document03

ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ

ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ III ÄÓÃÀÀÐ ÑÅÌÈÍÀÐ:

ØÓÓÄ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ

Óëààíáààòàð õîò2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8

ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÕªÐªÍÃªÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ÃÀЗÀÐ

ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ

ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ III ÄÓÃÀÀÐ

Îíöëîõ ñýäýâ: ÃÀÄÀÀÄÛÍ ØÓÓÄ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ

Óëààíáààòàð õîò2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08


ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ III ÑÅÌÈÍÀÐ2

ÀÃÓÓËÃÀ

1. Хөòөëáөð 3

2. Зîõиîí áàйãóóëàãчäûí òîâч òàíиëöóóëãà 4

3. Зîõиîí áàйãóóëàãчäûí óäиðäëàãûí òîâч òàíиëöóóëãà 5

4. Ìýäýýëýë ñîëиëöîõ ãýðýýòýй àж àõóйí íýãжүүäийí òàíиëöóóëãà 7

5. Иëòãýãчäийí òàíиëöóóëãà 11

6. Нýýëòийí үã. Ìîíãîëáàíêíû Äýä åðөíõийëөãч Ä. Ýíõжàðãàë 13

7. Иëòãýë 1. Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñàã, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí îðчиí, 15 өíөөãийí áàйäàë

9. Иëòãýë 2. Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí õýðýãëýý 30

8. Иëòãýë 3. Òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñ: ªíөөãийí áàйäàë 21

10. Иëòãýë 4. Шóóä áîëîí ñàíõүүãийí õөðөíãө îðóóëàëòûí өíөөãийí áàйäàë 45

11. Иëòãýë 5. Ам.äîëëàðûí õàíшийí ñóëðàëò öààшиä үðãýëжëýõ үү? 54

12. Хýëýëöүүëýã. Òөðийí áàйãóóëëàãóóä 68

13. Иëòãýë 6. Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ ýðõ çүйí îðчиí 68

14. Иëòãýë 7. Хåäжиíã 75

15. Иëòãýë 8. Áàðàà òàâààðûí çàõ çýýë áà õåäжиíã 80

16. Хýëýëöүүëýã. Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжүүä 90

17. Сåмиíàðààñ ãàðàõ çөâëөмжийí òөñөë 95

18. Хààëòûí үã. Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçðûí îðëîãч äàðãà З.Áàòòүшиã 96

19. Сàíàë àñóóëãûí õóóäàñ 97

ÎÍÖËÎÕ ÑÝÄÝÂ: ÃÀÄÀÀÄÛÍ ØÓÓÄ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ 3

1 ÕªÒªËÁªÐ 1

Öàã Àðãà õýìæýý Èëòãýã÷

08.45 Îðîëöîãчäûí áүðòãýë

09.00 Нýýëòийí үã Ä.ÝíõжàðãàëÄýä åðөíõийëөãч, Ìîíãîëáàíê

09.10Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñàã, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí îðчиí, өíөөãийí áàйäàë

З.Áàòòүшиã Îðëîãч äàðãà, Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð

09.30 Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí õýðýãëýý

Ö.ÌөíõáàÿðÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí àõëàõ ýäийí çàñàãч

09.45 Òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñ: ªíөөãийí áàйäàë

Ë.ÌөíõáààòàðÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí ýäийí çàñàãч

10.00 Шóóä áîëîí ñàíõүүãийí õөðөíãө îðóóëàëòûí өíөөãийí áàйäàë

Ò.ÝíýðýëÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí ýäийí çàñàãч

10.15 Ам.äîëëàðûí õàíшийí ñóëðàëò öààшиä үðãýëжëýõ үү?

Î.ÎòãîíòөãñÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí ýäийí çàñàãч

10.30 Öàйíû çàâñàðëàãà

10.50 Хýëýëöүүëýã 1 Гàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëийí òàëààðõ òөðийí áàйãóóëëàãóóä

11.20 Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ ýðõ çүйí îðчиí

Ö.ÌөíõáàÿðÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí àõëàõ ýäийí çàñàãч

11.35

Хåäжиíã

Áàðàà òàâààðûí çàõ çýýë áà õåäжиíã

Ä.ÄýëãýðñàйõàíÌîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí СЗЗХ-ийí çàõиðàë

Î.ÎðõîíГүйöýòãýõ çàõиðëûí òýðãүүí îðëîãч, Хóäàëäàà õөãжëийí áàíê

11.55 Хýëýëöүүëýã 2 Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй òàëààðõ àж àõóйí íýãжүүä

12.25 Хààëòûí үã З.ÁàòòүшиãÎðëîãч äàðãà, Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð

12.30 ¯äийí çîîã Òөð çàñãийí үйëчиëãýýíий “Ýëиò” öîãöîëáîð


Ìîíãîëáàíê íü Ìîíãîë óëñûí õýìжýýíä òөðийí ìөíãөíий áîäëîãûã õýðýãжүүëýõ ýðõ áүõий áàйãóóëëàãà áөãөөä үíäñýí çîðиëò íü үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãò-òөãðөãийí òîãòâîðòîй áàйäëûã õàíãàõ áà ýíý çîðиëòûí õүðýýíä ñàíõүүãийí çàõ çýýë, áàíêíû òîãòîëöîîíû òîãòâîðòîй áàйäëûã õàíãàõ çàìààð үíäýñíий ýäийí çàñãийí òýíöâýðòýй õөãжиëä äýìжëýã үçүүëýõýä îðøиíî.

Åðºíõèéëºã÷: Ë. Ï¿ðýâäîðæ

Âàëþò ýäийí çàñãийí ãàçàð íü ãàäààä âàëþòûí óëñûí íөөöийí òөëáөð òүðãýí ãүйöýòãýõ чàäâàð íàйäâàðòàй áàйäëûã õàíãàõ, íөөöийã îíîâчòîй áàйðøóóëàõ, ãàäààä õóäàëäààíû íөõöөë, òөëáөðийí òýíöëийí áàйäàëòàй óÿëäóóëàí óÿí õàòàí âàëþòûí áîäëîãî ÿâóóëàõ, äîòîîäûí áàíê õîîðîíäûí âàëþòûí çàõûã õөãжүүëýõ, îëîí óëñûí áîëîí áүñ íóòãийí áàíê ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãà, ãàäààäûí òөâ áàíê, áàíêòàй õàðüöàõ ñàíðүүãийí çóóчëàë, үйëчиëãýý, õүëýýñýí үүðãийí áиåëýëòийí íàйäâàðòàй áàйäëûã õàíãàõ çîðиëãîîð äàðààõü чиã үүðãийã õýðýãжүүëíý.

1. Гàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõ çýýëийí åðөíõий çîõиöóóëàëò 2. Гàäààä âàëþòûí óëñûí íөөöийí өөðчëөëòийã òîîöîõ, õîëáîãäîõ ñóäàëãàà øиíжиëãýý

õийõ, íөөöийí óäиðäëàãà, çîõиöóóëàëòûã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãжүүëýõ, òàйëàãíàõ 3. Âàëþòûí õàíøийí áîäëîãûí үíäýñëýë áîëîâñðóóëàõ, ñóäàëãàà õийõ, õýðýãжүүëýõ 4. Äîòîîäûí âàëþòûí çàõûí үйë àжиëëàãààã çîõиöóóëàõ, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ,

õýðýжүүëýõ, äîòîîäûí áàíêóóäòàй âàëþòûí àðиëжàà ÿâóóëàõ 5. Гàäààä çýýëийí òөëáөð òîîöîîòîй õîëáîãäñîí Зàñãийí ãàçðûí ñàíõүүãийí

çóóчëàãчийí үйë àжиëëàãàà 6. Ìîíãîëáàíêíààñ îëîí óëñûí áîëîí áүñ íóòãийí áàíê ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãà,

ãàäààäûí òөâ áàíê, áàíêòàй õàðиëöàõ ñàíõүүãийí çóóчëàë, үйëчиëãýý, õүëýýñýí үүðãийí áиåëýëòийí íàйäâàðòàй áàйäëûã õàíãàõ

7. Òөëáөðийí òýíöëийí ãүйöýòãýë ãàðãàõ, âàëþòûí íөөöийí áîëîí òөëáөðийí òýíöëийí õàðиëöàí óÿëäààã õàíãàõóйö áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

8. Óëñûí íөөöийã áүðäүүëýõ çîðиëãîîð äîòîîäûí çàõààñ àëò, ìөíãийã õóäàëäàí àâч õóäàëäàõ, îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íийöүүëýí öýâýðøүүëýõ, øààðäëàãàòàй ñîðüöûí õàйëø áýëòãүүëýõ àжëûã õàðиóöàí çîõиîí áàйãóóëàõ

Äàðãà Á. Ãàíçîðèã

ГХÎГ íü Гàäààä ñóðòàëчиëãàà, õàìòûí àжиëëàãààíû õýëòýñ; Хөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýë үйëчиëãýýíий õýëòýñ; Хөðөíãө îðóóëàëò, òөñөë, áиçíåñийí õөãжëийí õýëòýñ; Òàìãûí õýëòýñ ãýñýí 4 íýãжиä õóâààãäàж äàðààõ үйë àжиëëàãàà ýðõýëäýã. ¯үíä:

Áиçíåñ, õөðөíãө îðóóëàëòûí îðчíû òàëààðõ Ìîíãîë óëñûí иìижийã ãàäààä åðòөíöөä òàíиóëàõ çîðиëãîîð õөðөíãө îðóóëàëòûí ñóðòàëчиëãààíû үйë àжиëëàãàà ÿâóóëàõ. ¯үíä: õөðөíãө îðóóëàëò, õóäàëäàà, áиçíåñийã äýìжиõ чóóëãà óóëçàëò, ñåìиíàð, үçýñãýëýí, áиçíåñ óóëçàëò çýðýã àðãà õýìжýýã ãàäààä äîòîîäîä çîõиîí áàйãóóëàõ, îðîëöîõ,

Äîòîîäûí õóâü õүí, àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãûí áîëîâñðóóëñàí õөðөíãө îðóóëàëòûí òөñëүүäийã ãàäààäàä ñóðòàëчëàõ àжëûã çîõиîí áàйãóóëàõ;

Ìîíãîë óëñûí òөðийí áîëîí òөðийí áóñ áàйãóóëëàãóóä, ãàäààäàä ñóóãàà Ìîíãîë óëñûí ÄÒГ, Ìîíãîëä ñóóãàà ãàäààäûí ÄÒГ, îëîí óëñûí áîëîí ãàäààä îðíóóäûí ижиë òөñòýй үйë àжиëëàãàà ÿâóóëäàã áàйãóóëëàãóóäòàй õàìòûí àжиëëàãààã өðãөжүүëýí õөãжүүëýõ;

Хөðөíãө îðóóëàãчäàä çîðиóëñàí Ìîíãîë óëñûí ýäийí çàñàã, áиçíåñ, õөðөíãө îðóóëàëòûí îðчíû òàëààðõ ìýäýýëëийí ãàðûí àâëàãà, òàíиëöóóëãà ìàòåðиàë áýëòãýõ;

ЗÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÃ× ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ2



Ä. Ýíõæàðãàë, Ìîíãîëáàíêíû Äýä åðºíõèéëºã÷

Ä. Ýíõжàðãàë íü ÎХÓ-ûí Ýðõүү õîòûí Óëñ àðäûí àж àõóйí äýýä ñóðãóóëü (õóóчиí íýðýýð)-ийã 1986 îíä Сàíõүү çýýëийí ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð, ÀНÓ-ûí Âàíäåðâиëäийí иõ ñóðãóóëийã 1999 îíä Ýäийí çàñãийí óõààíû ìàñòåðийí çýðýãòýй òөãññөí. Àíãëийí Сиòи иõ ñóðãóóëüä 2005 îíîîñ äîêòîðàíò.

Àжëûí ãàðààãàà 1986 îíîîñ Óëñûí áàíêíû Óëààíáààòàð õîòûí êîíòîðò íÿãòëàí áîäîãч, õөðөíãө îðóóëàëò çýýëийí ýäийí çàñàãчààð ýõýëñýí. Óëñûí áàíêíû åðөíõий õîðîîíû Зýýë, ýäийí çàñãийí ãàçàðò ýäийí çàñàãч; Ìîíãîëáàíêíû Ìөíãөíий áîäëîãûí ãàçàðò ýäийí çàñàãч; çàõиðëûí үүðýã ãүйöýòãýãч; Ìîíãîëáàíêíû Хÿíàëò, øàëãàëòûí ãàçðûí çàõиðàë; Ìîíãîëáàíêíû åðөíõийëөãчийí òóñëàõ, çөâëөõ åðөíõий ýäийí çàñàãч; Ìîíãîëáàíêíààñ ИÁÓИНÂÓ-ûí Ëîíäîí õîòíîî ñóóõ òөëөөëөãчөөð àжиëëàж áàйñàí. Ìîíãîë óëñûí áàíêíû ñàëáàðò 22 äàõü жиëäýý àжиëëàж áàйãàà áөãөөä 2007 îíû 12 äóãààð ñàðààñ Ìîíãîëáàíêíû Äýä åðөíõийëөãчөөð àжиëëàж áàйíà.

Àжиëëàõ õóãàöààíäàà ¯íýò öààñíû õîðîîíû ãиøүүí (õóóчиí íýðýýð); Îëîí óëñûí õөðөíãө îðóóëàëòûí áàíê (ÎХÓ)-íû øàëãàí áàйöààõ êîìиññûí äàðãà; Äýëõийí áàíêíû Зүүí àçийí ãàçàðò äàäëàãàжиãч, çөâëөõ; ИÁÓНИНÂÓ äàõü Ìîíãîë óëñûí ÝСß-íû ñàíõүүãийí çөâëөõ; Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîîíû Ëîíäîí äàõü òөëөөëөãчөөð òóñ òóñ àжиëëàж áàйñàí.

З. Áàòò¿øèã, Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà

1995 îíä ÌÓИС-ûí Îëîí óëñûí õàðиëöààíû Äýýä ñóðãóóëийã ãàäààä õàðиëöààíû àжиëòàí áàêàëàâð çýðýãòýйãýýð òөãññөí.

1996-1998 îíóóäàä Óëñ Òөðийí Áîëîâñðîëûí Àêàäåìийí ãàäààä õàðиëöààíû ìýðãýжиëòýí, 1999-2003 îíóóäàä Н¯Á-ûí Хөãжëийí õөòөëáөðийí òөñөëä Зàõиðãàà ñàíõүүãийí àжиëòàí, 2003-2007 îíóóäàä Н¯Á-ûí Хөãжëийí õөòөëáөðийí Ìîíãîë äàõü ñóóðиí òөëөөëөãчийí ãàçðûí Зàñàãëàëûí õýëòñийí ñàíõүүãийí àжиëòàíààð àжиëëàñàí áөãөөä 2008 îíû 2-ð ñàðààñ ýõëýí ГХÎГ-ûí îðëîãч äàðãààð àжиëëàж áàйíà. Àжиëëàõ õóãàöààíäàà Сиíãàïóð óëñûí ГХß, ÁНСÓ-ûí Хàìòûí àжиëëàãààíû àãåíòëàã /KOICA/ áàйãóóëëàãûí õàìòðàí çîõиîí áàйãóóëñàí “Хóäàëäàà, Хөðөíãө îðóóëàëòûí ñòðàòåãи, чөëөөò õóäàëäààíû õýëýëöýýð” ñýäýâò ñóðãàëòàíä õàìòðàãäñàí.

Ã. Äýëãýðìàà, Âàëþò, ýäèéí çàñãèéí ãàçðûí çàõèðàë

Г. Äýëãýðìàà íü ÌÓИС-ийã áàíêíû ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð áàêàëàâð çýðýãòýйãýýð 1995 îíä, ßïîí óëñûí Сàйòàìàãийí Áîäëîãûí Øиíжëýõ Óõààíû Иõ Сóðãóóëийã òөðийí áîäëîãûí ìàãиñòð çýðýãòýйãýýð 1998 îíä, Гîëëàíä óëñûí Ìààñòðиõòûí Óäиðäëàãûí Óõààíû Иõ Сóðãóóëийã áиçíåñийí óäиðäëàãûí ìàãиñòð çýðýãòýйãýýð 2005 îíä òóñ òóñ äүүðãýжýý.

Àжëûí ãàðààãàà 1995 îíîîñ Ìîíãîëáàíêíû Хÿíàëò øàëãàëòûí ãàçàðò õÿíàí øàëãàãч áөãөөä óëñûí áàйöààãчààð ýõýëж, ìөí ãàçðûí Áàíêíû үйë àжиëëàãààíû õýëòñийí çàõиðëààð, Ìîíãîëáàíêíû òîìиëîëò, ÀНÓ-ûí USAID-ûí Ýäийí çàñãийí áîäëîãûã äýìжиõ òөñëийí óðиëãààð Хөäөө àж àõóйí áàíêíû үйë àжиëëàãààã ñýðãýýõ, õóâüчëàëä áýëòãýõ үүðýãòýйãýýð ХÀÀН áàíêíû Зýýë õàðиóöñàí äýä çàõиðàë áөãөөä Óäиðäëàãийí áàãийí ãиøүүíýýð, Óëààíáààòàð õîòûí áàíêíû çөâëөõөөð, Хàñ áàíêíû ̄ йë àжиëëàãàà ýðõýëñýí îðëîãч çàõиðàë áөãөөä Óäиðäëàãийí áàãийí ãиøүүíýýð, Ìîíãîëûí ¯йëäâýðчíий Ýâëýëийí Хîëáîîíû Åðөíõийëөãчийí çөâëөõөөð, Áàíê,ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãóóäàä çөâëөãөө өãөõ, ñóðãàëò ÿâóóëàõ үйë àжиëëàãàà ýðõýëäýã Нýүëý ХХÊ-ийí Åðөíõий çàõиðëààð àжиëëàж áàйñàí.

Ìîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí çàõиðëààð 2008 îíû 1 äүãýýð ñàðààñ ýõëýí àжиëëàж áàйíà.

ЗÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÃ× ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ ÓÄÈÐÄÀÃ× ÍÀÐÛÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ 3


Ñ. ÁîëäЗàõиðàë

Òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê, ñóäàëãààíû õýëòýñ

Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàð, Ìîíãîëáàíê

С. Áîëä íü Ìîíãîë Óëñûí Øиíжëýõ óõààí òåõíîëîãийí иõ ñóðãóóëийã óóë óóðõàйí ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð øиíжëýõ óõààíû áàêàëàâð (B.Sc.) çýðýãòýйãýýð 2002 îíä, ÀНÓ-ûí Ìичиãàíû Òåõíîëîãийí иõ ñóðãóóëийã ýäийí áàÿëãийí ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð øиíжëýõ óõààíû ìàãиñòð (M.Sc.) çýðýãòýйãýýð 2005 îíä òóñ òóñ òөãññөí.

Àжëûí ãàðààãàà 2002 îíä “Ýðäýíýò” үйëäâýðийí ìåòàëëûí çàõ çýýëийí øиíжýýч, ýðñäëийí óäиðäëàãà, ãàäààä õóäàëäààíû ìåíåжåð àжëààð ýõýëж, ÀНÓ-ûí Ìичиãàíû Òåõíîëîãийí Иõ Сóðãóóëийí Ïîðòôîëиî Ìåíåжìåíòийí Òөñëийí áàãийí õөðөíãө îðóóëàëòûí øиíжëýýчýýð 2002-2003 îíóóäàä, “Ýðäýíýò” үйëäâýðийí òөñëийí áàãийí ñóäëààчààð 2006 îíä, Сàíãийí ÿàì, Äýëõийí áàíêíû “ECTAC” òөñëийí ñàíõүүãийí øиíжëýýчýýð 2006-2007 îíä, ¯йëäâýð, õóäàëäààíû ÿàìíû õýëòñийí äàðãààð 2007 îíä òóñ òóñ àжиëëàж áàйñàí.

С. Áîëä íü Ìîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàðò ñóäëààч ýäийí çàñàãчààð 2007 îíû 12 äóãààð ñàðààñ, Òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê, ñóäàëãààíû õýëòñийí çàõиðëààð 2009 îíû 1 äүãýýð ñàðààñ àжиëëàж áàйíà.


Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí óóë óóðõàйí áàÿжóóëàõ “Ýðäýíýò” үйëäâýð íü çýñ, ìîëиáäåíий õүäðийí îëáîðëîëò, áàÿжóóëàëòààð Àçи òиâäýý òîìîîõîíä òîîöîãääîã үйëäâýð þì. Хî¸ð îðíû Зàñãийí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýýíий äàãóó “Ýðäýíýòийí îâîî”-íû îðä ãàçàðò 1978 îíä áàйãóóëàãäñàí.

“Ýðäýíýò” үйëäâýðийí äүðìийí ñàíãийí 51%-ийã Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí ãàçàð, 49%-ийã ÎХÓ-ûí Зàñãийí ãàçàð ýçýìøäýã. Æиëä 25 ñàÿ òîíí õүäýð áîëîâñðóóëж 530.0 îðчиì ìÿíãàí òîíí çýñийí áàÿжìàë, 3.0 îðчиì ìÿíãàí òîíí ìîëиáäåíû áàÿжìàë үйëäâýðëýäýã.

“Сêàйòåë” ХХÊ íü Ìîíãîë óëñûí õàðиëöàà õîëáîîíû ñàëáàðò òýðãүүëýãч êîìïàíиóäûí íýã, үүðýí òåëåôîíû çàõ çýýëийí ãóðàâíû íýãä үйëчëýãч îïåðàòîð þì.

Óëààíáààòàð õîòûí õýìжýýíä Сêàйòåë-Ïëàçà, Сêàйòåë-Òýíãиñ, Сêàйòåë-Нàðëàã, Сêàйòåë-Гîëîìò, Сêàйòåë-Зàëóóñ, Сêàйòåë-ªíөð ãýñýí êîìïàíий õàðúÿàíû 6 үйëчиëãýýíий òөâòýй, 15 ãýðýýò áîðëóóëàãч, 280 îðчиì óðüäчиëñàí òөëáөðò үйëчиëãýýíий íýãжийí êàðò áîðëóóëàõ öýã, õөäөө îðîí íóòàãò 21 àйìàã áîëîí òîìîîõîí ñóì ñóóðиí ãàçðóóäàä íийò 130 ãàçàð ñүëжýý îðñîí, 2007 îíû 8 ñàðûí áàйäëààð íийò 230 îðчиì ìÿíãàí иäýâõòýй õýðýãëýãчäýä үйëчиëж áàйíà.

Ìîíãîë-ßïîíû õàìòàðñàí õөðөíãө îðóóëàëòòàй Ìîáиêîì Êîðïîðàöи íü 1996 îíû 3 ñàðûí 18-íä үйë àжиëëàãààãàà ÿâóóëж ýõýëñýí áà Ìîíãîëä үүðýí òåëåôîí õîëáîîíû үйëчиëãýýã øиíýýð íýâòðүүëñýí àíõíû îïåðàòîð êîìïàíи þì. Ìîáиêîì êîðïîðàöийã Ìîíãîëûí Нüþêîì êîìïàíи, ßïîíû Sumitomo, KDDI êîðïîðàöиóä õàìòðàí áàйãóóëñàí áà Ìîíãîë òàëûí õàìòðàãч áîëîõ Нüþêîì êîìïàíи õóâüöààíû 40 õóâийã ýçýìøäýã.

ªíөөäðийí áàйäëààð Ìîáиêîì êîðïîðàöи íü GSM үүðýí õîëáîî áîëîí òүүíä äàãàëäàõ óëñ õîîðîíäûí õîëáîî, Иíòåðíýòийí áîëîí Сàíñàðûí õîëáîîíû öîãö үйëчиëãýý, WLL óòàñãүй ñóóðиí õîëáîî ãýñýí үíäñýí үйëчиëãýýíүүäийã áàйãóóëëàãà áîëîí õóâü õýðýãëýãчäýä үçүүëýí àжиëëàж áàйíà.

ИНÅГ íü àíõ 1957 îíä Àãààðûí õàðиëöààíû ãàçàð íýðòýй áàйãóóëàãäàж, öààøиä 1997 îíä ИÀÒÓГ áîëîí өөðчëөãäөж, 1999 îíû íýãäүãýýð ñàðûí 21-íий өäөð ИНÅГ áîëñîí áàйíà. ИНÅГ íü иðãýíий íиñýõийã õөãжүүëýõ òàëààð ЗГ-ûí ìөðийí õөòөëáөð, ÄÁХß-íû ñòðàòåãийí òөëөâëөãөө, үйë àжиëëàãààíû òýðãүүëýõ чиãëýëä òóñãàãäñàí áîäëîãûã õýðýãжүүëýõ, ÌÓ-ûí íóòàã äýâñãýðò íиñëýã үйëäýж áàйãàà íиñýõийí ìàòåðиàëëàã áààçûã õөãжүүëýõ, òóñ ñàëáàðò äýëõийí òүâøíий òåõíиê, òåõíîëîãийã íýâòðүүëýõ, íиñëýãийí õөäөëãөөíий áîëîí иðãýíий íиñýõийí àþóëãүй áàйäëûã õàíãàõ, íиñýõ áóóäëûí үйëчиëãýý үçүүëýõ, ýðõ çүйí îðчíûã áүðäүүëýõ, ìýðãýжëийí áîëîâñîí õүÿíийã áýëòãýõ, õàíãàõ çîðиëãî áүõий, үүðýã áүõий ЗГ-ûí õýðýãжүүëýãч àãåíòëàã þì.

ßìààíû íîîëóóð, òýìýýíий íîîñ áîëîâñðóóëàí, õàãàñ áîëîí áýëýí áүòýýãäýõүүí vй-ëäâýðëýж ãàäààä, äîòîîäûí çàõ çýýëä íийëүүëýõ ýêñïîðòûí чиãëýëòýй үйëäâýð 1981 îíä áàйãóóëàãäñàí. 2007 îíû 7 ñàð õүðòýë òөðийí ìýäëийí õóâüöààò êîìïàíи áàйñàí áөãөөä îäîî õóâüчëàãäàí íýýëòòýй õóâüöààò êîìïàíи õýëáýðýýð үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áàйíà.

ÒªËÁªÐÈÉÍ ÒÝÍÖÝËÄ ÌÝÄÝÝËÝË ÍÜ ÕÀÌÐÀÃÄÄÀÃ ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÍÝÃÆ¯¯ÄÈÉÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ 4


Ìîíãîëûí иðãýíий àãààðûí òýýâðийí òүүõýí çàìíàë íü Ìîíãîëûí íиñýõ õүчíий òүүõòýй ñàëøãүй õîëáîîòîй áөãөөä ЗХÓ-ààñ áýëãийí жóðìààð ýõíий ýýëжиíä íийëүүëñýí Нåìöийí çîõиîí áүòýýãч Гóãî-ûí çîõиîí áүòýýñýí òýýâðийí çîðиóëàëòòàй Þ-13 /þíêåðñ/ íиñýõ îíãîöûã Óëààíáààòàð õîòûí Êîíñóëûí äýíжиä àíõ áóóñàí 1925 îíû 5 äóãààð ñàðûí 25-íû өäðийã Ìîíãîëûí íиñýõ õүчиí үүñч áàйãóóëàãäñàí өäөð ãýж òîîöäîã.

1956 îí áîë Ìîíãîëûí Иðãýíий íиñýõ õүчíий õөãжëийí øиíý үå ýõýëñýí îí áàйëàà. 1956 îíû ýõýýð ЗХÓëñààñ ÀН-2 îíãîö 5 ø-ã õүëýýí àâч, íиñãýõ áүðýëäýõүүíийã øиëжүүëýí ñóðãàõ àжëûã àìжиëòòàй çîõиîí áàйãóóëñàíààð Ìîíãîëûí õүí àìûã àãààðûí òýýâðийí òîãòìîë íиñëýãýýð үйëчëýõ áîëñîí áàйíà.

Mîíãîë Äààòãàë ХХÊ íü 1934 îíû 11 ñàðûí 24-íä СНЗ õóðëûí 33-ð òîãòîîëîîð áàйãóóëàãäñàí. Òóñ êîìïàíи íü 73 жиë äààòãàëûí үйë àжиëëàãàà ýðõëýí ÿâóóëж áàйãàà Ìîíãîë óëñûí өíöөã áóëàí áүðò õүðч үйëчиëäýã äààòãàëûí õàìãийí àíõíû, õàìãийí òîì êîìïàíи þì.

Нийñëýëийí 6 äүүðýã, 21 àйìàãò ñàëáàðóóäòàй áà òýäãýýðò íийò 241 õүí àжиëëàж áàйíà. Ìөí òîìîîõîí àж àõóй íýãж, áàйãóóëëàãûí äýðãýä өөðийí òөëөөëөãчийí ãàçðóóäòàй. Áиä áàйãóóëàãäñíààñàà õîйø äààòãàëûí çàõ çýýë äýýð õàìãийí ñүүëийí үåийí äààòãàëûí үйëчиëãýýã öàã òóõàй áүðä íü äààòãóóëàãч íàðòàà õүðãýж áàйñàí áà өíөөãийí áàйäëààð 30 îðчиì òөðëийí äààòãàëûí үйëчиëãýý үçүүëж áàйíà.

Ìîíãîëûí Хàðиëöàà Хîëáîî êîìïàíи 1995 îíä õóâüчëàãäàж ÌÖХ ХÊ áàйãóóëàãäñàí. ÌÖХ ХÊ-íû 54,33 õóâийã Ìîíãîë óëñûí çàñãийí ãàçàð, 40 õóâийã ÁНСÓ-ûí Êîðåà Òåëåêîì êîðïîðàöи, 5,66 õóâийã иðãýä õîëáîîчиä ýçýìøäýã.

ÌÖХ ХÊ íü áàйãóóëëàãäñàí öàãààñàà çàõ çýýëýý өðãөòãөõ, øиíý үйëчиëãýý íýâòðүүëýõ, õýðýãëýãчийí ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàõ, òåõíîëîãийí øиíýчëýëòийã иäýâõижүүëýõ үíäñýí äýýð өðñөëäөõ чàäâàðàà äýýøëүүëж ñòðàòåи áîäëîãûã õýðýãжүүëж иðëýý.

Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí “Ìîíãîëðîñöâåòìåò” ХХÊ àíõ Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò õàйëóóð жîíø, үíýò ìåòàëë, áóñàä òөðëийí àøиãò ìàëòìàë îëáîðëîí áàÿжóóëàõ, ýðäýñ, òүүõий ýäийí íөөöийã өñãөõ, óëñûí ýêñïîðòûí чàäàâõийã íýìýãäүүëýõ чиãëýë, çîðиëãîòîйãîîð áàйãóóëàãäàí ýäүãýý 35 äàõü жиëäýý үйë àжиëëàãààãàà àìжиëòòàй ÿâóóëж áàйãàà ìàíàй óëñûí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àíõíû òîìîîõîí àж àõóйí íýãж þì.

“Ìîíãîëðîñöâåòìåò” ХХÊ îäîî áүðýëäýõүүíäýý жиëä 600 îðчиì ìÿíãàí òîíí õàйëóóð жîíø îëáîðëîõ 4 óóðõàй, îëáîðëîëòûí 7 õýñýã, 600 ãàðóй ìÿíãàí òîíí õàйëóóð жîíøíû õүäýð áîëîâñðóóëàõ áàÿжóóëàõ ôàáðиê, жиëä 2.0 ñàÿ òîíí ýëñ óãààõ 2 õөâөãч äðàã áүõий àëòíû үйëäâýð, ãåîëîãи õàйãóóëûí ýêñïåäиöи, òóñ êîìïàíийí үйëäâýðүүäýä үйëчëýõ ìàòåðиàë õàíãàìжийí íýãäñýí áààç àжиëëóóëж áàйíà.

Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí ÓÁÒЗ õóâüöààò êîìïàíи íü 1949 îíîîñ õîйø үйë àжиëëàãààãàà ÿâóóëж áàйíà.

Îëîí óëñûí áîëîí, îðîí íóòãийí òөìөð çàìûí çîðчиãч òýýâýð, àчàà òýýâðийí үйëчиëãýý ýðõýëäýã.

“Ìîííиñ Иíòåðíýøíë” ХХÊ íü 1998 îíä áàйãóóëàãäñàí áөãөөä òóõàйí үåä ßïîíû Ниññàí ìîòîð êîìïàíий àëáàí ¸ñíû äиñòðиáüþòåðýýð àíõëàí үйë àжиëëàãààãàà ÿâóóëж ýõýëñýí.

“Ìîííиñ Иíòåðíýøíë” êîìïàíи àâòîìàøиíû ñàëáàðò “Nissan”, óóë óóðõàйí õүíä ìàøиí ìåõàíиçìûí ñàëáàðò “Liebherr”, “Terex”, “Le Tourneau”, “Kawasaki”, çàì áàðиëãûí ñàëáàðò “Bomag” ãýõ ìýò áðýíäүүäийã íийëүүëäýã.

ÌÎÍÐÎÑÖÂÅÒÌÅÒ ÕÕÊ


“Ìîíãîëиàí Сòàð Ìåëøåðñ” ХХÊ íü 1998 îíä áàйãóóëàãäñàí, Ìîíãîë-Гåðìàí-Àìåðиêийí õàìòàðñàí êîìïàíи þì.

“Ìîíãîëиàí Сòàð Ìåëøåðñ” ХХÊ íü Ìåðñåäåñ Áåíö ìàøиíû õóäàëäàà, çàñâàð, үйëчиëãýýãýýð үйë àжиëëàãàà ýõýëñýí áөãөөä áàðиëãà, óóë óóðõàйí òîíîã òөõөөðөìж, áàãàж õýðýãñýë өðãөí õýðýãëýýíий áàðààíû õóäàëäàà ýðõýëäýã.

Нîìиí Хîëäиíã Êîìïàíи íü 1992 îíä àíõ ýëåêòðîí áàðààíû õóäàëäààíû чиãëýëýýð Нîìиí-5 íýðòýйãýýð áàйãóóëàãäñàí.

“Нîìиí Хîëäиíã” ХХÊ áîë áөөíий áîëîí жижиãëýí õóäàëäààíû ñүëжýý, õиâñíий үйëäâýðëýë, ñàíõүү, äààòãàëûí үйëчиëãýý, àÿëàë жóóëчëàëûí ñàëáàðò 13 îõиí êîìïàíиòàй, óëñûí òөñөâò õàìãийí иõ õóâü íýìýð îðóóëäàã 10 êîìïàíийí íýã þì.

“Ïåòðîâиñ” ХХÊ íü 1997 îíä áàйãóóëàãäñàí.

“Ïåòðîâиñ” ХХÊ íü íåôòийí áүòýýãäýõүүíий иìïîðò, íåôòийí áүòýýãäýõүүíий áөөíий áà жижиãëýíãийí áîðëóóëàëòûí үйë àжиëëàãàà ýðõýëäýã.

Øóíõëàй ãðóïï íü íåôòийí áүòýýãäýõүүíий иìïîðò, õóäàëäàà, àâòî ìàøиíû çàñâàð үйëчиëãýý, иëãýýìжийí үйëчиëãýý áîëîí õүíñíий çàðиì íýðийí áүòýýãäýõүүíий үйëäâýðëýëийí чиãëýëýýð үйë àжиëëàãàà ÿâóóëäàã.

Сîä Ìîíãîë ãðóïï íü íåôòийí áүòýýãäýõүүí áîëîí òîñ òîñîëãîîíû ìөòåðиàëûí иìïîðò, áөөíий áà жижиãëýíãийí õóäàëäàà ÿâóóëàõààñ ãàäíà àÿëàë жóóëчëàë, áàðиëãà óãñðàëò çýðýã ñàëáàðò үйë àжиëëàãàà ýðõýëäýã.

“Ìàãíàй òðåйä” ХХÊ íü íåôòийí áүòýýãäýõүүíий иìïîðò, íåôòийí áүòýýãäýõүүíий áөөíий áà жижиãëýíãийí áîðëóóëàëòûí үйë àжиëëàãàà ýðõýëäýã.

Æàñò ãðóïï 1999 îíä ãàäààä, äîòîîä õóäàëäààíû чиãëýëýýð vvñýí áàйãóóëàãäñàí. Æàñò ãðóïï íü íåôòийí áүòýýãäýõүүíий иìïîðò, óóë óóðõàй, õөäөө àж àõóй, áàðиëãà, ãàäààä äîòîîä õóäàëäààíû чиãëýëýýð vйë àжиëëàãààãàà ÿâóóëж áàйíà.

Ìîíãîë-ßïîíû õàìòàðñàí “ÞíиГàç” ХХÊ íü 2004 îíä áàйãóóëàãäñàí. ÎХÓ-ààñ Ìîíãîë óëñûí ñòàíäàðòàä íийöñýí øиíãýðүүëñýí õийã иìïîðòîëäîã.

“ÞíиГàç” ХХÊ íü øиíãýðүүëñýí íåôòийí õийí áîðóóëàëò, òîíîã òөõөөðìжийí ñóóðиëóóëàëò, õîëáîëò, óãñðàëòûã өíäөð òүâøиíä õийж ãүйöýòãýíý.

Öàйðò ìиíåðàëñ ХХÊ íü Сүõáààòàð àйìãийí Сүõáààòàð ñóìàíä áàйðëàõ “Òөìөðòийí îâîî” –ä îëáðîëò õийäýã áөãөөä 1997 îíä àíõ Ìåòàëëиìïåêñ áîëîí ÁНХÀÓëñûí NFC êîìïàíиòàй õàìòðàí Öàйðò ìиíåðàëñ ХХÊîìïàíийã үүñãýí áàйãóóëжýý.

“Гðийí Сиòи” ХХÊ-ийí Îðãàíиê Òàðиàëàíãийí Àж Àõóй íü Óëààíáààòàð õîòîîñ 20 êì ãàçàð, Гàчóóðò òîñãîíû íóòàã äýâñãýðò áàйðëàäàã áà îäîîãîîð áиä íийò 28 õүëýìжиä òàðиàëàëòийí үйë àжиëëàãààãàà ÿâóóëж áàйíà.

Сîëîíãîñ ßïîí óëñûí îðãàíиê òàðиàëàíãийí øиëäýã òåõíîëîãиîð áиä óëààí ëîîëü, өðãөñò õýìõ, ñàëàòíû íàâч, áàйöàà, õÿòàä áàйöàà, õóëóó, ñîíãиíî, áóóöàй, ýðäýíý øиø áîëîí áóñàä îëîí òөðëийí íàðий

ÌÎÍÃÎËÈÀÍ ÑÒÀÐ ÌÅËØÅÐÑ

ÕÕÊ

ÑÎÄ ÌÎÍÃÎË ÃÐÓÏÏ

ØÓÍÕËÀÉ ÃÐÓÏÏ

ÌÀÃÍÀÉ ÒÐÅÉÄ ÕÕÊ

ÞÍÈÃÀЗ ÕÕÊ

ÖÀÉÐÒ ÌÈÍÅÐÀËÑ


Âàãíåð àçиà íü Ìîíãîë óëñàä àíõ 1994 îíä ñàëáàðàà íýýñýí áөãөөä òүүíýýñ õîйø òàñðàëòãүй үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áàйíà. Òóñ êîìïàíи íü óóë óóðõàйí ñàëáàðò àøиãëàãääàã õүíä ìåõàííиçìûã иìïîðòëîí ìàíàй óëñàä òóñ ñàëáàðò үйë àжиëëàãàà ÿâóóëäàã àж àõóйí íýãжүүäýä өөðийí òîíîã òөõөөðөìжийã õàíãàí íийëүүëäýã.

Ìàòåðиàëиìïåêñ êîìïàíи àíõ 1957 îíä үүñãýí áàйãóóëàãäñàí áөãөөä òүүíýýñ õîйø Ìîíãîë óëñûí òîìîîõîí áàðиëãûí ìàòåðиàëûí õàíãàí íийëүүëýãчиäийí íýã þì. Ì¯ХÀ¯Òàíõиìààñ øàëãàðóóëäàã Øиëäýã 100 àж íýãжийí өðãөìжëөëийã 3 жиë äàðààëàí õүðñýí.

Êàíàä óëñûí “Сåíòåððà Гîóëä” êîðïîðàöийí 100 õóâийí õөðөíãө îðóóëàëòòàй “Áîðîî Гîóëä” êîìïàíи íü Сýëýíãý àйìãийí Áàÿíãîë, Ìàíäàë ñóìäûí íóòàãò àëòíû үíäñýí îðäîîñ àëò îëáîðëîж áîëîâñðóóëàõ үйëäâýðëýë ýðõýëäýã.

“Ìîíãîëûí Àëò” (MAK) ХХÊ íü Óëààíáààòàð õîòîîñ 560 êì, Сàйíøàíä õîòîîñ 220 êì, ×îйð õîòîîñ 280 êì çàйä, Äîðíîãîâü àйìãийí Ìàíäàõ ñóìûí íóòàãò áàйðëàäàã Öàãààí Сóâàðãûí çýñ-ìîëиáäåíû îðä äýýð 2001 îíîîñ 2008 îíû ýõíий õàãàñ õүðòýë áүõ òөðëийí õàйãóóë, ñóäàëãàà, øиíжиëãýý, òîîöîî, äиçàйíû àжëóóäûã ãүйöýòãýж иðñýí. ªíөөäðийí áàйäëààð Öàãààí Сóâàðãûí çýñ-ìîëиáäåíû òөñөë үíäñýí çóðàã òөñөë áîëîâñðóóëàõ øàòàíäàà õýðýãжиж áàйãàà áөãөөä Öàãààí ñóâàðãûí îðäûí ñóëüôиäûí õүäðийã áîëîâñðóóëàõ Óóëûí Áàÿжóóëàõ ¯йëäâýðийã 2011 îíä àøиãëàëòàíä àâàõ çîðиëò òàâиí àжиëëàж áàйíà.

“Óëààíáààòàð ìåíåжìåíò” ХХÊ íü 2000 îíä áàйãóóëàãäñàí. Òóñ êîìïàíийí үíäñýí çîðиëãî íü õýðýãëýãчäийã ÎХÓ-ûí үйëäâýðëýãчäýýñ чàíàðûí áàòàëãààòàй òөìөð ýäëýë /ìàòàëëîïðîêàò/ áàðиëãûí үíäñýí ìàòåðиàëààð íàйäâàðòàй õàíãàí íийëүүëýõýä îðøиíî.

Àâñòðàëийí Àëìàçíû ªðөìäëөãийí Áиå äààñàí êîìïàíи (Ýй Àй Äи Äи) íü 2004 îíû 4 äүãýýð ñàðä ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòààð áàйãóóëàãäñàí Ìîíãîëûí ªðөìäëөãийí ¯йëчиëãýýíий Êîìïàíиàð áүðòãýãäýí үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áàйíà. Îäîî 16 өðөìäëөãийí ìàøиí ýçýìøиõ áîëж òýäãýýðийã àøиãëàж áàйíà. ªðөìäëөãийí õàйãóóëûí îëîí òөðëийí үйëчиëãýý үçүүëäýã.

¯үðýí õîëáîîíû îïåðàòîð Þíиòåë êîðïîðàöи íü 2006 îíû 06 ñàðûí 26-íû өäðөөñ ýõëýí үйëчиëãýýãýý үçүүëж ýõýëñýí. Þíиòåë êîðïîðàöи Óëààíáààòàð õîò áîëîí õîò îðчìûí áүõ áүñ íóòàã, Ìîíãîë óëñûí àйìàã, õîò, òîìîîõîí ñóì, ñóóðиí ãàçðóóä áîëîõ íийò 187 ãàðóй ãàçàðò ñүëжýýãýý àìжиëòòàй îðóóëж, Óëààíáààòàð õîòîä 7 үйëчиëãýýíий ñàëáàð òөâ, 2800 ãàðóй ãýðýýò áîðëóóëàëòûí ñүëжýý, îðîí íóòàãò 29 ñàëáàð, 1300 îðчиì ãýðýýò áîðëóóëàãчààð äàìжóóëàí 350 000 ãàðóй õýðýãëýãчäýä үйëчиëãýýãýý õүðãýж áàйíà.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈÌÏÅÊÑ ÊÎÌÏÀÍÈ

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ ÕÕÊ


ÈËÒÃÝÃ×ÄÈÉÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ 5

З. Áàòò¿øèã, Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà1995 îíä ÌÓИС-ûí Îëîí óëñûí õàðиëöààíû Äýýä ñóðãóóëийã ãàäààä õàðиëöààíû àжиëòàí áàêàëàâð çýðýãòýйãýýð òөãññөí.

1996-1998 îíóóäàä Óëñ Òөðийí Áîëîâñðîëûí Àêàäåìийí ãàäààä õàðиëöààíû ìýðãýжиëòýí, 1999-2003 îíóóäàä Н¯Á-ûí Хөãжëийí õөòөëáөðийí òөñөëä Зàõиðãàà ñàíõүүãийí àжиëòàí, 2003-2007 îíóóäàä Н¯Á-ûí Хөãжëийí õөòөëáөðийí Ìîíãîë äàõü ñóóðиí òөëөөëөãчийí ãàçðûí Зàñàãëàëûí õýëòñийí ñàíõүүãийí àжиëòàíààð àжиëëàñàí áөãөөä 2008 îíû 2-ð ñàðààñ ýõëýí ГХÎГ-ûí îðëîãч äàðãààð àжиëëàж áàйíà. Àжиëëàõ õóãàöààíäàà Сиíãàïóð óëñûí ГХß, ÁНСÓ-ûí Хàìòûí àжиëëàãààíû àãåíòëàã /KOICA/ áàйãóóëëàãûí õàìòðàí çîõиîí áàйãóóëñàí “Хóäàëäàà, Хөðөíãө îðóóëàëòûí ñòðàòåãи, чөëөөò õóäàëäààíû õýëýëöýýð” ñýäýâò ñóðãàëòàíä õàìòðàãäñàí.

Ö. ÌºíõáàÿðÀõëàõ ýäийí çàñàãч

Òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê, ñóäàëãààíû õýëòýñÂàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàð, Ìîíãîëáàíê

Ö. Ìөíõáàÿð íü ÌÓИС-ûí Ýäийí çàñãийí ñóðãóóëийã ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð áàêëàâàð çýðýãòýйãýýð 2001 îíä, ßïîí óëñûí Áîäëîãî ñóäëàëûí иíòиòóò (GRIPS)-ûã òөðийí ñàíõүүãийí чиãëýëýýð ýäийí çàñãийí ìàãиñòð çýðýãòýйãýýð 2006 îíä òóñ òóñ òөãññөí.

Сàíãийí ÿàìíû Òөðийí ñàíãийí ãàçðûí ªðийí óäиðäëàãûí õýëòýñò ìýðãýжиëòíýýð 2001-2007 îíóóäàä, Ìîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàðò àõëàõ ýäийí çàñàãчààð 2007 îíû 10 äóãààð ñàðààñ ýõëýí àжиëëàж áàйíà. Àжиëëàõ õóãàöààíä ÎÓÂС-ãààñ çîõиîí áàйãóóëñàí “Ìөíãөíий áîëîí âàëþòûí õàíøийí áîäëîãî”, “Òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí ãàðûí àâëàãà” ñýäýâò ñóðãàëòóóäàä îðîëöñîí.

Ë.Ìºíõáààòàð

Ìîíãîëáàíêíû Âàëþòûí ãàçàð Ýäийí çàñàãч

Ë. Ìөíõáààòàð íü ÎХÓ-ûí Сàíõүүãийí àêàäåìийã îëîí óëñûí ýäийí çàñàã ìýðãýжëýýð 2006 îíä òөãññөí. Ìîíãîëáàíêíû Âàëþòûí ãàçàðò 2006 îíîîñ àжиëëàж áàйãàà áөãөөä 2007 îíû 10 äóãààð ñàðààñ ýõëýí Òөëáөðийí òýíöýë, ñóäàëãààíû àëáàíä òөãðөãийí õàíøийí òîîöîîëëûã õàðиóöàí àжиëëàж áàйíà. Àжиëëàõ õóãàöààíäàà Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãààñ Ìàëàйç óëñàä çîõиîí áàйãóóëñàí “Гàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí òүүâýð ñóäàëãàà” ñýäýâò ñåìиíàðò ñóðàëöñàí.

Èòãýëèéí äàðààëëààð


T.Ýíýðýë

Ýäийí çàñàãч

Ò.Ýíýðýë íü ÓИИÁÂÓ-ûí Êàðäиôийí иõ ñóðãóóëийã áàíê ñàíõүүãийí ìýðãýжëýýð áàêàëàâð (B.Sc.) çýðýãòýйãýýð 2004 îíä, ÓИИÁÂÓ-û Йîðêийí иõ ñóðãóóëийã òөñëийí ìåíåжìåíò, ñàíõүү õөðөíãө îðóóëàëòûí чиãëýëýýð øиíжëýõ óõààíû ìàãиñòð (M.Sc.) çýðýãòýйãýýð 2008 îíä òóñ òóñ òөãññөí.

Ìîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí Òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê, ñóäàëãààíû õýëòýñò òөëáөðийí òýíöëийí õөðөíãө áà ñàíõүүãийí äàíñûã õàðиóöñàí ýäийí çàñàãчààð 2009 îíîîñ àжиëëàж áàйíà.

Ä.Äýëãýðñàéõàí

1983-1993 îíä Нийñëýëийí 93 äóãààð äóíä ñóðãóóëü, 1993-1995 îíóóäàä ÌÓИС, 1995-1998 îíä ÎХÓ-í “Áàйãàëü” иõ ñóðãóóëü òóñ òóñ äүүðãýñýí áàйíà.

2000-2001 îíä Ìîíãîëáàíêíû Хÿíàí øàëãàõ ãàçàð õÿíàí øàëãàãчààð,2001-2003 îíä Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàð äиëåðýýð,2005-2008 îíä Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàð íөөöийí àõëàõ ìýðãýжиëòýíýýð2009 îíîîñ Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçðûí Сàíõүүãийí çàõ çýýëийí õýëòñийí çàõиðëààð àжиëëàж

áàйíà.

Èëòãýã÷: Î.Îðõîí

Хóäàëäàà õөãжиë áàíêíû ãүйöýòãýõ çàõиðëûí òýðãүүí îðëîãч

Î.Îðõîí íü 1993-1997 îíóóäàä ÌÓИС-ийã Áàíêíийí ýäийí çàñàãч ìýðãýжëýýð, áàêëàâàðûí çýðýã. 2002-2003 îíä Àíãëийí Óýëüñийí иõ ñóðãóóëийã áàíê ñàíõүү, áиçíåñийí óäиðäëàãûí ìàãиñòð çýðýãòýй òөãññөí.

2006-2007 îíóóäàä Óëààíáààòàð õîòûí áàíêíû ãүйöýòãýõ çàõиðëààð.2007 îíîîñ Хóäàëäàà õөãжëийí áàíêíû ãүйöýòãýõ çàõиðëûí òýðãүүí îðëîãчîîð àжиëëàж áàйíà


Òà á¿õíèé ýíý ºãëººíèé àìàð àìãàëàíã àéëòãàÿ.

Ýðõýì õүíäýò íî¸ä, õàòàãòàй íàð àà, òà áүõíий ýíý өäðийí àìàð àìãàëàíã àйëòãàõûí ÿëäàìä “Ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòèñòèêèéí 3 äóãààð çºâëºãººí”-ä õүðýëöýí иðñýíä çîõиîí áàйãóóëàãчäûí çүãýýñ òàëàðõàë иëýðõийëüå.

Ìîíãîëáàíêíààñ õîëáîãäîõ áàйãóóëëàãóóäòàй õàìòðàí òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöи, ãàäààä çýýë çýðýã ãàäààä ñåêòîðûí үíäñýí үçүүëýëòийí òàëààðõ îйëãîëò, ìýäýýëëийã çàõ çýýëä îðîëöîãчäîä õүðãýõ, ýäãýýð үçүүëýëòийí чàíàðûã ñàйжðóóëàõ, ìýäýýëëийí õàìðàõ õүðýýã өðãөжүүëýõ çîðиëãîîð “Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí çөâëөãөөí”-ийã жиëä õî¸ð óäàà çîõиîí áàйãóóëж áàйíà.

2009 îíû 3 äóãààð ñàðä “Гàäààä çýýë” îíöëîõ ñýäýâòýйãýýð çîõиîí áàйãóóëñàí õî¸ðäóãààð çөâëөãөөí, òóñ çөâëөãөөíөөñ ãàðñàí çөâëөìжийí õýðýãжиëòийí òàëààð þóíû өìíө Òà áүãäýä òîâч òàíиëöóóëüÿ.

“Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй” õóóëийí 14 äүãýýð çүйëийí 6 äàõü õýñýãò “Àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãà, иðãýäийí ãàäààäààñ àâñàí âàëþòûí çýýëийã Ìîíãîëáàíêиíä áүðòãүүëíý” ãýж çààñàí õýäий ч иðãýä, àж àõóйí íýãжүүä õóóëийí çààëò, çýýëийí áүðòãýëийí ìàÿãòûí òàëààðõ ìýäýýëýë äóòìàãààñ õóâийí õýâøëийí ãàäààä çýýëийí áүðòãýë, ìýäýýëëийí àñóóäàë ñàÿõíûã õүðòýë îðõиãäñîîð, çөâõөí Зàñãийí ãàçðûí çýýëийí ìýäýýãýýð Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä çýýëийí ìýäýý ãàðч, òүүíä үíäýñëýí ãàäààä çýýëийí òîãòâîðòîй áàйäëûí ñóäàëãààã áîëîâñðóóëж, ãàäààä çýýëийí áîäëîãûã õýðýãжүүëñýýð иðñýí.

Гýòýë ýäийí çàñàã õóðäàöòàй өñч, ýäийí çàñãийí íýýëòòýй áàйäàë ãүíçãийðч, ñàíõүүãийí õөðөíãийí óðñãàë íýìýãäýõийí õýðýýð äîòîîäûí àж àõóйí íýãжүүäийí çýýëжиõ чàäâàð ñàйжðàí ãàäààä ñàíõүүãийí çàõ çýýëýýñ õөðөíãө òàòàí òөâëөðүүëýõ үйë àжиëëàãàà ýðчиìжиж, õóâийí õýâøëийí çýýëийí õýìжýý ãàäààä òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäàë, ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãîä íөëөөëөõүйö áîëñîí.

Ийìä Ìîíãîëáàíê, Сàíãийí ÿàìíààñ Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí 2 äóãààð çөâëөãөөíий үåýð ýíýõүү íөõöөë áàйäàë, õàìòðàí õýðýãжүүëýõ àðãà õýìжýý, ìýäýýëýë ñîëиëöîõ ñàíàëûã àж àõóйí íýãжүүäýä òàíиëöóóëñíààð өíөөäðийí áàйäëààð 250 ìÿíãàí àì.äîëëàðààñ äýýø äүíòýй 28 çýýëийí ìýäýýëëийã îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó áүðòãýж, Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä çýýëийí áîëîí òөëáөðийí òýíöëийí ìýäýýíä íýãòãýýä áàйíà. Òүүíчëýí õóâийí õýâøëийí ãàäààä çýýëийí áүðòãýëийí үйë àжиëëàãààã жóðàìëàõ, õóâийí õýâøëийí ãàäààä çýýëийí ìýäýýëëийí ñàíã үүñãýõ àжëûã õийж ãүйöýòãýëýý. Ýíýõүү ìýäýýãýýð õóâийí õýâøëийí àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãûí ãàäààä çýýëийí íийò үëäýãäýë 289.4 ñàÿ àì.äîëëàð, үүíýýñ áàíêíû ñåêòîðûí çýýëийí үëäýãäýë íийò çýýëийí 54.6% áóþó 158.2 ñàÿ àì.äîëëàð, áàíê áóñ àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãûí çýýëийí үëäýãäýë íийò çýýëийí 45.4 õóâü áóþó 131.2 ñàÿ àì.äîëëàð áàйíà.

Ийíõүү õóâийí õýâøëийí ãàäààä çýýëийí áүðòãýëийí үйë àжиëëàãààã ýõëүүëýí ýðчиìжүүëж áàйãàà õýäий ч ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëийã ñàйжðóóëàõ àñóóäàë îðõиãäñîí, òөëáөðийí òýíöýë äýõ ýíýõүү үçүүëýëòийí чàíàð, õàìðàõ õүðýý õàíãàëòãүй õýâýýð áàйíà.

Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí ãàçðààñ ñòðàòåãийí òîìîîõîí îðä ãàçðóóäûã ýäийí çàñãийí ýðãýëòýíä îðóóëàõ àжëûã ýðчиìжүүëж, õөðөíãө îðóóëàëòûí ãýðýýã Îþó òîëãîйí àëò-çýñийí îðäûã àøиãëàõààð áàйãóóëñàí íü äàðàà äàðààãийí òөñëүүäийã ýõëүүëýõ үíäñийã òàâиëàà. Нөãөө òàëààñ îëîí óëñûí ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãóóäûí 2009 îíû 10 äóãààð ñàðûí ñóäàëãààãààð äýëõийí ýäийí çàñãийí өñөëò 2010 îíä 3.2 õóâüòàй ãàðàõààð áàйãàà íü îëîí óëñûí ñàíõүүãийí çàõ çýýëийí õÿìðàë ýöýñëýí, äýëõийí ýäийí çàñàã ñýðãýж ýõýëñíийã õàðóóëж áàйíà.

Äýýðõ íөõöөë áàйäàë íü Ìîíãîë Óëñ äàõü ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýý ýðñ íýìýãäýõ íөõöëийã áүðäүүëж áàйãààãийí çýðýãöýý ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí

6ÍÝÝËÒÈÉÍ ¯Ã. ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÄÝÄ ÅÐªÍÕÈÉËªÃ× Ä.ÝÍÕÆÀÐÃÀË


áүðòãýëийã îйðûí õóãàöààíä äàðààõ чиãëýëýýð ñàйжðóóëàõ øààðäëàãûã áий áîëãîж áàйíà. ¯үíä:

1/ Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ìýäýýëëýý òóõàé á¿ð õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä ¿íýí çºâ, òîãòìîë ìýäýýëäýã áàéõ:

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжүүä íü õөðөíãө îðóóëàëòûí äүíãýý өөðийí өìчиä áүðòãýõãүй, õөðөíãө îðóóëàëò îðж иðñýí òóõàй áүðò Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàðò áүðòãүүëýõãүй, áàíêíû ãàäààä ãүйëãýýíий òàйëàíä õөðөíãө îðóóëàëòûí ãүйëãýý íü òîäîðõîй áóñ áàйãààãààñ Ìîíãîë Óëñûí òөëáөðийí òýíöýëä òóñãàãääàã ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí äүí иëүү ýñõүë äóòóó òóñãàãäàõ, òөðийí áóñàä áàйãóóëëàãóóäûí ìýäýýëýëòýй çөðөõ çýðýã äóòàãäàë ãàðч áàйíà. ªөðөөð õýëáýë, ýäийí çàñàã äàõü áîäиò үйë àжиëëàãààíû ìөíãөí äүí íü áүðòãýëийí äүíòýй çөðүүòýй òîîöîãäîõ ÿâäàë ãàðч áàйíà.

2/ Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëцîæ áàéãàà òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ:

Ìîíãîë Óëñ äàõü ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëийí үйë àжиëëàãààíä Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð, Óëñûí áүðòãýëийí ãàçàð, Гààëийí åðөíõий ãàçàð, Òàòâàðûí åðөíõий ãàçàð, Гàäààäûí иðãýí, õàðüÿàòûí àñóóäàë ýðõýëñýí ãàçàð çýðýã îëîí áàйãóóëëàãóóä îðîëöäîã òóë ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй êîìïàíиóäàä íýã öîíõîîð öîãö үйëчиëãýýã үçүүëäýã ñиñòåìä øиëжиõ áîëîìжийã ñóäëàõ õýðýãòýй.

3/ Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí á¿ðòãýëèéí цàõèì ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ:

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãж áàйãóóëàõààñ ýõëýýä үйë àжиëëàãàà äóóñãàâàð áîëîõ õүðòýëõ õөðөíãө îðóóëàëò, үйë àжиëëàãààòàй õîëáîîòîй ìýäýýëëийã “íýãäñýí ñиñòåì”-ä îðóóëäàã, ýðãýýä ñиñòåìýýñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй õîëáîîòîй áîëîí òүүíий ýäийí çàñàãò үçүүëж áóй íөëөөëëийí òàëààðõ ìýäýýëëийã îëîí íийòýä ìýäýýëäýã áàйõ íü çүйòýй.

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëòýй õîëáîîòîй äýýðõ àжëóóäûã õýðýãжүүëýõýä çөâõөí òөðийí áàйãóóëëàãóóä áóñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжүүä, òөðийí áóñ áàйãóóëëàãóóäûí иäýâõи îðîëöîî, õàìòûí àжиëëàãàà íýí чóõàë áиëýý.

Ийìýýñ ýíýõүү çөâëөãөөíий үåýð òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ñòàòиñòиêийí àãóóëãà, àч õîëáîãäîë, õýðýãëýýòýй ñàйòàð òàíиëöàж, äýýðõ àñóóäëààðõ õîëáîãäîõ àжиëòíóóäûí иëòãýë, õýëýëöүүëýãò иäýâõиòýй îðîëöîí, өөðñäийí үíýòýй ñàíàë, áîäëîî çîõиîí áàйãóóëàãчäàä õүðãýõ, öààøиä “Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ìýäýýëýë” ñîëиëöîõ чиãëýëýýð õàìòðàí àжиëëàõûã Òà áүõíýýñ õүñч áàйíà.

Ýíý óäààãийí çөâëөãөөíий ýõíий õýñýãò Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ýðõ çүйí îðчиí, áүñ íóòãийí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí өíөөãийí áàйäàë, öààøäûí чиã õàíäëàãà, ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí òàëààðõ åðөíõий îйëãîëò, äàðààãийí õýñýãò ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëийí òàëààðõ òөðийí áîëîí àж àõóйí íýãжүүäийí õýëýëöүүëýã, ñүүëийí õýñýãò àж àõóйí íýãжүүäийí ñàíàëûí äàãóó âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ ýðõ çүйí îðчиí, õàíøийí ýðñäëийí çîõиöóóëàëòûí àðãà õýðýãñëүүä, ãàäààä çàõ çýýëийí чиã õàíäëàãûí òàëààð òóñ òóñ õýëýëöýõýýð òөëөâëөëөө.

Ýðõýì õүíäýò çîчиä, òөëөөëөãчиä өө!

Ýíý óäààãийí çөâëөãөөí íü òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê, òүүíий àч õîëáîãäëûí òàëààð ìýäýýëýë өãөõийí çýðýãöýý ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýë, âàëþòûí õàíøийí ýðñäëийí óäиðäëàãûã õýðýãжүүëýõ àñóóäëûã õýëýëöñýí áүòýýëч, үð äүíòýй óóëçàëò áîëíî ãýäýãò ãүíýý иòãýëòýй áàйíà.

Òà á¿ãäèéí èëòãýë, õýëýëц¿¿ëýãò àìæèëò õ¿ñьå!

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà.


ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÝÄÈÉÍ ЗÀÑÀÃ, ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ÎÐ×ÈÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Èëòãýã÷: З.Áàòò¿øèã Гàäààäыí Хөðөíãө Оðууëàëòыí Гàзàð

7

Ýíýõ¿¿ èëòãýë íь äàðààõ õýñãýýñ á¿ðäýíý:

1. Ìîíãîë óëñûí ýäийí çàñãийí өíөөãийí áàйäàë, ýäийí çàñãийí õүíäðýëийí äàâàí òóóëàõ Зàñãийí ãàçðûí áîäëîãî

2. Ìîíãîë óëñûí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí өíөөãийí áàйäàë, ýäийí çàñàãò үçүүëж áóй íөëөөëөë

3. Ìîíãîë óëñûí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí õóóëü ýðõ çүйí îðчиí, Ìîíãîë óëñûí äàâóó òàëóóä, õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýë, ñòàòиñòиê ìýäýýëýë

4. Äýëõийí õөðөíãө îðóóëàëòûí óðñãàëûí өөðчëөëò, чиã õàíäëàãà, áóñàä îðíóóäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýëийí үйë àжиëëàãàà, òîйì ìýäýý

1. Ìîíãîë Óëñ 1990 îíä çàõ çýýëийí ýäийí çàñàãò øиëжñýíýýñ õîйø ìàêðî-ýäийí çàñãàà òîãòâîðòîй áàйëãàõ òàë äýýð иõýýõýí àíõààðч иðñýí áөãөөä ñүүëийí жиëүүäýä ýäийí çàñãийí үçүүëýëò ñàйжиðñààð иðñýí áиëýý. Äýëõий äàõиíä íүүðëýýä áàйãàà õÿìðàë ìýäðýãäýж ýõýëñýí 2008 îíä ч Ìîíãîëûí ÄНÁ 4.9 òýðáóì äîëëàð, íýã õүíä íîãäîõ ÄНÁ 1,972.80 äîëëàðò õүðч íийò ýäийí çàñãийí өñөëò 8.9 õóâüòàй ãàðñàí þì.

Äýëõий äàÿàð íүүðëýýä áàйãàà ýäийí çàñãийí õÿìðàëààñ óëáààëàí Ìîíãîë Óëñûí ýêñïîðòûí ãîë áүòýýãäýõүүí áîëîõ ýðäýñ áàÿëàãийí áүòýýãäýõүүíий òýð äóíäàà çýñийí үíý îãöîì áóóðñàí íü Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñàãò õүíäýýð òóñч áàйíà. Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñãийí өñөëò 2009 îíä áóóðàëòòàй ãàðàõ óðüäчиëñàí òөñөөëөë ãàðñàí áàйíà.

Зàñãийí ãàçðûí Ýäийí çàñãийí õүíäðýë áýðõøýýëийã äàâàí òóóëàõ òөëөâëөãөөã ÓИХ 2009 îíû 3 ñàðûí 22-íä áàòàëàí õýðýãжүүëж áàйíà. Òөëөâëөãөөíä õүí àìûí õүíñíий õàíãàìжийã ñàйжðóóëàõ çàìààð äîòîîäûí õүíñíий үйëäâýðëýëийã íýìýãäүүëýõ, жижиã äóíä үйëäâýðëýëийã äýìжиõ çàìààð àжëûí áàйðûã íýìýãäүүëýõ, áàðиëãà, äýä áүòýö, áàíêíû ñàëáàðóóäûã äýìжиõ çýðýã àðãà õýìжýý àâàõààð òóñãàãäñàí. Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí Гàçàð ÎÓÂС-òàй íийò 229 ñàÿ àì.äîëëàðûí Сòåíä-áàй õөòөëáөðийã õýðýãжүүëж áàйíà. Òүүíчëýí Àçийí õөãжëийí áàíê, ßïîí Óëñ, Äýëõийí Áàíêòàй òîäîðõîй òîõиðîëöîîä õүðñýí çýðýã Зàñãийí ãàçðààñ õýðýãжүүëж áóй àðãà õýìжýýíүүä үð äүíãýý өãч Ìîíãîë Óëñ äýëõийí ýäийí çàñãийí õÿìðàëûã àìжиëòòàй äàâíà ãýäýãò иòãýëòýй áàйíà.

2. Хýäийãýýð Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñàã õүíäðýëòýй òóëãàðààä áàйãàà ч 2008 îíä õийãäñýí ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýý áóóðààãүй áàйíà. Ìîíãîë Óëñ õөðөíãө îðóóëàëòûã õөõүүëýí äýìжиõ иäýâõиòýй áîäëîãî áàðиìòàëж àжиëëàж иðñýíий äүíä ìàíàй óëñàä áүðòãýãäñýí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýý, òүүíий íийãýì, ýäийí çàñãийí үð өãөөж òîãòâîðòîй өñөí íýìýãäýж áàйíà. 1990 îíîîñ 2008 îíû ýöñийí áàйäëààð Ìîíãîë óëñàä äýëõийí 98 îðíû 9300 ãàðóй ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй êîìïàíий /ãàçðûí òîñíû ñàëáàðûã îðîëöóóëààä/ íийò 3 òýðáóì ãàðóй àì.äîëëàðûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëò õийãäýýä áàйíà. ªíãөðñөí 2008 îíä ë ãýõýä ãàäààäûí 1551 êîìïàíи íийò 708 ñàÿ àì.äîëëàðûí õөðөíãө îðóóëàëò áүðòãýãäñýí íü 1996 îíûõòîй õàðüöóóëáàë äàðóй 13 äàõиí íýìýãäжýý. Òүүíчëýí 2008 îíû жиëийí öýâýð өñөëò íü ãýõýä ë 2003 îíä áүðòãýãäñýí íийò õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýýíýýñ äàâààä áóйã äóðüäàõàä òààòàй áàйíà.


2009 îíû ýõíий ãóðâàí óëиðàëä ìàíàй óëñàä áүðòãýãäñýí ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûã өíãөðñөí îíû ìөí үåийíõòýй õàðüöóóëáàë 20 îð÷èì ? õóâèéí өñөëòòýй áàйíà.

ÁНХÀÓ, ÁНСÓ, Êàíàä, ÎХÓ, Иõ Áðиòàíийí Âåðжиíи àðàëóóä, ÀНÓ, ßïîí çýðýã óëñóóä îðóóëñàí õөðөíãө áîëîí êîìïàíийíõàà òîîãîîð òýðãүүëýõ õөðөíãө îðóóëàãчиä áîëж áàйíà.

Гàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí ýäийí çàñãийí өñөëòөä үçүүëж áóй øóóä íөëөөëөëëийí òàëààð òîâч äóðäâàë, ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëò Ìîíãîë Óëñûí ÄНÁ-íий 10 îðчиì õóâü, íийò õөðөíãө îðóóëàëòûí 30 îðчиì õóâийã òóñ òóñ áүðäүүëж, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжүүä òөñөâò жиëä äóíäàжààð 200 îðчиì òýðáóì òөãðөãийí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûã òөâëөðүүëж, äàâõàðäñàí òîîãîîð 100 ãàðóй ìÿíãàí àжëûí áàйðûã áий áîëãîîä áàйíà.

Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí ãàçàð үйë àжиëëàãààíûõàà ìөðийí õөòөëáөðийã õýðýãжүүëýõýä øààðäàãäàõ õөðөíãө îðóóëàëòûí 30 îðчиì õóâü áóþó 9 ãàðóй иõ íàÿä òөãðөãийí ýõ үүñâýðийã ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòààð ñàíõүүжүүëýõ çîðиëò òàâиàä áàйãàà áиëýý. Ýíýõүү çîðиëòûã õýðýãжүүëýõийí òóëä Ìîíãîë Óëñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûã иëүү иõ õýìжýýãýýð òàòàõ øààðäëàãàòàй áàйíà.

3. Ìîíãîë Óëñûí òөð çàñàã ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ýðõ çүйí îðчиíã òîãòâîðòîй áàйëãàõ, õөðөíãө îðóóëàëòûí ãîðиì, çîõиöóóëàëòàä çөâõөí иëүү òààòàй íөõöëийã îëãîõ áîäëîãûã òóóøòàй áàðиìòàëäàã.

Ýíýõүү áîäëîãûí òîä иëðýë íü Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí òóõàй 1993 îíû õóóëü ýäүãýý õүðòýë òîãòâîðòîй ìөðäөãäөж áàйãàà ÿâäàë þì. Хөðөíãө îðóóëàãчиä áîëîí ãàäààä, äîòîîäûí øиíжýýч, ñóäëààчäàä ч Ìîíãîë Óëñûã ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ýðõ çүйí áîëîìжийí îðчиíòîй õýìýýí үíýëýí äүãíýäýã.

Ìîíãîë Óëñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí òөðөëжñөí õóóëüòàй, òөðийí çàõиðãààíû ìýðãýøñýí áàйãóóëëàãàòàй óëñ îðíóóäûí íýã. Ýíý íü ìàíàй óëñûí ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ýðõ çүйí îðчиí, òөðийí çîõиöóóëàëòûí áàñ íýãýí äàâóó òàë. Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí òóõàй õóóëийí çîðиëòóóä íü ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûã óðàìøóóëàí äýìжиõ, õөðөíãө îðóóëàãчийí ýðõ, ýä õөðөíãийã õàìãààëàõ, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй õîëáîîòîй õàðиëöààã çîõиöóóëàõ çýðýãò чиãëýãäýж áàйíà.

Ìîíãîë Óëñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí íýýëòòýй, õÿëáàðøóóëñàí ýðõ çүйí çîõиöóóëàëòòàй óëñ îðîí áөãөөä ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãж áàйãóóëàõ çөâøөөðëийã àжëûí åðäөө 3-5 õîíîãò îëãîж áàйíà. Хөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжийã áүðòãýõ үйë àжиëëàãààã õóóëüчиëж өãñөí íü ýë үйë ÿâöûã òîãòâîðòîй, íýýëòòýй, òóíãàëàã áàйëãàõàä чиãëýãäñýí чóõàë çîõиöóóëàëò þì.

Ìîíãîë Óëñûí “Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí òóõàй õóóëü”-ààð ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàãч íàðò Ìîíãîëûí õөðөíãө îðóóëàãчäàä îëãîäãîîñ äóòóóãүй íөõöөë îëãîäîã.

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàãчиä àëиâàà õөíãөëөëò, чөëөөëөëò ãýõýýñýý иëүүòýй òîãòâîðòîй îðчиíã чóõàëчиëäàã áиëýý. Ìîíãîë Óëñàä 20 ñàÿ àì.äîëëàð áóþó òүүíòýй òýíöýõ òөãðөãөөñ äîîøãүй õýìжýýíий õөðөíãө îðóóëàõ õөðөíãө îðóóëàãч õүñýëò ãàðãàâàë òүүíий үйë àжиëëàãàà ÿâóóëàõ îðчíûã òîãòâîðòîй áàйëãàõ ýðõ çүйí áàòàëãàà áîëãîж Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí ãàçðûã òөëөөëж òàòâàðûí áîäëîãûí àñóóäàë ýðõýëñýí Зàñãийí ãàçàð ãиøүүí óã õөðөíãө îðóóëàãчòàй òîãòâîðòîй áàйäëûí ãýðýýã 10-15 жиëийí õóãàöààòàйãààð áàйãóóëàõ çîõиöóóëàëò ìàíàй óëñàä үйëчиëж áàйíà.

Ìîíãîë Óëñàä àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãûí àëáàí òàòâàðûí õóâü õýìжýý 3 òýð áóì òөãðөã õүðòýë 10%, òүүíýýñ äýýø 25%, íýìүү өðòãийí àëáàí òàòâàðûí õóâü õýìжýý 10% áàйãàà áөãөөä Ìîíãîë Óëñ áүñ íóòàãòàà õàìãийí áàãà òàòâàðòàй õýìýýí үíýëýãäýж áàйíà.


Ìîíãîë Óëñûí òýðãүүëýõ àч õîëáîãäîë áүõий ñàëáàðûí жàãñààëòûã Зàñãийí ãàçàð 2008 îíä øиíýчëýí áàòàëñàí áөãөөä òýðãүүëýõ ñàëáàðò îðóóëñàí õөðөíãө îðóóëàëòàä àж àõóйí íýãжийí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëийí äàãóó îðóóëñàí õөðөíãийí 10 õóâüòàй òýíöýõ àëáàí òàòâàðûí õөíãөëөëò ýäëүүëäýã.

Ìөí үð òàðиà, õүíñíий íîãîî, ñүү, жиìñ жиìñãýíý, òýжýýëийí óðãàìëûí áүòýýãäýõүүí òàðиàëñàí àж àõóйí íýãжийí çөâõөí òóõàйí áүòýýãäýõүүíýýñ îëñîí îðëîãîä íîãäîõ àëáàí òàòâàðûí 50 õóâиàð õөíãөëäөã.

Òүүíчëýí Ìîíãîë Óëñ Åâðîïûí Хîëáîîíû çàõ çýýëä 7200 îðчиì íýð òөðëийí áàðàà áүòýýãäýõүүíийã иìïîðòûí òýã “0” òàðиôòàй îðóóëàõ GSP+ íөõöөëä õàìðàãääàã áà õóãàöààãàà өíãөðñөí îíä ñóíãóóëñíûã òýìäýãëýж áàйíà.

Ìөí “Æижиã, äóíä үйëäâýðийí үйëäâýðëýëийí çîðиóëàëòòàй òîíîã òөõөөðөìж, çàðиì ñýëáýã õýðýãñëийã ãààëийí áîëîí íýìýãäñýí өðòãийí àëáàí òàòâàðààñ 2012 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íийã õүðòýë õóãàöààãààð чөëөөëөõ” òóõàй õóóëийã ÓИХ-ûí 2009 îíû 7-ð ñàðûí 16-íû өäðийí õóðàëäààíààð áàòàëñàí. Óã õóóëийí õýðýãжиëòийã õàíãàõ çîðиëãîîð Гààëийí àëáàí òàòâàð áîëîí íýìýãäñýí өðòãийí àëáàí òàòâàðààñ чөëөөëөãäөõ жижиã, äóíä үйëäâýðийí үйëäâýðëýëийí çîðиóëàëò áүõий òîíîã òөõөөðөìж, çàðиì ñýëáýã õýðýãñëийí жàãñààëòûã “Áàðààã òîäîðõîйëîõ, êîäëîõ, óÿëäóóëñàí ñиñòåì”-ийí äàãóó ãàðãàж, Зàñãийí ãàçðûí 2009 îíû 10 äóãààð ñàðûí 14-íий өäðийí 316 òîîò òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ. Ýíý жàãñààëòûã ХХÀÀХ¯ß-íû âýá õóóäñûí òîãòîîë õýñãýýñ үçýж áîëíî.

Зàñãийí ãàçðûí 2008-2012 îíû үйë àжиëëàãààíû õөòөëáөð, ¯íäýñíий Хөãжëийí öîãö áîäëîãî, òóñ õîðîîíîîñ áîëîâñðóóëж áàйãàà “Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñàã íийãìийí õөãжëийí 2010-2015 îíû òýðãүүëýõ чиãëýëүүä” çýðýã áàðиìò áичиãòýй íÿãò óÿëäóóëàí “Зàñãийí ãàçðààñ ýõíий ýýëжиíä õýðýãжүүëýõ òýðãүүëýõ чиãëýëийí òîìîîõîí òөñëүүäийí жàãñààëò”-ûã áîëîâñðóóëëàà.

Òөñëүүäийã ñîíãîí àâàõäàà Зàñãийí ãàçðûí 2008-2012 îíû үйë àжиëëàãààíû õөòөëáөðò òóñãàñàí øàëãóóð үçүүëýëò áîëîõ 200.0 ñàÿ.àì.äîëëàðààñ áàãàãүй õөðөíãө îðóóëàëò øààðäàãäàõ, Ìîíãîë Óëñûí ýäийí çàñãийí õөãжëийí өñөëòийã õàíãàõàä òýðãүүëýõ àч õîëáîãäîë өãч áàйãàà ñàëáàðóóä, óóë óóðõàйí àøиãò ìàëòìàëûí îðäóóäûã ýäийí çàñãийí ýðãýëòýä îðóóëàõ, үйëäâýðжүүëýëò, äýä áүòöийí áàйäàë, òөñëүүäийí íийãýì, ýäийí çàñãийí àч õîëáîãäîë, õýðýãжиõ áîëîìж, íөãөө òàëààñ ýäийí çàñãийí òîãòâîðòîй õөãжиëä õóâü íýìýð îðóóëàõ, өíäөð òåõíîëîãийí ñóäàëãàà, ñóðãàëò, үйëäâýðëýëийã õөãжүүëýõýä үçүүëñýí àч õîëáîãäîë çýðýã øàëãóóðààð òөñëүүäийã ñîíãîí àâñàí áîëíî.

¯үíä äàðààõ òýðãүүëýõ чиãëýë, òөñëүүä îðñîí áîëíî:

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 1.

Àøиãò ìàëòìàëûí îðäóóäûã àøиãëàí óóë óóðõàйí ñàëáàðûã õөãжүүëж, õүíä àж үйëäâýðийí ñóóðийã òàâиõ чиãëýëийí õүðýýíä óóë óóðõàйí ñàëáàðûã õөãжүүëж, өíãөò áîëîí õàð ìåòàëëóðãи, ãàçðûí òîñ áîëîâñðóóëàõ çýðýã õүíä àж үйëäâýðийí ñóóðийã òàâиõ òîìîîõîí үйëäâýðүүäийí òөñëүүä;


Ýðчиìжñýí õөäөө àж àõóйã õөãжүүëýõ, àж үйëäâýðжүүëýõ áîäëîãûã õýðýãжүүëýõ чиãëýëийí õүðýýíä өíäөð òåõíîëîãийí үйëäâýð áàйãóóëàõ, ýðчиìжñýí ìàë àж àõóй, ãàçàð òàðиàëàíã õөãжүүëýõ, ýðүүë àõóйí øààðäëàãà õàíãàñàí áүòýýãäýõүүíýýð õүí àìûí õүíñíий õýðýãöýýã áүðýí õàíãàõ òөñëүүä;


Äýä áүòöийã õөãжүүëýõ чиãëýëийí õүðýýíä ñòðàòåãийí õîëáîãäîëòîй óóë óóðõàйí îðäóóäûã àøиãëàëòàíä îðóóëàõòàй õîëáîîòîй äýä áүòöийã õөãжүүëýõ, òóõàйëáàë øиíý òөìөð çàì


áàðиõ, îäîîãийí òөìөð çàìûí áîëîí îëîí óëñûí òðàíçиò òýýâðийí òýýõ íýâòðүүëýõ õүчиí чàäëûã íýìýãäүүëýõ, ÖÄС øиíýýð áàйãóóëàõ, îðîí íóòàãò õàòóó õóчиëòòàй àâòî çàì áàðиõ çýðýã òөñëүүä;

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 4. Хүíий õөãжëийã òөëөâøүүëж, áàйãàëü îðчíûã õàìãààëàí òîãòâîðòîй õөãжëийã õàíãàõ чиãëýëийí õүðýýíä áàйãàëü îðчíûã õàìãààëàõ, àÿëàë жóóëчëàëûã õөãжүүëýõ, ìýäýýëýë, òåõíîëîãийí ñóðãàëò-үйëäâýðëýëийí õîòõîíûã áàйãóóëàõòөñëүүä; Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 5. Зàñàãëàëûã ñàйжðóóëàõ, õóâийí õýâøëийã äýìжиõ õүðýýíä үíäýñíий õóâийí õýâøëийí үйëäâýðëýãчäийã äýìжиõ, òөð õóâийí òүíøëýëийã õөãжүүëж äýýð äóðäñàí äýä áүòýö, òîãòâîðòîй õөãжëийí çàðиì òөñëүүäийã õýðýãжүүëýõ çàðчìûã áàðиìòëàõ 200 ñàÿ äîëëàðààñ áàãàãүй өðòөã áүõий 26 òөñөë îðñîí þì.

Сàÿõàí Ìîíãîë Óëñûí Зàñãийí ãàçàð Îþóíòîëãîйí îðä ãàçðûã ýäийí çàñãийí ýðãýëòýä îðóóëàõàä чиãëýãäñýí öîãö ãýðýýíүүäийã Хөðөíãө îðóóëàãч íàðòàй áàйãóóëñíûã Òà áүõýí ñàйí ìýäýж áàйãàà. Ýíýõүү ãýðýý íü ìàíàй óëñûí ñòðàòåãийí àч õîëáîãäîë áүõий áóñàä îðä ãàçðóóäûã ýäийí çàñãийí ýðãýëòýä îðóóëàõ çàãâàð áîëж áàйãààãààðàà чóõàë àч õîëáîãäîëòîй þì. Îþóòîëãîй áîëîí áóñàä òîìîîõîí îðä ãàçðóóäûã ýäийí çàñãийí ýðãýëòýä îðóóëñíààð ìàíàй óëñûí ýäийí çàñàã ýðчиìòýй өñөõийí ñàöóó õóäàëäàà, õөðөíãө îðóóëàëò, үйëäâýðëýëийí áàãòààìж ìààíü үëýìж õýìжýýãýýð íýìýãäýõ áîëíî.

Ìөí, Ìîíãîë Óëñ Äýëõийí õóäàëäààíû áàйãóóëëàãàä 1997 îíä ãиøүүíýýð ýëñýж, Хóäàëäàà, ýäийí çàñãийí åðөíõий õýëýëöýýðийã 24 óëñòàй, “Äàâõàð òàòâàðààñ чөëөөëөõ òóõàй”õýëýëöýýðийã 34 óëñòàй, “Хөðөíãө îðóóëàëòûã õөõиүëýí äýìжиõ, õàðиëöàí õàìãààëàõ õî¸ð òàëò õýëýëöýýð”-ийã 42 óëñòàй àйãóóëñàí áөãөөä “Хөðөíãө îðóóëàëòûí òàëààð үүññýí ìàðãààíûã øийäâýðëýõ òóõàй” êîíâåíöиä 1996 îíä, “Хөðөíãө îðóóëàëòûí äààòãàëûí îëîí òàëò àãåíòëàã áàйãóóëàõ òóõàй” êîíâåíöиä 1999 îíä òóñ òóñ íýãäýж, Äýëõийí áàíêíû Хөðөíãө îðóóëàëòûí îëîí òàëò äààòãàëûí àãåíòëàãийí /MIGA/-ийí ãиøүүí óëñ îðîí þì.

Òүүíчëýí Н¯Á-ûí Хóäàëäàà, õөãжëийí Áàãà õóðëààñ жиë áүð ãàðãàäàã “Äýëõийí õөðөíãө îðóóëàëòûí иëòãýë”-ä óëñ îðíóóäûã ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí үð äүíãийí áîëîí чàäàâõийí иíäåêñýýð íü áàйð ýçëүүëýí, ýäãýýð үçүүëýëòийã õîîðîíä õàðüöóóëàí àíãиëäàã áиëýý. Ìàíàй óëñ 1993-1995 îíóóäàä õîöðîãñîäûí àíãиëàë, ýãíýýíä áàйñàí áîë 1999 îíîîñ “чàäàâõààñàà иëүү ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûã øиíãýýñýí óëñ îðíóóä”-ûí òîîíä îðîõ áîëñîí áàйíà. Хàðиí “Äýëõийí õөðөíãө îðóóëàëòûí òóõàй-2008” иëòãýëä Ìîíãîë Óëñ “Хîøóóчëàãч” óëñ îðíóóäûí ýãíýýíä òýìäýãëýãëýñýí íü ñүүëийí жиëүүäýä ìàíàй óëñûí íийãýì, ýäийí çàñãийí үçүүëýëò áîëîí õөðөíãө îðóóëàëòûí îðчиí ñàйжиðч, ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëò òîãòâîðòîй өññөíий үð äүí þì.

Çөâõөí õууëü ýðõ з¿éí îð÷íîîñ ãàäíà Ìîíãîë Óëñàä áèзíåñ ýðõëýõýä øààðäëàãàòàé îëîí äàâуу òàëууä áèé.

• Ìîíãîë Óëñ ãàçàð ç¿éí íýí òààòàé áàéðëàëòàé. Ìîíãîë Óëñ íü 1,564 ñàÿ êèëîìåòð2 òàëáàéòàé áºãººä äýëõèéí õàìãèéí òîì ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí òîîíä ç¿é ¸ñîîð îðîõ ÁÍÕÀÓ, ÎÕÓ-òàé õàÿà äýðëýí áàéðëàæ õîéä õýñãýýð ÎÕÓ-òàé, óðä õýñãýýð ÁÍÕÀÓëñòàé òóñ òóñ õèëëýäýã.

• Ò¿¿í÷ëýí Àçè, Åâðîïûã õîëáîñîí çàì, õàðèëöààíû íýí òààòàé áàéðëàëä îðøäîã. Ìîíãîë Óëñ ãàäààä õóäàëäààíûõàà 70 õóâèéã äýýðõ 2 îðîíòîé õèéäýã.

• Àðâèí íººö áàÿëàãòàé: Ìîíãîë óëñ àøèãò ìàëòìàë áîëîí ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí àãóó èõ íººöòýé îðîí áèëýý.

• Õàðüöàíãóé çàëóó, áîëîâñðîëòîé àæèëëàõ õ¿÷èíòýé: Ìîíãîë Óëñûí íèéò õ¿í àìûí 70 õóâü íü 30-ààñ äîîø íàñíûõàí þì. Õ¿í àìûí 98% áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäñàí. Ìîíãîë Óëñ 2007 îíû áàéäëààð áîëîâñðîëûí èíäåêñýýðýý äýëõèéí 176 îðíîîñ 49-ä /ÅI=0,913/ îðñîí áàéíà.


• Ìîíãîë Óëñ ºñ÷ áóé ýäèéí çàñàãòàé îðîí. Ìàíàé óëñûí ÄÍÁ 2003-2008 îíóóäàä æèëä 6.1-10.8 õóâèàð ºññºí. Õàðèí äýëõèéí ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûí óëìààñ ºíãºðñºí îíû 3 äóãààð óëèðàëààñ ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò áóóðàëò ãàð÷, èíôëÿöèéí ò¿âøèí ýðñ íýìýãäñýí ÷ ýä¿ãýý òîãòâîðæèõ, óëìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò äàõèí áèé áîëîõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà. Îéðûí áîëîí äóíä õóãàöààíä Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã ýð÷èìòýé õºãæèõ ñàéõàí áîëîìæ íýãýíò á¿ðäýýä áàéíà.

Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí á¿ðòãýë, ñòàòèñòèê ìýäýýëýë, ò¿¿íòýé õîëáîîòîé àñóóäëóóä

ГХÎÀÀН- ийí áүðòãýë íü үíäñýí 3 үå øàòààð äàìжиí áүðýí õийãäýж äóóñäàã.

1-ð ¿å øàò. ГХÎ-ûí õóóëийí äàãóó Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí Áүðòãýëийã Ìîíãîë óëñûí çàñãийí ãàçðûí õýðýãжүүëýãч àãåíòëàã Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð ãүйöýòãýж áàйíà.

Ýíý үå øàòíû ãîë îíöëîã íü õөðөíãө îðóóëàëòûí õýëöýë, ãýðýýíий áóþó àìëàëòûí õөðөíãө îðóóëàëòûã áүðòãýäýã. Òóõàйí õөðөíãө îðóóëàãч óðò õóãàöààíä õýðýãжиõ òîìîîõîí òөñëийí õөðөíãө îðóóëàëòûí íийëáýð äүíã áүðòãүүëýõ áîëîìжòîй. 2008 îíû 8 ñàðààñ ýõëýí íýìýëò îðñîí ГХÎ-ûí õóóëü ìөðäөãäөж áàйãàà áà øиíýýð áүðòãýãäýж áàйãàà ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй êîìïàíийí äүðìийí ñàíãийí äîîä õýìжýý 100000$ áàйõààð òîãòîîñîí.

2-ð ¿å øàò. ÓÁÅГ-ûí Хóóëийí ýòãýýäийí áүðòãýëийí ãàçðûí áүðòãýë. / Хóóчиí ýíý үүðãийã ÒÅГ-ûí õàðúÿà ÓÁГ ãүйöýòãýäýã áàйâ./

Ýíý үå øàòàíä ãàäíààñ îðж иðж áóй áîäиò õөðөíãө îðóóëàëòààð áүðòãýäýã.

/ХÝÁГ-ààñ áүðòãýëòýй õîëáîîòîй ìýäýýëýë өãíө/

3-ð ¿å øàò. Ýíý үå øàò íü õàðúÿàëàãäàõ òàòâàðûí õýëòýñ ãàçàðòàà áүðòãүүëýõ òàìãà òýìäýãýý àâàõ үйë ÿâö þì. /ÒÅГ-ààñ áүðòãýëòýй õîëáîîòîй ìýäýýëýë өãíө/

Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí òàéëàí ìýäýý, ñòàòèñòèê

ГХÎГ íü áүðòãýñýí êîìïàíи, íýìýëò өөðчëөëòийí ìýäýýëýë áүðийã өөðñäийí õийñýí ìýäýýëëийí áààçäàà /Microsoft SQL Server Management Studio/ òóõàй áүð îðóóëàí øиíýчиëж áàйäàã.

Ýíýõүү áààçûí ìýäýýëýë íü Ìîíãîë áàíêиíä îчиж õөðөíãө îðóóëàëòûí ñòàòиñòиê ìýäýýëýë áîëîí àøиãëàãäàж áàйíà.

Ýíýõүү ìýäýýëëийí ñàíã äîòîîä íөөö áîëîëöîîãîî àøиãëàí çàñч ñàйжðóóëàõ òàëààð àíõààðàí àжиëëàж áàйãàà.

Хýäий òийì ч çàðиì үåä òóñ ìýäýýëëийí ñàíòàй õîëáîîòîй äóòàãäàëòàй òàëóóä ãàðäàã. Òóõàйëáàë ìýäýýëëийí íàðийí øүүëòүүðүүä áàйõãүй, үйë àжиëëàãààíû ñàëáàð íü áóñàä áàйãóóëëàãóóä, ñòàòиñòиêийí ãàçðûí àøиãëàж áàйãàà ñàëáàðûí àíãиëàëòàй чиãëýë çөðөõ ãýõ ìýò àñóóäëóóä ãàðäàã.

Ìөí ГХÎÀÀН-үүä Ìîíãîë óëñàä îðóóëж иðñýí õөðөíãө îðóóëàëòàà áүðòãүүëýõãүй áàйõ ÿâäàë иõ áàйíà. Áүðòãүүëýõãүй áàйõ øàëòãààí áîëîîä Áүðòãүүëýõийí äàâóó òàë àч õîëáîãäîëûã òàйëáàðëàí òàíиóëàõ øààðäëàãàòàй áàйãàà þì. Ýíý íü îйëãîëò ìýäëýã äóòìàã áîëîí áүðòãýñýí õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýýíýýñ òàòâàð àâäàã ãýõ ìýò òàøàà îйëãîëòóóäòàй õîëáîîòîй þì. Òóõàйëáàë óóë óóðõàйí чиãëýëýýð үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áàйãàà êîìïàíиóä õàйãóóëûí çàðäëàà ãýðчиëãýýíäýý òóñãàõãүй áàйõ òîõиîëäîë áàйäàã áà үүíийãýý õөðөíãө îðóóëàëò өөðийí õөðөíãө áиø çýýë óðò õóãàöààíû өãëөã ãýж òàйëáàðëàäàã.

Гýòýë ýäãýýð êîìïàíиóäûí õàйãóóëûí àжëûí òөëөâëөãөөã áàòëàõäàà ÀÌХÝГ-ûíõàí õөðөíãө îðóóëàëò õийñýí ìýäýýëýëäýý îðóóëäàãààñ Зàñãийí ãàçðûí áàйãóóëëàãûí ìýäýýëýë


çөðүүòýй õàðàãääàã. Ýíý íü òóõàйí êîìïàíи áàëàíñäàà òóõàйí õөðөíãийí õýðõýí òóñãàж áàйãààãààñ øàëòãààëäàã áà ýíý àñóóäàëòàй õîëáîîòîй îйëãîëòóóäûã êîìïàíиóä òàòâàðûí àñóóäàë ýðõýëñýí áàйãóóëëàãóóä áîëîí Ìîíãîë Áàíêòàй õàìòðàí öýãöëýõ øààðäëàãàòàй áàйíà.

Ìөí Ìîíãîë Áàíê ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ìýäýýëýë ãàðãàõäàà чóõàìõүү өөðийí õөðөíãөө áүðäүүëýõ çîðиëãîîð ãàäààäààñ øиëжүүëñýí ìөíãөí õөðөíãийí äүíã òîîöîõãүйãýýð áүõ ãàäíû ìөíãөí óðñãàëûã îðóóëàí òîîöâîë ýíý ìýäýýëýë ìөí çөðүүòýй áîëîõûã àíõààðàõ øààðäàëàãàòàй.

Äýýðõ áàйäëààñ äүãíýëò õийõýä Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí íýãäñýí ìýäýý ìýäýýëýëийã áîëîâñðîíãóй áîëãîõûí òóëä áàйãóóëëàãà òóñ áүð äýýð áàйãàà ìýäýýëëийí ñàíã ñàйжðóóëàí ýäãýýðийã íýãäñýí ñүëжýýíä õàìðóóëàõ òàëààð òîäîðõîй òөñөë áîëîâñðóóëàí õýðýãжүүëýýñ ãàäíà çàðиì ýðõ çүйí àêòä íýìýëò өөðчëөëò îðóóëàõ àжëûã äàâõàð õийõ øààðäëàãàòàй áàйíà. Òóõàйëáàë: Êîìïàíийí òóõàй õóóëü, ГХÎ-ûí òóõàй, Áàíêíû òóõàй, ÀÀН-ийí Îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàй õóóëü ãýõ ìýò. Ýíý òàëààð áиä өìíө íü ÿðиëöñàí áîëîâч àжëûí õýñýã õàðààõàí áàйãóóëààãүй áàйíà. ¯үíийã ÿàðàâчëàí õийõ øààðäàëàãòàй áàйíà.

Áиäíий ýíý óäààãийí ñåìиíàðûí үíäñýí çîðиëãî ч үүíòýй óÿëäàí Гàäààä âàëþòûí ñòàòиñòиê /òөëáөðийí òýíöýë/-ийí àч õîëáîãäëûã íийòýä òàйëáàðëàí òàíиóëàõ, ìýäýýëëийí ýõ ñóðâàëжийí óÿëäàà õîëáîîã ñàйжðóóëàõ, íýìýãäүүëýõ, үíýí çөâ ãàðãàõ ÿâäàë þì.

4. Сàíõүүãийí õÿìðàëò áàйäëûí øиíж òýìäãүүä иëðýõ áîëñîí үåýñ äýëõийí õөðөíãө îðóóëàëòûí óðñãàëä өөðчëөëò îðîõ õàíäëàãà àжиãëàãäàж ýõýëжýý. Сàíõүүãийí õÿìðàëûí øиíж òýìäýã иëýðñýí óëñ îðîí, áүñ íóòàã áóþó ÀНÓ, Åâðîïûí õîëáîîíû óëñ îðíóóä ðóó чиãëýñýí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí óðñãàëûí өñөëò ñààðñàí ч, õөãжиж áóй áîëîí øиëжиëòийí ýäийí çàñàãòàй óëñ îðíóóä ðóó чиãëýãäñýí óðñãàëûí өñөëòийí õóðäàö òөäийëөí áóóðààãүй áàйíà. 2007, 2008 îíä ãàðñàí ýíýõүү õàíäëàãà íü îйðûí жиëүүäýä õàäãàëàãäàíà õýìýýí иõýíõи ýðäýìòýí ñóäëààчиä, îëîí óëñûí áàйãóóëëàãûí øиíжýýчиä үçýж áàйíà. Òүүíчëýí Äýëõийí áàíêíààñ ̄ íäýñòýí äàìíàñàí êîðïîðàöиóäûí äóíä ÿâóóëñàí ñóäàëãààíû äүíä íийò ñóäàëãààíä îðîëöîãчäûí 68 õóâü íü иðýõ ãóðâàí жиëä ãàäààä çàõ çýýë äýõ õөðөíãө îðóóëàëòàà íýìýãäүүëýõ ýðìýëçëýëòýй áàйãààãàà иëýðõийëýõийí ñàöóó îйðûí õóãàöààíä àëò, íүүðñ, óðàí çýðýã àøиãò ìàëòìàëûí îëáîðëîëò, äýä áүòöийí ñàëáàðò õөðөíãө îðóóëàõ íü àøиãòàй, õàðиí äóíä, óðò õóãàöààíä çýñ, òөìðийí õүäðийí îëáîðëîëòîä õөðөíãө îðóóëàëò õийõ íü îíîâчòîй õýìýýí үçжýý. ªөðөөð õýëáýë, 2009 îíä ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí õýìжýý äýëõийí õýìжýýíä áóóðàõ ч õөãжиж áóй áîëîí øиëжиëòийí ýäийí çàñàãòàй îðíóóäàä õàðüöàíãóй áàãà áîëîâч өñөõ áîëîìжòîй áàйãàà áîëîí ìàíàй îðíû àøиãò ìàëòìàëûí ãîë áàÿëàãóóäàä õөðөíãө îðóóëàõ õөðөíãө îðóóëàãчäûí ñîíиðõîë óëàì áүð íýìýãäýж áàйãàà çýðãýýñ õàðàõàä äýýð äóðüäñàí Зàñãийí ãàçðûí çîðиëò õýðýãжиõ áүðýí áîëîìжòîй þì.

Äýëõийí õөðөíãө îðóóëàëòûí óðñãàë õөãжиж áóй îðíóóä ðóó чиãëýж áàйãààãààñ ãàäíà Ìîíãîë óëñ ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàãч íàðò áиçíåñ ýðõëýõ òààòàй íөõöëийã áүðäүүëж өãñөí íü õөðөíãө îðóóëàãчäûí үүäëýãò íààøòàй íөëөөëөõ íü äàìжиããүй.

Àíõààðàë òàâьñàíä áàÿðëàëàà.


ÄÝËÕÈÉÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ, Ò¯¯ÍÈÉ ×ÈÃ ÕÀÍÄËÀÃÀ

Эх ¿¿свэр

Б¿с нутаг/улсын нэр ДНБ-ний жилийн ºсºлтийн хувь (%)

2006 2007 2008 2009 2010

IMF Дэлхий¯¿нээс: ªндºрхºгжилтэй улсАНУЕвропЯпон

Хºгжиж байгаа улс орнуудАзийн хºгжиж байгаа

орнууд

5,1

3,02,92,82,47,99,9

5,0

2,72,22,62,18,09,7

4,1

1,71,31,71,56,98,4

3,9

1,40,81,21,56,78,4

..

..

..

..

..

..

..

World bank

Дэлхий¯¿нээс: ªндºр орлоготой орнуудХºгжиж байгаа орнууд

5,4

3,07,6

5,4

2,67,8

4,3

1,66,5

4,5

2,06,4

4,8

2,56,4

OECD OECD орнууд 3,1 2,7 1,8 1,7 -

Ýõ ¿¿ñâýð: UNCTAD WIPS 2008-2010 MF 2008, World bank 2008 and OECD 2008

Ýõ ¿¿ñâýð: Äýëõèéí áàíê Äýëõèéí õºãæëèéí òàéëàí 2009

5.4 5.4

4.3 4.5

4.8

0

1

2

3

4

5

6

2006 2007 2008 2009 2010

Дэлхийн ДНБ-ний жилийн ºсºлт хувиар


383 400427

630

449391

332 324

251

0

100

200

300

400

500

600

700

Q1 2007 Q2 Q3 Q4 Q1 2008 Q2 Q3 Q4 Q1 2009

Ýõ ¿¿ñâýð: UNCTAD WIR 2009

Òýðáóì àì.äîëëàð

257288

319

503

292252

206 207

157

0

100

200

300

400

500

600

Q1 2007 Q2 Q3 Q4 Q1 2008 Q2 Q3 Q4 Q1 2009




10194 89

101

127

10699 99

78

0

20

40

60

80

100

120

140

Q1 2007 Q2 Q3 Q4 Q1 2008 Q2 Q3 Q4 Q1 2009



25

19 18

2629

33

27

17 16

0

5

10

15

20

25

30

35

Q1 2007 Q2 Q3 Q4 Q1 2008 Q2 Q3 Q4 Q1 2009

Тэрбум ам.доллар



Байр Улсын нэр Нийт хºрºнгºоруулалтанд эзлэх хувь

Гадаадын хºрºнгºоруулагчдыг хамгаалах индексээр эзэлсэн байр

1 АНУ 18.62 % 5

2 Франц 6.92 % 73

3 БНХАУ 6.38 % 93

4 Их Британи 5.71 % 10

5 ОХУ 4.14 % 93

6 Испани 3.86 % 93

7 Бельги 3.52 % 16

8 Австрали 2.76 % 57

9 Бразил 2.65 % 73

10 Энэтхэг 2.45 % 41Äýëõèéí183 óëñààñ...

Ýõ ¿¿ñâýð: UNCTAD WIR 2009, Doing business report 2009, 2010


Б¿рд¿¿лэх материалын жагсаалт

Тайлбар

-Онлайн хэлбэрээр б¿ртгэдэг.

1 Материал б¿рд¿¿лнэ. ¯¿нд: -Байгууллагын нэр-¯йл ажиллагаа явуулах хугацаа (тодорхойлох боломжтой хугацаа)-Зорилго-Хувьцаа эзэмшигчдийн тоо

-50 муж, District Columbia -Муж тус б¿р ººрийн гэсэн бие даасан зохицуулах хууль, журамтай тул ерºнхий байдлаар б¿рд¿¿лэх материалууд

2 Баримтыг ¿нэн, худлыг шалгуулж, баталгаажуулсан гарын ¿сэг зурна

ГХО-тай аж ахуйн нэгж байгуулах асуудлыг муж тус б¿рийн Бизнес хºгжлийн байгууллага хариуцдаг. Нийтлэг шинж нь лиценз авдаг. Баримтыг б¿рд¿¿лж ºгºх б¿рд дунджаар 80-200ам.доллар тºлдºг.

3 Хураамж тºлнº

4 Гэрчилгээ авах

ÀÍÓ-ûí ìóæ á¿ðèéí õóóëü ýðõ ç¿éíîð÷èí, çîõèöóóëàëòûí ñèñòåì õîîðîíäîî ÿëãààòàé.

ÃÕÎ-òàé êîìïàíè àìåðèê êîìïàíèòàé àäèë ýðõ ýäýëäýã. Ìóæèéí ôàéë á¿ðä¿¿ëýõ òóñãàé øààðäëàãûí äàãóó

õóâüöààíû ëèçåíö ýçýìøèã÷èä õóâüöààíû õºðºíãºîðóóëàëòûã á¿ðòãýäýã.

Õºðºíãº îðóóëàëòòàé êîìïàíè óëèðàë, æèëýýð òàéëàíãàðãàäàã áºãººä ò¿¿íèéã îíëàéí www.sec.gov âýáñàéòäýýð òàâüæ îëîí íèéòýä íýýëòòýé áàéðëóóëäàã.


Хөðөíãө îðóóëàãч õî¸ð òөðëийí îðëîãûí àëáàí òàòâàð òөëäөã.

1. ÀНÓ-ûí õóäàëäàà ýñâýë áиçíåñýýñ õàìààðàëãүйîðëîãûí ýõ үүñâýð (30% òàòâàð)

2. ÀНÓ-ûí õóäàëäàà/áиçíåñòýй õàìààðàëòàй îðëîãûí ýõ үүñâýð

Îðëîãûí òàòâàðûí õýìжýý: 15%-38% (2006 îíä)

Õàìòàðñàí êîìïàíèéí 3 òºðºë áàéäàã. 1. Société anonyme (SA), 2. Société à responsabilité limitée (SARL) 3. Société par actions simplifiée (SAS).4. Áîñãî:

SA SARL SAS

Мºнгºн хэлбэрээр биш, тусгай нºхцлººр босго тавьсан

37000 евро Мºнгºн хэлбэрээр биш, тусгай нºхцлººр босго тавьсан


French National Institute for Statistics:-Компанийн б¿ртгэлийн дугаар /SIREN and SIRET дугаар/

Сommercial court registry:2 тºрлийн гэрчилгээ олгодог:-Business Creation гэрчилгээ-K-Bis” regstration гэрчилгээ

Òàòâàðûí áàéãóóëëàãóóä

“Centre de formalités des entreprises” (CFE)

Нэг цэгийн ¿йлчилгээний тºв

1. “MO” ìàÿãò áºãëºí ºãºõ /CFE ºðãºäëèéí ìàÿãò, á¿ðä¿¿ëýõìàòåðèàëûí æàãñààëò ºãíº/ Business Creation ãýð÷èëãýý àâíà

2. Õóðààìæ: 85 åâðî-230 åâðîÌºí CFE –ýýð äàìæóóëàõã¿éãýýð îíëàéíààð ìàòåðèàëá¿ðä¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

3. ªðãºäëèéí ìàÿãò õàðèóöñàí ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñýýð õÿíàãäàíà.4. Õàÿã áàòàëãààæóóëàõ5. French Internet Names and Cooperation Association õîëáîîíîîñ

õóäàëäààíû íýð, áðýíä íýð àâíà6. Èíòåðíåò äîìàéí íýð àâíà. (.fr)7. Äààòãàëûí òºâä êîìïàíèéã äààòãóóëíà


Êîìïàíè áàéãóóëàõ õóãàöàà - 2 ñàð

Õºðºíãº îðóóëàëòòàé êîìïàíè áàéãóóëàõ áîñãî : 1.5 ñàÿ åâðî

Ñòàíäàðò äóíäàæ õýìæýý: 33,3% Ñòàíäàðò ÍªÀÒ: 19,6% Îðîí íóòãèéí áèçíåñ òàòâàð: 3,5 % ÅÕ-îîñ ººð óëñààñ îðæ èðñýí

á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í ãýæ ¿çäýã. ÍªÀÒ 5

Ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ÍªÀÒ àâäàãã¿é.


100 % гадаадын хºрºнгºоруулалттай компани

Хамтарсан гадаадын хºрºнгºоруулалттай компани

-Б¿ртг¿¿лэхээс ºмнº жилийн орлогонь 400 сая ам.доллароос багаг¿йхºрºнгºтэй байх

-Хятад улсын газар нутаг дээрдахин хºрºнгº оруулалттай компанибайгуулах гэж бол ¿йлдвэрлэлийн¿ндсэн хºрºнгº 10 сая ам.доллароосих байх

-Хятадын газар нутаг дээр гадаадынхºрºнгº оруулалтаар 10 х¿ртэлх¿йлдвэрлэл байгуулж болно. Энэтохиолдолд 30 сая ам.долларынб¿ртгэлтэй ¿ндсэн хºрºнгºтэй байхёстой.

-Хятад хºрºнгº оруулагчын ¿ндсэнхºрºнгº 100 сая юанаас багаг¿йбайх ёстой.

-Хºрºнгº оруулалттай компанийнб¿ртгэгдсэн хºрºнгº нь 30 саяам.доллароос багаг¿й байх ёстой.

Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëàõ ¿å øàò /Õîíã Êîíã/:1. Îíëàéí õýëáýðýýð ìàÿãò áºãëºíº2. Øèíý êîìïàíèéí íýðèéã ø¿¿æ õÿíàõ àæëûí ¿ð ä¿íã

õ¿ëýýíý3. Á¿ðòãýëèéí áàãö áàðèìòóóäûã õ¿ëýýæ àâíà.4. Çààâðûí äàãóó á¿õ áàðèìòóóäûã áºãëºí ãàðûí ¿ñýã çóðíà

ýðãýýä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà ðóó èëãýýíý5. Áàéãóóëëàãûí ãýð÷èëãýý, áèçíåñèéí á¿ðòãýëèéí ¿éë

ãýð÷èëãýý, õóóëü ýðõ ç¿éí ãàðûí àâëàãà, õóâüöààíûãýð÷èëãýý, òàìãà áîëîí merger and acquisition –û ãàðûíàâëàãóóäûã áàãö õýëáýðýýð õ¿ëýýí àâíà.

ÃÕÎ-òàé êîìïàíè áàéãóóëàõ õóãàöàà 30 õîíîã, ò¿¿íýýñäýýø õóãàöàà

Õàìòàðñàí õºðºíãº îðóóëàëòòàé êîìïàíèéí õºðºíãèéí 25õóâèàñ äýýø õºðºíãèéã õºðºíãº îðóóëàã÷ ãàðãàõ ¸ñòîé.

Àíõààðàë òàâьñàíä áàÿðëàëàà


ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÝÐÝÃËÝÝ

ªìíºòãºë

Òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí òàëààðõ àñóóäàë íü òåõíиêийí øиíжòýй, өөðөөð õýëáýë çөâõөí “ñòàòиñòиê” ãýж өíãөö îйëãîãäîж ìàãàäãүй õýäий ч ýíý íü àëиâàà ýäийí çàñãийí ãàäààä òýíöëийã иëýðõийëýãч, ìàêðî ýäийí çàñãийí õàìãийí чóõàë үíäñýí үçүүëýëòийí íýã þì.

Ийìä òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê ãýж þóã õýëäýã, õýðõýí òîîöäîã, òүүíийã áîëîâñðóóëàõàä àж àõóйí íýãжүүäийí îðîëöîî ÿìàð áàйäàã, ýäãýýð үçүүëýëòийí өíөөãийí áàйäàë, öààøäûí õàíäëàãà, ìàêðî ýäийí çàñàãò үçүүëýõ íөëөөëөë çýðýã àñóóäëûã òàíиëöóóëж, öààøиä ýíý чиãëýëýýð õàìòðàí àжиëëàõ çîðиëãîîð Сàíãийí ÿàì, Ìîíãîëáàíêíààñ õàìòðàí “Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí II äóãààð ñåìиíàð”-ûã “Гàäààä çýýë” îíöëîõ ñýäýâòýйãýýð çîõиîí áàйãóóëж áàйãàà áиëýý.

Ìîíãîëáàíêíààñ äîòîîäûí ýäийí çàñãийí ãàäààä, äîòîîä òýíöëийã õàíãàõ çàìààð ýäийí çàñãийí òîãòâîðòîй өñөëòийã õàíãàõ çîðиëãîîð ìөíãөíий õàòóó áîäëîãûã òөñâийí õóìиõ áîäëîãîòîй óÿëäóóëàí õýðýãжүүëж ýõëýýä áàйíà. Гýõäýý ìàêðî ýäийí çàñãийí àëиâàà áîäëîãûí õýðýãжиëòийí үð äүí íü òóõàйí çàõ çýýëä îðîëöîãч өðõ ãýð, үйëäâýðëýãч, Зàñãийí ãàçðûí үйë õөäëөëийí òàëààðõ үíýí çөâ, áîäиòòîй ìýäýýëýë, áîäëîãûí äàìжиõ ìåõàíиçì, ñóâãóóä, ãàäààä îðчíû өөðчëөëò çýðýã îëîí õүчиí çүйëñýýñ øàëòãààëäàã òóë çàõ çýýëä îðîëöîãчäûí õîîðîíäûí ìýäýýëýë ñîëиëöîîã íýìýãäүүëýõ, ýðчиìжүүëýõ, òүүíий чàíàðûã ñàйжðóóëàõ àñóóäàë иõýýõýí àч õîëáîãäîëòîй áîëж áàйíà.

Ýíýõүү çîðиëòûí õүðýýíä ýíý óäààãийí ñåìиíàðààð өìíө íü òàíиëöóóëñàí ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí òàëààðõ îйëãîëòîíä ñóóðиëóóëàí òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõàä áîëîí үйëäâýðëýãч, õýðýãëýãчийí øийäâýð ãàðãàëòûí òүâøиí äýõ õýðýãëýýíий òàëààðõ îíîëûí çàðиì îйëãîëòûã òàíиëöóóëàõûã çîðиëîî.

Òàíиëöóóëãûí ýõíий õýñýãò ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêò þóã àâч үçäýã òàëààð, äàðààãийí õýñýãò ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ, үð äүíã үíýëýõýä òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийã õýðõýí õýðýãëýõ, 3 äóãààð õýñýãò ìиêðî òүâøиíä áóþó өðõ ãýð, àж àõóйí íýãжийí òүâøиí äýõ õýðýãëýý, ñүүëийí õýñýãò òîâч ñàíàë, äүãíýëòийã òóñãàëàà.

1. ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊ

“Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê” ãýж àëиâàà óëñ îðíû ãàäààä åðòөíöòýй õàðиëöàõ ýäийí çàñãийí õàðиëöààã õàðóóëàãч ýäийí çàñãийí òөëáөð òîîöîîíû äàíñäûí óðñãàë áîëîí үëäýãäëийí ìөíãөí үçүүëýëòийã õýëäýã. Ýíýõүү үçүүëýëòýä òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê, ãàäààä çýýë, ãàäààä âàëþòûí óëñûí íөөöийí ìýäýý çýðýã ñòàòиñòиê ìýäýýëëүүä áàãòäàã.

Òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê 14 äүãýýð çóóíä Àíãëи óëñàä àíõ õýðýãëýãäñýí õýäий ч ñòàòиòиñòиê íýãòãýëийã Äýëõийí 1-ð äàйíû äàðààãààñ ýõëýí îðчиí үåийí õýëáýðýýð áîëîâñðóóëж ýõýëжýý. Зàñãийí ãàçðûí ýäийí çàñàã äàõü îðîëöîî íýìýãäýõийí õýðýýð ýäийí çàñãийí áîäëîãûã çөâõөí îíîëûí áóþó чàíàðûí øиíжиëãýýíий õóâüä áóñ òîîí øиíжиëãýýíий үð äүíã àøиãëàí áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãà òàâиãäàж áàйëàà. ¯үíòýй

Èëòãýã÷: Ö. ÌºíõáàÿðÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð


õîëáîîòîйãîîð óëñ îðíóóäûí áóñàä óëñ îðíóóäòàй õийж áóй ýäийí çàñãийí ãүйëãýýã òîäîðõîйëîõ, àíãиëàõ, òîîöîõ ñòàíäàðò àðãàчëàëóóäûã áîëîâñðóóëàõàä óëñ îðíóóä àíõààðч ýõýëжýý. Ýíýõүү øààðäëàãàä үíäýñëýí ÎÓÂС-ãààñ “Òөëáөðийí òýíöëийí ãàðûí àâëàãà1”-ûã 1948 îíä, òүүíий äàðààãààð Н¯Á-ãààñ “¯íäýñíий òîîöîîíû ñиñòåì”-ийí ãàðûí àâëàãûã 1953 îíä òóñ òóñ ãàðãàжýý.

Îëîí óëñûí íийòëýã àðãàчëàëûí äàãóó “òөëáөðийí òýíöýë” ãýж àëиâàà óëñûí ýäийí çàñãийí õàðüÿàòûí ãàäààä ýäийí çàñàãòàй áóþó ýäийí çàñãийí õàðüÿàò áóñòàй òîäîðõîй õóãàöààíä õийñýí õóäàëäàà, үйëчиëãýý, îðëîãî, óðñãàë øиëжүүëýã, ñàíõүүãийí áîëîí õөðөíãийí óðñãàëûí îðëîãî, çàðëàãûí ãүйëãýýã ñиñòåìчëýí íýãòãýñýí ñòàòиñòиêийí òàйëàíã õýëäýã. Ýíýõүү ñòàòиñòиê íýãòãýë íü àëиâàà óëñûí ãàäààä åðòөíöòýй õàðиëöàõ ýäийí çàñãийí õàðиëöààã õàðóóëàõààñ ãàäíà òóõàйí óëñûí ýäийí çàñãийí áàйäëààðõ ìýäýýëëийã õàðóóëж áàйäàã.

Òөëáөðийí òýíöëийã åðөíõийä íü áиå äààñàí áîëîí äàãàëäàõ ãүйëãýý ãýñýí 2 åðөíõий áүëýãò õóâààж àâч үçäýã. Áиå äààñàí áүëãийí äåáиò, êðåäиò ãүйëãýýíий çөðүү íü äàãàëäàõ áүëãийí äåáиò, êðåäиò ãүйëãýýíий ñөðөã çөðүүòýй òýíöүү áàйäàã. Ýíýõүү áиå äààñàí ãүйëãýýã îëîí óëñàä óðñãàë äàíñäûí ãүйëãýý, äàãàëäàõ ãүйëãýýã õөðөíãө áà ñàíõүүãийí äàíñäûí ãүйëãýý ãýж íýðëýäýã. Ýäãýýð äàíñäûí òàëààðõ äýëãýðýíãүй ìýäýýëëийã Òà áүõýí “Òөëáөðийí òýíöëийí 2008 îíû õàíäëàãà” ñýäýâò иëòãýëýýñ иëүү òîäîðõîй ìýäýж àâàõ áóйçàà.

Òөëáөðийí òýíöëийí ýäãýýð үçүүëýëòýýñ òóõàйí ýäийí çàñãийí äиíàìиêийã õàìãийí ñàйí õàðóóëäàã ãîë үçүүëýëò íü óðñãàë äàíñ þì. “Óðñãàë äàíñíû òýíöýë” ãýж áàðàà, үйëчиëãýýíий õóäàëäàà, îðëîãî, øиëжүүëãийí ãàäàãøëàõ, äîòîãøëîõ òөëáөð òîîöîîíû óðñãàëûí çөðүүã õýëäýã. ªөðөөð õýëáýë àëиâàà óëñ îðíû ãàäààä ýäийí çàñàãòàй õийж áóй áàðàà, үйëчиëãýýíий õóäàëäàà àøиãòàй, äîòîãøëîõ öýâýð îðëîãî, øиëжүүëýã ýåðýã íөõöөëä óðñãàë äàíñ àøиãòàй ãàðч òýð õýìжýýãýýð òóõàйí óëñûí ãàäààä öýâýð àêòиâûí õýìжýý íýìýãääýã. Öààøäûí øиíжиëãýýã ãàäààä òýíöýë áîëîõ óðñãàë äàíñûã àâч үçíý.

Òөëáөðийí òýíöëийí àëäàãäàë íü òóõàйí үåийí ýäийí çàñãийí òýíöâýðийã õàðóóëж чàääàã õýäий ч ãàäààä òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäëûã áүðýí õàðóóëж чàääàããүй. Òóõàйëáàë, õөâөãч õàíøíû ñиñòåìòýй үåä òөëáөðийí òýíöëийí àëäàãäëûí ÄНÁ-íä ýçëýõ õóâü ìàø áàãà, жиøýý íü 5 õóâüòàй òýíöүү áàйж иðñýí íü ãàäààä òýíöýë òîãòâîðòîй ìýò õàðàãäàж áàйãàà õýäий ч âàëþòûí õàíøийí õÿìðàëä õүðãýõ òîõиîëäîëä ч áàйäàã. Ийìä ãàäààä òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäëûã çөâõөí óðñãàë үçүүëýëòýýð õýìжиõ íü óчиð äóòàãäàëòàй áàйäãààñ îëîí óëñ îðîíä ìàêðî ýäийí çàñãийí øиíжиëãýýíä ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê ãýñýí үçүүëýëòийã àøиãëàäàã.

Зóðàã 1. Ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Îëîí óëñûí íийòëýã òîäîðõîйëîëòîîð “Гàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê” áóþó “International Investment Position (IIP)” ãýäýã íü àëиâàà óëñûí ãàäààä ýäийí çàñàã ñàíõүүãийí õөðөíãө, өãëөãийí òàйëàíã õýëäýã. ªөðөөð õýëáýë, òөëáөðийí òýíöýë íü ýäийí çàñãийí ãàäààä òөëáөð òîîöîîã õàðóóëäàã áîë ãàäààä õөðөíãө

1 ÎÓВС-ûí Сòàòèñòèêèéí ãàçðààñ ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûí ñ¿¿ëèéí áóþó 6 äàõü õóâèëáàðûí “õýâëýëèéí ºìíºõ õýâëýëò”-èéã 2008 îíû 12 äóãààð ñàðä õýâë¿¿ëñýí.

Төлбөрийн тэнцэл

Урсгал данс

Хөрөнгийн данс Дахин үнэлгээ

Хөрөнгө оруулалтын

позици

Позици хугацааны эхэнд

Санхүүгийн данс /ТТ/

Үнийн өөрчлөлт

Валютын ханшийн өөрчлөлт

Бусад өөрчлөлт

Позици хугацааны эцэст

Алдаа


îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиê íü ýíýõүү óðñãàëûí үð äүíä áий áîëñîí ñàíõүүãийí äàíñäûí öýâýð үëäýãäëийã õàðóóëäàã.

2. ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ЗÀÑÀÃ ÄÀÕÜ ÕÝÐÝÃËÝÝ

Иõýíõи óëñ îðíóóäûí ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãûí үíäñýí çîðиëòóóä íü ýäийí çàñãийí òîãòâîðòîй өñөëò, áүðýí àжиë ýðõëýëò, үíийí áîëîí òөëáөðийí òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäàë áàйäàã.

Ýäãýýðýýñ ýäийí çàñãийí òîãòâîðòîй өñөëò, áүðýí àжиë ýðõëýëò íü ãîë çîðиëò áàйäàã õýäий ч ýäãýýð çîðиëòûã õàíãàõàä үíийí áîëîí òөëáөðийí òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäàë çàйëøãүй áàйäàã. ªөðөөð õýëáýë, үíийí òîãòâîðãүй áàйäàë, òөëáөðийí òýíöëийí үðãýëжиëñýí àëäàãäàë íü ýäийí çàñãийí өñөëò, àжиë ýðõëýëòýä ñөðãөөð íөëөөëäөã. Ийìýýñ ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãî áîëîâñðóóëàãчиä ãàäààä ñåêòîðûí òýíöýëä áóþó òөëáөðийí òýíöëийí òîãòâîðòîй áàйäàëä иõýýõýí àíõààðëàà õàíäóóëж áàйäàã.

Гàäààä ñåêòîðûí ìàêðî ýäийí çàñãийí øиíжиëãýýã óðñãàë äàíñíû òýíöýë, òүүíий äóíä áîëîí óðò õóãàöààíû òîãòâîðòîй áàйäàë, àëäàãäëûã áóóðóóëàõ áîäëîãûí õүðýýíä àâч үçäýã. Ийìä ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí ìàêðî ýäийí çàñàã äàõü õýðýãëýýã үíäýñíий òîîöîîíû ñиñòåìийí үçүүëýëòýýñ ýõëýí àâч үçüå.

Ìàêðî ýäийí çàñãийí õóâüä àâч үçâýë àëиâàà ýäийí çàñãийí íийëүүëýëòийí íийò áîëîìж íü äîòîîäûí үйëäâýðëýë áîëîí иìïîðòûí íийëáýðýýð òîäîðõîйëîãääîã. Хàðиí çàðäëûí òàëààñ àâч үçâýë íийò õýðýãëýý íü өðõийí õýðýãëýý, Зàñãийí ãàçðûí õýðýãëýý, õөðөíãө îðóóëàëò, áàðàà, үйëчиëãýýíий ýêñïîðò áîëîí çàâñðûí õýðýãëýýíýýñ áүðääýã.

Ýíäýýñ óðñãàë äàíñíû òýíöýë íü öýâýð ýêñïîðò áîëîí ãàäààä öýâýð îðëîãîòîй òýíöүү áàйäàã.

Íèéë��ëýëò � Äîòîîäûí �éëäâýðëýë�� Õýðýãëýý � � � �� (1)

¯¿íä: Ì - Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé èìïîðò C - ªðõèéí õýðýãëýý G - Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãëýýíèé çàðäàë I - Äîòîîäûí íèéò õºðºíãº îðóóëàëò Õ - Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ýêñïîðò IC - Çàâñðûí õýðýãëýý

Õàðèí ÄÍÁ íü äîòîîäûí íèéò ¿éëäâýðëýëýýñ çàâñðûí õýðýãëýýã õàññàíòàé òýíö¿¿ òóë äàðààõ òýíöýòãýë ãàðíà.

�� (2)

¯¿íä: GDP - Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í ¯¿í äýýð ãàäíààñ àâàõ öýâýð àíõäàã÷ áîëîí õî¸ðäîã÷ îðëîãûã íýìáýë ¿íäýñíèé íèéò îðëîãî ãàðíà.

�� (3)

¯¿íä: GNDY - ¯íäýñíèé íèéò îðëîãî BPI - Àíõäàã÷ îðëîãî BSI - Õî¸ðäîã÷ îðëîãî

Ýíäýýñ óðñãàë äàíñíû òýíöýë íü öýâýð ýêñïîðò áîëîí ãàäààä öýâýð îðëîãîòîé òýíö¿¿ áàéäàã.

�� (4)

Äýýðõ 3, 4 ä¿ãýýð òýíöýòãýëýýñ óðñãàë äàíñ íü õàäãàëàìæ (¿íäýñíèé íèéò îðëîãîîñ õýðýãëýý õàññàíòàé òýíö¿¿ áîëîõ) áîëîí õºðºíãº îðóóëàëòûí çºð¿¿òýé òýíö¿¿ áàéíà.

�� (5)

¯¿íä: CAB - Óðñãàë äàíñíû òýíöýë GNDY - ¯íäýñíèé íèéò îðëîãî C - ªðõèéí õýðýãëýý I - Äîòîîäûí íèéò õºðºíãº îðóóëàëò G - Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãëýýíèé çàðäàë S - Äîòîîäûí íèéò õàäãàëàìæ


Òýíöýòãýë (6) íü ãàäààä, äîòîîä òөëáөð òîîöîîíû çөðүү áóþó үíäýñíий íийò îðëîãî, äîòîîäûí çàðäëûí çөðүүã õàðóóëж áàйíà. ªөðөөð õýëáýë àëиâàà óëñ îðîí íü îëñíîîñîî иõийã çàðöóóëж áàйâàë óðñãàë äàíñ íü àëäàãäàëòàй, áàãûã çàðöóóëáàë óðñãàë äàíñ àøиãòàй ãàðäàã.

Òүүíчëýí ýíýõүү òýíöýòãýë íü äîòîîäûí çàðëàãûã îðëîãîòîй õàðüöóóëàõàä áóóðóóëàõ ýñâýë çàðëàãààñ äàâñàí îðëîãîî íýìýãäүүëж áàйж óðñãàë äàíñíû òýíöëийã ñàйжðóóëàõûã õàðóóëж áàйíà. Гýõäýý ýíýõүү òýãøиòãýë íü ìàêðî ýäийí çàñãийí õîîðîíäûí åðөíõий õàìààðëûã õàðóóëàõ õýäий ч ìàêðî ýäийí çàñãийí øиíжиëãýý õийõýä óчиð äóòàãäàëòàй áàйäàã.

Ìîíãîë Óëñûí õóâüä ýêñïîðòûí ãîë áүòýýãäýõүүíүүäийí äýëõийí çàõ äýýðõ үíийí өñөëòòýй õîëáîîòîйãîîð õóäàëäààíû íөõöëийí ñàйжиðñíààð îðëîãûí õýìжýý ýðñ íýìýãäñýí õýäий ч íөãөө òàëààñ õóðиìòëàëä áóñ õýðýãëýýíä чиãëýñýí, ÿëàíãóÿà иìïîðòîä чиãëýñýí çàðäàë äàãàж өññөíөөð óðñãàë òýíöëийã áîãиíî õóãàöààíä ñàйжðóóëж, äóíä õóãàöààíä ñөðãөөð íөëөөëñөí áиëýý.

Нөãөө òàëààñ óðñãàë äàíñíû òýíöýë íü òóõàйí ýäийí çàñàã äîòîîäûí õөðөíãө îðóóëàëòàà ñàíõүүжүүëýõүйö õóðиìòëàëûã áий áîëãîж áàйãàà ýñýõийã õàðóóëäàã.

Òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñíû òýíöýë íü òýã áàйõ үåä äîòîîäûí õàäãàëàìж íü äîòîîäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй òýíöүү áàйäàã. Ийìä óðñãàë äàíñ íü àëäàãäàëòàй áàйõ үåä ýäийí çàñãийí õàðüÿàòûí õóðиìòëàëààñ ãàäíà õàðüÿàò áóñûí õóðиìòëàë íü äîòîîäûí õөðөíãө îðóóëàëòûã ñàíõүүжүүëäýã. Ýíý íü õөðөíãө îðóóëàëòûã íýìýãäүүëñíýýð äîòîîäûí үйëäâýðëýëийã íýìýãäүүëж, óëìààð ýäийí çàñãийí өñөëòийã íýìýãäүүëýõýä íөëөөëäөã. Нөãөө òàëààñ òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñ àøиãòàй áóþó ýåðýã ãàðàõ үåä ýäийí çàñãийí õàðüÿàòààñ õàðüÿàò áóñàä õөðөíãө îðóóëàëò õийж áàйãààã õàðóóëäàã. Ýíý үåä òóõàйí ýäийí çàñãийí õөðөíãийí îíîâчòîй õóâààðиëàëò õийãäýõ òóë áàñ ìóó үçүүëýëò áиø þì.

Óðñãàë äàíñíû áîãиíî õóãàöààíû òýíöâýðãүй áàйäàë íü õөðөíãийí үð àøиãòàй õóâààðиëàëòûã áий áîëãîäîã, òóõàйí óëñûí үйëäâýðëýëийí ñóë õүчиí чàäàë, õýðýãëýýíий çàðäàë, õөðөíãө îðóóëàëò áîëîí õàäãàëàìжààñ õàìààðäàããүй çýðýã íөõöëийí õóâüä àâч үçâýë àëиâàà íýã óëñ îðíû õóâüä, äýëõий íийòийí õóâüä үð өãөөжòýй áàйж áîëíî. Óëñ îðíóóäûí õóâüä óðñãàë äàíñíû àëäàãäàë íü ÄНÁ-íий 2-3 õóâüòàй, иõäýý 6 õóâü õүðñýí ч ãýñýí ýäийí çàñàãò óчðóóëàõ õîð íөëөө áàãà áàйäàã. Хàðиí óðñãàë äàíñíû óðò õóãàöààíû áàйíãûí àøиãòàй ýñâýë àëäàãäàëòàй áàйäàë íü íөөöийí үð àøиãòàй õóâààðиëàëòûã áóóðóóëж, ýäийí çàñãийí өñөëòийã ñààðìàãжóóëàõ, үíийí òîãòâîðãүй áàйäëûã áий áîëãîõ çýðýã ñөðөã үð äàãàâàðòàй þì.

Òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñíû àëäàãäàë íü äàðààõ õүчиí çүйëñòýй õîëáîîòîй áàйäàã. ¯үíä:

• Äîòîîäûí íийò ýðýëò íü äîòîîäûí áүòýýìжийí õүчиí чàäëààñ õýòýðñýí, иëүүäýëòýй áîëñîí,

• Äîòîîäûí үйëäâýðëýë ýðñ áóóðñàí ýñâýë ãàäààä, äîòîîäûí àж àõóйí íýãжүүäийí õóäàëäàí àâàëò ýðñ өññөí,

• Äîòîîäîä үйëäâýðëýñýí áàðàà үíý íü ãàäààäàä үйëäâýðëýñýí áàðààíû үíýýñ иëүү үíýòýй áîëж,

• Äîòîîäûí íийò ýðýëò õýâýíäýý ч ãàäààä ýðýëò áóóðñàí

Òүүíчëýí óðñãàë äàíñíû àëäàãäàë íü çөâõөí ýäийí çàñàãò ñөðөã íөëөөòýй áàйäàããүй, óðò õóãàöààíû àøиãòàй áàйäàë ч ãýñýí ýäийí çàñãийí үð àøиãòàй õóâààðиëàëòûã áóóðóóëäàã. ªөðөөð õýëáýë, óðñãàë äàíñ íü áàйíãà àøиãòàй ãàðàõ íü òóõàйí óëñûí ýäийí çàñãийí òөðөëжиëò, ýäийí çàñãийí áүòýýìж, өðñөëäөõ чàäâàð, îðëîãûí õóâààðиëàëò çýðýã ìàø îëîí үçүүëýëòýä ñөðãөөð íөëөөëäөã.

Ýíý íü õөãжиíãүй îðíóóäààñ иëүүòýйãýýð õөãжиж áóй îðíû ýäийí çàñàãò иëүү õүчòýй ñөðãөөð íөëөөëäөã. Óчиð íü áàãà îðëîãîòîй îðíóóäûí иðãýäийí õàäãàëàìжийí àõиóö

(6)


õóâü áàãà, ýäийí çàñãийí òөðөëжиëò, өðñөëäөõ чàäâàð ñóë áàйäàã. Хөãжиíãүй îðíóóäàä òîõиîëääîã íýã àþóë áîë óðñãàë äàíñíû òүð õóãàöààíû иëүүäýëòýй áóþó àøиã áàйäàë íü äîòîîäûí çàðäëûã õýò íýìýãäүүëж, äàðààãийí óäàà ýäийí çàñãийí áîäëîãûí øиíýчëýëò õийõýä ýäийí çàñàã иõýýõýí õîõиðîë àìñäàã.

Хýðýâ óðñãàë äàíñíû àëäàãäàë íü òîãòâîðòîй áóñ áàйâàë àëäàãäëûã áóóðóóëàõàä чиãëýñýí ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãûã õýðýãжүүëýõ øààðäëàãà ãàðäàã. Ýíä “óðñãàë äàíñíû òîãòâîðòîй áàйäàë” ãýäýã îйëãîëòûã иðýýäүйí öýâýð îðëîãî íü өíөөãийí öýâýð çàðëàãûã ñàíõүүжүүëж чàäàõ ýñýõýýð òîäîðõîйëäîã. ªөðөөð õýëáýë, îäîî óðñãàë äàíñ àëäàãäàëòàй õýäий ч ýäийí çàñàã íü иðýýäүйä îðëîãûã áий áîëãîõ чàäàâõиòàй íөõöөëä óðñãàë äàíñ óðò õóãàöààíä àøиãòàй ãàðàõààð áîë òîãòâîðòîй áàйíà ãýж үçäýã. Ìàòåìàòиê òýíöýòãýëýýð ýíý íü иðýýäүйí öýâýð îðëîãûí өíөөãийí үíý öýíý íü îäîîãийí çýýëийí үëäýãäýëòýй ÿäàж òýíöүү áàйõûã õýëäýã.

Àëиâàà ýäийí çàñãийí óðñãàë äàíñíû àëäàãäàë íü òîãòâîðòîй áóñ áàйõ íөõöөëä àëäàãäëûã áóóðóóëàõàä чиãëýñýí õàíøийí áîäëîãûã ìөíãөíий áîëîí òөñâийí õàòóó áîäëîãûí õàìòààð õýðýãжүүëäýã.

Óðñãàë äàíñ иõýýõýí àëäàãäàëòàй ýäийí çàñàãò âàëþòûí õàíøийí íü óÿí õàòàí чөëөөòýй òîãòîõ íөõöëийã ñàйжðóóëñíààð үíäýñíий âàëþòûí õàíø ñóëðàõ чиãëýëä õөäөëäөã. Ýíý íü иìïîðòûã үíýòýй áîëãîñíîîð õýðýãëýãчäийã äîòîîäûí áүòýýãäýõүүí, үйëчиëãýýã õóäàëäàí àâàõ ñîíиðõëûã íýìýãäүүëýõ íөãөө òàëààñ ýêñïîðòûí áүòýýãäýõүүíий өðñөëäөõ чàäâàðûã íýìýãäүүëñíýýð õóäàëäààíû àëäàãäëûã áóóðóóëàõ íөõöëийã áүðäүүëíý.

Òүүíчëýí ìөíãөíий íийëүүëýëò õýâýýð үåä äîòîîäûí ýðýëòийí өñөëò íü ìөíãөíий ýðýëòийã íýìýãäүүëж, íýðëýñýí áîëîí áîäиò õүүãийí õóâийã өñãөõ õàíäëàãàòàй áàйäàã. Хүүãийí òүâøиí íýìýãäñíýýð õүүãийí ìýäðýìжòýй çàðäëóóä õóìиãäàж, õàäãàëàìжийí õýìжýý íýìýãäñýí óðñãàë äàíñ ñàйжиðч иðäýã /Òýíöýòãýë (6)-ã õàðíà óó/.

Гýõäýý ýíýõүү äîòîîäûí çàðäëûã áóóðóóëàõàä чиãëýñýí õàíøийí áîäëîãî íü ìөíãөíий áîëîí òөñâийí õóìиõ áîäëîãûí õàìò ë үð àøиãòàй õýðýãжиíý. Òýíöýòãýë (6)-ñ õàäãàëàìж, õөðөíãө îðóóëàëòûã óëñûí áîëîí õóâийí ñåêòîð òóñ áүðýýð ñàëãàж àâч үçâýë äàðààõ áàйäàëòàй áàйíà.

Äýýðõ òýãøиòãýëýýñ үçýõýä Зàñãийí ãàçðààñ õóðиìòëàë õийõãүй, çàðäëàà íýìýãäүүëýõ, өөðөөð õýëáýë ñөðөã áàйõ òîõиîëäîëä ýíý íü õóâийí õýâøëийí õàäãàëàìжийí ýåðýã өñөëòийã áóóðóóëж, óðñãàë äàíñíû àëäàãäëûã íýìýãäүүëýõ òàëòàй áàйäàã. Ийìä ýíýõүү áîäëîãûí үåä Зàñãийí ãàçðûí õóðиìòëàëûã íýìýãäүүëýõ, ýñâýë óðñãàë çàðäëûã áóóðóóëàõ áîäëîãûã áàðиìòàëäàã.

Òүүíчëýí ìөíãөíий òýëýõ áîäëîãî íü õàäãàëàìжààñ äàâñàí õөðөíãө îðóóëàëòûã óðàìøóóëàõ õàíäëàãàòàй áàйäàã íü óðñãàë äàíñíû àëäàãäëûã íýìýãäүүëýõýä õүðãýäýã. Ийìä ýíýõүү áîäëîãûí үåä ìөíãөíий áîäëîãî íü “áîäиò õүүãийí òүâøиí ýåðýã” áàйж õàäãàëàìжийã óðàìøóóëàõ, õөðөíãө îðóóëàëòûã òàòàõ íөõöëийã áүðäүүëýõýä чиãëýãäýíý.

Ìàíàй óëñûí õóâüä ãàäààä õóäàëäààíû íөõöëийí ñàйжðàëòààñ үүäýëòýйãýýð óðñãàë äàíñ 2003 îíä 98.7 ñàÿ àì.äîëëàðûí àëäàãäàëòàй ãàðч áàйñàí áîë 2004 îíîîñ ýõëýí àøиãòàй ãàðч ýõýëñýí. Òóõàйëáàë, 2006 îíä 372.2 ñàÿ àì.äîëëàðûí, 2007 îíä 171.8 ñàÿ àì.äîëëàðûí òóñ òóñ àøиãòàй ãàðñàí.

Ýíý íü òөãðөãийí õàíøийã чàíãàðàõ, óëñûí òөñâийí çàðäëûã íýìýãäүүëýõ, ìөíãөíий íийëүүëýëòийã íýìýãäүүëýõ, үүíòýй õîëáîîòîйãîîð àðиëжààíû áàíêóóäûí çýýë îëãîëòûã ýðñ íýìýãäүүëýõýä õүðãýж, äîòîîäûí ýðýëòийã îãöîì íýìýãäүүëýí ýäийí çàñãийí “õýò õàëàëò”-ûã áий áîëãîñîí.

Òүүíчëýí óðñãàë äàíñíû àøиãòàй ãàðч ýõýëñýí íü òөãðөãийí àì.äîëëàðòàй õàðüöàõ äóíäàж íýðëýñýí õàíøийã 2004 îíä 3.5 õóâиàð, 2005 îíä 1.2 õóâиàð òóñ òóñ ñóëàðч,

(7)


2006 îíä 5.4 õóâиàð чàíãàðàí 2007 îíä 0.5 õóâиàð ñóëðàõàä õүðãýñýí áàйíà. Óëñûí òөñâийí óðñãàë çàðäëûí жиëийí өñөëò 2003 îíä 4.7 õóâü áàйñàí áîë 2004 îíä 20.9 õóâüä õүðч, óëìààð 2006 îíä 63.0 õóâüä, 2007 îíä 39.1 õóâüä òóñ òóñ өññөí áàйíà.

Гàäààä âàëþòûí öýâýð àëáàí íөөöийí õóâüä óðñãàëûí äàíñíû àøиãòàй áàйñíààð öýâýð íөөöийí õýìжýý 2005-2007 îíóóäàä ýðñ өñч àíõ óäàà òýðáóì àì.äîëëàðò õүðч, ìөíãөíий íийëүүëýëòийã íýìýãäүүëñíýýð àðиëжààíû áàíêóóäûí çýýë îëãîëòûí õýìжýý 2005 îíä 41.7 õóâиàð, 2006 îíä 42.3 õóâиàð, óëìààð 2007 îíä 68.1 õóâиàð òóñ òóñ өññөí áàйíà.

Ийíõүү íийò õàäãàëàìжийí õýìжýý 2004-2007 îíä äóíäжààð 42.5 õóâиàð өñч áàйõàä çýýëийí õýìжýý äóíäжààð 47.3 õóâиàð, óëñûí òөñâийí óðñãàë çàðëàãà 34.3 õóâиàð өññөíий çýðýãöýý ýäийí çàñàã çýñ, àëòíû үíýýñ õàìààðàëòàй õýâýýð, òөðөëжиëò áий áîëîîãүй, îðëîãûí өñөëòийã иëүү õýðýãëýýíä çàðöóóëäàã áàйäàë ñàйжðààãүй, үйëäâýðëýëийí áүòýýìжийí өñөëò ñóë áàйñàí çýðýã íü ýäийí çàñãийí áîäиò õүчиí чàäëààñ äàâñàí ýðýëòийã áий áîëãîж, иìïîðòûã óðàìøóóëàí óðñãàë äàíñûã 2008 îíä 677.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí àëäàãäàëòàй ãàðàõàä õүðãýжýý.

3. ÌÈÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ЗÀÑÃÈÉÍ Ò¯ÂØÈÍ ÄÝÕ ÕÝÐÝÃËÝÝ

Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê íü ìàêðî ýäийí çàñãийí үçүүëýëò õýäий ч çөâõөí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä áóñ ýäийí çàñãийí ãîë îðîëöîãчиä áîëîõ үйëäâýðëýãч, өðõийí үйë õөäëөëä íөëөөëөõүйö ìýäýýëëийã àãóóëж áàйäàã.

Ìýäýýëëийí àãóóëãà àч õîëáîãäëîîð ìиêðî òүâøиí äýõ ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí õýðýãëýýã äàðààõ áàйäëààð àíãиëж áîëíî. ¯үíä:

1/ Ìàêðî ýäийí çàñãийí õàíäëàãûí òàëààðõ ìýäýýëëийã àâàõ: Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê íü äîòîîäûí ýäийí çàñãийí òîëü òóë íийò ýäийí çàñàã öààøиä õýðõýí õөäëөõ, òөñөâ, ìөíãөíий áîäëîãûí íөëөөëөë ÿìàð áàйõ çýðýã ìýäýýëëийã òөëáөðийí òýíöëийí óëиðàë òóòìûí òîйìîîñ õàðàõ áîëîìжòîй þì.

Òóõàйëáàë, Ìîíãîëáàíêíààñ ìөíãөíий áîäëîãûã õàòóóðóóëж, 2009 îíû 3 äóãààð ñàðûí 9-íий өäðөөñ ýõëýí áîäëîãûí õүүãийí òүâøиíã 9.75-ààñ 14.0 õóâü õүðòýë íýìýãäүүëñýí íü ãàäààä, äîòîîä òýíöëийã õàíãàõàä чиãëýãäñýí. Ýíýõүү áîäëîãî õýðýãжñýíýýð òөëáөðийí òýíöëийí óðñãàë äàíñ ñàйжиðч, ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõ äýýðõ íийëүүëýëòийã íýìýãäүүëýí òөãðөãийí àì.äîëëàðòàй õàðüöàõ õàíø чàíãàðàõ íөõöëийã áүðäүүëíý.

2/ Òóõàйí çàõ çýýëийí ãàäààä çàõ çýýëòýй õàðüöàõ ýäийí çàñãийí õàðиëöààíû òàëààðõ ìýäýýëëийã àâàõ: Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê íü òóõàйí ýäийí çàñãийí ñåêòîðóóäûí ãàäààä ýäийí çàñàãòàй õàðиëöàж áóй ýäийí çàñãийí áүõий ë õàðиëöààã, òóõàйëáàë, áàðàà, үйëчиëãýýíий õóäàëäàà, õөðөíãө îðóóëàëò, çýýë, òóñëàìж, óðñãàë øиëжүүëýã çýðãийã õàðóóëäàã.

Ийìä àëиâàà êîìïàíи íü ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêò ìýäýýëëýý өãäөã òîõиîëäîëä áиçíåñ ÿâóóëäàã çàõ çýýëä өөðийí êîìïàíийí ýçëýõ õóâü, óã çàõ çýýëийí öààøäûí õàíäëàãûã òөëáөðийí òýíöëийí íýãòãýë, òүүíä òóñãàãääàã ìýäýýëëүүä, ãàäààä ãүйëãýýíий ñàð, óëиðàë òóòìûí òàйëàíãóóäûí íýãòãýëýýñ àâч áîëîõ þì.

Òóõàйëáàë, áàðиëãûí êîìïàíийí õóâüä äàðààõ ìýäýýëëийã àâч àøиãëàõ áîëîìжòîй þì. ¯үíä:

• Иìïîðòîîð àâч àøиãëàäàã áàðиëãûí ìàòåðиàëûí ìýäýýëëийã óëñ îðíîîð, íýð òөðëөөð, ìөíãөí äүíãýýð,

• Ýäийí çàñãийí õàðüÿàò áóñûí Ìîíãîë Óëñàä áàðüñàí áàðиëãà, áàйãóóëàìжóóäàä òөëñөí òөëáөð áîëîí ýäийí çàñãийí õàðüÿàòààñ ãàäààäûí óëñ îðîíä үçүүëñýí áàðиëãûí үйëчиëãýýíий îðëîãûã,

• Гàäààäàä àìüäàðч áóй Ìîíãîë Óëñûí иðãýäийí ýõ îðîí ðóóãàà ãóйâóóëñàí ìөíãөí


ãóйâóóëãûí äүí. Ýíýõүү îðëîãî íü îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàõ ýõ үүñâýðийí òîäîðõîй õóâийã áүðäүүëñýýð иðñýí.

• Îëîí óëñûí ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãóóäààñ Ìîíãîë Óëñûí áàðиëãûí ñàëáàðò үçүүëñýí çýýë, òóñëàìжийí õýìжýý

• Áàðиëãûí ñàëáàð äàõü ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí äүí, õàíäëàãà,

• Áàðиëãûí ñàëáàðûí ãàäààäààñ àâч àøиãëàñàí çýýëийí õýìжýý, үëäýãäýë

4. Ä¯ÃÍÝËÒ

Ìàêðî ýäийí çàñãийí ýíãийí øиíжиëãýýíий äýýðõ çàãâàð íü àëиâàà óëñûí ýäийí çàñãийí ãàäààä òýíöýë íü äóíä áîëîí óðò õóãàöààíä òîãòâîðãүй áàйõ íü äîòîîäûí ýäийí çàñãийí үйë àжиëëàãààíä ãàжóóäàë үүññýí, öààøиä ýäийí çàñãийí үð àøиãò ñөðөã íөëөөëëийã óëàì íýìýãäүүëж áîëçîøãүй òóë ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãîä өөðчëөëò õийõ øààðäëàãàòàй áàйäãийã õàðóóëж áàйíà.

Òóõàйëáàë, õàäãàëàìж, õөðөíãө îðóóëàëòûí õàðüöàà àëäàãäñàí, ãàäààä çýýëийí өðийí äàðàìò íýìýãäýõ, өðñөëäөõ чàäâàð ñóë, áîäиò өñөëòөөñ иëүүòýйãýýð çîõиîìîë өñөëò áий áîëñîí, ãàäààä ýäийí çàñãийí øîêóóäàä õýâðýã, ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãóóäûí íийöòýй áóñ áàйäàë, çàõ çýýëä îðîëöîãчäûí үйë õөäëөëийí îíîâчãүй, үð àøиããүй áàйäàë çýðýã îëîí øиíж òýìäãүүäийí иëðýë áîëж áàйäàã.

Ийìä äýëõийí óëñ îðíóóä, õөãжñөí, õөãжөөãүй, õөãжиж áóй óëñ îðíóóä íü äîòîîäûí ýäийí çàñãийí òîëü áîëñîí ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí үçүүëýëòүүäийí чàíàð, õàìðàõ õүðýý, òîäîðõîй áàйäëûã ñàйжðóóëж, îíîâчòîй, үð àøиãòàй ìàêðî ýäийí çàñãийí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ íөõöëийã áий áîëãîõûã çîðüж áàйäàã áàйíà.

Ìàíàй óëñûí õóâüä ìөíãөíий áîäëîãûí үíäñýí çîðиëãî íü үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãòийí òîãòâîðòîй áàйäëûã õàíãàõ çàìààð ýäийí çàñãийí òîãòâîðòîй өñөëòийã áий áîëãîж иðãýäийí àìüжиðãààã äýìжиõ ÿâäàë þì.

Ýíýõүү çîðиëòûã õàíãàõ ìөíãөíий áîëîí õàíøийí áîäëîãûã õýðýãжүүëýõýä чàíàðòàй, çàõ çýýëийí õóðäàä íийöñýí äàâòàìжòàй, äýëãýðýíãүй ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê ìýäýýëýë çàйëøãүй øààðäëàãàòàй áîëäîã. Ýíý íü òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöи, Зàñãийí ãàçðûí áîëîí õóâийí õýâøëийí ãàäààä çýýëийí ñòàòиñòиêийí үíýí çөâ, áîäиò áàйäëûã òóñãàõ чàäâàð, õàìðàõ õүðýýã íýìýãäүүëýõийã øààðäàж áàйíà.

Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийã ñàйжðóóëàõ àжиë íü óã ìýäýýëëийã áîëîâñðóóëäàã óëñûí ñåêòîðîîñ, òýð äóíäàà Ìîíãîëáàíê, Сàíãийí ÿàì, ¯íäýñíий ñòàòиñòиêийí õîðîîíîîñ áóñ, áóñàä áàíê áîëîí áàíê áóñ ñåêòîðûí íýãжүүäийí ýäãýýð ìýäýýëýëä өãч áóй àч õîëáîãäîë, ìýäýýëýë ñîëиëöîõ чиãëýëýýð õийж áóй àжëûí öàð õүðýý, иäýâõи чàðìàйëò, õàìòûí àжиëëàãààíààñ иõýýõýí õàìààðч áàйíà.

--- oOo ---


5. ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË

1. Òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí ãàðûí àâëàãà, ÎÓÂС, 2008 îíû 12 äóãààð ñàð

2. ÎÓÂС-ûí Òөëáөðийí òýíöëийí õîðîîíû óóëçàëòûí ìàòåðиàëóóä

• BOPCOM-01/36 Use of Balance of Payments Statistics in the United Kingdom

• BOPCOM-03/37 Policy Applications of Balance of Payments and IIP Sta-tistics

• BOPCOM-02/49 Use of Balance of Payments Statistics in Foreign Ex-change

Policy Formulation: Russia’s Experience• BOPCOM-02/50 Use of Balance of Payments Statistics: Case of Saudi

Arabia• BOPCOM-02/51 The Use of Balance of Payments Statistics in the

Determination of Monetary and Fiscal Policy

• BOPCOM-02/52 Use of International Investment Position Statistics in UK

3. Òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí ñòàòиñòиêийí àíõäóãààð çөâëөãөөíий ìàòåðиàë


I. Тºлбºрийн тэнцэлЕрºнхий ойлголт:

"Тºлбºрийн тэнцэл": o òîäîðõîé õóãàöààíä /ñàð, óëèðàë, æèë/o ýäèéí çàñãèéí õàðüÿàò áîëîí ýäèéí çàñãèéí

õàðüÿàò áóñûí õîîðîíä õèéñýí o õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýý, îðëîãî, óðñãàë øèëæ¿¿ëýã,

ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí õºðºíãèéí óðñãàëûí o îðëîãî, çàðëàãûí ã¿éëãýýã o ñèñòåì÷ëýí íýãòãýñýí ñòàòèñòèêèéí òàéëàí.

Тухайн хугацаанд Монгол Улсаас гадаад орнуудтай хийсэн б¿х тºрлийн тºлбºр тооцооны (орлого, зарлагын) г¿йлгээг нэгтгэн харуулсан статистикийн тайлан.

3

I. Тºлбºрийн тэнцэл“Эдийн засгийн харьяат”- “Эдийн засгийн харьяат бус”

Монгол улсын /МУ/ “Эдийн засгийн харьяат”:- ÌÓ-ûí íóòàã äýâñãýð äýýð îðøèí ñóóã÷ МУ-ын иргэд,- Ãàäààä îðîíä 1 æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð ò¿ð îðøèí ñóóã÷

МУ-ын иргэд, - Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð 1 æèëýýñ äýýø

õóãàöààãààð îðøèí ñóóã÷ гадаадын иргэд,- ÌÓ-ûí íóòàã äýâñãýð äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà

ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí àæ àõóéí íýãæ, Çàñãèéí ãàçðûíáàéãóóëëàãà, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áà òýäãýýðèéí ñàëáàð,òºëººëºã÷äèéí ãàçàð,

- ÌÓ-ààñ ãàäààä îðíóóäàä ñóóãàà ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, êîíñóëûíáîëîí áàéíãûí òºëººëºã÷äèéí ãàçàð, òýäãýýðò àæèëëàäàãМУ-ын иргэд, öýðãèéí àëáàí õààã÷ ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä,

- Ãàäààä îðíóóäàä ñóð÷ áàéãàà áîëîí ãàäààäàä óðò áîëîíáîãèíî õóãàöààãààð ýì÷ë¿¿ëæ áóé МУ-ын иргэд.

4

ÒªËÁªÐÈÉÍ ÒÝÍÖËÈÉÍ ÓÐÑÃÀË ÄÀÍÑ: ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Èëòãýã÷: Ë. ÌºíõáààòàðÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð


5

Òºëáºðèéí òýíöëèéã ¿íäñýí 3 á¿ëãèéí äàíñààðáîëîâñðóóëíà. ¯¿íä:

I. Óðñãàë äàíñ

II. Õºðºíãº áà ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ

III. Íººö

I. Тºлбºрийн тэнцэлБ¿тэц:

6

• Урсгал дансoÁàðàào¯éë÷èëãýýoÖýâýð îðëîãîoÖýâýð øèëæ¿¿ëýã

• Хºрºнгº ба санх¿¿гийн дансoÕºðºíãèéí äàíñoÑàíõ¿¿ãèéí äàíñoØóóä õºðºíãº îðóóëàëòoÑàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòoÁóñàä õºðºíãº îðóóëàëò

Нººц

I. Тºлбºрийн тэнцэлБ¿тэц:


I. Тºлбºрийн тэнцэлМэдээллийн эх сурвалж:

• Гаалийн статистикийн сарын мэдээ

• Арилжааны банк, ББСБ:

o гадаад г¿йлгээний сарын тайлан /16 банк, 2 ББСБ/

o зээл, хадгаламж, харилцахын улирлын мэдээ

• ААН-ийн улирлын мэдээ /43 ААН гэрээ байгуулсан/

• Тºв банк болон яамд газруудын мэдээ

• Засгийн газрын зээлийн ашиглалт, тусламжийн мэдээ

• Судалгаа

• Бусад

7

II. Тºлбºрийн тэнцэлУрсгал данс:

8

(350)(320)(290)(260)(230)(200)(170)(140)(110)(80)(50)(20)104070

100130

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II

2005 2006 2007 2008 2009

ñàÿ àì.äîëëàð УРСГАЛ ДАНСНЫ БҮТЭЦ /цэвэр/

Óðñãàë øèëæ¿¿ëýã (öýâýð)

Öýâýð îðëîãî

¯éë÷èëãýý (öýâýð)

Õóäàëäààíû àøèã/àëäàãäàë (áàðàà)

Óðñãàë äàíñ


II. Тºлбºрийн тэнцэл Урсгал дансны алдагдал:

9

•Гадаад худалдааны алдагдал: импорт>экспорт /ºсºлтийн хурд/

•¯йлчилгээ: тээврийн зардал ºсч, жуулчлалын орлого буурсан

•Цэвэр орлого: ногдол ашиг тºлºлт нэмэгдсэн

•Урсгал шилж¿¿лэг: тусламж, ажилчдын гуйвуулга буурсан

II. Тºлбºрийн тэнцэл Урсгал данс: Гадаад худалдаа

10

-300

-100

100

300

500

700

900

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II

2005 2006 2007 2008 2009

сая ам.долларБАРААНЫ ГАДААД ХУДАЛДААНЫ ТЭНЦЭЛ

Импорт Экспорт Худалдааны ашиг (алдагдал)


II. Тºлбºрийн тэнцэл Урсгал данс: Гадаад худалдаа

11

•2008 оны эцэст гадаад худалдааны алдагдал 11 дахин

нэмэгдсэн:

o Импорт 56% ºсºлт > Экспорт 30% ºсºлт

•2009 оны 2 дугаар улирлын байдлаар гадаад худалдааны

алдагдал ºмнºх оны мºн ¿еэс 1.6 дахин буурсан:

oИмпорт 40% буурсан, Экспорт 40% буурсан

II. Тºлбºрийн тэнцэл Урсгал данс: ¯йлчилгээ – Аялал жуулчлал

12

•¯éë÷èëãýýíèé ãîë ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò.•Æóóë÷ëàëûí öýâýð îðëîãî 95% áóóðñàí.

oÃàäààäûí æóóë÷äûí òîî áóóðñíààñ æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí îðëîãî 32.5% áóóðñàí.

дүн ХувьЖуулчлалын салбарын нийт орлого (сая ам.доллараар)

94.8 64.0 (30.8) -32.51%

Гадаадын жуулчдын тоо 143,691 96,290 (47,401) -32.99%

Жуулчлалын салбарын нийт зардал (сая ам.доллараар)

70.3 62.7 (7.6) -10.79%

Гадаадад жуулчилсан Монгол иргэдийн тоо 137,812 45,024 (92,788) -67.33%

Жуулчлалын цэвэр орлого (сая ам.доллараар)

24.44 1.21 (23.22) -95.03%

Үзүүлэлт Өөрчлөлт

2008-IIQ 2009-IIQ


II. Тºлбºрийн тэнцэлУрсгал данс: Цэвэр орлого

• Цэвэр орлого /алдагдал/: -60.3 сая ам.доллар /2009-II улирал/

• ªмнºх оны мºн ¿еэс алдагдал 11 хувиар ºссºн:

o Ногдол ашиг: 30 сая ам.доллар тºлсºн /22% буурсан/

o Дахин хºрºнгº оруулалт: 5.2 сая ам.доллар /67% буурсан/

o Х¿¿ний зарлага 26 сая ам.доллар /24 дахин ºссºн/

13

II. Тºлбºрийн тэнцэл Урсгал данс: Урсгал шилж¿¿лэг

• Ажилчдын гуйвуулга

o Õ¿ëýýí àâñàí: Ãàäààäàä àæèëëàæ áàéãàà Ìîíãîë èðãýäèéí

ýõ îðîí ðóóãàà øèëæ¿¿ëæ áàéãàà ãóéâóóëãà

o Øèëæ¿¿ëñýí: Ìîíãîë óëñàä àæèëëàæ áàéãàà ãàäààäûí

èðãýäèéí ýõ îðîí ðóóãàà ãóéâóóëñàí

14

мөнг өн дүнхувиарХүлээн авсан 102.9 71.3 (31.60) -31%Шилжүүлсэн 38.9 25.8 (13.10) -34%Ажилчдын гуйвуулга/цэвэр дүнгээр/ 64.0 45.5 (18.50) -29%

Үзүүлэлтсая ам.доллараар

2008 эхний хагас жил

2009 эхний хагас жил

2009/2008 өөрчлөлт


Тºлбºрийн тэнцлийн мэдээлэл

o http://www.mongolbank.mn/web/guest/statistics/

balance-of-payment

o [email protected]

o Утас: 318304, 327088

15

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

16


ØÓÓÄ ÁÎËÎÍ ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Èëòãýã÷: Ò.ÝíýðýëÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð

АГУУЛГА1. Шууд болон сах¿¿гийн хºрºнгº оруулалтын

ерºнхий ойлголт

2. Тºлбºрийн тэнцлийн Санх¿¿гийн данс: Øóóä õºðºíãº îðóóëàëò Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ

3. Гадаадын хºрºнгº оруулалтын эдийн засагт ¿з¿¿лэх нºлºº

4. Мэдээллийн чанарыг сайжруулах ажил

Эдийн засаг сэргэх хандлагатай байна Ãàäààä ñåêòîðûí òýíöýë ñàéæèð÷ Áàíêíû ñèñòåì íýãäýí òîìîð÷, áýõæèæ áàéíà

Их хэмжээний хºрºнгийн урсгал х¿лээгдэж байна Îþó Òîëãîéí òºñºë õýðýãæèæ ýõýëñýí Çàñãèéí ãàçàð áîíä ãàðãàõààð òºëºâëºæ áàéãàà Àðèëæààíû áàíêóóäàä õèéãäýæ áóé ãàäààäûí õºðºíãº

îðóóëàëò íýìýãäýæ áàéíà Õóâèéí õýâøëèéí çýýëèéí õýìæýý íýìýãäýæ áàéíà

Иймд Гадаад секторын статистикийн гадаадынхºрºнгº оруулалтын мэдээллийн ач холбогдол уламихсэж байна.

1.1 ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË ÁÀ ×ÈÃ ÕÀÍÄËÀÃÀ


1.2 ÅÐªÍÕÈÉ ÎÉËÃÎËÒ

Áîäèò íººöèéã (á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý ãýõ ìýò) ñîëèëöîæ áóé ã¿éëãýý

Ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ

Áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ

Õºðºíãèéí äàíñ

Óðñãàë äàíñ

¯éëäâýðëýäýãã¿é ñàíõ¿¿ãèéí áóñ àêòèâèéã (ïàòåíò, áàðààíû òýìäýãò, òåõíîëîãè ãýõ ìýò) ñîëèëöîæ áóé ã¿éëãýý

Ñàíõ¿¿ãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õîîðîíä íü ñîëèëöîæ áóé ã¿éëãýý

2.1.1 ØÓÓÄ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ

Хºрºнгº ба санх¿¿гийн данс:o Õºðºíãèéí äàíñ (õºðºíãèéí ýçýìøëèéí ººð÷ëºëò)o Ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ (ìºíãºí õºðºíãèéí ººð÷ëºëò)

o Шууд хºрºнгº оруулалтo Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòo Áóñàä õºðºíãº îðóóëàëò

Шууд хºрºнгº оруулалт ãýæ õàðüÿàò áóñ íü: 1 áà ò¿¿íýýñ äýýø æèëèéí õóãàöààíä ¿éë àæèëëàãààíû

óäèðäëàãàä íºëººëºõ¿éö ñàíàëûí ýðõ á¿õèé õýìæýýíèéхºрºнгийг харьяат ААН-д нийл¿¿лэх (10 áà ò¿¿íýýñäýýø % õºðºíãèéã ä¿ðìèéí ñàíä íèéë¿¿ëýõ),

салбар (50 áà ò¿¿íýýñ äýýø % õºðºíãèéã ä¿ðìèéí ñàíäíèéë¿¿ëýõ) áà

харьяа нэгжээ áàéãóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã õýëíý.



2009 оны 2 дугаар улирал2.1.3 ØÓÓÄ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ

Áàðèëãûí ñàëáàð 43%Óóë óóðõàé, àøèãò ìàëòìàë 59%Áàíêíû ñàëáàð 73%Áóñàä 82%

ÁÍÕÀÓ 55% ÁÍÑÓ 74%Êàíàä 33% Ãîíã Êîíã 84%ßïîí 75% ÎÕÓ 40%Àíãëè 46% ÀÍÓ 7% Áóñàä 90%



2.2.1 ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ

Хºрºнгº ба санх¿¿гийн данс:o Õºðºíãèéí äàíño Ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ

o Øóóä õºðºíãº îðóóëàëòo Санх¿¿гийн хºрºнгº оруулалтo Áóñàä õºðºíãº îðóóëàëò

Санх¿¿гийн хºрºнгº оруулалт ãýæ õóâüöàà, áîíä, ¿íýòöààñ, ºðèéí áè÷èã, ìºíãºíèé çàõûí õýðýãñýë áîëîíñàíõ¿¿ãèéí äåðèâàòèâóóäàä áàéðøóóëñàí õºðºíãºîðóóëàëòûã (10 áà ò¿¿íýýñ äýýø % õºðºíãèéã ä¿ðìèéíñàíä íèéë¿¿ëýõ/ õóâüöààã õóäàëäàí àâàõ) õýëíý.



2.3 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆ Ãààëèéí ñòàòèñòèêèéí ñàðûí ìýäýý

Àðèëæààíû áàíê, ÁÁÑÁ: ãàäààä ã¿éëãýýíèé ñàðûí òàéëàí /16 банк, 2 ББСБ/ çýýë, õàäãàëàìæ, õàðèëöàõûí óëèðëûí ìýäýý

ÀÀÍ-èéí óëèðëûí ìýäýý /43 ÀÀÍ ãýðýý áàéãóóëñàí/

Ìîíãîëáàíêíû óëèðëûí òàéëàí áîëîí ÿàìä ãàçðóóäûí ìýäýý

¯ÖÒÒÒÕÒ

Ñóäàëãàà

Áóñàä


Бараа б¿тээгдэх¿¿ний ¿нийн индексийн хувь хэмжээнд сºргººр нºлººлºх

Transfer pricing!!! ¯íèéí èíäåêñèéí õóâü õýìæýý

áóóðàõàä õ¿ðãýõ àþóëòàé

Дотоодын хадгаламж буурах

Дотоодын хºрºнгº оруулалт буурах

Тºлбºрийн тэнцлийг болон валютын ханшийг тогтворг¿йж¿¿лэх, хэт чангаруулах Èõ õýìæýýíèé òºëºâëºãäººã¿é

îðîõ, ãàðàõ óðñãàëûí íºëºº

¯ндэсний ¿йлдвэрлэлийг шахах

Сºрºг нºлºº ¯йлвэрлэл нэмэгдэх

Цалин ºсºх

Ажилг¿йдэл буурах

Экспорт нэмэгдэх

Татварын орлого нэмэгдэх

Дотоод зах зээлийн ºрсºлдººнийг нэмэгд¿¿лэх

Бусад

3.1 ÃÕÎ-ÛÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃÒ ¯Ç¯¯ËÝÕ ÍªËªª

Эерэг нºлºº

3.2 ÃÕÎ-ÛÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃÒ ¯Ç¯¯ËÝÕ ÍªËªª

ØÕÎ ¯éëäâýðëýë, Îðëîãî Ñàíõ¿¿ãèéí ÕÎ Òºëáºðèéí òýíöýë, Õàíø

Ìºí Тºлбºрийн тэнцлийн Санх¿¿гийн данс íü- ãàäààä òàëòàé õèéæ áóé ìºíãºí óðñãàëûí òýíöýë,- ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàã÷äààñ õýðõýí õàìààðàõ áàéäàë, - äîòîîäûí ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã òóñãàäàã òóëýåðýã íºëººã íü èë¿¿ äýìæñýí, ñºðºã íºëººã íü ñààðóóëñàíáîäëîãî áîëîâñðóóëàõûí òóëä ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòèñòèêèéíãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ìýäýýëëèéí ÷àíàðûã óëàìñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

Øóóä íºëºº

Øóóä íºëºº


Ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòèñòèêèéí ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûíìýäýýëëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëñíààð: òºëáºðèéí òýíöýë, ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ïîçèöèéí

ñòàòèñòèêèéã èë¿¿ áîäèòîéãîîð íýãòãýí ãàðãàõ, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæèëòèéí

áàéäëûã ¿íýëýõ, ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òºëºâ õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ

çýðýã à÷ õîëáîãäîëòîé.

Èéìä Ìîíãîëáàíê ÃØÕÎ-ûí á¿ðòãýëèéã ñàéæðóóëàõ àæëûã - ÃÕÎÃ - ÒÅÃ- Ñß - ¯ÑÕ- ÃÅÃ - ÓÁÅÃ ã.ì.

òºðèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õèéæ ýõëýýä áàéíà.

4.1 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ×ÀÍÀÐÛÃ ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ

Öààøèä, àæ àõóéí íýãæèéí ñóäàëãààíû àæëûã íýìýãä¿¿ëýõ áîëíî.

¯¿íä òà á¿ãäèéí õàìòûí àæèëëààãàà, ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ àæèëä èäýâõòýé õàìòðàí àæèëëàõûã óðüæ áàéíà.

4.2 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ×ÀÍÀÐÛÃ ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ


Òºëáºðèéí òýíöëèéã ãàðãàõ àðãà÷ëàë áîëîíòºëáºðèéí òýíöëýýñ ÿìàð ìýäýýëýë àâàõáîëîìæòîéã www.mongolbank.mn öàõèìõóóäàñíààñ ¿çíý ¿¿.

[email protected]

Óòàñ: 323243

ÀÍÕÀÀÐËÀÀ ÕÀÍÄÓÓËÑÀÍÄÁÀßÐËÀËÀÀ


ÀÌ.ÄÎËËÀÐÛÍ ÕÀÍØÈÉÍ ÑÓËÐÀËÒ ÖÀÀØÈÄ ¯ÐÃÝËÆËÝÕ ¯¯?

Èëòãýã÷: Î.ÎòãîíòºãñÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð

Àì.äîëëàðûí õàíø: àëò áîëîí åâðîãèéí ýñðýã1.581 1.604

1.2751.282

1.49-1.50

1000

970

730

1000

1050-1150

Àì.äîëëàðûí õàíø: ïàóíä áîëîí èåíèéí ýñðýã123.77

98.64

88.80 89-90

2.08

1.99

1.36

1.6-1.68

100.30


Àì.äîëëàðûí õàíøèéí èíäåêñ (DXY)

7 õîíîãîîð 3 ñàðààð

6 ñàðààð 1 æèëýýð

75.70

74.50

80.00

74.00

81.00

74.0074.00

90.00

ÀÍÓ-ûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ñóóðь ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä


ÀÍÓ, Åâðî á ¿ñèéí îðíóóäûí óðñãàë òýíцýë, òýðáóì àì.äîëëàðààð

АНУ-ын урсгал тэнцэл

Европын холбооны урсгал тэнцэл

ÀÍÓ-ààñ Åâðî á¿ñèéí îðíóóä, ßïîíòîé õèéæ áóé ãàäààä õóäàëäààíû òýíцýë, òýðáóì àì.äîëëàðààð

АНУ-аас Европын холбоотой хийж буй гадаад худалдааны тэнцэл

АНУ-аас Японтой хийж буй гадаад худалдааны тэнцэл


ÀÍÓ-ûí ãàäààä õóäàëäààíû íèéò òýíцýë, òýðáóì àì.äîëëàðààð

2008 îíû 3-ðóëèðàë

2009 îíû 2-ðóëèðàë

ÀÍÓ, Åâðî á ¿ñèéí îðíóóäûí Õ¯È-èéí ººð÷ëºëò, õóâèàð

Европын холбооны ХҮИ-ийн өөрчлөлт

АНУ-ын ХҮИ-ийн өөрчлөлт


ÀÍÓ, Åâðî á ¿ñèéí îðíóóäûí àæèëã¿éäëèéí ¿ç¿¿ëýëò, õóâèàð

АНУ-ын ажилгүйдэл

Европын холбооны ажилгүйдэл

Àì.äîëëàðûí õàíøèéí òàëààð ÀÍÓ-ûí õýðýãæ¿¿ëæ áóé áîäëîãî


Àìåðèêèéí òºâ áàíêòàé ñâîï õýëцýë õèéõ ãýðýýòýé òºâ áàíêóóä

Хîëáîîíû íөөöийí ñиñòåì

Êàíàäûí òөâ áàíê

Àâñòðàëийí òөâ áàíê

Сиíãàïóðийí òөâ áàíê

Хÿòàäûí òөâ áàíê

ßïîíû òºâáàíê

Сîëîíãîñûí òөâ áàíê

Ìåêñиêийí òөâ áàíê

Àíãëèéí òºâ áàíê

Áðàçиëийí òөâ áàíê

Иñëàíäийí òөâ áàíê

Øâåäийí òөâ áàíê

Øâåйöàðийí òөâ áàíê

Åâðîïûí òºâáàíê

Äàíийí òөâ áàíê

Óíãàðûí òөâ áàíê

Õîëáîîíû íººцèéí ñàíãèéí áîäèò ¿éë÷èëæ áóé áîäëîãûí õ¿¿, õóâèàð


ÀÍÓ-ûí Зàñãèéí ãàçðûí áîíäûí áåí÷ìàðê ¿ç¿¿ëýëò

Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë áà àì.äîëëàð


Àì.äîëëàðààð õèéãäýõ ¸ñòîé áîãèíî õóãàцààò ò ºëáºð¿¿ä

Áàíêóóäûí àêòèâ, ïàññèâèéí á¿òýц, âàëþòààð


Àì.äîëëàðûí õàíøèä íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

×àíãàðàõàä íөëөөëөõ õ¿÷èí з¿éëñ:

ÀНÓ-ûí ХНС 2010 îíû ýõíий õàãàñààñ áîäëîãûí õүүãýý өñãөж 0.5%, 2010 îíû ýöýñ ãýõýä 1.5% õүðòýë өñãөõ ìàãàäëàë өíäөð.

Åâðîïûí õîëáîî, ßïîí, Àíãëи, Øâåйöàðü, Øиíý Зåëàíä, Áðàçиë çýðýã îðíóóäûí âàëþòûí õàíø USD-ûí ýñðýã îãöîì чàíãàðñàí ýêñïîðòîä ñөðãөөð íөëөөëñөí USD-ûã чàíãàðóóëàõ ñîíиðõîë иõ.

2009/11/27-îîñ SNB CHF-ийã ñóëðóóëàõ, RBA AUD-ûã ñóëðóóëàõ иíòåðâåíö õийж ýñýëñýí.

BOJ JPY-ийã ñóëðóóëàõ çîðиëãîîð иíòåðâåíö õийõýýð ЗГ-ààñàà áîëîí Иõ 7-ийí óëñóóäààñ ç өâøөөðөë àâñàí.

ßïîí, ÁНХÀÓ çýðýã âàëþòûí íөөö иõòýй, íөөöийí иõýíõ õóâийã USD ýçýëäýã îðíóóäàä USD-ийí ñóëðàëò ñөðөã үð äàãàâàðòàй.

ÀНÓ-ûí ЗГ òөñâийí àëäàãäëàà áóóðóóëàõ àðãà õýìжýý àâч ýõýëñýí. Îëîí óëñûí ñàíõүүãийí çàõ çýýë äýýð àëòíû үíý “õýò” үíýòýй

áîëñîí.

Àì.äîëëàðûí õàíøèä íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

Ñуëðàõàä íөëөөëөõ õ¿÷èí з¿éëñ:

ÀНÓ-ûí ЗГ-ûí өð òүүõýíä áàйãààãүй иõ õýìжýýíä õүðñýí ÀНÓ-ûí ЗГ îëîí óëñûí ñàíõүүãийí çàõ çýýëýýñ íýìж õөðөíãө áîñãîñîîð áàйíà иíôëÿöийí äàðàìòûã íýìýãäүүëж USD-ò иòãýõ иòãýëä ñөðãөөð íөëөөëж áàйíà.

Åâðîïûí õîëáîî, ßïîí, ÁНХÀÓ-ûí ýäийí çàñãийí үçүүëýëòүүä õàðüöàíãóй ñàйжиðч, ãàäààä õóäàëäààã óëàì á үð ëиáåðàëüчиëж, àëü áîëîõ îëîí îðîíòîй õóäàëäàà õийõийã ýðìýëçýõ áîëñîí ýäãýýð îðíóóäûí âàëþòûí ýðýëòийã өñãөж USD-ûí íî¸ëîõ ñòàòóñò ñөðãөөð íөëөөëñөí.

Зàõ çýýëä үүññýí òîäîðõîйãүй, ýðñäýëòýй íөõöөë áàйäàëòàй óÿëäàí àëò, àëòààð áàòàëãààжñàí үíýò öààñàíä õөðөíãө îðóóëàõ ñîíиðõîë íýìýãäñýí.


Àëòíû ¿íý цààøèä óëàì ºññººð áàéõ óó?

Àëòíû çàõ çýýë äýýðõ ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòÄýëõèéí õàìãèéí òîì àëò ýкñïîðòëîã÷ îðíууä

• ÀÍÓ - 5.5 òýðáóì àì.äîëëàð• Àâñòðàëè- 4.4. òýðáóì àì.äîëëàð• Êàíàä -3.7 òýðáóì àì.äîëëàð• Ïåðó -3.1 òýðáóì àì.äîëëàð• Хîíã Êîíã -2.8 òýðáóì àì.äîëëàð• ßïîí -1.4 òýðáóì àì.äîëëàð• Гåðìàí -841.7 ñàÿ àì.äîëëàð• Сиíãàïóð -764.8 ñàÿ àì.äîëëàð• Иòàëи -628.7 ñàÿ àì.äîëëàð• Êîëóìáи -627.2 ñàÿ àì.äîëëàð

Äýëõèéí õàìãèéí òîì àëò èìïîðòëîã÷ îðíууä

• Ýíýòõýã -10.9 òýðáóì àì.äîëëàð

• ÀÍÓ -4.4 òýðáóì àì.äîëëàð• Òóðê- 3.9 òýðáóì àì.äîëëàð• Иòàëи- 3.5 òýðáóì àì.äîëëàð• Êàíàä-2.3 òýðáóì àì.äîëëàð• Àâñòðàëи-2.1 òýðáóì àì.äîëëàð• Òàйëàíä- 2 òýðáóì àì.äîëëàð • Ìàëàйç- 1.4 òýðáóì àì.äîëëàð• ßïîí-1.3 òýðáóì àì.äîëëàð• Гåðìàí-1.2 òýðáóì àì.äîëëàð


Àëòíû çàõ çýýëèéí òýíцâýð

2009 îíû ýõíий 3 óëиðëûí áàйäëààð, 2008 îíû ìөí үåòýй õàðüöóóëàõàä:• íийëүүëýëò 16.6%-иàð ▲• ýðýëò 8.0%-иàð ▼• ýðýëòийí áóóðàëò: - үíýò ýäëýëийí õýðýãëýý 25.6% ▼

- àж үйëäâýðëýë áà ýìíýëãийí òîíîã òөõөөðөìж äýõ àëòíû õýðýãëýý 21.0% ▼- àëòíû õөðөíãө îðóóëàëò áиåòýýð 318.4 òîííîîð (42.9%) ▲, ìөíãөí äүíãýýð 10.2 òýðáóì àì.äîëëàðààð (48.2%) ▲

-47

-164

-56

190

909

-353

-42

174 184

31

833

802

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

Q1-2007

Q2-2007

Q3-2007

Q4-2007

Q1-2008

Q2-2008

Q3-2008

Q4-2008

Q1-2009

Q2-2009

Q3-2009

òîíí

Àëòíû çàõ çýýëèéí òýíцâýð

Àëòíû íèéò íèéë¿¿ëýëò

Àëòíû íèéò ýðýëò

Àëòíû íººц èõòýé Òºâ áàíêóóä Äýñ Óëñ îðíóóä Òîíí ГÂН-ä ýçëýõ õóâü

1 ÀНÓ 8133.5 77.4%2 Гåðìàí 3408.3 69.2%3 ÎÓÂС 3217.3 10.3%4 Иòàëи 2451.8 66.6%5 Ôðàíö 2445.1 70.6%6 ÁНХÀÓ 1054.0 1.9%7 Øâåйöàðü 1040.1 29.1%8 ßïîí 765.2 2.3%9 Ниäåðëàíä 612.5 59.6%

10 ÎХÓ 568.4 4.3%11 Åâðîïûí õîëáîî 501.4 18.8%12 Òàйâàíü 423.6 3.9%13 Ïîðòóãàëü 382.5 90.9%14 Ýíýòõýã 357.7 4.0%15 Âåíåñóýë 356.4 36.1%16 Иõ Áðиòàíи 310.3 17.6%62 Êàìáîж 12.4 12.5%

106 ×иëи 0.2 0.0%Ýõ ñóðâàëж: World Gold Council


Ãîëëîõ ò ºâ áàíêóóäûí àâ÷ ÿâóóëàõ áîäëîãî

Åâðîïûí õîëáîîíû áàíê USD-ã чàíãàðóóëàõ ßïîíû òөâ áàíê USD-ã чàíãàðóóëàõ Хÿòàäûí àðäûí áàíê Нåйòðàë / /USD чàíãàðóóëàõ Àíãëийí òөâ áàíê USD-ã чàíãàðóóëàõØâåйöàðийí òөâ áàíê USD-ã чàíãàðóóëàõ Àâñòðàëийí òөâ áàíê USD-ã чàíãàðóóëàõ Êàíàäûí òөâ áàíê Нåйòðàë / USD чàíãàðóóëàõ

Ãîëëîõ âàëþòóóäûí àì.äîëëàðòàé õàðьцàõ òýíцâýðòýé õàíø


Àíõààðàë òàâьñàíä áàÿðëàëàà

Àì.äîëëàðûí õàíøèéí òºñººëºë (Bloomberg, Reuters, Morgan Stanley, 4CAST)

Àëò, çýñèéí ¿íèéí õàíäëàãà (Ìîíãîëáàíêíû òºëáºðèéí òýíцëèéí òºñººëºëä

àøèãëàñíààð, 2009 îíû 10-ð ñàð)

Зэсийн ¿нийн тºсººлºл

Алтны ¿нийн тºсººлºл

2008 2009F 2010Fannual Q1 Q2 Q3 Q4F annual Q1F Q2F Q3F Q4F annual6959 3460 4694 5848 5405 4865 5488 5613 5810 6090 5767

2009 2010

2008 2009F 2010Fannual Q1 Q2 Q3 Q4F annual Q1F Q2F Q3F Q4F annual

872 907 923 960 980 943 925 930 910 880 911

2009 2010


ÕÝËÝËÖ¯¯ËÝÃ 1

Ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòûí á¿ðòãýëèéí òàëààðõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä

1. Ìîíãîëáàíê

2. Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ãàçàð

3. Òàòâàðûí åðºíõèé ãàçàð

4. Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðóóä îðîëцîíî.

ÂÀËÞÒÛÍ ЗÎÕÈÖÓÓËÀËÒÛÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÝÐÕ З¯ÉÍ ÎÐ×ÈÍ

Èëòãýã÷: Ö.ÌºíõáàÿðÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð

Ìîíãîë Óëñûí âàëþòûí çîõиöóóëàëò íü Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëü áîëîí òүүíä íийöүүëýí ãàðãàñàí áóñàä õóóëü, òîãòîîìжийí õүðýýíä çîõиöóóëàãäàж иðñýí.

Гàäààä âàëþòûí íөөö, âàëþòûí çàõ, õàíø, âàëþòûí ãүйëãýý, òөëáөð òîîöîî, õàäãàëàìж, çýýëòýй õîëáîîòîй áîëîí âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ òөðийí áүðýí ýðõийí õýì õýìжýýã çîõиöóóëäàã Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëü íü ÓИХ-ààð 1994 îíû 5 äóãààð ñàðûí 12-íû өäөð áàòëàãäñàíààñ õîйø äàðóй 15 жиëийí õóãàöàà өíãөðчýý.

Ýíý õóãàöààíä óã õóóëийí 8 äóãààð çүйëийí 6 äàõü çààëòàä “áàйíãà îðøиí ñóóãчиä ãàäààä òөëáөð, òîîöîî õийõ áîëîí ãàäààä áýëýí âàëþòààð ãүйëãýý ýðõëýõýä õÿíàëò òàâиõ”, 14 äүãýýð çүйëийí 6 äàõü çààëòàä “Àж àõóйí íýãж, áàйãóóëëàãà, иðãýí өөðñäийí ãàäààäààñ àâñàí âàëþòûí çýýëийã Ìîíãîëáàíêиíä áүðòãүүëíý.” ãýñýí íýìýëò, өөðчëөëòийã 2001 îíä îðóóëñíààñ õîйø äàõиí íýìýëò, өөðчëөëò îðîîãүй, õүчиí òөãөëäөð ìөðäөãäөж áàйíà.

Сүүëийí жиëүүäýä ìàíàй óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò ýðñ өñч, õөðөíãө, ñàíõүүãийí óðñãàë íýìýãäñýí, öààøиä ч óëàì íýìýãäýõ õàíäëàãàòàй áàйãààãийí çýðýãöýý ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõûí ýðõ çүйí çîõиöóóëàëò óчиð äóòàãäàëòàй áàйãàà íü âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí õóóëийã øиíýчëýí áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãûã áий áîëãîñîí.

Ийìä Ìîíãîëáàíêíààñ áàíêíû òóõàй õóóëü òîãòîîìжийã áîëîâñðîíãóй áîëãîõ 2009-2012 îíû òөëөâëөãөө, Óëñûí Иõ Хóðëûí 2009 îíû 22 äóãààð òîãòîîëûí 2 äóãààð õàâñðàëòûí “Нýí òýðãүүíä áîëîâñðóóëж, áàòëóóëàõ øààðäëàãàòàй õóóëийí жàãñààëòûã òóñ òóñ үíäýñëýí Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëийí øиíýчиëñýí íàйðóóëãûí òөñëийã Сàíãийí ÿàì, Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîîòîй õàìòðàí 2009 îíû 5 äóãààð ñàðä ýöýñëýí áîëîâñðóóëж, õîëáîãäîõ ãàçðóóäààñ ñàíàë àâàõààð õүðãүүëýýä áàйíà.


Ýíýõүү øиíýчиëñýí õóóëийí òөñөë íü 7 áүëýã, 44 çүйëýýñ áүðäýõ áөãөөä äàðààõ õàðиëöààã çîõиöóóëíà. ¯үíä:

• Ìîíãîë óëñûí ýäийí çàñãийí õàðüÿàò õîîðîíäûí áîëîí òýäãýýðýýñ õàðüÿàò áóñòàй õийõ ãàäààä âàëþòûí áүõ òөðëийí ãүйëãýýíий ýðõ çүйí çîõиöóóëàëò,

• Гàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõûí äýä áүòýö, ìýäýýëëийí óðñãàëûã òîäîðõîйëîõ, õàíøийí ìåõàíиçì àжиëëàõ, çàõ çýýëийí ìýðãýжëийí îðîëöîãчäûí øóäàðãà өðñөëäөөíийã õàíãàõ íөõöөëийã áүðäүүëýõ çàìààð âàëþòûí çàõ үð àøиãòàй àжиëëàõ ýðõ çүйí îðчиí,

• Ìàêðî ýäийí çàñãийí õÿìðàõ íөõöөë үүññýí ãýж үçñýí òîõиîëäîëä õýðýãжүүëýõ àðãà õýìжýý, óã àðãà õýìжýýã õýðýãжүүëýõ ýðõ áүõий áàйãóóëëàãûí ýðõ çүйí áàйäàë áîëîí ýðõ áүõий òөðийí áàйãóóëëàãóóäûí äýýðõ õàðиëöààíä îðîëöîõ ýðõ çүйí áàйäàë,

• Òөðөөñ ÿâóóëàõ õÿíàëò, øàëãàëò, çөðчиë ãàðãàñàí ýòãýýäýä õàðиóöëàãà õүëýýëãýõòýй õîëáîîòîй õàðиëöàà çýðýã áîëíî.

Á¿òцèéí õàðьцóóëñàí õ¿ñíýãò

Îäîîãèéí ìºðäºæ áóé õóóëь Øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà

1. Íèéòëýã ¿íäýñëýë2. Âàëþòûí çîõèцóóëàëòûí òàëààð

òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí ýäëýõ á¿ðýí ýðõ

3. Âàëþòûí ã¿éëãýý õèéõ4. Âàëþòûí ã¿éëãýýíä òàâèõ õÿíàëò

1. Нийòëýã үíäýñëýë2. Гàäààä âàëþòûí çàõûí çîõиöóóëàëò3. Гàäààä âàëþòûí ãүйëãýýíий çîõиöóóëàëò4. Сàíõүүãийí õөðөíãийí óðñãàëä òóñãàй äýãëýì

òîãòîîõ5. Òàйëàãíàõ, ìýäýýëýõ6. Âàëþò çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ òөðийí ýðõ

áүõий áàйãóóëëàãóóäûí áүðýí ýðõ7. Âàëþòûí ãүйëãýýíä òàâиõ õÿíàëò

Øиíýчëýí íàйðóóëñàí õóóëийí òөñëийí åðөíõий áүòýö íü i) òóñãàй äýãëýì òîãòîîõ, òàйëàãíàõ ìýäýýëýë ãýñýí 2 áүëãийã øиíýýð îðóóëñàí, ii) ñàíõүүãийí óðñãàëûã ñàíõүүãийí õýðýãñýë òóñ áүðýýð íàðийâчëàí çîõиöóóëñàí, iii) ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõûí çîõиöóóëàëò, âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òàëààðõ òөðийí ýðõ áүõий áàйãóóëëàãóóäûí ýðõ, үүðýãò íýìýëò өөðчëөëò îðóóëñíààðàà îäîîãийí ìөðäөãäөж áóй õóóëийí åðөíõий áүòöýýñ ÿëãààòàй áàйíà.

Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëийã øиíýчëýí áîëîâñðóóëàõàä иõýýõýí öàã õóãàöàà øààðäàãäàж áàйñàí, òөãðөãийí àì.äîëëàðòàй õàðüöàõ õàíø 2008 îíû 11 äүãýýð ñàðààñ ýõëýí îãöîì ñóëðàõ áîëñîí çýðýã íөõöөë áàйäëûí óëìààñ Ìîíãîëáàíêíààñ “Òөëáөð òîîöîîã үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãòýýð ãүйöýòãýõ òóõàй” áîëîí “Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëüä íýìýëò, өөðчëөëò îðóóëàõ òóõàй” õóóëийí òөñëүүäийã áîëîâñðóóëж, Óëñûí Иõ Хóðëààð 2009 îíû 7 äóãààð ñàðûí 9-íий өäөð áàòëóóëñàí.

Ýäãýýð õóóëиóäûí òàëààð äýëãýðýíãүй òàíиëöóóëáàë:

1. Ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõàä òîãòâîðã¿é áàéäàë ¿¿ñãýã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí íýã áîëîõ çîõèîìîë ýðýëòèéã áóóðóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ – “Òºëáºð òîîцîîã ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòýýð ã¿éцýòãýõ òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëь

Òөâ áàíêíû òóõàй õóóëийí 8 äóãààð çүйëийí 1-ä “Ìîíãîëáàíêíààñ ãүйëãýýíä ãàðãàñàí òөãðөã íü өөðийí íýðëýñýí äүíãýýðýý Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò áүõ òөëáөð òîîöîîíä õýðýãëýãäýõ òөëáөðийí õóóëü ¸ñíû õýðýãñýë ìөí” , Иðãýíий õóóëüä “Ìөíãөí òөëáөðийí үүðãийã Ìîíãîë óëñûí ìөíãөí òýìäýãò òөãðөãөөð ãүйöýòãýíý” ãýж òóñ òóñ çààñàí.

Äýýðõ õóóëийí çààëòóóäûã õýðýãжүүëýõ çîðиëãîîð Сàíãийí ñàйä, Ìîíãîëáàíêíû Åðөíõийëөãчийí 1996 îíû 153/155 äóãààð, 1999 îíû 25/88 äóãààð õàìòàðñàí òóøààëààð Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýðõ áүõ òөðëийí àжиë үйëчиëãýý, çàð ñóðòàëчиëãàà,


àëиâàà үíийí ñàíàë áîëîí òàðиôûã çөâõөí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíий âàëþò-òөãðөãөөð иëýðõийëж, òөëáөð òîîöîîã ãүйöýòãýõýýð çààñàí.

Гýñýí õýäий ч çàõ çýýëийí ýäийí çàñãийí øиëжиëòийí үåä иíôëÿöийí òүâøиí өíäөð, òөãðөãийí àì.äîëëàðòàй õàðüöàõ õàíø îãöîì ñóëàðч áàйñàí òààãүй äóðñàìжóóä íü өíөөã õүðòýë îëîí íийòийí äóíä áàйäàã, õóóëийí õàðиóöëàãûí òîãòîëöîî ñóë áàйãàà çýðýã íü àðä, иðãýäийí òөãðөãò иòãýõ иòãýëийã áóóðóóëж, àëáàí áóñ äîëëàðжиëòûã áий áîëãîí àì.äîëëàðûã “øүòýõ” íийãìийí ñýòãýë çүй, õýðýãëýý áий áîëñîí.

Нөãөө òàëààñ àðиëжààíû áàíêóóäûí ãàäààä âàëþòûí õàðиëöàõ, õàäãàëàìжийí õýìжýý ýðñ өññөí, ãàäíààñ àðиëжààíû çýýë àâàõ áîëñíîîð âàëþòûí õàíøийí ýðñäëийã áóóðóóëàõ үүäíýýñ ãàäààä âàëþòààð çýýë îëãîõ ñîíиðõëûã áий áîëãîж, òөãðөãийí áîëîí àì.äîëëàðûí çýýëийí áүòýýãäýõүүíий õүүãийí çөðүүã íýìýãäүүëж, õÿìä үíýòýй àì.äîëëàðûí çýýëийí ýðýëòийã íýìýãäүүëж ýõýëñýí.

Гàäààä âàëþòààð çýýë àâñàí áиçíåñ ýðõëýãчиä íü өөðийí үйë àжиëëàãààã õàíøийí ýðñäëýýñ õàìãààëàõ үүäíýýñ ýöñийí õýðýãëýãчиä áóþó àðä иðãýä, õàðиëöàãчäàä õàíøийí ýðñäëийã үүðүүëж áүòýýãäýõүүí, үйëчиëãýýãýý àì.äîëëàðààð үíýëýí, òөëáөð òîîöîîã ч àì.äîëëàðààð ãүйöýòãүүëýõ áîëñîí. Òөãðөãийí õàíø õàðüöàíãóй òîãòâîðòîй áàйõ үåä àðä иðãýä õóóëиàð õîðиãëîñîîð áàйòàë áàðàà, áүòýýãäýõүүí, үйëчиëãýýã Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð ãàäààä âàëþòààð õóäàëäàí àâàõ áîëñîí. Ýíý áàйäàë äààìжиðñààð Ìîíãîë óëñûí çàðиì õóóëüä òàòâàð, õóðààìжийã àì.äîëëàðààð иëýðõийëýí, òөñөâòýй õийõ çàðиì òîîöîîã àì.äîëëàðààð ãүйöýòãýäýã áîëñîí.

Äýýðõ áүõýí íü ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõ çýýë äýýð çîõиîìîë ýðýëòийã ýðñ íýìýãäүүëж, ýäийí çàñàãò үð àøиããүй çàðäàë ãàðãààä çîãñîõãүй òөãðөãийí õàíøийã áîãиíî õóãàöààíä îãöîì õýëáýëçүүëýõ, óëìààð àðä иðãýäийí áîäиò îðëîãûã áóóðóóëàõ үíäñýí øàëòãààíóóäûí íýã áîëñîí.

Гàäààä çàõ çýýëä ýðäýñ, òүүõий ýäийí үíý óíàж, äýëõийí ýäийí çàñàã, àж үйëäâýðëýëийí áóóðàëò үðãýëжиëж áàйãàà ýíý үåä Ìîíãîë óëñûí ýêñïîðòûí îðëîãî, ãàäààä âàëþòûí îðîõ óðñãàë îãöîì áóóðàí, óðñãàë òýíöëийí, ãàäààä õóäàëäààíû, ìөí òөñâийí àëäàãäëóóä иõñýж áàйãàà ч Ìîíãîë óëñûí ãàäààä âàëþòûí íөөö íü 2009 îíû ýêñïîðòûí îðëîãî îðж иðýõ õүðòýë õóãàöààíä ãàäààä õóäàëäààíû àëäàãäëûã ñàíõүүжүүëýõ, Зàñãийí ãàçðûí áîëîí áàíêóóäûí ãàäààäààñ àâñàí çýýëийã õóâààðийí äàãóó òөëөõөä õàíãàëòòàй õýìжýýíä áàйíà. Гýòýë ýäийí çàñàãò ýðчиìжиж áóй äîëëàðжиõ үçýãäýë íü àì.äîëëàð õîìñäîж, òөãðөãийí õàíø үðãýëжëýí ñóëðàõàä õүðãýí, óëìààð òөãðөãийí îðëîãîòîй, àì.äîëëàðûí çàðëàãàòàй иðãýäийí áîäиò îðëîãûã áóóðóóëàõ, иíôëÿöийã өñãөõ, ãàäààä âàëþòûí àëáàí íөөöийã áóóðóóëàõ äàðàìòûã óëàì áүð íýìýãäүүëж áàйíà. Òóõàйëáàë, àðä иðãýä îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàõ, õүүõäýý öýöýðëýã, äóíä ñóðãóóëüä ñóðãàõ, áàйð òàëáàй òүðýýñëýõ, иíòåðíåòýä õîëáîãäîõ, ãàäààä îðîíä áóóõиà øóóäàíãààð çàõиà ÿâóóëàõàä õүðòýë òөëáөðийã àì.äîëëàðààð ãүйöýòãýж õàíøийí çөðүүíýýñ àëäàãäàë õүëýýõýä õүðч áàйíà.

Сүүëийí жиëүүäýä áàíêíû çýýëийí өñөëò àñàð õóðäòàй ÿâàãäàж, ýäийí çàñàã áîãиíî õóãàöààíä îãöîì òýëñíýýð àì.äîëëàðààð õийõ áàðàà, үйëчиëãýýíий ýðýëò ч îãöîì íýìýãäýж áóй үåä ãàäààä âàëþòûí çàõ äýýðõ íийëүүëýëò áóóðñàí íü òөãðөãийí õàíøийí òîãòâîðòîй áàйäàëä үëýìж ñөðãөөð íөëөөëж áàйíà. ¯үíòýй óÿëäàí àðä, иðãýäийí òөãðөãò иòãýõ иòãýë үðãýëжëýí ñóëàðч, äîëëàðжиõ үçýãäýë àñàð õóðäàöòàй òàðõàж áàйíà. ªíãөðñөí îíû ýöñийí áàйäëààð áàíêíû ñиñòåìийí íийò õàäãàëàìж áà õàðиëöàõûí 35.6% íü àì.äîëëàðûíõ áàйñàí áîë 2009 îíû ýõíий ñàðûí áàйäëààð ýíý үçүүëýëò 36.7%-ä õүðýýä çîãñîõãүй öààøиä ýðчиìòýй өñөõ õàíäëàãàòàй áàйíà.

Ìîíãîëáàíê, Сàíãийí ÿàìíû çүãýýñ äýýðõ õóóëü, ýðõ çүйí àêòóóäûã õýðýãжүүëýõ çîðиëãîîð õÿíàëò øàëãàëòûã ÿâóóëж áàйãàà õýäий ч õóóëийí çààëò, ÿëàíãóÿà õóóëийí çààëòûã çөðчñөí ýòãýýäýä õүëýýëãýõ õàðиóöëàãûí òîãòîëöîî ñóë áàйãàà íü õóóëийã õýðýãжиëòийã õàíãàõ ýðõ çүйí çîõиöóóëàëò áîëж чàäàõãүй áàйíà.

Ийìä òөãðөãийí õàíøийã ñóëðàõàä íөëөөëж áóй ýðýëòийí ýíýõүү õүчиí çүйëийã õÿçãààðëàж, Ìîíãîë óëñûí үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãò òөãðөãò иòãýõ иòãýëийã áýõжүүëýí òөãðөãийí õóäàëäàí àâàõ чàäâàðûã íýìýãäүүëýõ, иðãýäийí àìüжиðãààíû òүâøиíã


õàìãààëàõ, áàíê, ñàíõүүãийí ñиñòåìийí чàäàâõûã ñàйжðóóëàõ үүäíýýñ çààëòûã òîäîðõîй áîëãîõ, õàðиóöëàãûí òүâøиí äýýøëүүëýõ çîðиëãîîð ÓИХ-ààð ýíýõүү õóóëийã 2009 îíû 7 äóãààð ñàðûí 9-íий өäөð áàòëóóëñàí.

2. Àëáàí áóñ âàëþòûí çàõûí ýðõ ç¿éí çîõèцóóëàëòûã òîäîðõîé áîëãîõ - “Âàëþòûí çîõèцóóëàëòûí òóõàé õóóëьä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëь

Ìàíàй îðíû íөõöөë áàйäëûã үíäýñëýí óëñûí áàíê, ñàíõүүãийí ñàëáàðò õî¸ð өíäөðëөãòýй çîõиöóóëàëòûí çàãâàðûã õýðýãëýõ íü îíîâчòîй ãýж үçýж, “Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîîíû ýðõ çүйí áàйäëûí òóõàй” Ìîíãîë óëñûí õóóëийã 2005 îíä áàòàëñàí.

Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîî /öààøиä СЗХ ãýõ/ øиíýýð áàйãóóëàãäñàíààð àðиëжààíû áàíêóóäûã Ìîíãîëáàíê, áàíêíû áóñ ñàíõүүãийí үйëчиëãýý ýðõëýãчäийí үйë àжиëëàãààã Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîî çîõиöóóëàõ òîãòîëöîîã áий áîëãîñîí. Ýíý øийäâýðòýй õîëáîãäóóëàí Ìîíãîëáàíêíû Хÿíàëò øàëãàëòûí ãàçðûí Áàíê áóñ ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãûí õýëòñийí чиã үүðýã /òóõàйí үåийí íýðýýð/ СЗХ-íä øиëжиõýä âàëþò ñîëиõ öýãийí /öààøиä ÂСÖ ãýõ/ çîõиöóóëàëòûã øиëжүүëýõ àñóóäàë ãàðч Ìîíãîëáàíê, Сàíãийí ÿàì, Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîîíû 2006 îíû 11 äүãýýð ñàðûí 10-íû өäөð áàйãóóëñàí Хàðиëöàí îйëãîëöëûí ñàíàìж áичиãò ÂСÖ-ийí çîõиöóóëàëò СЗХ-íû үйë àжиëëàãààíû чиãëýëä áàйõààð òóñãàж, Сàíõүүãийí òîãòâîðòîй áàйäëûí çөâëөëийí 2007 îíû 5 äóãààð ñàðûí 15-íû өäðийí õóðàëäààíààð ÂСÖ-ийí õÿíàëò çîõиöóóëàëòûí ýðõ үүðãийã СЗХ-íä øиëжүүëýõýýð øийäâýðëýñýí.

ÂСÖ-ийí õÿíàëò çîõиöóóëàëòûí ýðõ, үүðýã øиëжñýíòýй õîëáîãäóóëàí Ìîíãîëáàíêíààñ СЗХ-íä øиëжñýí ÂСÖ-ийí çөâøөөðөëòýй 52 иðãýí, õóóëийí ýòãýýäýä ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãàà ýðõëýõ çөâøөөðëийí ãýðчиëãýýã øиíýчëýõ øààðäëàãà ãàðч, СЗХ íü 2007 îíû 200 äóãààð òîãòîîëîîð “Âàëþò ñîëиõ öýãийí үйë àжиëëàãààíû çîõиöóóëàëòûí òүð жóðàì”-ûã áàòàëж, Ìîíãîëáàíêíààñ ÂСÖ-ийí çөâøөөðөë àâч үйë àжиëëàãàà ýðõýëж áóй иðãýä, õóóëийí ýòãýýäүүäýä âàëþò ñîëиõ öýãийí үйë àжиëëàãàà ýðõëýõ çөâøөөðëийí ãýðчиëãýýã СЗХ-îîñ øиíýчëýí îëãîõ àжëûã çîõиîí áàйãóóëж, òүð жóðàìä çààñàí áàðиìò áичãийã 2008 îíû 3 äóãààð ñàðûí 1-íий өäðийí äîòîð áүðäүүëж иðүүëýõýýð äààëãàñàí.

Òүð жóðàì áàòëàãäñàíòàй õîëáîãäóóëàí Ìîíãîëáàíêíû Åðөíõийëөãчийí 2001 îíû 322 òîîò òóøààëààð áàòëàãäñàí “Âàëþò ñîëиõ öýãийí çөâøөөðөë îëãîõ, öóöëàõ, õÿíàëò òàâиõ жóðàì”-ûã õүчиíãүй áîëãîж, ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãààíû õÿíàëò, çîõиöóóëàëò СЗХ-íä øиëжñýí òóõàй Ìîíãîëáàíêíû àëáàí ìýäýãäëийã õýâëýë ìýäýýëëийí õýðýãñëýýð îëîí íийòýä õүðãýж, òүð жóðìûã îëîí íийòýä ñóðòàëчëàõ çýðýã àжëûã çîõиîí áàйãóóëж, Ìîíãîëáàíêíààñ ÂСÖ-ийí çөâøөөðөë àâàí үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áóй íийò 52 иðãýí, õóóëийí ýòãýýäýýñ 13 õóóëийí ýòãýýä òүð жóðàìä çààñàí õîëáîãäîõ áàðиìò áичãийã òîãòîîñîí õóãàöààíä áүðäүүëж иðүүëñíийã õÿíàж øàëãààä СЗХ-íû 2008 îíû 49-56, 58, 59, 76 äóãààð òîãòîîëóóäààð ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãàà ýðõëýõ çөâøөөðëийã øиíýýð îëãîñîí.

СЗХ-íû 2007 îíû 200 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó “Âàëþò ñîëиõ öýãийí үйë àжиëëàãààíû çîõиöóóëàëòûí òүð жóðàì”-ä çààñàí õîëáîãäîõ áàðиìò áичãийã òîãòîîñîí öàã õóãàöààíä áүðäүүëж иðүүëýýãүй íийò 39 иðãýí, õóóëийí ýòãýýäийí ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãàà ýðõëýõ çөâøөөðëийã Хîðîîíû 2008 îíû 90 äүãýýð òîãòîîëîîð õүчиíãүй áîëãîжýý.

СЗХ-îîñ áàðиìòàëж áóй çîõиöóóëàëòûí áîäëîãûí õүðýýíä ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãààã çөâõөí Ìîíãîë Óëñûí õóóëийí ýòãýýä ýðõëýõ, ÂСÖ-ийí үйë àжиëëàãààíä òàâиãäàõ øààðäëàãà, õîðиãëîõ çүйë áîëîí áóñàä çîõиöóóëàëòûí àñóóäàëòàй õîëáîãäñîí õàðиëöààã òîäîðõîй áîëãîõ øиíý жóðìûã áàòëàí ãàðãàõ øààðäëàãàòàй ãýж үçñýí òóë “Âàëþò ñîëиõ öýã àжиëóóëàõ жóðàì”-ûã áîëîâñðóóëж СЗХ-íû 2008 îíû 91 äүãýýð òîãòîîëîîð áàòàëжýý.

Нýã òàëààð “Сàíõүүãийí çîõиöóóëàõ õîðîîíû ýðõ çүйí áàйäëûí òóõàй” õóóëüä ÂСÖ-ийí çîõиöóóëàëò òóñãàãäààãүй áóþó СЗХ-íû çîõиöóóëàëòûí õүðýýíä õàìààðäàããүй, ÂСÖ-


ийí õÿíàëò çîõиöóóëàëòûí ýðõ үүðãийã çөâõөí ãóðâàí òàëûí Хàðиëöàí îйëãîëöëûí ñàíàìж áичãýýð СЗХ-íû үйë àжиëëàãààíû чиãëýëä áàйõààð òóñãàãäñàí, íөãөө òàëààð “Ìîíãîëáàíêíû /Òөâ áàíêíû/ òóõàй” áîëîí “Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй”1 õóóëиóäààð âàëþòûí çîõиöóóëàëò çөâõөí Ìîíãîëáàíêíû áүðýí ýðõýíä õàìààðàãäàж áàйãàà çýðãийã үíäýñëýí áàíêíààñ ãàäóóðõ âàëþòûí çàõûí үйë àжиëëàãààíû çîõиöóóëàëòûí ýðõ çүйí îðчиíã òîäîðõîй áîëãîõ øààðäëàãàòàй áîëñîí.

Ìîíãîë óëñûí íийãýì, ýäийí çàñàãò òóëãàðч áóй ñàíõүүãийí õÿìðàëûã äàâàí òóóëàõàä ñàíõүүãийí çàõ çýýë, áàíêíû ñиñòåìийí òîãòâîðòîй áàйäàë, үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãò-òөãðөãийí õàíøийí òîãòâîðòîй áàйäëûã õàíãàõ çîðиëòûí õүðýýíä âàëþòûí íýãäñýí áîäëîãûã õýðýãжүүëýõ, ãàäààä âàëþòûí õàíøийí îãöîì õýëáýëçýë, òөãðөãийí õàíøийí ñóëðàëòûã òîãòîîí áàðиõ үүäíýýñ áàíêíààñ ãàäóóðõ âàëþòûí çàõûí үйë àжиëëàãààã öýãöëýõ øààðäëàãàòàй áîëñîí.

Ýíýõүү àñóóäëûã “Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй õóóëüä íýìýëò, өөðчëөëò îðóóëàõ òóõàй” Ìîíãîë Óëñûí õóóëüä íàðийâчëàí òóñãàж өãñíөөð áàíêíààñ ãàäóóðõ âàëþòûí çàõûí үйë àжиëëàãààã õÿíàëòòàй áîëãîõ, òýäãýýðийí ãàäààä áýëýí âàëþòûí àðиëжààíû ìýäýýã âàëþòûí çàõûí òàйëàí, ìýäýýíä òóñãàäàã áîëãîõ, âàëþòûí çàõûí ýíý õýñãийã ìýäýýëýõ, òàйëàãíàõ òîãòîëöîîíû ýðõ çүйí îðчíûã áүðäүүëñýí.

Иíãýñíýýð ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõàä îðîëöîãчиä øийäâýð ãàðãàõàä õýðýãëýãäýõ ìýäýýëëийí óðñãàëûã чàíàðжóóëж, ãàäààä âàëþòûí äîòîîäûí çàõûí òàëààðõ ìýäýýëëийí íýãäñýí ñиñòåì áàйãóóëàõ, âàëþòûí íýãäñýí áîäëîãî áîëîâñðóóëж, õýðýãжүүëýõ íөõöөë áүðäñýí.

ªíөөäðийí áàйäëààðõ äýýðõ õî¸ð õóóëийí õýðýãжиëòийã õàíãóóëàõ àжëûí òөëөâëөãөөã áîëîâñðóóëàí òөðийí áîëîí òөðийí áóñ áàйãóóëëàãóóäòàй õàìòðàí õýðýãжүүëýõ øàòàíäàà áàйíà.

3. Öààøèä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé ñàíàë

Âàëþòûí òóõàй õóóëийí òөñөëä õîëáîãäîõ áàйãóóëëàãóóäààñ иðүүëýõ ñàíàëûã òóñãàж, ÓИХ-ààð õýëýëöүүëíý. Ýíýõүү õóóëийí òөñөë áàòëàãäñàíû äàðàà òүүíийã õýðýãжүүëýõòýй õîëáîãäñîí жóðàì, çààâðûã áîëîâñðóóëàí ãàðãàж, íийòýä ìөðäүүëýõýýð òөëөâëөж áàйíà.

--- oOo ---

1 “Вàëþòûí çîõèöóóëàëòûí òóõàé” õóóëèéí 8.1. äýõ ç¿éëä “Ìîíãîëáàíê óëñûí õýìæýýíä âàëþòûí ã¿éëãýýã çîõèöóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý”, 9.1. äýõ ç¿éëä “Вàëþò õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ, õàäãàëàõ, çýýëäýõ, øèëæ¿¿ëýõ, áàéðøóóëàõ, áàðüöààëàõ, óëñûí õèëýýð îðóóëàõ, ãàðãàõòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãààã âàëþòûí ã¿éëãýý ãýíý”, 17 äàõü çààëòàä “Ìîíãîëáàíê íü âàëþòûí çîõèöóóëàëòûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí áèåëýëòèéã èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä ºì÷èéí òºðºë, õýëáýð, õàðъÿàëàë õàðãàëçàõã¿éãýýð õÿíàí øàëãàõ, âàëþòûí ã¿éëãýýòýé õîëáîîòîé áàðèìò, ñýëòèéã øàëãàõ, âàëþòûí ã¿éëãýý, ãàäààä òºëáºð òîîöîîíû àæèëëàãààíû òàëààðõ á¿ðòãýë, òàéëàí ìýäýýíèé ¿íýí çºâèéã øàëãàõ çýðýã ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé áàéíà.


“ÒªËÁªÐ ÒÎÎÖÎÎÃ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÌªÍÃªÍ ÒÝÌÄÝÃÒÝÝÐ Ã¯ÉÖÝÒÃÝÕ” ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ Ò¯ÃÝÝÌÝË ÀÑÓÓËÒÛÍ ÕÀÐÈÓËÒ

1. Хóóëü áàòëàãäàõààñ өìíө áóþó 2009 îíû 7 äóãààð ñàðûí 9-íий өäðөөñ өìíө áàйãóóëàãäñàí ãýðýý, õýëöëийí õóãàöàà äóóñòàë ãàäààä âàëþòààð òөëáөð òîîöîîã ãүйöýòãýж áîëîõ óó?

Хóóëü áàòëàãäàõààñ өìíө ãàäààä âàëþòààð õийãäñýí ãýðýý, õýëöëийã òөãðөãò øиëжүүëýõ õóãàöàà, õàíø, íөõöëийí òàëààð õóóëüä òóñãàйëàí çààãààãүй òóë ãýðýý, õýëöëийí õóãàöàà äóóñòàë ãàäààä âàëþòààð òөëáөð òîîöîîã ãүйöýòãýж áîëíî.

2. Гàäààä âàëþòààð õийãäñýí ãýðýý, õýëöëийí òөëáөðийã óã âàëþòààð иëýðõийëýýä òîäîðõîй õàíøààð òөãðөãò õөðâүүëýí íýõýìжиëж áàйãàà íü çөâ үү?

Хóóëü áàòëàãäàõààñ өìíө ãàäààä âàëþòààð õийãäñýí ãýðýý, õýëöëийí äүíã ãàäààä âàëþòààð иëýðõийëýí, õî¸ð òàëûí õàðиëöàí òîõиðîëöñîí õàíøààð òөãðөãò õөðâүүëýí íýõýìжиëж áàйãàà íü õóóëüä íийöíý.

Хàðиí õóóëü áàòëàãäñàíààñ õîйø áàйãóóëàãäñàí ãýðýý, õýëöëийã ãàäààä âàëþòààð иëýðõийëýõийã õîðиãëîñîí òóë õóóëüä íийöүүëýí äүíã òөãðөãò õөðâүүëýõ øààðäëàãàòàй. Òөëáөðийã ãàäààä âàëþòààð иëýðõийëýí òîäîðõîй õàíøààð òөãðөãò õөðâүүëýí íýõýìжëýõ, ìөí òîîöîõ íýãжýýð íýõýìжëýõ íü õóóëийã çөðчиж áóй үйëäýë áîëíî.

3. Хóóëийã ãàðàõààñ өìíө îõиí áîëîí áóñàä àж àõóйí íýãж, õóâü õүìүүñò ãàäààä âàëþòààð çýýë îëãîñîí òîõиîëäîëä çýýëийí ýðãýí òөëөëòийã ÿìàð âàëþòûí íýãжýýð õүëýýí àâч áîëîõ âý?

Òàëóóä ãýðýýíä äóðäñàí âàëþòààð ýñõүë õîîðîíäîî òîõиðñîí õàíøààð òîîöîж, òөãðөãөөð ãүйöýòãýж áîëíî.

4. Хóóëü áàòëàãäàõààñ өìíө êîìïàíийí íîãäîë àøиã õóâààðиëàõ, өөðийí õөðөíãийã íýìýãäүүëýõ øийäâýð íü ãàäààä âàëþòààð õийãäýõýýð øийäâýð ãàðñàí òîõиîëäîëä ñàíõүүжиëòийã ãàäààä âàëþòààð õийж áîëîõ ýñýõ?

Âàëþòûí äүíã òөëáөð òөëөõ өäðийí õàíøààð òөãðөãò õөðâүүëýí òөëáөð òîîöîîã ãүйöýòãýõ íü çүйòýй. Òөãðөãò õөðâүүëýõäýý õî¸ð òàëûí õàðиëöàí òîõиðîëöñîí õàíø, òóõàйëáàë õàðиëöàãч áàíêíû òөëáөð òөëөõ өäðийí âàëþò õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ õàíøийã àøиãëàíà.

5. Хóóëийí 4.1-ä çààñàí Ìîíãîëáàíêíû àëáàí ¸ñíû çөâøөөðëийã õýðõýí àâàõ âý?

“Òөëáөð òîîöîîã үíäýñíий ìөíãөí òýìäýãòýýð ãүйöýòãýõ òóõàй” õóóëийí 4.1 äүãýýð çààëòàä çààñíû äàãóó àëиâàà àж àõóйí íýãжиä çөâøөөðөë îëãîñíîîð ìөíãөíий áîäëîãûí õýðýãжиëòýíä áîëîí ìàêðî ýäийí çàñàãò үçүүëýõ íөëөө, çàõ çýýëийí çàðчìûí äàãóó үð àøиãòàй çîõиöóóëàõ áîëîìж çýðãийã õàðãàëçàí ñóäàëж үçýõýä, өíөөãийí íөõöөë áàйäàëä ийì çөâøөөðëийã àж àõóйí íýãжүүäýä îëãîõ áîäиò øààðäëàãà áàйõãүй áàйíà. Хýðýâ äýýð äóðäñàí áîäиò íөõöөë áàйäàë, øààðäëàãà áий áîëñîí òîõиîëäîëä Ìîíãîëáàíêíààñ ñóäàëж, øóóðõàй øийäâýðëýõ àðãà õýìжýý àâàõ áîëíî.

6. Хóóëийí 4.4-ò çààñàí “áàíê, áàíê áóñ ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãûí ìөíãөí õàäãàëàìж, çýýë, òýäãýýðòýй àäиëòãàõ àëиâàà үйëчиëãýý” ãýж þóã õýëж áàйíà âý?

Áàíê, áàíê áóñ ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãûí ìөíãөí õàäãàëàìж, çýýëòýй àäиëòãàõ àëиâàà үйëчиëãýý ãýäýãò õàðиëöàõ, õàäãàëàìж, êàðò, чåê, àêêðåäиòиâ, áàòëàí äààëò çýðýã “Áàíêíû òóõàй” áîëîí “Áàíê áóñ ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãûí òóõàй” õóóëüä çààñàí ñàíõүүãийí үйëчиëãýý õàìðàãäàíà.

7. Áàíêíû ãàäààä òөëáөð òîîöîîíû õóðààìж ÿìàð âàëþòààð áàйõ ¸ñòîй âý?

Áàíê, ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãûí ãàäààä òөëáөð òîîöîî, ìөíãөí ãóйâóóëãûí үйëчиëãýýíий õóðààìж, øиìòãýë íü òөãðөãөөð иëýðõийëýãäñýí áàйõ øààðäëàãàòàй.


8. Ìîíãîë Óëñàä àжиëëàж áóй, ãàäààäûí àж àõóйí íýãж, îëîí óëñûí áàйãóóëëàãàòàй õөäөëìөðийí ãýðýý áàйãóóëñàí ãàäààäûí иðãýí íü öàëиíãàà Ìîíãîë Óëñàä ãàäààä âàëþòààð àâч áîëîõ óó?

Öàëиí íü àжëûí үíý òóë ãàäààäûí иðãýí íü öàëиí õөëñөө õóóëийí 4.1-ä çààñíû äàãóó òөãðөãөөð àâàõ øààðäëàãàòàй. ªөðөөð õýëáýë, ãàäààä äàõü áàйãóóëëàãà íü òóõàйí àжиëòíû öàëиíã Ìîíãîë Óëñ ðóó ãàäààä âàëþòààð øиëжүүëж, Ìîíãîë Óëñ äàõü ñàëáàð, íýãж íü òóõàйí öàëиíãийí ýõ үүñâýðийã áàíê, âàëþòûí àðиëжàà ýðõëýõ òóñãàй çөâøөөðөë áүõий áàíê áóñ ñàíõүүãийí áàйãóóëëàãàä àðиëжиж, òөãðөãөөð öàëиíã íü òàâüж îëãîíî.

9. Ìîíãîë Óëñ äàõü ãàäààäûí áàйãóóëëàãàä àжиëëàж áàйãàà õүí öàëиíãàà âàëþòààð àâч áîëîõ óó?

Ìîíãîë Óëñàä үйë àжиëëàãàà ÿâóóëж áàйãàà ãàäààäûí õóóëийí ýòãýýä íü àëиâàà õóóëийí ýòãýýäòýй áàðàà, àжиë, үйëчиëãýýíий ãýðýýíä òөëáөð, öàëиí, õóðààìж çýðãийã òөãðөãөөð õийõ ̧ ñòîй. Ийìä õөäөëìөðийí ãýðýýíä öàëиíã òөãðөãөөð òîîöîí îëãîж áàйõààð òóñãàж áàйõ íü çүйòýй.

10. Òîãòâîðòîй áàйäëûí ãýðýý áàйãóóëñàí ãàäààäûí àж àõóйí íýãжүүäýä ýíýõүү õóóëü үйëчëýõ үү?

Хýðýâ ýíýõүү ãýðýýíä òөëáөð òîîöîîòîй õîëáîîòîй àñóóäëûã òóñãàйëàí çààãààãүй òîõиîëäîëä óã õóóëийã äàãàж ìөðäөíө.

11. Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй êîìïàíи íü íîãäîë àøãàà ãàäààä ðóó âàëþòààð øиëжүүëж áîëîõ óó?

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй êîìïàíи íü ãýðýýíä өөðөөð çààãààãүй áîë îðóóëñàí õөðөíãө îðóóëàëò, íîãäîë àøãàà àðиëжààíû áàíêóóäààð äàìжóóëàí ãàäàãø øиëжүүëýõýä чөëөөòýй. Гàãöõүү òóõàйí äүíã áүðòãýëийí çîðиëãîîð Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð áîëîí Ìîíãîëáàíêíû Âàëþò, ýäийí çàñãийí ãàçàðò òóñ òóñ ìýäýãäýõ íü çүйòýй.

12. Хóóëийã çөðчâөë ÿìàð õàðиóöëàãà õүëýýëãýõ âý?

Хóóëийí 6 äóãààð çүйëä çààñíû äàãóó çөðчëийã àðиëãóóëàõ òàëààð øààðäëàãà òàâüж, òóõàйí үйë àжиëëàãààíààñ îëñîí îðëîãûã õóðààж óëñûí îðëîãî áîëãîõ, ýíýõүү øààðäëàãûã áиåëүүëýýãүй áîë çөðчëийã àðиëãàõ õүðòýëõ õóãàöààíä иðãýíийã õөäөëìөðийí õөëñíий äîîä õýìжýýã 10-30 äàõиí íýìýãäүүëñýíòýй òýíöүү áóþó 1.0-3.2 ñàÿ òөãðөãөөð, õóóëийí ýòãýýäийã õөäөëìөðийí õөëñíий äîîä õýìжýýã 50-100 äàõиí íýìýãäүүëñýíòýй òýíöүү áóþó 5.4-10.8 ñàÿ òөãðөãөөð òóñ òóñ òîðãîíî. ªөðөөð õýëáýë, òîðãóóëийã өäөð áүð íîãäóóëж áîëîõ áà çөðчëөө àðиëãààãүй иðãýíä íîãäîõ òîðãóóëийí õýìжýý ñàðä 30-96 ñàÿ òөãðөã, àж àõóйí íýãжиä 162-324 ñàÿ òөãðөã áîëíî. Òүүíчëýí òóñãàй çөâøөөðөëòýй õóóëийí ýòãýýä íü øààðäëàãûã óäàà äàðàà áиåëүүëýýãүй áîë òóñãàй çөâøөөðëийã íü õүчиíãүй áîëãîõ, үйë àжиëëàãààã íü çîãñîîõîîð øүүõýä õàíäàõ àðãà õýìжýýã àâíà.


ÕÅÄÆÈÍÃ

Èëòãýã÷: Ä.ÄýëãýðñàéõàíÌîíãîëáàíк, Вàëюò, ýäèéí зàñãèéí ãàзàð

• Хåäжиíã ãýж þó âý?• Хåäжиíã õийõýä àøиãëàãääàã ñàíõ үүãийí

õýðýãñëүүä• Äýëõийí çàõ çýýë: Àëòíû õåäжиíã• Äýëõийí çàõ çýýë: Гàçðûí òîñíû õåäжиíã• Äýëõийí çàõ çýýë: Зýñийí õåäжиíã

Õåäæèíã

• Хåäжиíã ãýäýã íü àëü íýã áүòýýãäýõүүíий үíийí îãöîì өөðчëөëòөөñ үүñýõ ýðñäýëийã õààõ çîðиëãîîð ñàíõүүãийí үүñìýë õýðýãñëүүäийã àøиãëàí àðиëжàà õийõийã õýëíý.

• Short hedge – үíийí áóóðàëòààñ ñýðãийëýõ.

• Long hedge – үíийí өñөëòөөñ õàìãààëàõ.


Ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿ä

СâîïÔîðâàðäÎïøиí

Ôüþчåðñ

Ìөíãөíий çàõ çýýë- âàëþòûí õàíø- õүү

Хөðөíãийí çàõ çýýë- õóâüöàà- áîíä

Òүүõий ýäийí çàõ çýýë- çýñ- àëò- íåôòü

Äýëõèéí çàõ çýýë: Àëòíû õåäæèíã

2009 оны эхний хагас жилийн байдлаар алтны хеджингийн хэмжээ 17.58сая унц алттай тэнцэж байна

Алтны хеджингийн 56%-ийг форвард, 44%-ийг опшин арилжаа эзэлж байна


Äýëõèéí çàõ çýýë: Àëòíû õåäæèíã

2009 оны эхний хагас жилийн байдлаар алтны хеджингийн хэмжээ 17.58сая унц алттай тэнцэж байна

Алтны хеджингийн 56%-ийг форвард, 44%-ийг опшин арилжаа эзэлж байна

Daily QXAU=EBS 02/01/08 - 18/12/09 (GMT)

a O C, Q U S, ast Quote30/11/09, 1 181.20, 1 181.50, 1 163.60, 1 175.00

Äýëõèéí çàõ çýýë: Ãàçðûí òîñíû õåäæèíã

2009 îíû 10 äóãààð ñàðûí ýöñýýð ãàçðûí òîñíû 2.9 ñàÿ ãýðýý õийãäñýí áàйíà. Ýíý íü 2005 îíîîñ 2 äàõиí өññөí үçүүëýëò þì.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

12/31/2005 12/31/2006 12/31/2007 12/31/2008 10/30/2009

Thou

sand

s

Options

Futures

Futures42%Options

58%

10/30/2009

Futures57%

Options43%

12/31/2005

Source: CFTC

Source: CFTC

Source: CFTC


Äýëõèéí çàõ çýýë: Ãàçðûí òîñíû õåäæèíã

32

52

72

92

112

132

270000

470000

670000

870000

1070000

1270000

1470000

1670000

1870000

2070000

1/4

/20

05

2/8

/20

05

3/15

/20

05

4/1

9/2

00

55/

24/2

00

56

/28

/20

05

8/2

/20

05

9/6

/20

05

10/1

1/20

05

11/1

5/20

05

12/2

0/2

0…

1/24

/20

06

2/28

/20

06

4/4

/20

06

5/9

/20

06

6/1

3/20

06

7/18

/20

06

8/2

2/20

06

9/2

6/2

00

610

/31/

20…

12/5

/20

06

1/9

/20

07

2/13

/20

07

3/20

/20

07

4/2

4/2

00

75/

29/2

00

77/

3/20

07

8/7

/20

07

9/1

1/20

07

10/1

6/2

00

711

/20

/20

07

12/2

4/2

0…

1/29

/20

08

3/4

/20

08

4/8

/20

08

5/13

/20

08

6/1

7/20

08

7/22

/20

08

8/2

6/2

00

89

/30

/20

08

11/4

/20

08

12/9

/20

08

1/13

/20

09

2/17

/20

09

3/24

/20

09

4/2

8/2

00

96

/2/2

00

97/

7/20

09

8/1

1/20

09

9/1

5/20

09

10/2

0/2

0…

Фьючерс гэрээний тоо

Опшин гэрээний тоо

Газрын тосны үнэ

Source: CFTC, Reuters

Äýëõèéí çàõ çýýë: Зýñèéí õåäæèíã

2008 îíä ýõíий õàãàñ жиëä 2.4 ñàÿ ôüþчåðñ ãýðýý,0.01ñàÿ îïøиí ãýðýý Нüþ-Йîðêийí òүүõий ýäийí áиðж äýýð õийãäñýí áàйíà.

2009 îíû ýõíий õàãàñ жиëä 2.8 ñàÿ ôüþчåðñ ãýðýý, 0.01 ñàÿ îïøиí ãýðýý õийãäжýý. Ôüþчåðñ ãýðýý өìíөõ îíû ìөí үåýñ 17%өññөí, îïøиí ãýðýý 15% áóóðñàí үçүүëýëòòýй áàйíà.

99.61%

0.39%

2008 он /1-6 сар/

FUTURES

OPTIONS99.46%

0.54%

2009 он /1-6 сар/

Source: NYMEXSource: NYMEX


Äýëõèéí çàõ çýýë: Зýñèéí õåäæèíã

2900

3900

4900

5900

6900

7900

8900

4500

14500

24500

34500

44500

54500

Ýöñийí áóñ õýðýãëýãчäийí íýýñýí óðò ïîçиöи Зýñийí үíý

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА


ÁÀÐÀÀ ÒÀÂÀÀÐÛÍ ЗÀÕ ЗÝÝË ÁÀ ÕÅÄÆÈÍÃ

Èëòãýã÷: Î.ÎðõîíХуäàëäàà õөãæëèéí áàíк

Дэлхийн эдийн засгийн ººрчлºлт

Дэлхийн эдийн засгийн хямралын улмаас бараа таваарын зах зээл 2008 оны 7-рсараас хүчтэй уналтанд орсон.

Энэхүү уналт түүхий нефть, зэс болон шар алтны зах дээр хүчтэй мэдрэгдсэн.

Хөдөө аж ахуйн бараа таваарын зах мөн энэхүү уналтанд давхар өртлөө.

Ханшийн уналт нь хүчтэй бөгөөд хурдтай явагдсан.

Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид болон экспортлогчид хэджинг хийгээгүйн улмаасханшийн огцом уналтаас алдагдал хүлээж, улмаар цаашдын санхүүгийн байдалдхүндрэл үүсч эхэлсэн

Дэлхийн хойд бүсийн хөдөө аж ахуйн салбар түүхий эдийн ханшийн уналтаасшалтгаалж хүндрэлд орж болзошгүй болсон.

2009 оны дунд үеэс дэлхийн эдийн засагт сэргэлт гарсан хэдий ч үнэт металлаасбусад зах зээлд төдийлөн хүчтэй өсөлт ажиглагдсангүй.

2

Зах зээлийн ханшийн ерºнхий д¿р зураг

Бараа таваарын ханш 2003 оноосэхлэн 2008 оны дунд үе хүртэлтогтвортой өссөн бол эдийн засгийнхямралын үед хүчтэй уналтандорсон байна2008 оны дунд үе хүртэлх ханшийн

өсөлт нь 1920 оноос эхэлсэн бараатаваарын зах зээлийн тэсрэлтийн үебайв.Гэсэн хэдий ч бүх бүтээгдэхүүний

үнэ тогтвортой өсөөгүй байна.2009 оны 2-р улиралаас дэлхийн

эдийн засгийн сэргэлт ажиглагдсанхэдий ч үнэт металлаас бусад бараатаваарын зах дээр ханшийнхэлбэлзэл их, өсөлт бага байлаа.

3


Т¿¿хий нефть ба газолин

• Түүхий нефтын ханш 2001 оноосэхлэн харьцангуй тогтвортойөссөн бөгөөд 2008 оны 7 сардтүүхэн оргил ханш болох $140/blхүрсэн байна.• Одоогийн байдлаар түүхийннефтын ханш дундаж нь $75/blхүрч арилжаалагдаж байна.

Дэлхий дээр одоогийн байдлаар 130 төрлийн түүхий нефть байдаг бөгөөд хүхэрийннайрлага болон нягтаршлаараа ялгардаг байна.Саудын Араб түүхийн нефтын хамгийн том экспортлогч орон бол АНУ хамгийн том

импортлогч орон бөгөөд дэлхийн түүхий нефтын импортын 26 хувийг эзэлдэг байна.Түүнчлэн хамгийн том нефтын нөөцтэй орноор Саудын Араб, Иран болон Ирак ордогбайна.Нүүрс болон байгалын хийн дэлхийн нөөц багасч буйтай холбогдуулан түүхий нефтын

хэрэглээ тун удахгүй хамгийн дээд цэгтээ хүрэх хандлага ажиглагдаж байна.ªнгөрсөн 30 жилийн турш түүхий нефтын хэрэглээ 33 сая баррелаар нэмэгдсэн бол

Азийн бүс үүний талаас дээш хувийг эзэлж байна.Газрын тосыг дахин боловсруулах явцад газ, газолин, дизель болон бусад шатах тослох

материалуудыг гаргаж авдаг. Харин газолины хэрэглээ ихтэй орноор мөн л АНУ ордогбол сүүлийн жилүүдэд Азийн бүс нутагт эрэлт маш ихээр нэмэгдэх болсон.Биет зах зээл дээрх бэлтгэн нийлүүлэгч болон худалдан авагчидийг холбох, зах

зээлийн бодит ханшийг тогтоох зорилгоор байгуулагдаж байсан дэлхийн санхүүгийнтомоохон биржүүд өргөжин тэлж, улмаар хэджинг хийх төрөл бүрийн боломжуудыгхарилцагчидад бий болгосон. Хамгийн томоохон биржүүдийг дурьдвал NYMEX (1872),IPE (1980), LME (1877) CBOT (1850), Shanghai (1990) зэрэг томоохон төвүүд үйлажиллагаагаа явуулж байна.

4

Зэс нь бусад бараа таваарын бүтээгдэхүүнээс хамгийн энгийн бөгөөд тогтворгүй бүтээгдэхүүн юм.

Зэсийн физик шинж чанараас хамаарч дэлхийн хөгжингүй болон хөгжиж буй орнууд бүхий л салбарт ихээр ашиглах болсон.

Хятад улс зэсийн хэрэглээгээр дэлхийд 1-т бичигддэг бөгөөд нийт зэсийн эрэлтийн ¼ хувийг эзэлж байна.

Хэдийгээр ªмнөд Африкийн зэсийн уул уурхайн компаниудын үйлдвэрлэл сэргэж буй хэдий ч зах зээлийн чиг хандлага Хятад улсын эдийн засгийн өсөлтөөс бүрэн хамаарч байна гэхэд болохоор байна.

5

Зэс

• ªнгөрсөн оны 7-р сард Лондонгийн Металлын бирж дээрх 1 тонн зэсийн үнэ $9,000,00-д хүрсэн бол дэлхийн эдийн засгийн тогтворгүй байдлаас 12-р сард $3,100.00-д хүрч буурсан байна.

• Одоогоор 1 тонн зэсийн ханш $6,800.00-т арилжаалагдаж байгаа хэдий ч зах зээлийн эрэлт нийлүүлтээс тогтох бодит ханш биш гэж үзэх шинжээчид олон байна.


Зэс

6

Бараа таваарын зах зээлийн б¿тэц

ҮйлдвэрлэгчидБараа таваарын

зах зээлийнэкосистем

Сорьцын хяналтын агентлаг

Агуулах

Тээвэрлэгч/Туслах агентлагууд

Худалдаачид(дилерүүд/

зуучлагчид)

Хэджерүүд

Хэрэглэгчид/Жижиг дунд байгууллага

Банк

Спот зах зээл

7


Хөдөө аж ахуй эрхлэгчид/¯йлдвэрлэгчид Жижиглэн худалдаачид Импортлогчид Экспортлогчид Хэрэглэгчид / ¯йлдвэрүүд Сангууд Агентлагууд Корпариуцууд болон санхүүгийн байгууллагууд

8

Бараа таваарын зах зээлийн б¿тэц

Фьючерс зах зээл

Хэджинг хийх гэж биет зах зээл дээрх эрсдэл өндөр активийгтүүнтэй ижил хэлбэрийн эсрэг нөхцөлтэй активаар уламжлалт зах зээлдээр байршуулан ханшийн эсрэг хөдөлгөөнөөс хамгаалахыг хэлнэ.

Хэджинг хэрэгсэл гэж худалдан авалт ба борлуулалтын дунд үедханшийн эсрэг хөдөлгөөний нөлөөллийг бууруулах зорилготойарилжааны гэрээг хэлнэ.

9

Хэджинг болон т¿¿ний хэрэгсл¿¿д

Зорилго Зах зээлийн эсрэг хөдөлгөөнөөс зайлсхийх

Хэрэгсл¿¿д Фючерс, Опшион, Своп

Хэджинг тºрºл Урт хэджинг, Богино хэджинг

Давуу тал Ханш болон маржинг урьдчилан тохирох буюу тогтооно.

Сул тал Ханшийн ашигтай хөдөлгөөнөөс үүсэх боломжийг хязгаарлана.


Хэджинг болон т¿¿ний хэрэгсл¿¿д

Форвард гэрээ

Санхүүгийн байгууллагууд хооронд хэрэглэгддэг ирээдүйд хийгдэхарилжаа болон гүйлгээний ханшийг урьдчилан тохирох хэлэлцээрюм. Энэхүү гэрээ нь төдийлөн стандарчилагдаагүй бөгөөд талуудхугацаа, дүн, валютыг урьдчилан тохирно.

Фьючерс гэрээ

Ирээдүйд хийгдэх арилжааны ханшийг урьдчилан тохирох бөгөөдтус бүтээгдэхүүнийг тухайн заагдсан хугацаанд хүргэх үүрэгтэй.Энэхүү гэрээ нь стандчирдлагдсан байдаг ба талууд хэмжээ, чанар,хугацаа, тээвэрлэх байдал зэргийг нарийвчлан тохирдог.

A тал Клирингийн тºв Б тал

Своп 2 тал хүү болон хугацаан дээр харилцан тохиролцсны үндсэн дээрмөнгөний илүүдэл нөөцөөр хоорондоо санхүүжилт хийх үйлажиллагааг хэлнэ.

ОпшинТалууд харилцан тохиролцсны үндсэн дээр ирээдүйд бараа таваарыгтогтсон ханшаар, тогтсон хугацаанд худалдан авах буюу худалдах эрхолгох гэрээ юм.

10

Хэджинг хийх шалтгаан

Компаниуд улсаас татаас болон хөнгөлөлт авахгүйгээр уламжлалт захзээлийн ханш дээр суурилсан стратегийг барих нь ирээдүйд тогтворгүйбайдлыг бий болгоно. ªөрөөр хэлбэл ханшийн эрсдлийг шууд үүрснээрирээдүйн санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангахад хүндрэлтэй.

Олон жилийн хуримтлагдсан худалдааны алдагдалтай аж ахуй нэгжболон корпориацууд урт хугацаанд оршин тогтнох боломжгүй.

БанкуудA) Багцын удирдлагыг зөв боловсруулан, ханшийн эрсдэлийг зөвтооцоолоогүйгээр санхүүгийн жилүүдэд хуримтлагдсан алдагдлыгүүсгэн улмаар цаашид санхүүгийн хүндрэлд орж болзошгүй.B) Зах зээлийн ханшийн хэлбэлзлээс хамаарч хүүгийн эрсдэлийнмаржин нэмэгдэх бөгөөд актив, пассивын удирдлагад сөргөөрнөлөөлнө.

11


Хэджинг хийгээг¿й тохиолдолд

-15

-10

-5

0

5

10

1549

.851

.452

.954

.656

.358

.059

.861

.663

.465

.367

.369

.371

.473

.575

.8

Market Oil Price (USD/BBL)

Prof

it/Lo

ss

Зах зээлийн ханшдээр худалдаалахнь ханшийнэрсдлийг бийболгоно.

12

Хэрэв зах зээлийн ханш унах тохиолдолд түүхий нефть экспортлогч компани алдагдал хүлээхбөгөөд ханш өсөх тохиолдолд ашиг олно.

Тухайн позицийг хэджинг хийхийн тулд тус компани бирж дээр фьючерс худалдаж ханшийгбарина.

Зах зээлийн ханш яаж хөдөлснөөс үл хамааран компани ханшийн эрсдэл хүлээхгүй. Түүхий нефть импортлогч компаний хувьд үүний эсрэгээр хийх боломжтой.

13

Хэджинг хийсэн тохиолдолд

-$30.00

-$20.00

-$10.00

$0.00

$10.00

$20.00

$30.00

$90 $95 $100 $105 $110 $115 $120 $125 $130 $135 $140

Price / Barrel

Prof

it / L

oss

Long Inventory

Short Futures

Final Payout


Хэджинг хийсэн тохиолдолд

ªмнөхтэй адилаар, хэрэв түүхий нефть экспортлогч компани зах зээлийн ханшийнтодорхой хувийн өсөлтөөс ашиг авах сонирхолтой бол суурь ханшийг тогтоохзорилгоор пут опшин худалдан авах буюу зах зээлийн ханшийн тодорхой түвшиндхудалдаалах эрхийг авч болно.Гэсэн хэдий ч компани опшин худалдан авснаар урьдчилж урамшууллыг нөгөө талд

төлөх үүрэг хүлээх юм.

-$30

-$20

-$10

$0

$10

$20

$30

$90 $95 $100 $105 $110 $115 $120 $125 $130 $135 $140

Price / Barrel

Prof

it / L

oss

Long Inventory

Long Put

Final Payout

14

o Урт хэджинг – Ханшийн уналтаас сэргийлэх – Түүхий эдийн ханшийнэрсдэлo Фючерс худалдан авахo Колл опшин худалдан авахo Пут опшин худалдахo Коллар – Пут опшин худалдах, колл опшин болон спот ханшин дээршууд худалдан авах

o Богино хэджинг – Ханшийн өсөлтөөс сэргийлэх - Хадгалалтын эрсдэлo Фьючерс худалдахo Пут опшин худалдан авах

15

Хэджинг стратеги


“ABC” ХХК гэрээний дагуу 500 МТ зэсийн баяжмалыг 2 сарын хугацаандболовсруулах компани руу бэлтгэн нийлүүлэх үүрэгтэй байв.

1-р тохиолдол Ханшийг одоогийн зах зээлийн ханшин дээр суурилан тогтоох

2-р тохиолдол Ханшийг уян хатан байдлаар тогтоох:

Захиалгын хугацаанд худалдан авагчид нийлүүлэх өдрийн захзээлийн ханш

Нийлүүлэх хугацааны аливаа нэг өдрийн зах зээлийн ханшБидний хэджинг стратеги ямар байх вэ?

16

Хэджинг - Жишээ

1-р боломж 2 сарын фьючерс худалдан авах

Спот зах зээлийн хөдөлгөөнөөс хамаарч ханшийн уян хатан байдлыг бий болгоно. Худалдан авагч талтай хэлэлцээр хийх чадамжийг нэмэгдүүлнэ. Эргэлтийн хөрөнгө болон ажлын капиталыг бууруулах магадлалтай.

2-р боломж Пут опшин худалдан авах

Ханшийн хөдөлгөөнөөс үл хамааран ашгийг тогтвортой барина. Ирээдүйд тогтсон ханшаар худалдан авах эрхтэй болсноор зуучлагч талд үнийн

дүнгийн тодорхой хувиар урьдчилгаа төлнө. Хадгалалт болон тээвэрлэлтийн зардал дээр гол анхаарах боломжийг нэмэгдүүлнэ. Ажлын капитал болон мөнгөн урсгалын нөөцийг бий болгоно.

3-р боломж Хэджинг хийхгүйгээр зөвхөн худалдан авагч тал зөвшөөрсөн буюу бараа бүтээгдэхүүнээ

хүлээн авсан нөхцөлд тухайн үеийн зах зээл дээр суурилсан ханшаар худалдаалах Ханшийн эсрэг хөдөлгөөнөөс алдагдал хүлээх магадлал өндөр. ¯йлдвэрлэлийн зардлыг шууд болон шууд бусаар нэмэгдүүлэх бөгөөд санхүүгийн эх

үүсвэрийн хүндрэл үүсэх боломж өндөр.

17

Хэджинг - ¯нэлгээ


¯ндэсний статистикийн гаргасанмэдээгээр 2009 оны 3-р улиралынбайдлаар манай улсын нийт экспортын 25хувийг зэсийн баяжмал, 20 хувийгцэвэршүүлээгүй алт эзэлдэг байна.

¯үнээс харахад манай экспортындийлэнхи хэсэг бараа таваарын захтайшууд холбоотой бөгөөд ханшийн эрсдэлдордог болох нь харагдаж байна.

Энэхүү зах зээл дээр хэджинг хийснээрханшийн эрсдлийг хязгаарлаж ашигийгнэмэгдүүлэх боломж бүрэн байна.

Мөн 2009 оны 3-р улиралын эцсийнбайдлаар манай улсын нийт импортын 24хувийг газрын тосны бүтээгдэхүүнүүд (газолин-бензин, дизель түлш, онгоцнышатахуун, мазут ) эзэлж байна.

Түүнчлэн нийт газрын тосныбүтээгдэхүүний импортын 90-93 хувийгОрос улсаас оруулж байгаа билээ.

Хэдийгээр Роснефть компаний манайбүтээгдэхүүн импортлогч компаниудадсанал болгож буй ханш Орос улсындотоодын зах зээлийн ханш, татвар болонбусад бодлогоос хамаардаг хэдий чдэлхийн зах зээлийн ханшийн ерөнхий чигхандлагыг дагаж байгааг дараагийнзургаас харж болохоор байна.

18

Хэджинг – Дотоод зах зээл дэхь боломж

Хэджинг – Дотоод зах зээл дэхь боломж

19


Хэджинг нь үргэлж ашигтай байдаггүй. Тогтвортой бөгөөд таамаглахуйц ханшийг бий болгох нь зарим тохиолдолд

хэрэглэгчид болон худалдан авагчидад урт хугацааны дарамт бий болгодог. Санхүүгийн хэрэгслийг ашиглан хэджинг хийх зардал нь уламжлалт биет гэрээ

болон хадгалалт хийх зардлаас бага байдаг. Ямар хэмжээгээр хэджинг хийх, ямар хэрэгслийг сонгох вэ гэдэг нь маш нарийн,

төвөгтэй асуудал бөгөөд ханшийн хэлбэлзэлтэй адил үр дагаварыг урьдчилантаамаглах боломжгүй.

20

Хэджинг хийхэд зайлшг¿й мэдэх з¿йл¿¿д

Хэджинг хийхэд ºгºх зºвлºгºº

Хэрэгцээгээ зөв тодорхойлох Хэджинг стратегийн боломжит энгийн хувилбарыг сонгох Стратрегийн зорилтыг дэлгэрэнгүй, нарийн тодорхойлох Бүх хэджинг зардлыг гаргах Бүртгэл, үнэлгээний стандартыг бий болгох Хэджинг хийх талаар мэрэгшсэн, туршлагатай санхүүгийн байгууллагаас байнга

зөвлөгөө авах Хэджинг хийгдэх үе шат дахь мөнгөн урсгалыг зөв зохистой удирдах

Дэлхийг хамарсан эдийн засгийн хямрал бүхий л улс орнуудад нүүрлэн түүнээс гарч буй сөрөгүр дагаварууд ихээр ажиглагдаж байна.

Улс орны эдийн засагт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг санхүү болон уул уурхай, дэд бүтэц, барилгынсалбарууд бараа таваарын зах зээлээс шууд хамааралтай байгаа нь тодорхой юм.

Бараа таваар, валютын болон хөрөнгийн зах зээл хоорондоо нягт хамааралтай явдаг бөгөөдхямралын үед бараа таваарын зах зээлийн үнэ ханш урьд өмнө нь гараагүй хүчтэй уналтандөртлөө.

Энэхүү зах зээлийн томоохон уналт манай улсын эдийн засагт хүчтэй нөлөөлж, алт болонзэсийн ханшийн уналтаас төсвийн орлого буурах, аж ахуй нэгжүүд санхүүгийн хүндрэлд орохулмаар урд хөршийн хөдөө аж ахуйн түүхий эдийн ханш буурснаар малчидад хүнд дарамтболсон бөгөөд санхүү, барилгын зэрэг бүхий л салбарт нэрмээс болсон.

Дэлхий нийтээр хэрэглээд заншсан санхүүгийн уламжлалт хэрэгслүүдийг зөв, үр дүнтэйашигласан бүх шатны байгууллагууд харин хямралыг хурдан давж цаашид тогтвортой өсөлтийгхангаж ажиллах чиг хандлага ажиглагдаж байна.

Иймд энэхүү санхүүгийн зах зээл дээр хэрэглэгдэж буй нэг томоохон хэрэгсэл болох хэджингбүтээгдэхүүнийг зөв зохистой, өөрийн орны нөхцөл байдалд тохируулан ашиглах ньбайгууллага, аж ахуй нэгж болон улс орны эдийн засгийн хэтийн төлөв байдалд үр ашигтай юм.

Түүнчлэн санхүүгийн бүхий л түвшний байгууллагууд гадны нэр хүнд бүхий байгууллагуудтайнягт хамран ажиллан дотоодын бараа таваарын зах зээлийг сайжруулах, хэджинг хийх нөхцөлбололцоог нэмэгдүүлэх шаардлага тулгараад байна.

Дэлхийн эдийн засгийг хөдөлгөгч томоохон хүч бидний хажуухан талд байгаа үед бид энэ давууталыг чадварлаг ашигласнаар цаашид улам их хөгжлийг бий болгох боломж бүрэн байна.

21

Д¿гнэлт


ÕÝËÝËÖ¯¯ËÝÃ 2

Ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ¿¿ä

1. Ìîíãîëáàíê

2. Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ãàçàð

3. Òàòâàðûí åðºíõèé ãàçàð

4. Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçðóóä îðîëцîíî.

ÍÝÌÝËÒ ÌÝÄÝÝËÝË

Áîëîâñðóóëñàí: Alicia HierroОëîí уëñыí âàëюòыí ñàí

External Sector Statistics

UlaanbaatarDecember 8, 2009


2

Outline Main data sets covered in this conference Balance of Payments International Investment position External Debt

Purpose of statistics Why should information be reported? International Organizations Mongolian authorities Mongolian reporting companies

3

Main data sets Balance of Payments

Measures transactions between an economy and the rest of the world: credits and debits from/to non residents

Based on flow data International Investment Position

Measures positions between an economy and the rest of the world: financial claims and liabilities on/to non residents

Based on stock data External Debt

Measures what a country owes to the rest of the world Subset of International Investment Position


4

Purpose of Statistics Data availability to better understand economic

situation Common framework Same methodologies applied by all countries Same concepts, same principles Valuation Timing Residency criteria

Enables data comparability and analysis Decision making on economic policies

5

Why should information be reported? International Organizations and Mongolian authorities Allows analysis Allows better decision making process Allows assessment of the impact of

actions taken on economy Wrong data – wrong analysis – wrong

decisions: impact other than desired Both want the best for your economy!


6

Why should information be reported? What does this have to do with

Mongolian companies ? Companies have a crucial role as

reporters of information and in the end would benefit too! Not only by supporting international

organizations and your own government in preparing policy favorable for attracting FDI, promoting exports…

7

Why should information be reported? You can use data to track your own

performance against industry averages Relative position as exporters/importers

of goods and services Plan marketing strategies Evaluate expansion and investment

plans Prepare business plans for investors


8

Why should information be reported? But above all, benefits your country

as a whole… Information availability means TRANSPARENCY CREDIBILITY ATTRACTIVENESS TO FOREIGN

INVESTMENT ACCESS TO INTERNATIONAL MARKETS


ÃÀÄÀÀÄ ÑÅÊÒÎÐÛÍ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ III ÄÓÃÀÀÐ ÑÅÌÈÍÀÐÀÀÑ ÃÀÐÃÀÑÀÍ З ª Â Ë ª Ì Æ 8

2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû өäөð Óëààíáààòàð õîò

Ìîíãîëáàíê, Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàðòàй õàìòðàí ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí òàëààðõ ýýëжиò ñåìиíàðûã “Øóóä õөðөíãө îðóóëàëò” îíöëîõ ñýäýâòýйãýýð òөðийí áàйãóóëëàãà, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòòàй àж àõóйí íýãжийí òөëөөëөãчийã îðîëöóóëàí 2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû өäөð àìжиëòòàй çîõиîí áàйãóóëëàà.

Ýíýõүү ñåìиíàðûí үåýð Ìîíãîë óëñûí òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí òàйëàíãийí ñòàòиñòиêийí чàíàðûã ñàйжðóóëàõ, õàìðàõ õүðýýã өðãөòãөõ, îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó óëàì áîëîâñðîíãóй áîëãîõ чиãëýëä áүõ òàëóóä õàìòðàí àжиëëàõ øààðäëàãàòàй áàйãààã õүëýýí çөâøөөðч äàðààõü çөâëөìжийã ãàðãàâ. ¯үíä:

1. Àж àõóйí íýãжүүä: “Âàëþòûí çîõиöóóëàëòûí òóõàй” Ìîíãîë Óëñûí õóóëийí äàãóó ýäийí çàñãийí õàðüÿàò áóñààñ àâñàí áүõ òөðëийí ãàäààä çýýëýý Ìîíãîëáàíêиíä áүðòãүүëж õýâøиõ, ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê, ñóäàëãààíû òàëààðõ ìýäýýëëийã ñîëиëöîж àжиëëàõ ãýðýýã Ìîíãîëáàíêòàй áàйãóóëàõ, ýíýõүү ãýðýýíий äàãóó õîëáîãäîõ ìýäýýëëийã òîãòîîñîí õóãàöààíä үíýí çөâ ãàðãàж өãөõ; ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиê ìýäýýëýë, ñóäàëãààíû íýãäñýí äүíòýй òàíиëöäàã, үйë àжиëëàãààíäàà àøиãëàäàã áîëîõ; ìýäýýëýë, ñóäàëãààíû үçүүëýëò, àðãàчëàëûã áîëîâðîíãóй áîëãîõ òàëààð ñòàòиñòиêийí áàйãóóëëàãóóäàä ñàíàë îðóóëàõ çýðãýýð ñòàòиñòиê ìýäýýëëийí õàìðàõ õүðýýã өðãөжүүëýõ, чàíàðûã ñàйжðóóëàõ àжиëä иäýâõиòýй îðîëöîõ,

2. Àðиëжààíû áàíêóóä: Ìîíãîëáàíêòàй ìýäýýëýë ñîëиëöîõ àжëûã òүðãýí øóóðõàй áîëãîí öàõиì õýëáýðò øиëжүүëýõ; ìýäýýëýë, ñóäàëãààã áàòëàãäñàí áóþó үçүүëýëò, àðãàчëàëûí äàãóó òîãòîîñîí õóãàöààíä үíýí çөâ ãàðãàж өãөõ; ñàð òóòìûí ãàäààä ãүйëãýýíий òàйëàíã çөâõөí Ìîíãîëáàíêíû “Гàäààä ãүйëãýýíий òàйëàí ãàðãàõ çààâàð” ñýäýâò ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áàíêíû ìýðãýжиëòíýýð ãàðãóóëàõ; ñòàòиñòиê ìýäýýëëийã ñàйжðóóëàõ àжиëä иäýâõиòýй îðîëöîõ, õàðиëöàãч иðãýä, àж àõóйí íýãж áàйãóóëëàãóóäàä ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí ìýäýýëëийã өãөõөä ìýðãýжëийí çөâëөìж, òóñëàëöàà үçүүëýõ

3. Áóñàä òөðийí áàйãóóëëàãóóä: Áàйãóóëëàãà õîîðîíäûí ìýäýýëýë ñîëиëöîõ үйë ÿâöûã ñàйжðóóëж, áîëîâñðîíãóй áîëãîõ, öàõиìжóóëàõ; õàìòàðñàí ñóäàëãàà õийõ; ñòàòиñòиê ìýäýýëýë, ñóäàëãàà, òîîöîõ àðãàчëàëûã õàìòðàí áîëîâñðóóëàõ.

4. Ìîíãîëáàíê, Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð: Ìýäýýëëийí íóóöûã õàäãàëàõ; ìýäýýëýë, ñóäàëãààíû үçүүëýëò, àðãàчëàëûã áîëîâñðîíãóй áîëãîж, òýäãýýðийã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íийöүүëýõ; çàõ çýýëийí иë òîä áàйäàë, ìýäýýëëийí öàð õүðýýã íýìýãäүүëýõ; ìýäýýëýë ñîëиëöîîã öààøиä өðãөжүүëýõ, áîëîâñðîíãóй áîëãîõ, öàõиìжóóëàõ; ìýäýýëýë ñîëиëöîõ ýðõ çүйí çîõиöóóëàëòûã ñàйжðóóëж, áîëîâñðîíãóй áîëãîõ чиãëýëýýð àжиëëàж, үð äүíã íийòýä ìýäýýëж áàйõ,

----- oOo -----


ÕÀÀËÒÛÍ ̄ Ã. ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ÃÀЗÐÛÍ ÎÐËÎÃ× ÄÀÐÃÀ З. ÁÀÒÒ¯ØÈÃ9

Гàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûí ãàçàð íü Ìîíãîëáàíêòàй õàìòðàí Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí ãóðàâäóãààð ñåìиíàðûã “Øóóä õөðөíãө îðóóëàëò” ñýäâýýð àìжиëòòàй çîõиîí áàйãóóëëàà. Òóñ ñåìиíàðò иäýâõи, çүòãýë ãàðãàж îðîëöñîí Òà áүõýíä òàëàðõàë иëýðõийëüå.

“Øóóä õөðөíãө îðóóëàëò” ñýäâýýð çîõиîí áàйãóóëàãäñàí Гàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí ãóðàâäóãààð ñåìиíàðààð Òà áүõýí Ìîíãîë Óëñ äàõü ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí өíөөãийí áàйäàë, ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí ìàêðî, ìиêðî ýäийí çàñàã äàõü õýðýãëýý, òөëáөðийí òýíöýë, ãàäààä çàõ çýýëийí òîйì çýðýã чиãëýëýýð äýëãýðýíãүй ìýäýýëëийã àâñàí ãýäж íàйäàж áàйíà.

Òүүíчëýí ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí áүðòãýë, òүүíийã ñàйжðóóëàõ чиãëýëýýð àâч õýðýãжүүëýõ àðãà õýìжýýíий òàëààð òөðийí áîëîí àж àõóйí íýãжүүä өөð өөðñäийí òàëààñ õýëýëöñýí íü ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí òàëààð òөðөөñ áàðиìòëàõ áîäëîãîä òóñãàëàà îëíî ãүíýý иòãýëòýй áàйíà.

Ýöýñò íü, òөðийí áîëîí õóâийí õýâøëийí õàðиëöàí үð àøиãòàй õàìòûí àжиëëàãààã өðãөжүүëж, ãàäààäûí õөðөíãө îðóóëàëòûã íýìýãäүүëýõ, ãàäààä ñåêòîðûí ñòàòиñòиêийí, ÿëàíãóÿà ãàäààäûí øóóä õөðөíãө îðóóëàëòûí үçүүëýëòийã ñàйжðóóëàõàä ýíýõүү ñåìиíàð чóõàë àч õîëáîãäîëòîй áîëëîî ãýж äүãíýж áàйíà.

Òà áүãäийã õүðýëöýí иðж, иäýâõиòýй îðîëöñîíä äàõиí òàëàðõàë иëýðõийëýýä öààøäûí àжиëä òàíü àìжиëò õүñüå.

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà.


ÑÀÍÀË ÀÑÓÓËÃÛÍ ÕÓÓÄÀÑ 10

Òàíû àëáàí òóøààë: ................................................................

Òà äàðààõü àñóóëòûã үäийí õîîëíû өìíө áөãëөí ñåìиíàðûí áүðòãýëийí àжиëòàíä õóðààëãàíà óó. 1. Òàíàй áàйãóóëëàãûí үйë àжиëëàãààíû чиãëýë:

a. Óóë óóðõàйb. Хóäàëäàà /áàðààíû ýêñïîðò, иìïîðò/c. Òýýâðийí үйëчиëãýýd. Хàðиëöàà õîëáîîíû үйëчиëãýýe. Áàðиëãàf. Áàíê, ÁÁСÁg. Áóñàä /áичíý үү/ ................................................

2. Òàíàй áàйãóóëëàãûí үйë àжиëëàãàà ñүүëийí жиëä ñàйжиðñàí óó? À. Òийì /ñàйжиðñàí øàëòãààíûã äîîðõи çàйíä áичíý үү/

a. .............................................b. .............................................c. ..............................................

Á. ¯ãүй /øàëòãààíûã äîîðõи çàйíä áичíý үү /a. .............................................b. .............................................c. .............................................

3. Òàíàй áàйãóóëëàãûí үйë àжиëëàãààíä ýäийí çàñãийí ÿìàð ãàäààä õүчиí çүйëñ ãîëëîí íөëөөëж áàйíà âý?a. Îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýðõ үíý, õàíøийí өөðчëөëòb. ÀНÓ-ûí ýäийí çàñàã äàõü өөðчëөëòc. Хөðø îðíóóäûí ýäийí çàñãийí өөðчëөëòd. Áóñàä /áичíý үү/ ................................................................

4. Òàíàй áàйãóóëëàãûí үйë àжиëëàãààíä ÿìàð äîòîîä õүчиí çүйëñ ãîëëîí íөëөөëж áàйíà âý?a. ¯íийí өñөëòb. Зýýë àâàõ áîëîìжc. Áóñàä /áичíý үү/

5. Òàíàй áàйãóóëëàãûí үйë àжиëëàãàà иðýõ жиë ýíý жиëòýй õàðüöóóëàõàä ñàйжðàõ óó?a. Сàйжиðíàb. Хýâýíäýý áàйíàc. Ìóóäíàd. Ìýäýõãүй

6. Òàíû áîäëîîð ìàíàй óëñûí ýäийí çàñàã өíãөðñөí îíä ñàйжиðñàí óó?a. Сàйжиðñàíb. Ìóóäñàíc. Хýâýíäýý


7. Òàíû áîäëîîð ìàíàй óëñûí ýäийí çàñàã öààøиä өñөõ үү?a. Хóðäàöòàй өñíөb. Òîãòâîðòîй өñíөc. ªñөëò áóóðíàd. Ìýäýõãүй

8. Зàñãийí ãàçàð ýäийí çàñãийí áàйäëûã ñàйжðóóëàõ àðãà õýìжýý àâч чàäàж áàйíà óó?a. ×àäàж áàйíàb. Òààðóóõàí áàйíàc. ×àäàõãүй áàйíàd. Ìýäýõãүй

9. Òà Ìîíãîëáàíêíû ìýäýýëýë, çîðиëòîò үçүүëýëòүүäýä иòãýäýã үү?a. Òийìb. Áàãà çýðýãc. Иòãýõãүйd. Ìýäýõãүй

10. Òàíû áîäëîîð өíãөðñөí 12 ñàðûí õóãàöààíä òàíàй êîìïàíийí үíý өññөí үү?a. Иõ өññөíb. Äóíä çýðýã өññөíc. Áàãà çýðýã өññөíd. Хýâýíäýý áàйíàe. Ìýäýõãүй

11. Òàíû áîäëîîð иðýõ 12 ñàðûí õóãàöààíä (өíãөðñөí 12 ñàðûí õóãàöààòàй õàðüöóóëàõàä) õýðýãëýýíий áàðàà áүòýýãäýõүүíий үíý (иíôëÿöи) өñөõ үү?a. Òийìb. ¯ãүй

12. Òàíû áîäëîîð иðýõ 12 ñàðûí õóãàöààíä үíийí өñөëò (иíôëÿöи) õýäýí õóâüä õүðýõ âý?a. 0-5 õóâüb. 6-10 õóâüc. 11-15 õóâüd. 16-20 õóâüe. 21 õóâиàñ äýýø

13. Òàíû áîäëîîð иðýõ îíä àжиëãүйäýë íýìýãäýõ үү?a. Нýìýãäýíýb. Хýâýíäýý áàйíàc. Áóóðíà d. Ìýäýõãүй

14. Òà ýäийí çàñãийí áàйäëûí òàëààð ìýäýýëýë õààíààñ îëж àâäàã âý?a. Сîíиí õýâëýëb. Òåëåâиçc. Ðàäиîd. Иíòåðíåòe. Àì ÿðиàf. Áóñàä

15. Òàíàй áàйãóóëëàãà ãàäààä òөëáөð òîîöîîíä àëü âàëþòûã иëүү өðãөí àøиãëàäàã âý?a. Àì.äîëëàðb. Þàíüc. Åâðî


d. Иåíüe. Ðóáëüf. Áóñàä /áичíý үү/ ..........................................

16. Òà òөëáөðийí òýíöëийí òàëààð óðä íü ìýääýã áàйñàí óó? a. Ìàø ñàйíb. Äóíä çýðýãc. Áàãà çýðýãd. Îãò ìýäýõãүй

17. Òà ãàäààä õөðөíãө îðóóëàëòûí ïîçиöийí òàëààð óðä íü ìýääýã áàйñàí óó?a. Ìàø ñàйíb. Äóíä çýðýãc. Áàãà çýðýãd. Îãò ìýäýõãүй

18. Òà òөëáөðийí òýíöëийí ñòàòиñòиê ìýäýýëëийã áàйãóóëëàãûíõàà үйë àжиëëàãààíä àøиãëàäàã óó?a. ªðãөí àøиãëàäàãb. Зàðиìäààc. Ìàø áàãàd. Îãò àøиãëàäàããүй

19. Áàйãóóëëàãà õîîðîíäûí ìýäýýëýë ñîëиëöîîã Òà õиð òүðãýí öàõиìжóóëàõ øààðäëàãàòàй ãýж үçýж áàйíà âý? a. Îйðûí õóãàöààíäb. Æиëийí äàðààc. 3 жиëийí õóãàöààíäd. Öàõиìжóóëàõ øààðäëàãàããүй

20. Ìàêðî ýäийí çàñãийí үçүүëýëòүүäийã ñàйжðóóëàõ çîðиëãîîð ийìýðõүү àðãà õýìжýýã жиë áүð çîõиîж áàйõ òàëààð Òà ÿìàð áîäîëòîй áàйíà âý?a. Ийì àðãà õýìжýýã жиëä 1 óäàà çîõиîж áàйõ íü çүйòýйb. Æиëä 2 óäàà çîõиîí áàйãóóëàõ c. Ийì àðãà õýìжýý çîõиîõ õýðýããүйd. Сòàòиñòиê үçүүëýëòүүäийã ñàйжðóóëàõ çîðиëãîîð áүõий ë àðãà õýìжýýã àâàõ íü

çүйòýйe. Ийì àðãà õýìжýý çîõиîñíîîñ ñòàòиñòиê үçүүëýëòүүä ñàйжðàõãүй

21. Òà ñòàòиñòиêийí òóõàй õóóëüòàй óðüä өìíө íü òàíиëöàж áàйñàí óó? a. Óíøиж áàйñàíb. Óíøиж áàйãààãүйc. Ийì õóóëü áàйäãийã ìýäýõãүйd. Хóóëü óíøиõ çàâ áàйãààãүй

22. ªíөөäðийí ýíý àðãà õýìжýýíä îðîëöñîíîîð Òà ÿìàð íýãýí øиíý çүйë ìýäýж àâñàí óó?a. Ýíý àðãà õýìжýý íàäàä ìàø иõ àч õîëáîãäîëòîй áàйëààb. Хýä õýäýí øиíý çүйë ìýäýж àâëààc. Àч õîëáîãäîëãүй áàйëààd. Ìиíий ìýääýã çүйëийã ÿðиëààe. Ìýäýõãүй

Öàã ãàðãàж, àñóóëãûã áөãëөñөí Òàíüä иõ áàÿðëàëàà!

document03

Documents