1 celano
TRANSCRIPT
nl:
'
.ilibravicB(
V1
(
iSt
oun
itui
/\/i
/-%J/,
1
a
S^-
FRANCIS OF ASSISI
All Rights Reserved
\iKtfZr'\/(^t^r.4..
rf..
U*i-^-5? -v---^
-.^..-C.
-i-'
o
according to 'BROTHER Oj GI1jJLjiN0, His descriptions of the Seraphic Father. A.D. 229- 257. With a Critical Introduction1 1
THOMJS
containing a description of every extantthe Rev.
Version by
H.
G.
ROSEDALE,
M.A., D.D., F.S.A.
L O
ND&30
O
N
PUBLISHED.
B Y
AT ALDINE HOUSE
29
BEDFORD STREET, COVENTW.C.
GARDEN,
MCMIV.
W-^,
'\ Vt
JL.
i.^t}rim}'S
TfflS
BOOK IS DEDICATED TO
THE INTERNATIONAL SOCIETY OF FRANCISCAN STUDIES
AND ESPECIALLY TO
PROFESSOR PAUL SABATIERAND
THE MEMBERS OF THE BRITISH BRANCH
THOMAS OF CELANO &INTRODUCTION
HIS
WORKS
In days when the revival of Franciscan studies has reached a pitch of enthusiasm, which, if not unequalled, is at least of an unusually active and searching kind, there is little need toapologise for placing before the student world the text of the most
important biographies upon which later writers have, almost without exception, based their versions of the life of St. Francis of Assisi, and we might add that of St. Clara of Assisi.Until the present time the student of Franciscan lore has not been able to become possessed of the writings of Thomas of Celano unless he were fortunate enough to secure the somewhat scarceItalian versions
by the Abbe Amoni, or the
still
more scarceto
versions
published by Rinaldi. those It is true that
who
could
afford
purchase the
October volume of the Acta Sanctorum of the Bollandist Fathers were in possession of one version of a portion of the first life, but this was all that even money could obtain, and in consequencethe ordinary studenthas hitherto been unable to compare theoriginal text of the all-important biographies by Thomas of Celano with the numerous works that have been pouring forth from the
press
on the subject of the
life
and character of
St. Francis of
Assisi.
It has long been a matter of regret to students that the versions of Celano's lives, pubh'shed at Rome by the Abbe Amoni, left much to be desired, and even the Bollandist text of the so-called " Vita Prima " in the A.SS. is far from perfect.
lives a
further fact, which tends to make the production of these matter of considerable interest, is that, since the publication of all the works to which I have alluded, a series of interesting and valuable discoveries has been made, all of which have given to the world material bearing directly upon the subject of Celano's works, and indeed in certain cases have tended to supplement andcorrect the writings alreadyb
A
known.ix
X
THOMAS OF CELANODoubtless during the next few years further discoveries may come which will perhaps modify our present views ; but in theshallif
}
to light
meantime weresearch
be at least doing something to facilitate further on record the present stage of knowledge with to the writings of the chief biographer of St. Francis, Brother respect Thomas of Celano, Of the writer himself comparatively little is known ; but in
we
place
spite of this fact, there
is
led writers
Theorthodoxof the
on the subject to one party, which
apparently a sufficiency of detail to have divide themselves into two camps.
number amongstled,
its
adherents the
Roman
writers,
is
by the able and polemic editor
it Mtscelhnea Franciscana recognises in Thomas of Celano the true and only exponent of the life of St. Francis. The other party, whose leader seems to be one who to my mind deserves
the most respectful consideration of every scholar and student, Professor Paul Sabatier, is tending in its views towards the opinion that in our author we have a man of weak character and
one
who was
the tool of the dominant party, easily led, almost unscrupulous in his writings.
and in fact a man
\\
Between these two extreme views we have to choose, and this choice will be best efFected by a critical examination of the writings which are ofFered for the first time to British readers as emanatingEnglish source. Something, indeed, of Celano's life and character may be gathered from a careful perusal of his writings but there are other sources of information, and from those we learn that he was of;
-\\ from an
noble birth, whilst M. Sabatier suggests that he may have been the son of Thomas, Count of Celano, alluded to by Ryccardi. Of his early life we know nothing ; the great works, however,
which he has left behind him show that his education, for those He has a wonderful command of days, was of no mean order.words, a graceful diction, a clear idea of method, and a remarkable tendency towards antithesis in his writings, whilst his power of vivid description is strongly marked.
He
was drawn to
ofFer
himself as a
member
of the
great
Franciscan brotherhood, either from an admiration for its principles or more probably in consequence of his having experienced the power of St. Francis, who healed him of some sickness from
which he wasinmates of the
sufFering.
He
tells us, too,
that he was one of the
New Community
House of the Brothers," which St. and from which even the sick (of
house at Bologna called "The Francis ordered to be evacuated,
whom
Celano himself was one)
INTRODUCTION
xi
were compelled to depart at once. Possibly he may have been brought into contact with St. Francis in the course of the latter's return journey from Spain to Assisi. In the year 1221, six years after his admission to the Order, he
was
selected by Brother Caesar of Spyer to
accompany him into
Germany.
The good opinion which St. Francis himself had formed of him was evidently confirmed by that of Brother Caesar, who, on his return to Italy in 1223, nominated Thomas of Celano " Minister " " Minister Provincial " should Provincial ad interlniy or untll a newarrive.It vi^ould
be a matter of considerable interest were
we
able to
ascertain exactly what was the next step in his career, but at present only surmise.
we
can
Of this, however, vv^e may be almost sure, viz., that Brother Thomas of Celano was at Assisi before the death of St. Francis, for if we are to credit his own statement {Legenda Antiqua^ 11. xix.), hewas present during the last illness of the founder of the Order, and obtained from him the much-prized habit, which, as he tells us, he carried later on into Germany, doubtless on his return to his postin those parts. After this he
would seem
to have been
from time
possibly in order to collect the materials for his works, for
to time at Assisi, it is clear
that, both in 1228, the date of the canonization of St. Francis, in 1230, he was at the centre of Franciscan interests.
and
Inlife
this
1229 he had written his first great work containing the Francis, and concluding with a list of his miracles, and was duly forwarded to the Pope, Gregory IX., together withofSt.
a covering letter which commenced, "Actus et vitam beatissimi This first effort has always been patris nostri Francisci," etc.
associated with the
name of
the Pope toit
whom
it
was
sent,
and
is
known
as the Legenda Gregorii.
The weight
of such a
name behind
must have given
this first
biography a position of unwonted importance, and it is evident, from the number of copies still extant, that its circulation could not have
been confined to the communities belonging to the Franciscan Wherever the preaching brotherhood went, for at least Order. ten and possibly for twenty years after its publication, they would wish to carry with them the authoritativelife
of their tounder,
whilst those high-placed divines, who, as we know, in large numbers joined the Order, would take care to have reproduced, at least for their own use, an authentic copy of the life of St. Francis. It is
xii
THOMAS OF CELANOwefind versions of Celano's first
noticeable that wherever
work they
are practically the same, and though there are small omissions and trivial divergencies due to the copyist, the approximation is soclose that, in all instances except one, in the manuscripts I have been able to study, even the capital letters hardly difFer. There are known at the present moment nine manuscript
versions of the Legenda
Gregorii by
addition to theselost.
we have
records of
Thomas of Celano, and in two others which are now
is the version from which Rinaldi and which has been foUowed by Amoni. text, reproduced The Codex itself was the property of the Brothers of Fallerone in the March of Ancona, but was stolen by brigands from the Brother
The
former of these
his
in
whose charge
it
had been placed.said to
we have at present only the have belonged to the Cistercian Abbey of Longpont, in the diocese of Soissons, though how it came to be lost is not public property.other version, of whichis
The
BoUandist text,
It
maybut
light
;
be that these precious documents will again come to the tendency on the part of the Ecclesiasticalto
authorities,
hasearly
been
with the single exception of the Cistercian Order, obtain and to keep out of sight any of the This tendency has practically Franciscan manuscripts,impossibleto see, or at any rate to work at, any sort that are not in the hands of public bodies Doubtless there are hidden away many precious;
made
it
documents of theor of the State.
treasures of this sort
but until the
spirit
of the Vatican changes
to a recognition of the tremendous responsibility that their priceless treasures involve, there will be little hope of making anythinglike a
complete list of the manuscripts relating to the of St. Francis or of St. Clara of Assisi.
life
either
Whilst
it
would seem that the Ecclesiastical authorities are
bent on removing any of the versions from the sight or knowledge of the outside world of ordinary students, we may be grateful that there are certain manuscripts in existence which, thanks to political
which are
and other events, have fallen into the hands of lay communities,and in consequence at the disposal of the world of literature.
Of the nine copies of the Legenda Gregorii at present known, I have had the privilege of seeing, photographing and studying eight, I hope some day to have the opportunity of completing the seriesby visiting the library at Barcelona, where there is to be seen a version, of which I have, from hearsay, conceived a very highopinion and which, in the opinion of Pere Denifle,
who had
not.
INTRODUCTIONhowever, seen the Britishancient ofI.all
xiii
Museum Codex, appeared to be the most the manuscripts. Let us consider them in order. Barcelona MS, This version is at the Archivo de la Corona
de Aragon, and
is
catalogued under RipoU
No. 41 (Archiv. Vol.
I.
page 148).
Though
I
have been unable to coliate this valuable
thanks to the kindness of the original text, I have, nevertheless been able Professor Francesco de BofaruU, the Archivist General
MS, from
to obtain photographs of the entire 70 pages,and, with the exception of the Harleian MS. at the British Museum, I feel sure there is noearlier version.I
have the support of several authorities in placing
this
Codex in the first half of the i^th century, and it thus becomes a. work of peculiar value from a textual point of view^.This Spanish treasure, written in a clear and delicate hand on parchment, is bound up together with other documents. The whole volume consisting of 178 folios, it measures 370x250 millimetres and deals with the following subjects :
Fol.
I
and 2. The decrees of the Chapter General of the Order held at San Benito in the year 1227.et
Fol. 3-34. Liber de penis infernalibus. Fol. 35-105. Incipit liber gestarum Barlaam
Josaphat
servorum Dei, greco sermonesceno viro sancto et erudito.Fol. 105-142. Explicit liber
editus, a
Johanne Dama-
de testis Barlaam et Josaphatantistitis
servorum Dei. Vita Johannis Alexandrinorumfacta.
per
Leoncium
Vita Sancti Brendani Abbatis.Fol. 143-178. Vita Sancti Francisci.
The particular portion that concerns the reader and consisting of the concluding 39 folios of the volume, commences with thewords:
" In Nomine Dominibeati Francisci,"
Amen
Incipit Prologus
super
Vitam
and concludes in the following exceptionai way
" Poncius exoret Franciscus proGloriasit
te ut oret
Christe
quem
liber explicit iste
Finito libro reddatur gratia Christo
Hic
liber est scriptus qui scripsit sit benedictusscripsit scribat per
Qui
multa tempora vivat."
xiv
THOMAS OF CELANO" benedictioet
honor
et
omnis
laus sit soli sapienti deo qui ad
gloriam suam semper omnia in omnibus 3> operatur. amen amen amen.'
sapientissime
This work was
originally the possession of the
Monastery of
RipoU, and in the catalogue of that library it was No. 6i. It is a particularly interesting Codex, since it is upon this version that Frere Edouard d'Alen^on is basing the text which, he has informed me, he has in preparation.
The MS. is written in two columns, each containing 36 Hnes. The rubrications and the capital letters are slightly more elaboratethan thea
London Codex, andlater
in
consequence
are, in
my
opinion, of
slightly
date, whilst
possible
suggestion of this
concluding words remove all having been the work of Thomas ofthewill be found at
Celano himself.2.
Evreux
MS.
The original of thisdocumentsituated at theis
the " Bibliotheque Municipal,"life
" Mairie."
TheMSS.
of St. Francis
the last but one of the series of
entitled
Iii, Opuscula Varia"; the whole series is bound between wooden boards (the front cover broken) and is together vellum covered. The volume contains 129 folios, and is dividedas follows:
"MS.
F. 1-2. Copies of three BuUs of Innocent III. F. '^a-iqa. Severi Sulpicii diologi tres de virtutibus SanctiMartini.
F. 29^-30^. Epistola ejusdem ad Eusebium, etc. F. 30^-32^. Epistola ejusdem ad Aurelium diaconem. F. 33i^,oram igitur faciente in predicto^
[a-vji
loco servo dei excelsi,
pater eius circuit usquequaque, tanquam sedulus explorator ^ Et dum * intellexisset, scire cupiens quid dc filio actum sit.
eum in loco iam dicto taliter conversari,^ tactus dolore cordis * intrinsecus ad subitum rerum eventum turbatus ^ est valde nimis, convocatisque amicis et vicinis, citissime cucurrit adchristi athleta^'
locum. in quo dei famulus morabatur. At ipse, quia novus erat, cum audiret persequentium minas ac^9 M, conversationem. E. ei. Os. et. ^^ ^3 H. L. omits. E. omits. tanquam. ^5 Qs. inserts melior est ^'J L. argento. adquirere. ^ ^ 3 H. and Os. insert M. eodem. Ox. omitS. suo. * Paris codex 5 H. comorari. 4 M. cum. begins here.
H. and Ox.
honore.^^
^^
2
M.
exultasse.
^
Os. omits turbatus
.
.
.
et vicinis.
14
LEGENDA GREGORIIpresentiret^
eorum
adventum, dare locum ir e volens, in' quandam occultam caveam,^ quam ad hoc ipsemet paraverat,se mergebat.forte cognita soli. continuo latitavit, ut ad causam humane necessitatis egredi vix auderet. Cibus si quando " clandestinum " ei " dabatur, in fovea occulto edebat eum; etilla,
Erat fovea
in
' domo, uni tantum
In qua per mensem
unum
sic
omne " impendebatur obsequium. Oransque orabat iugiter lacrimarum ymbre perfusus, ut liberaret eum deus" de manibus persequentium animam suam et ut pia vota sua ^^benigno favore compleret. In ieiunio et fletu exorabat clementiam salvatoris;
et de
sua diffidens industria totum iactabat in domino cogitatum. Et licet esset in fovea et in tenebris constitutus, per-
fundebatur tamen indicibili quadam letitia sibi hactenus inexperta, ex qua totus ignescens, relicta fovea, palam se
persecutorum exposuit maledictis.Surrexit itaque protinus impiger, festinus et alacer ; et ad preiiandum pro Domino scutum fidei preferens magneque fiducie ** armis munitus versus civitatem aggressus est viam,et
divino calore succensus cepit
semetipsum
segnitiei
et
ignavie
plurimum
incusare.
viso, cuncti, qui noverant eum, comparantes ultima primis ceperunt illi miserabiliter exprobare ; et insanum ac dementem acclamantes lutum platearum et lapides in
Quo
ipsum
proiiciunt.
Cernebant
eum
a
pristinis
moribus
alteratum et carnis maceratione valde confectum et ideo''^
/
^^ totum, quod agebat, exinanitioni et dementie inputabant. melior est patiens arrogan^te famulus dei, Sed quia
surdum'''' hiis'^
omnibus se'^ prestabat ;=*' et nuUa fractus''^ mutatus iniuria pro hiis '^ omnibus gratias domino ^* In vanum namque iniquus persequitur ad referebat.aut='='
''^
honesta tendentem, quia quanto plus fuerit
ille
concussus,
7 ^ ^^ ^4
M.
omits.tanti.
^
M.
omits,^'
9
H.
foveam.ei.
Os.
H., Ox. and
W.
Bol. clam festinum quia^3^5
dominus.^?
Os. suo.
L.
^^^^
M. and W. vERA H. inserts se.
fiducieque magne. pacientia.^^^^
Os. adeo.
M.
Surdus..
M.
omits se prestabatinserts aut tactus.^4
.
.
hiis
omnibus.
20
parabat. 23 Ox. omits.
W.
Os.
^^
H.
omits.
H.
omits.
LEGENDA GREGORIItanto fortius triumphabit. dedecus efficit fortiorem.
15ait
Generosum animum,
quidam
diu rumor ac plausus huiusmodi de ipso per civitatis ; et huc atque illuc plateas illudentium sonitus resultaret, inter multos, quorum fama tandem pervenit ad patrem. Qui tetigit aures, horum cum audisset filii sui nomen et in eo tale negotium a concivibus intorqueri, continuo surgit non ad liberandum eum, sed potius ad perdendum. Nullaque moderatione servata, ad ovem advolat, et torvo ac truci vultu tamquam lupus
Cumque
ac vicos discurreret''s
illumsatis
respicens,
iniecta
manu
invereciinde,
ac
inhoneste
Sicque omni pertraxit miseratione subtracta, per plures dies eum in tenebroso loco constans propositum et putans animum eius'** reclusit, flectere ad sui consensum, primo verbis, deinde verberibus et vinculis agit^' 'h^^P vero ex hoc ad exequendum proposi-
ad propriam
domum
eum.
tum sanctum promptiorliquit.==2
et validior reddebatur ; et nec exprobratus verbis, nec vinculis fatigatus, patientiam dere-
Non enim ^^ per flagella et vincula potest a mentis recta intentione declinare ac statu, nec a christi grege abduci cuiprecipitur diluvio 3^filius dei,
in^"
tribulatione
gaudere.est
aquarum multarum, cuiquepertulit.
trepidat in refugium a pressura
Nec
qui ne nostra nobis aspera videantur, semper sua
ostendit esse maiora,
Qualiter mater eius solvit eum et quomodo coram episcopo assisii se' denudavit.';
[a-vij]
cum pater eius, familiari causa a propria discessisset ; et vir dei urgente, aliquantulum vinctus in domus ergastulo permaneret, mater eius, que solarr[actum esf autem,
domi cum eo remanserat, factumsermonibus filium ailocutaest.
non probans,^ Cumque videret, quod eumviri sui^7
25
H. H,
discurrentium.
^^
H.
suum.
M.
^^^9'
E. and
W. constans^
derelenquit.
propositi.
H.
omits.3i
vero.
Os. se nudavit.
Ox. inserts multa. Ox. denudavit eum.
L. duluvio. ^ E. and W.
omit.
3
W. approbans
blandis.
i6
LEGENDA GREGORII**
a suo proposito revocare non posset, commota sunt materna viscera super eum ; et confractis vinculis, eum liberum
At ipse gratias omnipotenti deo referens, abire permisit.^ ^ ^ ad locum, in quo fuerat prius concitus est reversus.'PROBATA VIRTUS.Maiorienimletiorem.liber^
libertate
iam utitur tentationum documentisbella
probatus et propter
multiplicia
imaginem^ induerat
Securiorem ex
iniuriis
ubique pergens magnanimior ^ pater ; et eo non invento, peccato peccatis accumuCucurrit deinde ad lans ad convicia uxoris convertitur. locum fremens et perstrepens," ut, si eum revocare non posset, saltem" de provincia efFugaret. Verum quia timor dei'^ fiducia est fortitudinis,"^ ut audivit carnalem patrem gratie filius ad se venientem, securus et letus ultro se obtulit, libera voce clamans, se pro nihilo ducere vincula et verbera eius. Insuper attestatur, se pro christi nomine gaudenter mala omnia subiturum. Videns autem pater, quod ab incepto itinere eum ^s revocare non posset, totus ad extorquendam pecuniam instigatur.interea
receperat incedebat.
animum
et
Revertitur
Desideraverat vir deilociedificiis
eam
in
pauperum victu
et illius
Sed qui''^ expendere ac prebere. pecuniam non amabat, nuUa de ipsa specie boni decipi potest ; et qui nuUo ipsius detinebatur affectu, ad eius amissionem in aliquo non turbatur. Inventa itaque pecunia, quam maximus terrenorum contemptor et celestium divitiarum nimis cupidus exquisitorin
totam
et fenestram sevientis excusserat, patris extinguitur furor et avaritie sitis inventionis aliquantulum vapore utcumque restinguitur. Ducit eum deinde coram
pulverem
episcopo
civitatis,
ut in ipsius manibus omnibus eius renun-
tians facultatibus,
omnia
rederet,et^''
que habebat.
Quod non
solum animo4 71^3
ipse acceleravit facere postulata.
non
renuit, sed
multum gaudens prompto
Ox.
liberatum.
s
E. and Ox. probata virtus.^
Bol. conditus.
Os.^^
inserts
eam.
9
^ Os. ubi. Os. inserts pergens.^^
M.L.,
inquara.
M.^'^
astrepens.
W.
saltim.
Ox. and
W.
domini.
Os.
inserts eius.^"^
^5
Os. ipsum.
^^
M.
and Ox. omit.
L. omits.
LEGENDA GREGORIICONTEMPTUS VERECUNDIE.
17
perductus esset coram episcopo, nec moras nec cunctatur de aliquo. Imo nec verba expectat, patitur nec facit, sed continuo depositis et proiectis omnibus vesti"^ '^ nec femoralia mentis, restituit ea patri. Insuper et
Cumque
''^
retinens totus
animum
Episcopus vero fervoremque ac constantiam nimis * admirans, protinus exsurrexit ; et inter brachia sua ipsum indutus erat, contexit eum. recoUigens,''^ pallio, quo Intellexit aperte divinum esse consilium et facta viriipsius attendens,
coram omnibus denudatur.
presentialiter viderat, cognovit mysterium conFactus est propterea deinceps adiutor eius ; et fovens ipsum atque confortans, amplexatus est eum in
Dei,
que
tinere.
visceribus caritatis.
Ecce iam nudus cum nudo luctatur ; et depositis omnibus, que sunt mundi, solius divine iustitie memoratur. Studet iam sic propriam contempnere vitam, omnem pro illa sollicitudinem deponendo, ut sibi pauperi pax esset in obsessavia;
et solus carnis paries
ipsum a divina visione interim
separaret.
Qualiter a latronibus captus vproiectus fuit in nivem
;^
et
[^-vnj]
quomodo
servivit leprosis.^*
^ amquondam
enim cum
semicintiis
involutus
^
pergeret, qui'^
silvam laudes domino lingua francigena decantaret, latrones super eum subito ^ irruerunt. Quibus ferali animo eum quis esset interrogantibus, confidenter vir Dei plena voce respondit dicens Preco sum magni regis, quid ad vos ?et
scarulaticis^5 utebatur
per
quamdam
:
illi percutientes eum in defosso loco pleno magnis, nivibus proicerunt dicentes lace,^ rustice preco Dei Ipse
At
:
18 19
^^^
^ ;^_ 3[j(J L_ CONTEMPTUS VERECUNDIE. Ox. OmitS. * Commencement of of text missing from Oxford Codex. portion
H. coUigens. H. omits.Os. qualiter
3
^ H. nive. a lationibus captus est 5 ^
;
et in^
nivem eumscarlaticius.
proiecerunt."J
H.
semicinctis.
H. omits.9
H.
7
W.quandam.
Os. omits.
L.
ibi.
B
i8
LEGENDA GREGORII
vero se huc atque illuc revolvens, nive a se discussa, illis ^ exilivit et magno exilaratus gaudio recedentibus, de fovea alta voce, per nemora, laudes creatori omnium cepitpersonare.
Tandem ad quoddam
claustrum monachorum veniens,"
per plures dies in sola vili camisia quasi garcio in coquina Verum cum, existens cupiebat vel de brodio saturari.
omni miseratione subtracta, nuUum posset vel vetustum acquirere indumentum, non motus ira, sed necessitate " ad venit ubi a coactus indeprogredienseugubii civitatem,'^
quodam olim amico
eius sibi tuniculam
acquisivit
Post hec autem, modico tempore iam elapso, cum viri dei ubique fama crebresceret et nomen eius divulgaretur in populis, prior monasterii supradicti quod factum fuerat in ob virum dei recolens et intelligens, venit ad eum ; et reverentiam salvatoris ab eo suppliciter pro se suisque veniam postulavit.^^*
HUMILIS CARITAS.vero totius humilitatis sanctus amator se ad leprosos ; eratque cum eis diligentissime '^ serviens^' omnibus'' propter deum et lavans putredinem omnem ab eis, ulcerum etiam saniem'^ extergebat, sicut suo loquitur dicens ; Qui ^^ cum in ipse in testamento essem nimis amarum mihi videbatur videre leprosos ; peccatis
Deinde
transtulit
'=
et
dominus conduxit meillis.
inter illos
;
et feci
misericordiam
cum
In
tantum
namque, ut
dicebat,
aliquando
amara
ei
leprosorum visio existebat, ut, duo fere milliaria eminus
cum tempore^
vanitatis
sue
ipsorum domos respiceret, per Sed cum iam gratia, nares suas manibus propriis obturaret.et virtute aitissimi sancta, et utilia^'
inciperet
cogitare, in
seculari
adhuc abitu constitutus leprosum
unum obviummagis
habuit die
quadameum.
;
osculatus est
Exinde quoque "inserts et.^^*
semetipso fortior efFectus, accessit etcepit seipsum
1 13^^
Os. foss. Os. tunicam.Bol. dilectissime.
" Os.
"^^ ^^
Os, devenit.^s
L.
omits. omits.
M.
contuiit.
^"^
H.
W.
sanguinem.
19
L.
^
quia.
Ox.
virilia.
Os. inserts jam.
22
W.
omits.
Os. cepit quoque.
LEGENDA GREGORIIac3
19
magis^3 contemnere, quousque misericordia redemvictoriam perveniret. ptoris ad perfectam suimet
Aliorum quoque pauperum
in seculo
manens
et
adhuc
seculum^"* sequens erat adiutor, non habentibus porrigens ef^ afflictis gerens compassionis misericordie manum
affectum.die una preter morem suum, quia curialissimus cuidam pauperi ab eo eleemosynam postulanti exproerat, brasset, statim penitentia ductus cepit dicere intra se, magni vituperii fore, magnique dedecoris petenti pro nomine tanti
Nam cum
Regis subtrahere postulata.
SANCTA CURIALITAS.Posuit deinde in corde suo nemini pro deo a s6 petenti cetero aliquid denegare, Quod et;
secundum ppsse dediligentissime fecit
et implevit,:
quousque totum omnimode^^
prebuit semetipsum,'^ quam doctor eiFectus
evangelici consilii
Qui
volenti a te mutuari ne
petit a avertaris.
te,*^
primitus exequutor,''' inquid, da ei ; et
Quomodo
construxit ecclesiam sancti damiani ; et de conversatione dominarum in eodem ioco degentium.
[a-viiij]
J^frimum itaque opus,^ quod beatus Franciscus aggreditur, liberatione sui de manu carnalis patris obtenta, domum construit'' deo. IUamque^ non de novo facere'tentat sed
veterem reparat, vetustam
mentum
evellit,
ignorans, aliud nemo potest ponere preter id, quod est christus iesus.
resarcit. Non fundased super illud edificat. Prerogativam, licet semper reservans christo ; fundamentum enim
quod* positum'*est,
est,'*
Cumque ad=3 ^'^
locum, in quo, sicut dictum
ecclesia
Os. omits. Os. executor.
^4
H.
omits.^^
^s
Qs,
at.
^^
Os. se ipsum.
W.H,
omits.
Os omits. ^ M. constituit.4
3
Illam namque
Os. construxit. Os. omits,
20sanctigratia,5
LEGENDA GREGORIIdamiani antiquitus constructa fuerat, reversus foret, illum^ altissimi comitante, in' brevi eam tempore
Hic est locus ille beatus et sanctus, studiosius reparavit. ^ in quo, gloriosa religio et excellentissimus ordo pauperum dominarum et sanctarum virginum a conversione beatifrancisci fere sex^
annorum
spatio
iam elapso, perIn
eumdem '"clara, fortis-
beatum virumsimus,"
felix
exordium sumpsit.lapis
quo dominaatque"extitit
civitate assisii oriunda,
pretiosissimus
ceterorum superpositorum lapidumpost imitationem*^
fundadicta
mentum.
Nam cum
ordinis fratrum,
ad deum conversa fuisset, multis domina, extitit ad profectum et innumeris ad exemplum. Nobilis '^ Virgo carne, sed mente parentela, sed nobilior gratia. Etate iuvencula, sed animo cana. castissima. Constans et in divino amore ardentissima desiderio. proposito,sancti viri monitis,
Sapientiaclarior
predita,
et
humilitate precipua,
vita, clarissima
moribus.
Clara nomine, Super hanc quoque prestructuraest;
tiosissimarum
margaritarum
nobilis
surrexit."
non ex hominibus, sed ex Deo angusta meditatio eam cogitare sufficiat, nec ^^
Quarum
laus
cum
nec
brevis locutio
explicare.'^
Precipue^^ namque ante omnia in eis viget virtus ac continue caritatis, que ita ipsarum in unum copulat voluntates, ut cum quadraginta, vel quinquaginta
mutue
pariter
alicubi
commorentur, idem
velle
ac
idem noUe
unum
in eis spiritum faciat de diversis. Secundo, in unaquaque rutilat humilitatis
gemma, queconservat,
collata
dona
et
bona de
celis
habita
sic
ut
virtutes ceteras mereatur.'^ Tertio, virginitatis et castitatis lilium sic respergit odore mirabili universas ut terrenarum cogitationum oblite sola
desiderent
'^
celestia meditari
;
et
cordibus eterni sponsi amor exoriatur,^'' ut integritas sacre afFectionis omnem ab eis consuetudinem vite prioris excludat5 It.
" in rantia ipsarum
tantus ex ipsius
'
flag-
^
9'fs
L.
^^i8 21
" H. omits. eundem. ^4 E. and M. virtutum ordo. H. omits. ^' L. aud W. viRTUTUM ORDO. '5 Os. desiderant. Os. and W. mereantur.^
gratiam. sexto.
H. and W.
W.
ipsum.
?
H.
omits.^^
^
Os.^s
religiosa.
W.H.
initiationem.
Os. ea.
W.^
Precipua.ipsarum.
W.
^^
fragrantia.
Os. exoritur.
LEGENDA GREGORIIQuartoinsignite,^'^^
21
sic
omnes
altissime''s
ut extreme necessitati
paupertatis sunt titulo victus et vestitus, vix vel
numquam
frenandam linguam vim minime patiantur. Cum ipsarum ita sint a collocutionibus dissuete,recordentur.
gratiam singularem,
satisfacere acquiescant. Quinto, vero sic abstinentie ac taciturnitatis adepte sunt ut ad cohibendum carnalem motum etet
quedam
ut,
cum
necessitas exigit eas loqui, vix verba formare, prout expedit,
Sexto, quippe in hiis omnibus virtute patientie tam ^^ adveradmirabiliter adornantur, ut nulla tribulationumsitas, vel
molestiarum iniuria ipsarum frangat animum, vel
immutet.
Septimo denique, contemplationis summam taliter meruerunt acquirere,^^ ut in ea discant omne, quod agendum mente deo eis, seu vitandum sit ; et feliciter noverintexcedere,
nocte
ac
die
divinis
laudibus
et
orationibus
Dignetur eternus deus gratia sua sancta tam sanctum principium exitu conciudere sanctiori. Ethec ad^^ presens^^ de virginibus deo dicatis et devoinsistentes.
tissimis ancillis
christi
dicta
sufficiant
cum ipsaruma
vita
mirifica
;
et
institutio
gregorio
tunc
temporis
gloriosa, hostiensi
quam
domino papasusceperunt,
episcopo
proprium opus requirat
et otium.^^
Quomodo, mutatoportiuncula;
habitu, refecit ecclesiam sancte marie in [a-x] audito^ evangelio,^ relictis omnibus, habitum quem fratres'' habent, adinvenit^ et^ fecit.^etdei,
'
^
Xnterea sanctusreparata, migravit ad
mutato habitu et predicta ecclesia locum alium iuxta civitatem assisii, in
quo ecclesiam quamdam dirutam et propemodum eversam reedificare incipiens, a bono principio non destitit,' quousquead perfectum adduceret^ universa. Inde vero ad alium se transtulit locum, qui portiuncula^3 ^^'
H. and L.Os.
et.
tribulationis.^
^fOs.-^aasignite. ^'^^Lf.-omits.w. ..?^ Li-omits.'
^5
M.-^ ^'^
necessitate.
M.
hostium.
H.
fecit.
3
W. omits.
^
Os. ecclesias. M. and W. omits.
3
h. omits. ' M. desistit.
H. omits. H. duceret.
22
LEGENDA GREGORII''^
^ nuncupatur, in quo ecclesia beate virginis matris dei anti' tunc a nemine constructa * extiterat," sed deserta quitus
curabatur.
Quam cumest
pietate commotus, bonitatis matrem, cepit ibidem assiduus commorari.
sanctus dei cerneret sic destructam, quia devotione fervebat erga totius
Factum
autem,
cum iam
dictam ecclesiam reparasset,
conversionis eius annus tertius agebatur. Quo in tempore quasi heremiticum ferens habitum, accinctus corrigia et
baculum manu gestans^^ calceatis pedibus incedebat. Sed cum die quadam evangelium qualiter dominus miserit discipulos suos ad predicandum, in eadem ecclesia legeretur ; et sanctus dei assistens ibidem utcumque verba evangelica in^* tellexisset, celebratis missarum solemniis, a sacerdote sibiexponi evangelium suppliciter^^
postulavit.
EVANGELICA VOCATIO.^^cuncta per ordinem enarrasset, audiens christi discipulos non debere aurum, sive ^^ argentum, seu pecuniam possidere, non peram,^^ non saculum, non panem, non virgam in via portare, non calceamenta, non duas tunicas habere,^ sed regnum dei et penitentiam predicare, continuo exultans in spiritu dei, hoc est,
Qui^^
cum
ei
sanctus
franciscus
inquit, quod volo, hoc est " facere cordis concupisco.Festi^nat"^
quod quero, hoc
totis
meduUis
proinde pater sanctus superabundans gaudio ad "^ impletionem salutaris auditus, nec moram patitur aliquam devotus incipiat quod audivit. preterire, quin operari Solvit protinus calceamenta de pedibus, baculum deponit e manibus et tunica una contentus, pro corrigia funiculum immutavit. Parat sibi ex tunc tunicam crucis, ymaginem preferentem, ut in ea propulset omnes demoniacas phantasias parat"'*
:
asperrimam, Parat denique peccatis.9
ut
carnem
in'^
ea^^
crucifigat
cum
vitiis
et
ex
tunc
''^
pauperrimam
et in-
H.
inserts
Marie.
^
M.
omits./"'^4'
* End of missing
"
^S '' 21
portion of Oxford Codex. " Os. destructa. ^3 Ox. W. fuerat. portans. Os. simpliciter. _^^ L. and M. evangelica narratio.
L. omits.:omits.
Ox.^
Ox. quod.
'^
Ox. seu.22
^9
M. inserts non baculum.23
H.
omits.
M.
omits.
M.26
festinans.
Qb.
25
Os. deinde.
H. and W.
omit.
aliqua. 27 fj.
24
Qs. de.
and
W.
omit.
LEGENDA GREGORIIcultam et que a mundo Cetera vero, que audierat,
23concupisci.
nuUatenus
valeat
cum
reverentia facere
summa cum diligentia, summa Non enim fuerat evangelii gestiebat.
surdus auditor, sed laudabili memorie que audierat cuncta 28 commendans ad literam implere diligenter curabat.^
De
predicatione evangelii et annuntiatione pacis; et 9ex[A-xj] primorum fratrum conversione.
fervore spiritus et gaudio mentis oninibus paenitentiam predicare, verbo simplici, sed cepit Erat verbum eius corde magnifico e3iEcans audientes. velud ignis ardens penetrans intima cordis et omnium
dxinde cum magno
^
mentes ammiratione
replebat,^
Totus
alter"
dedignabatur
videbatur quam fuerat ; et celum intuens Et mirum certe, quia ibi respicere terram.
cepit^^!primitus predicare, ubi,didicerat legere.
cum adhuc
esset infantulus,
X
primum ut felix Ubi didicit, ibisumavit.
In quo etiam loco sepultus est honorifice initium felicior consumatio commendaret. et docuit et ubi cepit, ibi feliciter con-
In omni predicatione sua, priusquam^ convenientibus imprecabatur dicens proponeret verbum dei, pacem dominus det vobis * pacem. Hanc viris et mulieribus, hanc obviis ; et obviantibus semper devotissime nuntiabat. Propterea multi, qui pacem oderant pariter et salutem, domino cooperante, pacem amplexati sunt toto corde, facti et ipsi filii pacis et emuli salutis eterne. Inter quos quidam de assisio pium ^ ac simplicem spiritum gerens, virum dei devote primo^ secutus est. Post hunc frater Bernardus pacis legationem amplectens ad mercandum' regnum celorum post sanctum dei cucurrit alacriter.:
cuius vitam
frequenter susceperat beatum patrem hospitio, mores intuitus et expertus refectusque^ sanctitatis eius odore, concepit timorem et salutis spiritumet^^*
Hic enim
Ox.
cupiebat.^
5^
Os. repleret. L. puerilem.,
l^ dedignaturi
3
Qs. cum.^
^
H.
omits.
Ox, primum.
4 Ox. nobis. Qx. imitandum.
Ox.
inserts
quoque.
24parturivit.
LEGENDA GREGORII
Videbat eum nocte tota^ orantem, rarissime dormientem, laudantem deum et gloriosam virginem matrem Mirabatur atque dicebat Vere hic homo a deo est. eius. Accelerat proinde vendere omnia sua et pauperibus, non:
parentibus elargitus
est
ea,
et
perfectioris
vite
titulum^
Si adimplevit ; apprehendens vis perfectus esse, vade, vende omnia que habes et da pauperibus ; et habebis thesaurum in celo et veni ; sequere me. Quo facto, vita et habitu sancto francisco associatus est. Eratque" cum eo semper, quousque, multiplicatis fratribus, cum obedientia pii patris ad alias transmissus est
sancti evangelii
consilium
regiones.
Eius namque ad deum conversio forma extitit in venditione possessionum et elargitione Sanctus franciscus vero, de tanti viri adventu pauperum. et conversione gavisus est gaudio magno valde, eo quod dominus videretur eius habere curam, dans ei sociumconvertendis
necessarium et amicum fidelem. Statim autem vir alter assisii eum sequutus est, qui valde in conversatione laudabilis extitit et quod sancte cepit, sanctius post modicum consumavit. Hunc vero post non multum temporis sequitur frater ac timens deum, qui egidius, vir simplex et rectus longo durans sancte ac iuste " ac ^^ pie vivendo perfecte temporeobedientie, laboris^3
quoque manuum,
vite solitarie,
sancte-
que contemplationis nobis exempia reliquid. Hiis autem alio uno apposito, frater philippus, septenarium numerum adimplevit, cuius dominus munditie calculo labiatetigit,
ut loqueretur de ipso dulcia et melliflua eructaret.
Scripturas
quoque
sacras intelligens et interprelgiis
cum non
'^ '^ effectus est didicerit,'* illorum imitator quos ydiotas, et sine litteris fore iudeorum princeps causabantur.
[A-xij]
De
spiritu prophietie, et monitis sancti
^
francisci.^
jKeatusspiritus912 'f^
igitur pater franciscus consolatione ac gratia sancti cottidie replebatur, omnique vigilantia et^
H.
inserts ac die.
Ox.
inserts
Os. omits and
inserts instead timens'5 ^
M.
didisceret.
Ox. beati.
Os.
^^ M. imitatio, M. adds ad fratres.
^^ Ox. omits que. quo dicitur, ^3 Ox. sancte deum. quoque.
omits.
LEGENDA GREGORIIfilios
25
soUicitudine novos sancte paupertatis, beate que ^ simplicitatis viam gressu indeclinabili eos edocens ambulare.
novis institutionibus informabat,
Quadamimpensis
vero
die*
cum dominimiraretur;
misericordiam supersibi
sibi beneficiis
et
suorumque processum concupisceret locum orationis petiit, sicut et sepissime
conversationis sue, a domino indicari,
faciebatj ubi cum diu perseveraret cum timore et tremore dominatori^ universe terre*^ assistens^; et in amaritudine anime sue annos
male expensos recogitaret, frequenter verbum illud replicans deus, propitius esto mihi peccatori quedam letitia indicibilis et suavitas maxima sensim cepit cordis eius intima:
:
superfundere. Cepit quoque
a semetipso deficerej compressisque affectibus ac tenebris effugatis, que timore peccati fuerant in corde suo concrete, infusa est sibi certitudo remissionis
omnium
delictorumest
;
et
fiducia
exhibita est
in
gratiam
respirandi.'
Raptustotus
deinde super se atque in quodam lumine
absortus, dilatato mentis sinu, que futura erant, Recedente denique suavitate illa cum luculenter inspexit.
lumine, spiritu innovatus, iam mutatus in alterum virumvidebatur.
ConSicque reversus, gaudenter dixit ad fratres fortamini, karissimi, et gaudete in domino, nec, quia pauci videmini, efficiamini tristes, nec vos deterreat mea, vel:
vestra
veritate
Quoniam sicut mihi a domino in ostensum est, in maximam ^ multitudinem faciet ^ vos 5 crescere ^ deus et usque ad fines orbis multipliciter Ad vestrum quoque profectum dicere cogor quod dilatabit.simplicitas.
et utique magis silere liberet, vobis referre. cogeretvidi,
quod
si
charitas
me non
visio,
Vidi multitudinem magnam hominum ad nos" venientium " et in habitu sancte conversationis beateque"^
3
^ 4 Os. omits. 5 M. dominari. Bol. universi. sancteque. ^ Bol. et fiducia in gratiam respirandi. Os. faciet nos. ' " Os. venientem. ^* 9 Os. omits. Bol. me. Os. omits.^
H. and W.
26religionis regula
LEGENDA GREGORII
nobiscum volentium conversari ; et ecce adhuc sonitus eorum est in auribus meis, euntium et redeuntium secundum obedientie sancte mandatum :^3 vidi ^* quasi vias ipsorum multitudine plenas ex '^ omni ferenatione in hiis partibus convenire. Veniunt francigene, festinant hispani, teuthonici et anglici currunt ; et aliarum linguarum diversarum accelerat maxima multitudo. Quod cum audissent fratres, repleti
sunt ^^ gaudio salutari sive propter gratiam, quam dominus deus contulerat sancto suo, sive quia proximorum lucrum sitiebant ardenter, quos desiderabant ut salvi essent, in'^''
et devote, domino deo ^^ '^ nostro super omnia dona sua, fratres, gratias referamus ; et ut sciatis qualiter cum presentibus et futuris sit fratribus conversandum,'' futurorum processuum intelligite veritatem. Inveniemus nunc in principio nostre conversionis poma ^^ " quedam dulcia et suavia nimium ad edendum sed paulo post, quedam minoris suavitatis ac dulcedinis ofFerentur. Postremo vero quedam amaritudine plena dabuntur, quibus:
idipsum cottidie augmentari. Et ait ad eos sanctus Ut fideliter
;
inesibilia
sua erunt exteriorem olentiam quamdam Et vere, sicut vobis ac pulchritudinem representent. dominus augmenlocutus sum, in magnam gentem nos Sed ultimo sic eveniet, quemadmodum si homo tabit. iactet retia sua in mare, vel in aliquem lacum et concludatvesci
non poterimus''3
quoniam pre
acerbitate
universis,
licet
^'*
piscium multitudinem copiosam ; et cum omnes miserit in naviculam suam, pre multitudine omnes portare fastidiens in vasis suis, ceteros autem foras eligat maiores et placentesemittat.f
omnia, que sanctus dei predixit, quanta veritate se manifestatione aperiant, satis prefulgeant, quanta^^
Hec
manifestumEcce''^
est
considerantibusspiritus
in
spiritu
veritatis.
quomodo
prophetie requievit in sancto^^
Francisco.
13
17
^4 Os. et E. and L. yisio. L. omitst^' Omitted by H.
vidi.^^
^s
Os. de.
^^,
L.
omits;*/
223^5
Os.
inserts per.invescibilia.
H.
H.
inserts et.
^^
Os. agamus. '^^ ^^ Os. dulcissima. Qs. omits. t End of passage omitted by H. ^X^hi^^^ ^"i to end. H. omits Ecce W. inserts fratre.. . .
L. and Os. dicta.,/
'9
LEGENDA GREGORII
27
Quomodo
misit eos binos per
'
mundum^ et
in brevi tempore[A-xiij]
iterum congregati sunt.
tempore quodam alio bono viro ad octonarium numerum processerunt. religionem intrante, Tunc beatus franciscus omnes ad se convocavit et plura eis de regno dei, de contemptu mundi, de abnegatione proprie
^[odem quoque
voluntatis
binos
subiectione pronuntians, proprii corporis in partes quatuor segregavit ; et ait ad eos : ^ ^ bini ^ per diversas partes orbis Ite, carissimij^f bini et ^ annuntiantes hominibus pacem et penitentiam in remisetilios
sionem peccatorum. Et estote patientes in tribulatione, securi quia propositum, et promissum suum dominusadimplebit."^ Interrogantibus humiliter respondete, per'^ ^ sequentibus benedicite, vobis iniuriantibus et calumniam " inferentibus gratias agite, quia pro hiis nobis regnum
preparatur eternum.
At
illi,
cum gaudiosancte
et
letitia
multa
obedientie
mandatum,
coram:
suscipientes sancto francisco
Ipse vero amplexans supplices se prosternebant in terram. -lacta eos dulciter et devote dicebat singuiis cogitatum tuum in domino et ipse te enutriet. Hoc verbum
dicebat," quotiens ad obedientiammittebat.
fratres
aliquos
trans-
Tunciacobumaliam
frater
bernardus
cum
fratre egidio versus
sanctumsocio
ter arripuit, sanctus franciscus vero
cum uno
mundi
elegit partem, reliqui
quatuor incedentes bini
per
partes reliquas tenuerunt. Sed, modico tempore iam elapso, sanctus franciscus eos omnes videre desiderans, orabat dominum, qui congregat dispersos israel, ut eos congregare in brevi misericbrditer dignaretur. Sicque factum est, ut in modico secundum
^3
desiderium^
suum absque humanain.
vocatione gratias agente^ Os. illos. Os. annuntiantibus.
^*
H. and M.
^
H. and M. insert binos.5
4 ^
Bol. cautissimi.
Os. omits.^
^
9
" H.'3
Os. adimplevit. Os. injuriam.omits.
M.^^
and
W.i
interrogantibusque.
H.
Ox
calumpniantibus.
referentibus.^'^
M.
insert singulis.
Os. omits.
W.
agentes.
28
LEGENDA GREGORII
deo pariter convenirent.'^ Convenientibus vero '^ in unum, de visione pii pastoris magna gaudia celebrant ; et se sic unoconvenisse desiderio admirantur. Referunt deinde bona, que misericors dominus fecerateis;
^'
negligentes ingrati aliquatenus extitissent, correctionem et disciplinam a sancto patre humiliter petunt Sic enim consueverant facere et diligenter suscipiunt.''^ * ^^ semper, cum veniebant ad eum, nec ab ipso cogitationem " etiam " motus animi occultabant ; minimam, vel primos et "3 cum omnia implevissent, que ipsis precepta erant, servosfrancisci
et
si
et
Sic enim totam illam primam beati scholam puritatis spiritus presidebat,^* ut, cum utilia, sancta et^^ iusta operari sciret,^^ de ipsis gaudere inaniter
se inutiles reputabant.
penitus ignoraret.^' Beatus vero pater nimia karitatecepit eis
filios;
suos amplectens,
aperire propositum que sibi dominus Statim autem^^ alii quatuor boni et revelaverat, indicare. ""^ dei.^^ ydonei viri appositi sunt ad eos et secuti sunt sanctumet
suum
Factus est proinde rumor magnus in populo et fama viri dei Erat certe illo in tempore sancto cepit longius dilatari. francisco et fratribus suis exultatio magna nimis et gaudiumsingulare, quando aliquis, quicumque ac^" qualiscumque fidelis, dives, pauper, nobilis, ignobilis vilis, carus, prudens, ^' simplex, clericus, idiota, laicus in populo christiano spiritudei ductus veniebat sancte religionis habitum suscepturus. Erat etiam secularibus viris de omnibus admiratio multaet humiiitatis^^ exemplum, eos provocans ad emendatioris
vite
viam
et
penitentiam peccatorum.
Nulla
ignobilitas,
nulla paupertatis infirmitas obsistebat, quin edificarentur in omni 33 opere Dei, quos volebat edificare Deus, qui esse cum
mundo15 ^^ 2
abiectis et simplicibus delectatur.^7 ^9
*3
^^ Os. autem eis. Os. convenerunt. M., Ox. and W. perfecta conversio. ^^ Os. primus. Os. cogitatione. omits et cum . . Os. reputabant..
Os. inserts cum. Os. omits.possidebat. p_ omits.
^^^4
2529.
Ox.
omits.
^*^
H.L.
scierent.aut.3i
^?
H ignorarent.'^.,
E.,
H. et. M. and W.
^s
,"33
M. deum. H. and L.
^o
omit.
v
^^
L.
spiritus.
-^ Os. emendationis.
'
.
J
LEGENDA GREGORII
29
Quomodo primo regulamit scrips|[^it, undecim habens fratres;[A-xiiij3 et quomodo dominus papalnnocentius confirmavit et^;
de visione arboris.^* franciscus, quod dominus deus cottidie in idipsum, scripsit sibi et fratribus suis augeret, habitis et futuris, simpliciter et paucis verbis vite formam et sancti evangelii precipue sermonibus utens, ad cuius
V
idens
3
beatus
numerum ^
regulam, inhiabat. perfectionem solummodo ^
que omnino
iminebant.7 fratribus, desideranstertio,^
Pauca tamen alia inseruit, sancte usum necessario ad conversationis Venit proinde romam cum omnibus dictis
nimium
sibi a
domino papa innocentio
que
scripserat, confirmari,
temporis rome venerabilis assisii^ natus^ Guido, qui sanctum franciscum et episcopus omnes' fratres" in" omnibus honorabat et speciali
Erat tunc
nomine
venerabatur dilectione.
Cumque vidisset sanctum franciscum et fratres eius, causam nesciens, ipsorum'^ adventum graviter tulit. Timebat enim, ne patriam propriam vellent deserere, in qua dominus per servos suos iam'* ceperat maxima'^ Gaudebat plurimum tantos viros in suo episcopatu operari. habere, de quorum vita et moribus maxime presumebat. Sed audita causa et eorum intellecto proposito, gavisus est '^ ad hoc '^ dare consilium et in Domino valde, spondens eis ^^ subsidium ferre.'^ Accessit preterea sanctus franciscus ad reverendum dominum episcopum sabinensem '^ nomine iohanem de sancto paulo, qui inter alios romane curie principes et maiores, videbatur terrena despicere et amare celestia. Qui eumbenigne atque charitative suscipiens ipsius propositum et voluntatem plurimum commendavit. Verum quia homoerat providus et discretus, cepit'
eum de
multis interrogare
Ox. adds in sompnis. ^ h. adds autemr ^ 5 Ox. suorum. ' Bol. innuebat. H. conversionis. Os. frater. ^ ^ W. and Ox. assisinatus. and Ox. iij. P. Os. assignatus. " Os. adds ^ Os. omits. ejus. ^^ '3 Os. adds et. Os. omits in omnibus . . . frater ejus. ^^ *5 Qs. omits, ^t Os. mira. ^' W. P. ei. huc.L. inserts tertius.'^
^
^^
Bol, presidium fore.
'^
H.
sapientem.
30et ut
LEGENDA GREGORIIad vitam monasticam,^" seu*"
heremiticam diverteret,
sanctus Franciscus suasionem eius humiliter, prout poterat, recusabat ; non per suasa despiciendo, sed alia pie affectando altiori desiderio ferebatur. MiralDatur dominus ille fervoreni ipsius;" et^^ timens ne a tanto
suadebat.
At
proposito
Tandemcoram
^* itinera ostendebat. planiora eius constantia ^^ victus, precibus adquievit ; et domino papa studuit eius negotia de cetero pro-
resiliret, ei
Preerat tunc movere. temporis ecclesie dei dominus innocentius papa tertius,^^ vir gloriosus, doctrina quoque^^ affluentissimus, sermone clarissimus, zelo iustitie fervens^^ in "5 hiis,''^ que "^ christiane ^ fidei cultus causa ^^ poscebat.="7
Hic cum virorum Dei votum agnovisset, discretione previa petitioni eorum assensum prebuit et effectu prosequente complevit atque monens benedixit sanctodixitqueeis:
de plurimis exhortans eosfranciscoet
et
fratribus^^et
eius,
prout vobis dqminus inspirare dignabitur, omnibus^s penitentiam Cum enim omnipotens dominus vos numero predicate. multiplicabit et gratia, ad me cum gaudio.referetis ; et ego vobis hiis plura concedam et securius maiora committam.^"*Itefratres
cum domino,
erat^s cum sancto^^ francisco, quocumque eum revelationibus letificans et beneficiis exhortans. pergehat, Visio, mam cum nocte quadam se sopori dedisset, jasutOL-est^ sibi^'' per quamdam viam ambulare,^^ iuxta quam arbor magne proceritatis stabat. Arbor illa pulchra,^^
Vere dominus
fortis,
grossa et alta nimis.est
Factum
autem,
dum
"^"
appropinquaret ad
eam
et
sub
ea stans, eius pulchritudinem et altitudinem miraretur^*' subito ipse sanctus ad tantam devenit altitudinem, ut cacumen arboris tangeret, eamque manu"*^ capiens faciUimeinclinaret
Et revera sic actum est, cum ad terram.'*^ dominus innocentius arbor in mundo excelsior et sublimior, et voluntati se tam benignissime inclinavit. eius petitioni;.
.
r^^
2 ^3 24^^3^
M.H.,
monachiam. W. manasticam. M. and W, omit et and add bere^s ^9 32
L.
sive.
^^
Os.
illius.,,'^j
Os. adds ita. Os. omits. Bol. eam.
M.Qx.
constancie.
ei planiora itinera ^e ^y 3o
ostendebat.
Bol. omits.fratribusque.
L.^ii^ BoJ, cum.33
Qx.
ut.
\'.\-^
Os. bone.hominibus.
Ox.
34 38^'f
E. L.
visio.
35
H.
ibat.39
Os. ambularet.intueretur.
W.^^
36 M. and P. domino. 37 Os ei quod. 4o Os. cum. and Os. add et. 43 L. and W. terras. Os. manibus.
LEGENDA GREGORII
31
De reditu
ipsius ab urbe
roma in vallem spoletanam mora ipsius per viam.
;
et
de
[a-xv]
gratiaegit
^ jSanctus francisus cum fratribus suis de munere ac tanti patris et^ domini plurimum exultans gratias
omnipotenti deo, qui ponit^ humiles in sublimi et merentes erigit sospitate. Statimque venit visitare limina Petri ; et oratione completa, egressus ex urbe, versus beati vallem spoletanam iter arripiens cum sociis est profectus. Conferebant ad invicem, dum sic irent, quanta et qualia eis clementissimus deus dona contulerit, qualiter a vicario domino et patre universe christiane nationis christi, sunt recepti. monita et** Qualiter etiam gratissimeadimplere valerent.^ Qualiter regulam precepta ipsius quam susceperant possent sincere servare ac indeclinabiliter custodire. Qualiter in omni sanctitate et religione coramaltissimo^ '
ambularent qualiter denique vita et mores^ incrementa sanctarum virtutum forent per ipsorum ad exemplum. proximis Cumque novi Christi discipuli de huiusmodi sufficienter;
in schola humilitatis disputassent, dies
multum
ascendit et
hora
preteriit.
Pervenerant
tunc
ad
desertum
locumre-
nimium^ pre
lassitudine fatigati itineris et esurientes,
fectionem aliquam invenire non poterant, eo quod locus ille ab hominum ^ habitatione valde remotus est. ^ Statimque,divina
manu panem " deditquesuis
gratia
procurante,
occurrit
eis
homo
afFerens
in
ipsis et abiit.
Ipsi vero non cognoscentes eum, mirati sunt in cordibus ^^ et ut magis de misericordia divina ^^ confiderent alter
alterum admonebat.^'^
Sumptoque
cibo et
ex ipso non
confortati, venientes ad quemdam locum prope civitatem ortensem,^s ibidem fere per dies quindecim sunt morati,^^ aliqui eorum intrantes civitatem acquirebant necessaria victus et modicum illud, quod acquirere poterantostiatim, ad fratres alios deportantes, ac letitia cordis pariter manducabant.^
modicum
cum
gratiarum actione
^
2 3 Os. s Os. 4 Os, ac. Os. ac. Os. et. posuit. ejus. ^ ' H. 9 Ox. omnium. Os. valeant. Os. moribus. quomodo. ^ ^^ Ox. and L. erat. M. omits. P., "-^L. panes. ^^ ^3 Os. dei. H Ox. commonebat. \ 'S H. ostiensem. Os, adds et.
i-x:-:x^-fX^*'~
32Si
LEGENDA GRG0RIIquid vero residuum
'' alicui dare non erat, quoniam recondebant illud in quodam sepulchro, quod poterant, aliquando conservaverat corpora mortuorum, ut idem iterum manducarent. Locus ille desertus erat atque '^ relictus et ^ aut rarorum,'^ aut nuUorum frequentabatur accessu.
LETA " PAUPERTAS.Erathaberent,eis
exuitatio
magna,sancta
cum
nichil
viderent
vel
quod eos posset vane, seu
carnaliter
delectare.
Ceperunt propterea
cum
paupertate ibidem habere
commercium ; et in defectu omnium, que sunt mundi,^=' nimium consolati disponebant, sicut ibi erant, ei ubique perpetuo adherere. Et quia, deposita omni soUicitudineterrenorum, sola eos divina consolatio delectabat, statuunt et confirmant '^ nuUis tribulationibus agitati, nullis impulsi tentationibus ab eius amplexibus resilire. Sed licet ipsius loci amenitas, que ad corrumpendum verum vigorem animi non mediocriter potest,^'^ eorum non detineret affectus, ne saltem longioris more assiduitas vel
solum exterius ^^relicto,
eis aliquid proprietatis innecteret, loco ipso
sequentes felicem patrem, vallem spoletanam tunc Conferebant pariter viri cultores temporis intraverunt. utrum inter homines conversari deberent, non "^ ad justitie, Sed sanctus franciscus, qui loca solitaria se conferrent.^' non de industria propria conjfidebat, sed oratione sancta
omnia preveniebat negotia, elegit non sibi vivere soli sed ei se ad hoc missum, ut qui pro omnibus mortuus est, sciens
Deo
animas lucraretur, quas diabolus auferre conabatur.
[A-xvj]De
fama beati'
francisci
et''
deumet
;
et
quomodo ordo vocatusreligionem^
qualiter
conversione multorum ad est fratrum minorum ; intrantes beatus franciscus
informabat.
civitates, et castellaI'
dircuibat proinde fortissimus miles christi franciscus non in persuasibilibus humane sapientie^^ '9 Os. Os. et. Os. quando. ^^ L. omits. M. VERA ^S Os. omits. Ox. and W. posset. L. and W. conferre. ^ Ox. adds de. Ox. sancti.
raro.^3
21
24
^o Qs. nullo. Os. confirmatione. ^^ L. and W. an.
^7*
^
L. ordinefn.
LEGENDA GREGORIIpredicans
33
verbis, sed in doctrina et virtute spiritus, annuntians regnum dei, pacem, docens salutem et penitentiam in
Erat in omnibus fiducialius, remissionem peccatorum/ sibi concessa, nullis utens agens ex auctoritate apostolica nuUis seductoriis blandimentis.s adulationibus, Nesciebat aliquorum culpas palpare, sed pungere, nec vitam fovere peccantium, sed aspera increpatione percutere, quoniam sibi primo suaserat opere quod verbis aliis suadebat ; ^ et non timens reprehensorem, veritatem fidelissime loquebatur ita, etiam ut litteratissimi viri gloria et dignitate poUentes' eius mirarentur sermones et timore utili eius ^ Currebant viri currebant et femine, presentia terrerentur. festinabant clerici, accelerabant religiosi, ut viderent et audirent sanctum dei, qui homo alterius seculi omnibusvidebatur.
"
Omnis
etas,
omnisque sexus properabat cernere
mirabilia,
que noviter dominus per servum suum operabatur in mundo. Videbatur certe,tempore illojsive^ per presentiam sancti"francisci, sive per famam quedam nova lux e" celo missa in terris,fugans universam tenebrarum caliginem, que pene totam sic occupaverat regionem, ut vix aliquis sciret quo foret pergendum. Sic enim alta'^ profunditas oblivionis dei et negligentie sopor mandatorum eius fere omnes presserat,'^ ut vix excitari a veteribus ef^* inveteratis malis aliquatenus paterentur.
mane expansum super
fulgens in caligine noctis et quasi Sicque factum est, ut in brevi totius provincie facies sit immutata ; et letiori vultustella
Radiabat velud
tenebras.
appareret, ubique deposita pristina feditate.'^
Fugata
est
prior ariditas et seges in squallenti'^ campo cito surrexit. Cepit etiam inculta vinea germinare germen odoris Dominiet productis ex se floribussuavitatis, fructus honoris'^ et
honestatis pariter parturivit. Resonabat ubique gratiarum actio '^ et vox laudis ita, ut multi, secularibus curis abiectis, in vita et doctrina beatissimi patris francisci, suimet reciperent
notitiam;4
et''^
ad
creatoris''
amorem, et reverentiam aspirarent.5
^ ^^^ ^4
H. H.
SINCERE PREDICATIO.confidentissime.9
Os. and
W. SINCERE PREDICATIO. ^ Oa. W. fidentissime.seu.^^,.
prepollentes.
Os. premora.
Qx.
^
L. andM.de.Os.ut.'^s
Os. omits.L.19
feritate.
/C
"^^
'^
M.
omits.
M.
omitsf
^o
Os. altera. Os. suum. jj, a^ds sui.
Os. beati. "3 Os. oppresserat."'
L.
odoris,.-
|,-^
34laici
LEGENDA GREGORII
Ceperunt multi de populo nobiles et ignobiles, clerici et divina inspiratione compuncti ad sanctum Franciscum accedere, cupientes sub eius disciplina et magisterio perpetuo militare. Quos omnes sanctus dei velud celestis gratie rivus uberrimus carismatum ymbribus rigans, agrum cordis ipsorum virtutum floribus exornabat. Egregius nempe^' artifex, ad cuius formam, regulam et doctrinam efferendo''^ preconio in utroque sexu Christi renovatur Ecclesia ; et trina triumphat militia salvandorum. Omnibus quoque tribuebat normam vite ac salutis viam in omni gradu veraciter demonstrabat. Sed de ordine, quemcharitate pariter et professione assumpsit et tenuit precipue sermo in manibus est. Quid enim ^ ordinem fratrum
minorum primitus ipse plantavit et ea scilicet occasione hoc ei nomen imposuit cum nempe sic in regula scriberetur. Et sint minores, Ad huius sermonis prolationem ea quidem hora, volo, inquit, ordo fratrum minorum fraternitas hec;
vocetur.
HUMILITAS.
Et vere minores, qui omnibus subditi existentes semper querebant locum vilitatis et officium exercere ; et in quo "^ "^ "^ ^^ quedam fore iniuria videretur,^^ ^t sic in solido verehumilitatis fundari mereruntur ut felici dispositione in eis consurgeret omnium virtutum fabrica spiritalis.^^ Revera^9 nobiiis^"^ structura super constantie fundamentum charitatis surrexit, in qua vivi lapides ex omnibus mundi partibus coacervati edificati sunt in habitaculum spiritus sancti. quanto charitatis ardore flagrabant novi christi dis-
O
cipuli
enimsibi
Quantus in eis pie societatis vigebat amor ! alicubi pariter^' convenirent, vel in via ut moris est,!
Cum
invicem obviarent, ibi spiculum ^^ spiritalis resultabat amoris super omnem amorem vere dilectionis seminariumspargens.Casti amplexus, suaves afFectus, osculum sanctum, dulce coUoquium, risus modestus, aspectus iucundus, oculus simplex, amimus supplex, lingua placabilis, responsio
Quid
illud
^
^s
^^
Os.,
Ox. andsolio.
W.28
^^
nanque.^s
L.
ofFerendo.^9
^3
Ox. adds que.^^ Os.et.
24 27 333
Os. Os.E.,
fere.
Ox.3i
viderentur.
"w, KARiTAS.
g.^ H.,3^
M. and
P. caritas.
M. andilludum.
P. nobili.
Os. omits.
L. speculum.
W.
LEGENDA GREGORII
35et indefessa
moUis, idem propositum, promptum obseqium Et quidem cum cuncta terrena despicerent et se manus. amore privato diligerent, totius amoris ipsos nunquam in comuni refundentes se ipsos dare in pretium affectumfraterne necessitati pariter^* subvenirent. satagebant, ut Desiderabiliter^s conveniebant, delectabilius simul erant ; sed
amarum divortium, gravis erat utrinque separatio socialis, ^^ sed nichil sancte obedientie preceptis acerba disiunctio ; Obedientissimi milites, qui anteaudebant preponere.^' se ^^ ad exequendum perficerentur obedientie verbum,quamimperium preparabant, nichil scientes discernere in preceptis^s ad queque iniuncta, omni contradictione remota, quasi precipites
concurrebant.PAUPERTAS.'*
nichil sectatores sanctissime quia Paupertatis nichil amabant, nichil proinde perdere verebantur. habebant, Sola tunica erant contenti, repetiata quandoque intus et NuUus in ea cultus, sed despectus multus et vilitas foris.
^'
mundo penitus viderentur. apparebat, ut in ea crucifixi Fune succincti femoralia vilia gestabant. Et in hiis omnibusnichilque amplius habere propositum pium Securi propterea*^ erant ubique, nuUo timore suspensi, nuUa cura distracti sine omni sollicitudine diem crastinum expectabant, nec de serotino utique hospitio in
permanere,habebant.
^"^
magno
Nam cum^*'
^* discrimine positi anxiabantur. frequenter itineris ^^ in maximis ^*^ frigoribus '^^ necessario sepe
hospitio, clybanus recolligebat eos, vel certe in seu speluncis humiliter noctibus latitabant. crlptis, Diebus vero manibus propriis, qui noverant, laborabant, existentes in domibus leprosorum, vel in aliis locis honestis *^ servientes omnibus humiliter et devote. NuUum officium exercere volebant, de quo posset scandalum exoriri ^^ sed semper sancta et justa honesta et
carerent
operantes, omnes, cum quibus conversabantur, ad humilitatis exemplum et patientiam, provocabant. ^ Ita eosutilia34 37
Os. omits.
35
L.
inserts convenierent.3^
3^
OBEDIENTIA. A L. oMiTs,43
W.
Os. omits.
39
Ox. distinctio. L. precepti.
'i^
H.
preterea.eis oriri.
44
47
49
H., Os.
M. and W.
42 H. and M. securitas. Os. sanctissimi. 4S M. omits. 4^ W. maximo Os. omits. frigore. 48 Os. inhonestis. EXERCiTiuM. 5 H. and W. paciencia.
36
LEGENDA GREGORII^*
virtus patientie circumdederat,
ut quererent potius ibi esse, ubi persecutionem suorum corporum paterentur, quam ubicognita,passi,
possent, sanctitate ipsorum favoribus sublevari.
vel
laudata,
mundiafFecti,
Nam
multotiens
obbrobria
contumeliis
denudati, verberati, ligati, carcerati, nullius patrocinio se tuentes cuncta sic viriliter ^^ sustinebant, ut in ore ipsorum nonnisi sola vox laudis et gratiarum actio resonaret.^^ Vix, vel nunquam a laude dei et oratione cessabant, sed continuadiscussione quicquid egerant recolligentes, pro bene actis et incaute commissis, gemitus et gratias deo, pro neglectis lacrimas persolvebant. Relictos s* a deo se fore putabant, si non se in spiritu
Cum devotionis solita pietate iugiter cognoscerent visitari. enim orationibus incumbere vellent, ne ipsos arriperet ^^ ^^ " sompnus, aliquo adminiculo tenebantur. Aliqui suspensisfunibus^^ fulciebanturturbaretur.Si59
Aliqui
se instrumentis
ne per somni surreptionem oratio ferreis circumdabant,^
se cingebant. aliqui vero ligneis ergastulis
quando ciborum
copia,^^ vel potus, ut assolet,
eorum
sobrietas turbaretur, vel itineris lassitudine necessitatis metas vel in modico pertransirent, multorum dierum abstinentia se
acerbissime
cruciabant.^^
Tanta denique maceratione
in-
centiva carnis reprimere satagebant, ut in frigidissima glacie non abhorrerent sepius se nudare ac totum corpus spinarum aculeis compungentes efFusione sanguinis irrigare.^^ i^a
enim omnia terrena strenuissime contemnebant, ut extrema ^^ vite necessaria vix recipere paterentur ; et tam longa consuetudine a corporea consolatione disiuncti quequeaspera
nonhiis
timerent.^^
In
omnibus pacem;
et
mansuetudinem cum omnibus
sequebantur studio cunctanecessario
et
pudica semper et pacifica operantesscandaladevitabant.
summo
Vix
enim tempore
loquebantur, nec de ipsorum ore scurrile, aut otiosum quippiam procedebat, ut in omni vita et conversatione51
L. circumdaverat.H.,
53
M. and W.aminiculo.
56 58
H.
oratio. L. veiculum.
H. and Os. circumdarat. 54 Ox. derilictos.57
52
Ox.L.
utiliter.
55
alicuius.
M.
suspensibus.
59 M. fulciabantur. H. funiculis. M. funeribus. ^' ^ H. and W. carnis maceratio. Os. omits. ^^ ^3 M, carnis maceratio. H., M, and W, contemptus.^4
Os. extreme.
^5
fj.,
M.
and
W.
pax.
LEGENDA GREGORIIipsorum^^ nec^^ posset impudicum quid,inveniri.^^
37vel
inhonestum
disciplinatus, aliquatenus Sensus omnes ita mortificati^^ incessus omnis modestus. ' erant in eis, ut vix audire, seu yidere, nisi quod eorum inDefixis in terra '" oculis, tentionem exposceret,^' paterentur.
Actus eorum omnis
mente coelo herebant. NuUa invidia, nuUa malicia, nullus rancor, nulla oblonuUa in eis locum habebat, cutio, nuUa suspicio ; amaritudo sed concordia multa, quies continua, gratiarum actio et vox Hec sunt documenta pii patris, quibus laudis erat in eis. non verbo ^^ tantum et lingua, sed opere et veritate maximenovosfilios
informabat.
De mora ipsius apud rigum tortumpaupertatis.
;
et
de custodia
[a-xvij]
J^ecoUigebatcivitatemassisii
se
beatus franciscus
cum
ceteris
iuxtain
in loco, qui dicitur Rigus tortus.
Quo
loco tugurium
cuius umbra quoddam vivebant magnarum et pulchrarum domuum^ strenuissimi contemptores ; et tuebantur se ibidem a turbinibus pluviarum.relictum erat, sub
Nam,patre
ut ait sanctus, citius de tugurio,filii
celum ascenditur.et fratres
quam de palatio in Conversabantur in eodem loco cum beatoomnesin labore multo, et inopia uni-
versarum rerum, sepissime omni panis solatio destituti, solis contenti rapis, quas per planiciem assisii huc, atque illucin angustia mendicabant. Locus ille tam angustissimus erat, ut in eo sedere,'' aut quiescere vix valerent.
Nullum pro hiis murmur resonat, nuUa querimonia, sed corde placido, mens plena gaudio conservat patientiam. Sanctus franciscus cottidianam, immo continuam sui etsuorum inquisitionem diligentissime faciebat ; et nil in eis residere patiens lubricum, ab ipsorum cordibus omnem negligentiam abigebat.^ Rigidus in disciplina, super custodiam
suam
erat vigilans omni hora. si qua, ut assolet, carnis temptatio eum in quadam fovea quandoque pulsaret,^^ ^97^
Nam
Ox. eorum,p. insertsita.
^^
Os. omits.7
^^
^. and W. morum'^
honestas.
W.
terram.
73 ^
L. nichil. H. and L, verbis.Os. deeidere.3
Os. exposcent.rigor discipline.
Os. domorum.
M.
and
W.
38glacie plena,
LEGENDA GREGORIIEt quidemtante mortificationis
cum hiems existeret,'* se mergebat, in ea tamdiu persistens,quoadusque carnalis omnis recederet corruptela.ventissime sequebantur.care vicia^
Docebat
et carnis
incentiva
exemplum ceteri fernon solum mortifireprimere, verum etiam eteos,
ipsos exteriores sensus, per quos
Quoniam cum,
dam
mors intrat ad animam. Otto^ imperator ad suscipientempore, coronam terreni imperii, per partes illas cum magnoillo
strepitu et pompa transiret, sanctissimus pater cum reliquis iuxta viam ipsius transitus in predicto existens tugurio nec ad videndum foras exivit, nec aliquem respicere pertulit
preter
unum, qui
constantissime
ilii
annuntiaret, gloriam
' tempore modico duraturam. Erat enim gloriosus sanctus secum habitans et deambulans in latitudine cordis sui in^ se dignum deo habitaculum preparabat ;9 et ideo aures eius non rapiebat clamor exterior, nec vox aliqua excutere poterat,
hanc
sibi
seu interrumpere ingens negotium, quod habebat in manibus. Apostolica in eo vigebat auctororitas ; et ideo regibus et principibus adulari penitus recusabat ; dabat semper sancte simplicitati operam, nec sinebat locum angustum cordis Scribebat propterea nomina fratrum latitudinem impedire. per tigna domicilii, ut unusquisque orare volens, aut ' locum suum et ne angusta " loci quiescere, recognosceret modicitas mentis silentium perturbaret. Cumque ibidem morarentur, accidit, ut die quadam'^ quidam asinum ducens deveniret ad umbraculum,
in
quo
morabatur ; et ne pateretur repulsam, adhortans asinum suum ad ingrediendum locutus est verbum hoc franciscus vade intus, quia loco huic benefaciemus.vir deisociis
cum
Quod verbum
audiens graviter tulit, illius viri Putabat enim ille, ipsos ibidem morari velle ad augendum locum et ut domum domui Statimque sanctus franciscus egrediens inde, copularent.sanctus
cognoscens intentionem.^'
relicto tugurio illo propter rustici
verbum,
transtulit se^"f
adubi,
locum alium non longe ab
illo,
qui portiuncula dicitur,
sicut supra dictum est, ecclesia sancte marie ab ipso diu ante Nichil volebat proprietatis habere, ut omnia fuerat reparata. posset in plenius Domino possidere.4 ^
Os. Os.
erat.ut.
S
L. vitam,5
^
P. Oddo.^
^
E.
gloriosissimus.
" M.^3
Os. preparaiet.
angusti.
H.,
M.
and
W.
Os. adveniret. ^^ M. vocabatur. proprietatis abiectio.
"
Os. recognoscebat.
LEGENDA GREGORIIQuomodo beatus Franciscusdocuit fratres orare obedientia et puritate fratrum.;
39
et de
[a-xviij]
orare,
ut doceret eos ^i-leprecati sunt eum fratres tempore illo, in simplicitate spiritus ambulantes adhuc quoniam'
ecclesiasticum officium
ignorabant.
Quibus
ipse ait
:
Cum
te christe et ad orabitis, dicite Pater noster et adoramus ecclesias tuas, que sunt in universo mundo ; et omnes benedicimus tibi, quia per sanctam crucem tuam redemisti
mundum.ipsi fratres pii magistri discipuli summa cum observare curabant.^ Quia non ea tantum, que diligentia beatus pater franciscus dicebat eis fraterno consilio, seu paterno imperio, verum etiam si ea que cogitabat, vel
Hoc autem
ipse, aliquo scire possent indicio, studebant Dicebat enim eis ipse beatus pater, efficacissime adimplere.
meditabatur
veram obedientiam fore non solum prolatam, sed excogitatam, non solum imperatam, sed desideratam hoc est, si frater fratris prelati subditus non solum audiat vocem, sed comprehendat voluntatem, statim ad obedientiam totum se debet;
colligere
ac facere
quod eum
velle signo aliquo
compre-
hendet.3foret etiamsi
quocumque propterea* ^ loco aliqua ecclesia constructa ^ erant,' tantum possent eam presentes non cernere de remotis, inclinabant se versus eam utcumqueproni super terram et inclinato utroque homine, adorabant
In
omnipotentem dicentesecclesias tuas;
:
Adoramus
te christe et
^
ad omnes
Et, quod admirandum,'^ ubicumque crucem, vel crucis " " " signum intuebantur, sive in terra, sive in pariete, sive in ^^ " in sive arboribus, sepibus viarum, faciebant hoc idem.
sicut eos docuerat sanctus pater.
non minus
est
^
SANCTA SIMPLICITAS.'3repleverat sancta simplicitas, sic eos innocentia vite docebat, sic eos cordis puritas possidebat, ut^
Sic
enim
eos
Os. ordinem.
3 4
^9
" Ox.
^ H. and W. vera obedientia. Os. and Ox. comprehenderit. W. comprehendit. L.comprehenderet. ^ H. and W. 5 H. and Ox. etsi. W. preterea. erant. 8 L. and W. add et. Qs. adds benedicamus tibi. " Os. omits. " Ox. and W. seu. L. and W. omit.
arbore,
'3
L. omits.
40fides,ita
LEGENDA GREGORIlunusspiritus
duplicitatem animi penitus ignorarent.erat ineis,
Quia sicut una una voluntas, una
karitas, animorum coherentia, semper morum concordia, virtutum cultus, conformitas menti et pietas actionum. Nam dum cuidam sacerdoti ex secularibus, qui meritis ^* valde infamis^s ej-at et enormitate scelerum ab omnibus contemnendus confiterentur sepe peccata sua et per multos eis innotuisset illius^^ nequitia,^' nullomodo tamen credere ^^ voluerunt, nec propterea obmiserunt peccata sua ei solito Et quidem confiteri, nec debitam impendere reverentiam. cum ipse, vel alius sacerdos cuidam e fratribus quadam die dixisset, vide, frater, ne sis hypocrita, statim propter
sacerdotis*9
verbum''
credidit
se frater ille ypocritam esse,
nocte lamentabatur nimio dolore die, propter quod affectus. Querentibus autem ab eo fratribus, quid sibi vellet tanta mestitia et tam insuetus " meror, respondit dicensac:
Sacerdos quidam " tale verbum mihi locutus est, de quo Contanto dolore afficior, quod vix possum aliud cogitare. solabantur eum fratres et ne sic crederet, hortabantur.
QuibusSacerdos
ipseest,
ergo sacerdos non mentiatur, necesse ut quod locutus est verum esse credamus. igitur'* est, '^ verbis tandem Sicque diu in hac simplicitate perdurans, ad beatissimi acquievit, qui ei verbum, sacerdotis expatris Vix aliqui posuit et eius intentionem sagaciter excusavit. fratrum tanta posset mentis inesse turbatio, quod ad eius non discederet omne nubilum, rediretque ignitum eloquiumsacerdos?''^
Cum
Quid est quod dicite "^ fratres ? Potest ne mentiri qui locutus est verbum hoc,dicebat:
serenum.[A-xviiij]
De
curru igneo
;
et
de notitia absentium, quam beatus
franciscus habebat.
,jSi,mbulantes coram deo simpliciter et coram hominibus confidenter, meruerunt tunc temporis fratres divinarevelationeletificari.
Dum
constitutis horis,^'t
enim igne spiritus sancti succensi non solum neque^ etiam^ qualibus hora,^ cum parum^s
^7
Ox. merito. Ox. adds sua.Os. que. Os. and W. Os. rerum.
^ 24^
L., Os. and Ox. omit. ^9 Os. omits. ^^ ^^ ^3 W. dicitis. M. mansuetus. Os. adds mihi. ^6 ^s omit. Qs. quin. m., Os. and P. omit.infamus.^^
M.
^^
W.
demiserent.
^
H.
igitur.
3
Qx.
horis.
LEGENDA GREGORII
41
eos terrena soUieitudo, vel molesta curarum anxietas occuparet, melodia spiritus voce supplici decantarent, pater noster in beatissimus pater franciscus nocte quadam se ab eis corpore absentavit ; et ecce, fere media noctis hora quibusdam e^*
fratribus quiescentibus, quibusdam vero in silentio afFectuose ^ orantibus, per ostium domus currus igneus splendidissimus intrans bis et ter, huc atque illuc, per domicilium se convertit,solis habens supra quem globus maximus residebat, qui noctem clarere fecit. aspectum, Obstupefacti sunt vigilantes, exterriti sunt dormientes ;
et
cordis senserunt, quam corporis claritatem. Convenientibus quoque in unum, ceperunt querere inter seesset,
non minus
quid hoc
sed ex vi et gratia tante lucis unius alteri
erat conscientia manifesta.
PREROGATIVA.
animam sancti patris tam maxime radiantem, que ob precipue fiilgore sue gratiam et magne pietatis in filios curam,^ tanti puritatis muneris benedictionem a deo meruit obtinere. Et quidemIntellexerunt denique ac noverunt,extitisse
manifestis inditiiscordis
^
hoc probarant
;
quotiens, nullo docente homine, sed spiritu sancto revelante, absentium fratrum acta cognovit, occulta cordium ^ aperuit, et conscientiam exploravit quantos in sompnis et^ agenda precepit, et non agenda proadmonuit, quibus hibuit quantorum futura mala predixit, quorum Sic et iniquitatum presentia bona in facie videbantur!
O
eorum patrem sanctissimum non
et experti fuerant, occulta latere.
O
!
O
!
finemspiritu
plurimorummeruit
presciens
futuram
in
ipsis
salutis
gratiam nuntiavit.
Immo
illustrari,
quis puritatis, et simplicitatis visionis eius modo ceteris inexpertosi
consolatione potitus est singulari."** Referam unum inter alia, quod fidelibus testibus referentibus agnovi.a sanctp francisco minister fratrum in provincia constitutus ; " et capitulum fratrum in eadem provincia celebrasset, dominus**
Cum tempore quodam frater ioannes de "
florentia
"
esset
^
s L. hostiolum. omits. H., Ox. and W, conscientias. " L. NARRATio.
M.
^
Ox.
omits.9
?
Os. adds
sepius.
Qx. and
W.
omit.disciplinisi in-
^*
Ox. adds
et sic erat
H. omits. homo magni fervoris regularibus^^
structus et alios sibi
commissos
utiliter
instruens.
42deussolita
LEGENDA GREGORIIpietate ostium sermonisei
aperuit
et
fratres
omnes ad
audiendum reddidit benevolos ^^ et attentos. Erat inter eos frater unus sacerdos fama clarus, sed clarior vita monaldus nomine, cuius virtus in humilitate fundataoratione frequenti adiuta scuto patientie servabatur. etiam illi capitulo frater antonius, cuius Intererat dominus aperuit sensum, ut intelligeret scripturas et super
mel
et
favum de
iesu verba dulcia eructaret in
populo unidevotissime^^
verso.
Qui cumhoc
fratribus ferventissimescilicet
'*
ac
^^
predicaret'^'>
verbum
lesus
ludeorum, dictus frater monaldus^'^ ^^ domus, m qua erant fratres pariter congregati et vidit ibi in ere sublevatum corporeis oculis beatum franciscum extenis velut in cruce manibus benedicentem fratres. Repleti quoque videbantur omnes consolatione spiritus sancti, et de''^
Nazarenus Rex respexit ad ostium
concepto salutis gaudio
satis
credibile
fuit
eis
quod de
visione, et presentia patris gloriosissimi audierunt.
OCCULTORUM
'^"
COGNITIO.
vero alienorum cordium occulta cognoverit, inter multa, que multi sepius" sunt experti, unum, de quo nulla
Quod
dubitatio, in medium proferatur. potest exoriri Frater quidam riccerius^^ nomine nobilis genere, sed''^
nobilior moribus, amator dei et sui contemptor, cum pio spiritu ac voluntate plenissima duceretur, ut sancti patrisfrancisci
gratiam perfecte posset assequi et habere, timebat ne sanctus Franciscus eum occulto ^^ aliquo ^^ iudicio valde, abhorreret et sic a gratia''^ dilectionis sue ipsum redderet alienum. Putabat frater ille, quoniam timoratus erat, quem"">
cumque sanctus franciscus
intima^^ charitate diligeret,
dignum
etiam fore divinam gratiam promereri, e regione vero cui non se benevolum ostenderet ; et placatum arbitrabatur ^^ eum iram superni iudicis incursurum. Hec autem dictus frater volvebat in animo, hec secum frequenter tacitus loquebatur, nulli prorsus revelans sue cogitationis arcanum. Ceterum cum die quadam beatus pater in cellula esset orans ; et dictus frater solita cogitatione turbatus venisset ad""^
^3 '^ ^9 ^^'^'i
27
^4 Qs. ^s M. omits. Os. adds ad audiendum. diligentissime. '^? ^? Ox. sibi. E. prerogativa. Os. monachus. ^ H. W. PRERoGATivA. new Chapter here. " Os. and begins 23 Ox. Ricterius. Ox. oriri. Ox. omits. ^^ ^S Os. occulte Ox. possit. L. gratiam. quodam. ^^ ^9 Os. Os. arbitraretur. Os. mutua. supradictus.
LEGENDA GREGORII
43
locum, sanctus dei et^" adventum eius cognovit et quod Statim proinde fecit eum ad se volvebat animo intellexit. NuUa te conturbet tentatio, fili,^' vocari et dixit ad eum:
nulla cogitatio 3=* exacerbet, quoniam ^^ carissimus mihi es ; et inter precipue mihi caros mea dilectione ac familiaritatete noveris. Securus ad me intra, quando volueris de famiiiaritate sume facundiam.^* Miratus est dictus frater admiratione permaxima ; et exinde reverentior factus,
dignumet
quantum
crevit in gratia dicti patris,3^
tantum
cepit in dei
misericordia fiducialiter^s dilatari.
Quam37
qui Juva, queso,39 intercessione quos obvolutos cernis noxia labe Cum esses omnium iustorum spiritu iam repletus peccati. futura previdens et presentia sciens ut omnem iactantiamfugeres,'* sancte''^
omnino desperant
egre, pater sancte, tuam debent absentiam ferre in terris ultra^^ tui similem invenire.
simplicitatis
semper ymaginem preferebas.requirentes.'*^
Sed ad superiora recurramus, historie ordinem
De
custodia,
qua super
fratres vigilabat sui et vera humilitate.
;
et
de contemptu
[a-xx]
est vir beatissimus franciscus corporaliter ad suos/ a quibus, sicut dictum est, nunquam spiritualiter recedebat, cauta, et diligenti examinatione omnium acta per-
Jc^eversus
fratres
semper curiositate in subdites ferebatur nichil impune relinquens si quid minus recti deprehenderet perquirens,felici
petratum.
Et primo^ quidemdiiudicabat
spiritualia vitia decernebat,
deinde
corporalia, ad
ultimum
extirpans
occasiones
omnes, que peccatis solent aditum aperire.
PAUPERTATIS CUSTODIA.
Omni studio, omni soUicitudine custodiebat sanctam ; et dominam * paupertatem, non patiens, ne quando ad superflua perveniret, nec vasculum in domo aliquod residere, cum sineipso30 33 35 374''
utcumque posset extremeOs. omits.31
necessitatis evadere servitutem.32
Os.
filii.
Os. adds
te.
H. adds quam. H., Os., Ox. and W.L. quod.38
34
Bol., H., Os. and39
W.
fiduciam.
fiducialius.
Os. omits.
4
H. adds ab omnium. ^ Os. omits. Os. omnes. L. dominicam. Ox. divinam.
36 l. o quam. M. quantum. 4 M. Os. quesumus. fugens. t^ Os. requirendo.3
W.
Inprimo.
44Impossibilevoluptati^
LEGENDA GREQORIInamque fore, non obedire.aiebat, satisfacere
necessitati
et
ABSTINENTIA.vix, aut rarissime admittebat, admissa vero aut conficiebat cinere, aut condimenti saporem aqua sepe
Cocta cibaria
frigida extinguebat.^
quotiens per mundum ambulans ad predicandum evangelium dei, vocatus ad prandium, a magnis principibus qui eum miro venerabantur afFectu, gustatis parumper carnibus^ propter observantiam sancti evangelii, reliquum, quod comedere videbatur reponebat^ in sinu, manu ori De potu adducta, ne quis posset perpendere quod agebat.' ' ^
O
vini quid dicam, cu