1

MELEZLEME ISLAHI

KOMBİNASYON ISLAHI

2

MELEZLEME

• Kendi çiçek tozu ile tozlaşan bitkilerde uygulanan melezleme metodu; iki varyeteyi çaprazlamak ve melez açılımında ortaya çıkan bitkilerden ana ve babanın arzu edilen karakterlerini taşıyan bitkileri seçmekten ibarettir.

• Melezleme ile ana ve baba varyetelerin üstün karakterlerini bir tek bitki üzerinde toplamak mümkündür.

3

• Melezlemelerde eğer ana (AAbb) ve baba (aaBB) olarak ele alınan varyeteler saf hat iseler, bu bitkiler homozigottur.

• Bunların çaprazlanması sonucunda meydana gelen melezlerin hepsi heterozigot (AaBb) olup genetik yapı bakımından birbirlerinin aynıdırlar.

• Genetik açılım F2’de görülür ve heterozigot fertlerin sayısı her generasyonda azalır, buna karşılık homozigot bireylerin sayısı giderek artar.

4

• Ana ve baba varyetelerinin gözle görülen özelliklerinin bir bitkide toplanmasına ilaveten melezleme ile ana ve babadan daha üstün karakterlere sahip fertlerin elde edilmesi de mümkündür. Buna transgrassive açılım denir.

• Transgrassive açılım daha çok verim, hektolitre ağırlığı, kışa dayanma, gövde dayanıklılığı gibi kantitatif karakterlerde görülür.

• Bu karakterler multiple genler tarafından idare edilmektedir. Transgrassive açılım, ana ve baba bitkiler karakter bakımından orta seviyede olduğunda ortaya çıkar

5

• 1. Melezleme işleminde esas olan ana bitkinin erkek organlarının çiçek tozu saçmadan önce koparılarak atılması, çiçek topluluğunun izolasyon torbasına alınması ve daha sonra baba bitkiden alınan canlı çiçek tozlarının ana bitkinin stigması üzerine aktarılmasıdır.

• Bu işlemler çiçekleri büyük olan buğday, arpa ve yulaf gibi hububat bitkilerinde kolayca yapılabildiği halde, soya fasulyesi gibi küçük çiçekli bitkilerde oldukça zordur

6

• Kendi çiçek tozu ile tozlaşan bitkilerde ana bitkinin erkek organlarının koparılması, yani emaskulasyon, oldukça zaman alıcı bir iş olduğu için kendi çiçek tozu ile tozlaşan bitkilerde bu amaçla erkek kısırlığı kullanılmaktadır.

• Bunun için önce bir kaç generasyon geriye melezleme ile resesif erkek kısırlığı genleri ana bitkiye aktarılır.

• Daha sonra ana bitkinin erkek organları kısır olduğu için melezlemede emaskülasyona ihtiyaç kalmaz.

7

• 2. Melezleme ıslahında üzerinde durulacak diğer önemli bir konu da melezlemede yer alacak ana ve baba bitkilerin seçilmesidir.

• Ana ve baba bitkiler melez bitkide bir araya getirmek istediğimiz karakterler yönünden homozigot ve üstün özellikte olmalıdır

8

• 3. Melezlemede elde edilecek F1 bitkilerinin sayısı ıslah edilmek üzere kullanılan bitki türüne ve F2’de ihtiyaç duyulan bitki sayısına göre değişir.

• Genel olarak, ana ve baba bitkilerin benzerliğine ve karaktere etki eden gen sayısına göre değişmek üzere F2'de 1.000-10.000 bitkiye ihtiyaç vardır.

• F1 bitkilerinin her bir başağında 10 adet tohum teşekkül ettiği kabul edilecek olursa F2'deki 1.000-10.000 bitkiyi elde edebilmek için 100-1.000 melezleme yapmak gerekir.

• 4. Her generasyonda seçilmesi gereken bitki sayısı da önemlidir. Seçilecek bitki sayısı, üzerinde çalışılacak karaktere göre değişir.

• Eğer karakter belirgin bir şekilde ortaya çıkıyorsa seçilen az sayıdaki bitkiler arasında istenilen özelliklere sahip bitkileri yakalamak mümkündür.

• Çünkü; kalitatif olan bu karakterleri fark etmek oldukça kolaydır.

• Buna karşın, üzerinde çalışılan karakter kantitatif bir karakter ise fazla sayıda bitkinin seçilmesi gerekir.

10

• Çünkü, kantitatif karakterler multiple genlerin ve çevre şartlarının etkisi altında oldukları için üstün olan bitkilerin ayırt edilmesi oldukça zordur.

• Bu bakımdan önce fazla sayıda bitki seçilir ve daha sonra her birinin projenisi ayrı ayrı kontrol edilerek en iyisi belirlenir.

• Kantitatif karakterlerde transgrassive açılımdan dolayı ana ve babadan daha üstün vasıflara sahip projenilerin de seçilme ihtimali vardır.

11

• 5. Melezleme ıslahının en zor tarafı melezleme yapıldıktan sonra açılma gösteren populasyonlardan arzu edilen bitkilerin seçilebilmesidir.

• Bu durum, seçilen bitkilerin ve bunların projenilerinin çok dikkatli müşahade altında tutulması ve kontrol edilmesi ile mümkündür.

• Bu amaçla çok sayıda bitki hastalıklara soğuğa, kurağa, ve diğer faktörlere, maruz bırakılır.

• Bitkilerin belirtilen şartlar altındaki durumları incelenir, her bitki için doğru, ayrıntılı kayıtlar tutulur

• Hünerli bir ıslahçının görevi bu inceleme, kontrol ve kayıtlara bakmak suretiyle iyi sonuç verecek hatları seçmektir.

• Islahçı bu beceriyi uzun süren yılların tecrübesi ile kazanabilir.

13

Melezlemeden Sonraki Seleksiyon Metodları

Melezleme sonunda meydana gelen populasyondan arzu edilen genotiplerin seçilmesinde iki ayrı seleksiyon metodu kullanılır

a) Pedigri seleksiyonu

b) Bulk seleksiyonu.

Bu örnekteki (A) varyetesi üstün verimli, yüksek kaliteli, (B) varyetesi ise pasa dayanıklıdır. Bu iki varyete arasında yapılan melezlemenin amacı üstün verimli, yüksek kaliteli ve aynı zamanda pasa dayanıklı bir varyete elde etmektir,

14

a. Pedigri Seleksiyon Metodu

• Bu metodda arzu edilen üç karaktere sahip bitkiler F2 generasyonunda seçilir ve bunu takip eden generasyonlarda seçilen bitkilerin dölleri genetik saflığa ulaşıncaya kadar birçok kereler seleksiyona tabi tutulur .

• Pedigri seleksiyonunda yıllara göre yapılacak işler, genel olarak aşağıdaki şekilde sıralanır.

15

Birinci yıl: A varyetesi ile B varyetesi melezlenir.

İkinci yıl: Bu çaprazlamadan meydana gelen 100-250 tane F1 bitkisi karışık olarak bir parselde yetiştirilir.

Üçüncü yıl: F1 bitkilerinin kendilenmesi sonucunda meydana gelen 2.000-6.000 F2 bitkisi yetiştirilir.

Buradaki populasyonun genişliği bitki türüne, melezlemenin gayesine, para ve zaman bakımından mevcut imkanlara göre değişir.

16

• F1 bitkilerinden elde edilen tohumlar geniş sıra aralığı ve sıra üzeri mesafede ekilerek F2 bitkileri yetiştirilir.

• Böylece varyasyonun en fazla olduğu F2’de her bitkiyi müşahade etme ve seçme imkanı sağlanmış olur.

• F2 bitki sıralarının yanına sıra halinde pasa hassas bir varyete ekilir ve bu varyeteye pas sporları serpilmek suretiyle aşılanır. Bundan amaç F2 bitkilerini de sporlarla doğal olarak bulaştırmaktır.

• Daha sonra F2 bitkileri arasından gümrah gelişen ve pasa dayanıklı olanlardan 300-500 bitki seçilir, tohumları ayrı ayrı hasat edilir.

17

Dördüncü yıl: F2'de seçilen 300-500 adet bitkiden ayrı ayrı hasat edilen tohumların her biri seyrek olarak bir sıraya ekilir ve F3 generasyonu yetiştirilir.

• Her sıradaki bitkilere “Aile“ denir. Her sıradaki bitkiler (yani bir aileye giren bitkiler) pasa dayanıklılık bakımından gözden geçirilir.

• Hiç bir bitkisi pasa yakalanmayan, yani pasa dayanma yönünden saf olan sıralar (aileler) seçilir. Burada pasa dayanıklılık bakımından açılım gösteren sıralardan pasa dayanıklı ve gümrah büyüyen bitkiler de seçilebilir.

• Dördüncü yılın sonunda 50-100 sıra (aile) seçilmiş olabilir.

18

Beş-sekizinci yıl: F4, F5, F6 ve F7 generasyonlarında üstün aileler pasa dayanıklılık ve gümrah büyüme bakımından üniform oluncaya kadar mükerrer seleksiyona tabi tutulurlar.

• Yalnız en iyi görünen ve pasa dayanıklılık bakımından üniform olan aileler seçilir ve ertesi generasyonda yetiştirilir.

• Bu periyod sonunda kalan aile sayısı 25-50 taneden fazla olmamalıdır.

19

Dokuzuncu yıl: F7 generasyonunun sonunda ümitvar olan aileler ilk verim denemesine tabi tutulurlar.

On-onüçüncü yıl: Onuncu yıldan onüçüncü yıla kadar geçecek 4 yıl süresince dokuzuncu yılda seçilen hatlar (aileler) çiftçilerin kullanmakta olduğu standart varyetelerle verim denemesine tabi tutulurlar.

• Her yıl verimi düşük olan hatlar denenmeden çıkarılır ve bu periyodun sonunda genellikle 2-5 hat kalır.

• Geriye kalan bu hatlar standart varyete ile birlikte bölgenin muhtelif yerlerinde verim denemesine tabi tutularak hatların adaptasyon kabiliyeti de ölçülür.

20

• En sonunda standart varyetelere nazaran üstün olan bir hat ele alınır ve bu hattın tohumu üretilmeye başlanır.

• Bu denemeler yapılırken hatlar üzerinde bitki boyu, sap sağlamlığı, kışa dayanma, olgunlaşma zamanı, hastalıklara dayanma ve kalite gibi karakterler müşahade edilir veya gerekli ölçümler yapılır.

• Ondört-onbeşinci yıllar: En üstün verimli hattın tohumu üretilir ve bir varyete olarak çiftçilere arzedilir.

21

• Pedigri seleksiyon metodu, eğer melezde toplamak istediğimiz karakterler gözle kolayca müşühade edilebiliyorsa başarıyla kullanılabilir.

• Çünkü, bu metodun özellikle başlangıcında çok fazla miktarda fert yetiştirilir. Bu fertlerin seçiminde karakterleri ölçmeye imkan yoktur.

• Dolayısıyla karakterlerin gözle görülebilir olması büyük kolaylıklar sağlar.

22

• Pedigri seleksiyon metodunda özellikle başlangıçta çok dikkatli davranılmalı ve dikkatli kayıtlar tutulmalıdır.

• Çünkü, bu metodun başarısı, istenilen genleri ihtiva eden bitkilerin seçilmesine ve bu genlerin daha sonraki generasyonlara geçmesine bağlıdır.

• Bu yöntemde diğer metodlardan farklı olarak, seçilen bitkinin genetik yapısı bilinir.

23

24

b. Bulk Seleksiyon Metodu

• Bu metodda seleksiyona F2’de değil, daha sonraki generasyonlarda başlanır.

• Genellikle seleksiyon F5 veya F6 generasyonlarına kadar geciktirilir. Çünkü; bu generasyonlarda artık açılım tamamiyle durmuştur.

• Bulk seleksiyon metodunda yıllara göre uygulanacak işler aşağıda gösterilmiştir

25

Birinci yıl: A varyetesi ile B varyetesi melezlenir. A yüksek verimli, üstün kaliteli; B ise pasa dayanıklı varyetelerdir

İkinci yıl: 10-25 tane F1 bitkisi yetiştirilir.

Üçüncü yıl: F1 bitkilerinden alınan tohumlar bir parsele ekilir, böylece F2 bitkileri elde edilir. F2 bitkilerinden hasat edilen tohumlar karıştırılır.

Dördüncü-altıncı yıllar: Bir yıl önce karışık olarak ekilen tohumlar 100-200 m2'lik parsele ekilir ve bu parselden hasat edilen tohum tekrar karışık olarak ekilir

26

Yedinci yıl: Altıncı yılda 100-200 m2'lik parselden elde edilen tohumlar mesafeli olarak ekilir. Bu bitkiler F6 generasyonudur.

Bitkilere pas mantar sporları serpilmek suretiyle aşılanır. Aşılanan bitkilerden pasa dayanıklı olan 1000-5000 bitki seçilir ve bunların tohumlan ayrı ayrı hasat edilir.

Sekizinci yıl: Seçilen bitkilerden hasat edilen tohumlar ayrı ayrı sıralara ekilir. Erken olgunlaşan, kısa gövdeli ve pasa dayanıklı 100-300 bitki seçilir.

27

Dokuzuncu yıl: Üstün hatlar 3 m'lik bir veya iki sıra halinde ekilerek ilk verim denemeleri için tohum üretilir ve bitkiler müşahade altında tutulur. Eğer yeteri kadar tohum varsa ilk verim denemelerine başlanabilir.

Onuncu-ondördüncü yıllar: Pedigri seleksiyon metodunda olduğu gibi verim denemelerine devam olunur.

Onbeşinci yıl: En son seçilen saf hattın tohumu üretilir ve yeni bir varyete olarak çiftçilere dağıtılır.

28

• Bulk seleksiyon metodu basit, kolay ve ucuzdur, ilk generasyonlarda yapılacak iş çok azdır.

• Fakat sonraki generasyonlarda istenilen özelliklere sahip bitkilerin seçilmesi için F6 generasyonunda 1000-5000 bitkinin seçilmesi gerekir.

• Bulk populasyonundan seçilen hatlardan hâlâ açılım gösterenler varsa istenilmeyen karakterlere sahip bitkilerin elemine edilebilmesi için bunlar tekrar seleksiyona tabi tutulurlar.

• Böylece saf hat varyetelerinin elde edilmesi mümkün olur.

29

Çoklu (Multiple) Melezleme

• Kendi çiçek tozu ile tozlaşan bazı bitkilerde çeşitli üstün karakterlere sahip bir varyete elde edebilmek için 8-16 varyete birbiriyle melezlenir.

• Bunun için önce varyeteler ikişer ikişer melezlenir, sonra meydana gelen F1’ler melezlenmek suretiyle aşağıdaki şemada görüldüğü gibi en son elde edilen melezde bütün varyetelerin katılımı sağlanır.

30

31

Geriye Melezleme

• Bitki ıslahında geriye melezleme metodu birçok üstün özelliklere sahip fakat birkaç karakter bakımından eksik veya kusurlu bulunan çeşitlerin ıslah edilmesi amacıyla kullanılan bir ıslah yöntemidir.

• Geriye melezlemenin bitki ıslahındaki değeri 1922 yılına kadar gözden kaçmıştır ve bu durum Harlen ve Pop'un geriye melezleme metodunun sağladığı imkanları göstermesine kadar sürmüştür.

• 1922 yılında Briggs, buğday çeşitlerinde sürme hastalığına mukavemeti geliştirmek için geniş bir şekilde geriye melezleme programını uygulamıştır.

32

• Geriye melezlemede kullanılan iki tip ebeveyn vardır.

• Birincisi her defasında çaprazlamaya giren ebeveyn olup, buna tekrarlanan (recurrent) ebeveyn denir. Tekrarlanan ebeveyn ıslah edilmiş, fakat eksik özelliği bulunan ticari bir varyetedir.

• Diğeri ise tekrarlanan ebeveyne bir veya birkaç karakter veren varyetedir. Buna bağışlayan (donor) ebeveyn denir.

• Geriye melezleme metodu daha çok kültür çeşitlerine diğer primitif form veya türlerden hastalıklara mukavemet gibi genlerin aktarılmasında kullanılır.

33

Geriye Melezlemenin Genetik Temeli

• Bilindiği gibi kendilemenin açılma generasyonlarında her özel lokusta arzu edilen genotipin 1/2'si oranında homozigot bireyler elde edilir .

• Örneğin, AAxaa melezinde F2 generasyonunda F1'in Aa x Aa şeklinde kendilenmesiyle 1/4 AA : 1/2 Aa: 1/4 aa oranında bir açılma beklenir.

• Her ne kadar bu açılmada döllerin yarısı homozigot ise de bu homozigot döllerin ancak yarısı arzu edilen genotipi (örneğin AA'yı) taşır.

34

Kendilemenin müteakip generasyonlarda meydana getirdiği homozigotlaşma oranı.

35

• Oysa F1 in kendilenmesi yerine bu F1 dölü üstün karakterli ebeyeyn ile tekrar geriye melezlenecek olursa, Aa x AA, AA'nın meydana gelmesi 1/2 AA, 1/2 Aa oranında olur.

• O halde burada bütün döllerin yarısı AA bakımından homozigot olmuştur.

• Böylece eğer geriye melezleme aynı ebeveyn ile devam ettirilirse, elde edilen melez populasyon kademeli olarak tekrarlanan ebeveyne yaklaşır.

36

• Geriye melezlemede her defasında genlerin yarısı tekrarlanan ebeveynden geldiği için donor varyetenin genleri her geriye melezlemede % 50 azalır.

• F2’de % 50 olan donor varyetenin genleri Gı'de % 25'e ve G2'de % 12.5'e düşer. Bu ( ½)n formülü ile hesaplanır.

• Formülde n tekrarlanan ebeveynle yapılan melezleme sayısıdır. Beşinci geriye melezleme gcnerasyonunda donor varyetenin genotipteki payı (l/2)n = (1/2)6 = 1/64

37

• Geriye melezleme ile istenilen genotiplerin ortaya çıkma şansı artar. Ebeveyn tiplerine daha sık rastlanır, örneğin, bifaktöriyel bir açılmada F2 generasyonunda birbirinden farklı 9 genotip ortaya çıkar. Halbuki geriye melezlemede ise genotip sayısı 4'e iner.

38

• Trifaktöriyel bir açılımda F2 generasyonunda genotip sayısı 27, geriye melezleme ise 8'dir

39

• Geriye melezleme metodunda muhtelif generasyon sonunda standart varyete genlerini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin populasyondaki oranı aşağıdaki formülle hesaplanır:

Bu formülde n = karaktere etki eden gen çifti sayısı, r=standart varyetenin melezlemeye giriş sayısıdır.

Bu sayı geriye melezleme sayısından bir fazladır. Çünkü standart varyete ilk önce orijinal melezlemeye iştirak etmiştir.

40

• Bu bakımdan, örneğin dördüncü geriye melezlemede standart varyete bir defa orijinal melezlemeye, 4 defa da geri melezlemeye katıldığı için r sayısı 5'dir.

• Yukarıdaki formüle göre dördüncü melezleme sonunda meydana gelen populasyonda standart varyete karakterini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin oranı : n = 1, r = 5

41

• Bu örnekte; basit olsun diye standart varyetenin karakterine bir çift genin etki ettiği kabul edilmiştir.

• Gerçekte kantitatif karakterler bir çok genin tesiri altındadır.

• Gen çifti sayısı ne olursa olsun belirli bir generasyon sonunda meydana gelen populasyondaki homozigot bitkilerin oranı bu verilen formülle hesaplanabilir.

• Çeşitli gen çift sayısına göre muhtelif geriye melezleme generasyonlannda homozigot bitkilerin oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir

42

43

• Karaktere etki eden gen çifti sayısı arttıkça populasyondaki homozigot bitkilerin oranının çoğalması için daha fazla geriye melezleme generasyonuna ihtiyaç olmaktadır.

• Karakter sadece bir gen çiftinin etkisi altında ise sekizinci generasyonda populasyondaki bitkilerin hepsi homozigot olmaktadır.

• Halbuki, karaktere tesir eden gen çifti sayısı 5 olunca, sekizinci geriye melezleme generasyonunda bitkilerin % 98'i, gen çifti sayısı 10 veya 100 olunca, bitkilerin sırasıyla % 96 ve % 68'i homozigot olmaktadır.

44

• Bu nedenle ortaya çıkan melezin kaç generasyon geriye melezleneceğini tayin eden faktör, karaktere etki eden gen çifti sayısıdır.

• Bu örnekte 5. melezleme sonunda populasyondaki standart varyetenin genlerini homozigot olarak ihtiva eden bitkilerin oranı % 96.875 = 97'dir.

• Yani populasyonda % 97 oranında standart varyetenin genleri bulunduğundan dördüncü geriye melezlemede durulma olur.

45

Bu melezleme sonunda meydana gelen bitkiler kendilenir. "Kendilenmeyle pasa dayanıklılık geni bakımından aşağıdaki açılım meydana gelir.

46

• Bu bitkilerin dörtte biri (rr) genotiplerine sahip olduğu için elemine edilir. Geriye kalan pasa dayanıklı bitkiler projeni kontrolüne tabi tutulur.

• AA Rr genotipine sahip bitkilerin projenileri pasa dayanma bakımından açılım göstereceklerinden elemine edilir

• AA RR bitkilerinde ise herhangi bir açılma olmayacağı için bu hatlar seçilir ve böylece üstün verimli, adaptasyon kabiliyeti yüksek ve pasa dayanıklı yeni bir varyete elde edilmiş olur.

47

• Yukarıdaki örnekte standart varyeteye aktarılmak istenen karakter bir çift gen tarafından kontrol edilmektedir.

• Eğer bu karaktere etki eden gen ile ikinci varyetede bulunan kötü özelliğe tesir eden genler arasında bağlantı varsa istenilen karakterlerle birlikte istenilmeyen karakterler de standart varyeteye geçer.

• Böylece standart varyetenin iyi karakterleri bozulur. Bunun için standart varyeteye aktarılmak istenen karaktere etki eden genin diğer genlerle linkage durumunda olmaması arzu edilir.

48

• Geriye melezleme bitki ıslahında çeşitli şekillerde uygulanır:

• 1. Olağan geriye melezleme

• 2. Kademeli geriye melezleme

• 3. Çok hatlı geriye melezleme

• 4. Çift yönlü geriye melezleme

49

• OLAĞAN GERİYE MELEZLEME

• Üstün bir ticari varyetenin eksik veya uygun olmayan bir özelliğini gidermek için kullanılır. Bunun uygulanışı aktarılmak istenilen genin dominant veya resesif olmasına göre değişir

• Hastalıklara mukavemet çoğu kez dominant genler tarafından idare edilir. Bu durumda F1’ler hastalığa dayanıklıdır

• Birinci geriye melezleme generasyonunda bitkilerin yarısı dayanıklı, yarısı hassastır

50

• Enfeksiyon şartlarında dayanıklı olanlar seçilir ve geriye melezlenir. Aynı şekilde sonraki generasyonlarda dayanıklı olanlar seçilerek geriye melezlenir.

• Her defasında tekrarlanan ebeveynin genleri % 50 oranında artar ve 5. geriye melezleme sonunda genlerin % 98.43’ü tekrarlanan ebeveyne ait olur

• Geriye melezlemeye son verilince, kendileme yapılarak aktarılan gen bakımından melezler homozigotlaşır.

• Bu şekilde elde edilen yeni çeşit sadece hastalığa dayanıklılık bakımından eski ticari çeşitten farklıdır, diğer özellikler aynen korunmuş olur

51

52

• Eğer hastalığa dayanıklılık resesif genler tarafından idare edilirse, F1 melezlerinin tümü hastalığa hassastır. F2 generasyonunda, resesif homozigotlar hastalığa dayanıklıdır.

• Enfeksiyon şartlarında hastalığa yakalanmayan bitkiler 1. geriye melezlemeye tabi tutulur. Elde edilen döllerin tümü hastalığa yakalanır

• Bu nedenle bunların bir generasyon kendilenmeleri ve enfeksiyon şartlarında dayanıklı genotiplerin seçilmesi gerekir ve 2. defa geriye melezlenir. Aynı işlem sonuç elde edilinceye kadar sürdürülür.

53

Kademeli Geriye Melezleme• Bir ticari varyeteye birden fazla donor

varyeteden birer gen aktarılmak istenirse kademeli geriye melezleme uygulanır.

• Kademeli geriye melezlemede bütün kademelere aynı zamanda başlanabilir. Buğday ve arpaya farklı varyetelerde bulunan çeşitli hastalıklara mukavemet genleri aktarmak için bu metot kullanılmıştır.

• B, C, D, E donor varyetelerinden A ticari varyetesine birer gen aktarılmak istendiğinde, A varyetesi 4 donor varyete ile ayrı ayrı melezlenir ve elde edilen 4 F1 melezi A varyetesi ile ayrı ayrı müteaddit defalar geriye melezlenir.

54

• Birinci kademede B, C, D, E donor varyetelerinden A varyetesine bir gen aktarılır.

• İkinci kademede BA x CA ve DA x EA şeklindeki melezlemeyle B ve C ile D ve E donor varyetelerinde bulunan genler bir araya getirilir.

• Üçüncü kademede ise (BA x CA) (DA x EA) melezlemesi yapılarak B, C, D, E varyetelerinden A varyetesine 4 gen aktarılır

55

Kademeli geriye melezlemenin uygulanışı.

56

• Şekilden görüldüğü gibi 1. kademede 4. olağan geriye melezleme ile A varyetesine elverişli genler aktarılır. (BA6, CA6, DA6, EA6)

• İkinci ve 3. kademeler ile dört donor varyetedeki elverişli vasıflar A varyetelerinde bir araya getirilir.

• BA6 ibaresinden B donor varyetesi ile A tekrarlanan ebeveyn arasında 5 defa geriye melezleme yapıldığı anlaşılmalıdır

• A (B+C+D+E) melezi elde edilince kendileme ve seleksiyonla dört vasfı da taşıyan A ticari varyetesi seçilir.

57

Çok Hatlı Geriye Melezleme Metodu

• Son yıllarda çeşitli varyetelere dağılmış olan ve çeşitli fizyolojik ırklara karşı mukavemeti sağlayan genler izohatlar şeklinde ticari varyeteye aktarılır.

• Örneğin, B, C, D, E, F ve G gibi varyetelerin her birinde farklı fizyolojik ırklara karşı mukavemet genleri bulunmaktadır. Bu mukavemet genleri 6 olağan geriye melezleme ile A ticari varyetesine aktarılır.

• Elde edilen 6 hat A varyetesinin tüm özelliklerini taşımakta, ancak her hatta farklı mukavemet genleri bulunmaktadır.

58

• Olağan geriye melezleme ile elde edilen 6 hat bir araya karıştırılır ve çok hatlı varyete oluşturulur.

• Örneğin, pasa mukavemet ıslahında olağan geriye melezleme ile 5-18 hat bir araya getirilir ve böylece çok hatlı varyete elde edilir.

• Bu 5-18 hattın her biri diğer genler bakımından aynı, sadece hastalığa mukavemet genleri bakımından farklıdırlar.

• Bu metod Borlaug ve Gilbert tarafından buğday ıslahında kullanılmıştır.

59

•Bu yöntemin avantajlı tarafı bir bölgede yeni bir hastalık ırkı ortaya çıkınca çok hatlı varyeteler bundan büyük ölçüde zarar görmez ve epidemiye karşı toleranslı olurlar.

•Ancak varyetelerin yeni çıkacak fizyolojik ırklardan korunması için elde hazır yeni hatlar bulundurulmalıdır. Tehlikeli anlarda bu yeni hatlar karışıma ilave edilir.