1 . O B R A D A S T R U G A N J E M

Obrada struganjem predstavlja postupak kojim se skidanjem strugotine dobijaju cilindrične

površine ako je struganje uzdužno i ravne površine, ako je struganje poprečno.

Obrada struganjem je postupak obrade materijala prvenstveno rotacionih delova (vijaka, navrtki,

osovina, vratila, čaura, remenica, ...).

Pri obradi struganjem, glavno obrtno kretanje izvodi obradak, a pomoćno pravolinijsko kretanje

izvodi alat .

Na osnovu kretanja alata i predmeta obrade, obrada može biti:

1. uzdužna

2. poprečna

Slika 1. Osnovna kretanja alata i predmeta obrade u obradi struganjem

Glavno kretanje (1) je definisano brzinom rezanja (V, m/min) - brojem obrtaja predmeta obrade

(n, o/min).

Pomoćno kretanje (2) je određeno korakom (S, mm/o - aksijalno pomeranje alata za jedan obrt

predmeta obrade) i brzinom pomoćnog kretanja (Vp, mm/min).

Elementi režima obrade od kojih najviše zavisi proizvodnost postupka su:

• brzina rezanja v

• korak s i

• dubina rezanja t.

Brzina rezanja u obradi struganjem predstavlja obimnu brzinu predmeta obrade.Definisana je za

maksimalnu vrednost prečnika obrade D:

Korak predstavlja pređeni put noža za jedan obrtaj obratka, odn. glavnog vretena struga, i iznosi:

s=vs/n, gde je vs – brzina pomoćnog kretanja

n – broj obrtaja.

Izbor koraka u obradi struganjem obuhvata:

• proučavanje proizvodne operacije,

• izbor preporučene vrednosti koraka i

• proveru i konačni izbor koraka.

Dubina rezanja određena je kao polovina razlike prečnika dela pre I posle obrade. Sa

porastom dubine rezanja vrednost brzine rezanja opada.

Režim obrade u obradi struganjem je određen brzinom rezanja V:

brojem obrta n predmeta obrade:

korakom obrade S: mm/o - pomeranjem alata za jedan obrt predmeta obrade.

Na osnovu parametara režima obrade definiše se i glavno vreme obrade tg:

gde su: i = δ /(2 a) - broj prolaza; δ, mm - dodatak za obradu; a u mm - dubina rezanja;

L = l +e, mm - hod alata; l, mm - dužina obrade i e = 2 - 5 mm - prilaz alata

Proizvodne operacije u obradi struganjem

Obradom struganjem se realizuje veliki broj operacija (Slika 2.) kao što su:

uzdužna obrada (spoljašnja i unutrašnja - a),

poprečna obrada (spoljašnja i unutrašnja, usecanje, prethodno i završnoodsecanje

- b),

izrada konusa (spoljašnjeg i unutrašnjeg - c),

izrada profila (profilnim alatom i kopiranjem - d),

nerotaciono struganje (prizmatičnih delova i leđno struganje - e),

izrada navoja (spoljašnjeg i unutrašnjeg - f),

izrada i obrada otvora i rupa ...

Slika 2. Proizvodne operacije u obradi struganjem

Proizvodne operacije obrade struganjem Slika 2. mogu se podeliti na sledeći način:

Prema kvalitetu obrađene površine:

o gruba obrada

o fina obrada

Prema proceduri obrade operacije mogu biti:

o prethodne

o završne

pri čemu su proizvodne operacije prethodne obrade operacije grube obrade, a proizvodne

operacije završne obrade, operacije grube ili fine obrade.

A l a t i u o b r a d i s t r u g a n j e m

Strugarski noževi su raznovrsni po obliku, dimenzijama i vrsti alatnog materijala.

Prema vrsti obrade razlikuju se strugarski noževi za:

spoljašnju obradu (uzdužnu I poprečnu),

unutrašnju obradu,

usecanje i odsecanje,

izradu navoja i sl.

Prema kvalitetu površine strugarski noževi se razvrstavaju na:

strugarske noževe za grubu (prethodnu)

strugarski noževi za završnu (finu) obradu.

Prema obliku strugarski noževi mogu biti:

pravi,

savijeni

krstasti (Slika 3.)

Prema obliku poprečnog preseka drške noževi mogu biti:

pravougaoni,

kvadratni

kružni

Prema načinu izrade mogu se podeliti na:

noževe od brzoreznih čelika,

sa lemljenim pločicama od tvrdog metala i

sa mehanički pričvršćenim pločicama.

Slika 3. Oblici strugarskih noževa

Prema smeru kretanja u toku obrade strugarski noževi se dele na:

leve,

desne i

čeone

a orijentacija se određuje položajem palca ruke (Slika 4).

Slika 4. Levi, desni i poprečni strugarski noževi

Prema vrsti alatnog materijala razlikuju se:

strugarski noževi od brzoreznog čelika,

sa lemljenim pločicama od tvrdog metala i

mehanički pričvršćenim pločicama savremenih alatnih materijala.

Za izradu strugarskih noževa danas se uglavnom koriste tvrdi metali , rezna keramika i super

tvrdi materijali u vidu okretnih (izmenjivih) pločica.

Pločice se mehanički vezuju za nosače alata, tako da se formiraju različiti tipovi strugarskih noževa

(Slika 5).

Strugarski noževi sa okretnim pločicama (Slika 6.) se ne oštre, već se pločica okreće sve dok se

ne iskoriste sve rezne ivice. Iskorišćene i pohabane pločice se prikupljaju i upućuju na reciklažu.

Slika 5. Strugarski noževi sa izmenjivim (okretnim) reznim pločicama

Slika 6. Strugarski noževi sa izmenjivim (okretnim) reznim pločicama

Strugarski noževi sa lemljenim pločicama (Slika 7.) se retko koriste u savremenoj industriji. To iz

razloga što je njihova izrada skuplja, a i troškovi eksploatacije su veći zbog potrebe preoštravanja

alata (troškovi oštrenja i obrade).

Slika 7. Strugarski noževi sa lemljenim pločicama

Brzorezni čelici se koriste za izradu profilnih noževa namenjenih obradi složenih i profilisanih

površina na jednovretenim i viševretenim automatskim strugovima (Slika 8).

Slika 8. Profilni strugarski noževi

D e l o v i s t r u g a r s k o g n o ž a

Strugarski nož (Slika 9.) se sastoji od:

tela alata na kome se nalaze rezni elementi (rezni klin) i

drške preko koje se izvodi postavljanje i pričvršćivanje na nosač alata

Slika 9. Strugarski nož

M a š i n e u o b r a d i s t r u g a n j e m

Mašine u obradi struganjem nazivaju se strugovi. U zavisnosti od obima proizvodnje,mogu se

razvrstati na:

strugove za pojedinačnu proizvodnju,

strugove za serijsku proizvodnju i

strugove za masovnu proizvodnju.

S t r u g o v i z a p o j e d i n a č n u

p r o i z v o d n j u

Strugovi za pojedinačnu proizvodnju su strugovi koji se lako mogu prilagoditi prelazu sa jedne

konfiguracije predmeta obrade na drugu, sa jednih dimenzija na druge.

To su:

- univerzalni strugovi,

- strugovi sa vučnim vretenom,

- strugovi sa vodećim vretenom,

- strugovi za leđno struganje,

- strugovi za poprečnu obradu i sl.

U n i v e r z a l n i s t r u g

Slika 10. Univerzalni strug

Univerzalni strugovi su strugovi namenjeni realizaciji različitih proizvodnih operacija. Osnovu

gradnje čine:

1. pogonski elektromotor

2. prenosnik glavnog kretanja

3. izmenjiva grupa zupčanika

4. prenosnik pomoćnog kretanja

5. glavno vreteno

6. vučno vreteno

7. vodeće vreteno

8. nosač alata

9. konjić

Slika 11. Delovi univerzalnog struga

Obrtno kretanje se od elektromotora prenosi na glavno vreteno i predmet obrade (10), a preko

izmenjive grupe zupčanika, prenosnika za pomoćno kretanje i mehanizma za pretvaranje obrtnog

u pravolinijsko kretanje, nosač alata dobija pomoćno pravolinijsko kretanje. Na nosač alata se

postavlja rezni alat. Vodeće vreteno se, umesto vučnog, uključuje pri izradi navoja na strugu.

Slika 12. Univerzalni strug “Potisje” - Ada

S t r u g o v i

z a s e r i j s k u p r o i z v o d n j u

Strugovi za serijsku proizvodnju se koriste za izradu većeg broja istih delova ili izvođenje većeg

broja operacija na istom predmetu obrade. To su: višesečni strugovi, kopirni strugovi, revolver

strugovi sa horizontalnom i vertikalnom revolver glavom i sl.

Višesečni strugovi imaju nosač alata sa većim brojem reznih alata. Time je obezbeđena

istovremena obrada većeg broja površina (slika 13.a).

Kod kopir strugova na nosaču alata se nalazi i šablon. Strugarski nož se, u procesu obrade,

kreće u skladu sa kretanjem pipka šablona (slika 13.b) i kopira oblik šablona na predmetu obrade.

Slika 13. Princip rada višesečnog i kopir struga

Osnovu konstrukcije revolver strugova čini revolver glava (1- slika 14.) sa većim brojem alata

poređanih prema redosledu izvođenja operacija - zahvata. Pored revolver glave strugovi imaju i

dodatne nosače alata (2). Time je obezbeđena kompletna izrada delova različite konfiguracije.

Osnovne eksploatacijske karakteristike strugova za serijsku proizvodnju obuhvataju, pored

karakteristika strugova za pojedinačnu proizvodnju, i broj nosača alata i broj alata koji prihvata

revolver glava.

Slika14. Šematski prikaz revolver strugova

Slika 15. Revolver strug

S t r u g o v i

z a m a s o v n u p r o i z v o d n j u

Strugovi za masovnu proizvodnju su strugovi koji obezbeđuju smanjenje komadnog vremena i

smanjenjem pomoćnog vremena. To su strugovi namenski projektovani i izgrađeni za konkretne

proizvode (slika 16.) ili grupu sličnih proizvoda:

automatski strugovi, automati za dugačke delove, revolver - automatski strugovi i sl.

Slika 16. Šematski prikaz izrede tela ventila na automatskom strugu