ÜNİTE 3

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ

Soğuk Savaş :II. Dünya Savaşı sonrasında Doğu ve Batı Bloklarının liderleri olan ABD ve SSCB arasında silahlı çatışmaya dönüşmeyen

dönemi ifade eden kavramdır.

II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa ve Asya’da güçler dengesi bozuldu ve dengeler uzun süre kurulamadı.Bu durumun ortaya çıkmasında etkili olan faktörler şunlardır:

Yenilen devletlerle birlikte İngiltere ve Fransa’nın da savaştan yıpranarak çıkması

Mağlup ve savaştan yıpranarak çıkan devletlerin tekrar güçlenmelerinin uzun sürmesi

Almanya ve Japonya’nın yerini dolduracak devletlerin bulunmaması

Mağlup devletlerin ordularını terhis etmeleri

II.DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA GÜÇ DENGELERİNİN OLUŞMASI

SSCB İkinci Dünya Savaşı sonunda imzaladığı antlaşmalarla Avrupa’nın önemli bir bölümünü ele geçirdi.

Savaş sanayisini güçlendirdi

Kendi rejimini bütün dünyaya yaymayı hedeflemiştir.

II.Dünya Savaşı Sonrasında SSCB

XX. Yy ortalarına kadar Asya,Afrika ve Latin Amerika dünya siyasetinde etkili değillerdi.

Savaş sonrasında Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan gibi kalabalık ülkelerin ortaya çıkması ve Japonya’nın güçlenmesi Asya’nın etkinliğini arttırmıştır.

Asya ve Afrika ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanmalarıyla beraber Üçüncü Dünya Ülkeleri ya da Bağlantısızlar Bloku ortaya çıkmıştır.

II.DÜNYA SAVAŞI’NDAN SONRA DÜNYA DENGESİ

DOĞU BLOKUNUN KURULMASI:

SSCB Almanları Batı cephesinde ilk yenilgiye uğratan devlettir.

SSCB Almanları yendikten sonra Avrupa’da ilerlemeye başladı.

Barış antlaşmalarında işgal bölgelerinden çekilmeyi vaadeden SSCB bu süreci yavaşlattı.

Doğu Avrupa devletlerinin SSCB’yi kurtarıcı olarak görmesi Doğu Bloku’nun kurulmasını kolaylaştırdı.

BLOKLARIN KURULUŞU

1945 yılında toplanan Yalta Konferansında ABD,SSCB ve İngiltere ‘’Kurtulan Avrupa Hakkında Bildiri’’ yayınladılar.

Bu bildiriye göre SSCB işgali altındaki devletlerde geçici hükümetler kuracaktı.

Bu hükümetler bütün siyasi eğilimleri içinde barındıracaktı.

Bu ülkelerde bütün önemli güçler SSCB yanlısı haline geldi.

1947 yılında Macaristan,Bulgaristan,Romanya,Polonya,

Çekoslovakya’da Komünist Parti karşıtı güçler tasfiye edildi.

Almanya’nın İkiye Ayrılması:

II. Dünya Savaşı sonrasında Almanya dört işgal bölgesine ayrılmıştı.

Batılı devletler Almanya’nın tekrar birleşmesi amacıyla işgal bölgelerini birleştirdiler.

SSCB Batılı devletleri bu bölgeden atmak için çalışmaya başladı.Bu olaya Berlin Buhranı denir.

(Soğuk Savaş döneminin ilk krizi)

SSCB Berlin şehrini abluka altına aldı.

23 Mayıs 1949’da Batı Almanya’da Federal Alman Cumhuriyeti kuruldu.

Buna karşılık SSCB kendi işgal bölgesinde Demokratik Alman Cumhuriyeti’ni kurdu.

Federal Almanya’nın hızlı bir şekilde gelişmesi Demokratik Alman Cumhuriyetinde yaşayanların ilgisini çekti

Bu durumdan rahatsızlık duyan

Kruşçev Berlin’in tarafsız hale

getirilmesini önerdi.

SSCB bu durumda avantajlı duruma

geçeceğinden bu kabul edilmedi.

Kriz Berlin Duvarının yapılmasıyla

sona erdi.

Doğu Bloku İçindeki Gelişmeler:

Yugoslavya ve Arnavutluk SSCB işgalinden kendi çabalarıyla kurtulan devletler oldukları için varlıklarını sürdürmek için Rusya’ya ihtiyaç duymamışlardır.

Çin’de komünist ve milliyetçiler Japon saldırılarına beraber karşı koymuşlardı.

Savaş sonrasında iki grup arasında çatışma başladı

Bu çatışmalarda ABD ve SSCB etkin rol oynadılar.

SSCB’nin desteklediği Komünistler başarılı olunca 1 Temmuz 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu.

Kore savaş sonrasında ABD ve SSCB tarafından ikiye ayrılmıştı.

Postdam Konferansı’nda 38. Enlem sınır kabul edildi.

10 Mayıs 1948’de ABD destekli Güney Kore Cumhuriyeti,9 Eylül 1948’de de SSCB destekli Kore Halk Cumhuriyeti kurulmuştur.

Küba’da Fidel Castro 1959’da Batista

diktatörlüğünü yıkarak kendi

Hükümetini kurdu ve SSCB’yle

yakınlaştı.

ABD’nin Batı Bloku devletlerine Truman Dotrini ve Marshall Planıyla yardım etmesi SSCB’yi telaşlandırdı.

SSCB ekonomik yardımlaşmayı içeren Cominform ve Comecon’u ,NATO’ya karşı da Varşova Paktı’nı kurdu.

SOVYET MODELİNE GÖRE EKONOMİK VE SOSYAL DÜZENİN KURULMASI

COMİNFORM(1947) SSCB,Yugoslavya,Macaristan,Bulgaristan,Romanya,Polonya,Çekoslovakya,Fransa ve İtalya Komünist parti yöneticileri

COMECON(1949) Sovyetler Birliği,Bulgaristan,Çekoslovakya,Macaristan,Polonya ve Romanya(daha sonra DAC,Moğolistan,Küba,Arnavutluk)

VARŞOVA PAKTI(1955) Arnavutluk,DAC,Bulgaristan,Macaristan,Polonya,Romanya,Çekoslovakya,Rusya

SSCB-YUGOSLAVYA İLİŞKİLERİ:

1945 sonrasında iki devletin ilişkileri gerginleşmeye başladı.Bu gerginliğin sebepleri;

1-SSCB’nin Yugoslavya lideri Tito’yu ideolojik çizgisinden sapmakla suçlaması

2-Yugoslavya’nın Arnavutluk’u etki altına alması

3-Yugoslavya’da SSCB ajanlarının bulunması etkili olmuştur.

Bu gelişmeler sonrasında Yugoslavya SSCB’den ayrıldı ve Cominform’dan çıkarıldı.

SOSYALİST BLOKTA SARSINTILAR

SSCB-ÇİN İLİŞKİLERİ:

İki ülke arasında ilişkiler 1960’tan sonra bozuldu.

İlişkilerin bozulmasında en temel faktör Çin’in SSCB baskısından kaçınmasıdır.

Çin Batıya karşı daha sert politikalardan yanadır.

1960 Uluslar arası .Komünist Partileri Konferansında ayrılıklar iyice belirginleşti.

Çin Küba krizi sonrasında SSCB’yle ters düşmüş ve proleter kültür ihtilaliyle ABD’ye yakınlaşmaya başlamıştır.

SSCB-MACARİSTAN İLİŞKİLERİ:

1953 yılında Macaristan halkı

Ekonomik sıkıntılarla ayaklandı.

SSCB bu durumdan endişelenerek

İmre Nagi’yi Macaristan’ın başına

atadı.

İmre Nagi komünist sistemi yumuşatarak

Reformlar yaptı.

Bu durum SSCB’yi telaşlandırdı ve Nagi

görevden alındı.

Bu durum halk ayaklanmasına sebep oldu.

SSCB Budapeşte’yi işgal edince İmre Nagi

Varşova Paktı’ndan ayrıldı ve BM’nin koruma-

sını istedi.

Ayaklanmalar sonucunda SSCB tekrar askeri

hakimiyetini sağladı.

Bu ayaklanmalarda Çin Macaristan’ı destekledi.

SSCB-ÇEKOSLOVAKYA İLİŞKİLERİ:

İkinci Dünya Savaşı öncesinde Sosyal Demokrasi fikrini benimseyen Çekoslovakya savaş sonrasında SSCB hakimiyetine girmiştir.

Ağır ekonomik şartlar burada da isyana sebep oldu.(1953)

1967’de Dubçek önderliğinde İnsancıl Komünizm hareketi başladı.

Bu hareketi engelleyemeyen SSCB ordusu Çekoslvakya’yı işgal etti.

İngiliz devlet adamı Churchill SSCB’nin Avrupa’da bir demir perde kurduğunu söyleyerek ABD’yi Batı’nın liderliğini üstlenmeye davet etti.

1946’da ABD’nin Moskova Büyükelçisi George Kennan ABD ve SSCB arasında uzlaşmanın olamayacağını yayılmacı politikanın Çerçeveleme Politikasıyla durdurulabileceğini belirtti.

BATI BLOKU’NIN KURULUŞU:

Harry Truman tarafından SSCB’ye karşı

mücadele eden devletleri güçlendirme

politikasıdır.

Bu doktrinin ilanı ABD’nin Batı

dünyasının liderliğini üstlendiğini

gösterir.

Bu doktrin doğrultusunda Yunanistan

ve Türkiye’ye silah ve para yardımı yapıldı.

TRUMAN DOKTRİNİ:

1948-1951 yılları arasında yürürlüğe konan ekonomik yardım paketidir.

Türkiye dahil 16 Avrupa ülkesi ABD’ye Avrupa Ekonomik Kalkınma Programı hazırladılar.

1948’de ABD buna cevap olarak Dış Yardım Kanununu çıkardı.

MARSHALL PLANI:

Bu program Doğu Avrupa ülkelerine açık olmakla birlikte bu ülkeler programa sıcak bakmamışlardır.

Bu program AET’nin(Avrupa Ekonomik Topluluğu)başlangıcıdır.

SSCB Molotof Planı’nı yürürlüğe koydu.

Türkiye Marshall yardımından 1948’den itibaren Ekonomik İşbirliği Antlaşmasını imzalayarak yararlanmıştır.

Truman Doktrini,Marshall Planı

ve Batı Avrupa Birliği istenen

sonuçları vermedi.

SSCB tehdidine karşı 4 Nisan 1949’da

İngiltere,Hollanda,İtalya,İzlanda,

Danimarka,Lüksemburg,Norveç,Portekiz,Kanada,ABD

Kuzey Atlantik Paktı’nı kurdular.

NATO’NUN KURULUŞU:

II. Dünya Savaşı’nda yaşanan acıların tekrar yaşanmasını engellemek amacıyla 5Mayıs 1949’da Belçika,Danimarka,Fransa,Hollanda,İngiltere,İrlanda,

İsveç,İtalya,Lüksemburg ve Norveç tarafından kuruldu.

Türkiye bu teşkilata 1949’da üye oldu.

Konseyin çalışma alanları :İnsan hakları,medya,sosyal dayanışma vs.

AVRUPA KONSEYİ’NİN KURULMASI:

1950 yılında Fransa’nın önerisiyle (Schuman Bildirisi)

Fransız ve Alman kömür ve çelik üretiminin yüksek bir merci altında birleştirilmesine karar verildi.

SSCB’ye karşı ekonomik dayanışma için ilk adım Benelüks Devletleri(Belçika,Hollanda,

Lüksemburg)arasında gümrük birliği antlaşması imzalanarak atıldı.

AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU:

Bu devletler arasında politik bütünleşme Avrupa Parlamenterler Kurulu’nun oluşmasıyla sağlandı.

1951’de Belçika,Federal Almanya Fransa,İtalya,Lüksemburg ve Hollanda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurdular.

1957’de Roma Antlaşmasıyla Avrupa Ekonomik Topluluğu kuruldu.

ORTADOĞU’DA BAĞIMSIZLIK HAREKETLERİ

I.Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere ve Fransa’nın Ortadoğu’daki hareket alanı daraldı.

Avrupalı devletlerin içinde bulunduğu zor durumdan yararlanan devletler bazen geleneksel yöneticiler bazen de aydınlar etrafında birleşerek monarşik yönetimler kurarak bağımsız oldular.

PAYLAŞILAMAYAN ORTADOĞU

1-Doğu-Batı bloklarının dışında kalmışlardır.

2-Günümüzde siyasi ve kültürel bakımından önemli bir güç olmaktan uzaktırlar.

3-Kültürel asimilasyona maruz kalmışlardır.

4-Sömürgeci ülkelerin dillerini benimsemişlerdir.

5-Zengin yer altı kaynaklarına sahip olmalarına rağmen ekonomik olarak kötü durumdadırlar.

6-Etnik ve dini parçalanmışlık yaşarlar.

Ortadoğuda bağımsız olan devletler;

İlk Siyonist kongre 1897’de Basel’de toplanmış ve Yahudilere bir yurt edinilmesi kararlaştırılmıştır.

Teodor Herzl II. Abdülhamit’e Filistin karşılığında para teklif etmiş fakat kabul görmemiştir.

İSRAİL’İN KURULMASI

İngiltere Dışişleri Bakanı James Balfour kendi adıyla yayınlanan bir deklarasyonla Yahudi Devleti’nin kurulmasını desteklediğini açıkladı.

Bu deklarasyon Arapların tepkisini çekti.

II. Dünya Savaşı sonrasında Ortadoğu iyice ısınmıştır.

Bu karışık ortamda İngiltere Yahudilerin,Almanya ve İtalya Arapların tarafını tuttu.

İngiltere bu sorunu ABD desteğiyle BM’ye götürdü.

BM Filistin’in bölünmesini ve Kudüs’e tarafsız bir statü verilmesini kararlaştırdılar.

Bu karar Arapların tepkisini çektiyse de 14 Mayıs 1948’de İsrail Devleti kuruldu.

Bu doktrinin ortaya çıkmasında Süveyş Krizi etkili olmuştur.

Eisenhower bu doktrin sayesinde;

1-Ortadoğu’da siyasi boşluğu doldurmayı

2-Bölgede SSCB etkisini kırmayı

hedeflemiştir.

Bu Doktrin sonrasında ABD –Ortadoğu ilişkileri gelişti.

Bu doktrine Mısır,Suriye ve Ürdün tepki gösterdiler.

EİSENHOWER DOKTRİNİ

ÇİN HALK CUMHURİYETİ’NİN KURULMASI

1949’da Mao Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurdu.

Bu dönemde yaşanan bazı olaylar;

1-Çin ABD’ye karşı Kore Savaşı’na girdi.

2-1959’da Çin-Hindistan ilişkileri bozuldu

3-Çin Vietnam Savaşı’nda kuzey’i destekledi.

UZAKDOĞU’DA ÇATIŞMA

KORE SAVAŞI:

Kore 38. meridyen esas alınarak ikiye ayrılmıştı.

Kuzey ve Güneyde SSCB ve ABD denetiminde devletler kurulmuştu.

SSCB’nin talimatıyla Kuzey Kore Güney Kore’ye savaş açtı.

ABD’nin öncülüğünde BM kuvveti oluşturuldu.

Türkiye buraya bir tugayla katıldı.

İki taraf birbirine üstünlük sağlayamadı.

UZAKDOĞU’DA HAKİMİYET MÜCADELELERİ

ABD Uzakdoğu’da Komünizmin yayılmasından dolayı yeni önlemler almak zorunda kaldı.

Bu amaçla Tayland,Laos,Kamboçya,ve Güney Vietnam’a askeri ve ekonomik yardımları arttırdı.

Daha sonra SEATO(Manila Paktı) yani Güney Doğu Asya Yardımlaşma Teşkilatını kurdu.

Bu oluşumda;ABD,İngiltere,Fransa,Filipinler,Yeni Zelanda,Avustralya,Tayland ve Pakistan bulundu.

SEATO’NUN KURULUŞU

Bu bölgede sömürgecilik faaliyetlerinin zayıflamasında;

1-Milliyetçilik fikrinin güçlenmesi

2-Asya Asyalılarındır sloganının bölge halkını cesaretlendirmesi

3-Sömürgeci devletlerin zayıflaması

4-SSCB’nin sömürge altındaki devletleri desteklemesi

etkili olmuştur.

ASYA VE AFRİKANIN KURTULUŞU

İngiliz sömürgesi altındaki Hindistanda ilk bağımsızlık hareketi aydınlarca başlatıldı.

1917’de Gandi’nin faaliyetleri sonucunda

İngiltere eyaletlerde yönetim hakkını Hintli

yöneticilere bıraktı.

GÜNEY ASYA’DAKİ GELİŞMELER

Hindistan’da bu gelişmeler yaşanırken ‘’Müslümanlar Birliği Cemiyeti Kongresi’’ toplandı ve ayrı bir Müslüman devlet kurulmasını (Pakistan) kararlaştırdılar.

Pakistan için çalışmaları Muhammed Ali Cinnah yapıyordu.

1946’da bu bölgede iki farklı dominyon kurulmasını kabul etti.

Sosyalist ülkeler bağımsızlık hareketlerini destekleyince ‘’Arap Sosyalizmi’’,’’Afrika Sosyalizmi’’ gibi yeni yönetimler kuruldu.

Afrika ülkeleri,demokratikleşmekten uzak ve gelen yardımları iyi değerlendiremeyen ülkelerdir.

Ulaşım ve sağlık konularında ciddi sıkıntıları vardır.

AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER

25 Mayıs 1963’te Doğu ve Batı blokları dışında kalan Afrika ülkeleri Afrika Birliği Teşkilatı’nı kurdular.

Bu teşkilat dayanışma amacıyla kurulmuştur.

TÜRKİYE’NİN NATO’YA GİRMESİ(1952)

Türkiye’nin Nato’ya üye olmak istemesinde Batı Blokunun desteğini alarak SSCB tehlikesinden korunmak ve çağdaşlaşmaya devam etme istekleri etkili olmuştur.

İlk resmi başvuru 11 Mayıs 1950’de yapıldı.

İtalya hariç diğer ülkeler bu başvuruyu SSCB tehlikesinden korktukları için reddettiler.

Türkiye’nin BM gücü kapsamında Kore’ye asker göndermesi Nato’ya alınmasında etkili olmuştur

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRKİYE

Türkiye’nin Nato’ya üye olması SSCB yanlısı Bulgaristan’la arasının açılmasına sebep oldu.

Türkiye bunun üzerine Yugoslavya ve Yunanistan’la Dostluk ve İşbirliği Antlaşması imzaladı.

Böylece Balkan Paktı kuruldu.

BALKAN PAKTI’NIN KURULMASI

Ortadoğu’nun karışık ortamında istikrarı sağlamak amacıyla Türkiye-Irak arasında Bağdat Paktı kuruldu.

Bu pakta daha sonra İngiltere ,İran ve Pakistan da katıldı.

Irak’ın 1959’da bu pakttan çekilmesiyle paktın merkezi Ankara oldu ve ismi CENTO olarak değiştirildi.

BAĞDAT PAKTI’NIN KURULMASI

SİYASET:

II.dünya Savaşı sonrası dönemde Nuri Demirağ 1945’te Milli Kalkınma Partisi’ni kurdu.

CHP tarafından meclise sunulan çiftçiyi topraklandırma kanunu sırasında Adnan Menderes,Refik Koraltan,Fuat Köprülü,Celal Bayar ve Emin Sazak bu kanuna ret oyu verdiler.

TÜRKİYE’DE YAŞAM

7 Haziran 1945’te Bayar,Menderes,Köprülü,Koraltan CHP’ye Dörtlü Takrir’i verdiler.

Menderes ve Köprülü sert muhlefetleri sonucunda partiden ihraç edildiler.

Bayar istifa etti ve 7 Ocak 1945’te Demokrat Parti kuruldu.

1946 seçimlerini Chp 1. Parti Demokrat Parti 2. olarak tamamladı.

14 mayıs 1950 seçimlerini Demokrat Parti kazandı.

DP 1960 darbesine kadar iktidarda kaldı.

Ayrıca,

1-Sert muhalefet

2-İnönü’nün yurt gezilerinde engellenmesi

3-Öğrenci hareketleri

4-Sıkıyönetimin ilanı halkın tepkisini çekti.

27 Mayıs 1960’ta askeri darbeyle DP dönemi kapandı.

EKONOMİ:

1 Ocak 1945’te yürürlüğe konmaya çalışılan toprak kanunu amacına ulaşamamıştır.

1947’de DP önde gelenleri devletçi ekonomiye tepki duydular ve bazı iş adamları İstanbul Tüccar Derneği’ni kurdular.

Menderes döneminde çiftçiye ucuz kredi verilmiş ve TMO devreye sokularak çiftçi korunmaya çalışılmıştır.

1951’de yabancı yatırım teşvik edilmeye çalışıldı fakat başarılı olunamadı.

DP döneminde özellikle karayolu yapımına ağırlık verilmiştir.

IMF Türkiye ekonomisinde etkili hale gelmeye başlamıştır.

Türkiye’de caz,rock and roll gibi müzik türleri etkili olmaya başlamıştır.

Bu dönemde müzik alanında en iyi çıkışı Zeki Müren ve Müzeyyen Senar yapmıştır.

SOSYAL VE KÜLTÜREL YAŞAM:

Ömer Lütfi Akad’ın Vurun Kahpeye filmi Türk ve Batı sinemasından örnekler taşır.

Şiirde İkinci Yeniler etkili olmuşlardır.

1950’de ortaya çıkan Hisar Grubu Milli Sanatı temel almıştır.

Bu dönemde Köy Enstitüleri ve Öğretmen Okulları birleştirilmiş ve Köy Enstitülerine son verilmiştir.

Özellikle Asya,Afrika ve Latin Amerika’da hızlı nüfus artışı başladı.

Sanayileşme sonucu şehirlere göçler hızlandı.

SSCB ve Japonya gibi ülkelerde çağdaşlaşma hareketleri artmış ve ordular güçlendirilmiştir.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYADA YAŞAM

Tüketimin teşvik edilmesiyle reklam sektörü gelişti.

Özellikle yaşadığı ortamı sorgulayan bir nesil yetişti.

Televizyonun icadı sinemaya ilgiyi azalttı.

Rock and Roll Elvis Presley’le beraber yükseldi.

Ulaşım ve iletişim güçlendi.

New York Batı’nın başkenti unvanını Paris’ten aldı.

1951’de ilk kez İskenderiye’de Akdeniz Olimpiyatları düzenlendi.

1956’da ilk şampiyon kulüpler kupasını Real Madrid aldı.