1 thế nào là một giáo viên giỏi?fit.hnue.edu.vn/~thuykp/www/bai giang/1_phuong phap... ·...

Thế nào là một giáo viên giỏi?

1

CHƯƠNG 4:

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN TIN HỌC

Khoa Công nghệ thông tin Đại học Sư Phạm Hà Nội

1. Những nội dung chính

1. Khái niệm phương pháp dạy học

2. Tổng thể các phương pháp dạy học

3. Những phương pháp dạy học truyền thống vận dụng vào quá trình dạy học

Tin học

1. Nhu cầu và định hướng đổi mới phương pháp dạy học

2. Những thành tố cơ sở của phương pháp dạy học

3. Những chức năng điều hành quá trình dạy học

3

1. Khái niệm Phương pháp dạy học 4

1. Khái niệm Phương pháp dạy học

Phương pháp là gì?

Phương pháp (PP) là con đường, là cách thức để thực hiện những mục tiêu

nhất định.

5


Phương pháp dạy học (PPDH) là gì?

Đó là cách thức người thầy tương tác với học sinh để thực hiện những mục tiêu

dạy học.

6


PPDH là cách thức làm việc, tương tác với học trò, tổ chức các hoạt động cần

thiết cho học trò để họ đạt được mục tiêu học tập

Một cách cụ thể: PPDH là những hoạt động của người thầy điều khiển quá trình

học của trò để họ đạt được những mục tiêu học tập.

7


Hoạt động của thầy:

Gợi nhắc kiến thức cũ có liên quan đến bài mới,

Tạo động cơ hoạt động,

Giảng giải,

Tổ chức các hoạt động của HS: đọc giáo trình, đọc tài liệu, viết tóm tắt bài báo,

làm bài tập lớp môn học, thảo luận nhóm, trình bày trước lớp,…

Tương tác với học sinh: trên lớp học, qua mail,…

Đưa ra những yêu cầu, thách thức, khuyến khích học sinh tự học, độc lập, sáng

tạo trong học tập…đạt được mục tiêu học tập.

8

2. Nhiệm vụ của lĩnh vực khoa học PPDH Tin học

Hoạt động của trò:

Gợi nhắc kiến thức cũ có liên quan đến bài mới,

Tạo động cơ hoạt động,

Giảng giải,

Tổ chức các hoạt động của HS: đọc giáo trình, đọc tài liệu, viết tóm tắt bài báo,

làm bài tập lớp môn học, thảo luận nhóm, trình bày trước lớp,…

Tương tác với học sinh: trên lớp học, qua mail,…

Đưa ra những yêu cầu, thách thức, khuyến khích học sinh tự học, độc lập, sáng

tạo trong học tập…đạt được mục tiêu học tập.

9

2. Nhiệm vụ của lĩnh vực khoa học PPDH Tin học

Đặc điểm của PPDH:

+ Vai trò quan trọng của hoạt động của thầy giáo và học sinh.

Thầy giáo đóng vai trò gì? HS đóng vai trò gì?

+ PPDH có tính khái quát: PPDH bao gồm một hệ thống những hoạt động có tính

chất hướng đích.

+ PPDH là phương tiện tư tưởng, phương tiện trí tuệ để đạt được mục tiêu dạy

học.

10

2. Tổng thể các Phương pháp dạy học 11

2. Tổng thể các PPDH

Phần này không trình bày hệ thống phân loại các PPDH một cách chi tiết.

Phần này trình bày các PPDH như một tổng thể theo một số phương diện

12


a. Những chức năng điều hành quá trình dạy học

Đảm bảo trình độ xuất phát

Hướng đích và gợi động cơ

Củng cố

Kiểm tra và đánh giá

Hướng dẫn công việc ở nhà

13


b. Những con đường nhận thức

Suy diễn: các mệnh đề suy diễn,

Quy nạp: các hình thức quy nạp

14


c. Những hình thức hoạt động bên ngoài của thầy và trò

Thầy thuyết trình

Thầy, trò trao đổi, vấn đáp

Thầy định hướng, tổ chức, trò chủ động hoạt động độc lập

15


d. Những mức độ tìm tòi, khám phá tri thức

Truyền thụ tri thức: thầy giảng bài, trò tiếp thu

Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề: thầy đưa ra tình huống, thầy gợi ý, học

trò phát hiện vấn đề và tìm cách giải quyết.

Dạy học kiến tạo

16


e. Những hình thức tổ chức dạy học

Dạy cả lớp, dạy theo nhóm nhỏ, nhóm lớn,…

Dạy học phân hóa

-

17


g. Những phương tiện dạy học

Phương tiện nghe nhìn

Phương tiện chương trình hóa

Sử dụng tài liệu: sgk, giáo trình,

Sử dụng bảng tương tác

Sử dụng ICT

18


h. Những hình thức tự học

Tự đọc giáo trình

Tham vấn ý kiến chuyên gia, bạn bè

Tự học theo nhóm

Tự học với phương tiện ICT: e-learning, mobile-learning

19

3. Những PPDH truyền thống vận dụng vào quá trình dạy học môn Tin học

20


21


Chi tiết về những phương pháp dạy học truyền thống đã được trình bày kĩ trong

Giáo dục học.

Ở đây nêu những lưu ý khi vận dụng những phương pháp này vào dạy học

môn Tin học.

22


Học sinh là chủ thể trong quá trình học tập

Việc truyền bá kiến thức đến HS hiện nay có nhiều cách. Đó là những cách

nào?

Khi sử dụng PPDH truyền thống để dạy học thì HS vẫn là chủ thể trong quá

trình học tập.

Dùng những biện pháp gì để kích hoạt được tính làm chủ trong nhận thức của

HS khi dùng PPDH truyền thống?

23


Hình thức thuyết trình thường gặp trong Tin học là giảng giải?

Ví dụ: Giải thích khái niệm; Giải thích các mối quan hệ giữa các khái niệm, giảng

giải thuật toán…

Yêu cầu: lập luận logic, chính xác

24


Hình thức trực quan được sử dụng rộng rãi trong dạy Tin học là trực quan

tượng trưng: dùng sơ đồ, bảng biểu, kí hiệu…

Ví dụ: Dùng sơ đồ khối để biểu diễn thuật toán; Dùng đồ họa để minh họa các số

liệu thống kê,…

25


Dùng thực hành để củng cố tri thức và rèn luyện kĩ năng

Vì sao thực hành là quan trọng trong Tin học?

Hãy đưa ra những ví dụ về hoạt động thực hành trong Tin học!

26

4. Nhu cầu và định hướng đổi mới PPDH 27

4. Nhu cầu và định hướng đổi mới PPDH

28


29


Căn cứ để đối mới PPDH:

Luật giáo dục, chương 1, điều 5

Những nhược điểm trong PPDH?

Định hướng đổi mới PPDH: PPDH cần hướng người học học tập trong hoạt

động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo. (Học tâp trong

hoạt động và bằng hoạt động)

30


4.1. Xác định vị trí chủ thể của người học

Người học (HS) là người tự kiến tạo kiến thức, dưới sự hỗ trợ của giáo viên

Người học là người tự rèn luyện kĩ năng với hướng dẫn của giáo viên

Thế nào là học tập tích cực, tự giác?

GV hỗ trợ, hướng dẫn như thế nào?

31


4.2. Tri thức được cài đặt trong tình huống có dụng ý sư phạm

Theo thuyết kiến tạo: Học tập là một quá trình trong đó người học tự kiến tạo

kiến thức cho mình bằng cách thích nghi với môi trường sinh ra những mâu

thuẫn, những khó khăn và những sự mất cân bằng.

Kĩ thuật, nghệ thuật của giáo viên: tạo ra môi trường đó (cài đặt tri thức trong

tình huống sư phạm)

Ví dụ: Thuật toán sắp xếp. Vì sao ta cần sắp xếp?

32


4.3. Dạy việc học, dạy tự học thông qua toàn bộ quá trình dạy học

- Vì sao phải dạy cách học, dạy tự học?

- Dạy cách học, dạy tự học bằng cách nào? (tạo ra nhu cầu tiếp thu kiến thức

(tình huống sư phạm), cung cấp tài nguyên, tổ chức các hoạt động học tập.

33


4.4 Tự tạo ra và khai thác những phương tiện dạy học để tiếp nối và gia tăng

sức mạnh của con người

- Phương tiện phục vụ phương pháp, phương tiện phải phù hợp với PP.

- Phương tiện dạy học đối với môn Tin học là gì? Giáo trình, tạp chí, máy tính,

phần mềm máy tính, mạng, máy chiếu, bảng tương tác, tranh, ảnh, báo chí,…

34


4.5. Tạo niềm lạc quan học tập dựa trên thành quả lao động và thành quả

của bản thân người học

HS lạc quan, hứng thú học tập thì hiệu quả học tập sẽ cao.

Giáo viên có những biện pháp gì để hs lạc quan, hứng thú học tập?

35


4.6. Xác định vai trò mới của người thầy với tư cách là người thiết kế, ủy

thác, điều khiển (giám sát) và thể thức hóa

Vai trò Người thiết kế: xây dựng kế hoạch dạy học (mục tiêu, nội dung, pp), thiết

kế những hoạt động và hoạt động thành phần.

Vai trò người ủy thác: Biến quá trình dạy học của thầy thành quá trình kiến tạo

tri thức của trò.

36


4.6. Xác định vai trò mới của người thầy với tư cách là người thiết kế, ủy

thác, điều khiển (giám sát) và thể thức hóa

Vai trò điều khiển, giám sát: Hỗ trợ nếu HS khó khăn, động viên, khuyến khích,

nâng cao yêu cầu.

Vai trò thể thức hóa: Xác nhận kết quả của cá nhân từng học sinh thành tri thức

chung của xã hội. Sàng lọc những tri thức cần ghi nhớ để vận dụng. (rà soát,

chốt lại những điều quan trọng, cần ghi nhớ để vận dụng sau này).

37

5. Những thành tố cơ sở của PPDH 38

5. Những thành tố cơ sở của PPDH

Chú ý :

Cần nhắc lại là quá trình dạy học là quá trình người thầy tổ chức và điều khiển

những hoạt động của HS để đạt được mục tiêu dạy học.

Mỗi nội dung dạy học tương thích với những hoạt động nhất định.

Vì vậy, nhiệm vụ quan trọng của người thầy là phát hiện ra những hoạt động

tương thích đối với từng nội dung.

Một khi hoạt động phức hợp, ta cần phân bậc chúng ra thành các hoạt động

thành phần để đảm bảo tính logic và tính dễ hiểu, dễ diễn đạt đối với HS.

39

5. Những thành tố cơ sở của PPDH

Do vậy, những thành tố cơ sở của phương pháp dạy học đều liên quan đến hoạt

động, bao gồm:

Hoạt động và hoạt động thành phần

Gợi động cơ hoạt động

Tri thức trong hoạt động

Phân bậc hoạt động

40

5.1. Hoạt động và hoạt động thành phần

5.1.1. Phát hiện những hoạt động tương thích với nội dung

Thế nào là một hoạt động tương thích với một nội dung dạy học?

Đó là hoạt động có tác động góp phần giúp học sinh đạt được mục tiêu học tập:

Kiến tạo tri thức

Củng cố tri thức

Ứng dụng những tri thức bao hàm trong nội dung đó

Rèn luyện kĩ năng

Hình thành những thái độ theo mục tiêu học tập.

Hình thành những năng lực cần thiết cho cuộc sống.

41


5.1.2. Phân tách hoạt động thành những hoạt động thành phần

Như chú ý mở đầu đã nói: Một khi hoạt động phức hợp, ta cần phân tách chúng

ra thành các hoạt động thành phần để đảm bảo tính logic và tính dễ hiểu, dễ

diễn đạt đối với học sinh.

42


Ví dụ: Tìm phần tử bé nhất của mảng

Ứng dụng, sắp xếp mảng n phân tử bằng phương pháp chọn trực tiếp:

Chọn phần tử bé nhất của toàn mảng n phần tử

Đổi chỗ cho phần tử thứ nhất

Áp dụng tương tự cho mảng n-1 phần tử, kể từ phần tử thứ 2, và sau đó cho đến khi

phần cuối chỉ là một phần tử.

43


5.1.3. Lựa chọn hoạt động dựa vào mục tiêu

Một nội dung có thể được thực hiện bằng nhiều hoạt động

Cần cân nhắc để lựa chọn những hoạt động phục vụ tốt nhất cho mục tiêu.

44


5.1.3. Lựa chọn hoạt động dựa vào mục tiêu

Ví dụ:

Khi dạy bài Hệ Điều Hành trong chương trình lớp

10, hệ THPT, có mục tiêu về kiến thức là học sinh cần hiểu được khái niệm về

hệ điều hành, chức

năng và các thành phần chính của hệ điều hành.

Giáo viên nên lựa chọn những hoạt động nào để hs

đạt được mục tiêu này?

• Khi dạy học sinh sử dụng một số lệnh của hệ điều

hành, giáo viên nên lựa chọn những hoạt động

nào?

45

5.2. Động cơ hoạt động

HS sẽ thực hiện những hoạt động học tập một cách chủ động, sáng tạo nếu họ có

động cơ học tập tốt.

Ví dụ: HS biết rõ học tập để làm gì? Học môn này có tác dụng gì? học phần này

để làm gì thì họ sẽ hứng thú học tập hơn và hiệu quả học tập tốt hơn.

Vậy cần làm gì để HS có động cơ học tập tốt?

-

46


Ở tầm vĩ mô: chính sách của nhà nước đối với ngành giáo dục (công ăn việc làm,

yêu cầu và chế độ đối với nhà giáo…)

- Ở tầm vi mô (trong phạm vi môn học, bài học, giờ học): người thầy có những

phương pháp để tạo hứng thú cho HS.

47


- Ví dụ:

- Nêu rõ mục tiêu của môn học, bài học, tiết học, ứng dụng thực tế của nội dung

học

- Theo dõi sát sao việc học tập của HS: Khen, khích lệ, động viên kịp thời, hỗ trợ

kịp thời khi có vấn đề nảy sinh.

- Sau đây ta dành thời gian cho việc gợi động cơ cho HS.

48


5.2.1. Gợi động cơ mở đầu:

Động cơ mở đầu quan trọng như thế nào?

Gợi động cơ xuất phát từ thực tế: ứng dụng của môn học

Gợi động cơ xuất phát từ chính nội bộ Tin học: ứng dụng của bài học, của tiết

học.

-

49


Một số cách thức để gọi động cơ:

i) Hướng tới sự tiện lợi, hợp lý hóa công việc

ii) Chính xác hóa một khái niệm

iii) Lật ngược vấn đề

iv) Xét tính tương tự

v) Khái quát hóa vấn đề

50


5.2.2. Gợi động cơ trung gian

Gợi động cơ trung gian là gì? Gợi động cơ cho những bước trung gian hoặc

cho những hoạt động để thực hiện những bước trung gian, tiến tới hoàn thiện

mục tiêu hay giải quyết trọn vẹn một vấn đề.

Mục tiêu: Nhằm làm cho học sinh tập trung suy nghĩ tìm bước tiếp theo hoặc

thực hiện hoạt động tiếp theo một cách tích cực.

51


Những cách thường dùng:

(i) Hướng đích

(ii) Quy lạ về quen

(iii) Xét tính tương tự

(iv) Khái quát hóa

52


5.2.3. Gợi động cơ kết thúc

Gợi động cơ kết thúc: Nhấn mạnh ý nghĩa, tác dụng của nội dung vừa học hoặc

hoạt động vừa thực hiện trong toàn bộ nội dung hay vấn đề vừa giải quyết.

Ý nghĩa:

Củng cố, khắc sâu kiến thức cho HS

Động cơ kết thúc mục này có thể là động cơ mở đầu cho mục sau

Ví dụ: Kết thúc hoạt động tìm phần tử nhở nhất của mảng, mở ra cách sắp xếp

mảng bằng phương pháp chon trực tiếp.

53


5.2.4. Phối hợp nhiều cách gợi động cơ, tập trung vào những trọng điểm

Phối hợp nhiều cách gợi động cơ: Hướng nghiệp, văn hóa phổ thông, đam mê

cá nhân

Không thể gợi động cơ ở mọi nội dung, nên tập trung ở một số nội dung, dựa

trên:

Tầm quan trọng của nội dung

Khả năng gợi động cơ ở nội dung đó

Thời gian

54

5.3. Tri thức trong hoạt động

GV làm thế nào để dẫn dắt HS kiến tạo tri thức, đặc biệt là tri thức phương pháp?

Tri thức là kết quả của hoạt động: GV tổ chức các hoạt động để HS thực hiện.

Qua đó, HS kiến tạo tri thức.

Ví dụ: Để dạy thuật toán sắp xếp mảng, gv làm gì? Hs làm gì?

Tri thức là phương tiện để thực hiện hoạt động. Ví dụ: Khi đã nắm chắc thuật

toán sắp xếp mảng, hs có thể vận dụng để giải quyết những bài toán phức tạp

hơn. Ví dụ: Bài toán cước viễn thông, cước tiền điện

55


Những tri thức phương pháp thường gặp là:

Tri thức PP thực hiện những nội dung Tin học cụ thể (Ví dụ: cách học những

khái niệm trong một ngôn ngữ lập trình, cách vận dụng ngôn ngữ để lập

chương trình,…)

Tri thức PP thực hiện những hoạt động trí tuệ phổ biến trong Tin học. (là gì?)

Tri thức về PP thực hiện những hoạt động trí tuệ chung. (là gì?)

Tri thức về PP thực hiện những hoạt động ngôn ngữ (Ví dụ?).

56


Hai loại PP cơ bản trong Tin học:

Phương pháp có tính thuật toán (một số thuật toán sắp xếp, tìm kiếm)

Phương pháp có tính chất tìm đoán (tìm lời giải, thuật toán cho một bài toán)

57


Những cấp độ dạy học tri thức PP giáo viên cần nắm vững để vận dụng dạy

những nội dung dạy học

5.3.1. Dạy học tương minh tri thức PP được phát biểu một cách tổng quát

HS phải hiểu được ngôn ngữ diễn tả từng bước (nhận dạng)

HS phải tập luyện để hành động dựa trên ngôn ngữ đó (thể hiện)

Ví dụ: Khi dạy hệ soạn thảo văn bản, HS đọc hướng dẫn thao tác trong sgk,

nghe diễn giải, hiểu và thực hiện được.

58


5.3.2. Thông báo tri thức phương pháp trong quá trình hoạt động

Có những tri thức PP chưa được quy định trong chương trình, gv có thể thông

báo cho HS nếu:

Tri thức này giúp HS dễ thực hiện một số hoạt động quan trọng trong chương

trình

Việc thông báo những tri thức này dễ hiểu, tốn ít thời gian

Ví dụ: Quy lạ về quen, lật ngược bài toán,…

-

59


5.3.3. Tập luyện những hoạt động ăn khớp với những tri thức phương pháp

Áp dụng cho cả tri thức được quy định trong chương trình và tri thức không quy

định trong chương trình.

Ví dụ: Rèn luyện khả năng xây dựng và sử dụng chương trình con, cần cho hs

tập luyện:

Khái niệm chương trình con

Phát hiện yêu cầu cần lập chương trình con

Luật phạm vi, biến địa phương, biến toàn cục

Phân loại chương trình con

Cách khai báo, xây dựng, sử dụng chương trình con

-

60

5.4. Phân bậc hoạt động

- Phân bậc hoạt động là gì? Nó được xét trên bình diện nào? Vĩ mô, vi mô?

- Ta quan tâm đến bình diện vi mô

-

61


5.4.1. Những căn cứ để phân bậc hoạt động

a. Sự phức tạp của đối tượng hoạt động? VD?

b. Sự trừu tượng, khái quát của đối tượng? VD?

c. Nội dung của hoạt động

Nội dung càng nhiều, càng phức tạp thì càng phải phân bậc hoạt động.

Ví dụ dạy học sinh tạo lập và sử dụng chương trình con.

62


5.4.1. Những căn cứ để phân bậc hoạt động

d. Sự phức hợp của hoạt động

Ví dụ: Cho mảng hai chiều m hàng và n cột gồm những số nguyên dương.

- Tìm xem trong mảng có bao nhiêu số nguyên tố.

- Hãy sắp xếp các số nguyên tố của mảng theo chiều tăng dần.

e. Chất lượng của hoạt động

Ví dụ? Hoạt động nhằm rèn luyện kĩ năng lập trình thành thạo cho hs: đây là hoạt

động chất lượng cao. Ta nên phân ra những hoạt động nào?

g. Phối hợp nhiều phương diện là căn cứ phân bậc hoạt động

63


5.4.2. Điều chỉnh quá trình học tập dựa vào phân bậc hoạt động

GV sử dụng phân bậc hoạt động để làm gì?

a. Chính xác hóa mục tiêu dạy và học

Ví dụ: Khi dạy cấu trúc mảng, trong phần mục tiêu, có yêu cầu: - Học sinh hiểu và

sử dụng được cấu trúc mảng. Chính xác của việc hiểu và sử dụng được cấu trúc

này là gì?

64


5.4.2. Điều chỉnh quá trình học tập dựa vào phân bậc hoạt động

HS biết dùng cấu trúc mảng trong những trường hợp nào?

HS biết khai báo đúng cấu trúc mảng

HS thành thạo các thao tác trên mảng (HS biết các thao tác truy cập đến từng

phần tử của mảng, sắp xếp mảng, dùng mảng để cài đặt một số cấu trúc dữ

liệu khác)

65


b. Tuần tự nâng cao yêu cầu đối với HS

Chú ý tới lý thuyết của Vưgotxki về vùng phát triển gần nhất!

- Chú ý: khi ra bài tập cho HS, hoặc ra bài kiểm tra cho HS.

c. Tạm thời hạ thấp yêu cầu khi cần thiết

Khi HS gặp khó khăn, thầy giáo tạm thời hạ thấp yêu cầu để đảm bảo tính vừa

sức.

Khi HS đã vượt qua khó khăn, trình độ nâng lên, người thầy lại tiếp tục nâng

cao yêu cầu.

66


d. Dạy học phân hóa

Nguyên tắc

Biện pháp:

Phân hóa trong

Phân hóa ngoài

-

67

6. Những chức năng điều hành quá trình dạy học 68

6. Những chức năng điều hành quá trình dạy học

1. Đảm bảo trình độ xuất phát

2. Hướng đích và gợi động cơ

3. Làm việc với nội dung mới

4. Củng cố

5. Kiểm tra và đánh giá

6. Hướng dẫn công việc về nhà

69

1 thế nào là một giáo viên giỏi?fit.hnue.edu.vn/~thuykp/www/bai giang/1_phuong phap... ·...

Documents