1098 vademecum2 druk 20120914 - iwep.pl · materia á y demo iwep prawo materialne unii...

Materiały

DEMO IWEP

„Prawo materialne Unii Europejskiej. Vademecum” jest drugim, poszerzonym i uzupeł-nionym wydaniem kompleksowego podręcznika akademickiego, zawierającego pełny i aktualny wykład z zakresu prawa rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Prezentowa-ny podręcznik, uwzględniający stan prawny z września 2012 roku, przeznaczony jest dla studentów prawa, administracji, a także kierunków ekonomicznych. Stanowi kompendium wiedzy umożliwiające także praktykom prawa (sędziom, radcom prawnym i adwokatom) oraz urzędnikom administracji publicznej zapoznanie się z zasadami i istotą prawną rynku wewnętrznego UE, którego Polska jest częścią od 2004 r.

Książka została napisana przez fachowców z zakresu prawa europejskiego i gospodar-czego. Język podręcznika jest jasny i przejrzysty, co sprawia, że książka jest cenną pomocą w nauce przedmiotu, praktykom zaś ułatwi poruszani się w skomplikowanej materii unijnego prawa.

Istotnym walorem oddawanej do rąk czytelnika publikacji jest obszerne uwzględnienie najnowszego, bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, odnoszącego się również do spraw polskich.

WYDANIE 2, POSZERZONE I UZUPEŁNIONE

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Materiały

DEMO IWEP

PRAWO MATERIALNEUNII EUROPEJSKIEJ

redakcja naukowa Anna Zawidzka-Łojek

Robert Grzeszczak


AutorzyAnna Czaplińska, Patrycja Dąbrowska-KłosińskaAleksandra Gawrysiak-Zabłocka, Ewa Gromnicka, Robert Grzeszczak, Zbigniew Hajn, Małgorzata Kożuch, Małgorzata Kurzynoga, Leszek Mitrus, Bartłomiej Nowak, Anna Pudło, Dagmara Skupień, Monika Smusz-Kulesza, Anna Zawidzka-Łojek

VADEMECUM

SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW, OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU

Materiały

DEMO IWEP

© Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., 2012

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy.

Warszawa, październik 2012

ISBN: 978-83-7627-077-7

księgarnia [email protected]

www.iweuroprawo.plnr kat. 1098

[1087]

książka do nabycia:

Materiały

DEMO IWEPInformacje o autorach

Anna Czaplińska – magister prawa, asystentka w Katedrze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego.

Patrycja Dąbrowska-Kłosińska – doktor nauk prawnych (European University In-stitute we Florencji), adiunkt w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego, redaktor zarządzający czasopisma „Yearbook of Polish European Studies”.

Aleksandra Gawrysiak-Zabłocka – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Gospodarczego Prywatnego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, radca prawny.

Ewa Gromnicka – magister prawa, doktorantka w European University Institute we Florencji, asystent w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego, redaktor zarządzający czasopisma „Yearbook of Polish European Studies”, główny specjalista w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Departamencie Prawa Unii Europejskiej.

Robert Grzeszczak – doktor habilitowany, adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Zbigniew Hajn – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, kierownik Zakładu Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego, sędzia Sądu Najwyższego.

Małgorzata Kożuch – doktor nauk prawnych, adiunkt w katedrze Prawa Europej-skiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, adwokat, członek Naczelnej Rady Adwokackiej.

Materiały

DEMO IWEP

iv Infomacje o autorach

Małgorzata Kurzynoga – doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego.

Leszek Mitrus – doktor habilitowany, adiunkt w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bartłomiej Nowak – doktor nauk prawnych (European University Institute we Flo-rencji); adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Prawa UE w Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; counsel w Domański Zakrzewski Palinka sp.k.; członek kolegium redakcyjnego pisma „Master of Business Administration”.

Anna Pudło – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Prawa UE w Kolegium Prawa w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.

Dagmara Skupień – doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego, adwokat.

Monika Smusz-Kulesza – doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego i Zbiorowego Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego.

Anna Zawidzka-Łojek – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Europej-skiego oraz kierownik Podyplomowych Studiów Prawa Unii Europejskiej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Materiały

DEMO IWEPSpis treści

Wykaz akronimów ............................................................................ xv

Przedmowa ..................................................................................... xvii

Zagadnienia wprowadzające ............................................................... 1

1. Zasady prawa materialnego Unii Europejskiej (Anna Zawidzka-Łojek) .................................................................. 11.1. Pojęcie i ewolucja rynku wewnętrznego ........................................ 11.2. Zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność

państwową jako podstawa rynku wewnętrznego ............................ 21.3. Harmonizacja prawa i zasada wzajemnego uznania ........................ 41.4. Rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

w kształtowaniu rynku wewnętrznego .......................................... 72. Zakres obowiązywania i stosowania prawa materialnego

Unii Europejskiej (Robert Grzeszczak) .......................................... 92.1. Uwagi ogólne ............................................................................ 92.2. Sprawy unijne i sprawy wewnętrzne – różne standardy .................. 102.3. Zakres terytorialny obowiązywania prawa UE

(ratione loci) ............................................................................... 132.4. Zakres obowiązywania ratione materiae ........................................... 172.5. Zakres obowiązywania ratione personae ........................................... 182.6. Zakres obowiązywania ratione temporis ........................................... 19

Materiały

DEMO IWEP

vi Spis treści

Część ISwoboda przepływu towarów ............................................................ 21

Rozdział 1Unia celna. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego i protekcjonistycznego (Bartłomiej Nowak, Anna Pudło) ................. 231.1. Wprowadzenie. Defi nicja unii celnej i towaru ................................... 231.2. Pochodzenie towaru ...................................................................... 271.3. Zakaz ceł i opłat o skutku równoważnym ........................................ 30

1.3.1 Pojęcie cła ............................................................................ 301.3.2 Pojęcie opłaty o skutku równoważnym do cła .......................... 301.3.3. Opłata niebędąca opłatą o skutku równoważnym do cła .......... 311.3.4. Roszczenie o zwrot opłat pobranych niezgodnie

z prawem Unii Europejskiej ................................................... 321.4. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego

i protekcjonistycznego ................................................................... 33

Rozdział 2Zakaz ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym(Patrycja Dąbrowska-Kłosińska, Ewa Gromnicka) ............................ 392.1. Wprowadzenie .............................................................................. 39

2.1.1. Integracja negatywna a integracja pozytywna rynków krajowych w UE ....................................................... 39

2.1.2. Zakres harmonizacji prawa krajowego a stosowanie art. 34–36 TFUE ............................................... 42

2.1.3. Element transgraniczny w swobodzie przepływu towarów ............................................................... 43

2.2. Zakres zastosowania art. 34–36 TFUE .............................................. 442.2.1. Zakres podmiotowy – adresaci norm prawnych ....................... 442.2.2. Zakres przedmiotowy – zakazane działania i zaniechania .......... 46

2.3. Zakaz ograniczeń ilościowych w imporcie i środków o skutku równoważnym .................................................. 482.3.1. Pojęcie ograniczenia ilościowego („OIL”) ................................ 492.3.2. Pojęcie środka o skutku równoważnym

do ograniczenia ilościowego („ŚOR”) ..................................... 492.3.3. Fomuła Dassonville .............................................................. 512.3.4. Przykłady praktyczne ŚOR z orzecznictwa sądów unijnych ....... 54

2.4. Usprawiedliwianie ograniczeń krajowych na podstawie art. 36 TFUE ............................................................. 56

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści vii

2.4.1. Moralność publiczna ............................................................ 582.4.2. Porządek publiczny .............................................................. 592.4.3. Bezpieczeństwo publiczne ..................................................... 592.4.4. Ochrona zdrowia i życia ludzi, roślin i zwierząt ....................... 612.4.5. Ochrona krajowych dóbr kultury ........................................... 632.4.6. Ochrona własności przemysłowej i handlowej ......................... 64

2.5. Zakaz stosowania środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych – formuła Cassis de Dijon i jej znaczenie ............................................................................... 672.5.1. Orzeczenie w sprawie Cassis de Dijon .................................... 672.5.2. Doktryna wymogów koniecznych

(imperatywnych, nadrzędnych) .............................................. 692.5.3. Nowa praktyka orzecznicza sądów unijnych ............................ 71

2.6. Zakaz stosowania środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych – formuła Keck i jej znaczenie ............................................................................... 732.6.1. Orzeczenie w sprawie Keck & Mithouard ............................... 732.6.2. Znaczenie formuły Keck ....................................................... 74

2.7. Orzecznictwo TSUE post-Keck oraz aktualne tendencje w wyrokach dotyczących swobody przepływu towarów ...................... 782.7.1. Ewolucja formuły Keck i jej zastosowanie

w orzecznictwie .................................................................... 782.7.2. Zasada dostępu do rynku jako czynnik decydujący

w defi niowaniu środka o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych (ŚOR) .......................................... 822.7.2.1. Regulacje krajowe dotyczące warunków

produkcji towarów .................................................... 832.7.2.2. Regulacje krajowe dotyczące ograniczenia

sposobu użycia towarów ............................................ 842.7.3. Podsumowanie – aktualna interpretacja ŚOR

na tle stosowania art. 34 TFUE przez TSUE ............................ 852.7.4. Tabele podsumowujące interpretację art. 34 i 36 TFUE

w orzecznictwie TSUE .......................................................... 862.7.5. Swoboda przepływu towarów a prawa podstawowe

chronione w prawie krajowym ............................................... 872.8. Zakaz ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym

do ograniczeń ilościowych w eksporcie ............................................ 912.9. Podsumowanie .............................................................................. 94

Materiały

DEMO IWEP

viii Spis treści

Część IISwoboda przepływu pracowników(redakcja naukowa Zbigniew Hajn) .................................................. 95

Rozdział 1Pojęcie, cele, terytorialny zasięg i podstawy prawne swobody przepływu pracowników w Unii Europejskiej (Zbigniew Hajn) ............................................... 971.1. Pojęcie swobodnego przepływu pracowników ................................... 97

1.1.1. Regulacja ............................................................................. 971.1.2. Istota swobodnego przepływu pracowników ............................ 981.1.3. Swobodny przepływ pracowników a swoboda przepływu

osób i obywatelstwo Unii ...................................................... 981.1.4. Podstawowy charakter swobody przepływu pracowników ........ 100

1.2. Cele swobodnego przepływu pracowników .................................... 1011.3. Zasięg terytorialny swobody przepływu pracowników ...................... 1021.4. Podstawy prawne swobodnego przepływu pracowników .................. 103

1.4.1. Charakter przepisów ........................................................... 1031.4.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ......................... 1031.4.4. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej ......................... 1061.4.5. Prawo pochodne ................................................................ 106

Rozdział 2Osoby uprawnione do korzystania ze swobody przepływu pracowników (Dagmara Skupień) .................................. 1092.1. Krąg uprawnionych ..................................................................... 1092.2. Pojęcie pracownika ...................................................................... 110

2.2.1. Potrzeba autonomicznej defi nicji ......................................... 1102.2.2. Przesłanki uznania za pracownika ........................................ 1112.2.3. Status pracownika przed nawiązaniem stosunku pracy

i po jego ustaniu ................................................................ 1172.2.4. Ponadnarodowy aspekt swobody przepływu pracowników ...... 117

2.3. Pojęcie członka rodziny pracownika .............................................. 1182.3.1. Regulacja ........................................................................... 1182.3.2. Pojęcie współmałżonka oraz zarejestrowanego partnera .......... 1192.3.3. Zstępni i wstępni jako członkowie rodziny pracownika ........... 1202.3.4. Inni członkowie rodziny ..................................................... 120

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści ix

Rozdział 3Zakres przedmiotowy swobodnego przepływu pracowników(Anna Czaplińska) .......................................................................... 1233.1. Uwagi wstępne ............................................................................ 1233.2. Prawo do korzystania z ofert pracy ............................................... 1243.3. Prawo swobodnego przemieszczania się

na terytorium państw członkowskich ............................................. 1253.4. Pobyt pracownika migrującego

w państwie członkowskim ............................................................ 1293.4.1. Uwagi ogólne .................................................................... 1293.4.2. Prawo pobytu .................................................................... 1303.4.3. Prawo stałego pobytu ......................................................... 1333.4.4. Prawa pracowników związane z zatrudnieniem

i pobytem w innym państwie członkowskim ......................... 1343.5. Prawa członków rodziny ............................................................... 136

Rozdział 4Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu pracowników(Monika Smusz-Kulesza) ................................................................ 1434.1. Regulacja prawna ......................................................................... 1434.2. Rodzaje i przedmiot ograniczeń .................................................... 144

4.2.1. Ograniczenia uzasadnione względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego .................................. 144

4.2.2. Ochrona przed wydaleniem ................................................. 1494.2.3. Wyłączenie zatrudnienia w administracji publicznej ............... 149

Rozdział 5Równość traktowania (zakaz dyskryminacji) w zakresie zatrudnienia (Leszek Mitrus) .......................................................... 1535.1. Regulacja i charakterystyka zakazu dyskryminacji

pracowników migrujących ............................................................ 1535.1.1. Zakres regulacji .................................................................. 1535.1.2. Charakterystyka zakazu dyskryminacji pracowników

migrujących ....................................................................... 1545.2. Zakres zakazu dyskryminacji pracowników migrujących .................. 155

5.2.1. Uwagi wstępne ................................................................... 1555.2.2. Zakres podmiotowy ............................................................ 156

Materiały

DEMO IWEP

x Spis treści

5.2.2.1. Pracownicy, osoby poszukujące zatrudnienia i byli pracownicy .................................................... 156

5.2.2.2. Problem „dyskryminacji odwrotnej” ......................... 1575.2.3. Zakres przedmiotowy .......................................................... 159

5.2.3.1. Podejmowanie zatrudnienia ..................................... 1595.2.3.2. Warunki zatrudnienia .............................................. 160

5.3. Dyskryminacja bezpośrednia ........................................................ 1615.4. Dyskryminacja pośrednia ............................................................. 1625.5. Środki utrudniające swobodę przemieszczania

się pracowników .......................................................................... 1645.5.1. Defi nicja środków utrudniających swobodę

przemieszczania się pracowników ......................................... 1645.5.2. Przykłady środków utrudniających swobodę

przemieszczania się pracowników ......................................... 1645.6. Uzasadnienie odmiennego traktowania pracowników

migrujących ................................................................................ 1675.7. Zakaz dyskryminacji pracowników migrujących

a obywatelstwo Unii Europejskiej .................................................. 1685.7.1. Relacja między art. 45 TFUE a art. 21 TFUE ........................ 1685.7.2. Zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo

Unii Europejskiej ............................................................... 169

Rozdział 6Gwarancje swobodnego przepływu pracowników(Małgorzata Kurzynoga) ................................................................. 1716.1. Wprowadzenie ............................................................................ 1716.2. Koordynacja krajowych systemów zabezpieczenia społecznego ......... 172

6.2.1. Regulacja ........................................................................... 1726.2.2. Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia

społecznego ....................................................................... 1736.2.2.1. Zasada stosowania jednego sytemu prawnego ............. 1736.2.2.2. Zasada równego traktowania .................................... 1836.2.2.3. Zasada zachowania prawa do świadczeń bez względu

na miejsce zamieszkania uprawnionego ..................... 1836.2.2.4. Zasada sumowania okresów ..................................... 184

6.2.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy unijnego systemu zabezpieczenia społecznego .................................... 184

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści xi

6.3. Administracyjna koordynacja swobodnego przepływu pracowników .............................................................................. 185

6.4. System SOLVIT jako alternatywa formalnego składania skarg ........... 186

Część IIISwoboda przedsiębiorczości ............................................................ 187

Swoboda przedsiębiorczości (Aleksandra Gawrysiak-Zabłocka) ...... 1891. Źródła prawa ................................................................................ 1892. Pojęcie i zakres przedmiotowy swobody przedsiębiorczości ............... 190

2.1. Pierwotna i wtórna swoboda przedsiębiorczości ......................... 1902.1.1. Pierwotna swoboda przedsiębiorczości ............................. 1912.1.2. Wtórna swoboda przedsiębiorczości ................................ 1952.1.3. Różnice między pierwotną a wtórną

swobodą przedsiębiorczości ............................................ 1962.2. Uprawnienia akcesoryjne względem swobody

przedsiębiorczości ................................................................... 1962.3. Działalność wyłączona z zakresu swobody przedsiębiorczości ...... 197

2.3.1. Działalność, która w jednym z państw członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniemwładzy publicznej .......................................................... 197

2.3.2. Upoważnienie do wyłączania niektórych rodzajów działalności ze stosowania postanowień rozdziału „Prawo przedsiębiorczości” ............................... 199

3. Delimitacja swobody przedsiębiorczości w prawie Unii Europejskiej ..... 2003.1. Swoboda przedsiębiorczości a zakaz dyskryminacji

(artykuł 18 TFUE) .................................................................. 2003.2. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny

przepływ pracowników ............................................................ 2003.3. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny przepływ usług ............ 2013.4. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny

przepływu kapitału ................................................................. 2023.5. Swoboda przedsiębiorczości a swobodny

przepływ towarów ................................................................... 2034. Zakres podmiotowy swobody przedsiębiorczości .............................. 204

4.1. Osoby fi zyczne – obywatele innego państwa członkowskiego .......................................................... 204

Materiały

DEMO IWEP

xii Spis treści

4.2. Spółki – przynależne innego państwa członkowskiego ................. 2044.2.1. Defi nicja spółki ............................................................. 2044.2.2. Warunki korzystania ze swobody

przedsiębiorczości przez spółkę ....................................... 2054.3. Przynależni państwa członkowskiego w stosunku

do swego państwa ................................................................... 2054.4. Przynależni państw trzecich i bezpaństwowcy ........................ 207

5. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości ........................................ 2085.1. Charakter regulacji powodującej ograniczenie ............................ 208

5.1.1. Ograniczenia dyskryminujące .......................................... 2085.1.2. Ograniczenia niedyskryminujące ...................................... 209

5.2. Podział ze względu na źródło pochodzenia ograniczenia ............. 2105.2.1. Ograniczenia pochodzące od państwa

przyjmującego ............................................................... 2105.2.2. Ograniczenia pochodzące od państwa pochodzenia .......... 2105.2.3. Ograniczenia pochodzące od instytucji UE ...................... 2115.2.4. Ograniczenia pochodzące od podmiotów

indywidualnych ............................................................. 2116. Możliwość uzasadniania ograniczeń swobody

przedsiębiorczości ......................................................................... 2126.1. Uwagi wstępne ....................................................................... 2126.2. Porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne

lub zdrowie publiczne ............................................................. 2136.3. Wymogi konieczne ................................................................. 2156.4. Nadużycie swobody ................................................................ 218

Część IVSwoboda świadczenia usług ............................................................ 221

Rozdział 1Zasady ogólne swobody świadczenia usług (Małgorzata Kożuch) ...................................................................... 2231.1. Ogólna charakterystyka swobody świadczenia usług

w prawie Unii Europejskiej ........................................................... 2231.2. Zakaz dyskryminacji a swoboda świadczenia usług .......................... 2271.3. Prawo wjazdu i pobytu osób korzystających

ze swobody świadczenia usług ...................................................... 228

Materiały

DEMO IWEP

Spis treści xiii

Rozdział 2Prawo pierwotne i sektorowe dotyczące swobody świadczenia usług (Małgorzata Kożuch) ......................................... 2312.1. Reguły traktatowe dotyczące swobody świadczenia usług ................. 2312.2. Zakres podmiotowy ..................................................................... 2322.3. Defi nicja swobody świadczenia usług ............................................. 233

2.3.1. Niematerialny charakter świadczenia ..................................... 2342.3.2. Element transgraniczny ....................................................... 2372.3.3. Element czasowy ................................................................ 2402.3.4. Ekonomiczny charakter świadczenia ..................................... 241

2.4. Uznawanie kwalifi kacji zawodowych w Unii Europejskiej ..................................................................... 2422.4.1. Dyrektywa 2005/36 dotycząca uznawania

kwalifi kacji zawodowych ..................................................... 2452.4.2. Kwalifi kacje nabyte w państwie trzecim ................................ 2542.4.3. Przełamanie zasady dyskryminacji odwrotnej ......................... 2562.4.4. Postanowienia liberalizujące ................................................. 257

2.5. Ograniczenia w zakresie korzystania ze swobody świadczenia usług ........................................................................ 2592.5.1. Wyjątki traktatowe ............................................................. 261

2.5.1.1. Wykonywanie władzy publicznej .............................. 2612.5.1.2. Bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny

oraz zdrowie publiczne ........................................... 2622.5.2. Wymogi konieczne interesu publicznego .............................. 263

2.6. Kwestie uregulowane odrębnie ...................................................... 2652.6.1. Świadczenie usług przez pracowników delegowanych ............. 2652.6.2 Usługi transportowe ............................................................ 271

Rozdział 3Dyrektywa 2006/123 o usługach na rynku wewnętrznym(Małgorzata Kożuch) ...................................................................... 2733.1. Wprowadzenie ............................................................................ 2733.2. Zakres terytorialny i podmiotowy dyrektywy .................................. 2743.3. Zakres przedmiotowy dyrektywy ................................................... 2753.4. Wymogi, ograniczenia i wyłączenia ................................................ 284

3.4.1. Nadrzędny interes publiczny ............................................... 2843.4.2. Wyłączenia generalne .......................................................... 285

Materiały

DEMO IWEP

xiv Spis treści

3.5. Relacja do innych aktów prawa pochodnego .................................. 2863.6. Przepisy wzmacniające spójność rynku wewnętrznego ..................... 288

3.6.1. Prawa odbiorców usług ....................................................... 2903.6.2. Obowiązki informacyjne ..................................................... 2913.6.3. Współpraca administracyjna ................................................ 2923.6.4. Nadzór nad usługodawcami ................................................ 292

Część VSwoboda przepływu kapitału .......................................................... 293

Swoboda przepływu kapitału (Anna Zawidzka-Łojek) ..................... 2951. Wprowadzenie ............................................................................. 2952. Stopniowa liberalizacja przepływu kapitału do roku 1994 ................ 2963. Traktatowa pełna liberalizacja przepływu kapitału ........................... 2984. Źródła prawa ............................................................................... 2995. Pojęcie przepływu kapitału ........................................................... 3026. Kapitał a płatności ....................................................................... 3067. Swoboda przepływu kapitału a inne swobody

rynku wewnętrznego .................................................................... 3098. Przeszkody w swobodnym przepływie kapitału ............................... 3139. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu kapitału ................. 316

9.1. Wyjątki traktatowe ................................................................. 3169.2. Wyjątki orzecznicze ............................................................... 320

10. Nabywanie nieruchomości ............................................................ 32311. „Złote akcje” ............................................................................... 32612. Przepływ kapitału pomiędzy państwami członkowskimi

Unii Europejskiej a państwami trzecimi ......................................... 329

Wykaz podstawowych orzeczeń dotyczących swobód rynku wewnętrznego Unii Europejskiej(Robert Grzeszczak, Anna Zawidzka-Łojek) ................................... 331

Literatura pomocnicza .................................................................... 349

Materiały

DEMO IWEPWykaz akronimów

Dz. Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii EuropejskiejDz. Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot EuropejskichEFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego HandluEKPC – Europejska konwencja o ochronie praw człowieka

i podstawowych wolnościEOG – Europejski Obszar GospodarczyEUIG – Europejskie Ugrupowanie Interesów GospodarczychJAE – Jednolity Akt EuropejskiKE – Komisja EuropejskaKPP – Karta praw podstawowych Unii EuropejskiejPE – Parlament EuropejskiŚOR – środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowychTEWG – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę GospodarcząTFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii EuropejskiejTSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii EuropejskiejTWE – Traktat ustanawiający Wspólnotę EuropejskąTUE – Traktat o Unii EuropejskiejUE – Unia EuropejskaWHO – Światowa Organizacja ZdrowiaWPH – Wspólna Polityka HandlowaWTC – Wspólna Taryfa CelnaZb. Orz. – Zbiór orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Materiały

DEMO IWEPPrzedmowa

Oddajemy do rąk Czytelnika drugie, poszerzone i uzupełnione o nowe elementy, wydanie książki „Prawo materialne UE. Vademecum”.

Jest to podręcznik akademicki, omawiający całość zagadnień prawa rynku wewnętrz-nego Unii Europejskiej – jego czterech swobód, tj. przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Podręcznik jest adresowany zwłaszcza do studentów prawa, administracji, ekonomii, a także stosunków międzynarodowych i europeistyki. Zawarty w książce materiał jest dostosowany do programu nauczania przedmiotu pod tym tytułem i obejmuje całościowy i aktualny wykład o rynku wewnętrznym UE.

Kwestie gospodarcze należą do podstawowych dziedzin regulowanych prawem Unii Europejskiej, a ich znajomość jest niezbędna dla aktywnego funkcjonowania na rynku wewnętrznym. Podręcznik „Prawo materialne UE. Vademecum”, okazał się przydatny dla praktyków prawa, urzędników, osób prowadzących działalność gospodarczą oraz wszystkich zainteresowanych gospodarczymi aspektami integracji europejskiej.

Język podręcznika jest jasny i przejrzysty, co sprawia, że książka może być pomocą w nauce przedmiotu, praktykom zaś ułatwi poruszanie się w skomplikowanej materii prawa unijnego. Istotnym walorem przedkładanej Czytelnikowi publikacji jest obszerne uwzględnienie bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, zawierającego wykładnię przepisów normujących funkcjonowanie swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału.

Mamy nadzieję, że II wydanie „Prawo materialne UE. Vademecum” stanie się jeszcze lepszą pomocą dla praktyków i studentów. Będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie komentarze i sugestie, zwłaszcza te, które pozwolą ulepszyć książkę w jej kolejnych wydaniach.

Warszawa, październik 2012Anna Zawidzka-Łojek

Robert Grzeszczak

Materiały

DEMO IWEP

Zagadnienia wprowadzające

1. Zasady prawa materialnego Unii Europejskiej (Anna Zawidzka-Łojek)

1.1. Pojęcie i ewolucja rynku wewnętrznego

Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej „obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów” (art. 26 ust. 2 TFUE). Ustanowienie i zapewnienie funkcjonowania rynku wewnętrznego jest jednym z podstawowych celów UE (art. 3 ust. 3 TUE). W ramach realizacji tego celu Unia Europejska przyjmuje odpo-wiednie środki (art. 26 ust. 1 TFUE).

Od początku istnienia procesu integracji europejskiej (początkowo w ramach EWG a potem WE i wreszcie UE), integracja gospodarcza była celem zasadniczym. Miała być ona realizowana poprzez ustanowienie wspólnego rynku, oznaczającego oprócz swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału także osiągniecie niezakłóconej konkurencji oraz realizację wspólnych polityk (wspólnej polityki han-dlowej, rolnej, transportowej, rybołówstwa) i polityk (np. politykę w sferze społecznej, politykę w dziedzinie środowiska naturalnego, politykę w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju). Proces ten początkowo przebiegał etapami, w ramach okresów przejściowych. Oznaczał on stopniowe znoszenie istniejących ograniczeń w obrocie i zakaz wprowadzania nowych (zgodnie z tzw. klauzulą standstill).

Znaczące przyspieszenie procesu integracji gospodarczej nastąpiło wraz z przy-jęciem przez Komisję Europejską w 1985 r. Białej Księgi o utworzeniu rynku wewnętrznego oraz wejściem w życie Jednolitego Aktu Europejskiego (1987 r.). Główną reformą JAE było wyodrębnienie ze wspólnego rynku jego najważniejszej części, czyli swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału, oraz nazwanie go rynkiem wewnętrznym. Przepisy prawa pochodnego, służące utworzeniu rynku wewnętrznego, miały być od tej pory przyjmowane już nie za zasadzie jednomyślności, ale kwalifi kowanej większości głosów w Radzie, tj. znacznie szybciej i skuteczniej.

Materiały

DEMO IWEP

2 Zagadnienia wprowadzające

Na mocy Traktatu z Lizbony pojęcie rynku wewnętrznego zastąpiło pojęcie wspólnego rynku w całym zakresie prawa unijnego. Rynek wewnętrzny należy do kompetencji dzielonych pomiędzy UE i państwa członkowskie (art. 4 ust. 2 TFUE).

1.2. Zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową jako podstawa rynku wewnętrznego

Zasada niedyskryminacji mówi, iż „podobne sytuacje nie powinny być traktowane inaczej, chyba że różnica w traktowaniu jest obiektywnie usprawiedliwiona”1. Zasa-da niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową leży u podstaw wszystkich swobód unijnych, a zwłaszcza swobody przepływu osób. Wyznacza ona normatywny i aksjologiczny fundament funkcjonowania rynku wewnętrznego UE. Zgodnie z art. 18 TFUE: „w zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskrymi-nacja ze względu na przynależność państwową”. Z art. 18 TFUE wynika zatem, że każdy podmiot, znajdujący się w sytuacji objętej prawem unijnym, musi „zostać postawiony całkowicie na równi z podmiotami danego państwa członkowskiego”2. Zasada niedyskryminacji oznacza, że uczestnicy zintegrowanego, jednolitego rynku unijnego, powinni być w każdym państwie członkowskim traktowani co do zasady w sposób narodowy, czyli tak jak obywatele tego państwa.

Obywatele Unii mają tym samym zapewnioną możliwość aktywnego uczestniczenia w obrocie gospodarczym na obszarze UE poprzez podejmowanie zatrudnienia, prowa-dzenie działalności gospodarczej, wykonywanie wolnych zawodów bądź świadczenie usług w dowolnym miejscu w Unii Europejskiej, tam gdzie jest to najkorzystniejsze ze względu na warunki geografi czne, inwestycyjne, czy też prawne.

Stosowanie pochodzenia państwowego jako kryterium różnicującego podmioty w ramach rynku wewnętrznego byłoby wbrew jego podstawowej idei, mianowicie wbrew zamierzeniu stworzenia rynku „przypominającego w największym stopniu rynek jednego państwa”. Państwa członkowskie jedynie w określonych okoliczno-ściach, przewidzianych w Traktacie lub wynikających z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, mogą stosować środki prawne traktujące odmiennie podmioty z innych państw członkowskich.

Z orzecznictwa TSUE wynika, że art. 18 TFUE jest bezpośrednio skuteczny, a co za tym idzie – stanowi prawo podmiotowe, które powinno być chronione

1 Tak np. wyrok TSUE z dnia 19 października 1977 r. w sprawach połączonych 124/76 i 20/77, Moulins Pont-ŕ-Mousson przeciwko Offi ce Interprofessionnel des Céréales, Zb. Orz. 1977, s. 1795, pkt 16 i 17.

2 Wyrok TSUE z dnia 2 lutego 1987 r. w sprawie 186/87 Cowan przeciwko Trésor public, Zb. Orz. 1989, s. 195.

Materiały

DEMO IWEP

1. Zasady prawa materialnego Unii Europejskiej 3

przed sądami państw członkowskich3. Ma on zastosowanie w zakresie „całego Trak-tatu”, co jest interpretowane szeroko, tj. odnosi się do całego prawa unijnego. Co bardzo ważne z praktycznego punktu widzenia, postanowienia TFUE o swobodzie przepływu pracowników (art. 45), swobodzie przedsiębiorczości (art. 49) i swobo-dzie świadczenia usług (art. 56) są uważane za szczegółowe zastosowanie zasady niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Postanowienia te są również bezpośrednio skuteczne, a więc osoby fi zyczne i prawne mogą dochodzić uprawnień z nich wynikających przed sądami i organami krajowymi. W orzecznictwie TSUE i literaturze przedmiotu występuje pogląd, że art. 18 TFUE należy traktować jako lex generalis, które ma autonomiczne zastosowanie tylko wówczas, gdy inne przepisy Traktatu (lex specialis) nie przewidują szczegółowego zakazu dyskryminacji4.

W prawie unijnym zakazana jest zarówno bezpośrednia, jak i pośrednia dys-kryminacja ze względu na przynależność państwową.

Dyskryminacja bezpośrednia powstaje wówczas, gdy podmiot mający przy-należność innego państwa członkowskiego jest traktowany mniej korzystnie niż podmioty krajowe. Innymi słowy polega ona na stosowaniu kryterium pochodzenia państwowego (obywatelstwa).

Dyskryminacja pośrednia jest wynikiem zastosowania kryteriów różnicujących innych niż obywatelstwo, które w praktyce prowadzą jednak do tego samego rezul-tatu. Najczęściej będzie to kryterium miejsca zamieszkania lub – w przypadku osoby prawnej – kryterium siedziby w danym państwie członkowskim. Dzieje się dlatego, że z natury rzeczy większość osób niebędących mieszkańcami (rezydentami) stanowią obywatele innych państw członkowskich. W przypadku osób fi zycznych kryterium prowadzącym do dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową będzie też kryterium znajomości języka danego państwa. Zjawisko pośredniej dyskryminacji pojawia się bardzo często w praktyce; państwa rzadko bowiem stosują wprost kryterium przynależności państwowej, znacznie częściej odwołują się właśnie do innych kryteriów różnicujących, które wywierają skutki pośrednio dyskryminacyjne. Prawo unijne wymaga zniesienia nie tylko ograniczeń bezpośrednio odnoszących się do obywatelstwa, lecz także takich, które choć pod względem prawnym są neutralne, to jednak pod względem faktycznym w większym stopniu obciążają podmioty z innych państw członkowskich.

Wprowadzenie do Traktatu przepisów o obywatelstwie Unii skutkuje znacznym rozszerzeniem zakresu zastosowania zasady niedyskryminacji. W orzeczeniu Maria Martinez-Sala5 Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że art. 20 ust. 2 TFUE („Oby-watele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w niniejszym

3 Wyrok TSUE z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie C-274/96 Bickel, Zb. Orz. 1998, s. 7637. Zob. też: wyrok TSUE z dnia 20 października 1993 r. w sprawie C-92/92 Phil Collins and Patricia Im- und Export przeciwko Imtrat and EMI Electrola, Zb. Orz. 1993, s. 5145.

4 Wyrok TSUE z dnia 17 maja 1994 r. w sprawie C-18/93 Corsica Ferries, Zb. Orz. 1994, s. 1783.

5 Wyrok TSUE z dnia 12 maja 1998 r. w sprawie C-85/96 Maria Martinez-Sala przeciwko Freistaat Bayern, Zb. Orz. 1998, s. 2691.

Materiały

DEMO IWEP


Traktacie”) włącza do statusu obywatela Unii prawa i obowiązki przewidziane w Traktacie, łącznie z zawartym w art. 18 TFUE prawem do niedyskryminacyjnego traktowania ze względu na przynależność państwową, w zakresie zastosowania ratione materiae przepisów Traktatu.

Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE z zakresu rynku wewnętrznego wynika także, iż zakazane jest nie tylko stosowanie przepisów dyskryminujących bezpośrednio i pośrednio ze względu na przynależność państwową. Zakaz dotyczy także stosowania przepisów krajowych, które formalnie są niedyskryminacyjne (są stosowane bez zróżnicowania do podmiotów/produktów krajowych i z innych państw członkowskich), ale w praktyce powodują przeszkody w swobodnym przepływie. Przeszkody w takim znaczeniu wynikają najczęściej z faktu obowią-zywania w państwach członkowskich różnych standardów dotyczących produkcji i sprzedaży towarów, sposobów i warunków świadczenia usług, wymagań przy zakła-daniu i rejestracji spółek. Podmiot z innego państwa członkowskiego może podlegać tzw. podwójnemu obciążeniu, tj. konieczności zachowania zgodności z przepisami zarówno państwa pochodzenia, jak i państwa importu/państwa przyjmującego. Po-dwójne obciążenie powoduje przeszkodę w swobodnym przepływie.

W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE występuje również tzw. test dostępu do rynku6. Zgodnie z nim przepisy krajowe, które uniemożliwiają lub utrudniają dostęp do rynku krajowego towarom lub podmiotom z innych państw członkowskich, są zakazane przez prawo unijne, chyba że mogą być usprawiedliwione na podstawie wyjątków traktatowych lub wyjątków sformułowanych w orzecznictwie (zob. poniżej, pkt 4).

1.3. Harmonizacja prawa i zasada wzajemnego uznania

Różne cele integracji w ramach UE wymagają zastosowania różnych metod harmoni-zacji, wiążących się z osiągnięciem różnego stopnia regulacji na poziomie unijnym. Harmonizacja prawa jest jedną z metod służących realizacji celów Unii określonych w art. 3 TUE, w szczególności zapewnieniu ustanowienia rynku wewnętrznego (art. 3 ust. 3 TUE) . Co do zasady, harmonizacja polega na zastąpieniu normą unijną wielu zróżnicowanych przepisów krajowych regulujących daną kwestię. Zadaniem UE jest przy tym znalezienie złotego środka pomiędzy ustanowieniem jednolitego standardu unijnego przy zapewnieniu jednakowych warunków konkurencji dla wszystkich pod-miotów i zachowaniem pozytywnych aspektów różnorodności rozwiązań krajowych.

6 Zob. np. wyrok TSUE z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie C-322/01 Deutscher Apo-thekerverband eV przeciwko DocMorris NV, Zb. Orz. 2003, s. 14887, pkt 74 (dostęp do krajowego rynku leków dla aptek internetowych z innych państw członkowskich), czy też wyrok TSUE z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie C-110/05, Komisja przeciwko Republice Włoskiej („sprawa przyczep do skuterów”), Zb. Orz. 2009, s. 519, pkt 50.

Materiały

DEMO IWEP


Najważniejsze znaczenie w tej materii ma art. 114 TFUE jako podstawa przyjmowania aktów prawa pochodnego mających na celu utworzenie rynku wewnętrznego.

Podstawowym instrumentem prawotwórczym w obszarze rynku wewnętrznego są dyrektywy, których transpozycja do prawa krajowego prowadzi do zbliżenia po-rządków prawnych państw członkowskich. Taka metoda legislacyjna pozwala na osiągnięcie pożądanej konwergencji przepisów krajowych przy jednoczesnym posza-nowaniu istniejących odrębności i różnorodności rozwiązań krajowych, wynikających niejednokrotnie z tradycji i wieloletniej praktyki. Stopień zbliżenia norm krajowych zależy od tego, jaką metodę harmonizacji zastosowano dla osiągnięcia celów prze-widzianych w Traktatach. W praktyce prawotwórczej instytucji unijnych wyróżnić można następujące podstawowe rodzaje harmonizacji: wyczerpującą, opcjonalną i minimalną. Z kolei zastosowanie zasady wzajemnego uznania powoduje, że w określonych dziedzinach harmonizacja nie jest potrzebna.

Harmonizacja wyczerpująca ma miejsce wówczas, gdy różnorodne przepisy krajowe regulujące daną kwestię zostają zastąpione jedną normą unijną. Dyrektywy przyjęte według takiej metody zawierają zwykle dwie charakterystyczne klauzule, a mianowicie klauzulę swobodnego przepływu (towary wytworzone według kryteriów dyrektywy mogą być swobodne importowane i wprowadzane na rynek każdego państwa członkowskiego) oraz klauzulę wyłączności (która zakazuje wprowadzania na rynek towarów nie spełniających warunków z dyrektywy, nawet jeśli wytwarzanie i sprzedaż tych towarów odbywa się na terytorium tylko jednego państwa członkowskiego). Zastosowanie modelu harmonizacji wyczerpującej, jakkolwiek bez wątpienia stwarza jednolite warunki rynkowe i konkurencji dla wszystkich uczestników obrotu wewnątrz UE, może mieć jednak pewne negatywne konsekwencje. Trzeba pamiętać, że ustalenie takiego standardu, który odpowiadałby wszystkim czy kwalifi kowanej większości państw członkowskich (w zależności od tego, jaki tryb głosowania w Radzie przewiduje TFUE) jest trudne i czasochłonne. To samo dotyczy wprowadzania ewentualnych zmian w przyjętym już rozwiązaniu prawnym. Harmonizacja wyczerpująca może w praktyce zniwelować pozytywne aspekty narodowej różnorodności, prowadząc do nadmiernej regulacji i braku elastyczności. Wydaje się więc ona szczególnie niekorzystna w szybko rozwijających się sektorach gospodarki, gdzie istotne znaczenie ma innowacyjność i wprowadzanie nowych technologii. Wady tej metody harmonizacji powodują, iż nie jest ona często stosowana.

Innym modelem harmonizacji, który mogą przyjąć instytucje unijne, jest harmo-nizacja opcjonalna. Jak sama nazwa wskazuje, w tym modelu harmonizacji wy-twórcy mają wybór co do tego, czy zastosować się do zharmonizowanego standardu określonego w dyrektywie. Dyrektywa przyjęta w ramach harmonizacji opcjonalnej zawiera klauzulę swobody przepływu, nie ma w niej natomiast klauzuli wyłączno-ści. Wytwórcy, którzy chcą uczestniczyć w obrocie handlowym między państwami członkowskimi, muszą stosować się do zharmonizowanego standardu zawartego w dyrektywie. Z kolei, jeśli mają zamiar funkcjonować tylko na rynku danego pań-stwa członkowskiego, mogą wybrać, czy zastosować standard z dyrektywy czy nadal wytwarzać produkty wyłącznie według reguł krajowych. W tym drugim przypadku powinni liczyć się z konsekwencjami swojego wyboru w postaci trudności z wpro-

Materiały

DEMO IWEP


wadzeniem do obrotu transgranicznego w ramach UE produktów, które zgodne są tylko z rozwiązaniami krajowymi.

Harmonizacja minimalna jest najczęściej wybieraną metoda harmonizacji, przede wszystkim dlatego, że pozwala na pogodzenie różnorodności rozwiązań krajowych z koniecznością ustalenia jednolitych reguł rynkowych na poziomie unijnym. W tym modelu harmonizacji instytucje unijne ustanawiają w dyrektywie standard minimalny, przy jednoczesnej możliwości zastosowania przez państwa członkowskie ostrzejszego standardu wobec własnej produkcji, przeznaczonej na rynek krajowy, i własnych usług. Jest to rozwiązanie szczególnie korzystne dla państw, które tradycyjnie ustanawiają wysokie standardy produkcji i sprzedaży towarów oraz świadczenia usług. Dyrektywa unijna przyjęta w ramach harmonizacji minimalnej ustala standard, poniżej którego zejść już nie można, przy czym standard ten może być określony na stosunkowo wysokim poziomie. Innymi słowy, zastosowanie harmonizacji minimalnej nie oznacza zjawiska równania do „najniższego wspólnego mianownika”, czyli do najniższego stopnia ochrony przyjętego w państwach członkowskich. W obszarze powyżej minimalnego standardu (above fl oor)7 państwa członkowskie mają możliwość zastosowania wyższych wymagań, niż ustalone w dyrektywie. Barierą dla tak ustanowionych podwyższonych standardów będą przepisy traktatowe o swobodnym przepływie, zwłaszcza towarów i usług (ceiling). Państwa członkowskie nie mogą bowiem wprowadzać przepisów, które stanowiłyby naruszenie zasad rynku wewnętrznego UE.

Zasada wzajemnego uznania, zawarta w TFUE w odniesieniu do dyplomów i kwalifi kacji (art. 53, upoważniający Radę i PE do uchwalania odpowiednich dyrek-tyw) została rozwinięta w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE, zwłaszcza w orzeczeniu Cassis de Dijon8. Zgodnie z zasadą wzajemnego uznania: „każdy produkt importowany z innego państwa członkowskiego musi być w zasa-dzie dopuszczony na terytorium importującego państwa członkowskiego, jeżeli został wytworzony i wprowadzony do obrotu zgodnie z prawem, tj. zgodnie z odpowiednimi regulacjami i technikami produkcji, jakie zwyczajowo i tradycyjnie akceptowane są w państwie eksportującym”9. Innymi słowy towar czy usługa wprowadzone na rynek jednego z państw członkowskich zgodnie z prawem tego państwa, muszą być – co do zasady – dostępne na rynkach innych państw członkowskich.

Zastosowanie zasady wzajemnego uznania ograniczone jest często poprzez działal-ność regulacyjną państw członkowskich, które w wielu przypadkach nie są skłonne akceptować równoważności produktów czy usług z innych państw członkowskich. Trzeba też wziąć pod uwagę, że bezkrytyczne odwoływanie się do zasady wzajemnego uznania może prowadzić do zjawiska „równania do najniższego wspólnego mianow-

7 W anglojęzycznej literaturze przedmiotu używa się porównania standardu minimalnego do podłogi ( fl oor), a Traktatu do sufi tu (ceiling).

8 Wyrok TSUE z dnia 20 lutego 1979 r. w sprawie 120/78, Rewe przeciwko Bundesmo-nopolverwaltung für Branntwein, Zb. Orz. 1979, s. 649.

9 Komunikat KE dotyczący konsekwencji orzeczenia Cassis de Dijon, Dz. Urz. WE 1980 C 256/2.

Materiały

DEMO IWEP


nika”, czyli do obniżenia standardów jakości i bezpieczeństwa. Państwa członkowskie mają więc możliwość usprawiedliwienia przepisów krajowych niezgodnych z zasadą wzajemnego uznania poprzez odwołanie do wymagań koniecznych interesu publicznego, np. ochrony konsumenta, zapobiegania nieuczciwej konkurencji czy ochrony środowiska. W takich przypadkach harmonizacja na poziomie unijnym powinna dotyczyć właśnie tych przepisów krajowych, których obowiązywanie jest usprawiedliwione na podstawie odwołania do interesu publicznego, co odpowiada konieczności wypracowania takiego modelu harmonizacji unijnej, który pogodził-by wymagania jakościowe i bezpieczeństwa z potrzebą zachowania różnorodności i swobody wyboru. Cechą charakterystyczną a zarazem zaletą takiego podejścia do harmonizacji jest formułowanie norm unijnych w sposób na tyle szeroki i elastyczny, aby można było pogodzić lokalne różnice wynikające z tradycji, przy jednoczesnym zachowaniu jakości i bezpieczeństwa. Nowe podejście pozwala więc na osiągnięcie równowagi pomiędzy harmonizacją unijną i wzajemnym uznaniem, a także pomiędzy ochroną konsumenta a swobodą wyboru.

1.4. Rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w kształtowaniu rynku wewnętrznego

W swej praktyce orzeczniczej TSUE stosuje przede wszystkim wykładnię celowościo-wą, której istotą jest interpretacja przepisów unijnych w kontekście celów integracji sformułowanych w traktatach. Trybunał niejednokrotnie odwołuje się nie tylko do litery, ale również „ducha Traktatu”. Wybór takiej metody wykładni podyktowany jest szczególnymi cechami prawa unijnego, a zwłaszcza jego wielojęzycznością, ramo-wym charakterem TUE i TFUE, używaniem w traktatach i aktach prawa pochodnego pojęć, które mogą być różnie interpretowane w różnych państwach członkowskich, a także terminów o charakterze ekonomicznym.

Wykorzystanie wykładni celowościowej pozwala Trybunałowi na nadanie znaczenia unijnego terminom zastosowanym traktatach i aktach prawa pochodnego (takim jak np. „pracownik”, „przedsiębiorczość” i „korzyści socjalne”), co z kolei zapewnia jednolitą interpretację i skuteczne stosowanie prawa unijnego we wszystkich pań-stwach członkowskich. Warto podkreślić, że wybór takiej metody wykładni pozwala TSUE na elastyczną interpretację prawa unijnego w zależności od zmieniających się realiów społeczno-ekonomicznych w państwach członkowskich UE. Tak np. ochrona środowiska jako cel Wspólnoty pojawia się po raz pierwszy właśnie w orzecznictwie TSUE w połowie lat 80-tych, jeszcze przed wprowadzeniem odpowiednich postano-wień w JAE. Bez wątpienia w momencie formułowania postanowień TEWG w 1957 r. rzeczywistość gospodarcza wymagała przede wszystkim szybkiego rozwoju przemysłu a ochrona środowiska była kwestią przyszłości.

Jak już zostało wspomniane, konsekwencją ramowego charakteru traktatów jest okoliczność, iż zawiera on wiele pojęć, wymagających zdefi niowania w orzecznictwie TSUE lub w aktach prawa pochodnego. Znaczenie dorobku

Materiały

DEMO IWEP


TSUE było więc tym większe w okresach rozwoju Unii cechujących się niedostateczną aktywnością wspólnotowych instytucji odpowiedzialnych za proces tworzenia pra-wa pochodnego, zwłaszcza w okresie tzw. zapaści legislacyjnej czy „euro-sklerozy”, spowodowanej przyjęciem kompromisu luksemburskiego10 w 1966 r., a zakończo-nej dopiero wraz z wydaniem przez KE Białej Księgi w sprawie utworzenia rynku wewnętrznego i wejściem w życie JAE. Działalność orzecznicza Trybunału w tym okresie przyczyniła się w znaczącym stopniu do usunięcia barier w obrocie między państwami członkowskimi a tym samym do otwarcia swobód unijnych. Dlatego też efekt orzecznictwa TSUE określany jest jako „negatywna harmonizacja” lub „negatywna integracja”. Słowo „negatywna” nie ma w tym kontekście charakteru pejoratywnego, lecz ma podkreślić rolę Trybunału Sprawiedliwości UE w eliminacji regulacji krajowych stanowiących ograniczenia w swobodzie przepływu między państwami członkowskimi.

Dla praktyki orzeczniczej TSUE charakterystyczna jest rozszerzająca inter-pretacja zakazów ustanowionych w traktatach (jak np. zakazu stosowania ceł i opłat o skutku równoważnym czy zakazu ograniczeń w swobodzie świadczenia usług) i zawężająca interpretacja wyjątków od nich (np. ze względu na porządek publiczny czy bezpieczeństwo publiczne).

Szczególną rolę odegrało w tej materii orzecznictwo TSUE poświęcone inter-pretacji pojęcia „środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych”, których stosowanie przez państwa członkowskie zakazane jest w postanowieniach TFUE dotyczących swobody przepływu towarów (art. 34 TFUE). Na dorobek orzeczniczy Trybunału Sprawiedliwości UE wyjaśniający to pojęcie składają się dziesiątki orzeczeń wnoszących istotny wkład w budowę rynku wewnętrznego, a także integracji europejskiej w szerokim rozumieniu. Rola orzecznictwa TSUE w tej materii polega bowiem na ustaleniu odpowiedzi na pytanie, jak szeroko moż-na interpretować zakazy traktatowe (takie jak rzeczony zakaz środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych) i na jakie usprawiedliwienie przepisów krajowych naruszających te zakazy można pozwolić państwom członkowskim. W orzeczeniu Cassis de Dijon, dotyczącym zakresu zastosowania art. 34 TFUE, Trybunał Sprawiedliwości UE sformułował doktrynę wymogów koniecznych interesu publicznego11, która została następnie zastosowana do wszystkich swo-bód rynku wewnętrznego. Zgodnie z tą koncepcją, niedyskryminacyjne przepisy krajowe (stosowane bez zróżnicowania ze względu na przynależność państwową), uniemożliwiające, utrudniające lub mogące uczynić mniej atrakcyjnym korzystanie

10 Kompromis luksemburski został zawarty w obliczu utrudniania przez Francję po-siedzeń Rady (tzw. „polityka pustego krzesła”). Ustalono, iż każde państwo członkowskie będzie mogło powołać się na swój „żywotny interes” w celu zablokowania przyjęcia decyzji nawet wtedy, kiedy w Traktacie przewidziane było w danej kwestii głosowanie kwalifi kowaną większością.

11 Ang.: mandatory requirements, pressing reasons in the public interest, overriding reasons in the public interest. W polskiej literaturze przedmiotu używane są także terminy: wymagania ko-nieczne, wymogi imperatywne interesu publicznego.

Materiały

DEMO IWEP

2. Zakres obowiązywania i stosowania prawa materialnego Unii Europejskiej 9

ze swobód rynku wewnętrznego, mogą być usprawiedliwione na podstawie wy-mogów koniecznych interesu publicznego, jeśli będą proporcjonalne, tj. właściwe, konieczne i współmierne.

Tym samym orzecznictwo poświęcone interpretacji art. 34 TFUE pozwoliło na sprecyzowanie relacji pomiędzy kompetencjami Unii a zakresem autonomii regula-cyjnej państw członkowskich. Przyczyniło się także do konwergencji swobód rynku wewnętrznego. Konwergencja swobód polega po pierwsze na stosowaniu do wszyst-kich z nich testu niedyskryminacji lub testu dostępu do rynku. Po drugie oznacza ona możliwość usprawiedliwienia ograniczeń dyskryminacyjnych na mocy wyjątków traktatowych, a ograniczeń niedyskryminacyjnych na mocy odwołania do wymogów koniecznych interesu publicznego.

2. Zakres obowiązywania i stosowania prawa materialnego Unii Europejskiej(Robert Grzeszczak)

2.1. Uwagi ogólne

Przepisy dotyczące swobód rynku wewnętrznego Unii Europejskiej bywają nazywane „przepisami generalnie zakazującymi”. Przewidują one, adresowane do państw (tzw. sfery imperium) zakazy ustanawiania oraz utrzymywania ograniczeń w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału. Przepisy te mają charakter negatywny (zakazy), z którego wynikają elementy pozytywne (na-kazy podjęcia określonych działań).

Zasady stosowania traktatowych przepisów prawa materialnego UE (swobód i prawa konkurencji) to wyraz kompromisu pomiędzy swobodami rynku wewnętrznego i związaniem nimi organów państwowych oraz swobodą podmiotów prywat-nych. Kompromis ten polega na tym, że adresatami przepisów traktatowych – jest szeroko rozumiana strefa imperium, tj. podmioty stanowiące emanację państwa. Natomiast nie są nimi bezpośrednio związane, co do zasady, podmioty indywidualne (tzw. strefa dominium, czyli osoby fi zyczne lub osoby prawne). Pełne zobowiązanie podmiotów prywatnych przez regulacje TUE i TFUE ograniczyłoby sferę wolności gospodarczej. Kompromis ten polega zatem na zabezpieczeniu cyrkulujących towarów, pracowników, usług i przedsiębiorczości oraz kapitału przed dyskryminacją, a z dru-giej strony na w miarę szerokim zagwarantowaniu wolności gospodarczej na rynku wewnętrznym. Uzupełnieniem regulacji swobód rynku wewnętrznego są przepisy prawa konkurencji UE (art. 101 i następne TFUE), wkraczające w sferę dominium, tzn. wiążące podmioty indywidualne, a także działania państw, zgodne z duchem zasady lojalności (art. 4 TUE).

Materiały

DEMO IWEP


2.2. Sprawy unijne i sprawy wewnętrzne – różne standardy

Należy mieć na uwadze, że podstawowe znaczenie, w zastosowaniu prawa materialnego UE, szczególnie zaś w zakresie swobód rynku wewnętrznego (a zatem regulacji swo-body przepływu osób, towarów, usług i przedsiębiorczości oraz kapitału i płatności), niesie rozróżnienie sytuacji czysto wewnętrznych (ang.: purely internal), innymi słowy – krajowych i sytuacji unijnych (z elementem transgranicznym).

Z zaistnieniem elementu transgranicznego mamy do czynienia wówczas, gdy określona sytuacja prawna i faktyczna wykracza poza terytorium jednego państwa członkowskiego. Zakwalifi kowanie danej sprawy jako unijnej lub czysto wewnętrznej należy w praktyce do właściwości sądu krajowego lub organu administracji (publicznej czy samorządowej) stosującego prawo i wymaga uwzględnienia pewnych specyfi cznych kryteriów, na które wskazuje utrwalone orzecznictwo TSUE.

Przede wszystkim sytuacje czysto wewnętrzne znajdują się poza zakresem zasto-sowania przepisów prawa materialnego UE i w efekcie niedopuszczalne jest m.in. powoływanie się przez jednostkę na regulacje unijne w swoich roszczeniach, w takich sprawach wyłączone jest także zwracanie się przez sąd krajowy z pytaniem prawnym (prejudycjalnym) do TSUE.

Ustalenie prawnego charakteru sprawy jako unijnej lub krajowej jest niezbędne dla prawidłowego prowadzenia postępowania (sądowego, administracyjnego) i w efekcie prawidłowego jej rozstrzygnięcia. W przypadku, gdy zostanie ustalone, że sprawa ma charakter sprawy unijnej, wówczas sąd jest obowiązany do podejmowania – niekie-dy z urzędu – wielu kwestii, ocen i czynności, które z reguły nie są podejmowane w sprawach czysto wewnętrznych, czyli w sprawach bez elementu transgranicznego (unijnego) i zastosowania m.in. ogólnych zasad prawa UE, jak np. zasady pierwszeń-stwa, bezpośredniego lub pośredniego skutku prawa UE, itp.

Konsekwencją przyjęcia koncepcji sytuacji czysto wewnętrznych jest dopusz-czalność zjawiska odwrotnej dyskryminacji, polegającej na gorszym traktowaniu (np. poprzez stosowanie wyższych standardów produkcji towarów czy świadczenia usług) własnych towarów, pracowników czy przedsiębiorców. Gorsze traktowanie wynika z faktu, że w sytuacjach czysto wewnętrznych jednostki nie mogą wywodzić swych uprawnień z prawa unijnego, czyli powoływać na się przepisy unijne wobec własnego państwa (inaczej: tzw. dyskryminacja á rebours). Dlatego w praktyce często spotykamy sytuacje różnego traktowania podobnych sytuacji faktycznych, gdy jedne z nich są sprawami wewnętrznymi, a inne mają charakter transgraniczny. W efekcie dana regulacja krajowa sprzeczna z regułami rynku wewnętrznego może mieć nadal zastosowanie do sytuacji faktycznej, która ogranicza się do terytorium danego pań-stwa członkowskiego, a podmiot krajowy (np. pracownik lub usługodawca) nie może powołać się na korzystniejszy dla niego standard wynikający z regulacji dotyczącej swobód rynku wewnętrznego.

Pojęcie sprawy czysto wewnętrznej jest sporne. Zostało ono doprecyzowane w bogatym orzecznictwie TSUE. Co do zasady za sprawę czysto wewnętrzną uważa się tę, w której nie ma elementu transgranicznego, tzn. brak jest związku z prawem

Materiały

DEMO IWEP


UE albo jest ona poza zakresem zastosowania Traktatów stanowiących UE. Za sprawę czysto wewnętrzną uznaje się zatem sprawy, w których wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne miały miejsce na terytorium jednego tylko państwa członkowskiego UE.

Przykłady spraw czysto wewnętrznych:W wyroku z dnia z dnia 21 października 1999 r. w sprawie C-97/98 Jägerskiöld/Gustafsson (Zb. Orz. 1999, s. I-7319) pan Gustafsson, oby-watel Finlandii, który łowił spinningiem ryby w wodach należących do pana Jägerskiölda (także Fina), zażądał ustalenia przez sąd, że pan Gustafsson nie był uprawniony do połowów na tych wodach bez jego uprzedniej zgody. Na potwierdzenie swojej pozycji prawnej powołał się na przepisy traktatowe, w tym przepisy dotyczące swobody przepływu towarów i świadczenia usług. Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, iż z podanych okoliczności wynika jednoznacznie, że postępowanie toczące się przed sądem w Finlandii dotyczy sporu miedzy obywatelami fi ńskimi, zamieszkałymi w Finlandii, o prawo połowu ryb w wodach należących do jednego z nich, a położonych na terytorium Finlandii. W ocenie TSUE, taka sytuacja nie przedstawia jakiegokolwiek związku z przepisami prawa UE o swobodzie świadczenia usług.

W wyroku z dnia 28 marca 1978 r. w sprawie 175/78 The Queen przeciwko Saunders (Zb. Orz. 1979, s. 1129) obywatelka Zjednoczonego Królestwa została oskarżona o dokonywanie aktów terroru. Pani Saunders została zwolniona przez sąd w Bristolu pod warunkiem, który przyjęła, że wyjedzie do Irlandii Pn. i nie powróci do Anglii lub Walii (forma banicji wewnętrznej) przez okres trzech lat. Skazana powróciła przed upływem tego okresu i została aresztowana. Problem prawny polegał na tym, czy obywatel państwa członkowskiego może powoływać się na traktatową swobodę przemieszczania się pracowników w procesie przeciwko własnemu państwu. Trybunał podkreślił, że podmiot znajdujący się w sytuacji czysto wewnętrznej, czyli takiej, w której brak jest elementu unijnego, nie może powoływać się na prawo UE w celu dochodzenia swoich roszczeń. Trybunał Spra-wiedliwości UE uznał, że:

„Zastosowanie przez władzę lub sąd państwa członkowskiego – w sto-sunku do pracownika, który jest obywatelem tego państwa – środków, takich jak środki karne przewidziane przez prawo krajowe ograniczają-cych lub pozbawiających tę osobę uprawnień wynikających ze swobody przemieszczania się osób na terytorium tego państwa, z powodu czynów popełnionych na terytorium tego państwa, jest sytuacją całkowicie

Materiały

DEMO IWEP


wewnętrzną, która nie mieści się w zakresie przepisów Traktatu o swo-bodzie przemieszczania się pracowników”12.

Trybunał sukcesywnie rozszerza zakres zastosowania prawa UE na sytuacje, które wymykają się z ww. formuły spraw wewnętrznych i unijnych. Przykładem rozszerzo-nej interpretacji prawa do pobytu dla obywateli państwa trzeciego jest wyrok TSUE z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie C-34/09 Ruiz Zambrano, niepublikowany. Trybunał odstąpił w niej od bezwzględnego wymogu zaistnienia elementu transgranicznego (unijnego) ponadnarodowego na grun cie przepisów o obywatelstwie Unii. Wyrok ten dowodzi, że dostrzegalny jest coraz silniejszy związek z prawem unijnym, który wynika z samego faktu bycia obywatelem UE, także bez związku z korzystaniem z prawa przemieszczania się.

Trybunał w wyroku w sprawie Ruiz Zambrano uznał, że art. 20 TFUE sprzeciwia się temu, aby państwo członkowskie mogło odmówić obywa-telowi państwa trzeciego, opiekującemu się swoimi niepełnoletnimi dziećmi, będącymi obywatelami Unii, prawa pobytu w państwie człon-kowskim zamieszkania tych dzieci, którego są one też obywatelami .

W efekcie tak doktryna, jak również TSUE, charakteryzują sprawę unijną, tj. nakazują stosowanie prawa UE, wskazując na takie przesłanki, jak np.:

• istnienie elementu transgranicznego – który należy wykazać w spra-wach dotyczących swobód rynku wewnętrznego, prawa konkurencji oraz obywatelstwa UE,

• roszczenia lub zarzuty wywodzone są z bezpośrednio skutecznych przepisów prawa UE,

• stosowanie przepisów prawa krajowego, które implementują akty prawa pochodnego UE,

• odwoływanie się do zasad ogólnych prawa UE,• bezpośrednie odesłanie do prawa unijnego, np. przepisy krajowe,

które służą dochodzeniu roszczeń opartych na prawie unijnym.

Oznacza to, że przy wykazaniu którejś z ww. wymienionych przesłanek. zastoso-wanie będą miały przepisy UE.

12 Wyrok TSUE z dnia 28 marca 1979 r. w sprawie 175/78 Regina przeciwko Saunders, Zb. Orz. 1979, s. 1129.

Materiały

DEMO IWEP


2.3. Zakres terytorialny obowiązywania prawa UE (ratione loci)

Terytorialny zakres obowiązywania prawa Unii Europejskiej jest określony zasada-mi prawa międzynarodowego publicznego. Multilateralne umowy międzynarodowe (a takimi są traktaty stanowiące UE) są stosowane na całym terytorium państw stron umów, z różnymi jednak wyjątkami, które zastrzegają same umowy. Zasada ta dotyczy obszarów stanowiących europejskie terytorium państw członkowskich. Granice terytoriów poszczególnych państw członkowskich podlegają określeniu na podstawie właściwych norm prawa międzynarodowego, w tym zarówno umów (traktatów granicznych), jak i norm zwyczajowych (w odniesieniu np. do przestrze-ni powietrznej).

Unia Europejska, jako taka, nie posiada własnego terytorium. Jednak w praktyce orzeczniczej TSUE oraz w prawie pochodnym, pojawiają się pojęcie „terytorium UE”, co należy rozumieć jako skrót od „terytoria państwa członkowskich” (zob. wyrok TSUE z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie C-34/09 Ruiz Zambrano, Zb. Orz. 2012 r. nieopublikowany).

Prawo materialne UE obowiązuje zatem na obszarze lądowym i na wodach, na których suwerenne uprawnienia lub jurysdykcję sprawują państwa członkowskie, tzn. wodach terytorialnych oraz, w zakresie roszczeń wysuwanych w tym zakresie przez państwa członkowskie, na wyłącznej strefi e ekonomicznej lub strefi e połowów wraz z szelfem kontynentalnym, wnętrzem ziemi pod obszarem lądowym i pod wodami oraz w przestrzeni powietrznej wszystkich 27 państw członkowskich.

Terytorialny zakres stosowania prawa Unii reguluje art. 52 TUE, który wymienia 27 państw członkowskich UE. W ust. 2 art. 52 TUE znajduje się odesłanie do art. 355 TFUE, który bardzo szczegółowo reguluje ten zakres. Rzecz dotyczy tu zasad obo-wiązywania traktatów (a zatem także prawa materialnego UE) w krajach i te-rytoriach zamorskich (tzn. nieeuropejskich) należących do państw członkowskich, jak również w terytoriach europejskich, które nie są terytorium państw członkowskich, lecz w odniesieniu do których państwa te odpowiadają za ich stosunki zewnętrzne, czy też faktycznie je kontrolują lub też posiadają innego rodzaju wpływy i tytuły prawne (np. Dania wobec Grenlandii). Zazwyczaj są to terytoria poddane zwierzchnictwu terytorialnemu państw członkowskich.

Terytoriami, do których Traktaty mają zastosowanie, są: Grenlandia, Nowa Kaledonia oraz terytoria zależne, to jest Polinezja Francuska, Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne, Wyspy Wallis i Futuna, Mayotte, Saint Pierre i Miquelon, Aruba, Antyle Niderlandzkie, Anguil-la, Kajmany, Falklandy, Georgia Południowa i wyspy Sandwich Południo-wy, Montserrat, Pitcairn, Święta Helena i terytoria zależne, Brytyjskie Terytorium Antarktyczne, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Wyspy Turks i Caicos, Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Bermudy.

Materiały

DEMO IWEP


Specjalny status mają również regiony peryferyjne. Są to regiony najbardziej oddalone od kontynentu europejskiego. W skład regionów peryferyjnych wchodzi siedem regionów państw członkowskich Unii Europejskiej, w których prawo unijne jest stosowane, jednak mogą również istnieć wyjątki w jego zastosowaniu ze względu na sytuację społeczną i ekonomiczną związaną z ich oddaleniem, odizolowaniem, małym obszarem, trudną topografi ą i klimatem, ekonomicznym uzależnieniem od niewielkiej liczby produktów oraz nieprzemijalnością tych trudności, co poważnie powstrzymuje ich rozwój (art. 349 TFUE). Regiony te stanowią jednak integralną część Unii Europejskiej, choć z różnym zakresem stosowania prawa dotyczącego np. unii celnej i stref wolnocłowych, polityki handlowej i fi skalnej, stref wolnocłowych, pomocy państwowej, podatku VAT, reżimu Schengen, warunków zaopatrzenia w su-rowce i dobra konsumpcyjne pierwszej potrzeby, pomocy państwowej i warunków dostępu do funduszy strukturalnych oraz programów horyzontalnych Unii.

Postanowienia Traktatów stosuje się, zgodnie z art. 355 ust. 1 TFUE w zw. z art. 349 TFUE, do siedmiu po zaeuropejskich obszarów, tj. Gwadelupy, Gujany Francuskiej, Martyniki, Reunionu, Saint-Barthélemy, Saint-Mar-tin, Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich.

Zmiana terytorialnego zakresu obowiązywania prawa Unii Europejskiej wią-że się również ze zmianami terytorialnymi państw członkowskich. Prawo UE znajduje automatycznie zastosowanie na obszarach nabytych przez państwa członkowskie w wyniku zmiany granic. Najnowszą zmianą jest inicjatywa Francji z 2012 r. zmierzająca do zmiany statusu wyspy Saint-Barthélemy i uznania jej za kraj lub terytorium zamorskie (przejście z art. 355 ust. 1 w zw. z art. 349 na reżim art. 355 ust. 2 TFUE).

Zakres terytorialnego obowiązywania prawa materialnego UE, co może zaskaki-wać, jest kategorią dynamiczną. Zasadniczo można wyróżnić następujące sposoby rozszerzenia terytorialnego stosowania prawa Unii Europejskiej:

• umowy akcesyjne i przystąpienie nowych państw do UE,• umowy stowarzyszeniowe (art. 217 TFUE),• inkorporacja, tj. włączenie NRD do Republiki Federalnej Niemiec

w 1990 r. czy karaibskich wysp Bonaire, Saba i Sint Eustatius do Ho-landii w grudniu 2008 r.

Sposoby ograniczania terytorialnego stosowania prawa Unii Europejskiej są natomiast następujące:

Materiały

DEMO IWEP


• zmniejszenie terytorium państwa członkowskiego, np. uzyskanie przez Algierię niepodległości od Francji w 1962 r.,

• zmiana statusu części terytorium państwa członkowskiego, (np. uzy-skanie szerokiej autonomii w przypadku Grenlandii w 1984 r.),

• wygaśnięcie umów z państwami trzecimi,• wystąpienie z Unii Europejskiej (art. 50 TUE).

Obraz terytorialnego zastosowania prawa Unii Europejskiej komplikuje dodatko-wo wyłączanie stosowania pewnych części tego prawa w stosunku do niektórych państw członkowskich.

PrzykładNa podstawie szczególnych protokołów dołączonych do Traktatu z Maastricht część przepisów dotyczących Unii Gospodarczej i Walutowej nie jest stosowana w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Królestwa Danii. Także przepisy dotyczące wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób (protokół dołączony do Traktatu z Amsterdamu) nie są stosowane w odniesieniu do Irlandii, Zjednoczonego Królestwa i Królestwa Danii.

Zakres obowiązywania traktatów stanowiących UE nie musi pokrywać się z zakresem obowiązywania aktów prawa pochodnego. Co do zasady akt prawa pochodnego nie może obowiązywać tam, gdzie nie obowiązują traktaty stanowiące UE. Możliwa jest jednak sytuacja odwrotna. Można wskazać liczne przykłady sytu-acji, w których pewne normy prawa UE obowiązują jedynie na części terytorium, na którym obowiązuje prawo pierwotne. Dotyczy to między innymi regulacji z obszaru unii walutowej, przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, a także tery-torialnego zasięgu unii celnej.

PrzykładRozporządzenie Rady nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. (ustanawiające unijny Kodeks Celny)Artykuł 2 ust. 1. Przepisy prawa celnego stosuje się w sposób jednolity na całym obszarze celnym Wspólnoty, chyba że postanowienia umów międzynarodowych, praktyka przyjęta zwyczajowo na określonym obszarze geografi cznym i gospodarczym bądź też przepisy dotyczące stosowania przez Wspólnotę autonomicznych środków stanowią inaczej.

Materiały

DEMO IWEP


Uwaga ta ma znaczenie wobec szerokiego stosowania materialnego prawa pochod-nego UE na terenie państw należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Jest to obszar wolnego handlu i rynku wewnętrznego (wyłączona jest unia celna i unia monetarna), powstała na podstawie umów zawartych w 1992 r. w Porto, a obejmująca państwa członkowskie Unii Europejskiej i państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Norwegię, Islandię i Liechtenstein). Do EOG nie należy Szwajcaria, która realizuje niektóre polityki UE oraz swobody rynku wewnętrznego w oparciu o odrębne podstawy prawne (umowy).

Pewne obszary państw członkowskich, z różnych względów, jak np. tradycyjnych, historycznych, geografi cznych, społecznych, ekonomicznych, etnicznych, zostały jed-nak, w całości bądź częściowo, wyłączone spod obowiązywania prawa unijnego.

W efekcie, na pewnych obszarach, mimo że są one częścią terytoriów państw członkowskich i w większości przypadków leżą na kontynencie europejskim, nie stosuje się w pełni prawa materialnego Unii Europejskiej. Są to:

• wyspa Helgoland, terytorium Büsingen (Niemcy),• Ceuta, Melilla, Wyspy Kanaryjskie (Hiszpania),• Livigno, Campione d’Italia, włoska część jeziora Lugano (Włochy),• departamenty zamorskie Republiki Francuskiej (Francja),• Góra Athos (Grecja),• Wyspy Alandzkie (Finlandia).

Na wymienionych w TFUE terytoriach o statusie specjalnym nie są stosowane określone obszary prawa unijnego, bądź też terytoria te nie uczestniczą w określonych politykach UE. Niektóre z nich nie mają żadnych ofi cjalnych relacji z Unią, podczas gdy inne są jej integralną częścią przy uwzględnieniu zabezpieczeń zagwarantowanych w prawie pierwotnym bądź pochodnym. Wyłączenia terytorialne z zastosowania prawa UE znajdują się zazwyczaj w traktatach akcesyjnych.

PrzykładProtokół nr 10 dołączony do Traktatu akcesyjnego z 2003 r. stwierdza, że stosowanie dorobku prawnego Unii Europejskiej zostało zawieszone na obszarach Cypru, nad którymi władze Republiki Cypryjskiej uznawane przez wspólnotę międzynarodową nie sprawują efektywnej kontroli (tzw. część grecka). Zgodnie z postanowieniami protokołu w przypadku zjed-noczenia wyspy Rada UE (Rada) jednomyślnie zadecyduje o rozszerzeniu stosowania prawa UE na cały obszar Cypru.

Materiały

DEMO IWEP


2.4. Zakres obowiązywania ratione materiae

Zakres terytorialny obowiązywania prawa traktatowego UE wpływa na zakres kom-petencji posiadanych przez UE. W dziedzinach, w których posiada ona kompetencję wyłączną, wykonywanie tych kompetencji ograniczone jest do terytorium, na którym obowiązują traktaty stanowiące UE. W odniesieniu do pozostałych terytoriów należą-cych do państw członkowskich, to państwa członkowskie zachowują kompetencję do działania. Przykładem takiej sytuacji są umowy zawierane między Danią, działającą na rzecz Grenlandii i Wysp Owczych, a Unią Europejską, w odniesieniu m.in. do polityki rybołówstwa czy polityki rolnej.

Zakres materialny prawa Unii Europejskiej sukcesywnie się rozszerza, co wynika z rewizji traktatów stanowiących Unię (Jednolity Akt Europejski, Traktat z Ma-astricht, Traktat z Amsterdamu, Traktat z Nicei, Traktat z Lizbony) oraz z aktywności prawodawczej instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej opartej na kompetencjach określonych w traktatach. Wyjątkowo rozwój materialny regulacji unijnych odbywa się w wyniku zastosowania klauzuli elastyczności (art. 352 TFUE).

Postanowienia art. 3 ust. 3 TUE dowodzą, że cele procesów integracyjnych mają silnie rozbudowaną naturę gospodarczą. Obejmują one zwłaszcza swobody rynku wewnętrznego, Unię Gospodarczą i Walutową, prawo konkurencji, wspólną politykę rolną i rybołówstwa, transportową i handlową.

Od powołania do życia Unii Europejskiej w 1992 r. zakres regulacji rozszerza się także o obszary społeczne i kulturalne. Zmiany wniesione Traktatem z Lizbony wzmacniają ochronę praw jednostki.

Kompetencje państw członkowskich nie są ograniczone jedynie do materii przeka-zanych UE. Realizacja swobód rynku wewnętrznego wpływa także na obszary, które w zasadzie należą do kompetencji państw członkowskich, jak np. ustro-je własności czy prawo rodzinne. Trybunał Sprawiedliwości UE odpowiada na związane z tym wątpliwości przedstawiane przez państwa członkowskie standardową formułą, według której te dziedziny

„na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego (...) należą do kom-petencji państw członkowskich”, jednakże „państwa zobowiązane są do wykonywania tej kompetencji zgodnie z prawem UE, chyba że chodzi o sytuację wewnętrzną, która nie ma żadnego powiązania z prawem wspólnotowym” (zob. wyrok z dnia 14 października 2008 r., w sprawie C-353/06 Grunkin i Paul, Zb. Orz. 2008, s. I-7639).

Materiały

DEMO IWEP

Nazwa i numer sprawy

Krótka charakterystyka przedmiotu orzeczenia

7/68 Komisja Europejska przeciwko Włochom („Dzieła sztuki”)

Pojęcie towaru: Komisja Europejska zakwestionowała włoską ustawę nakładającą specjalną opłatę na wywożone z Włoch dzieła sztuki. TSUE, odpowiadając na pytanie prejudycjalne, m.in. zdefi niował pojęcie towarów, jako wszelkich produktów posiadających wartość wymierną w pieniądzu i mogących jako takie stanowić przedmiot transakcji handlowych.Opłaty o skutku równoważnym do cła: przez opłaty mające skutek równoważny do ceł należy rozumieć każdą opłatę, która zmieniając cenę eksportowanego towaru ma taki sam jak cła restrykcyjny skutek wobec swobody przepływu towarów. Nie jest także istotne, czy dana opłata ma charakter fi skalny, a zatem czy zmierza rze-czywiście do gromadzenia środków publicznych, czy też ma charakter pozafi skalny, tj. zmierza do realizowania za pomocą instrumentów fi nansowych innych celów. Zakazane ze względu na skutek równoważny do ceł uznać należy wszelkie opłaty pobierane w związku z przekroczeniem granicy przez towar, które poprzez zmianę ceny eksportowanego artykułu powodują nawet potencjalne ograniczenia w obrocie.

Robert Grzeszczak, Anna Zawidzka-Łojek

Wykaz podstawowych

orzeczeń dotyczących

swobód rynku wewnętrznego

Unii Europejskiej

Materiały

DEMO IWEP

332 Wykaz podstawowych orzeczeń…

393/92 Commune d’Almelo

Pojęcie towaru: Trybunał stwierdził, że prąd oraz energia elektryczna są towarem, mimo braku materialnej postaci.

7/78Thompson(„Stare monety”)

Pojęcie towaru: Trybunał, w sprawie dotyczącej postępowania karnego przeciwko osobom oskarżonym o nielegalny import do Wielkiej Brytanii złotych monet z RPA (krugerrandów) oraz eksport srebrnych monet brytyjskich wybitych przed 1947 r., rozważał za-stosowanie reżimu swobody przepływu towarów i kapitału. Uznał, że towarem, są także monety, które zostały wycofane z obiegu. W przypadku, gdyby były to monety używane w danym państwie jako środek płatniczy, należałoby zastosować reżim swobody przepływu kapitału. Jeżeli monety nie są już środkiem płatniczym, należy je potraktować jako towar.

155/73 Sacchi Pojęcie towaru: Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, że sy-gnał telewizyjny przekazywany w sieci kablowej stanowi usługę, natomiast ta sama treść, będąca przedmiotem sygnału nadawczego, ale nagrana na kasecie będzie podlegała przepisom o swobodzie przepływu towarów.

2/69 i 3/69 Diamantarbeiders („Sprawa belgijskich szlifi erzy diamentów”)

Opłaty o skutku równoważnym do cła: TSUE, w sprawie doty-czącej belgijskich opłat nakładanych na diamenty sprowadzane do Królestwa Belgii, zdefi niował opłaty o skutku równoważnym do ceł. Uznał, że są to wszelkiego rodzaju opłaty nakładane jednostronnie przez państwo członkowskie na produkty importowane w związku z przekroczeniem przez nie granicy na podstawie przepisów innych niż taryfa celna.

24/68 Komisja przeciwko Włochom („Statistical Levy”)

Opłaty o skutku równoważnym do cła: dla określenia, czy dana opłata jest zakazana nie ma znaczenia cel nałożenia opła-ty – ważne, że jest to „(...) opłata pieniężna, nawet w minimalnej wysokości, nałożona jednostronnie, bez względu na sposób wpro-wadzenia i nazwę, nawet, jeśli dotyczy w równej mierze towarów krajowych i zagranicznych, związana jest z faktem przekroczenia przez nie granicy, (...) także wtedy, gdy nie wywiera ona skutków protekcjonistycznych lub dyskryminacyjnych, zaś produkt, na który została nałożona, nie konkuruje z towarami krajowymi.

77/72 Capolongo(„Sprawa włoskiej celulozy”)

Opłaty o skutku równoważnym do cła: opłaty za kartonowe pudeł-ka na jajka, wwożone do Włoch, mimo że nie były dyskryminacyjne, bo nakładane były zarówno na towary krajowe jak i zagraniczne, jednak przez sam fakt, że cały dochód pochodzący z tych opłat był przeznaczony na rozwój włoskiego przemysłu papierniczego, były czymś więcej niż działaniem protekcjonistycznym i powinny być traktowane jako opłata o skutku równoważnym do cła, powstawała bowiem w związku z przekraczaniem przez towar granicy państwa (tak w wywozie, jak i w przywozie).

Materiały

DEMO IWEP

Wykaz podstawowych orzeczeń… 347

(gospodarstwa rolnego) w Niemczech i następnie został zmuszo-ny do reeksportu tej sumy z powodu niemożności zrealizowania umowy zakupu. Gdyby oskarżony zdołał wykazać, iż faktycznie przewoził pieniądze aby zakupić maszyny we Włoszech, to przewóz banknotów można byłoby uznać za dokonywanie płatności bieżącej (reżim swobody przepływu towarów). Zdaniem Trybunału w przedmiotowej sprawie brak było dowodu na realizację transakcji mieszczącej się w zakresie swobody przedsiębiorczości czy swobody przepływu towarów, a zatem należało ją oceniać w świetle przepisów o swobo-dzie przepływu kapitału.

7/78Thompson

Wykładnia pojęcia kapitału: Trybunał w orzeczeniu dotyczącym postępowania karnego wszczętego przeciwko osobom oskarżonym o nielegalny import do Zjednoczonego Królestwa złotych monet południowoafrykańskich (krugerrandów) oraz eksport srebrnych monet brytyjskich wybitych przed 1947 r., dokonał rozróżnienia swobody przepływu kapitału i swobody przepływu towarów. Trybunał podkreślił, iż co do zasady wwóz i wywóz środków pieniężnych stanowi przepływ kapitału. Dotyczy to również srebrnych i złotych monet (mających często wyższą wartość kruszcową niż nominalną) jeśli są ustawowym środkiem płatniczym, a także gdy znajdują się w obiegu i są traktowane jak pieniądze. Monety, które nie spełniają powyższych warunków, będą uznane za towar.

C-98/01Komisja przeciwko Zjednoczonemu Królestwu

Złote akcje: TSUE stwierdził, że mimo faktu, iż krajowe przepisy ograniczające nabycie udziałów „stosowane są bez zróżnicowania do rezydentów i nierezydentów, wpływają one w taki sposób na sytuację nabywcy udziałów, iż mogą zniechęcić inwestorów z innych państw członkowskich do dokonania inwestycji a tym samym utrudniają dostęp do rynku” i stanowią naruszenie zakazu ograniczeń w swo-bodnym przepływie kapitału.Państwa członkowskie nie mogą pozwolić sobie na dowolne sto-sowanie ograniczeń korzystnych w ich mniemaniu dla krajowego systemu fi nansowego.

C-54/99 Association Eglise de Scientologie

Reguła interpretacyjna wyjątków od swobody przepływu ka-pitału: TSUE wskazał, iż „wyjątki od podstawowej zasady swobody przepływu kapitału powinny być interpretowane w sposób ścisły, tak aby państwa członkowskie nie mogły jednostronnie określać ich zakresu, bez kontroli za strony instytucji wspólnotowych”. Trybunał Sprawiedliwości UE bada także, czy przepisy krajowe są zgodne z zasadą proporcjonalności. Innymi słowy – TSUE bada czy nie można zastosować innych środków, które byłyby właściwe i konieczne dla osiągnięcia danego celu, a w mniejszym stopniu naruszałyby swobodę przepływu kapitału.

Materiały

DEMO IWEPLiteratura pomocnicza

• Bacia B., Zawidzka A., Swoboda przepływu kapitału i usługi fi nansowe w Unii Euro-pejskiej, Warszawa 2011.

• Barcz J. (red.), Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, Warszawa 2011.

• Barcz J. (red.), Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, Warszawa 2005.

• Barnard C., The Substantive Law of the EU. The Four Freedoms, wyd. 3., Oxford 2011.

• Blanpain R., European Labour Law, wyd. 12, Alphen aan den Rijn 2010.

• Cieśliński A., Wspólnotowe prawo gospodarcze. Tom I, Warszawa 2009.

• Cieśliński A. (red.), Wspólnotowe prawo gospodarcze. Tom II, Warszawa 2009.

• Craig P., de Búrca G., EU Law: Text, Cases, and Materials, wyd. 5, Oxford 2011.

• Dąbrowska P., Gromnicka E., Gruszczyński Ł., Nowak B., Pudło A., Swobodny przepływ towarów, Warszawa 2011.

• Gawrysiak-Zabłocka A., Prawo przedsiębiorczości i prawo spółek, Warszawa 2011.

• Hajn Z. (red.), Swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii Europejskiej, War-szawa 2010.

• Kożuch M., Swoboda świadczenia usług w Unii Europejskiej, Warszawa 2011.

• Mitrus L., Swoboda przemieszczania się pracowników po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2003.

• Wróbel A. (red.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Tom I, (red. Tomu D. Miąsik, N. Półtorak), Warszawa 2012.

• Zawidzka A., Rynek wewnętrzny Wspólnoty Europejskiej a interes publiczny, wyd. II, Warszawa 2005.

Materiały

DEMO IWEP

„Prawo materialne Unii Europejskiej. Vademecum” jest drugim, poszerzonym i uzupeł-nionym wydaniem kompleksowego podręcznika akademickiego, zawierającego pełny i aktualny wykład z zakresu prawa rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Prezentowa-ny podręcznik, uwzględniający stan prawny z września 2012 roku, przeznaczony jest dla studentów prawa, administracji, a także kierunków ekonomicznych. Stanowi kompendium wiedzy umożliwiające także praktykom prawa (sędziom, radcom prawnym i adwokatom) oraz urzędnikom administracji publicznej zapoznanie się z zasadami i istotą prawną rynku wewnętrznego UE, którego Polska jest częścią od 2004 r.

Książka została napisana przez fachowców z zakresu prawa europejskiego i gospodar-czego. Język podręcznika jest jasny i przejrzysty, co sprawia, że książka jest cenną pomocą w nauce przedmiotu, praktykom zaś ułatwi poruszani się w skomplikowanej materii unijnego prawa.

Istotnym walorem oddawanej do rąk czytelnika publikacji jest obszerne uwzględnienie najnowszego, bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, odnoszącego się również do spraw polskich.


C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

1098 vademecum2 druk 20120914 - iwep.pl · materia á y demo iwep prawo materialne unii...

Documents