1. “het gelaat van christus.” vanuit iconografie levensbeschouwing

20
Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last 1 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing en godbeschouwelijkheid ter sprake brengen. 1.1 “Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is.” a. Bekijk de trailer van “Prince of Egypt” en zet vervolgens de aeeldingen in chronologische volgorde. b. Vertel het verhaal.

Upload: vuthuy

Post on 11-Jan-2017

221 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

1

1. “Het gelaat van Christus.”

Vanuit iconografie levensbeschouwing en

godbeschouwelijkheid ter sprake brengen.

1.1 “Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is.”

a. Bekijk de trailer van “Prince of Egypt” en zet vervolgens

de a,eeldingen in chronologische volgorde.

b. Vertel het verhaal.

Page 2: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

2

“Toen sprak de HEER tot Mozes: `Ga nu naar beneden, want het

volk dat u uit Egypte hebt geleid, is tot zonde vervallen. 8 Ze zijn

nu al afgeweken van de weg die Ik hun had voorgeschreven: ze

hebben een s6erkalf gemaakt, ze buigen zich daarvoor neer, ze

dragen er offers voor op en schreeuwen: "Israël, dit is de god die

u uit Egypte hee; geleid.'' ' 9 Ook sprak de HEER tot Mozes: `Ik

zie nu hoe halsstarrig dit volk is. 10 Laat Mij begaan, dan zal Ik

hen in mijn brandende toorn vernie6gen. Maar van u zal Ik een

groot volk maken.”

(Ex. 32,7-10)

De 6en geboden

In Exodus 20 lezen we dat Mozes van God twee stenen tafelen ontving op de berg Horeb in de Sinaï-woes6jn. De

6en geboden (of decaloog) bevaFen 6en leefregels die gevolgd worden door joden en christenen. In Exodus 34

staat dat God Mozes opdroeg een tweede versie van deze geboden te maken aangezien Mozes ze eerst had stuk

geslaan toen hij terugkwam van de berg. Hij zag dat het volk bij zijn afwezigheid een gouden kalf had gemaakt en

dit aan het aanbidden was. Dit was de aanleiding voor het stukmaken van de tafelen.

Uit Ex 20

[1] Toen sprak God deze woorden:

[…]

[4] Maak geen godenbeelden, geen enkele a,eelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets bene-

den op de aarde of in het water onder de aarde. [5] Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik,

de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij.

Zoek de 6en geboden in de bijbel/op internet/ vraag ze aan je ouders...

a. Wat is vandaag voor jou goddelijk?

b. Welke godenbeelden vinden we terug in onze maatschappij?

c. Welke “goden” van vandaag zijn Gods grootste concurrenten?

Page 3: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

3

Bij het lezen van het gebod merk je dat a,eeldingen van God niet toegelaten zijn. Toch bulken de Rooms-

Katholieke kerken van religieuze kunst met expliciete a,eeldingen van God, Heiligen en Jezus.

Hoe is dit gekomen? Een duiding.

Bestrijders van beelden, iconoclasten genoemd, verwoesFen beelden omdat het volgens hun interpreta6e van de

bijbel niet strookt met wat aan het volk van God werd overgeleverd (zie Ex. 20,4). De furie van de iconoclasten

begon in het jaar 726 onder Keizer Leo III. In het tweede concilie van Nicea in 787 werd het iconoclasme veroor-

deeld. Het duurde echter nog tot 843 dat iconenverering in het oosten gevaren met zich meebracht.

De iconoclas6sche bisschoppen zagen het bestaan en de verering van iconen aan als een dogma6sch probleem. Ze

weigerden iconen te aanschouwen en te behandelen als heilige objecten. God is voor hen niet materieel te ver-

vaardigen. Wie Hem a,eeldt ontkent Zijn goddelijke en onvatbare aSomst. Ook beschouwden de iconoclasten de

iconen als een hellenis6sch aSooksel van de tradi6e. In het Hellenisme had men echter wel het recht om beelden

te aanbidden. Dit was voor hen een ongeoorloofd fenomeen. De iconoclasten slaagden bijna in hun opzet door

quasi alle iconen en a,eeldingen te vernielen. De muren in de kerken werden door hen wit gekalkt, sommige

schilderingen werden uitgeveegd of weggekrast, er werd verbrand, geplunderd, verwoest. De iconoclast maakt

van Christus een abstract idee.

Concilie van Nicea 787—9e eeuw— from a Greek Testament miniature

Tweede concilie van Nicea 787

Dit concilie veroordeelde het iconoclasme. Hun grootste argument was het argument van de incarna6e: God nam

een menselijke gestalte aan in Jezus Christus en liet op die manier een aards beeld van zichzelf achter. Vandaar

dat een a,eelding van God zelfs eigen is aan het christendom.

De iconofiel hecht belang aan het respectvol benaderen van een icoon. In de eerste plaats is het een verering van

de inhoud van een icoon en niet het icoon zelf. De kijker hee; door het materiaal toegang tot het goddelijke on-

zichtbare. Het beeld wordt beschouwd als een transi�o, een brug van het wereldse naar het onzichtbare goddelij-

ke. Het tweede concilie van Nicea bepaalde niet alleen de thema’s van de voorstellingen, maar ook in extenso de

wijze van schilderen. De schilder streefde niet naar persoonlijke roem en verheerlijking maar voelde zich het

werktuig van God en sprak via het beeld. Door dit concilie brak een nieuwe periode aan, de sobere, lege, wit ge-

kalkte kerken opnieuw mochten voorzien worden van beschilderingen.

1.2 Iconoclasten vs. iconodulen/iconofielen

Page 4: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

4

1.3 A$eeldingen van Christus

De evangeliën geven geen beschrijving over het uiterlijk van Jezus. Toch wou men Hem vanaf de 2e eeuw a,eel-

den. Een concreet tastbaar beeld gee; als het ware een houvast naar geloven toe.

a. Welk object, beeld gee; jou een houvast?

Hoe Jezus moest afgebeeld worden was dus een raadsel. Toch vonden de eerste kunstenaars inspira6e in verschil-

lende tradi6es. Zo vonden ze inspira6e in het heidens geloof, Griekse goden en het Romeinse Rijk. Op onderstaan-

de a,eeldingen wordt Jezus afgebeeld. Hoe men overtuigd was dat deze a,eeldingen Jezus toonden hangt vast

aan in die 6jd gekende symbolen die specifiek gelinkt werden aan het christendom (vis, chi-rho-teken). Veelal

werd Christus ook in het midden van het tafereel geplaatst. Deze taferelen zijn terug te vinden in gra;ombes.

christenen geloven dat de bevrijdende boodschap van Jezus niet enkel voor het aardse leven bedoeld is, maar dat

de boodschap ook over de dood heen reikt.

ChristusalsHeliosopzonnewagenmozaıekinhetmausoleumvan

deJuliionderdeSint-PietersbasiliekinRome(ca.300).

KerkhofvanPriscillie(Rome,3eeeuw).Jezusals“GoedeHerder”

HerderophetkerkhofvanDomitille,Rome(3eeeuw)

a. Haal uit de a,eeldingen de kenmerken van de eerste Je-

zussen?

b. Uit welke tradi6e haalden de kunstenaars inspira6e?

Page 5: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

5

In de vijfde eeuw zien we een evolu6e

naar voor komen die in de derde en vier-

de eeuw nog niet gangbaar was.

Kan jij deze ontdekken op de volgende

a,eeldingen?

Demozaıekvande“koninklijkegoedeherderuitRavenna.(MausoleumGallaPlacidia.5e

eeuw)

KruisigingvanJezus,a/beeldingopeenivorendoosje(ca.420-430).Eenvande

oudstea/beeldingenvandekruisiging.

Zoals we kunnen zien op volgende a,eeldingen is er vóór de zesde eeuw geen sluitend voorbeeld om een a,eel-

ding te maken van Christus. Als we Hem loskoppelen van de taferelen zien we dat hij moeilijk te herkennen zou

zijn.

Toch kunnen wij vandaag Jezus herkennen in figura6eve a,eeldingen. De hedendaagse kunst laten we hier bui-

ten beschouwing.

Page 6: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

6

1.4 Acheiropoietoi of non manufactum

Een bekeringslegende (574)

In Cappodocië, gelegen in het noordwesten van de hoofdstad Caeserea, lag een meer ge-

naamd Kamulia. Het was ook in deze contreien dat Hypa�a van Camulia bekend stond als

een heidense vrouw die weigerde in Christus te geloven aangezien ze hem niet kon waar-

nemen. Op een dag vond ze in de rivier een doek waarop ze het gelaat van Christus kon

herkennen. Wanneer ze het doek uit de rivier nam zag ze dat het gelaat op het doek

droog was. Ze knoopte het vast in haar sluier en het gelaat van Christus verspreidde zich

spontaan over haar hoofddoek. Door dit wonder keerde ze zich met heel haar hart naar

Christus toe.

a. Wat kan je afleiden uit bovenstaande tekst en het woord non manufactum? Kan je door deze twee zaken aan

elkaar te koppelen de betekenis van acheiropoietoi achterhalen?

b. Kunnen er vandaag nog bekeringslegendes ontstaan? Zo ja, hoe?

1.4.1 Zweetdoek (Sudarium) van Veronica

Het “evangelie volgens Mel Gibson” is ge-

baseerd op de tradi6e van het La6jnse

Westen. Mel Gibson toont de lijdensweg

van Christus aan de hand van het tradi6o-

nele passiespel. In dit fragment komt het

afvegen van het gelaat van Christus in een

hoofddoek naar voor. Let goed op het doek

in het vervolg van het fragment. Filmfragment“ThePassionoftheChrist”.Seraphiabiedthaarhoofd-

doekaanJezus.

Het Rooms-Katholieke passiespel vinden we

ook terug in de verschillende sta6es van de

kruisweg. Deze sta6es zijn ontstaan in de 15e

eeuw en werden in de 18e eeuw verplicht in

elke kerk.

Het vreemde aan de sta6e met Veronica is

dat deze nergens wordt vernoemd in de

evangeliën. Het tafereel wel wordt afgebeeld

in de sta6es van de kruisweg en wordt opge-

nomen in de Passiespelen.

Via Crucis, Felix Anton

Scheffler - 1757

Church of Saint Martin

- Ischl, Seeon (Diocese

of München) - Germa-

ny

De Heilige Veronica reist later naar keizer Tiberius in Rome aangezien deze lijdt aan lepra. Als zij het Vera Icon aan

hem aanbiedt geneest hij wonderwel van zijn aandoening. Men geneest van het contact met het Ware Gelaat

Vera (>Lat: Echt) eikoon (>Gr: beeld): Gelaat van de Waarheid, Ware Gelaat

HeiligeVeronica

Page 7: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

7

1.4.2 Legende (van het Mandylion) van Koning Abgar uit Edessa

Legende:

Abgar was een Syrisch bevelhebber en een 6jdgenoot van

Christus. Toen hij aan lepra leed hoorde hij dat in het zuiden,

in de regio van Jeruzalem, een zekere Jezus van Nazareth leef-

de met de gave wonderen te verrichten. Abgar stuurde een

gezant, Ananias genaamd, uit naar Christus in Jeruzalem om

van Hem een portret te laten maken dat hem kon genezen.

Maar de kunstenaar werd verblind door de glorie van de god-

delijkheid van Christus. Uit medelijden drukte Christus zijn

gezicht in het doek. Bij de terugkeer van de gezant verscheen

het wonderbaarlijke aura op het doek. De ar6est gaf het doek

(of mandylion) aan koning Abgar die er, net zoals Tiberius,

door geheeld werd.

Paintingonwood,SaintCatherine’sMonastery,

MountSinai.Circa940.

1.5 Relieken van het Heilige Gelaat

Relikwie of reliek komt van het La6jnse woord reliquia. Dit betekent leFerlijk “overblijfsel” of “overschot”. Een reli-

kwie is een overblijfsel van het lichaam van een heilige of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is ge-

weest, waaraan een wonderdadige kracht wordt toegekend.

Dit reliek is terug te vinden in het Italiaanse dorpje Manop-

pello. Men aanvaardt dat dit doek het Mandylion is waar-

van sprake is in de legende van Abgar. Het gelaat ziet er op

het eerste zicht geschilderd uit maar hee; menig weten-

schapper met verstomming geslagen. Het beeld is gewe-

ven noch geschilderd. De wetenschap concludeert dat ze

niet de techniek hee; om te achterhalen op welke wijze

deze a,eelding van Christus gemaakt is. Het vreemde aan

deze a,eelding is dat de kleuren veranderen bij een veran-

dering van licht. Enkel natuurlijke fenomenen zoals tropi-

sche vissen kunnen van kleur veranderen bij een verande-

ring van licht op dezelfde manier als dit doek.

We kunnen deze a,eelding dus zien als een samensmel-

6ng van natuur (verandering van kleur en intensiteit) en

cultuur (tex6el: mosselzijde).

De exacte wetenschap kan niet achterhalen hoe oud deze

a,eelding van het gelaat van Christus precies is. Men gaat

ervan uit dat deze een kopie is van de Kamulia-icoon die

verloren zou zijn gegaan in de 10e eeuw.

Deze a,eelding werd genomen als paradigma voor de an-

dere a,eeldingen van Christus.

1.5.1 Mandylion van Manoppello

Page 8: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

8

Haal uit volgende a,eeldingen kenmerken die in elke a,eeldingen van Jezus terugkomen. Deze waren een MUST

voor het a,eelden van het gelaat van Christus. Word op deze manier zelf een groot en gerenommeerd icoonschil-

der.

Mandylion, 12e

eeuw, Moskou,

Tretjakow Museum

Mandylion, pause-

lijke privé-kapel

Heilig Mandylion, Mont Athos, 16e eeuw

Mandylion, 13e eeuw, Tretjakow Museum

Visage de Laon, 13e eeuw

Mozaïek, Istanbul, 14e eeuw

Page 9: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

9

1.5.2 De lijkwade van Turijn

De lijkwade van Turijn is een wit linnen kleed (4,36 meter x 1,10 meter groot)

waarin Jezus gewikkeld werd na de kruisiging. Deze lijkwade zou Jezus achter-

gelaten hebben bij zijn opstanding uit het dodenrijk.

Het ijkpunt van deze reliek is:

de legende van koning Abgar uit Edessa.

Vervalsing?

Het Va6caan gaat ervan uit dat het een vervalsing is maar staat de verering als kunstzinnige voorstelling van Jezus

toe. Het reliek wordt bewaard in Johannes de Doperkerk in Turijn en wordt om de 6en jaar getoond aan het grote

publiek. De laatste openbare voorstelling was van 10 april 2010 tot 23 mei 2010. Ook de paus bracht een bezoek

aan dit reliek.

a. Zie jij Jezus in het kleed? Omcirkel Zijn gelaat.

Op onderzoek ! Ook hier hee; de exacte wetenschap een hele kluif aan gehad om dit reliek

te onderzoeken. Verschillende wetenschappers kwamen niet tot een consensus omtrent een

aantal zaken.

1. Analyse van het tex6el met de C14-methode

Volgens deze methode zou de lijkwade dateren van rond 1260 tot 1390. Dit werd betwist aangezien men deze

techniek toepaste op de hoeken van de lijkwade. Deze hoeken zouden volgens sommige wetenschappers geen

exact beeld geven van de feiten aangezien de lijkwade meestal gehanteerd werd aan de hoeken. DNA van voorva-

deren zouden dus deze resultaten in twijfel kunnen brengen.

2. Analyse van de wonden

Het lichaam op het kleed vertoont wonden aan de polsen waar klaarblijkelijk de nagels doorboord werden. Het

vreemde aan deze manier van a,eelden is dat ze in de middeleeuwen geen weet hadden van de execu6emetho-

des van 1000 jaar terug. De middeleeuwse a,eeldingen van de kruisiging zijn allemaal met de nagels door de

handen.

Page 10: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

10

3. Analyse van de bloedvlekken

Vele wetenschappers zijn ervan overtuigd dat de bloedvlekken weergegeven zijn aan de hand van pigment. Dit

concluderen ze aangezien het bloed rood is. Oud bloed zou bruin worden. Toch verklaren enkele wetenschappers

dat bij een getrauma6seerd, gefolterd lichaam stoffen vrijkomen in het bloed dat het bloed na lange 6jd nog

steeds fel rood zou aSleuren.

4. Analyse van het materiaal

De lijkwade is geweven in een visgraatpatroon. Dit patroon werd vooral gebruikt in de oudheid bij kleden voor

mensen van aanzienlijke status. De vervalser zou dus bekend moeten geweest zijn met het weefpatroon uit die

6jd. Dit lijkt voor vele onderzoekers bijna onmogelijk aangezien het kleed in de middeleeuwen gemaakt werd.

5. Analyse van pollen

Op de lijkwade bevinden zich pollen waarvan forensisch onderzoek uitwees dat deze aSoms6g zijn van grassen uit

Jeruzalem. Het vreemde aan de doornenkroon is het feit dat de pollen die daar naar voor komen aSoms6g zijn

van een distel die enkel bloeit in maart-april in Jeruzalem.

De uiteindelijke consensus over deze lijkwade is dat ze toch een vervalsing is, maar dan wel een erg goede uit de

late middeleeuwen.

In Turijn werden in 1898 de eerste foto’s ge-

maakt van de lijkwade. Hiervan werden de ne-

ga6even bekeken en viel het gelaat van Chris-

tus nog meer op. Vanaf dat moment werd de

lijkwade onderzocht door de exacte weten-

schap.

Het gelaat van Christus blij; boeien en men kwam voor sommigen dichter en

dichter bij de waarheid. Amerikaanse grafische experts zeFen dan ook de lijk-

wade om in 3D in 2010.

Een aantal zien er gelijkenissen in met het gelaat dat

terug te vinden is in Manoppello.

Page 11: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

11

De Lijkwade is dus een mysterieus fenomeen. Het is niet zo dat “alleen maar” gelovigen denken dat dit de lijkwa-

de van Jezus is. De complexiteit van de a,eelding triggert ook niet-christenen, intrigeert en irriteert wetenschap-

pers. Natuurlijk zal het doek voor gelovigen een grotere zeggingskracht hebben. De Lijkwade is een s6lle getuige

van het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Over elk altaar waar eucharis6e gevierd wordt, moet een lange

wiFe doek hangen als herinnering aan de lijkwade.

Wie is dit?

Brits forensisch antropoloog (A. Midori Albert) maakte in 2001 een re-

construc6e van het mogelijke gezicht van Jezus.

Hierbij baseerde hij zich op culturele en archeologische data zo ook de

fysische en biologische bevindingen om verschillende groepen op ver-

schillende plaatsen en in verschillende 6jden te reconstrueren.

Een man rond het begin van de 6jdstelling in Jeruzalem zou er volgens

zijn onderzoek ongeveer zo hebben uitgezien.

Filmfragment “In de gloria” - Jezi

a. Welk aspect van het behandelde thema neemt

dit filmfragment op de korrel?

b. Leg uit waarom dit fragment naast lachwekkend

toch schrijnend kan geïnterpreteerd worden.

Page 12: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

12

1.6 Hoe doorheen iconen God ter sprake brengen?

Fragment van de Italiaanse bisschoppen:

De a1eelding van het gelaat blij3 spreken. In de lijkwade van Turijn, en in de geschiedenis van de a1eeldingen

van Christus zien we Jezus niet met scherpe contouren. Dit kan juist als een uitnodiging dienen Hem te blijven zoe-

ken in het geloof, in de Schri3, in de Eucharis�e, in de Kerk, in de lijdende medemens. Dit is wat in de late middel-

eeuwen bereikt wou worden met de verering van relieken. Doorheen het tastbare probeerde men het onuitspreek-

bare bespreekbaar te maken.

a. Wat verstaan ze onder het

“onuitspreekbare”?

b. Kunnen wij vandaag het “onuitspreekbare”

bespreekbaar maken? Waar? Hoe?

c. In welke van de a,eeldingen vind jij dat het

“onuitspreekbare” meest besproken wordt?

Waarom?

Page 13: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

13

Kijken naar het gelaat van Christus kan een opening zijn tot een weg van in6eme ontmoe6ng met God.

Om deze theorie te onderbouwen zullen we twee zaken van elkaar onderscheiden.

De seeking en het seeing

1.6.1 Seeking

Wat de Italiaanse bisschoppen ons reeds meegaven kunnen we vandaag nog al6jd gebruiken. De vraag naar wat

nu precies “christen zijn” inhoudt kunnen we blijven zoeken in Christus.

Kan er vandaag nog wel een vereniging zijn met Christus in de dit leven?

1 Joh 3, 16-18

[16] Wat liefde is, hebben wij geleerd van Jezus: Hij heeft zijn leven voor ons

gegeven. Dus zijn ook wij verplicht ons leven te geven voor onze broeders.

[17] Hoe kan de goddelijke liefde blijven in een mens die geld genoeg heeft,

en toch zijn hart sluit voor de nood van zijn broeder? [18] Kinderen, wij moeten

niet liefhebben met woorden en leuzen, maar met daden die waarachtig zijn.

1 Joh 4, 8-10

De mens zonder liefde kent God niet, want

God is liefde. [9] En de liefde die God is, is

onder ons verschenen doordat Hij zijn eni-

ge Zoon in de wereld gezonden heeft, om

ons door Hem het leven te bren-

gen. [10] Hierin bestaat de liefde: niet wij

hebben God liefgehad, maar Hij heeft ons

liefgehad, en Hij heeft zijn Zoon gezonden

om onze zonden uit te wissen. 1 Joh 4, 14-16

[14] En wij, wij hebben gezien en wij getuigen dat de Vader zijn Zoon heeft

gezonden om de redder van de wereld te zijn. [15] Als iemand erkent dat Jezus

de Zoon van God is, woont God in hem en woont hij in God. [16] Zo hebben wij

de liefde leren kennen die God voor ons heeft, en wij geloven in haar. God is

liefde: wie in de liefde woont, woont in God en God is met hem.

a. Welk godsbeeld komt hier naar voor?

b. Kunnen wij ontdekken wat die “liefde” waarover verteld wordt is? Zo ja, waar en hoe?

Het gelaat van Christus is net zoals de liefde van God een speculum in enigmate (een raadselach6ge spiegel).

De geschiedenis van de voorstellingen van Jezus geven de onophoudelijke zoektocht weer naar het Ware Gelaat

en naar de inhoudelijke Jezus. Het gelaat kan ons brengen tot inkeer en een innerlijke zoektocht starten naar wat

Gods liefde -waarover verhaald wordt in het nieuwe testament- nu eigenlijk is.

De spiegel confronteert ons elke dag met de harde realiteit.

a. Met wat confronteert volgens jou de raadselach6ge spiegel ons?

b. Hoe kan “zoeken” (seeking) zinvol zijn?

Page 14: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

14

Conversa>e met God

Een oude man ging vaak urenlang bewegingloos achter in

de kerk zitten. Op een dag vroeg de priester hem wat God

hem zoals te zeggen had. “Niets” antwoordde de man, “hij

luistert”. En wat vertel jij Hem dan voor bijzonders?

Uit: Het gebed van de kikkeer van Max Mello

Let op: dit is een persoonlijk document. Als er in deze groep geen emo�onele veiligheid is word je niet verplicht

deze opdracht te delen met anderen.

Met welk fragment heb je de meeste voeling? Onderlijn de zin(nen) die je aanspreken. Het verwoorden waarom

je dit aanspreekt is een essen6ële stap in deze opdracht.

Eens kwam een rabbi van Krakau de

kamer in waar zijn zoon in diep gebed

verzonken was. In de hoek stond een

wieg met een huilend kind. De rabbi

vroeg zijn zoon: “Hoor je niet dat het

kind ligt te huilen?” De zoon zei:

“Vader, ik was in God verzonken.”

Toen zei de rabbi: “Wie in God ver-

zonken is, ziet zelfs de vlieg die op de

muur kruipt. Wie in God verzonken

is, hoort het kind dat huilt. Als hij het

kind niet hoort en de vlieg niet ziet, is

hij niet in God, maar in zichzelf ver-

zonken

Dietrich Bonhoeffer

Bidden is de ruimte waarin de mens tot zijn recht kan ko-

men, met heel zijn hebben en houden,

met al zijn goede en kwade dagen,

met al zijn verborgen verlangens en geheimen.

In deze ruimte kan de mens ontsnappen aan het “moeten”

en binnentreden in het “mogen”.

Bidden is ingaan op de uitnodiging tot “meer”, niet in de

zin van een grotere prestatie of indrukwekkende krachtin-

spanning, maar als mogelijkheid tot een dieper verstaan

van wie ik ben voor de ogen van God en van de mensen.

Bidden is toegeven aan de groeikracht die in me is.

Bidden is een bedding willen worden voor het zaad dat

God in mij zaait, terwijl gebeurtenissen zich voltrekken en

mensen op mijn weg komen.

Bidden is oprechter worden, opener, menselijker, dank-

baarder, echter, liever.

Bidden is telkens opnieuw willen ontroerd worden door de

ervaring, dat god mij eerst heeft liefgehad.

Paul Begheyn

God, ik heb over u genoeg gelezen,

genoeg gehoord, genoeg gepraat. Ik

zou gewoon u nabij willen zijn. Laat

mij de boeken toedoen, dat niets

meer ons gescheiden houdt. Laat me

naar u toekomen, laat me opgaan in

uw aanwezigheid. Dat alleen uw hart

nog tot het mijne spreekt.

Een Oosterse monnik

Voor de meeste mensen betekent ge-bed geen geluksgevoel. Gebed bete-kent voor hen vragen of smeken, vaak ingegeven door vrees op schuldgevoel. Terwijl gebed aller-eerst ademhaling van de geest is. Een manier om jezelf te zijn midden in een wereld waar we lucht tekort komen. Ge-bed begint met het afwijzen van de druk die de maatschap-pij op ons uitoefent om steeds meer en steeds vlugger te presteren. Het is een gebaar van protest, voor dit onpro-ductieve nietsdoen, waarin ik enkele minuten per dag geen schijn meer hoef op te houden. Jean-Blaise Fellay Misschien is gebed er juist om de grotere

behoeften aan liefde, genezing, verlossing

aan onontkoombare situaties… aan het

woord te laten, er tijd voor te nemen, ze

onder ogen te zien. Aandacht te geven aan

de omstandigheid dat wij –in wezen– met

lege handen staan, een behoeftig mens zijn

en blijven

Dries van den Akker

Page 15: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

15

Wie ‘s morgens niet kan bidden.

Grijpe naar de krant, zegt men.

Maar als ik ‘s morgens de krantenkoppen zie,

kan ik alleen maar zeggen: o God!

En als ik ‘s avonds in het journaal de beelden

zie,

kan ik alleen maar zuchten: ‘o God, o God’

Maar ook verzuchtingen kunnen een gebed

zijn,

zegt men.

Petrus Geelen

Bidden heeft te maken met STILTE; die vol ge-

luiden kan zijn –geluiden van buiten uit en ge-

luiden van je eigen persoon– maar innerlijke

stilte, stilte van het hart is waarin je je kramp-

achtigheid verliest en jezelf ontdekt als iemand

die er ook mag zijn, samen met andere dingen

en andere mensen. Alleen via je eigen diepste

innerlijkheid, via die innerlijke stilte kan je Die-

gene ontmoeten die aan de bron staat van je le-

ven.

Bidden heeft te maken met ONTVANGEN; het

is leven met open handen, je eigen beperktheid,

afhankelijkheid en kwetsbaarheid zien en besef-

fen dat je leeft en dat elke mens leeft van Gods

levensadem.

Bidden heeft te maken met HOPEN EN VER-

TROUWEN; dat wat er ook gebeurt, God een

mens nooit in de steek laat zonder Hem te laten

opdraaien voor onze verlangens of Hem verant-

woordelijk te stellen voor de vervulling ervan.

Bidden heeft te maken met MEDEDOGEN;

bidden sluit de medemens nooit uit. Toekomst

is altijd toekomst samen met anderen.

Bidden heeft te maken met REVOLUTIE; niet

vrijblijvend vragen stellen aan de wereld zoals ze

nu is, bereid zijn om je zekerheden los te laten

en vanuit je eigen wortels wegtrekken om iets

nieuw op te bouwen.

Bidden is naïef. Het is wachten op iemand die

nooit komt. Vragen om iets of iemand die er

niet is. Als er een god is die de mens liefheeft

dat hij nu spreekt. Nu.

Dat zegt de dichter Seneca, in zijn tragedie

Thysestes. Zeg het hem na: als er een God

aanwezig is hier, dat hij mij antwoorde. Nu.

Geen antwoord. Er staat niemand op in de

kring. En dat is maar gelukkig ook.

Bidden is eentonig. Steeds dezelfde woorden:

ontferm U over ons, geef vrede, wees gena-

dig. Alles wat “wereldliteratuur” wordt ge-

noemd, zingt dat zelfde liedje, is een variatie

op dat ene thema van liefde en dood, hoop op

ontferming, verlangen naar vrede.

Huub Oosterhuis, In het voorbijgaan, 1968

Aan jou het woord: verwoord waarom je juist die specifieke zin(nen) onderlijnd hebt. Schrijf dit neer in 5 regels.

Page 16: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

16

Granger Community Church, 2012—Prayer op hFp://vimeo.com/20741551#

AMEN

Ik bid… wel, ik probeer te bidden.

Ik weet niet waarom, en ik weet niet wanneer, en meestal weet ik zelfs niet wat.

Zo ga ik op zoek.

Ik doe een uitpuFende zoektocht doorheen de volledige bijbel, het volledige ding.

Ik wil zien hoe “zij” tegen God spraken en wie echt tegen God gesproken hee;.

Ik bedoel: is het voor iedereen of moet je speciaal zijn? Moet je zoals een priester zijn?

Ik weet het niet.

Wist jij dat er slecht 650 gebeden neergeschreven zijn in de bijbel?

Dat lijken er voor mij echt weinig, maar het schokkende ervan is dat de meerderheid van deze gebeden aanklachten zijn.

Dat is de mensheid, klagen, net als kinderen.

Elkaar met de vinger wijzen, net zoals Adam en Eva. Proberen om zo uit de problemen te komen zoals Kaïn die onder-

handelde met God. Of zoals Abraham, weglopen van onze eigen miserie zoals Jacob. Of excuses verzinnen zoals Mozes:

“waarom ik?”

Of leven met Joshua waar het gras al6jd groener is aan de overkant. Gideon vroeg naar een teken voor hij zelfs degelijk

luisterde en Jabes vroeg aan God om hem het geld te tonen.

Dat is net als aan God zeggen: “Hé, ik weet dat je een beetje in de war bent God, maar dit is wat jij zou moeten doen.”

We zijn als kinderen die orders geven aan de vader.

Maar in het midden van het boek verandert er iets.

Als een kind dat ouder wordt en dat begint te spreken MET zijn vader in plaats van het woord aan hem te richten. Als

een kind dat nu groot genoeg is om te stoppen met het vragen naar speelgoed, maar enkel de 6jd van de vader begint te

willen.

Een onweerstaanbaar verlangen.

Zoals David die zijn gezicht naar beneden hield uit schaamte en dan weer opstond met een nieuw gezang van aanbid-

ding, en dan Jeremia vroeg eigenlijk naar discipline en Daniël viel op zijn knieën voor de mensen van zijn stad en Jesaja

herinnerde ons dat we allemaal gewoon maar klei zijn in zijn handen.

Maria zei in het begin bijna niets, en dan opeens zei ze: “we gaan ervoor”.

Dan komt Jezus naar voor en toont ons hoe we moeten bidden. Hij glipte er al6jd tussenuit om een gesprek te voeren

met de Vader. Zijn leven WAS een gebed dat merken we aan Zijn dood en wat erna gebeurde.

Paulus herinnerde ons eraan om stoutmoedig te blijven bidden met de Heiligen en martelaren doorheen de verschillen-

de eeuwen. Ghandi begon een revolu6e met gebeden, Moeder Theresa modelleerde het en anderen definieerden het.

En dan raakte het mij, als een kind dat niet kon wachten om uit zichzelf te breken maar zich opeens vol heimwee voelde.

God luistert al6jd, maar de vraag is, luister jij?

Page 17: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

17

Welk gevoel krijg je bij deze film: omcirkel

passende gevoelens.

ONVERSCHILLIG GELUKKIG

HOOPVOL BANG

NIEUWSGIERIG VERDRIETIG

BETROKKEN

BOOS

GESTIMULEERD AANDACHTIG

ZELFVERZEKERD VIJANDIG

EENZAAM UITGELATEN

BETROKKEN WARM VEILIG GEPRIKKELD LEVENDIG VERWONDERD

VERSTERKT MINACHTEND GESTERKT BEROUWVOL MOEDELOOS

VERONTWAARDIGD HUNKEREND VERWARD NOSTALIGSCH BLIJ

SCHULDIG WANTROUWEND VASTBERADEN

Voer voor dialoog:

Is bidden weggelegd voor naïeve mensen?

Een model te bespreken:

Om te komen tot een innerlijke dialoog met God kan bovenstaand model gebruikt worden. Dit model bestaat uit

een aantal sequensen. Deze worden hier eerst uitgelegd om dan te komen tot een prak6jk. Eerst komt de theorie

en wat volgt in het cursief gedrukt is een concretere aanpak.

Page 18: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

18

Sequens 4: Eenmaal de woorden bij God neergelegd wordt de mens doorheen het gebed (en nog steeds ook leFer-

lijk door het icoon) waargenomen door een luisterende aanwezigheid. Het icoon als venster op het transcendente.

Op het schema bevinden we ons nu in de tweede driehoek die verwijst naar God. De pijl die in het schema die ver-

trekt vanuit punt 2 wijst er ons op dat de respons van God hem ligt in zijn luisterende aanwezigheid. Doorheen het

kijken naar het gelaat van Christus word ik bekeken.

Sequens 4: Het uitspreken of uitschrijven van hetgeen het icoon oproept moet men kaderen in de wetenschap dat

God nooit rechtstreeks zal antwoorden zoals bij een telefoonoproep. Bij het uitspreken of uitschrijven is het een oe-

fening te blijven kijken naar het gelaat van Christus en Hem ook persoonlijk aan te spreken. Zijn antwoord is te vin-

den in Zijn zwijgende maar toch luisterende aanwezigheid. Na de verwoording wordt er ook �jd gemaakt om God

terug te laten kijken. Maar, de “aanwezigheid” is niet exact wetenschappelijk te bepalen. Luisteren naar God is een

luisteren is in de s�lte.

Sequens 1: Het “ik” (te zien in de eerste driehoek) neemt het icoon waar (waarnemen). Dit gaat niet enkel over het

louter kijken, maar het gaat over het “voor waar aannemen”, “een raadselach6ge spiegel kijkt me aan”. Het waar-

nemen van het beeld is het gelaat van Christus vrijuit laten spreken.

Sequens 1: hoe gaat deze concrete beeldmedita�e te werk. Jullie geven jullie zelf de opdracht om het icoon globaal

(in zijn totaliteit) waar te nemen gedurende ten minste 1 minuut. Nadien ga je je gedetailleerder focussen op het

icoon (in wijzers zin): beginnend met Zijn gelaat en dan de uitdrukking op Zijn gelaat, het boek dat Hij vasthoudt,

Zijn handen en de vorm waarin deze zich bevinden,… om dan te eindigen met het kijken naar/in Zijn ogen. Deze

waarneming gebeurt in volledige s�lte, individueel en duurt 2 minuten. Bij moeilijke concentra�e kan gebruik ge-

maakt worden van medita�eve muziek.

Sequens 2: Uit sequens 1 kan eventueel een bewustwording opgetreden zijn. De mens wordt bevraagd doorheen

het gelaat en gee; zichzelf de opdracht om een ordening te geven op de bevraging doorheen de bewustwording

die hieraan voorafging. De onderste hoeken van de driehoek komen hier aan bod: bewust worden en ordenen. In

deze sequens houden we ons nog steeds vast aan de eerste driehoek die draait rond het “ik”.

Sequens 2: Doorheen het kijken naar Christus en de bewustwording dat deze observa�e een andere vorm van kijken

is dan het kijken naar alledaagse beelden kan je jezelf gerichtere vragen stellen naar het “bewust worden” en het

“ordenen”: “Als dit beeld een raadselach�ge spiegel is, welke vragen, verlangens,… worden bij me opgeroepen?”

Met deze vraag in ons achterhoofd kijken we opnieuw zoals in sequens 1 naar het icoon. Een volgende stap die bij

deze sequens hoort is je de vragen, gevoelens, verlangens die in je opkomen te ordenen en te verwoorden op pa-

pier.

Sequens 3: Hoe de mens zijn waargenomen orde zal uiten vinden we terug in de persoonlijke communica6e door

gebed. Dit kunnen we vinden bij de pijl in het schema die vertrek bij punt 1. Hier gebeurt de communica6e door-

heen het gebed met God. Verwoording is hier een essen6eel luik.

Sequens 3: Bij deze sequens is de verwoording van de gevoelens en verlangens, vragen en angsten, vreugde en ver-

driet belangrijk. Een communica�e kan pas plaatsvinden bij het uitspreken of uitschrijven van de geordende be-

wustwording. Het vergt concentra�e en durf om deze stap te kunnen zeDen en de eigen woorden bij God neer te

kunnen leggen.

Page 19: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

19

Probeer het model toe te passen op volgend icoon.

Schrijf sequens 2 gerust neer rond het icoon.

Page 20: 1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing

Het Gelaat van Christus Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken Liesbeth Last

20

De vorige oefening die je deed kwam misschien over als een krampach6g proces. Probeer deze gerust nog eens

thuis opnieuw te doen zodat het niet op een schoolse manier moet gebeuren.

Het gelaat is een raadselach6ge spiegel, die ons als een schaduw overs6jgt en ons confronteert met Zijn en onze

menselijkheid. De sluier van Veronica is dan ook een sluier die het ware gelaat van God verbergt. Vanuit de erva-

ring weet ik dat deze thema6ek bij leerlingen moeilijk ligt maar wel goed ontvangen wordt. Het doet er niet toe

hoe Jezus er nu werkelijk uitzag, het doel van het christelijk geloof is dat we ons blijven vragen stellen naar het

ware gelaat van Christus en wat dat voor ons kan betekenen.

Wat is het Ware Gelaat van christenen? Som een aantal kenmerken op van wat het Ware Gelaat zou moeten af-

schijnen.

De geschiedenis van de a,eelding van het gelaat van Christus toont ons dat het op zoek gaan naar geloof en naar

“christen zijn” een lange tradi6e kent. Deze tradi6e is niet ten einde met de ontdekking van eender welk weten-

schappelijk argument over het ontstaan van de a,eeldingen van Christus.

De veelheid aan a,eeldingen toont ons vandaag dat gedurende een lange geschiedenis mensen op zoek gingen

naar het echte Christenbeeld.

Wat is dat nu eigenlijk om christen te zijn? Wat is het Ware Gelaat van Christus? Door in de ogen te kijken van

Christus kijken we in onze eigen ogen en worden we aangekeken.

In deze op6ek is het dan ook helemaal niet belangrijk te weten hoe de historische Jezus er écht uitzag maar wel

hoe het christendom eruit zou moeten zien. Hier schuilt in ieder geval een leuke en uitdagende denkoefening in!