Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 1

Γ’ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

ΤΟΝΙΣΜΟΣ : 1. Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά, όπως και όλα τα πτωτικά, όταν στην

ασυναίρετη ονομαστική, αιτιατική και κλητική τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν οξεία. Εξαιρούνται: οι μονοσύλλαβοι τύποι ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής με

χαρακτήρα ι, υ (ου,αυ): ὁ μῦς – ἡ γραῦς – ὁ βοῦς η ονομαστική και κλητική των ουσιαστικών ἡ γλαῦξ – ὁ Θρᾷξ η κλητική ενικού των ονομάτων σε –ευς: ὦ βασιλεῦ η αιτιατική πληθυντικού των ονομάτων σε –υς (γεν. –υος), όταν

αυτή τονίζεται στη λήγουσα: τοὺς ἰχθῦς η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού των ονομάτων: τὸ πῦρ

– τὸ οὖς 2. Όπου τονίζεται η ονομαστική ενικού, εκεί τονίζονται και οι υπόλοιπες

πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού, εκτός αν δεν το επιτρέπει η λήγουσα. Εξαιρούνται: τα μονοσύλλαβα ουσιαστικά που στη γενική και δοτική τονίζονται στη λήγουσα (ἡ φλὸξ – τῆς φλογὸς – τῇ φλογὶ – ἡ φρὴν – τῆς φρενὸς – τῶν φρενῶν) πλην των ουσιαστικών ἡ δᾴς, ὁ θώς, ὁ σῆς, ὁ παῖς, ὁ Τρώς, τὸ φῶς όπου στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα (τῶν παίδων)

3. οι καταλήξεις -ι (δοτική ενικού),-α (αιτιατική ενικού), -σι (δοτική πληθυντικού) και -ας (αιτιατική πληθυντικού) είναι βραχύχρονες

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 2

ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ

1. Καταληκτικά μονόθεμα σε –ως (γεν. –ωος)

Ενικός αριθμός ὁ ἥρω-ς Τρώ-ς θώ-ς τοῦ ἥρω-ος Τρω-ός θω-ός τῷ ἥρω-ι Τρω-ί θω-ί τόν ἥρω-α Τρῶ-α θῶ-α (ὦ) ἥρως Τρώ-ς θώ-ς

Πληθυντικός αριθμός οἱ ἥρω-ες Τρῶ-ες θῶ-ες τῶν ἡρώ-ων Τρώ-ων θώ-ων τοῖς ἥρω-σι Τρω-σί θω-σί τούς ἥρω-ας Τρῶ-ας θῶ-ας (ὦ) ἥρω-ες Τρῶ-ες θῶ-ες

2. Καταληκτικά μονόθεμα σε υς (γεν. υος)

Ενικός αριθμός

ὁ στάχυ-ς ἰχθύ-ς ἡ δρῦ-ς τοῦ στάχυ-ος ἰχθύ-ος τῆς δρυ-ός τῷ στάχυ-ϊ ἰχθύ-ϊ τῇ δρυ-ΐ τόν στάχυ-ν ἰχθύ-ν τήν δρῦ-ν (ὦ) στάχυ ἰχθύ (ὦ) δρῦ

Πληθυντικός αριθμός οἱ στάχυ-ες ἰχθύ-ες αἱ δρύ-ες τῶν σταχύ-ων ἰχθύ-ων τῶν δρυ-ῶν τοῖς στάχυ-σι ἰχθύσι ταῖς δρυ-σί τούς στάχυ-ς ἰχθῦ-ς τάς δρῦ-ς (ὦ) στάχυ-ες ἰχθύ-ες (ὦ) δρύ-ες

Παρατηρήσεις : 1. Σχηματίζουν την αιτιατική ενικού με κατάληξη -ν και την αιτιατική

πληθυντικού με κατάληξη –ς (αντί -α και –ας αντίστοιχα) 2. Σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη 3. Οι μονοσύλλαβοι τύποι και η αιτιατική πληθυντικού (όταν τονίζεται

στη λήγουσα) παίρνουν περισπωμένη.

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 3

3. Καταληκτικά διπλόθεμα σε - ις (γεν. –εως), - υς (γεν. –εως), -υ (γεν. –εως)

Ενικός αριθμός ὁ πρύτανι-ς πέλεκυ-ς ἡ δύναμι-ς τό ἄστυ τοῦ πρυτάνε-ως πελέκε-ως τῆς δυνάμε-ως τοῦ ἄστε-ως τῷ πρυτάνει πελέκει τῇ δυνάμει τῷ ἄστει τόν πρύτανι-ν πέλεκυ-ν τήν δύναμι-ν τό ἄστυ (ὦ) πρύτανι πέλεκυ (ὦ) δύναμι (ὦ) ἄστυ

Πληθυντικός αριθμός οἱ πρυτάνεις πελέκεις αἱ δυνάμεις τά ἄστη τῶν πρυτάνε-ων πελέκε-ων τῶν δυνάμε-ων τῶν ἄστε-ων τοῖς πρυτάνε-σι πελέκε-σι ταῖς δυνάμε-σι τοῖς ἄστε-σι τούς πρυτάνεις πελέκεις τάς δυνάμεις τά ἄστη (ὦ) πρυτάνεις πελέκεις (ὦ) δυνάμεις (ὦ) ἄστη

Παρατηρήσεις : 1. Έχουν ισχυρό θέμα σε –ι ή –υ από το οποίο σχηματίζονται η

ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική ενικού και αδύνατο θέμα σε -ε από το οποίο σχηματίζονται οι υπόλοιπες πτώσεις του ενικού και όλος ο Πληθυντικός αριθμός.

2. Ο χαρακτήρας ε του αδύνατου θέματος συναιρείται με το ακόλουθο ε ή ι σε ει και με το ακόλουθο α του πληθυντικού του ουδετέρου σε η.

3. Η γενική ενικού και η γενική πληθυντικού, από αναλογία η δεύτερη προς την πρώτη, τονίζονται στην προπαραλήγουσα, αν και η λήγουσα είναι μακρόχρονη κι αυτό, γιατί η γενική ενικού διατήρησε τον τόνο που είχε, όταν ο τύπος σχηματιζόταν από αρχαιότερο θέμα σε η: τῆς πόλη-ος > τῆς πόλεως (αντιμεταχώρηση).

4. Η αιτιατική ενικού λήγει σε –ν 5. Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη 6. Η αιτιατική πληθυντικού είναι όμοια με την ονομαστική του ίδιου

αριθμού

4. Καταληκτικά μονόθεμα σε –εύς, -οῦς και –αῦς

σε –εύς Ενικός αριθμός Πληθυντικός Αριθμός

ὁ βασιλεύ-ς ἁλιεύ-ς οἱ βασιλεῖς ἁλιεῖς τοῦ βασιλέ-ως ἁλιέ-ως/ἁλιῶς τῶν βασιλέ-ων ἁλιέ-ων/ἁλιῶν τῷ βασιλεῖ ἁλι-εῖ τοῖς βασιλεῦ-σι ἁλιεῦ-σι τόν βασιλέ-α ἁλιέ-α/ἁλιᾶ τούς βασιλέ-ας ἁλιέ-ας/ἁλιᾶς ὦ βασιλεῦ ἁλιεῦ ὦ βασιλεῖς ἁλιεῖς

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 4

Παρατηρήσεις : 1. Αποβάλλουν το υ του χαρακτήρα όταν ακολουθεί φωνήεν και το ε που

απομένει συναιρείται με το ακόλουθο ε ή ι σε ει: τοῦ ἱππεύ-ως > τοῦ ἱππέως, οἱ ἱππεύ-ες > οἱ ἱππέ-ες > οἱ ἱππεῖς.

2. Σχηματίζουν τη γενική ενικού με κατάληξη –ως που προήλθε με αντιμεταχώρηση από παλαιότερο θέμα σε –η: τοῦ βασιλῆ-ος > βασιλέ-ως.

3. Σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη. 4. Όταν πριν το –ευς έχουν φωνήεν, συναιρούν το ε που μένει μετά την αποβολή του υ με το ακόλουθο ω ή α των καταλήξεων της γενικής και αιτιατικής ενικού και πληθυντικού έτσι στις πτώσεις αυτές έχουμε διπλούς τύπους (ασυναίρετο-συνηρημένο).

σε –οῦς και αῦς

Ενικός αριθμός

ὁ βοῦ-ς ἡ γραῦ-ς τοῦ βο-ός τῆς γρα-ός τῷ βο-ΐ τῇ γρα-ΐ τόν βοῦ-ν τήν γραῦ-ν (ὦ) βοῦ (ὦ) γραῦ

Πληθυντικός αριθμός οἱ βό-ες αἱ γρᾶ-ες τῶν βο-ῶν τῶν γρα-ῶν τοῖς βου-σί ταῖς γραυ-σί τούς βοῦ-ς τάς γραῦ-ς (ὦ) βό-ες (ὦ) γρᾶ-ες

Παρατηρήσεις : 1. Αποβάλλουν το υ του χαρακτήρα μπροστά από φωνήεν 2. Σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη 5. Ακατάληκτα διπλόθεμα σε ώ (γεν. οῦς)

Ενικός

αριθμός ἡ πειθώ ἠχώ Λητώ τῆς πειθοῦς

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 5

Παρατηρήσεις : 1. Έχουν ισχυρό θέμα με χαρακτήρα ω από το οποίο σχηματίζουν την

ονομαστική χωρίς κατάληξη 2. Οι πλάγιες πτώσεις του ενικού σχηματίζονται από το αδύνατο

θέμα με χαρακτήρα ο, τον οποίο συναιρούν με τις καταλήξεις 3. Στην αιτιατική παίρνουν οξεία κατ’ αναλογία προς την

ονομαστική, αν και η λήγουσα είναι προϊόν συναίρεσης 4. Σχηματίζουν την κλητική με αρχαιότερο θέμα σε –οι, η οποία

περισπάται κατ’ αναλογία προς την ομόηχη δοτική 5. Δεν έχουν κανονικά πληθυντικό αριθμό

ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ

Τα συμφωνόληκτα κατά τον χαρακτήρα διακρίνονται σε: Ι. Αφωνόληκτα: 1) ουρανικόληκτα (με χαρακτήρα ουρανικό κ, γ, χ) 2) χειλικόληκτα (με χαρακτήρα χειλικό π, β, φ) 3) οδοντικόληκτα (με χαρακτήρα οδοντικό τ, δ, θ) ΙΙ. Ημιφωνόληκτα: 1) ενρινόληκτα (με χαρακτήρα ένρινο, ν) 2) υγρόληκτα (με χαρακτήρα υγρό, ρ) 3) σιγμόληκτα (με χαρακτήρα σ) Ι. Αφωνόληκτα Γενικές παρατηρήσεις: 1. Τα ουρανικόληκτα και χειλικόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά στην

ονομαστική και κλητική ενικού καθώς και στη δοτική πληθυντικού συγχωνεύουν τον ουρανικό ή χειλικό χαρακτήρα με το –ς ή –σ των καταλήξεων σε –ξ ή –ψ αντίστοιχα.

2. Τα οδοντικόληκτα στην ονομαστική και κλητική ενικού καθώς και στη δοτική πληθυντικού αποβάλλουν τον οδοντικό χαρακτήρα τ, δ, θ ή το σύμπλεγμα ντ μπροστά από το –ς ή –σ των καταλήξεων

3. Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε ις: α. στην αιτιατική ενικού λήγουν σε –ν β. σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το θέμα και χωρίς τον χαρακτήρα

4. Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ων και –ας καθώς και τα ουσιαστικά ἡ τυραννίς και ὁ, ἡ παῖς σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς καμία κατάληξη

5. Τα ουδέτερα τριτόκλιτα οδοντικόληκτα είναι ακατάληκτα με εξαίρεση τα ουσιαστικά τό φῶς και τό οὖς

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 6

1) ουρανικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε –ξ

Ενικός αριθμός ὁ θώραξ(κ-ς) ἡ φλόξ(γ-ς) ὁ ὄνυξ(χ-ς)

τοῦ θώρακ-ος τῆς φλογ-ός τοῦ ὄνυχ-ος τῷ θώρακ-ι τῇ φλογ-ί τῷ ὄνυχ-ι τόν θώρακ-α τήν φλόγ-α τόν ὄνυχ-α ὦ θώραξ ὦ φλόξ ὦ ὄνυξ

Πληθυντικός αριθμός οἱ θώρακ-ες αἱ φλόγ-ες οἱ ὄνυχ-ες τῶν θωράκ-ων τῶν φλογ-ῶν τῶν ὀνύχ-ων τοῖς θώραξι ταῖς φλοξί τοῖς ὄνυξι τούς θώρακ-ας τάς φλόγ-ας τούς ὄνυχ-ας ὦ θώρακ-ες ὦ φλόγ-ες ὦ ὄνυχ-ες

2) χειλικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε –ψ

Ενικός αριθμός

ὁ γύψ(π-ς) ἡ φλέψ(β-ς) τοῦ γυπ-ός τῆς φλεβ-ός τῷ γυπ-ί τῇ φλεβ-ί τόν γῦπ-α τήν φλέβ-α ὦ γύψ ὦ φλέψ

Πληθυντικός αριθμός οἱ γῦπ-ες αἱ φλέβ-ες τῶν γυπ-ῶν τῶν φλεβ-ῶν τοῖς γυψί ταῖς φλεψί τούς γῦπ-ας τάς φλέβ-ας ὦ γῡπ-ες ὦ φλέ-βες

3) οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε –ς (χαρακτήρας: τ,δ,θ)

Ενικός αριθμός

ὁ λέβης(τ-ς) ἡ λαμπάς(δ-ς) πατρίς(δ-ς) χάρις τοῦ λέβητ-ος τῆς λαμπάδ-ος πατρίδ-ος χάριτ-ος τῷ λέβητ-ι τῇ λαμπάδ-ι πατρίδ-ι χάριτ-ι τόν λέβητ-α τήν λαμπάδ-α πατρίδ-α χάριν ὦ λέβης ὦ λαμπάς πατρίς χάρι Πληθυντικός αριθμός οἱ λέβητ-ες αἱ λαμπάδ-ες πατρίδ-ες χάριτ-ες τῶν λεβήτ-ων τῶν λαμπάδ-ων πατρίδ-ων χαρίτ-ων τοῖς λέβησι ταῖς λαμπάσι πατρίσι χάρισι τούς λέβητ-ας τάς λαμπάδ-ας πατρίδ-ας χάριτ-ας ὦ λέβητ-ες ὦ λαμπάδ-ες πατρίδ-ες χάριτ-ες

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 7

Ενικός αριθμός ὁ ὄρνις(θ-ς) ἡ τυραννίς(δ-ς) ὁ,ἡ παῖς(δ-ς) τοῦ ὄρνιθ-ος τῆς τυραννίδ-ος τοῦ,τῆς παιδ-ός τῷ ὄρνιθ-ι τῇ τυραννίδ-ι τῷ τῇ παιδ-ί τόν ὄρνιν τήν τυραννίδ-α τόν,τήν παῖδ-α ὦ ὄρνι ὦ τυραννί ὦ παῖ

Πληθυντικός αριθμός οἱ ὄρνιθ-ες αἱ τυραννίδ-ες οἱ,αἱ παῖδ-ες τῶν ὀρνίθ-ων τῶν τυραννίδ-ων τῶν παίδ-ων τοῖς ὄρνισι ταῖς τυραννίσι τοῖς,ταῖς παισί τούς ὄρνιθ-ας τάς τυραννίδ-ας τούς,τάς παῖδ-ας ὦ ὄρνιθ-ες ὦ τυραννίδ-ες ὦ παῖδ-ες

Παρατηρήσεις : 1. Κατά την κλίση των αφωνόληκτων ουσιαστικών, όπου ο χαρακτήρας

συναντά –σ- ή ς (στην ονομ. και κλητ. ενικού και στη δοτ. πληθυντικού), όπως γνωρίζετε και από το σχηματισμό του μέλλοντα των αντίστοιχων ρημάτων, παρατηρείται συγχώνευση σε ξ (ουρανικόληκτα: -κ-, -γ-, -χ-) και ψ (χειλικόληκτα: -π-, -β-, -φ-) ή αποβολή του χαρακτήρα (οδοντικόληκτα: -τ-, -δ-, -θ-).

2. Τα παροξύτονα οδοντικόληκτα σε -ις (γεν. -ιδος, -ιτος, -ιθος) σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού σε -ν και την κλητική του ενικού όμοια με το θέμα (χωρίς το χαρακτήρα), π.χ. τὴν χάρι-ν, τὴν ἔρι-ν, τὸν ὄρνι-ν.

3. Το οξύτονο τυραννίς (-ίδος) και το περισπώμενο ὁ παῖς σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ τυρρανί, παῖ.

4) οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα σε -ας και –ους (με θέμα σε

–ντ) Ενικός αριθμός

ὁ ἀνδριάς(ντ-ς) γίγας(ντ-ς) ὀδούς(ντ-ς) τοῦ ἀνδριάντ-ος γίγαντ-ος ὀδόντ-ος τῷ ἀνδριάντ-ι γίγαντ-ι ὀδόντ-ι τόν ἀνδριάντ-α γίγαντ-α ὀδόντ-α ὦ ἀνδριάς γίγαν ὀδούς

Πληθυντικός αριθμός οἱ ἀνδριάντ-ες γίγαντ-ες ὀδόντ-ες τῶν ἀνδριάντ-ων γιγάντ-ων ὀδόντ-ων τοῖς ἀνδριᾶσι γίγασι ὀδοῦσι τούς ἀνδριάντ-ας γίγαντ-ας ὀδόντ-ας ὦ ἀνδριάντ-ες γίγαντ-ες ὀδόντ-ες

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 8

Πληθυντικός αριθμός τά σώματ-α βλέμματ-α τῶν σωμάτ-ων βλεμμάτ-ων τοῖς σώμασι βλέμμασι τά σώματ-α βλέμματ-α ὦ σώματ-α βλέμματ-α

5) οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα σε –ων, με θέμα σε –ντ

Ενικόςαριθμός Πληθυντικός αριθμός ὁ λέων τένων οἱ λέοντ-ες τένοντ-ες τοῦ λέοντ-ος τένοντ-ος τῶν λεόντ-ων τενόντ-ων τῷ λέοντ-ι τένοντ-ι τοῖς λέουσι τένουσι τόν λέοντ-α τένοντ-α τούς λέοντ-ας τένοντ-ας ὦ λέον τένον ὦ λέοντ-ες τένοντ-ες

6) ουδέτερα οδοντικόληκτα μονόθεμα σε –α

Παρατηρήσεις : 1. Τα ουδέτερα τριτόκλιτα οδοντικόληκτα είναι ακατάληκτα με εξαίρεση

τα ουσιαστικά τό φῶς και τό οὖς (ανήκει στα μεταπλαστά) 2. Το ουσιαστικό ἡ θρίξ (γεν. τῆς τριχός) σχηματίζεται στην ονομαστική

και κλητική ενικού και στη δοτική πληθυντικού από το θέμα θριχ-, ενώ στις άλλες πτώσεις από το θέμα τριχ- (η μεταβολή του θέματος οφείλεται σε ανομοίωση)

3. Το ουσιαστικό ὁ πούς (γεν. τοῦ ποδ-ός) σχηματίζεται από το θέμα ποδ-, αλλά στην ονομαστική και κλητική ενικού το βραχύχρονο φωνήεν εκτείνεται σε –ου

Ενικός αριθμός τό φῶς οὖς ἡ θρίξ ὁ πούς τοῦ φωτ-ός ὠτ-ός τῆς τριχ-ός τοῦ ποδ-ός τῷ φωτ-ί ὠτ-ί τῇ τριχ-ί τῷ ποδ-ί τό φῶς οὖς τήν τρίχ-α τόν πόδ-α ὦ φῶς οὖς ὦ θρίξ ὦ πούς Πληθυντικός αριθμός τά φῶτ-α ὦτ-α αἱ τρίχ-ες οἱ πόδ-ες τῶν φώτ-ων ὤτ-ων τῶν τριχ-ῶν τῶν ποδ-ῶν τοῖς φωσί ὠσί ταῖς θριξί τοῖς ποσί τά φῶτ-α ὦτ-α τάς τρίχ-ας τούς πόδ-ας ὦ φῶτ-α ὦτ-α ὦ τρίχ-ες ὦ πόδ-ες

Ενικόςαριθμός τό σῶμα βλέμμα τοῦ σώματ-ος βλέμματ-ος τῷ σώματ-ι βλέμματ-ι τό σῶμα βλέμμα ὦ σῶμα βλέμμα

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 9

ΙΙ. Ημιφωνόληκτα Τα ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά κατά τον χαρακτήρα διακρίνονται σε: ενρινόληκτα (με χαρακτήρα ν) υγρόληκτα (με χαρακτήρα λ,ρ) σιγμόληκτα (με χαρακτήρα σ)

Γενικές παρατηρήσεις: Α. ενρινόληκτα –υγρόληκτα 1. Τα ενρινόληκτα ουσιαστικά σε –ις (γεν. –ινος) και σε –αν(γεν. –ανος)

έχουν το ι ή το α πριν τον χαρακτήρα ν μακρόχρονο

2. Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική / εξαιρούνται τα βαρύτονα διπλόθεμα σε –ων (γεν. –ονος) και σε –ωρ (γεν. –ορος), που σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα

3. Ο χαρακτήρας λ και ρ εμπρός από το σίγμα της κατάληξης παραμένει, ενώ ο χαρακτήρας ν εμπρός από αυτό αποβάλλεται

4. Συγκοπτόμενα ονομάζονται τα τριτόκλιτα υγρόληκτα ουσιαστικά που σε ορισμένες πτώσεις συγκόπτουν το ε του αδύνατου θέματός τους

Β. πατήρ –μήτηρ –θυγάτηρ –γαστήρ –Δημήτηρ -ἀνήρ 1. Τα ονόματα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, η θυγάτηρ και ἡ γαστήρ συγκόπτουν το

ε στη γενική και δοτική του ενικού και στη δοτική του πληθυντικού

2. Το όνομα ἡ Δημήτηρ συγκόπτει το ε στις πλάγιες πτώσεις του ενικού

3. Το όνομα ὁ ἀνήρ συγκόπτει το ε στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού /στις πτώσεις αυτές μπροστά από τον χαρακτήρα ρ αναπτύσσεται το σύμφωνο δ για λόγους προφοράς

4. Σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα τους και στην πτώση αυτή τονίζονται στην αρχική συλλαβή /μόνο το όνομα γαστήρ σχηματίζει την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική

5. Στη δοτική του πληθυντικού ανάμεσα από το συγκομμένο θέμα και την κατάληξη παίρνουν ένα βραχύχρονο α που τονίζεται

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 10

Πληθυντικός αριθμός αἱ ἀκτῖν-ες ἶν-ες τῶν ἀκτίν-ων ἰν-ῶν ταῖς ἀκτῖσι ἰσί τάς ἀκτῖν-ας ἶν-ας ὦ ἀκτῖν-ες ἶν-ες

1) μονόθεμα καταληκτικά ενρινόληκτα σε –ις (-ινος)

2) μονόθεμα ακατάληκτα ενρινόληκτα σε –αν (-ανος), -ην (-ηνος), ων

(-ωνος)

Ενικός αριθμός ὁ παιάν σωλήν μήν χιτών τοῦ παιᾶν-ος σωλῆν-ος μην-ός χιτῶν-ος τῷ παιᾶν-ι σωλῆν-ι μην-ί χιτῶν-ι τόν παιᾱν-α σωλῆν-α μῆν-α χιτῶν-α ὦ παιάν σωλήν μήν χιτών

Πληθυντικός αριθμός οἱ παιᾶν-ες σωλῆν-ες μῆν-ες χιτῶν-ες τῶν παιάν-ων σωλήν-ων μην-ῶν χιτών-ων τοῖς παιᾶσι σωλῆσι μησί χιτῶσι τούς παιᾶν-ας σωλῆν-ας μῆν-ας χιτῶν-ας ὦ παιᾶν-ες σωλῆν-ες μῆν-ες χιτῶν-ες

3) διπλόθεμα ακατάληκτα ενρινόληκτα σε –ην (-ενος), -ων (-ονος)

Ενικός αριθμός ὁ αὐχήν γείτων ἡγεμών τοῦ αὐχέν-ος γείτον-ος ἡγεμόν-ος τῷ αὐχέν-ι γείτον-ι ἡγεμόν-ι τόν αὐχέν-α γείτον-α ἡγεμόν-α ὦ αὐχήν γεῖτον ἡγεμών

Πληθυντικός αριθμός οἱ αὐχέν-ες γείτον-ες ἡγεμόν-ες τῶν αὐχέν-ων γειτόν-ων ἡγεμόν-ων τοῖς αὐχέσι γείτοσι ἡγεμόσι τούς αὐχέν-ας γείτον-ας ἡγεμόν-ας ὦ αὐχέν-ες γείτον-ες ἡγεμόν-ες

Ενικός αριθμός ἡ ἀκτίς(ν-ς) ἴς(ν—ς) τῆς ἀκτῖν-ος ἰν-ός τῇ ἀκτῖν-ι ἰν-ί τήν ἀκτῖν-α ἶν-α ὦ ἀκτίς ἴς

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 11

4) μονόθεμα ακατάληκτα υγρόληκτα σε –ωρ (-ορος),-ηρ(-ηρος),-αρ(-αρος)

Ενικός αριθμός ὁ ἰχώρ κρατήρ τό νέκταρ ἔαρ-ἦρ τοῦ ἰχῶρ-ος κρατῆρ-ος τοῦ νέκταρ-ος ἔαρ-ος/ἦρ-ος τῷ ἰχῶρ-ι κρατῆρ-ι τῷ νέκταρ-ι ἔαρ-ι/ἦρ-ι τόν ἰχῶρ-α κρατῆρ-α τό νέκταρ ἔαρ ὦ ἰχώρ κρατήρ ὦ νέκταρ ἔαρ

Πληθυντικός αριθμός

οἱ ἰχῶρ-ες κρατῆρ-ες τῶν ἰχώρ-ων κρατήρ-ων τοῖς ἰχῶρ-σι κρατῆρ-σι τούς ἰχῶρ-ας κρατῆρ-ας ὦ ἰχῶρ-ες κρατῆρ-ες

5) διπλόθεμα ακατάληκτα υγρόληκτα σε –ηρ (-ερος), -ωρ (-ορος)

Ενικός αριθμός ὁ ἀθήρ ἀήρ αἰθήρ ῥήτωρ τοῦ ἀθέρ-ος ἀέρ-ος αἰθῆρ-ος ῥήτορ-ος τῷ ἀθέρ-ι ἀέρ-ι αἰθῆρ-ι ῥήτορ-ι τόν ἀθέρ-α ἀέρ-α αἰθῆρ-α ῥήτορ-α ὦ ἀθήρ ἀήρ αἰθήρ ῥῆτορ

Πληθυντικός αριθμός οἱ ἀθέρ-ες ῥήτορ-ες τῶν ἀθέρ-ων ῥητόρ-ων τοῖς ἀθέρ-σι ῥήτορ-σι τούς ἀθέρ-ας ῥήτορ-ας ὦ ἀθέρ-ες ῥήτορ-ες

Σημείωση: το όνομα ὁ σωτήρ (τοῦ σωτῆρος) σχηματίζει την κλητική ενικού ὦ σῶτερ και το όνομα ὁ ἀστήρ (τοῦ ἀστέρος) σχηματίζει τη δοτική πληθυντικού τοῖς ἀστράσι κατά τα συγκοπτόμενα

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 12

Πληθυντικός αριθμός αἱ γαστέρ-ες τῶν γαστέρ-ων ταῖς γαστρ-ά-σι τάς γαστέρ-ας ὦ γαστέρ-ες

6) συγκοπτόμενα

Ενικός αριθμός ὁ πατήρ ἀνήρ ἡ μήτηρ θυγάτηρ τοῦ πατρ-ός ἀνδρ-ός τῆς μητρ-ός θυγατρ-ός τῷ πατρ-ί ἀνδρ-ί τῇ μητρ-ί θυγατρ-ί τόν πατέρ-α ἄνδρ-α τήν μητέρ-α θυγατέρ-α ὦ πάτερ ἄνερ ὦ μῆτερ θύγατερ

Πληθυντικός αριθμός οἱ πατέρ-ες ἄνδρ-ες αἱ μητέρ-ες θυγατέρ-ες τῶν πατέρ-ων ἀνδρ-ῶν τῶν μητέρ-ων θυγατέρ-ων τοῖς πατρ-ά-σι ἀνδρ-ά-σι ταῖς μητρ-ά-σι θυγατρ-ά-σι τούς πατέρ-ας ἄνδρ-ας τάς μητέρ-ας θυγατέρ-ας ὦ πατέρ-ες ἄνδρ-ες ὦ μητέρ-ες θυγατέρ-ες

ΙΙΙ. Σιγμόληκτα

1) αρσενικά ακατάληκτα σε –ης (-ους) και κλῆς (-κλέους)

1. Είναι όλα κύρια ονόματα. 2. Έχουν θέμα σε –ες, σχηματίζουν την ονομαστική του ενικού χωρίς

κατάληξη, με έκταση του βραχύχρονου φωνήεντος ε σε η, θ. Σωκράτεσ- > Σωκράτης, θ. Περικλέεσ- > Περικλέης > Περικλῆς (συναίρεση).

3. Στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αποβάλλουν τον χαρακτήρα σ ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν αυτά τα φωνήεντα, Σωκράτεσ-ος > Σωκράτε-ος > Σωκράτους, Περικλέεσ-ος > Περικλέε-ος > Περικλέους.

4. Σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη με ανέβασμα του τόνου.

5. Όσα λήγουν σε –κλῆς συναιρούν το ε της συλλαβής κλε-, όταν ύστερα από αυτό ακολουθεί η ή ε ή ει.

6. Ως κύρια ονόματα κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό /όταν όμως χρησιμοποιούνται στον πληθυντικό, σχηματίζονται τα σε –ης (-ους) κατά την πρώτη κλίση και τα σε –κλῆς(-κλέους) κατά την τρίτη κλίση.

Ενικός αριθμός ἡ γαστήρ Δημήτηρ τῆς γαστρ-ός Δήμητρος τῇ γαστρ-ί Δήμητρ-ι τήν γαστέρ-α Δήμητρ-α ὦ γαστήρ Δήμητερ

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 13

7. Τα ονόματα σε –ης (-ους) σχημάτισαν αργότερα την αιτιατική του ενικού και σε –ην κατ’αναλογία προς τα πρωτόκλιτα.

Ενικός αριθμός ὁ Σωκράτης Δημοσθένης Περικλῆς Ἡρακλῆς τοῦ Σωκράτους Δημοσθένους Περικλέους Ἡρακλέους τῷ Σωκράτει Δημοσθένει Περικλεῖ Ἡρακλεῖ τόν Σωκράτη(ν) Δημοσθένη(ν) Περικλέα Ἡρακλέα ὦ Σώκρατες Δημόσθενες Περίκλεις Ἡράκλεις

Πληθυντικός αριθμός οἱ Σωκράται Δημοσθέναι Περικλεῖς Ἡρακλεῖς τῶν Σωκρατῶν Δημοσθενῶν Περικλέων Ἡρακλέων τοῖς Σωκράταις Δημοσθέναις - τούς Σωκράτας Δημοσθένας Περικλεῖς Ἡρακλεῖς ὦ Σωκράται Δημοσθέναι Περικλεῖς Ἡρακλεῖς

2) θηλυκά ακατάληκτα διπλόθεμα σε –ώς(-οῦς)

Ενικός αριθμός ἡ αἰδώς ἠώς τῆς (αἰδόσ-ος,αἰδό-ος)αἰδοῦς (ἠόσ-ος,ἠό-ος)ἠοῦς τῇ (αἰδόσ-ι,αἰδό-ι)αἰδοῖ (ἠόσ-ι,ἠό-ι)ἠοῖ τήν (αἰδόσ-α,αἰδό-α) αἰδῶ (ἠόσ-α, ἠό-α)ἠῶ ὦ αἰδώς ἠώς

Παρατηρήσεις:

1. Σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική. 2. Αποβάλλουν στις πλάγιες πτώσεις τον θεματικό χαρακτήρα σ και στη

συνέχεια συναιρούν τα συναντώμενα φωνήεντα. 3. Έχουν μόνο ενικό αριθμό.

3) ουδέτερα ακατάληκτα σε –ος (-ους)

Ενικόςαριθμός τό σκεῦος ἔθνος ἔδαφος χρέος κλέος

τοῦ σκεύους ἔθνους ἐδάφους χρέους κλέους τῷ σκεύει ἔθνει ἐδάφει χρέει κλέει τό σκεῦος ἔθνος ἔδαφος χρέος κλέος ὦ σκεῦος ἔθνος ἔδαφος χρέος κλέος

Πληθυντικός αριθμός τά σκεύη ἔθνη ἐδάφη χρέα κλέα τῶν σκευῶν ἐθνῶν ἐδαφῶν χρεῶν κλεῶν τοῖς σκεύεσι ἔθνεσι ἐδάφεσι χρέεσι κλέεσι τά σκεύη ἔθνη ἐδάφη χρέα κλέα ὦ σκεύη ἔθνη ἐδάφη χρέα κλέα

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 14

Πληθυντικός αριθμός τά τέρατ-α /τέρα κέρατ-α /κέρα τῶν τεράτ-ων/τερῶν κεράτ-ων/κερῶν τοῖς τέρασι κέρασι τά τέρατ-α /τέρα κέρατ-α /κέρα ὦ τέρατ-α /τέρα κέρατ-α /κέρα

Παρατηρήσεις:

1. έχουν θέμα σε –ες, σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού χωρίς κατάληξη και τρέπουν το ε σε ο

2. στη δοτική πληθυντικού απλοποιούν τα δύο σ σε ένα βέλεσ-σι > βέλεσι 3. στη γενική και δοτική του ενικού καθώς και σε όλες τις πτώσεις του

πληθυντικού αποβάλλουν τον θεματικό χαρακτήρα σ μεταξύ δύο φωνηέντων τα οποία στη συνέχεια συναιρούνται με τον ακόλουθο τρόπο: ε + ο > ου κράτεσ-ος > κράτε-ος > κράτους ε + ι > ει κράτεσ-ι > κράτε-ι > κράτει ε +ω > ω κρατέσ-ων > κρατέ-ων > κρατῶν ε + α > η κράτεσ-α > κράτε-α > κράτη Σημείωση: αν πριν από το ε προηγείται άλλο ε, τότε συναιρούν το ε +α σε α

4. τα ονόματα τό ἄνθος, τό κέρδος, τό τεῖχος, τό ὄρος, τό χεῖλος σχηματίζουν τη γενική του πληθυντικού και ασυναίρετη και συνηρημένη.

4) ουδέτερα ακατάληκτα σε –ας (-ως ή –ατος)

0Ενικός αριθμός τό (κρέασ-) κρέας γέρας γῆρας πέρας τοῦ (κρέασ-ος,κρέα-ος)κρέως γέρως γήρως πέρατ-ος τῷ (κρέασ-ι,κρέα-ι)κρέᾳ γέρᾳ γήρᾳ πέρατ-ι τό (κρέασ-) κρέας γέρας γῆρας πέρας ὦ (κρέασ-) κρέας γέρας γῆρας πέρας

Πληθυντικός αριθμός τά (κρέασ-α,κρέα-α) κρέα γέρα πέρατ-α

τῶν (κρεάσ-ων,κρεάων) κρεῶν γερῶν περάτ-ων τοῖς (κρέασ-σι) κρέασι γέρασι πέρασι τά (κρέασ-α,κρέα-α) κρέα γέρα πέρατ-α ὦ (κρέασ-α,κρέα-α) κρέα γέρα πέρατ-α

Ενικός αριθμός τό τέρας κέρας τοῦ τέρατ-ος κέρατ-ος/κέρως τῷ τέρατ-ι κέρατ-ι/κέρᾳ τό τέρας κέρας ὦ τέρας κέρας

Αρχαία Ελληνική Γραμματική ΛΥΚΕΙΟ

Γιαννοπούλου Μαρία - Φιλόλογος Σελίδα 15

Παρατηρήσεις:

1. Τα ονόματα κρέας, γέρας και γῆρας έχουν σε όλες τις πτώσεις θέμα σιγμόληκτο /αποβάλλουν το σ ανάμεσα σε δύο φωνήεντα τα οποία στη συνέχεια συναιρούνται

2. Το όνομα γῆρας έχει μόνο ενικό αριθμό 3. Το όνομα πέρας σχηματίζει την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του

ενικού από σιγμόληκτο θέμα σε –ασ χωρίς κατάληξη, και τις άλλες πτώσεις από θέμα σε –ατ ως οδοντικόληκτο

4. Το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας 5. Το όνομα κέρας και στους δύο αριθμούς και το ονομα τέρας στον

πληθυντικό σχηματίζονται και κατά τους δύο τρόπους, δηλ. και ως σιγμόληκτα και ως οδοντικόληκτα