1 “de mens tussen de sterren”. 2 een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren
TRANSCRIPT
![Page 1: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/1.jpg)
1
“De mens tussen de sterren”
![Page 2: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/2.jpg)
2
Een stukje sterrenhemel:miljoenen sterren
![Page 3: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/3.jpg)
3
Een hete gas wolk ~10000 graden verhit door UV straling van hete sterren
waterstof
70%
helium
28%
(rest)
2% vooral
koolstof,
stikstof
zuurstof
![Page 4: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/4.jpg)
4
Een koude stofwolk : ~ -260 graden Cuiterst kleine roet en zand korreltjes
![Page 5: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/5.jpg)
5
“Paardenkop nevel”: koude stof-gaswolk
![Page 6: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/6.jpg)
6
Een wolk waaruit sterren gevormd worden
Zichtbaar licht
![Page 7: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/7.jpg)
7
Een wolk waaruit sterren gevormd worden
Zichtbaar licht Infrarood opname
![Page 8: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Ster vorming in de Adelaar nevel
![Page 9: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/9.jpg)
9
Gas-stof kolommen in Adelaar nevel materiaal voor honderden sterren
Hubble
Ruimte
Telescoop
“Pillars of creation”
![Page 10: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/10.jpg)
10
De Orion gasnevel:te zien met het blote oog !
Afstand:
1400 lichtjaar
![Page 11: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/11.jpg)
11
Orion nevel: planetenstelsels in wording
![Page 12: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/12.jpg)
12
Stofschijven rondom sterren in Orion nevel: planeten stelsels in wording?
![Page 13: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/13.jpg)
13
Ontstaan van aarde en planeten?
![Page 14: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/14.jpg)
14
De zon
![Page 15: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/15.jpg)
15
de “motor” van de zon : kernfusie
![Page 16: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Energie produktie door H fusie
• 4 protonen : 4x1.00727 = 4.0291 a.m.u• 2 electronen: 2x0.00055 = 0.0011 a.m.u• -----------• in 4.0302 a.m.u• He kern uit 4.0015 a.m.u• ----------• omgezet in energie 0.0287 a.m.u.= 0.7 %
![Page 17: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/17.jpg)
17
Bereken de maximale levensduur van de zon door H-fusie
Levensduur = Energie voorraad/Energie verbruik
• Massa van de zon = 2.0 1030 kg
• 70% is waterstof = 1.4 1030 kg H
• 1/7 van de massa zit in de kern : 2.0 1029 kg H
• Bij H fusie wordt 0.7 % omgezet
in energie: 1.4 1027 kg H
• Opgewekte energie voorraad E=mc2 : 1.3 1044 J
• Straling van de zon : 3.8 1026 J/s
• Maximale levensduur = Energie/Verbruik
= 3.4 1017 s = 1 1010 jr !!
![Page 18: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/18.jpg)
18
De levensduur van sterrentmax =~ 1010 (M/Mzon)/(L/Lzon) jr
Massa Helderheid Levensduur Levensduur(x Zon) (x Zon) geschat berekend
1 1 10 miljard 10 miljard 3 70 420 miljoen 450 miljoen 5 450 110 miljoen 150 miljoen20 40 000 5 miljoen 10 miljoen60 500 000 1.2 miljoen 4 miljoen---------------------------------------------------------------0.8 0.5 18 miljard 20 miljard
![Page 19: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/19.jpg)
19
Conclusies
1. Hoe zwaarder de ster, des te korter zijn leven
2. De zwaarste sterren leven slechts een paar
miljoen jaar: dus bijna alle zware sterren die ooit zijn gevormd zijn al verdwenen
3. Sterren lichter dan 0.8 Mzon kunnen ouder worden dan 14 miljard jaar (= leeftijd van heelal) dus alle lichte sterren die ooit zijn gevormd bestaan nog !!!
![Page 20: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Fusie van helium → koolstof → zuurstof
![Page 21: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/21.jpg)
21
Belangrijkste fusie reakties in sterren
grondstof produkt temperatuur
Waterstof → Helium 10 miljoen
Helium → Koolstof 100 miljoen
Koolstof +He → Zuurstof 200 miljoen
Zuurstof → Silicium 1 miljard
Silicium → IJzer 2 miljard
![Page 22: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/22.jpg)
22
De zon over 3.5 miljard jaar :een rode reus: R=50 Rzon
opzwellen doordat ster convectief wordt aarde verliest water en dampkring !
Verdroogde aarde
![Page 23: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/23.jpg)
23
300 miljoen jaar later : rode superreus : R=300 Rzon
einde van de aarde !!
![Page 24: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/24.jpg)
24
Afmeting van rode superreusop schaal t.o.v. zon
![Page 25: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/25.jpg)
25
Rode superreus met kern van helium en koolstof = “pit” van de zon
![Page 26: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/26.jpg)
26
de zon gaat “pulseren”en stoot daarbij buitenlagen af
![Page 27: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/27.jpg)
27
Buitenlagen zijn uitgestoten:“ring nevel”
![Page 28: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/28.jpg)
28
“zandloper” nevel
![Page 29: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/29.jpg)
29
“katte-oog” nevel
![Page 30: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/30.jpg)
30
Katte-oog nevel lang belicht
![Page 31: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/31.jpg)
31
Het einde van de zon: resterende “pit” is een witte dwerg
Witte dwerg:
Afmeting ~ als aarde
Massa ~ helft van zon
![Page 32: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/32.jpg)
32
Supernova 1987A
![Page 33: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/33.jpg)
33
Supernova 1987Aeen ontploffende zware ster ~25 Mzon
25 febr 1987
Helderheid 108 x Zon
Maanden lang
![Page 34: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/34.jpg)
34
“krab-nevel” restant van ster die in 1054 ontplofte
expansie snelheid ~ 1500 km/s
![Page 35: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/35.jpg)
35
restant van oude supernova explosie “sluier nevel”
chemisch verrijkt met He, C, N, O, Fe enz
![Page 36: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/36.jpg)
36
Nieuwe stervorming uit restanten van oude sterren
![Page 37: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/37.jpg)
37
Conclusies:1 Sterren produceren alle elementen door kernfusie in centrum2. Producten komen aan eind van het leven vrij in uitgeblazen schillen of supernova explosies3. Uitgestoten gas ontmoet andere nevels en klontert samen4. Hieruit ontstaan nieuwe sterren: verrijkt!5. Zon en aarde zijn ontstaan uit verrijkte wolken6. Ieder atoom in ons lichaam (behalve H) is in sterren gevormd.
Wij zijn gemaakt van “sterrenstof”
![Page 38: 1 “De mens tussen de sterren”. 2 Een stukje sterrenhemel: miljoenen sterren](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022052823/5551a0f14979591f3c8bc697/html5/thumbnails/38.jpg)
38
Informatie
• Hubble plaatjes op web:• www.heritage.stsci.edu• http://oposite.stsci.edu/pubinfo
• Nederlandse sterrenkunde webstek (o.a. voor scholieren):• www.astronomy.nl
• Populair artikel: “Het ontstaan van sterren gezien door de Hubble Space Telescope” Henny Lamers, Zenit, September 1999