شناسايي افراد تاالسمي ناقل محسوب ميشود. ولي آزمايش 2HbAدقيق جهت شناسايي افراد هتروزيگوت الكترفورز هموگلوبين است برای تعیین میزان

در افراد هتروزيگوت باال ميرود كه با استفاده از الكتروفورز هموگلوبين2HbA . ميزان مشخص مي شوند. افراد تاالسمي مينور مشكل خاصي ندارند فقط مقداري كم خون هستند ولي اگر دو فرد مبتال به تاالسمي مينور با

فرزندان آنها4/1همديگر ازدواج كنند، βژنوتيپ -/- خواهند داشت و زنجيره

ساخته نمي شود. به اين افراد تاالسمي cooley,sماژور يا آنمي كولي )

anemia،مي گويند. اين بچه ها كم رشد ) كم وزن ، به شدت آنميك و داراي طحال

بزرگ و كبد بزرگ هستند. ماهگي به بعد با كم خوني طفل شروع مي شود وبدليل كم خوني مغز استخوان6-8بيماري از

گسترش مي يابد و موجب بزرگ شدن استخوانهاي گونه و صورت مي شود و موجب قيافه خاص مغولي در فرد مشاهده مي شود. براي درمان اين بچه ها بايد مرتب به آنها خون تزريق

كرد و بدليل تزريق زياد خون، آهن اضافی در بدن آنها رسوب مي كند كه با داروي دسفرال مي توان آهن اضافي را از بدن آنها خارج كرد.اگر تزريق خون مرتب انجام شود، تغيير قيافه

آنها صورت نمي گيرد. Sickle Cell : - سيكل سل آنميا3anemia

در اين بيماري همانند تاالسمي اختالل در زنجيره هاي هموگلوبين است ولي بر خالف تاالسمي ها كه توليد زنجيره هاي هموگلوبين

دچار كمبود شديد بود در اين بيماري زنجيره هموگلوبين به ميزان طبيعي ساخته مي شود

)ولي در اثر موتاسيون از نوع تغييرمعني Misssence) 6 در اسيدهاي آمينه زنجيره ح تغيير ايجادشده است و در اسيد آمينه شماره

بجاي اسيد گلوتاميك ، والين قرار گرفته است و اين تغيير جزئي در يك اسيد آمينه موجب غير محلول شدن نسبي هموگلوبين در شرايط كمبود اكسيژن مي شود. تحت شرايط فشار پائين

ميله اي شكل يا رشته هايي به شكل پلي مرهايHbS اكسيژن مولكولهاي هموگلوبين از نوع درمي آيند كه اريتروسيت ها را از حالت طبيعي به شكل داسي شكل درمي آورند. اين گلبولهاي قرمز در مقايسه با گلبولهاي قرمز طبيعي نمي توانند در يك رديف در مويرگ حركت كند و در

نتيجه با انسداد جريان خون موجب هيپوكسي مي شوند. عالئم بيماران شامل كم خوني ، زردي ، انسداد عروق و ايجاد دردهاي شديد اعضاء از قبيل استخوان ، طحال و ريه به علت

است و افراد از نظر AR انفاركتوس دربافتهاي مذكور است . توارث بيماري ژنوتيپ و فنوتيپ در سه دسته زير قرار مي گيرند :

افراد هتروزيگوت از نظر باليني سالم هستند ولي اگر در شرايط كمبود شديد اكسيژن قرارگيرند مانند پرواز در ارتفاعات باال درخطر انفاركتوس طحال قرار دارند.

Albinism- آلبنيسم : 4 توارث این بيماري که به آن آرومیا یا

آکروماتوز هم گفته می شود

( است . این بيماران فاقدARاتوزومی مغلوب)

تركيب هموگلوبيهموگلوبين باليني ن

ژنوتيپ

HbA2β‌2α b .bسالم

صفت داسيشكل

HbA,‌HbSs2β‌2α و2β‌2α

bs .b

بيماري داسيشكل

HbSs2β‌2αbs .bs

6

آنزيم تيروزيناز هستند كه مسئول تبديل اسيد آمينه تيروزين به مالنين است . بنابراين در بيماران ماده مالنين ساخته نمي شود و پوست، چشم و موهاي بيماران بدون رنگ است . ته

پيگمان است و فتوفوبي)نورگریزی( شديد و گاهی حرکت غیر ارادی کره چشم بيماران فاقد ( دارند. ديد كم و بتدريج بدتر مي شود. بخاطر نبودن رنگینه در پوست،nystagmusچشم )

این افراد مستعد آفتاب سوختگی و سرطان پوست هستند. این بیماری تقریبا در تمام مهرهداران دیده می شود. در انسان دو نوع عمده این بیماری شامل آلبینیزم چشمی پوستی )

oculocutaneous)( و آلبینیزم چشمی ocularمی شود که در اولی پوست و مو و چشم و در ) بخاطر نوع توارث مغلوب در این بیماری احتمال داشتن دومی فقط چشم درگیر می باشد.

فرزند آلبینو از یک والد مبتال و یک والد سالم بسیار کم است ولی ممکن است دو فرد ظاهرا طبیعی فرزندان بیمار داشته باشند. یک استسناء در این مورد نوع چشمی آن است که ژن آن

قرار دارد و بنابرین در پسران فراوانی بیشتری دارد و مادران باXبر روی کروموزوم داشتنن یک ژن معیوب بیمار نمی شوند ولی نیمی از پسران آنان مبتال خواهند بود.

Phenylketunuria : - فنيل كتونوري5 ( است و در این افراد آنزيم فنيل آالنين هيدروكسيالزARتوارث این بيماري اتوزومی مغلوب)

وجود ندارد. بنابراين اسيد آمينه فنيل آالنين به تيروزين تبديل نشده و در نتيجه فنيل آالنين در خون باال رفته و قسمتي از آن از طريق غير عادي تبديل به اسيد فنيل پيرويك مي گردد و از

طريق ادرار دفع مي شود. كمبود تيروزين به دليل عدم تبديل فنيل آالنين به تيروزين

موجب كمبود ساخت مالنين مي شود و اطفال مبتال داراي موهای روشن و

چشم هاي آبي هستند. كودكان مبتال دچار عقب افتادگي شديد جسمی عقلي بوده و حركات تشنجي صرعي دارند و غالبا در

مراكز كودكان عقب افتاده نگهداري بهترين راه دارند.20 زير IQمي شوند.

درمان اين كودكان حذف فنيل آالنين از رژيم غذايي است و چنانچه به موقع تشخيص داده روز بعد از تولد( مي توان با رژيم غذايي مخصوص از بروز عوارض آن كه نتيجه2- 7شود)

تجمع فنيل آالنين دراعضاء بويژه در مغز مي باشد جلوگيري كرد. بدين منظور نوزادان

مبتال را بالفاصله بعد از تولد تحت رژيم غذايي مخصوص كه حاوي مقدار خيلي كم فنيل آالنين )اين اسيد آمينه الزمه زندگي است و نمي توان آن را به طور كامل از مواد غذايي حذف كرد(

مي باشد قرار مي دهند. 6-7كودكان مبتال بايد رژيم غذايي را به مدت

سال ادامه دهند. چون مغز در اين مدت رشد كافي يافته است و بعد از آن رژيم غذايي

خاصي ضروري نيست . اگر دختران مبتال به اين بيماري درمان شوند در بعد از ازدواج و در زمان حاملگي دوباره بايد رژيم درماني را انجام

دهند چون در بدن آنها فنيل آالنين به ميزان زياد وجود دارد بنابراين بچه آنها تحت تأثير مقدار زياد فنيل آالنين دچار ناهنجاريهاي مغزي قرار مي گيرد و به آن اصطالحا فنيل كتونوري مادري

مي گويند. بنابراين در دوران بارداري اين مادران مبتال بايد دوباره رژيم غذايي مخصوص رااجرا كنند تا فرزندان آنها دچار آسيب مغزي نگردند.

Alcaptonuria : - الكاپتونوري6 در اين بيماري که به بیماری ادرار سیاه نیز معروف

است، متابولیزم اسید آمینه فنیل آالنین و تیروزین دچار اشکال میشود. عيب مولكولي مربوط به كمبود آنزيم

هموژن تي سيك اسيد اكسيداز در تجزيه هموژن تي سيك اسيد)آلكاتپون ( مي باشد. در نتيجه

7

هموژن تي سيك اسيد )آلكاپتون ( در خون افزایش یافته و از طریق ادرار دفع مي گردد. ادرار در ابتدا پررنگ و بعد از مدتي به رنگ سياه در

مي آيد. این بیماری فراوانی بیشتری در کشور دانمارک و جمهوری دومنیکن دارد و اغلب

بدون عالمتند. افزایش بیش از حد هموژن تي سيك اسيد در بعضي از اعضاء مانند

غضروف الله گوش و اطراف مفاصل جمع مي شود و رنگ تيره به آنها مي دهد. همچنین

هموژن تي سيك اسيد میتواند در کلیه ها رسوب کرده و سنگ کلیه ایجاد کند. در دهه سوم و

چهارم زندگي، بيماران دچار درد پا، كمردرد و ديسك كمر مي شوند. در سنین باالتر ممکن

فیدی چشم و قسمتهایی از پوست کهت ساسدر معرض آفتاب قرار دارد تیره گردد.

Galactosemia: - گاالكتوزومي 7 - فسفات1( است و به دليل كمبود آنزيم گاالكتوز AR توارث این بيماري اتوزومی مغلوب)

يوريديل ترانسفراز بيماران قادر به متابوليزه كردن گاالكتوز قند شير نيستند. بچه هاي مبتال به هنگام تولد طبيعي ، ولي به زودي دچار ناراحتي

دستگاه گوارش ، حالت تهوع ، زردي ،اسهال و عدم ميل به مكيدن شير مي شوند. چنانچه بيماري به موقع شناخته نشود و رژيم غذايي شير معمولي

ادامه داده شود به تدريج كودك دچار بیماری کلیوی، یرقان، خسارات مغزی، سيروز كبدي و

كاتاراكت شده و مي ميرد ولي حذف كامل گاالكتوز از رژيم غذايي از پيدايش عوارض بيماري

جلوگيري مي كند. فراوانی این بیماری در جمعیتهای 60000/1مختلف متفاوت است مثال در اروپایی ها

است ولی در کولی های ایرلندی این بیماری دهبرابر شایع تر است.

Cystic : سيستيك فيبروزيس -8Fibrosis

(ARتوارث این بيماري اتوزومی مغلوب) است و بیش از همه ششها، پانکراس،

کبد و روده کوچک درگیر

می شود. این بیماری به دليل

اختالل در ژن كد كننده پروتئين

غشايي )CFTR)سلولها مي باشد که تنظیم مایع گوارشی و موکوس و

همچنین میزان عبور سدیم و کلراید از پوست را کنترل می کند. در اين افراد ميزان كلرايد عرق خيلي بيش از حد طبيعي است و مزه

شوري به پوست آنها مي دهد. ترشحات ريه غليظ بوده و موجب انسداد در ششها و ابتال به عفونتهاي ریوی ميشود. مرگ بيماران

بیشتر بدليل نارسايي ششها و ابتالء به عفونت ريوي است . كمبود آنزيم هاي پانكراس )ليپاز، ترپسين و كموتريپسين ( از گوارش عادي

8

درصد مردان وحدود3-2 راه تناسلي بيماران نيز آسيب مي بيند و صرفا جلوگيري مي كند. درصد زنان بارورند. نام این بیماری بخاطر فیبروز شدن و تشکیل کیست در پانکراس،10

کیستیک فیبروزیز است و مهمترین مشکل این بیماران عفونت های ریوی است که با آنتی بیوتیک ها مداوا می شود ولی در موارد حاد پیوند شش میتواند کارگشا باشد. اين بيماري

در سفيد پوستان اروپايي مي باشد و با رسيدگي مؤثر به بيماريARشايع ترين بيماري از نوع طول عمر بيماران افزايش مي يابد. تشخیص بیماری در قبل از تولد با تست های ژنتیکی و

بعد از تولد با تست عرق انجام می گیرد. مهمترین نوع جهش در این بیماری حذف سه پروتئین508نوکلئوتید در این ژن است که باعث حذف یک اسید آمینه فنیل آالنین در جایگاه

در صد بیماران را70 معروف است که و این جهش بیش از ΔF508میشود و به موتاسیون درصد این بیماران در امریکا را تشکیل میدهد.90در سراسر دنیا و بیش از

Tay-Sacks disease - بيماري تاي ساكس9 بيماري تاي ساكس یک بیماری پیشرونده سلولهای عصبی است که در حدود شش ماهگی شروع و معموال تا چهار سالگی باعث مرگ

می شود. در اين بيماري ليزوزومها قادر به ترشح آنزيم نمي باشند. اين آنزيم نوعي ليپد را بنامA( HEXA )هگزوزآمينداز

2GMكه ازسلولهاي مغزي ترشح مي شود متابوليزه مي كند. در این در سلولهاي مغزي2GMبيماران بعلت عدم وجود آنزيم مذكور،

انباشته شده و رسوب مي كند و موجب اختالل در

سيستم عصبي مركزي مي شود.

بيماري اغلب با غش همراه است و با پيشرفت بيماري فلج و كوري حادث شده و در

4نهايت باعث مرگ در دوران كودكي )زير سالگي ( مي شود. اين بيماري در يهوديان

اشكنازي شيوع بااليي دارد و فراوانترین جهش این ژن است11 در اگزون (Frameshiftدر این گروه از نوع اضافه شدن چهار نوکلئوتید )

که باعث تغییر تمام کدون های اسید آمینه از این نقطه تا انتهای آن می شود.

توارث اتوزومال غالب در وراثت اتوزومي بارز هر فرد مبتال در شجره نامه داراي والد مبتاليي است كه او نيز والد مبتاليي داشته است و به همين ترتيب مي توان با پيگيري وقوع اختالل در نسلهاي پيشين تا

آنجا پيش رفت كه به منشاء جهش اوليه رسيد، بيشتر جهش هايي كه موجب بيماري مي شوند در مقايسه با آلل هاي

طبيعي جمعيت نادرند. ازاين رو در ازدواج هايي كه بچه هاي مبتال به يك اختالل اتوزومي بارز به بار مي آورند يكي از

والدين معموال" براي جهش عامل بيماري، هتروزيگوت و والد ديگر براي آلل طبيعي، هموزيگوت است . اگر والد

D نشان دهيم )آللDd و والد بيمار را با ddطبيعي را با طبيعي ميdنشان دهنده آلل غير طبيعي از نوع بارز و آلل

باشد(حاصل ازدواج اين دو فرد به صورت زير خواهد بود.Dd × dd= )0.5(Dd , )0.5(dd

% بيمار50بنابراين هر فرزند حاصل از اين ازدواج با احتمال % سالم خواهد بود.50و

ديگر ازدواج كند فرزندان(Dd با يك فرد بيمار)(Ddدر يك حالت خاص اگر يك فرد بيمار )آنها بصورت زير بيمار خواهندبود.

Dd×Dd= )0.5(Dd , )0.25(dd , )0.25(DD

9

چون داراي دو آلل جهش يافته است معموال"بيماري را با شدت بيشتريDDكه معموال" فرد نشان مي دهد )البته نوع اين ازدواج خيلي كم اتفاق مي افتد(Ddنسبت به فرد

مالكهاي تشخيصي اتوزومال غالب ( جنسيت در بروز بيماري نقش ندارد و بيماري1

در هر دو جنس به يك نسبت ديده مي شود. ( هر فرد مبتال معموال" داراي یک والد بيمار2

newاست مگر اينكه موتاسيون جديد )mutation.باشد )

( فرزندان حاصل از ازدواج يك فرد بيمار با يك3 بيمار خواهند بود.2/1فرد سالم با احتمال

( نحوه انتقال بيماري در شجره بصورت عمودي4 است يعني در تمام نسلها بيماري ديده مي شود.

( اعضاء خانواده كه از نظر فنوتيپي طبيعي5 هستند فنوتيپ)بيماري ( را به فرزندان خود منتقل

درصد باشد(100 بيماري (penetranceنمي كنند. )بشرط آنكه نفوذ )

ADمثالهايي از بيماريهاي ارثي تك ژني با توارث Achondroplasia - كوتولگي يا1

مبتاليان افرادي كوتاه قد هستند و استخوانهاي طويل بدن كوتاهتر از حد طبيعي است . داراي

پيشاني برجسته و برآمده ، پل بيني خوابيده و بيني . این بیماری به خاطرسرباال )زين اسبي ( هستند

3جهش در ژن گیرنده های فاکتور رشد فیبروبالستfibroblast growth factor receptor 3 )FGFR3) است

که باعث تشکیل غضروف غیر طبیعی می شود. هوش بيماران طبيعي است و قدرت باروري دارند و

نسبت تنه به پاها در اين افراد زياد است . اگر دو 4/1فرد كوتاه قد )كوتوله ( باهمديگر ازدواج كنند

فرزندان آنها دارای هر دو آلل از نوع موتاسيون يافته خواهد بود و بنابراين بيماري را با شدت

10000/1 ماهگي مي ميرند. شيوع بيماري 6بيشتري نشان مي دهند و اين بچه ها قبل از درصد موارد جهشهاي جديد هستند كه با سن پدر85است و

ارتباط دارد. در گذشته تعدادي از كندروديستروفي ها به اشتباه بعنوان نوع كالسيك آكندروپالزي طبقه بندي ميشدند. بنابراين

تشخيص دقيق اين دو باهم در زمان مشاوره ژنتيكي ضروري است

نمودهاي تشخيصي : توضيع مساوي در زن و مرد، كوتولگي شديد، هوش طبيعي ، سر بزرگ و پيشامي برامده ،

فورامن مگنوم كوجك كه در نتيجهsadle nose بيني چكشي وtubularبيمار ممكن است هیدروسفال شود. استخانهاي

iliacكوچك . يك نوع خفيفتر آن بنام هيپوكندروپالزي كه توارث اتوزومي

غالب دارد ممكن است الل جهش يافته آن باشد روند باليني : هيروسفالوس بخاطر كوجك بودن فورامن مگنوم ، كري

مكرر گوش ميامي بخاطر كوتاهي شيپور استاش ، خم شدن پاها ، اشكاالتي در فك و دهانfibulaبخاطر رشد بيش از حد فيبوال

10

، فشار بر روي طناب نخاعي معموال بخاطر فتق ديسكmaxilaبخاطر كوچك بودن ماگزيال هاي بين مهره اي در دهه دوم وسوم زندگي .

2I Neurofibromatosis نروفيبروماتوز نوع يك-

ژن این بیماری به نام نیروفیبرومین و شيوع بيماري درصد آنها حاصل جهشهاي جديد هستند50 است و 1:3500

و اغلب همراه با غوز یا انحراف در ستون فقرات، اشکال در یادگیری، صرع و بیماری های چشمی است.

اين بيماري یکی از شایع ترین بیماری های تک ژنی سیستم عصبی بوده و از دسته بيماريهايي است كه بيشترين ميزان جهش در آن اتفاق

ميافتد. اين بيماري داراي بروز متغير است يعني در تعدادي از افراد مبتال تعداد كيسه هاي اسفنجي زياد است

و تمام بدن را پوشانده است ولي در بعضي از افراد بيمار فقط چند لكه

% مي باشد. لكه هاي كافه او ليت100شير قهوه اي رنگ در پوست خود دارند. نفوذ بيماري سانتيمتر- تومورهاي نوروفيبروماتوز5/1 يا بيشتر با فاصله 6 درصد بيماران به مقدار 75در

بصورت ساب كوتانيوس در طول عصبها دیده می شود. لكه پوستي تيره6 ماهگي حداقل 6در بدو تولد تا چند ماهگي سالم هستند ولي بعد از

ميلي متر در آنها ايجاد مي شود. اين لكه ها0.5مشخص شير قهوه اي رنگ با قطر متوسط افزايش يافته و در تمام بدن شيوع مي يابند و كيسه هاي اسفنجي شكل تشكيل مي دهند كه

گاه به اندازه پرتقال مي تواند باشد. در تعدادي از افراد اين كيسه هاي اسفنجي شكل تبديل به تومور بدخيم مي شوند باید. توجه داشت که صرف وجود این لکه ها برای تشخیص این بیماری کافی نیست چون این لکه ها در بعضی بیماری های دیگر هم

دیده میشود. نشانه هاي باليني : لكه هاي پوستي اولين نشانه ها هستند و بعد

تومورها ممكن است ظاهر شوند. فشار بر روي عصب چشمي ممكن است

باعث كوري شود. كند درصد بيماران 5ذهني در

دیده می شود.(NF-2 )2اختالفات تشخيصي : نوروفيبروماتوز نوع

تا2)آلوستيك نوروما( بوسيله هشت توده عصبي و حداقل -2- نوروفيبروما 1از موارد زير مشخص ميشوند

- گليوما 3مننژيوما

Polydactyly - پلي داكتلي3 پلی داکتیلی ممکن است توسط یک ژن ایجاد شود و یا ممکن است همراه با سندرو های

دیگری باشد و یا مالتی فاکتوریال باشد. نوع تک ژنی

آن که فقط انگشتان را درگیر میکند به صورت اتوزومی غالب

به ارث می رسد. افراد مبتال انگشت در هر دست5بيش از

و يا پا دارند. بيماري داراي بروز

11

درصد بيماران فنوتيپ را نشان70متفاوت و نفوذ ناقص است بدين معني كه در حدود درصد بقيه با وجود داشتن ژن ، فنوتيپ طبيعي خواهند داشت .30مي دهند و

بيماري داراي بروز متفاوت است يعني امكان دارد انگشتان اضافه بزرگ يا خيلي كوچك باشد و يا اينكه فقط در دست و يا پاها و ياهر دو ديده شود. این بیماری اقسام بسیار فراوانی

دارد.

)آراكنوداكتيلي (Marfan Syndrome - سندرم مارفان4 که پروتئینFBN1سندرم مارفان یک بیماری بافت همبند است که به خاطر موتاسیون در ژن

فیبریلین را تولید می کند ایجاد می شود. بيماران افرادي بلند قد هستند و نسبت تن��ه ب��ه پاه��ا كمتر از ح��د معم��ول اس��ت . بيم���اري كش���نده نيس���ت و

IQ اف��������راد از نظ��������ر معم��وال"نرم��ال هس��تند ولي در بعض��ي از م��وارد نس��بت

)ب�������رادران وsibs ب�������ه خ��واهران( پ��ايين تر هس��تند. بيم��اران ب��ه علت اختالل در بافت كالژن در سه سيس��تم

بدن شامل قلب، چشم و دست و پ��ا داراي اختالل خواهن��د بود. بیشتر اختالالت عبارتند از: دستها و پاها بلند و كشيده ،

،(arachnoidactylyانگشتان دست بلن��د و عنكب��وتي ش��كل) lenseدررفتگي عدسي چشم)

dislocation)، هيپوت��������وني ، )ق��وز(، ن��رمي مفاص��ل ،kyphoscoliosis كيفواس��كيليوزيس

دررفتگي عضالت پش��ت پ��ا، درگ��يري قلب و ع��روق در بيم��اران توارث غ��الب آن نش��ان داده ش��د.1921ديده ميشود. در سال

درصد15نفوذ ژني باالست ولي بروز آن متغير است . در حدود بيماران والدين ط��بيعي دارن��د. در اين اف��راد اف��زايش س��ن پ��در نشان از جهش جديد دارد. اين بيماران بلندتر از فرزندان طبيعي ديگر هستند. هوش طبيعي دارند. توضيع مساوي در زن و م��رد.

( دست و پايBlue Scleraسر دراز يا دوليكوسفال - چشم آبي ) درص��د بيم��اران داراي مش��كالت قل��بي و70 ت��ا 60بلند ونازك -

م��رگ در1:60000عروقي هستند)ميترال ديسفانكشن (. شيوع س��الگي -32حدود)ميانگين (

%( مي ميرن��د.56اغلب بخاطر مش��كالت قل��بي وع��روقي ) در اين بيماري بروز متغير است و ممكن اس��ت در تع��دادي

25از بيماران تنها حداقل دو دستگاه درگ��ير ش��ده باش��ند. درصد اين بيماران داراي موتاس��يون جدي��د هس��تند و دارای

والدينی سالمند.

familial - هيپركلسترولمي فاميلي5hypercholestero

lemia است کهLDLRاین بیماری در اثر جهش در ژن

LDLسازنده پروتئینی است که مسئول جمع آوری وجه مشخصه اين)کلسترول بد( از جریان خون است.

بيماري باال رفتن سطح كلسترول پالسما است كه حمل مي شود. بيماري وابسته بهLDL بوسيله

جهش هايي است كه در ژن ساختماني مسئول ساخت

12

وLDL يك پروتئين سطح سلولي است كه مسئول انتقال LDLرخ ميدهد)گيرنده LDL گيرنده تخليه آن به داخل سلول مي باشد(

در هر دو نوع افراد هتروزيگوت و هموزيگوت عوارض زير ايجاد مي شود. بيماري زودرس در عروق كرونر( گزانتوماLDLقلبي به علت آتروسکلروز )رسوب كلسترول مشتق شده از

)رسوب كلسترول درپوست و تاندون ( و قرينه قوس دار )رسوب كلسترول در اطراف محيط قرنيه (

هيپركلسترولمي به صورت يك صفت اتوزومال غالب به ارث مي رسد. هر دو فنوتيپ هموزيگوت و

هتروزيگوت شناخته شده اند و اثر ميزان ژن موجود كامال" روشن است . بيماري درهموزيگوتها زودتر و

بسيار شديدتر از هتروزيگوتها بروز مي كند كه نشان وLDLدهنده كاهش بيشتر در تعداد گيرنده هاي

. در پالسما است LDLافزايش زيادتر كلسترول مداوای کلسترول باالی خون با روش های روتین

کمFHدر افراد مانند رژیم غذایی و قرص استاتین چون مکانیزم استFH اثرتر از افراد غیر

بیوشیمیایی در این دو بیماری متفاوت است. اگرچه این مشکل با دوز باالتر

قابلFHاستاتین در بیماران هتروزیگوت حل است، افراد هموزیگوت این بیماری اغلب به این روشهای مداوا پاسخ نمی

دهند و باید به روش

از خون یا گاهی پیوند کبد مبادرتLDLهای دیگر مانند حذف کرد.

در هموزيگوتها از نظر باليني امكان وجود بيماريهاي عمده كرونري در بچگي وجود دارد. شكل هموزيگوت بيماري نادر

است )يك در يك ميليون نفر( ولي شكل هتروزيگوت آن يكي از نفر(500شايعترين اختالالت تك ژني انسان است )يك در

Huntington chorea- بيماري رقص هانتينگتون 6 که بر(HTT یا HDاین بیماری در اثر جهش در ژن هانتینگتین )

پروتئینی به همین نام را کد می کند بوده و4روی کروموزوم CAGژن دارای کدون های تکراری ایجاد می شود. بخشی از این

گلوتامین را کد میکند و معموال این که اسید آمینه است عدد است و افزایش این36کمتر از تکرار ها در حالت نرمال بیماری است و با شدت و نفوذ تکرار ها در این ژن علت

بيماري در اثر مرگ سلولهاي عصبي بیماری نیز در ارتباط است. داراي سن بروز است و در سنين ايجاد مي شود. اين بيماري

مي كند. به خاطر پدیده آنتی سال بروز35-45باالي ( بیماری ممکن استanticipationسیپاسیون )

بتدا اختالالتزودتر شروع شود. در نسل های بعدی فرد مبتال، دچار فراموشي ، اوهام واختالالت رواني شروع شده و به تدريج پس از چند سال كه تصور مي رود حركتي پيش رونده مي شود.

شده است حرکات غیر ارادی )داء شخص دچار اسكيزوفرني پس از الرقص( شروع مي شود و

طور كلي سال شخص به15حدود خواهند مشاعرش را از دست داده و

مرد.

13

موتاسيونهاي جديد در ژن اين بيماري نادر است و تصور مي شود كه منشاء موتاسيون از اروپاي شمال غربي بوده و از آنجا به تمام دنيا منتشر شده است . بدليل نادر بودن جهش هاي

جديد تمام بيماران داراي يك پدر يا مادر مبتال هستند. اين بيماري در مشاوره ژنتيك اهميت چنداني دارد. چون مبتاليان بعد از سن ازدواج و بچه دار شدن عالئم باليني را نشان مي دهند و

ژن را به بچه هاي خود خواهند داد. البته امروزه با كمك روشهاي مولكولي امكان تشخيصبيماري در دوران كودكي نيز فراهم شده است .

جهش هاي نادر كه در اين ژن ديده مي شود از نوع افزايش تكرارهاي سه تايي مشابه حالتي كه در

یا دیستروفی مایوتونیک ديدهx سندرم فراجايل مي شود مي باشند.

.Ehlers-Danlos Syn- سندرم اهلردانلوس 7 توارث اين بيماري لوکوس هتروژن است يعني ژنهای

زیادی می توانند این بیماری را ایجاد کنند. اگر چه اغلب

دارند)ADاین ژنها توارث COL5A & COL3A)ولی ،

لينك نیز وجودX و ARانواع دارد. علت بيماري اختالل در بافت كالژن یا پروتئین هایی

که با کالژن ارتباط دارند تقسیم بندی می شود. است . این بیماری به شش طبقه مختلف

تثبیت و مقاومت در وجود کالژن در بافت همبندی باعث لیگامنت ها و دیواره بافتهای پوست، مفاصل، ماهیچه ها،

ممکن است تولد رگهای خونی می شود. مبتاليان پرده آمنيون كالژن زودرس داشته باشند )به علت اينكه

دارد و به علت شلي بافت كالژن پرده آمنيون سريعا مي شوند(. حالت پاره مي شود و زودتر متولد

پوست و جلد در اين االستيكي خاطر دارا بودن افراد به

طبیعی خيلي کالژن غیر باالست و دچار پيري زودرس مي شوند. مفاصل آنها انعطاف زيادي دارد و به همين دليل مي توانند كارهايي بكنند كه افراد عادي قادر به

انجام آن نيستند و مي توانند خود را در جاهاي كوچك جا دهند و در سيركها از اين قابليت خود استفاده مي كنند. شدت بیماری بسته به نوع جهش و ژن درگیر از خفیف تا حاد و کشنده متغییر است. درمان ندارد و بیشتر باید مراقبت شوند. نام این بیماری

از کاشفان دانمارکی و فرانسوی آن در قرن بیستم گرفته شده است. انگشتان بلند )arachnoidactyly)و نازک بودن مچ دست، گاهی ممکن است پزشکان را در تشخیص این

اشتباه بیندازد که بیماری با سندرم مارفان دچارباید به آن دقت شود.

ايمپرفكتا - استئوزنزيس8Osteogenesis Imperfecta

استئوزنزيس که(OIايمپرفكتا )

بیماری استخوان به آن و سندرم لوبستین شکننده می شود یک بیماری نیز گفته

استخوانی است که

14

در آن استخوان ها شکنندگی زیادی دارند. نوزادان دارای این نقص ژنتیکی دارای بافت پیوندی ناقص بوده یا قادر به ساخت این بافت نیستند که اغلب به خاطر نقص در کوالژن تیپ یک هستند. هشت نوع مختلف این نوع بیماری وجود دارد که اغلب آنها به خاطر جهش در دو

است و بیشترشان توارث اتوزومی غالب دارند و توارث اتوزومیCOL1A2و COL1A1ژن نوع آن دیده می مغلوب نیز در سه

شود و بنابرین این بیماری از نوع در اين بيماريلوکوس هتروژن است. ديده مي شود.Iاشكال در كالژن تيپ

بيماران داراي استخوانهاي شكننده بوده و كري ، دندان زايي ناقصDentinogenesis Impو صلبيه ))

1:20000آبي رنگ از مهمترین عالئم بالینی آن است. فراوانی این بیماری در اغلب جمعیتها است و در حال حاظر قابل درمان نیستند. تشخیص انواع آن بسته به عالئم بالینی است و

کوالژنIمداوای این بیماران بیشتر با هدف افزایش در قدرت استخوان استوار است. در نوع کوالژن هم از نظر کمی و همIIاز نظر کیفی نرمال ولی مقدار آن کاهش دارد، در نوع

کوالژنI برعکس نوع IIIکیفی اشکال دارد، در نوع IVغیر طبیعی ولی مقدار آن طبیعی است، در نوع از نظر کمی طبیعی است ولی کیفیت مناسب را

IV از نظر بالینی مشابه نوع VI و Vندارد و انواع هم بخاطر موتاسیون درVIII و VIIهستند. نوع

ژنهایی دیگر هستند و توارث مغلوب دارند.

waardenburg synd - سندرم واردن بورگ9 دارای چهار نوعاین بیماری یک بیماری نادر است و

لوکوس هتروژن بوده و تا کنون هشت آن فراوانی بیشتری دارد.II و Iمختلف است که نوع ژن مختلف برای آن شناخته شده ولی اغلب بیماران دارای

وI هستند که دو نوع 2 بر روی کروموزوم PAX3جهش در ژن III.مبتالیان این بیماری بخاطر جهش بر روی این ژن است

در قسمت موهاي جلوي سر هستندد داراي دسته موي سفي ولی موی سفید ممکن است در

جاهای دیگر نیز دیده شود، در مواقعي نيز چشمانشان به دو رنگ

درصد موارد30متفاوت است و در درجاتي از كري را نشان مي دهند )از

sibsكم شنوايي تا ناشنوايي كامل (هوش آنها كمي پايين تر از است .

Retinitis Pigmentosa- رتينیت پيگمنتوزآ 10 بيماري ارثی چشمی و( یکRPرتينیت پيگمنتوزآ )

هتروژن است که باعث اختالل شدید چشمی و اغلب کوری میشود. افراد مبتال به این بیماری ممکن است عالئم را در کودکی و یا در سنین

باالتر نشان دهند و معموال اگر سن بروز آن دیرتر باشد سریعتر باعث کوری می شود. رتینو بالستوما

نور و یا اپیتلیوم به خاطر ناهنجاری در گیرنده های است که به تدریج باعث(retinaرنگی شبکیه)

کوری می شود. ژنهای بسیار زیادی هستند که جهش در آنها به این بیماری منجر می شود و انواع

در آن ديده مي شود و در نصف موارد توارث آنx و وابسته به AD ، ARتوارث شامل

15

‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ زن‌ و بیمار مرد نامه شجره در توارث‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ جنس‌ به وابسته های بیماری در ناقل

مغلوب

‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ زن‌ و بیمار مرد در توارث نوع‌ ‌ ‌ ‌ ‌ به‌ وابسته های بیماری در سالم

مغلوب‌ جنس

‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ حامل‌ زن و سالم مرد در توارث نوع‌ ‌ ‌ ‌ ‌ جنس‌ به وابسته های بیماری در

مغلوب

ژن برای این بیماری شناخته شده است. مبتاليان داراي100قطعي نيست . تا کنون بیش از التهاب شبكيه هستند و دچار كاتاراكت ، شب كوري و كاهش بينايي پيش رونده هستند. رتينیت

پيگمنتوزآ در بیماری های مختلفی دیده می شود.

(XLR مغلوب )Xتوارث متصل به قرار دارد و بصورت مغلوب عمل ميكند. بنابراينxدر این نوع ژن بيماري بر روي كروموزوم

دومx دارند. xبيماري بيشتر در مردان بروز پيدا مي كند. ولي درخانم ها چون دو كروموزوم اثر ژن مغلوب كروموزوم اول را مي پوشاند و

بيماري بروز پيدا نمي كند. درخانمها زماني بيماري حامل آلل معيوب باشند.xبروز مي كند كه هر دو

آلل غير طبيعي مغلوب Xنرمال و آلل X اگر آلل با مرد(XX) باشد حاصل ازدواج خانم هتروزيگوت

بدين صورت خواهد بود.XYسالم نیمی از دختران سالم و نیمی از دختران حامل و

نیمی از پسران سالم و نیمی از پسران بیمارخوهند بود

XX × XY=)0.5(XX , )0.5(XX , )0.5(YX , ).05(YX

ناقل خواهند بود و برايXX سالم و XXدختران و سالمXY پسران

XY بيمار خواهند بود. بنابراين نصف

دختران سالم و نصف ديگر ناقل و براي پسران نصف بيمار و نصف ديگر

سالم خواهند بود. اگر مرد مبتال با يك خانم سالم ازدواج كند تمام دختران او

ناقل وتمام پسرانش سالم خواهند بود. XY × XX= )1(XX, )1(XY

اگر يك مرد بيمار با يك خانم ناقل ازدواج كند ژنوتيپفرزندان آنها به صورت زير خواهد بود.

XY × XX =)0.5( YX , )0.5( YX , )0.5(XX ,

)0.5(XX بنابراين نصف دختران ناقل و نصف ديگر بيمار و در پسران

نصف بيمار و نصف ديگر سالم خواهند بود. انتقال بيماري در اين توارث بصورت عمودي است و معموال

يك نسل در ميان ظاهر مي شود. بيماري از طريق مرد به تمام دختران و سپس به نوه هاي پسري منتقل مي شود.

بيماري از مرد به مرد منتقل نمي شود. مغلوبXمالكهاي تشخيصي در متصل به

- فراواني1 بيماري در پسران

خيلي بيشتر از دختران است .

16

- آلل بيماري از مرد بيمار به همه دختران منتقل مي شود.2 - آلل بيماري هرگز از پدر به پسر منتقل نمي شود بلكه از شخص مبتال به تمام دختران3

منتقل مي شود. - معموال" زنان هتروزيگوت مبتال نيستند. اما بعضي ها ممكن است بيماري را با شدت هاي4

بصورت غير تصادفيxمختلف بروز دهند كه اين امر ناشي از غيرفعال شدن كروموزوم است .

XLRمثالهايي از بيماريهاي تك ژني با توارث Duchenne Muscular dystrophy - ديستروفي عضالت دوشن1

ديستروفي عضالت دوشن یک بیماری نقص عضالنی که پسر را مبتال کرده و توارث وابسته به جنس1:3600تقریبا

( دارد که به تدریج باعث انحطاط ماهیچه شدهXRمغلوب ) 2- 6و نهایتا به مرگ می انجامد. عالئم بيماري از حدود

سالگي ظاهر ميشود. مبتاليان تا قبل از آن عارضه اي ندارند و كال" عوارض تدريجي بوده و

بيماري مشكل است . اين تشخيص بچه ها با كمي تأخير راه مي افتند و به خوبي راه مي روند ولي پس از مدتي

مكررا شروع به زمين خوردن مي كنند و به تدريج كم تحرك

مي شوند. ماهيچه هاي ساق پا سفت و برجسته است )هيپرتروفي كاذب (. با پيشرفت بيماري به حالت نشسته حركت مي كنند و موقع)بلند شدن كم كم بلند مي شوند و حالت تشخيصي از خود باال رفتن

Gower sign)را در آنها براحتي مي توان ديد. بعد از آن زمين گير سالگي10-12شده و از صندلي چرخ دار استفاده مي كنند. در سن

عضالت بدن بخصوص عضالت قلبي تحليل مي روند و بيمار خواهد قرار داردXمرد. عيب مولكولي بيماري نقص در ژن ديستروفين مي باشد كه روي كروموزوم

و بزرگترين ژن انسان مي باشد. گاهي تا(CPK)در بيماران آنزيم كراتين فسفوكيناز

برابرطبيعي باالتر مي رود و در مادران ناقل نيز100 باال مي رود و مالك تشخيصي خوبي برايCPKميزان

در اثر تحليلCPK شناسايي مادران ناقل است . آنزيمعضالت از آنها آزاد مي شود.

Becker M.D ديستروفي عضالني بكر- 2 تمام عالئم اين بيماري شبيه

بيماري دوشن است ، اما سن سالگي و10-12بروز باالتر

سطح عوارض نيز ضعيف تر سال40است .بيماران حدود

زنده مي مانند. ژن درگير نيز ديستروفين است اما موتاسيون

آن با نوع دوشن فرق دارد. CPKناقلين با اندازه گيري شناسايي مي شوند.

G6PD - فاويسم3deficiency

17

ژن است و X فسفات دهیروژناز یک بیماری یک بیماری توارثی وابسته به 6کاهش گلوکوز قرارXكد كننده این آنزيم روي كروموزوم

دارد. این آنزیم در متابلیزم سلولهای قرمز نقش مهمی دارد و در صورت فقدان آنزيم در

يك فرد، گلبولهاي قرمز به بعضي از مواد ين افراد نسبت به. احساس و هموليز مي شوند

عفونتها و مصرف باقال و نيز موادي نظير پريماكوئين )داروي ضدماالريا( آسپرين ،

سولفاميدها و نفتالين حساس هستند و گلبولهاي آنها در معرض این مواد هموليز مي شود. توارث بيماري

XLRاست و بيماري در پسرها ديده مي شود. اين افراد نسبت به باقال خيلي حساس هستند و حتي با

استمشام بوي باقال در مزارع كشت، دچار کم خونی همولیتیک مي شوند. این بیماری از شایعترین اختالالت

آنزیمی در انسان )مردان( است و به خاطر پدیده لیونیزاسیون و غیر فعال شدن یکی از کروموزومهای

Xدر زنان به ندرت در آنها دیده می شود. الزم به تذکر است که تمام افرادی که کمبود این آنزیم را دارند حساسیت به باقاال )فاویزم) را نشان

نمیدهند. Heamophilia C,B,A - هموفيلي4

مرحله اي انجام مي گيرد كه در هر مرحله يك آنزيم13عمل لخته شدن خون طي يك پروسه نمایش داده می شود. XIII تا Iبه عنوان فاكتور عمل ميكند. این فاکتورها به حروف رومی

زمانی که یک رگ پاره شود این فاکتورها به ترتیب خاصی عمل کرده و ایجاد لخته میکنند تا جلوی VIIIخونریزی گرفته شود. فقط جايگاه فاكتورهاي

قرار دارد و جايگاهX بر روي كروموزوم IXو ساير فاكتورها بر روي كروموزوم هاي اتوزومي

)هموفيلي كالسيك (Aقرار دارند. در هموفيلي نوع درصد موارد80که فراوان ترین نوع بوده و تقریبا

دچار نقص است وVIIIرا شامل می شود، فاكتور بيماري بصورت خونريزي هاي غير قابل كنترل بعد از جراحت ، لثه ها، مفاصل و حتي هماچوري )خون

در ادرار( و خونريزي هاي خودبخودي زيرپوست مشاهده مي گردد. عمل ختنه كردن براي کودکان هموفیلی

خطرناك و ممكن است كشنده باشد. به خون ميسر است . درVIIIدرمان آنها با تزريق فاكتور

(Christmasdisease )بيماري كريسمس )Bهموفيلي نوع دچار IX است و فاكتور Aعوارض بسيار خفيف تر از نوع كمبودXIفاكتور شماره C نقص است . در هموفيلي نوع

دارد. ژن اين فاكتور روي كروموزوم هاي اتوزوم قرار دارد و به ارث مي رسد، البته هموفيلي نوعARبيماري به صورت

Cبه طور کامل مغلوب نیست چون افراد هتروزیگوت درجه ای از خونریزی را دارند.

در اين بيماري گاهی خونريزي هاي خود بخود رخ مي دهد و اگر این خونریزی داخلی و در رگهای قلبی یا مغزی باشد

بسیار خطرناک است و میتواند منجر به مرگ شود، بنابرین افراد باید بطور مداوم بسته به نوع هموفیلی آنها از فاکتور مربوطه استفاده کنند تا زندگی سالمی داشته

باشند.

18

: - خونریزیهای عمقی که باعث تورم درد و بی حسیمشکالت عمده این بیماران عبارتند از میشود،

- خسارات مفصلی بخاطر خونریزی در مفاصل و درد در آنها و ارتروز مفصلی، - ریسک عفونت بخاطر تزیق خون و

- خونریزی درون جمجمه ای که ممکن است باعث بیهوشی، صدمات مغزی و مرگ شود.Color blindness- كوررنگي 5

كوررنگي یا اختالل در تشخیص رنگ به خاطر کاهش یا عدم قدرت در دیدن و یا تشخص اختالف در رنگها در حالت طبیعی است. مهمترین علت این بیماری به خاطر نقص در تشکیل

یک یا چند سری از سلولهای مخروطی شبکیه است که رنگ را در نور دریافت کرده و این اطالعات را به عصب اپتیک منتقل می کند. ژنهای مسئول تشخیص رنگ نور بر روی

قرار دارد و اگر بعضی ازXکروموزوم این ژنها جهش پیدا کرده یا خذف شوند

اثر اختالل درکوررنگی ایجاد می شود. فعاليت طبيعي سلولهاي تمايز رنگ ها

)آبي - سبز - قرمز( در رتيناي چشم به وجود مي آيد. درحالت طبيعي سلولهاي

رتينا حساس به رنگ هاي آبي ، سبز و قرمز هستند كه عدم حساسيت آنها به

هر يك از رنگها مانع تشخيص رنگ مربوطه مي شود. عمومی ترين رنگ

% افراد75كوري ، سبز كوري است كه كوررنگ را شامل مي شود و توارث آن

XLR درصد كوررنگ ها را شامل مي شود و آن نيز 2 است، قرمز كوري نيز XLR. است Xلكوس ژنهاي سبز كوري و قرمز كوري بر روي كروموزوم

به ارث مي رسد. آبي كوريXLRواقع است و به صورت بسيار نادر است و ژن آن بر روي اتوزوم ها قرار دارد و

دارد. ژن ديگري نيز وجود دارد كه بر رويAR توارث كروموزوم هاي اتوزوم قرار دارد و فعاليت آن براي طبيعي بودن تشخيص رنگ ضروري است . در صورت عدم فعاليت

(. اين ژن بهcolor blindاین ژن، تمام رنگها ديده نميشود ) به ارث مي رسد. کور رنگی ممکن است ژنتیکیAR صورت

نباشد و در اثر عوامل دیگر چون صدمه به عصب اوپتیک یا بخشهایی از مغز و یا عوامل شیمیایی ایجاد شود و بنابرین این بیماری فنوکپی هم دارد که در مشاوره باید به آن دقت

شود. کور رنگی ممکن است برای این افراد در عبور از چراغ قرمز در

رانندگی و غیره خطر ساز باشد. تست های زیادی برای تشخیص کوررنگی

ابداع شده که مهمترین آنها تست رنگی ایشی هارا نام دارد و از یک

دایره با نقاط رنگی تشکیل شده که در وسط آن یک عدد یا حرف گنجانده شده است و بر حسب نوع آن افراد

کور رنگ قادر به تشخیص آن نیستند. Lesh Nyhan - لش نيهان6

syndrome اين بيماري که به نام های سندرم

و نقرص(nyhan,s syndromنیهان) نیز معروف(juvenile goutجوانی)

19

است که آنزيم هيپوگزانتين گوانين Xبر روی کروموزوم HPRTاست به علت جهش در ژن را تولید میکند، و نقص یا کاهش اين آنزيم موجب اختاللHGPRTفسفوربيوزيل ترانسفراز

در تجزيه بازهاي پوريني شده و افزايش اسيد اوريك خون و ادرار را به دنبال دارد. توارثXR است و1:380000 را نشان مي دهد و بيشتر در جنس مذكر ديده مي شود و فراوانی آن

عالئم بيماري شامل نقص عقالني ، فلج مغزي ، و تجمع اوریک اسید در مایعات بدن و مشکالت کلیوی عموما در سال اول زندگی و حركات تشنجي صرعي كه موجب خود آزادي و

خودخوري در سالهای بعد مي شود. عالئم نورولوژیکی این افراد شامل تغییر در حالت صورت و حرکات غیر ارادی بدن و حرکات تکراری و غیر ارادی دست و پا شبیه آنچه در بیماری

هانتینگتون دیده می شد، می باشد. بيماران غالبا، انگشتان ، لب و زبان خود را جويده وموجبزخم شديد و نقص آنها مي گردد.

(XLD غالب )Xتوارث متصل به ژن بيماري بر روي غالب Xدر بیماری های متصل به

قرار دارد و بيماري به صورت غالب منتقلXكروموزوم ميگردد. بيماريهاي اين گروه در هر دو جنس ديده ميشوند

آللX+طبيعي و آلل X اما در خانم ها شايعترند. اگر آلل بيماري زا فرض کنیم، در این صورت اگر يك خانم بيمار

XX+ با يك آقاي سالم XYازدواج كند ژنوتيپ و فنوتيپ فرزندان آنها به صورت

زير خواهد بود. XY × XX+ = )0.5(XX , )0.5( XX+ , )0.5(XY , )0.5(X+Y

بنابراين نصف دختران و نصف پسران سالم نصف پسران بيمار و نصف دختران و

معیوب را بهXخواهند بود چون مادر میتواند کروموزم .نیمی از پسران و نیمی از دختران خود بدهد

‌Y)+(X با يك آقاي بيمار (XX)حال اگر يك خانم سالم ازدواج كند ژنوتيپ و فنوتيپ فرزندان به صورت زير خواهد

بود.X+Y × XX = )1.00(X+X , )1.00( XY

معیوب راX چون پدر کروموزوم بنابراين تمام دختران بيمار و تمام پسران سالم خواهند بود.فقط به دختران خود منتقل می کند

: غالبXمالكهاي تشخيصي در متصل به - در شجره بصورت عمودي منتقل مي شود.1 - بيماري در هر دو جنس ديده مي شود ولي در2

خانمها شايع تراست به ميزان دو برابر مردان - مرد بيمار تمام دخترانش بيمار هستند و تمام3

پسرانش سالم هستند.- بيماري هرگز از پدر به پسر منتقل نميگردد.4

مثالهايي از بيماريهاي تك ژني با توارثXLD

D - راشي تيسم مقاوم به ويتامين1Rickets Vitamin D-resistance

این بیماری که به نام هیپوفوسفاتمی وابسته X )X-linked hypophosphatemiaبه

(XLH)) نیز نامیده می شود یک نوع

20

توارث متصل بیماری بر طرف نمی شود و Dراشیتیسم است که با تجویز و استفاده ویتامین دارد و در هر دو جنس)بیشتر دختران( ديده مي شود، ولي گاهي به دليل) XLD غالب )Xبه

بيماري با سطح عوارض كمتري در دخترهاX (lyonization)پديده غير فعال شدن كروموزوم ماهگي به6 ماهگي بعد از تولد عارضه خاصي ندارند و از 6بروز مي كند. مبتاليان تا سنين

بعد كه بچه شروع به تحرك و راه رفتن مي كند والدين متوجه پرانتزي بودن پاها و فاصله تنه اين. گرفتن زانوها از هم مي شود اين بچه ها در راه رفتن و ايستادن تأخير نشان مي دهند

افراد بلند و استخوانهاي پا كج و كوتاه مي شود و بعد از سن رشد، استخوانهاي آنها به همين بر رویPHEXشكل باقي مي ماند و کوتاهتر از افراد خانواده هستند. جهش در ژن

( است و غیر فعال شدن پروتئین ساخته شده باعث ایجاد بیماریxp,22کروموزوم ایکس ) نقص در جذب فسفات مي باشد. از آنجائيكه استخوانهاي اين بچه ها نرممی شود که نتیجه آن

درمان نمي شوند.Dاست بيماري با راشي تيسم قابل اشتباه است ولي با مصرف ويتامين در طي آزمايشات تكميلي مشخص مي شود كه سطح فسفر در سرم آنها خيلي پائين است و

براي درمان سطح فسفر را به صورت كنترل شده تا سپري شدن سنين رشد باال نگهمي دارند.

Rett,s Syndrom - سندرم رت2 بر رویMECP2این یک بیماری عصبی رشدی است که به خاطر موتاسیون در ژن

است و بیشتر به خاطر جهشهای جدید ایجاد می شود تاXکروموزوم اینکه به ارث رسیده باشد. گاهی اوقات نیز بخاطر جهش در گامتهای

مادران ایجاد می شود که در این صورت مادران خود سالمند ولی دختران مبتال دارند. این بیماری در پسران کشنده است و معموال اگر بتوانند متولد شوند، در دو سال اول زندگی می میرند مگر اینکه پسر

.XXY اضافی داشته باشد مانند سندرم کالین فلتر ))Xیک کروموزوم بنابرین اغلب بیماران دختر هستند و چون بیماری تواث وابسته به جنس

( دختران هتروزیگوتXLDغالب دارد ) طبیعی مبتالXعالرغم داشتن یک

خواهند بود. دختران مبتال ممکن است تا سالگی زنده بمانند. دست و پاهای کوچک، میکروسفالی،40

حرکات تکراری دست، مشکالت گفتاری و راه رفتن که در بیش از نیمی از آنها دیده می شود، انحراف ستون

فقرات، کاهش رشد و یبوست، الکتروانسفالوگرافی سالگی، آتاکسی و اوتیزم مهمترین2غیر طبیعی از

عالئم بالینی در این بیماران است. عالئم این بیماری به گونه ای است که ممکن است با سندرم آنجل من یا

فلج مغزی و یا اوتیزم اشتباه گرفته شود.

یا هلندریکY-linkتوارث قرارYدر اين بيماري ژن بيماري بر روي كروموزوم

دارد بنابراين فقط در مردان ديده مي شود و از مرد به تمام پسران

منتقل مي شود.البته كروموزوم Yچون

كوچكي است صفات هولندريك نيز بيماري هاي اين گروه نادرند. به اين

)البته در كشورهاي ميگويند چون همانند اسم فاميل . چند مثال درميشوند غربي ( از پدر به پسران منتقل مردان که به علت این گروه عباتند از ناباروری در

21

swyer است و دیگری سندروم سویر )Y بر روی کروموزوم AZFحذف یک سری از ژنهای syndromاست که به آن دیسژنز گنادی مردان نیز گفته می شود و نوعی هیپوگنادیسم )

محسوب می شود و مردان ظاهری کامال زنانه دارند و همچنین پر مویی گوش نیز این نوع توارث را دارد.

توارث ميتوكندريايي ژن اين بيماري ها روي كروموزوم ميتوكندري قرار دارد. بنابراين بيماري از طريق مادران به

تمام فرزندان منتقل ميگردد چون هرفرد تمام ميتوكندري هايش را از تخمك مي گيرد )تخمك ها

سيتوپالسم فراوان دارند و تمام ميتوكندري هاي زيگوت از تخمك مي باشد( بنابراين اگر خانمي مبتال به يك

بيماري ناشي از اشكال در ژنهاي ميتوكندري ها باشد ژن را به تمام فرزندان خود اعم از دختر يا پسر منتقل

مي كند ولي اگر مرد مبتال باشد تمام فرزندانش سالم خواهند بود.

Lebersمثال از این نوع توارث: )آتروفي بينايي لبر( optic neuropathy در اين بيماري به دليل جهش در

ژنهاي كروموزوم ميتوكندري ها فرآيند انتقال الكترون بدرستي انجام نمي شود و افراد مبتال در اوائل جواني

اعصاب بينايي آنها آتروفيك شده و موجب كوري دوطرفه ميشود و مادران مبتال تمام فرزندان آنها بيمار خواهند بود و پدران مبتال فرزندان آنها سالمند. از دیگر

بیماری های این نوع توارث سندروم کرن سایر )Kearns-Sayre syndrome)است که در آن فرد مبتال

کارایی کامل قلب و چشم و حرکات ماهیچه ای را از دست می دهد. میتوکندریای ها کار تبدیل انرژی شیمیایی غذا را به نوعی که قابل استفاده

ژن کد کننده است.37کروموزوم میتوکندریایی دارای ( انجام می دهند.ATPسلول باشد )

Sex‌limitedصفات محدود به جنس در اين صفات ژن كدكننده صفت بر روي كروموزومهاي غيرجنسي قرار دارند ولي بيماري

فقط در يك جنس بروز مي كند دليل بروز در يك جنس مي تواند ناشي از هورمون هاي جنسي و يا ديگر فاكتورهاي جنسي

باشد. مانند رويش موي صورت و يا بلوغ زودرس كه

با وجود اينكه بيماري از نوع اتوزومي است فقط در

مردان بروز ميابد، و يا مشخصه هاي آناتوميكي و فيزيولوژي در زنان مانند لگن پهن و يا سن شروع

قاعدگي . در این نوع توارث چون ژن بیماری بر روی

اتوزوم ها قرار دارد از پدر و مادر به هر دو جنسیت به

ارث می رسد ولی فقط یک جنسیت آنرا نشان می دهد. بنابرین بیماری اگرچه از نظر بروز، همانند وابسته به جنس مغلوب است ولی برخالف آن انتقال از پدر به پسر نیز دیده می

شود. Sex‌influence‌traitصفات متأثر از جنس

اين صفات نيز مانند گروه قبلي ژنشان روي كروموزومهاي

22

اتوزوم قرار دارد ولي در يك جنس بيشتر از جنس ديگر ديده مي شوند)در يك جنس بصورت غالب و در جنس ديگر بصورت مغلوب عمل ميكنند(. مثال معروف اين دسته طاسي

مي باشد. طاسي ناشي از ارث و يا عواملي محيطي مانند مواد شيميايي و عفوني ايجاد مي شود. طاسي مورد بحث در اين قسمت نوع ارثي آن است كه در اثر عوامل ارثي ايجاد

مي شود و از والدين به فرزندان نيز منتقل مي شود. اگر نرمالbbبيماري طاسي در مردان به صورت غالب عمل مي كند بدين صورت كه فرد

در مردان هر دوطاس خواهند شد. ولي در مورد خانم ها طاسي بهBB و Bbباشد فرد را داشتهBBصورت مغلوب عمل مي كند و تنها در حالتي خانمها طاس خواهند شد كه ژنوتيپ

باشند. بدين ترتيب فراواني طاسي در مردان بيشتر از زنان خواهد بود. را از مادر و نيز از پدر خود بهBبنابراين تنها در صورتي يك خانم طاس خواهد شد كه ژن

ارث برده باشد. حالتي كه در آن(، Hereditary haemochromatosisمثال دیگر هماكروماتوزيس راثی است)

آهن زياد در بدن انباشته مي شود و در احشاء رسوب مي كند و مقدار آهن سرم باالتر از حد معمول است و اين بيماري متأثر از جنس است و در خانمها اين بيماري كمتر ديده ميشود

بدليل اين كه در خونريزيهاي ماهانه مقداري خون از بدن آنها دفع ميشود و آهن از اين طريق از بدن آنها دفع

ميشود و بروز عالئم بيماري در حدود چهل سالگي است و غالب بيماران به علت بيماري قلبي يا سرطان كبدي مي ميرند. این بیماری انواع بسیاری دارد

است و به صورت1ولی نوع معروفتر آن تیپ اتوزومی مغلوب به ارث می رسد. ژن این

قرار6 بر روی کروموزوم HERبیماری به نام دارد.

عوامل مؤثر بر تفسير يك شجره در مورد بيماريهاي تك ژني تفسير يك شجره

ممكن است متاثر از عواملي قرار گيرد كه امكان تفسير غلط را از يك شجره و يك بيماري

فراهم سازند كه بايد اين نكات را مدنظر داشت . اين عوامل شامل موارد زير هستند.Penetrance- نفوذ 1

در بعضي از بيماريها نفوذ بيماري كامل نيست بدين معني كه تمام افراد داراي آلل بيماريزا، عالئم باليني بيماري را نشان نمي دهند اما آلل بيماريزا را به نسل بعدي منتقل

incompleteمي كنند. اين حالت در ژنتيك به نفوذ ناقص pnetranceمشهور است . نفوذ در بيماريهاي ژنتيكي

براي هر بيماري محاسبه شده است و ميزان آن بطريق زير محاسبه مي شود. کل افرادي كه ژن بيماري به طور يقين

دارند/ افرادي كه ژن بيماري دارند وفنوتيپ بيماري را نيز دارند = نفوذ

نفوذ به در صد محاسبه مي شود البته نفوذ در بيماريهاي غالب كاربرد دارد. اگر

درصد باشد انتظار70نفوذ يك بيماري نفر كه ژن بيماري را دارند10داريم از

23

‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ یک‌ در متغیر بیان و نفوذ چگونگیجمعیت‌

نفر ژن بيماري را به نصف فرزندان خود10 نفر عالئم بيماري را نشان دهند ولي هر 7فقط منتقل كنند.

دليل عدم بروز فنوتيپ در افرادي كه ژن بيماري را دارند احتماال"ناشي از عملكرد ديگر ژنهاي غير آللي مي باشد. به دليل مشكل شدن تفسير شجره در حالت نفوذ ناقص ، در امتحان

درصد100شجره هاي بانفوذ كامل داده خواهد شد و عنوان مي شود كه نفوذ اين بيماري را در نظر بگيريد.

Variable expressivity- بیان متغیر 2 انتظار بر اين است كه فنوتيپ يك بيماري در تمام افرادي كه ژن بيماري را دارند يكسان باشد ولي عمال" در بعضي از بيماريها اين گونه نيست و

فنوتيپ بيماري از شديد تا خيلي خفيف فرق دارد. به اين حالت كه فنوتيپ بيماري در افراد مختلف فرق دارد بروز

متفاوت مي گويند و اشكالي كه در تفسير شجره ايجاد مي كند اين است كه در بعضي از افراد داراي آلل بيماري

فنوتيپ خيلي ضعيف است و در ظاهر فرد سالم بنظر ميرسد ولي با معاينه دقيق بيمار بودن فرد مشخص شود. یک مثال برای

بروز متفاوت سندرم مارفان است. سندرم مارفان یک بیماری اتوزومی غالب است که به خاطر جهش در ژن تولی کننده کالژن ایجاد می

نفر در اجتماع است. عالئم این بیمارن عموما60000/1شود و فراوانی آن تقریبا شامل ناهنجاری های اسکلتی )آراکنوداکتیلی، اسکلوزیز،دنده ها و جناق سینه(، قلبی- عروقی

و چشمی)جابجایی لنز( است. به خاطر بیان متغییر ممکن است همه این عالیم در یک فرددیده نشود و بعضی افراد عالیم خفیفی داشته باشند که باید در مشاوره به آن توجه شود.

age of onset- سن شروع بيماري 3 سن شروع بیماری های ژنتیکی متغیر است به این معنی که ممکن است یک بیماری یا اختالل

و یا(Split hand deformityدر دوران جنینی باشد ) زمان تولد ایجاد شود )فنیل کتونوری( یا چند ماه بعد

) تاالسمی( و بعضی دیگر در نو جوانی یا جوانی )نقص عضالنی دوشان( و یا حتی دیرتر)هانتینگتون(. مثال ممکن است بیماری زمانی بروز کند که فرد بیمار حتی نوه دار

شده باشد و این موارد در مشاوره اهمت دارد، مثال" 45 الي 35بيماري هانتينگتون سن متوسط شروع آن

50سالگي است ولی ممکن است در نو جوانی یا بعد از سالگی بروز کند و زمانی که فرد به بیماری مبتال می شود دارای چندین فرزند یا نوه ممکن است باشد. این بیماری

( در ژنCAGبه خاطر افزایش تری نوکلئوتیدی ) هانتینگتون است. معموال در این نوع بیماری ها که جهش آنها از

نوع تری نوکلئوتیدی است)مانند Xدیستروفی میوتونیک یا سندرم

شکننده یا هانتینگتون( عالیم بالینی و سن بروز بیماری رابطه

مستقیمی با تعداد افزایشها دارند یعنی هرچه تعداد تری نوکلئوتید ها

بیشتر باشد بیماری با شدت بیشتر و یا سن بروز کمتر دیده

الزم به ذکر است کهمی شود. بیماری های ژنتیکی با بیماریهای مادر زادی متفاوت است به این

24

معنی که هر فردی که در زمان تولد ناهنجاری دارد الزاما ژنتیکی نیست و ممکن است در اثرعوامل غیر ژنتیکی باشد.

Heterogenity - هتروژني4 به بیماری هایی که از نظر بالینی با هم شبیح بوده ولی علتهای ژنتیکی متفاوتی باعث ایجاد

آنها شده باشند هتروژن می گویند. دو نوع هتروژن وجود دارد یکی الل هتروژن و دیگری لوکوس هتروژن.

به بیماری هایی که در اثر جهشهای متفاوت در یک ژن ایجاد شده باشد الل هتروژن گفته می شود. در این نوع بیماری ها فرد بیمار فقط دارای یک نوع توارث است. مانند بتا تاالسمی یا

که همه بیماران فنوتیپ و توارث مشابهی دارند و به خاطر جهشهای( CF)کیستیک فیبروز ایجاد می شوند. CFTR گلوبین یا βمختلف در طول ژن

بعضي از بيماريهاي ژنتيكي هستند كه در اثر چندين ژن ايجاد مي شوند، یعنی هر کدام از آن ژنها به تنهایی میتوانند فنوتیپ بیماری را ایجاد کنند. به

اين بيماريهاي ژنتيكي كه از نظر باليني شبيه هم ولي در اثر ژنهاي مختلف به وجود مي آيند هتروژن

لوکوسی مي گويند. اين بيماريها از نظر توارث يكنوع توارث ندارند و بسته به نوع ژن درگير مي تواند توارث

AD، AR ، XD ، XR.را داشته باشند مثال معروف بيماريهاي لوکوس هتروژن شامل کری، رتينيت پيگمنتوزآ و اهلردانلوس است كه انواع توارث

AD، AR و XD و XRبراي اين بيماري ها پيشنهاد شده است . بنابراين در تفسير شجره اگر به يك

بيماري هتروژن برخورد كرديم بايد از روي نحوه توارث در آن شجره به توارث بيماري پي برد.

مثال" فرض كنيد دو فرد كه كري آنها ژنتيكي است قصد داشته باشند با همديگر ازدواج كنند. اگر كري در هر دو آنها از نوع توارث

AR،باشد و اين دو فرد غير خويشاوند باشند با احتمال زياد ژنهاي متفاوتي در هر دو فرد عامل كري بوده است . مثال" ژنوتیپ اولي

aaBB و ژنوتيپ دومي AAbbمي باشد كه باعث كري شده است )درb باعث كري شده است و در دومي ژن aدر اولي جهش در ژن

را خواهندAaBb بوده است ( بنابراين فرزندان آنها ژنوتيپ ARهر دو توارث بيماري بصورت داشت كه همگي سالم خواهند بود. ولي اگر دو فرد ناشنوا خويشاوند باشند با احتمال زياد يك

ژن مشترك در هر دو باعث كري شده است و بنابراين فرزندان آنها همگي كر خواهند بود. خواهند bbیا aa هستند و بنابراين تمام فرزندان آنها نيز bb یا aaيعني هم زن و هم مرد

بود.

High mutation rate - افزایش میزان جهش5 دارد و افراد15000/1آکندروپالزی یکی از علل عمده کوتولگی است. این بیماری فراوانی

بیمار دارای هوش طبیعی بوده ولی مهارتهای مغزی آنها ممکن است دیرتر از هم ساالنشان باشد. مانند بسیاری از

بیماری های اتوزومی غالب این افراد به صورت هموزیگوت شدیدا بیمار بوده

به سن باروری نمیرسند و یا و اغلب سقط می شوند. میزان جهش در این بیماری بسیار باال است و تا ده برابر

در85طبیعی است و بنابرین تقریبا

25

صد این افراد از والدین سالم هستند که جهشهای جدید علت بیماری است. میزان جهش نیز بنابرین از مواردی است که در مشاوره باید به آن دقت کرد تا بتوان برای والدین این بیماران

به درستی تصمیم گرفت.بیماریهایی پسودواتوزومی

Léri–Weill dyschondrosteosisلری ویل دیسکندرواستئوزیس باعث اینSHOXاین بیماری یک ناهنجاری پسودواتوزومی غالب است که جهش در ژن

میتواند قرارY (YP,11)و X (XP,22)بیماری می شود. این ژن در هر دو منطقه کروموزومی گیرد چون انجام کراس اوور در منطقه پسودواتوزومی )

PAR1) در بازوی کوچک دو کروموزوم X و Yاین ژن ، میتواند جابجا شود و بنابرین ممکن است گاهی روی

قرار گیرد و درY و گاهی روی کروموزوم Xکروموزوم نتیجه دو نوع توارث را نشان میدهد که یکی توارث

قرار دارد(Yهلوندریک است )زمانی که بر روی کروموزوم )زمانی که بر روی کروموزوم استXLDو دیگری توارث

Y منطقه قرار دارد(. در کل هر ژنی که در پسودواتوزومی قرار داشته باشد می تواند بر روی

جابجا شود )در صورت وقوع کراسY و Xکروموزوم های اوور( و بسته به جایگاهش نوع توارث آن نیز تغییر کند.

کوتولگی به خاطر کوتاه بودن استخوان های ران و بازو از ( درradiousمهمترین عالئم بالینی این بیماری است، خم شدن و انحراف در استخوان ساعد )

در پا از تغییراتی است در این بیماری دیده می شود.(Tibiaدست و استخوان ران )