(1) wykonywanie regulacji mechanizmów zegarowych

___________________________________________________________________________ „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Dubis

Wykonywanie regulacji mechanizmów zegarowych 731[05].Z2.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr inż. Ireneusz Kocoń mgr inż. Andrzej Strzykowski

Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Piotr Dubis

Konsultacja: mgr inż. Andrzej Zych mgr inż. Grzegorz Śmigielski

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[05].Z2.06 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu zegarmistrz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3

2. Wymagania wstępne 5

3. Cele kształcenia 6

4. Materiał nauczania. 7

4.1. Sposoby regulacji zegarów i zegarków. Regulacja zegarków za pomocą chronokomparatora

7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 15 4.1.3. Ćwiczenia 16 4.1.4. Sprawdzian postępów 16

4.2. Instalowanie i uruchamianie urządzeń w domu klienta. Zasady promocji. Sztuka prowadzenia rozmów z klientami. Podstawy negocjacji. Etyka zawodowa. Etykieta w biznesie

17


4.3. Przepisy BHP. Normy i przepisy branżowe. Warunki gwarancji 22 4.3.1. Materiał nauczania 22 4.3.2. Pytania sprawdzające 25 4.3.3. Ćwiczenia 25 4.3.4. Sprawdzian postępów 26

4.4. Prawne i ekonomiczne podstawy świadczenia usług zegarmistrzowskich

27


5. Sprawdzian osiągnięć 33

6. Literatura 38


1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności z zakresu

instalowania i uruchamiania urządzeń w domu klienta, zasad promocji, sztuki prowadzenia rozmów z klientami, podstaw negocjacji.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej, − zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, − ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

− literaturę uzupełniającą. Materiał nauczania został podzielony na części, których kolejność umożliwi Ci stopniowe

zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione: sposoby regulacji zegarów i zegarków, regulacja zegarków za pomocą chronokomparatora, instalowanie i uruchamianie urządzeń w domu klienta, zasady promocji, sztuka prowadzenia rozmów z klientami, podstawy negocjacji, etyka zawodowa, etykieta w biznesie, przepisy bhp, normy i przepisy branżowe, warunki gwarancji.

Końcową część materiału nauczania poświęcono wyjaśnieniu prawnych i ekonomicznych podstaw świadczenia usług zegarmistrzowskich.

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału „Materiał nauczania” i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot.

Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności z zakresu sporządzania kalkulacji. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.


Schemat układu jednostek modułowych

731[05].Z2 Eksploatowanie mechanizmów

zegarowych

731[05].Z2.01 Organizowanie stanowiska pracy

731[05].Z2.02 Wykonywanie czyszczenia i konserwacji

mechanizmów

731[05].Z2.03 Diagnozowanie przyczyn nieprawidłowej

pracy mechanizmów zegarowych

731[05].Z2.04 Wykonywanie napraw czasomierzy

mechanicznych

731[05].Z2.05 Wykonywanie napraw czasomierzy elektrycznych i elektronicznych

731[05].Z2.06 Wykonywanie regulacji mechanizmów

zegarowych


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: − wskazać sposoby regulacji mechanizmów zegarowych, − określać sposoby regulacji zegarków, − określać rodzaje odchyłek chodu zegarka, − wymieniać sposoby regulacji mechanizmów zegarowych, − przedstawiać zasady kalkulacji wstępnej kosztów prac, − sporządzać zestawienie kosztów wykonanych prac zegarmistrzowskich, − określać zakres usług zegarmistrzowskich dla klientów.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: − scharakteryzować sposoby regulacji mechanizmów zegarowych, − dokonać regulacji zegarków, − dokonać regulacji zegarków za pomocą sprawdzarki chronokomparatora, − określić średnią dobową odchyłkę chodu zegarka, − wykonać regulację mechanizmu zegarowego, − dokonać kalkulacji wstępnej kosztów prac, na podstawie uzyskanych informacji, − obliczyć koszt wykonanych prac zegarmistrzowskich, − sporządzić wykaz świadczonych usług zegarmistrzowskich dla klientów, − sporządzić dokumenty niezbędne do określenia zakresu usług i wymagań klienta

(różnego rodzaju umowy zgodnie z obowiązującymi wzorami), − przeprowadzić rozmowę z klientem w celu określenia zakresu usługi i wymagań klienta, − przeprowadzić kalkulację ekonomiczną wykonywanych prac, − przygotować materiały promujące własną działalność gospodarczą, − dokonać analizy jakości świadczonych usług na podstawie informacji uzyskanych od

klientów.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Sposoby regulacji zegarów i zegarków. Regulacja zegarków za pomocą chronokomparatora

4.1.1. Materiał nauczania Sposoby regulacji zegarów i zegarków.

Regulacją nazywa się końcowe prace po montażu zegara wykonywane w zegarze, mające na celu doprowadzenie jego wskazań jak najbardziej zbliżonych do wzorcowych. Urządzeniem do regulacji zegarów i zegarków jest chronokomparator kwarcowy, zwany również sprawdzarką, który umożliwia sprawdzanie chodu i regulacji zegarka z dużą dokładnością w ciągu kilku minut. Inną metodą regulacji jest porównywanie z zegarem wzorcowym. Do regulacji zegarów i zegarków może służyć zegar precyzyjny wysokiej klasy odbierający radiowe sygnały czasu. Sprawdzanie chodu regulowanego zegarka z zegarem wzorcowym powinno się odbywać w odstępach dobowych.

Wzorcowe sygnały czasu DCF77 pochodzą z nadajnika radiowego o mocy 50kW, umieszczonego w Mainflingen koło Frankfurtu nad Menem w Niemczech. Współrzędne geograficzne nadajnika DCF77 są następujące: szerokość geograficzna północna 50001', długość geograficzna wschodnia 9001. Częstotliwość emitowanych fal radiowych DCF77 wynosi 77,5 kHz i jest stabilizowana za pomocą atomowego (cezowego) wzorca czasu, znajdującego się w Physikalisch-Technische Bundesanstalt. Wahania częstotliwości wysyłanych fal radiowych DCF77, decydujące o dokładności wzorca czasu są tak małe, że odpowiadają zmianie wskazań zegara najwyżej o 1 sekundę po upływie 300 000 lat (parametr ten uznaje się powszechnie jako precyzję zegara działającego na bazie sygnału DCF77). Fale radiowe zastosowane do transmisji sygnałów wzorca czasu mają dużą długość fali (około 3,9 km) i rozchodzą się prawie wyłącznie jako fale przyziemne wzdłuż powierzchni Ziemi na bardzo duże odległości. Dlatego bezpośredni odbiór fal radiowych DCF77 jest możliwy w Polsce a nawet dalej w promieniu max. do 2500 km od Frankfurtu nad Menem. Oznacza to, że zasięgiem sygnałów nadajnika DCF77 objęta jest większość Europy Zachodniej i Środkowej. Nadajnik modulowany jest impulsowo sygnałem w kodzie BCD, niosącym informację o aktualnej godzinie, minucie, dacie i dniu tygodnia, przy czym transmisja powyższych informacji trwa 59 sekund. Ostatnia sekunda umożliwia ustawienie parametrów odbiornika DCF77, a także wykorzystana jest do wysłania informacji, sygnalizującej początek transmisji ramki DCF77. Ponieważ transmisja każdego bitu rozpoczyna się o zawsze o pełnej sekundzie, to można praktycznie w sposób ciągły synchronizować zegar lokalny z zegarem wzorcowym.

Ze względu na jakość regulacji rozróżnia się: regulację zwykłą, regulację precyzyjną.

Regulacja zwykła zegarka ogranicza się tylko do zmiany długości włosa (przesuwką lub przesunięciem w klocku) albo obciążenia balansu. Przeprowadza się ją zaraz po naprawie zegarka. W zegarze wahadłowym regulacja zwykła polega na zmianie długości wahadła przez przesunięcie soczewki nakrętką regulacyjną. Regulacja precyzyjna polega na usunięciu przyczyn zewnętrznych i wewnętrznych zakłócających izochronizm regulatora. Regulacja precyzyjna jest stosowana tylko do zegarów najwyższej jakości, jak zegary astronomiczne, chronometry i niektóre zegarki.


Sam proces regulacji można podzielić na regulację wstępną i ostateczną. Regulację wstępną (przyspieszoną) wykonuje się tylko po gruntownej naprawie regulatora lub całkowitej jego wymianie, np. po zmianie zawieszki wahadła lub włosa w regulatorze balansowym. Regulacja wstępna polega na sprawdzaniu zegarka częściej niż raz na dobę, zwłaszcza zaraz po naprawie, aby skrócić czas regulacji. Regulacja ostateczna (końcowa) ma na celu usunięcie możliwie najmniejszych uchybień chodu zegara za pomocą przesuwki w zegarach balansowych lub nakrętki regulacyjnej w zegarach wahadłowych.

Nawet bardzo starannie wykonana regulacja jest zawsze obarczona pewnym błędem, będącym sumą błędów systematycznych i przypadkowych, uzależnionych od czynników zewnętrznych. Również przy nastawianiu wskazówek popełnia się pewną nieuniknioną niedokładność, chociaż nie dostrzega się jej wzrokiem.

Do regulacji można przystąpić tylko gdy zegar lub zegarek nie ma żadnych wad i usterek oraz jest świeżo oczyszczony i nasmarowany. Jest to podstawowy warunek regulacji. Gdy w czasie regulacji wstępnej zauważy się, że zegar lub zegarek wykazuje zbyt duże różnice, nie powinno się go dalej regulować, gdyż ma on zapewne poważniejsze wady, które należy wpierw usunąć. Dokładna naprawa ma zapewnić dobrą regulację zegarka i jego wskazań.

Regulacja zegarów Przyczyny błędów wskazań zegara mają swoje w różnych zjawiskach lub usterkach,

których źródło może się znajdować z zewnątrz lub wewnątrz zegara. Przyczynami zewnętrznymi powodującymi nieregularny chód zegara są zmiany

temperatury i ciśnienia atmosferycznego, wpływy magnetyczne oraz zmiany miejsca ustawienia zegara.

Przyczynami wewnętrznymi są błędy w ułożyskowaniu i zazębieniu, zmienność tarcia w różnych pozycjach, nierównomierny dopływ energii (napęd sprężynowy), błędy wychwytu, statyczny wpływ środka ciężkości balansu, błędy jakościowe i montażowe włosa, zmiany konsystencji smaru itd.

Z przyczyn zewnętrznych największy wpływ mają zmiany temperatury. Nieregularność chodu stąd wynikającą usuwa się kompensacją wahadła lub balansu. Gdy regulowany zegar nie ma urządzenia kompensacyjnego nie należy w czasie regulacji w różnych temperaturach doprowadzać go do osiągnięcia wysokiej dokładności chodu. Jeżeli ma urządzenie kompensacyjne, a nie wyrównuje różnic chodu wynikających ze zmian temperatury, trzeba poprawić to urządzenie.

Jeżeli chodzi o przyczyny wewnętrzne, to błędu należy szukać nie tylko w regulatorze lub wychwycie, lecz trzeba także sprawdzić inne części zegara, aby odszukać jego wady i usterki. Przede wszystkim zegar, który ma się regulować, powinien być najpierw dobrze naprawiony, a jeśli jest to zegar nowy, to powinien być oczyszczony i nasmarowany. W każdym razie nie powinien mieć wad i usterek.

Niewłaściwie dobrana sprężyna napędowa może uniemożliwić dokładną regulację. W zegarach o napędzie sprężynowym z tygodniową rezerwą chodu zdarza się czasem, że w pierwszych dniach po nakręceniu zegar znacznie się spieszy, a w końcu tygodnia spóźnia. Przyczyną jest zwykle źle dobrana sprężyna: za wąska, za gruba, lub za miękka. Należy więc dobrać odpowiednią sprężynę.

Sposoby regulacji Regulację wstępną zegara wykonuje się za pomocą dokładnego stopera, przez pomiar

czasu zużytego na wykonanie określonej liczby wahnięć podwójnych. Dzieląc wynik pomiaru przez tę liczbę, otrzyma się wartość okresu rzeczywistego. Często stosowanym sposobem przyspieszonej regulacji wstępnej jest porównywanie tykania zegara regulowanego z tykaniem zegara wzorcowego albo porównywanie wahania ich regulatorów. Oczywiście


zegar wzorcowy musi mieć taki sam okres wahań regulatora jak zegar sprawdzany. W ciągu minuty obserwuję się oba zegary i jeżeli w tym czasie chodzą zgodnie, to różnica ich wskazań nie będzie większa niż jedna minuta na dobę (dobowa odchyłka wskazań).

Jeśli zegar sprawdzany ma wskazówkę sekundową, łatwo jest sprawdzić jego chód ze wskazówką sekundową zegara wzorcowego. Jeśli nie ma tej wskazówki, można obserwować wskazówkę minutową, gdy pokryje cienką kreskę podziałki.

Sprawdzając chód zegarów bijących, za moment odczytu przyjmuje się pierwsze uderzenie pełnej godziny. Wskazówka minutowa powinna się wtedy znajdować dokładnie na dwunastce.

Po zakończeniu regulacji wstępnej, a gdy jest ona niepotrzebna, zaraz po naprawie zegara przystępuje się do regulacji ostatecznej. Do jej wykonania nie wystarcza obserwacja wskazań regulatora ani pomiar jego okresu stoperem, gdyż te sposoby nie zapewniają wystarczającej dokładności. Dobre wyniki osiąga się dopiero na podstawie porównania wskazań zegara regulowanego ze wskazaniami wzorca po upływie doby, a następnie kilku lub nawet kilkunastu dni. Pomiary te należy wykonywać systematycznie i dokładnie, gdyż ich wyniki będą podstawą do wprowadzenia poprawek w mechanizmie regulowanego zegara.

Gdy reguluje się zegar na podstawie obserwacji i porównywania ze wskazaniami zegara wzorcowego, wyniki pomiarów trzeba zapisywać. Sposób zapisywania może być różny, ale nie powinien być zbyt skomplikowany. Zapisywać należy tylko to, co jest konieczne, mianowicie: różnicę wskazań, przesunięcie przesuwki lub pokręcenie nakrętki regulacyjnej na plus lub na minus oraz stan wskazania zegara w porównaniu ze wzorcem. Różnice wskazań zegara wzorcowego i regulowanych zegarów. domowych zapisuje się w minutach, a zegarków i zegarów precyzyjnych – w sekundach. Dobowe różnice wskazań sprawdza się zwykle rano, zawsze o tej samej godzinie.

Zegary wahadłowe reguluje się przesuwając soczewkę wahadła na pręcie. Przesunięcie w górę powoduje przyspieszanie, a w dół – opóźnianie. W innych zegarach soczewka jest umieszczona na pręcie suwliwie i spoczywa na nakrętce regulacyjnej, nakręconej na koniec nagwintowanego pręta. Ponieważ jest to gwint prawy, dlatego pokręcanie nakrętki w prawo podnosi soczewkę i powoduje przyspieszanie, a pokręcanie nakrętki w lewo opuszcza soczewkę powoduje opóźnianie rys. 1.

W zegarach precyzyjnych nakrętka regulacyjna ma na obwodzie podziałkę w celu

ułatwienia regulacji. Gwint na pręcie jest tak obliczony, że jeden obrót nakrętki powoduje zmianę wskazań wynoszącą 1 min na dobę.

Rys. 1. Nakrętka regulacyjna. Pokręcanie nakrętki regulacyjnej w prawo powoduje przyspieszenie, w lewo – opóźnienie zegara [1].


Nakrętkę regulacyjną należy pokręcać ostrożnie, przytrzymuje jednocześnie soczewkę, aby przez energiczny obrót nie skrzywić lub nie złamać sprężynki zawieszki. Wahadło należy uruchamiać lekkim wychyleniem od pionu. Zegary balansowe reguluje się nieznacznym skróceniem lub podłużeniem włosa za pomocą przesuwki regulacyjnej (znaki plus i minus na obudowie wskazują, w którą stronę należy ją przesunąć, aby spowodować przyspieszanie lub opóźnianie zegara).

Przesuwką można regulować tylko małe różnice chodu, nie przekraczające 10 min na dobę. Większe różnice chodu spostrzeżone w czasie regulacji wstępnej, zwłaszcza gdy jest założony nowy włos, usuwa się przesuwając włos w klocku. Po przesunięciu włosa trzeba na nowo ustawić chód zegara, obracając pierścień włosa na osi balansu.

Regulacja precyzyjna Jeśli dodatkowy ciężarek umieści się między punktem obrotu a środkiem wahania, czyli

w połowie pręta, powoduje on niejako skrócenie wahadła, dlatego wpływ obciążenia w tym miejscu jest największy. Pokazuje to krzywa na rys. 2. Można zresztą umieścić dodatkowy ciężarek także pod środkiem wahania; w tym jednak miejscu powoduje on spóźnianie się zegara. Podobny będzie skutek, gdy się umieści ciężarek, jako wahadło z przeciwsoczewką, nad punktem obrotu.

Rys. 2. Wpływ dodatkowego obciążenia wahadła [5].

Odkrycie to wyzyskuje się dzisiaj do dokładnego regulowania zegarów precyzyjnych.

U tych zegarów w połowie pręta wahadła jest talerzyk, na który można dokładać małe ciężarki. Urządzenie to zapewnia dwie korzyści: Przesunięcie dodatkowego obciążenia w pobliżu połowy pręta wpływa najmniej na chód dzienny zegara, ale zmiana wielkości tego obciążenia wpływa tu najwięcej. Przy zmianie dodatkowych ciężarków nie zatrzymuje się wahadła ani zakłóca jego ruchów.


Regulowanie zegara tylko za pomocą przesunięć soczewki nie dałoby dobrych wyników, gdyż przez obrót nakrętki trudno jest uzyskać tak małe przesunięcie, jakie może być potrzebne. Dlatego dokładnego regulowania zegarów precyzyjnych dokonuje się wyłącznie tylko małymi ciężarkami. Wielkość ciężarków dodatkowych określa się za pomocą odpowiedniej formuły matematycznej.

W zegarach z przystawką balansową, jeżeli balans ma wkręty obciążeniowe, to większe różnice chodu usuwa się dokładając podkładki pod te wkręty lub je odejmując, podobnie jak w zegarkach. Zegary roczne reguluje się śrubą regulacyjną znajdującą się na balansie wiszącym. Pokręcanie śruby powoduje oddalanie lub zbliżanie ciężarków względem osi balansu. Nad śrubą regulacyjną są umieszczone strzałki i znaki „+” i „–”. Balans należy zatrzymać i usztywnić w tym momencie, gdy kończy swój obrót. Po przekręceniu śruby balans puszcza się z tego samego położenia, aby uzyskał swoją normalną amplitudę.

Doregulowanie amplitudy przeprowadza się przez zmianę momentu napędowego, a więc np. zmniejszaniem lub zwiększaniem ciężaru obciążnika. Można to łatwo zrobić, jeżeli wiemy, jak duże powinny być wychylenia wahadła, czyli jego amplituda. Dlatego też w lepszych zegarach pod końcem wahadła umieszczona jest podziałka stopniowa, według której możemy sprawdzać amplitudę wahadła. Aby zegar dobrze chodził, amplituda nie powinna być większa, niż to wynika z konstrukcji wychwtu. Na przykład w wychwycie Grahama nie powinna przekraczać sumy kątów: impulsu, spoczynku i drogi straconej, ustalonych przy konstrukcji tego wychwytu.

Regulacja zegarków za pomocą chronokomparatora Poprawka wskazań zegara może być pomierzona np. przez porównanie jego wskazań

odczytanych wzrokowo z radiowym sygnałem czasu odbieranym słuchowo. Jednak dokładność ustalenia w ten sposób poprawki wskazań jest niewielka i nawet przy pewnej wprawie błąd może przekraczać 0,2 s. Znacznie większą dokładność ustalenia poprawki wskazań badanego zegara (np. astronomicznego) można uzyskać za pomocą przyrządów zapisujących sygnały czasu, tzw. chronografów.

W zależności od zasady działania, rozróżnia się chronografy: − taśmowe, − bębnowe, − cyfrowe (elektroniczne).

Na rys. 3 przedstawiono zasadę działania chronografu bębnowego z trzema pisakami, rejestrującego sygnały czasu na arkuszu papieru napiętego na metalowym bębnie. Prędkość obrotowa bębna wynosi 1 obr/s. Najczęściej stosuje się chronografy o długości obwodu bębna 250 mm lub 500 mm, co pozwala uzyskać niedokładność odczytu poprawki wskazań odpowiednio: 0,002 lub 0,001 s, przy użyciu miarki milimetrowej mierzącej z niedokładnością 0,5 mm. Wygląd. zewnętrzny chronografu bębnowego przedstawiono na rys. 4.

Rys. 3. Zasada działania chronografu bębnowego: a) schemat działaniowy, b) przykłady zapisu impulsów na

arkuszu papieru [20].


Sprawdzarka (chronokomparator) jest aparatem do szybkiego regulowania zegarków. Za pomocą sprawdzarki nie tylko szybciej reguluje się zegarki, ale także łatwiej określa się wielkość amplitudy regulatora oraz ustala wady i usterki mechanizmu, np. wady zazębienia i łożysk, uszkodzenia niecentryczność koła wychwytowego, niewyważenie balansu, błędy pozycyjne itp.

Zasada ich działania polega na porównaniu częstotliwości wahań badanego zegarka z częstotliwością wzorcową. Istnieje wiele typów i odmian sprawdzarek, które różnią się od siebie rodzajem urządzenia wytwarzającego drgania wzorcowe oraz sposobem odczytywania przyrostu dobowego poprawki. Za pomocą sprawdzarek mierzy się przyrost dobowy chwilowy poprawki, który może różnić się od przyrostu dobowego średniego poprawki. Na rys. 4 podano przykładowo schemat działania sprawdzarki Vibrograf prod. szwajcarskiej. Częstotliwość wzorcowa wytwarzana jest przez generator kwarcowy 1. Od częstotliwości tej uzależniona jest prędkość obrotowa silnika synchronicznego 4. Na wałku silnika zamocowana jest tarcza 12 z promieniowo usytuowanymi występami (progami). Ponadto silnik napędza również mechanizm przesuwu taśmy papierowej 11, która porusza się ze stałą prędkością. Badany zegarek mocuje się w uchwycie mikrofonu 5, w którym uderzenia wychwytu zegarka powodują powstawanie impulsów elektrycznych. Impulsy te, po wzmocnieniu przez wzmacniacz 6 i przekształceniu na impulsy prostokątne przez przetwornik 7 doprowadzane są do elektromagnesu 8. Elektromagnes pod wpływem impulsów prądowych przyciąga zworę 9, która w czasie impulsu dociska taśmę barwiącą 10 do taśmy papierowej 11, która z kolei opiera się o występ tarczy 12. Każdy impuls wytworzony w mikrofonie zostanie więc zaznaczony na taśmie papierowej kreseczką. Linia utworzona z wydrukowanych na taśmie papierowej kreseczek będzie linią prostą i równoległą do krawędzi taśmy, jeśli w czasie między dwoma impulsami (1 półokres regulatora) tarcza 12 obróci się o całkowitą liczbę podziałek utworzonych przez występy na tarczy. Oznacza to, że częstotliwość przebiegu występów jest wielokrotnością częstotliwości wahnięć balansu badanego zegarka. Pochylenie linii na wykresie w prawo lub w lewo oznacza śpieszenie lub spóźnianie się zegarka. Sprawdzarka zaopatrzona jest w urządzenie do odczytywania wartości przyrostu dobowego poprawki badanego zegarka, na podstawie pochylenia wydrukowanej linii.

Rys. 4. Schemat blokowy sprawdzarki Vibrograf: a) z zapisem za pomocą tarczy drukującej, b) z zapisem za

pomocą bębna drukującego; 1 – generator kwarcowy, 2 – dzielnik częstotliwości, 3 – wzmacniacz, 4 –silnik synchroniczny, 5 – mikrofon z badanym zegarkiem, 6 – wzmacniacz, 7 – przetwornik impulsów, 8 – elektromagnes, 9 – zwora drukująca, 10 – taśma barwiąca, 11 – papierowa taśma rejestracyjna, 12 – tarcza drukująca, 13 – bęben drukujący [20].

Oprócz pomiaru przyrostu dobowego poprawki, na podstawie analizy wykresów ze sprawdzarki można wykryć w zegarku różne usterki, które są bardzo trudne do wykrycia


innymi metodami. Na rys. 6 podano przykładowo kilka charakterystycznych zapisów uzyskanych za pomocą sprawdzarki Vibrograf.

Rys. 5. Sprawdzarka ELMA-STAR. 1 - żarówka kontrolna, 2 – wyłącznik i potencjometr głosu, 3 – listewka do

urywania taśmy, 4 – taśma papierowa z wykresem, 5 – urządzenie prowadzące taśmą, 6 – tarcza nastawna do odczytywania odchyłki dobowej z wykresu, 7 – wyłącznik urządzenia zapisującego i wyłącznik sygnalizacji akustycznej, 8, 9, 10– klawisze różnych zakresów wahań regulatora, 11–przewód łączący mikrofon ze sprawdzarka, 12 – mikrofon, 13 – przełącznik [1].

Sprawdzany zegarek umieszcza się na mikrofonie połączonym przewodem ze sprawdzarka. Wykres chodu uzyskuje się na taśmie papierowej w postaci krótkich kresek ułożonych w jednej lub dwóch liniach. Jeżeli amplitudy balansu są jednakowe po obu stronach równowagi, to kreski ułożą się w jednej linii, a gdy amplitudy są różne, wtedy z kresek powstaną dwie linie, tym dalej oddalone od siebie, iż większa jest różnica w wielkości amplitud. Gdy włos jest płaski, wtedy trudniej jest uzyskać jedną linię kresek, mimo że amplitudy będą równe, gdyż rozwijanie jego nie jest niecentryczne, a gdy jest bregetowski, wtedy łatwiej uzyskuje jedną linię.


Rys. 6. Wykresy chodu zegarków badanych na sprawdzarce [1].

Na rys. 6 przedstawiono wykresy chodu piętnastu zegarków badanych na sprawdzarce. Poniżej podano analizę każdego wykresu. 1. Zegarek ma symetryczny i bezbłędny chód, amplitudy balansu są równe. Niewielkie

odchylenie linii wykresu w prawo oznacza przyspieszanie ok. 5 s/dobę. 2. Chód zegarka jest niesymetryczny, amplitudy balansu są niejednakowe (dwie linie w

znacznej odległości od siebie). Odchylenie linii w lewo wskazuje, że zegarek spóźnia ok. 15 s/dobę.

3. Palec przerzutowy odbija się od zewnętrznej strony widełek (tzw. odbijanie balansu), poza tym chód jest bezbłędny. Zegarek ma tendencję do spieszenia ok. 10 s/dobę. Rzeczywiste spieszenie jest jednak znacznie większe na skutek odbijania balansu.

4. Wykres nierówny, ogólnie przeważa spieszenie. Czopy kotwicy i balansu mają za duże luzy.

5. Spieszenie ok. 20 s/dobę. Rozproszone kreski lewej linii wykazują błąd wychwytu na palecie wyjściowej.

6. Opóźnianie ok. 20 s/dobę. Nieznaczne uszkodzenie jednego z piętnastu zębów koła wychwytowego, na co wskazuje wysunięta co piętnasta kreska z jednej strony. Gdyby uszkodzenie było większe, objawy byłyby podobne na obu liniach.

7. Nierównomierne przenoszenie energii napędowej lub wadliwe koło wychwytowe, gdyż przegięcia linii powtarzają się co piąta kreska. Zegarek spieszy ok. 10 s/dobę.

8. Bicie promieniowe koła wychwytowego powodowane nierównomiernym przenoszeniem energii napędowej, na co wskazuje przegięcie linii w pobliżu co piętnastej kreski. Błąd ten bez sprawdzarki jest bardzo trudny do wykrycia. Zegarek spieszy ok. 10 s/dobę.


9. Wadliwe zazębienie koła minutowego z zębnikiem pośrednim, na co wskazuje zakrzywiona linia wykresu w dużych odstępach. Amplitudy balansu nierówne.

10. Spieszenie ok. 10 s/dobę. Zmienne amplitudy balansu, na co wskazuje rozszerzanie się linii wykresu. Przyczyną może być nierównomierne rozwijanie się sprężyny napędowej lub inna mała wada napędu.

11. Zegarek namagnesowany. Falista linia wykresu nie jest jedynym objawem namagnesowania. Może się ono objawiać także w postaci błędów pozycyjnych, błędu izochronizmu i dać wykres dwóch oddalonych od siebie linii, mimo że włos będzie dobrze osadzony.

12. Spieszenie ok. 15 s/dobę. Rozrzucone kreski po lewej stronie świadczą o uszkodzeniu palety.

13. Spieszenie ok. 3 min/dobę. Za lekki balans lub za krótki włos. 14. Zegarek został obrócony z pozycji poziomej do pionowej – bez silniejszych wstrząsów.

Wykres przedstawia krzywą, która w stosunku do zmniejszenia się amplitudy została jednak silnie zagięta, co świadczy o błędzie izochronizmu.

15. Zegarek został także obrócony z pozycji poziomej do pionowej, ale na wykresie nie ma zagięcia, lecz nagłe załamanie linii, co świadczy o niewyważeniu balansu. Przewaga balansu nie jest jednak zbyt duża, gdyż wykres nie wykazuje błędu izochronizmu w pozycji pianowej. Najpierw, bada się chód zegarka umocowanego na mikrofonie sprawdzarki w położeniu

poziomym, a potem w innych pozycjach. Jeżeli wykres wykazuje np. spieszenie, nie znaczy to, że zegarek całą dobę będzie spieszył. Po całkowitym naciągnięciu sprężyny napędowej zwykle zegarek spieszy, a przy końcu doby nieco spóźnia. Tylko bardzo dobre zegarki nie wykazują takich różnic. Dlatego przesuwkę trzeba tak nastawić, aby po zupełnym nakręceniu zegarek nieco spieszył.

Po wstępnym podregulowaniu zegarka w pozycji poziomej obraca się mikrofon wraz z zegarkiem do pozycji pionowej główką w dół. W tej pozycji większość zegarków chodzi nieco wolniej. Jeśli więc w pozycji pionowej zegarek spóźnia np. 20 s/dobę, to trzeba przesunąć przesuwkę na plus, mimo że w pozycji poziomej spieszył np. 30 s/dobę, gdyż zegarek dłużej jest noszony na 5, niż leży w nocy w pozycji poziomej. Chodzi o to, aby dobowa odchyłka wskazań była jak najmniejsza.

Być może, że sprawdzarka wykryje jeszcze wiele drobnych błędów i jeżeli są one mniejszej wagi, można je pozostawić. Ale czasem trzeba jeszcze raz zegarek rozebrać i poprawić. Zanim nie uzyska się wprawy w ocenie wad z wykresu sprawdzarki, powinno się podczas poprawki usuwać tylko jedną z nich, można było łatwiej się zorientować, jak zabieg poskutkował. Wyniki badania na sprawdzarce określają wady zegarka tylko lanej chwili. Stąd też odchyłka wskazań wykazana jednego dnia drugi dzień może być nieco inna. Niezależnie więc od przeprowadzonego sprawdzenia powinno się jeszcze przez kilka dni codziennie zegarek nakręcać i notować jego odchyłki wskazań. Sprawdzarka bowiem nie wykaże wad występujących w dłuższych stępach czasu, które można wykryć tylko przez obserwację zegarka w ciągu kilku dni. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy przyswoiłeś sobie wiedzę z tego rozdziału. 1. Co nazywamy regulacją? 2. Jakie urządzenie służy do przeprowadzenia regulacji zegarów i zegarków? 3. Jakie rodzaje regulacji rozróżnia się? 4. Co ma na celu regulacja ostateczna? 5. Jakie są przyczyny błędnych wskazań zegarów i zegarków? 6. Jakie rozróżniamy chronografy w zależności od zasady działania?


4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj regulację wstępną zegara za pomocą stopera.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1. zmierz czas określonej liczby wahnięć podwójnych zegara za pomocą stopera, 2. podziel wynik pomiaru przez liczbę wahnięć, 3. otrzymaną liczbę równą wartości okresu rzeczywistego zapisz w sprawozdaniu z

ćwiczenia, 4. powtórz badania dla różnej założonej liczby wahnięć i określ czy następuje różnica w

wynikach.

Wyposażenie stanowiska pracy: − stoper, − badany zegar, − materiały piśmienne, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przykładowych wykresów chodu zegarków badanych na sprawdzarce dokonaj analizy nieprawidłowości w pracy badanych zegarków.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) dostarczone wykresy wklej na osobne kartki papieru, 2) korzystając z literatury przeanalizuj wykresy, 3) opisz pod wykresami wnioski z analizy, przedstaw je przed klasą.

Wyposażenie stanowiska pracy: − przykładowe wykresy, − materiały piśmienne, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1 charakteryzować sposoby regulacji mechanizmów zegarowych? □ □

2 dobrać metodę regulacji mechanizmu zegarowego? □ □ 3 dokonać regulacji zegarków za pomocą sprawdzarki

chronokomparatora? □ □ 4 określić średnią dobową odchyłkę chodu zegarka? □ □ 5 wykonać regulację mechanizmu zegarowego? □ □ 6 określać przyczyny błędów wskazać zegara? □ □ 7 analizować wykresy chodu zegarków badanych na

sprawdzarce? □ □


4.2. Instalowanie i uruchamianie urządzeń w domu klienta. Zasady promocji. Sztuka prowadzenia rozmów z klientami. Podstawy negocjacji. Etyka zawodowa

4.2.1. Materiał nauczania Zegarmistrze od dawna zajmowali się sprzedażą i naprawą zegarów. Początkowo

sprzedawali wyroby własne, a gdy wykonywanie przejęły zakłady przemysłowe, wtedy sami kupowali zegary hurtowo i sprzedawali je poszczególnym nabywcom. W wielu krajach indywidualne zakłady zegarmistrzowskie jeszcze dziś zajmują się zarówno sprzedażą, jak i naprawą zegarów i zegarków.

Rozwój usług naprawczych polegał na tym, że jedne punkty usługowe specjalizują się np. w naprawianiu zegarów, a inne zegarków. Są też punkty usługowe, które naprawiają tylko niektóre rodzaje zegarów, np. zegary elektryczne. Najpoważniejszą jednak przyczyną rozwoju usług naprawczych jest to, że zegarek stał się przedmiotem powszechnego użytku. Aby naprawa odbyła się szybko i tanio, obecnie nie naprawia się już zużytych części, ale wymienia je na nowe. Wymaga to jednak poważnych zmian w sposobie dostaw i magazynowania części zamiennych. Trudno bowiem wymagać od przeciętnego zegarmistrza, aby w podręcznym magazynie miał pełny asortyment części i zespołów do różnych zegarów i zegarków. Większe spółdzielnie zegarmistrzowskie, a zwłaszcza bogate hurtownie mogą sobie jednak na to pozwolić.

W chwili obecnej instalowanie zegarów w domu klienta jest rzeczą bardzo rzadką, większość zegarów nawet dużych rozmiarach przewozi się do zakładów zegarmistrzowskich. Związane jest to z różnorodnością środków indywidualnego transportu. Z drugiej zaś strony zakładów specjalizujących się w naprawach dużych zegarów jest niewiele i wykonywanie usług w domu klienta było by zbyt absorbujące. Nie mniej jednak trzeba pamiętać o podstawowych zasadach etyki zawodowej w przypadku naprawy zegara w domu klienta. Instalowanie zegarów w mieszkaniu klienta powinno odbyć się z jak najmniejszą uciążliwością dla domowników. Należy dokładnie przygotować narzędzia niezbędne do instalacji, tak aby nie zabierać zbyt wiele czasu. Po instalacji należy dokładnie poinstruować właściciela o zasadach dobrego użytkowania zegara.

W wielu krajach rozwinął się system szybkich przesyłek pocztowych pojedynczych części zamiennych. Przesyłki takie są kredytowane przez hurtownię lub płatne przy odbiorze. Ten sposób zaopatrywania się w części zamienne zapewnia najwyższą jakość naprawy, zaoszczędza czas, a przede wszystkim zmniejsza poważnie kapitał uwięziony w częściach zamiennych nabywanych na zapas przez poszczególnych zegarmistrzów.

Dzięki stosowaniu oryginalnych części oraz używaniu maszyn (czyszczarek) do mycia mechanizmów zegarowych, a także stosowaniu odpowiednich płynów czyszczących i smarów, naprawa i konserwacja zegarków odbywa się znacznie szybciej i jest jakościowo lepsza. Odpowiednio prowadzone punkty usługowe dają gwarancję na dobry chód naprawionego zegarka.

Przyjęcie zegarka do naprawy Zegarmistrz przyjmujący do naprawy powinien mieć odpowiednie przybory i narzędzia

oraz sprawdzarkę, która pozwala na szybkie określenie rodzaju uszkodzenia zegarków, które jeszcze działają, ale wykazują różne wady. Przyjmujący do naprawy powinien być dobrym fachowcem, aby mógł się łatwo zorientować, jakie zegarek ma wady i jakiego rodzaju naprawy wymaga. Może także zapytać klienta, jakie wady zauważył w swoim zegarku.


Jeśli jakiś zegarek przyjmuje się pierwszy raz do zakładu, nie należy przyjmować go tylko do regulacji, jak tego często klient wymaga. Zawsze trzeba liczyć się z tym, że oprócz oczyszczenia, nasmarowania i regulacji trzeba będzie jeszcze wykonać inne zabiegi np. wypolerować czopy, ułożyć włos itp. Zdarza się bowiem, że po oczyszczeniu zegarek gorzej chodzi, gdyż niektóre współpracujące i nieco zużyte części zmieniły swoje położenie. Zegarek taki wymaga gruntownej naprawy.

Drobniejsze prace, jak wstawienie szkła, wymiana wskazówek lub silniejsze ich umocowanie, dokręcenie nastawnika, założenie nowej główki, wymiana sprężynki, zapadki itp., można wykonać na poczekaniu. Nie należy jednak wykonywać od razu takich napraw, od których zależy dokładność wskazań zegarka.

Po ustaleniu wad i usterek zegarka oraz ceny naprawy należy wypełnić zlecenie naprawy, na którym wpisuje się nazwę zegarka, rodzaj naprawy, termin wykonania, cenę naprawy i ustaloną z klientem wartość zegarka. Zlecenie to jest ponumerowanym drukiem ścisłego zarachowania. Kopia zlecenia z pieczątką zakładu i podpisem przyjmującego służy jako dowód przyjęcia zegarka do naprawy, z którym klient zgłosi się po jego odbiór.

Oprócz wypisywania zleceń i dowodów przyjęcia do naprawy zakład powinien prowadzić księgę napraw, w której wpisuje się każdy zegar i zegarek przyjęty do naprawy.

Wydanie zegarka z naprawy Kontakt z klientem zgłaszającym się po odbiór nie powinien ograniczyć się tylko do

wydania (naprawionego zegara lub zegarka i podjęcia należności. Należy jeszcze udzielić mu koniecznych czasem informacji odnośnie konserwacji zegara, a w razie potrzeby przestrzec przed powtórnym uszkodzeniem.

Często klienci mają wątpliwości czy można w razie potrzeby cofnąć wskazówki zegara. Należy więc upewnić klienta, że można cofać wskazówki wszystkich budzików, natomiast wskazówek niektórych zegarów bijących nie powinno się cofać. Wskazówki budzików można cofać tylko wtedy, gdy wskazówka godzinowa znajduje się w pewnym oddaleniu od wskazówki nastawczej budzenia.

Budziki trzeba nakręcać wieczorem, gdyż wtedy nastawia się również czas budzenia. Zegarek naręczny powinno się nakręcać rano, aby balans mający większą amplitudę wskutek silniej naciągniętej sprężyny, mógł łatwiej pokonywać. hamujące wpływy wstrząsów. Zegarki z kalendarzem powinno się nakręcać wieczorem, aby silniej napięta sprężyna mogła łatwiej pokonać opór przestawiania datownika, co następuje o północy.

Wyciągnięcie wałka naciągowego do pozycji nastawczej w zegarku powinno wykonywać się paznokciami, przechylając je jak dźwignie. Ma się wtedy lepsze wyczucie i nie ciągnie się bez potrzeby. Zegarek oddawany z naprawy powinien być nakręcony i nastawiony na właściwą godzinę. Przy oddawaniu zegarka należy przestrzec klienta, aby chronił go przed kurzem, wilgocią nagłymi zmianami temperatury, magnetyzmem, kwasami i ich parami raz silnymi wstrząsami i uderzeniami, a wtedy znacznie przedłuży jego trwałość. Zależnie od potrzeby można udzielić mu jeszcze mych rad i wskazówek, aby jego zegarek dokładnie wskazywał czas do następnej naprawy.

Negocjacje

Jednym z najważniejszych elementów przygotowań do negocjacji jest ocena każdego z przeznaczonych do rokowań zagadnień na dwóch wymiarach: motywacja do podtrzymania stanowiska w założonym na wstępie kształcie i zdolności do czynienia tego.

Wysoka motywacja decyduje o uznaniu danego zagadnienia za priorytet. Negocjator jest natomiast zdolny do podtrzymania danego stanowiska, jeśli dysponuje właściwym wsparciem perswazyjnym, to znaczy potrafi w sposób logiczny i czytelny uzasadnić swoje stanowisko i dodatkowo dysponuje mocnymi, argumentami. W przeciwnym wypadku negocjator musi


odwoływać się do mniej lub bardziej manipulacyjnych taktyk, licząc na to, że druga strona da się złapać w zastawioną pułapkę lub zdekoncentrowana podejmie sprzeczną ze swym interesem decyzję. Mając na uwadze psychologiczny aspekt rokowań należy stwierdzić, że najwięcej emocji wzbudzają te punkty negocjowanego porozumienia, które mają status priorytetów, lecz brakuje wystarczających zasobów perswazyjnych by je uzasadnić i przeforsować we wstępnym kształcie. Do takich zagadnień najczęściej zalicza się warunki finansowe współpracy – stały element rozmów handlowych. Napięcie w przebiegu rozmów dotyczy w takich przypadkach zarówno dostawców, jak i kupców. Ci drudzy często nie przebierają w środkach by osiągnąć jak najniższą cenę kupowanego produktu lub usługi. W skrajnej sytuacji negocjacje mogą się zamienić w licytację. Zwieńczeniem dobrego przygotowania do negocjacji jest ich skuteczne przeprowadzenie. Zegarmistrz powinien wiedzieć jak stworzyć właściwą dla przebiegu procesu negocjacyjnego atmosferę, jak unikać niespodzianek mogących utrudniać osiąganie sukcesu, definiować różnice stanowisk i wciągać klienta w poszukiwanie sposobów przełamania impasu. Dla wielu osób negocjacje oznaczają wygraną jednej strony, okupioną stratą drugiej strony. Zdaniem wielu klientów już samo zajęcie twardego stanowiska podczas negocjacji czyni z nich dobrych negocjatorów. Negocjacje typu wygrana-przegrana to zła taktyka. Filozofia poprawnego podejścia opiera się na założeniu wygrana-wygrana - negocjacje powinny być sukcesem tylko wtedy, gdy rezultatem osiągniętego porozumienia jest zaspokojenie potrzeb klienta z jednej, a oferenta z drugiej strony. Kiedy negocjować? Sprzedawcy często niepotrzebnie utrudniają negocjacje, rozpoczynając je zbyt wcześnie: zanim pojawi się wzajemne zainteresowanie podjęciem zobowiązania lub też zanim zbiorą wystarczająco dużo informacji. Czasami też negocjują, kiedy nie jest to konieczne. Aby uniknąć takich sytuacji, zacznij negocjować wyłącznie wtedy, gdy spełnione są następujące cztery kryteria: − klient wyraził warunkową gotowość dokonania zobowiązania, − zaproponowałeś cenę, przedmiot oraz warunki sprzedaży, − klient wyraził co najmniej jedno zastrzeżenie wobec Twojej oferty, − sprawdziłeś czy klient wyraził wszystkie swoje zastrzeżenia.

Zrozumienie i przyswojenie sobie metod prowadzenia negocjacji i rozmów handlowych pozwala na rozwinięcie indywidualnych umiejętności nawiązywania kontaktu z klientem będącym drugą stroną w negocjacjach, zmianę tradycyjnego sposobu myślenia o procesie negocjacji handlowych, nabycie umiejętności sterowania sytuacją rozmowy handlowej.

Promocja Aby osiągnąć sukces na rynku musisz aktywizować swoją sprzedaż stosując różne środki

promocji. Zastanów się nad: − reklamą bezpośrednią – płatne ogłoszenia w radiu, telewizji, prasie, reklama na

samochodach, ulotkach itp., − reklamą pośrednią - bezpłatną informacją o firmie opisującą np. działalność Twojej firmy

na rzecz instytucji użytku publicznego, − sprzedażą promocyjną - konkursy z nagrodami, kupony z obniżką ceny. Podejmowanie tego typu działań jest konieczne gdy na rynku istnieje znacząca konkurencja, wtedy walka o nowych klientów musi być bardziej agresywna marketingowo. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy przyswoiłeś sobie wiedzę z tego rozdziału. 1. Na czym polegał rozwój usług naprawczych? 2. O jakie informacje powinien zapytać się zegarmistrz przyjmując zegarek do naprawy? 3. Jakie informacje powinny się znaleźć w zleceniu naprawy?


4. Jakie informacje powinien przekazać zegarmistrz klientowi podczas wydania zegarka z naprawy?

5. Jakie zadanie ma prowadzenie negocjacji? 6. Kiedy należy podejmować negocjacje? 7. Jakie znasz środki promocji?


Jako zegarmistrz przyjmujesz do naprawy zegarek. Sporządź scenariusz rozmowy z klientem na temat przyjmowanego zegarka. Ćwiczenie odbywa się w parach.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) określcie kto będzie pierwszy grał rolę zegarmistrza, a kto klienta, 2) przeprowadźcie rozmowę na temat przyjęcia zegarka do naprawy, 3) przebieg rozmowy powinien być zapisywany, 4) zamiana rolami, 5) przeanalizujcie wspólnie zadawane pytania, udzielane odpowiedzi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Jako zegarmistrz oddajesz z naprawy zegarek. Sporządź scenariusz rozmowy z klientem na temat oddawanego zegara, zegarka. Ćwiczenie odbywa się w parach.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) określcie kto będzie pierwszy grał rolę zegarmistrza, a kto klienta, 2) przeprowadźcie rozmowę na temat oddawanego zegara, zegarka z naprawy, 3) przebieg rozmowy powinien być zapisywany, 4) zamiana rolami, 5) przeanalizujcie wspólnie zadawane pytania, udzielane odpowiedzi, przekazywane rady.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały piśmienne, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Aby osiągnąć sukces na rynku musisz aktywizować swoją sprzedaż stosując różne środki promocji. Przygotuj plan działań promocyjnych jakie mogą być wykorzystane przez Ciebie w prowadzeniu zakładu zegarmistrzowskiego

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) przygotuj przy pomocy literatury wachlarz działań promocyjnych, 2) wybierz trzy rodzaje działań najbardziej odpowiadających twojemu zakładowi

zegarmistrzowskiemu, 3) opisz zakres działań jakie należało by podjąć do ich realizacji, 4) opisz planowane skutki podjętych działań.


Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały piśmienne, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


1 dokonać kalkulacji wstępnej kosztów prac, na podstawie uzyskanych informacji od klienta? □ □

2 obliczyć koszt wykonanych prac zegarmistrzowskich? □ □ 3 sporządzić dokumenty niezbędne do określenia zakresu usług i

wymagań klienta? □ □ 4 przeprowadzić rozmowę z klientem w celu określenia zakresu

usługi i wymagań klienta? □ □ 5 określić zasady towarzyszące przyjmowaniu zegarka do

naprawy? □ □ 6 udzielić klientowi koniecznych informacji odnośnie

konserwacji zegara? □ □ 7 określić warunki w których należy podjąć negocjacje z

klientem? □ □ 8 znać metody promocji aktywizujące działalność gospodarczą? □ □


4.3. Przepisy BHP. Normy i przepisy branżowe. Warunki gwarancji

4.3.1. Materiał nauczania Osoby prowadzące prywatne zakłady rzemieślnicze powinny należeć do cechu, który jest

społeczno-zawodową organizacją rzemieślników. Cech Zegarmistrzów sprawuje opiekę nad indywidualnymi zegarmistrzami. Do zadań cechu należy min.: − szerzenie zasad etyki zawodowej, w szczególności czuwanie nad jednolitością cen za

wykonane usługi, − organizowanie pomocy dla członków cechu w dziedzinie podnoszenia kwalifikacji

zawodowych, − współdziałanie ze spółdzielniami rzemieślniczymi, które prowadzą działalność w zakresie

zaopatrywania rzemieślników w surowce, materiały, części zamienne, maszyny i narzędzia pracy. Zegarmistrz prowadzący indywidualny zakład usługowy sam przyjmuje zegary do

naprawy, sam je naprawia i sam wydaje z naprawy, korzystając czasem z pomocy czeladników i uczniów. Jest on organizatorem swojego zakładu i osiąga tym lepsze wyniki, im racjonalniej go zorganizuje.

Podstawowe akty prawne z zakresu BHP

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (J.t.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; zm.: Dz. U. z 1998 r. Nr 106, poz. 668, Nr 113, poz. 717, z 1999 r. Nr 99, poz. 1152, z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127, Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52, poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 123, poz. 1354, Nr 128, poz. 1405, Nr 154, poz. 1805, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196, poz. 1660, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 166, poz. 1608, Nr 213, poz. 2081, z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 240, poz. 2407, z 2005 r. Nr 10, poz. 71, Nr 68, poz. 610, Nr 86, poz. 732)

2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.(J.t.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650)

3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860; zm.: Dz. U. z 2005 r. Nr 116, poz. 972) W pracy zegarmistrzowskiej trzeba szczególnie dbać o to, aby zabezpieczyć oczy

zarówno przed wypadkami, jak też przed chwilowym oślepieniem bardzo silnym światłem. Oślepienie może nastąpić także wówczas, gdy ze zbyt silnie oświetlonego miejsca pracy przenosi się wzrok w głąb słabo oświetlonej pracowni. Świadczy to o tym, że pracownia jest niewłaściwie oświetlona. Praca wykonywana przez dłuższy czas w wadliwie oświetlonej pracowni może doprowadzić do przewlekłej choroby oczu.

W czasie toczenia na tokarce trzeba zabezpieczyć oczy zakładając lupy. Bardzo praktyczne są w tym przypadku lupy dwuoczne. Podczas toczenia większych części wystarczą okulary ochronne.

Nieumiejętne zwalnianie silnych sprężyn zegarowych albo posługiwanie się narzędziami źle oprawionymi na trzonkach może być przyczyną skaleczeń rąk. Miejsce skaleczenia należy wymyć wodą utlenioną i zakleić plastrem opatrunkowym.

Zainstalowane w zakładach zegarmistrzowskich urządzenia elektryczne wymagają uważnej obsługi. Prąd elektryczny przepływający przez ciało ludzkie może spowodować


porażenie miejscowe lub całego organizmu, a w pewnych okolicznościach nawet śmierć. Urządzenia te powinny być uziemione, a przewody nie uszkodzone.

Przyczyną pożaru w pracowni mogą być zwarcia w przewodach elektrycznych lub zapalenie się gazów powstałych podczas czyszczenia części zegarowych w benzynie. Do zagaszenia pożaru w zarodku służy znajdująca się w każdej pracowni gaśnica pianowa. Gaśnicą tą, ani wodą nie należy gasić palącej się instalacji elektrycznej pod napięciem. Do tego celu służą gaśnice proszkowe.

Powierzchnia pracowni. Według norm w tego rodzaju pracowniach powinno przypadać 6 – 10 m2 powierzchni podłogi a 18 – 30 m3 przestrzeni na pracownika.

Okna o wielkości około 1/3 części podłogi, a 10% – powinny być z północnej strony, by uniknąć jaskrawego i rażącego wzrok, bezpośredniego światła słonecznego. Dolne szyby powinny być mleczne. Jeszcze lepsze jest górne światło dzienne padające przez tzw. świetliki.

Racjonalne oświetlenie, działając dodatnio na wzrok, zwiększa dokładność i szybkość spostrzegania. Wywiera również dodatni wpływ na psychikę człowieka, poprawia jego samopoczucie, wzmaga pewność siebie, przedłuża sprawność wzroku, zapobiegajcie szybkiemu zmęczeniu tak przy pracy.

Podłogi nie powinny mieć szpar, stosować się więc powinno ciemniejsze linoleum możliwie z jednego kawałka, tak dużego jak cała podłoga.

Kolor ścian powinien być jasny stwarzający spokojną atmosferę i wpływający dodatnio na wzrok.

Wentylacja grawitacyjna i wyciągowa. Należy stosować wentylację grawitacyjną pracowni i mechaniczną wyciągową dla stanowiska szlifierki, polerki i czyszczarki.

Zegarmistrzowski stół roboczy pokazany jest na rys.7.

Rys. 7. Stół roboczy ze specjalnym oparciem dla rąk i łokci. 1 – pochyłe podpory dla przedramion i

łokci; 2 – szklana płyta robocza o wymiarze 20 X 17 cm; dolna powierzchnia płyty jest zamatowana; pod płyta wmontowana jest żarówka, która przy delikatniejszych pracach, jak układanie włosów, dobieranie kamieni,, badanie zazębień itd. b. ułatwia robotą; 3 – włącznik do światła pod płyta; 4– szufladka na narzędzia; 5 –- imadło; 6 –, listewka obramująca stół [1].

Ogólnie tak ustawia się stoły, by pracownicy siedzieli twarzami do okien, wtedy cień pracownika lub jego raki najmniej przeszkadza w pracy, a światło z okna nie pada bezpośrednio na oczy pracującego.

Taboret do siedzenia ma być tak wysoki, by płyta – stołu była nie więcej niż 10 cm poniżej brody prosto siedzącego zegarmistrza.

Światło sztuczne. By miejsce pracy było dostatecznie oświetlone potrzebna jest przynajmniej 40 – watowa żarówka, umieszczona w odległości około 40 cm od płyty roboczej, co daje na stole średnią jasność około 200 luksów. Właściwym sposobem


umocowania lampy warsztatowej nad stołem roboczym jest ramię nożycowe przytwierdzone do ściany nad stołem. Światło ma padać na miejsce pracy, a nie na twarz i oczy pracownika.

Zegarmistrz pracuje przeważnie siedząc i dość często z pochyloną głową. Taka postawa ciała po pewnym czasie, w przypadku słabej odporności, może powodować niedomagania płuc, serca, narządów trawienia, a niekiedy również osłabienie systemu nerwowego.

Na skutek zwiększonego dopływu krwi do mózgu powstają bóle i zawroty głowy oraz szum w uszach. Oprócz tego silne skupienie wzroku na drobnych przedmiotach powoduje bóle oczu, pieczenie i migotanie (mroczki). Aby zegarmistrz mógł uchronić się przed tymi chorobami, musi się racjonalnie odżywiać i uprawiać gimnastykę. Zaleca się też uprawianie sportu, np. pływanie.

Zasady BHP Ruch, gimnastyka i kąpiel są konieczne nie tylko do rozwoju fizycznego, ale również i do

utrzymania zdrowia. Zegarmistrz powinien codziennie przed i po pracy przejść kilka kilometrów na świeżym powietrzu. Rano gimnastykować się przy otwartym oknie, korzystać z

natrysku lub przynajmniej wytrzeć całe ciało wilgotnym ręcznikiem. W czasie pracy powinien stosować krótkie przerwy połączone z wdychaniem świeżego powietrza, a nawet gimnastyką. Szczególnie powinien dbać o oczy, aby ich nie przemęczać pracą przy zbyt słabym lub zbyt silnym świetle. Nie należy też używać lupy silniejszej, niż jest to konieczne..

Rys. 8. Lampa warsztatowa mocowana do ściany [1].

L.p. Nazwa zasady Treść zasady 1 Zasada Alara Zasada Alara (As Low As Reasonably Acievable) (tak

nisko jak jest to realnie możliwe) Polityka minimalizacji ryzyka poprzez utrzymanie ekspozycji na najniższym poziomie pod względem kosztów, technologii i korzyści dla zdrowia.

2 Zasada ZRU ZRU (Zasada Rozważnego Unikania) polega na unikaniu zagrożeń przy umiarkowanych kosztach.

3 Zasada ZOP Zasada ZOP (Zasada Ostrożnego Postępowania) polega na badaniem ryzyka z uwzględnieniem zysków i strat.

4 Pierwsza zasada Murphy'ego

Człowiek postępuje rozsądnie wtedy i tylko wtedy, gdy wszelkie inne możliwości zostały już wyczerpane.

5 Druga zasada Murphy'ego

Drobne awarie nie istnieją, jeżeli miała jednak miejsce drobna awaria, oznacza to, że nie poznałeś jeszcze jej rzeczywistych rozmiarów.

6 Zasada Menckena

Ci co potrafią, robią to. Ci co nie potrafią, uczą i kontrolują innych.

7 Zasada Cahna Kiedy wszystko inne zawiedzie, przeczytaj instrukcję.


Nadmierne pocenie się rąk można usunąć stosując codziennie zimne kąpiele. Obie ręce należy zanurzyć przynajmniej do połowy przedramienia w naczyniu napełnionym zimną wodą i potrzymać je w niej około pół minuty. Potem ręce wyjąć i wykonywać nimi ruch wahadłowy w przód i w tył. Po dłuższym stosowaniu tych kąpieli pocenie rąk zanika i poprawia się krążenie krwi.

Gwarancja Zwykle zegarmistrz wystawia gwarancję na dokładność chodu naprawionego zegarka i

przyjmuje wszelkie reklamacje klienta. Nie można jednak zapewnić sekundowej dokładności chodu zegarka niskiej klasy albo już bardzo zniszczonego, gdyż z biegiem czasu nawet dobry zegarek markowy traci początkową dokładność.

Na nowy zegarek kupiony w sklepie otrzymuje się gwarancję zgodną z zaleceniem producenta. Zakłady usługowe po naprawie zegarka dają gwarancję na pół roku lub mniej, gdy zegarek jest w gorszym stanie. Dowodem gwarancji jest zwykle stempel z podpisem i terminem ważności, umieszczone na odwrotnej stronie kopii zlecenia naprawy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy przyswoiłeś sobie wiedzę z tego rozdziału. 1. Jakie są główne zadania Cechu Zegarmistrzów? 2. Jakie akty prawne stanowią podstawę prawną z zakresu BHP? 3. Jakie są zagrożenia dla wzroku podczas prac zegarmistrzowskich? 4. Wymień podstawowe przyczyny pożarów w pracowni zegarmistrzowskiej? 5. Jakie są zasady racjonalnego oświetlenia stanowiska pracy zegarmistrza? 6. Dla jakich prac powinno się stosować wentylację mechaniczną wyciągową? 7. Wymień zasady BHP? 8. Jaki wpływ na wydajność pracy zegarmistrza ma codzienna gimnastyka? 9. Czego zazwyczaj dotyczy gwarancja wystawiana przez zegarmistrza?


Na podstawie norm i przepisów branżowych przygotuj plan własnego zakładu zegarmistrzowskiego. Na planie weź pod uwagę powierzchnię zakładu i rozmieszczenie podstawowych urządzeń, stanowisk.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) przygotuj założenia dotyczące projektowanego zakładu, 2) opracuj wytyczne dotyczące BHP i ergonomii 3) przygotuj na papierze milimetrowym plan rozmieszczenia pracowni zegarmistrzowskiej.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zegarmistrz pracuje przeważnie siedząc i dość często z pochyloną głową. Taka postawa ciała po pewnym czasie, w przypadku słabej odporności, może powodować


niedomagania płuc, serca, narządów trawienia, a niekiedy również osłabienie systemu nerwowego. Na podstawie tych zagrożeń przygotuj plan dnia pracy zegarmistrza minimalizujący te zagrożenia.

Sposób wykonania ćwiczenia:

1) wyszukaj formy aktywności fizycznej przeciwdziałające założonym zagrożeniom, 2) załóż ramowy dzienny grafik czasu pracy i przerw, 3) przygotuj opisy ćwiczeń do wykonywania w czasie przerw, 4) przygotowane materiały złóż w pakiet.

Wyposażenie stanowiska pracy: − materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na przygotowanych przez nauczyciela drukach gwarancji wypełnij konieczne dane w zależności od rodzaju założonych parametrów.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zapoznaj się z przykładowymi wypełnionymi drukami gwarancji, 2) wypełnij druk gwarancji w zależności od założonych parametrów, 3) porównaj swoje druki z kolegami.


− przykładowe wypełnione druki gwarancji, − przykładowe puste druki gwarancji, − materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


1 określić zadania Cechu Zegarmistrzów? □ □ 2 wymienić zagrożenia wynikające z pracy zegarmistrza? □ □ 3 wymienić zasady racjonalnego oświetlenia w pracowni

zegarmistrzowskiej? □ □ 4 przeciwdziałać nadmiernemu poceniu się rąk? □ □ 5 określić podstawowe zasady wystawiania gwarancji? □ □


4.4. Prawne i ekonomiczne podstawy świadczenia usług zegarmistrzowskich

4.4.1. Materiał nauczania Jako absolwent szkoły musisz podjąć ważne decyzje dotyczące swojej przyszłości.

Możesz kontynuować naukę lub zacząć funkcjonować na trudnym obecnie rynku pracy. Jeżeli wykształcenie, które posiadasz, satysfakcjonuje Cię, to do wyboru pozostaje jeszcze forma zatrudnienia - podejmiesz pracę w istniejącym już przedsiębiorstwie, albo rozpoczniesz działalność na własny rachunek.

Twoje działania jako przedsiębiorcy muszą być skierowane na rynek. Sprzedawaj te towary i usługi, na które jest największy popyt. Musisz poznać wielkość luki rynkowej, czyli niezajęty udział w rynku.

Analizę rynku możesz przeprowadzić metodami: bezpośredniego sondażu rynku (ankieta, wywiad, eksperyment rynkowy, badania panelowe, badania motywacyjne) lub statystycznymi opierając się na danych z ubiegłych okresów.

Metody bezpośredniego badania rynku są bardzo pracochłonne, a zatem kosztowne. Prostsze i tańsze są metody statystyczne, jednak dostarczają tylko danych szacunkowych.

W analizie rynku musisz uwzględnić wiele czynników, do których należy: określenie wielkości sprzedaży konkurentów, średnie wydatki klientów na zakup Twojego produktu, usługi ceny rynkowe, częstotliwość zakupu. Zwróć uwagę jak kształtują się te wielkości w czasie. Te dane możesz wyczytać z rocznika statystycznego lub z Internetu. Pamiętaj, że wszystko co można kupić i sprzedać jest produktem, także informacje o rynku. Musisz więc ponieść koszty już na samym początku. Nie żałuj czasu i nakładów pracy, ocenisz bowiem ryzyko zainwestowania własnych pieniędzy przed rozpoczęciem działalności.

Na rynku mogą już działać inne firmy zegarmistrzowskie, które stanowią dla Ciebie konkurencję. Ich znajomość jest konieczna do określenia opłacalności przedsięwzięcia. Jeżeli ustalisz w przybliżeniu obroty Twoich konkurentów, możesz poprzez porównanie ich z rynkiem określić „lukę rynkową”.

Zbadałeś rynek i ustaliłeś lukę rynkową na zakup zegarów i zegarków oraz usług zegarmistrzowskich. Następną decyzją, jaką musisz podjąć, jest wybór formy organizacyjno-prawnej podmiotu, który chcesz utworzyć.

Wszystkie podmioty gospodarcze w sektorze prywatnym ze względu na formę organizacyjno-prawną dzielą się na: − osoby fizyczne – czyli osoby prowadzące działalność gospodarczą we własnym imieniu

i na własny rachunek, − osoby prawne – czyli jednostki posiadające osobowość prawną, należą tu: spółdzielnie

i spółki kapitałowe (sp. z o.o., sp. akcyjna), − jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej – zaliczysz tu spółki

osobowe, tj. partnerskie, jawne, komandytowe i komandytowo-akcyjne oraz spółkę cywilną. Nadrzędną podstawą prawną dla wszystkich wymienionych podmiotów jest „Prawo

działalności gospodarczej”. Ponadto dla spółki cywilnej - „Kodeks cywilny”, dla pozostałych spółek - „Kodeks spółek handlowych”, a dla spółdzielni - „Prawo spółdzielcze”.

Najpopularniejszą formą działalności gospodarczej są przedsiębiorstwa jednoosobowe prowadzone przez osoby fizyczne działające we własnym imieniu i na własny rachunek. Ich udział w ogólnej ilości podmiotów gospodarczych wynosi około 84,5%.


Jesteś absolwentem szkoły, więc na początek możesz założyć przedsiębiorstwo jako osoba fizyczna dzięki temu możesz samodzielnie podejmować decyzje, nie musisz dzielić się zyskami ze wspólnikami i posiadać znacznego kapitału przy zakładaniu firmy.

Prowadząc samodzielnie działalność będziesz podejmować decyzje na miarę posiadanych umiejętności i środków oraz odpowiadającego Tobie stopnia ryzyka. Ponadto zdobędziesz doświadczenie. Potem zdecydujesz, czy odpowiada Ci ta forma gospodarowania. Jeżeli nie, to zastanowisz się nad inną formą prawną.

Załóżmy, że Twoje przedsiębiorstwo będzie sprzedawać zegary i zegarki i świadczyć usługi zegarmistrzowskie. Musisz znać adres siedziby Twojej działalności i określić nazwę np. Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe „Zegarek”.

Swoje przedsiębiorstwo zamierzasz prowadzić racjonalnie. Dlatego musisz opracować plan działania zwany biznes planem. Powinien być on dla Ciebie narzędziem wykorzystywanym w procesie zarządzania firmą. Aby był dobrze opracowany musi być zwięzły, przejrzysty i kompleksowy. Da Ci to okazję do dokładnego przemyślenia przyszłych warunków funkcjonowania. Powinieneś zaplanować asortyment towarów i świadczonych usług, strategię marketingową, materialne i finansowe środki konieczne do uruchomienia i prowadzenia działalności oraz uzasadnić powodzenie przedsięwzięcia. Jednak pamiętaj, obok silnych stron eksponowanych w planie powinieneś także ukazać jego słabe strony z propozycjami środków zaradczych. Dzięki temu uwiarygodnisz swój biznes plan w oczach ewentualnych inwestorów, gdy zabraknie Ci kapitału na prowadzenie działalności.

Opracowanie biznes planu nie jest łatwe. Wymaga od Ciebie znajomości specyfiki branży, planowania przychodów i ponoszonych kosztów oraz przewidywania finansowych skutków działań firmy. Nie ma też jednego wzorca tego dokumentu.

Głównymi elementami w działaniu marketingowym są produkt i cena. To od poprawnego określenia tych elementów zależeć będzie sukces przedsięwzięcia.

Produkt, usługa jest podstawowym elementem strategii marketingowej. Określ jego asortyment i pomyśl jak możesz go wzbogacić, aby wyróżniał się na tle konkurencji np. poprzez bezpłatną dostawę do domu wraz z instalacją, usługi na telefon, przedłużony termin gwarancji na świadczone usługi itp. Wzbogacając asortyment sprzedaży poprzez różnicowanie produktów, zmniejszysz ryzyko swojej działalności. Ustal też fazę cyklu życia produktu, tzn. okres, w którym oferowany przez Ciebie produkt znajduje się obecnie na rynku. Spośród pięciu faz cyklu życia produktu: − powstania, − wprowadzania, − wzrostu, − dojrzałości, − schyłku, najkorzystniejsza jest faza dojrzałości. W tym okresie możesz osiągnąć największe dochody, gdyż sprzedaż jest najwyższa, koszty jednostkowe maleją, a cena kształtuje się na poziomie równowagi rynkowej.

Cena jest również istotnym narzędziem walki konkurencyjnej. Ustal politykę cenową, czyli określ: na jakim poziomie będą kształtować się ceny Twoich produktów w stosunku do cen konkurencji – wyższym, niższym, takim samym, w jaki sposób ustalisz ceny swoich produktów: metodą kosztową, ceny wiodącej, ceny opiniotwórczej, jakie będziesz stosować rabaty i upusty cenowe.

Przy dużej konkurencji dostosuj ceny swoich produktów do cen konkurentów. Staraj się wyróżnić swój produkt, usługę stosując instrumenty pozacenowe

np. opracowując system dystrybucji produktów. Na tym etapie musisz ustalić jak dostarczysz swoje produkty na rynek poza sprzedażą sklepową. Możesz ją wspomóc np. prowadząc sprzedaż przez Internet.


Aby określić opłacalność własnego przedsięwzięcia powinieneś obliczyć próg rentowności. Wyznacza on punkt równowagi, w którym przychód równa się poniesionym kosztom całkowitym (koszty stałe i zmienne), czyli rentowność przedsiębiorstwa jest równa zero. Nie masz zysków ani strat. Środki finansowe powyżej tego punktu oznaczają, że przedsięwzięcie zaczyna przynosić profity.

Prawne podstawy prowadzenia działalności Czynności niezbędne do rejestracji przedsiębiorstwa. Należy ustalić adresy instytucji:

urzędu gminy (miasta), Urzędu Statystycznego, Urzędu Skarbowego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w których załatwisz niezbędne formalności.

W pierwszej kolejności zapoznaj się z treścią ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospodarczej. Określa ona bowiem zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Pełny tekst ustawy możesz znaleźć na stronie http://www.sejm.gov.pl/prawo/prawo.html.

Decydując się na prowadzenie działalności jako osoba fizyczna należy zgłosić przedsiębiorstwo do ewidencji w urzędzie gminy (miasta). W zgłoszeniu rejestracyjnym podaj pełną i skróconą nazwę Twojej firmy, adres siedziby firmy, gdzie przechowujesz wszystkie dokumenty oraz miejsce, w którym będziesz prowadzić działalność, określ przedmiot wykonywanej działalności gospodarczej zgodny z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) oraz wskaż datę jej rozpoczęcia. W urzędzie gminy (miasta) wnosi się opłatę administracyjną. Należy mieć przy sobie dowód osobisty. Zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej otrzymasz w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku.

Przepisy ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej nakładają obowiązek uzyskania dziewięciocyfrowego numeru identyfikacyjnego REGON. Otrzymuje się go w Urzędzie Statystycznym po uprzednim złożeniu wniosku. Do wniosku dołącz ksero wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. W urzędzie nie pobierane są opłaty. REGON zostanie Ci przyznany w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku. Wszelkie zmiany danych zamieszczonych we wniosku zgłoś w ciągu 14 dni.

Wykonaj sobie pieczątkę, abyś mógł założyć konto bankowe. Powinna ona zawierać nazwę firmy, imię i nazwisko, adres siedziby firmy oraz REGON. Później wyrobisz sobie kolejną, którą uzupełnisz numerem NIP i numerem konta bankowego.

Kolejnym krokiem jest założenie rachunku bankowego. Z jednej strony obliguje Cię do tego ustawa - Prawo działalności gospodarczej. Z drugiej - ułatwi Ci on dokonywanie bezgotówkowych operacji finansowych z kontrahentami i jednostkami publiczno-prawnymi, w tym z Urzędem Skarbowym i ZUS. Tak więc, wybierz bank, do którego masz zaufanie. Zwróć uwagę na - może mało istotne - ale często uciążliwe kwestie, jak kolejki do okienka „Obsługa podmiotów gospodarczych”, parking przed bankiem itp. Zdecyduj się na placówkę, w której większość spraw będziesz mógł załatwić telefonicznie lub za pośrednictwem Internetu. Zaoszczędzisz sporo czasu, który jest cenny.

W banku będziesz musiał wypełnić: − wniosek o otwarcie i prowadzenie rachunku, − kartę wzorów podpisów (w 2 egzemplarzach). Oraz dołącz kserokopie: − zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, − zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym REGON, − decyzji w sprawie nadania numeru identyfikacji podatkowej NIP (jeżeli już masz). Nie zapomnij wziąć ze sobą dowodu osobistego i pieczątki!

W terminie kilku dni bank podpisze z Tobą umowę. Otrzymasz numer rachunku oraz, na własne życzenie, po pierwszej wpłacie na konto, czeki. Musisz za nie zapłacić. Z czeków korzystamy jednak już coraz rzadziej. Z powodzeniem zastąpiła je karta płatnicza. Powinieneś

http://www.sejm.gov.pl/prawo/prawo.html


więc złożyć również wniosek o wydanie karty bankowej (płatniczej). Opłata za nią jest zróżnicowana i zależy od rodzaju rachunku bankowego. Wszystkie formalności związane z założeniem rachunku bankowego załatwisz bezpłatnie.

Kolejną instytucją, którą musisz odwiedzić, jest urząd skarbowy właściwy dla Twojego miejsca zamieszkania. Załatwiasz tutaj kilka formalności.

Musisz zgłosić rozpoczęcie działalności gospodarczej. Ponieważ organizowanie Twojego przedsiębiorstwa może przeciągać się w czasie, zgłoś się do urzędu skarbowego przed pierwszą transakcją kupna-sprzedaży. Jest to dla Ciebie ważna informacja, gdyż data podana w tym miejscu, obliguje Cię do rozpoczęcia opłacania składek ubezpieczeniowych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Do wniosku dołącz: − zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (2 egz.) − zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym REGON (2 egz.) − dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu - akt własności lub umowa najmu -

będącego siedzibą firmy. Następnie należy wypełnić NIP-1. Jeżeli nie posiadasz Numeru Identyfikacji Podatkowej

- będzie to dla Ciebie zgłoszenie identyfikacyjne, natomiast gdy posiadasz już numer NIP – zgłoszenie aktualizacyjne. Podane wcześniej informacje uzupełnisz o dane dotyczące przedsiębiorstwa. Nie zapomnij wpisać nazwy banku i numeru konta firmy.

Równie ważne jest zgłoszenie obowiązku podatkowego. Jako indywidualny przedsiębiorca, możesz dokonać wyboru jednej z dopuszczalnych form opodatkowania, tj.: − karty podatkowej, − ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, − zasad ogólnych prowadząc: księgę przychodów i rozchodów lub, księgę handlową, gdy

Twoje obroty przekroczą wartość 800 000 euro. Wybór nie jest łatwy, bowiem każda forma ma swoje zalety i wady. Wyodrębnienie ich

zależy od kryterium, które przyjmiesz przy analizie formy. Zostaje jeszcze zdecydować, czy chcesz być podatnikiem podatku od towarów i usług

zwanego VAT. Rozpoczynając działalność jesteś obligatoryjnie zwolniony z VAT. Płatnikiem VAT-u stajesz się obowiązkowo, jeżeli obroty Twojego przedsiębiorstwa osiągną wartość 10 000 Euro. Jeżeli uważasz, że Twoje przychody ze sprzedaży towarów bądź usług będą niższe, nie musisz ubiegać się o status vatowca. Będziesz wówczas bardziej konkurencyjny na rynku, gdyż ceny Twoich usług będą mogły być niższe. Nie będziesz mógł jednak skorzystać z ewentualnego zwrotu podatku VAT naliczonego przy transakcjach zakupu. Gdy zdecydujesz się być vatowcem, musisz złożyć deklarację o rezygnacji ze zwolnienia z VAT (VAT 6) i wypełnić zgłoszenie rejestracyjne (VAT-R) w zakresie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego.

Ostatnia formalność – na razie – to wizyta w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Pamiętaj, że obowiązek ubezpieczenia powstaje w ciągu 7 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności. W praktyce oznacza to datę rejestracji w urzędzie skarbowym. Wypełnisz druk ZUS ZFA – zgłoszenie płatnika składek oraz druk ZUA – zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Obowiązkowo podlegasz ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu, a dobrowolnie chorobowemu. Jeżeli uzyskasz w Urzędzie Pracy status „bezrobotnego absolwenta”, możesz w okresie do 31.12 2006 r. przez 12 miesięcy od daty ukończenia szkoły, być zwolnionym ze składki emerytalnej. Wówczas w formularzu zgłoszeniowym w rubryce „tytuł ubezpieczenia” wpiszesz kod 0550xx.

Zobowiązany jesteś również do opłacania składki na Fundusz Pracy, którą łącznie z ubezpieczeniami społecznymi odprowadzisz do ZUS.

Do ZUS przyjdź z kserokopią:


zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym REGON.

Od 1 stycznia 2004 r. została wprowadzona nowa procedura związana z rozpoczynaniem działalności gospodarczej. Zgodnie z tą procedurą nie jest konieczne już załatwianie formalności w kilku urzędach. Wystarczy w urzędzie gminy właściwym ze względu na twoje zamieszkanie do wniosku o wpis do ewidencji do działalności gospodarczej dołączyć pozostałe dokumenty wymagane przez Urząd Statystyczny, Urząd Skarbowy i Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Sposób założenia działalności w ten sposób może nie trwa krócej jednak charakteryzuje się większą prostotą i możliwością załatwienia wszystkiego w jednym urzędzie bez potrzeby udawania się do innych urzędów.

4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy przyswoiłeś sobie wiedze z tego rozdziału. 1. Jakimi metodami możesz przeprowadzić analizę rynku? 2. Na jakie grupy dzielimy podmioty gospodarcze ze względu na formę organizacyjno -

prawną? 3. Czym powinien charakteryzować się dobry biznes plan? 4. Jakie akty prawne regulują działalność gospodarczą? 5. Jakie instytucje musisz odwiedzić, aby zarejestrować działalność? 6. Jakie dokumenty musisz zgromadzić, aby rozpocząć działalność gospodarczą? 7. Jakie informacje muszą być zawarte na pieczątce firmowej, aby bank ją honorował? 8. Wymień formy opodatkowania?


Chcesz rozpocząć pracę na własny rachunek. Określ szanse powodzenia przedsięwzięcia.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1. określ, co może być szczegółowym przedmiotem Twojej działalności, 2. opracuj ankietę, która pomoże przedstawić zainteresowanie oferowanym przez Ciebie

produktem, usługą, umożliwi scharakteryzowanie nabywcy. 3. przeprowadź badania ankietowe wśród kolegów, na podstawie ankiet sporządź „portret

typowego nabywcy”, 4. przedstaw wyniki na piśmie w postaci wniosków określających możliwość powodzenia

przedsięwzięcia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − przykładowe portrety nabywcy, − przykładowe ankiety rynkowe, − materiały piśmienne, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Jako absolwent szkoły musisz podjąć ważne decyzje dotyczące swojej przyszłości. Możesz zacząć funkcjonować na trudnym obecnie rynku pracy. Aby określić swoje szanse na prowadzenie działalności gospodarczej należy przeanalizować rynek przedsiębiorstw z twojej branży. Z „Panoramy Firm” wybierz przykłady przedsiębiorstw zajmujących się w Twoim


mieście sprzedażą zegarów i zegarków i świadczących usługi zegarmistrzowskie reprezentujących poszczególne formy prawne i wpisz do tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) z „Panoramy Firm” wybierz przedsiębiorstwa zajmujące się w Twoim mieście sprzedażą

zegarów i zegarków, 2) z „Panoramy Firm” wybierz przedsiębiorstwa zajmujące się w Twoim mieście

świadczeniem usług zegarmistrzowskich, 3) zebrane firmy podziel ze względu na formy prawne prowadzonej działalności, 4) zestaw wyniki badań w tabeli, 5) wyciągnij i przedstaw wnioski z przeprowadzonego badania.


− „Panorama firm”, − materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wyznacz czynności niezbędne do rejestracji przedsiębiorstwa w Twoim mieście. Przedstaw informacje w postaci poradnika

Sposób wykonania ćwiczenia: 1) ustal instytucje jakie trzeba odwiedzić podczas rejestrowania działalności gospodarczej, 2) ustal adresy tych instytucji korzystając z książki telefonicznej i „Panoramy Firm”, 3) zapisz najważniejsze terminy jakie obowiązują przy rejestracji działalności gospodarczej, 4) z zebranych danych opracuj kieszonkowy poradnik młodego przedsiębiorcy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − „Panorama firm”, − książka telefoniczna, − materiały piśmiennicze, − poradnik dla ucznia, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


1 sporządzić wykaz świadczonych usług zegarmistrzowskich dla klientów? □ □

2 przygotować materiały promujące własną działalność gospodarczą? □ □

3 dokonać analizy jakości świadczonych usług na podstawie informacji uzyskanych od klientów? □ □

4 przeprowadzić analizę rynku metodami bezpośredniego sondażu? □ □

5 charakteryzować podmioty gospodarcze w sektorze prywatnym? □ □

6 planować asortyment towarów i usług? □ □

7 opracować biznes plan? □ □

8 ustalić politykę cenową? □ □

9 przedstawić czynności niezbędne do rejestracji przedsiębiorstwa? □ □


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test pisemny zawiera 20 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu modułu

„Wykonywanie regulacji mechanizmów zegarowych”. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną

odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź skreślić i zaznaczyć kółkiem odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut. Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Regulacją nazywa się końcowe prace po montażu zegara wykonywane w zegarze, mające na celu doprowadzenie jego wskazań jak najbardziej zbliżonych do: a) wzorcowych, b) idealnych, c) standardowych, d) dobowych. 2. Urządzeniem do regulacji zegarów i zegarków jest chronokomparator kwarcowy, zwany: a) sprawdzianem, b) sprawdzarką, c) wzorcownikiem, d) próbnikiem. 3. Sprawdzanie chodu regulowanego zegarka z zegarem wzorcowym powinno się odbywać w odstępach: a) dobowych, b) dwu dniowych, c) 6 - godzinnych, d) godzinnych. 4. Sprawdzając chód zegarów bijących, za moment odczytu przyjmuje się pierwsze uderzenie: a) drugiej pełnej godziny, b) w cyklu sprawdzania, c) pierwszej pełnej godziny d) trzeciej pełnej godziny.


5. Zegary wahadłowe reguluje się przesuwając soczewkę wahadła na pręcie: a) przesunięcie w górę i w dół powoduje przyspieszanie, b) przesunięcie w górę powoduje przyspieszanie, a w dół – opóźnianie, c) przesunięcie w górę powoduje opóźnianie, a w dół –. przyspieszanie, d)przesunięcie w górę i w dół powoduje opóźnienie. 6. Do środków promocji należą: a) reklama bezpośrednia, reklama pośrednia, sprzedaż promocyjna, b) sprzedaż bezpośrednia, c) reklama bezpieczna, reklama pośrednicząca, d) reklama promocyjna. 7. Do zadań Cechu Zegarmistrzów należy między innymi: a) zarządzanie finansami zegarmistrzów, b) obsługa emerytalna zegarmistrzów, c) szerzenie zasad etyki zawodowej, d) dostarczanie części zamiennych do zegarków. 8. Powierzchnia pracowni według norm w tego pracowniach powinno przypadać: a) 4 – 8 m2 powierzchni podłogi a 14 – 20 m3 przestrzeni na pracownika, b) 6 – 10 m2 powierzchni podłogi a 18 – 30 m3 przestrzeni na pracownika, c) 5 – 9 m2 powierzchni podłogi a 13 – 21 m3 przestrzeni na pracownika, d) 3 – 6 m2 powierzchni podłogi a 8 – 15 m3 przestrzeni na pracownika. 9. Należy stosować wentylację grawitacyjną pracowni i mechaniczną wyciągową dla stanowiska: a) regulacyjnego, b) demontażu, c) montażu, d) szlifierki, polerki i czyszczarki. 10. Aby miejsce pracy było dostatecznie oświetlone potrzebna jest przynajmniej 40 – watowa żarówka, umieszczona w odległości około 40 cm od płyty roboczej, co daje na stole średnią jasność około: a) 150 luksów. b) 75 luksów, c) 100 luksów, d) 200 luksów. 11. Zwykle zegarmistrz wystawia gwarancję na: a) dokładność wyczyszczenia mechanizmu, b) dokładność chodu naprawionego zegarka, c) dokładność regulacji czasu, d) dokładność montażu zegarka.


12. Wszystkie podmioty gospodarcze w sektorze prywatnym ze względu na formę organizacyjno-prawną dzielą się na: a) osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości

prawnej, b) prywatne, państowe, spółdzielnie, c) firmy fizyczne, firmy prawne, firmy nie posiadające osobowości prawnej, d) spółki fizyczne, spółki prawne, spółki nie posiadające osobowości prawnej. 13. Najpopularniejszą formą działalności gospodarczej są: a) spółdzielnie pracownicze, b) przedsiębiorstwa jednoosobowe prowadzone przez osoby fizyczne, c) spółki jawne, d) spółki handlowe. 14. Spośród pięciu faz cyklu życia produktu: powstania, wprowadzania, wzrostu, dojrzałości i schyłku, najkorzystniejsza jest: a) faza powstania, b) faza wprowadzania, c) faza wzrostu, d) faza dojrzałości. 15. Aby określić opłacalność własnego przedsięwzięcia powinieneś obliczyć: a) próg zysku, b) próg rentowności, c) próg stratności, d) próg opłacalności. 16. Decydując się na prowadzenie działalności jako osoba fizyczna należy zgłosić przedsiębiorstwo do ewidencji: a) w Urzędzie Skarbowym, b) w Urzędzie Gminy (miasta), c) w Urzędzie Statystycznym, d) w Urzędzie Ewidencji. 17. REGON otrzymuje się po uprzednim złożeniu wniosku: a) w Urzedzie Gminy, b) w Urzędzie Statystycznym, c) w Urzedzie Skarbowym, d) w ZUS-ie. 18. Możesz dokonać wyboru jednej z dopuszczalnych form opodatkowania, tj zasad ogólnych prowadząc: księgę przychodów i rozchodów lub, księgę handlową, gdy Twoje obroty przekroczą wartość: a) 300 000 euro, b) 500 000 euro, c) 800 000 euro, d) 100 000 euro.


19. W Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych obowiązek ubezpieczenia powstaje w ciągu: a) 7 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności, b) 14 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności, c) 21 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności, d) 28 dni od dnia faktycznego rozpoczęcia działalności. 20. Przy prowadzeniu działalności gospodarczej obowiązkowo podlegasz a) ubezpieczeniu emerytalnemu, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu,

a dobrowolnie rentowemu, b) ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, a dobrowolnie

wypadkowemu i zdrowotnemu, c) ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu,

a dobrowolnie chorobowemu, d) ubezpieczeniu chorobowemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu,

a dobrowolnie emerytalnemu.


Karta odpowiedzi

Imię i nazwisko.....................................................................................................

Wykonywanie regulacji mechanizmów zegarowych Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Warianty odpowiedzi Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. B. ST. Bartnik, W. M. Al. Podwapiński.: Technologia mechanizmów zegarowych. Montaż,

konserwacja i naprawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979 2. B. ST. Bartnik, W. M. Al. Podwapiński.: Technologia mechanizmów zegarowych.

Mechanizmy, WSiP, Warszawa, 1992 3. B. ST. Bartnik, W. M. Al. Podwapiński.: Zegarmistrzostwo. Ilustrowany słownik

zegarmistrzowski, WSiP, Warszawa, 1990 4. B. ST. Bartnik, W. M. Al. Podwapiński.: Zegarmistrzostwo. Technologia warsztatowa,

WPLiS, Warszawa, 1962 5. B. ST. Bartnik, W. M. Al. Podwapiński.: Zegarmistrzostwo. Zegary i zegarki elektryczne,

WSiP, Warszawa, 1992 6. W. Czerwiec, A. Maciszewski, T. Moliński.: Zegarmistrzostwo Podstawy elektrotechniki

z elektroniką, Biuro Wydawnictw „Libra”, Warszawa 1980 7. G. Krug.: Zegary elektryczne, WNT, Warszawa, 1977 8. W. Czerwiec, A. Maciszewski, T. Moliński.: Zegarmistrzostwo Technologia, Biuro

Wydawnictw „Libra”, Warszawa 1980 9. W. M. Al. Podwapiński.: Elektryczne czasomierze pojedyncze, Biuro Wydawnictw

„Libra”, 1992 10. M. Rubbins.: Electronic Lock Watches, Howard&Sams&Co, London, 1975 11. B. Sosiński.: Naprawa kalkulatorów i zegarków elektronicznych, WNT, Warszawa 1986 12. Schmid D., Baumann A., Kaufmann H., Paezold H., Zippel B.: Mechatronika. REA,

Warszawa 2002 Filar E 13. Skrzypek J.: Biznes Plan, POLTEXT, Warszawa 1996 14. Gray d.A, Cyr D.: Na czym polega i jak robić marketing produktu, M&A

Communications Polska Sp. z o.o., Lublin 1995 15. Jaroń L., Sepkowska Z.: Wprowadzenie do świata pracy, POLTEXT, Warszawa 1998 16. Jaroń L.: Załóż i poprowadź własną firmę, CKP, Wrocław 1999 17. Kolan B.: Prowadzę działalność gospodarczą, CKP, Wrocław 2003 18. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2002 19. Markowski W.:ABC small business’u, MARCUS s.c., Łódź 2003, ”Sigma”, Skierniewice

2003 20. Mrugalski Z.: Mechanizmy zegarowe, WNT, Warszawa 1972 21. Mulak M.S.: Jak opracować Biznes Plan. Poradnik dla średnich i małych firm, M&A

Communications Polska Sp. z o.o., Lublin 1995 22. Obłój K.: Mikroszkółka zarządzania, PWE, Warszawa 1994 23. Padurek B., Piecyk J.: Obrót pieniężny, rozrachunki, obrót materiałowy, wyd. własne,

Wrocław 2002 24. Poradnik dla małych i średnich firm. Jak sporządzić plan działalności, Bank Zachodni

WBK S.A 25. Sasin W.: Poradnik Analityka, INTERFART, Łódź 1996 26. Żaro S.W.: Jak założyć i poprowadzić własną firmę, ”Sigma”, Skierniewice 2003

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji

wydawniczych.

(1) wykonywanie regulacji mechanizmów zegarowych

Education