11 ς 2015 3 28 ομ 6 μηνάς γιάγκου εντερικός βλεννογόνος
TRANSCRIPT
Ανοσοαποκρίσεις στον Εντερικό Βλεννογόνο. Ο Εντερικός Μικροβιόκοσμος και
ο Ρόλος των Προβιοτικών Μικροοργανισμών.
Μηνάς Γιάγκου Καθηγητής Ανοσοβιολογίας - Μοριακής Βιολογίας,
Τμήμα Βιολογίας,
Τομέας Γενετικής Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ
Γενότυπος
(Πολυμορφισμοί
Αλληλελπιδράσεις εσωτερικών & εξωτερικών
παραγόντων
Μεταβολισμός
Αντίσταση στο stress
Αντίσταση σε ασθένειες
Διατήρηση της λειτουργίας των
ιστών
Καταστροφή ιστών
Ευαισθησία στο stress
Επιρρέπεια σε ασθένειες
Ύφεση στη λειτουργία των
ιστών
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ
Επίκτητοι
(Περιβάλλον)
Εξειδίκευση
Ετερογένεια
Μνήμη
Προσαρμογή
Διαφοροποιεί ανοσοκύτταρα
που αναγνωρίζουν & εξουδετρώνουν ξένα αντιγόνα
Ανοχικό στα αντιγόνα του περιβάλλοντος (Τροφές)
Καταστρέφει τα ανοσοκύτταρα
αυτοαναγνώρισης
ΤΟ ΈΜΦΥΤΟ ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΚΌ
ΣΎΣΤΗΜΑ
ΒΑ
ΣΙΚ
Ές Λ
ΕΙΤ
ΟΥ
ΡΓ
ΊΕ
ς
ΑΝΑΓΝΏΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΏΝ
ΑΝΤΊΔΡΑΣΗ ΦΛΕΓΜΟΝΉς
ΕΠΊΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΊΑ
Μάρτυρας Φωσφολιπίδια κυτταρικής μεμβράνης
Φωσφολιπάσες
Αραχιδονικό οξύ
Προσταγλανδίνες
Προσταγλανδίνη
G2
κυκλοξυγενάσες (COX)
Θρομβοξάνες
Λιποξυγενάσες
Λευκοτριένια
C4, D4, E4
Συστολή
βρόγχων
PAF
Lyso-παράγοντας ενεργοποίησης
αιμοπεταλίων (Lyso-PAF)
Λευκοτριένιο
Α4
Χημειοτακτισμός
ουδετερόφιλων
Αγγειοσυστολή,
Συγκόλληση
αιμοπεταλίων
Λευκοτριένιο
B4
Διαπερατόττηα
αγγείων,
χημειοτακτισμός
ουδετερόφιλων
Συγκόλληση
αιμοπεταλίων,
ενεργοποίηση
ουδετερόφιλων
Φωσφολιπίδια κυτταρικής μεμβράνης
Φωσφολιπάσες
Αραχιδονικό οξύ
Προσταγλανδίνες
Προσταγλανδίνη
G2
κυκλοξυγενάσες (COX)
Θρομβοξάνες
Λιποξυγενάσες
Λευκοτριένια
C4, D4, E4
Συστολή
βρόγχων
PAF
Lyso-παράγοντας ενεργοποίησης
αιμοπεταλίων (Lyso-PAF)
Λευκοτριένιο
Α4
Χημειοτακτισμός
ουδετερόφιλων
Αγγειοσυστολή,
Συγκόλληση
αιμοπεταλίων
Λευκοτριένιο
B4
Διαπερατόττηα
αγγείων,
χημειοτακτισμός
ουδετερόφιλων
Συγκόλληση
αιμοπεταλίων,
ενεργοποίηση
ουδετερόφιλων
Πρόσληψη Θρεπτικών
Πρόσληψη Υγρών
Ανοχή στα τρόφιμα
Φραγμός
Γαστρεντερικός
Ουρογεννητικός
Ανανεώνεται περίπου150 φορές στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου
Heel Inc., USA, Text: Alta Smit
Graphics: Andrew Mingione
Διαπερατότητα
Παραγωγή MHC (δείκτες ατομικότητας)
Μόρια προσκόλλησης
Χημειόταξη ανοσοκυττάρων
Αντιμικροβιακή δράση
1014 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ – ΒΙΟΜΆΖΑ 1 Kg
4 ΦΎΛΑ: FIRMICUTES (64%), BACTEROIDETES (23%), PROTEOBACTERIA (8%) ACTINOBACTERIA (3%). 1.800 ΓΈΝΗ 16.000 ΕΊΔΗ ΒΑΚΤΗΡΊΩΝ
ΚΥΡΊΩς ΑΥΤΌΧΘΟΝΕς, ΕΝΏ ΠΕΡΙΣΤΑΣΙΑΚΆ ΚΑΙ ΑΛΛΌΧΘΟΝΕς ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ
Ο ΘΑΥΜΑΣΤΌς ΑΌΡΑΤΟς ΕΝΤΕΡΙΚΌς ΜΙΚΡΟΒΙΌΚΟΣΜΟς – ΈΝΑ ΞΕΧΑΣΜΈΝΟ ‘ΟΡΓΑΝΟ
Στομάχι και Άνω
Λεπτό έντερο
Lactobacillaceae
Veillonellaceae
Staphylococcoveae
Streptococcaceae
Bacteroidaceae
Pasteurellaceae
Yeasts
κ.α.
Κάτω Λεπτό έντερο
& Παχύ έντερο
Bifidobacteriaceae
Bacteroidaceae
Eubacteriaceae
Enterococcaceae
κ.α
pH 4-5
102-104 CFU/ml
104 CFU/ml
pH5-6
106-108 CFU/ml
pH 7
107-1012 CFU/ml
1200 Είδη Μικροβίων/ >80% των ειδών του εντέρου δεν καλλιεργούνται
Λειτουργία
Βιοκοινότητας; Ποια είναι η απόκριση της Βιοκοινότητας στο περιβάλλον;
Σύγκριση Ακολουθιών DNA με Βάσεις Δεδομένων
Σύγκριση Ακολουθιών DNA με γονιδιώματα αναφοράς
Απομόνωση DNA
Ενίσχυση 16S RNA by
PCR και Αλληλούχιση Αλληλούχιση ολικού
DNA
Αποθήκευση όμοιων
ακολουθιών ως
OTUs
Σύγκριση των OTUs σε
Βάσεις Δεδομένων
Φασματοσκοπία Μαζών
Ανάστροφη Μεταγραφή
Πρότυπο Μεταβολιτών
Εκχύλισμα RNA, Πρωτεϊνη, Μικρά Μόρια
Μέτ
α-Π
ρω
τεο
μικ
ή
Μέτ
α-Μ
ετα
βο
λομ
ική
Ποιοι
Μικροοργανισμοί
είναι Παρόντες ;
Μέτ
α-μ
ετα
γρ
αικ
ή
Morgan XC: Trends Genet . 2013, 29: 51–58.
Δίκτυο αλληλεπιδράσεων που απεικονίζει ανθρώπινες ασθένειες
(φαινοτύπους) και ενεχόμενα γονίδια
D. Mavrogenis
Scouras Lab, 2013
Λειτουργία
Βιοκοινότητας; Ποια είναι η απόκριση της Βιοκοινότητας στο περιβάλλον;
Σύγκριση Ακολουθιών DNA με Βάσεις Δεδομένων
Σύγκριση Ακολουθιών DNA με γονιδιώματα αναφοράς
Απομόνωση DNA
Ενίσχυση 16S RNA by
PCR και Αλληλούχιση Αλληλούχιση ολικού
DNA
Αποθήκευση όμοιων
ακολουθιών ως
OTUs
Σύγκριση των OTUs σε
Βάσεις Δεδομένων
Φασματοσκοπία Μαζών
Ανάστροφη Μεταγραφή
Πρότυπο Μεταβολιτών
Εκχύλισμα RNA, Πρωτεϊνη, Μικρά Μόρια
Μέτ
α-Π
ρω
τεο
μικ
ή
Μέτ
α-Μ
ετα
βο
λομ
ική
Ποιοι
Μικροοργανισμοί
είναι Παρόντες ;
Μέτ
α-μ
ετα
γρ
αικ
ή
Morgan XC: Trends Genet . 2013, 29: 51–58.
Morgan XC: Trends Genet . 2013, 29: 51–58.
1014 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ – ΒΙΟΜΆΖΑ 1 Kg
4 ΦΎΛΑ: FIRMICUTES (64%), BACTEROIDETES (23%), PROTEOBACTERIA (8%) ACTINOBACTERIA (3%). 1.800 ΓΈΝΗ 16.000 ΕΊΔΗ/ΣΤΕΛΈΧΗ ΒΑΚΤΗΡΊΩΝ
ΚΥΡΊΩς ΑΥΤΌΧΘΟΝΕς, ΕΝΏ ΠΕΡΙΣΤΑΣΙΑΚΆ ΚΑΙ ΑΛΛΌΧΘΟΝΕς ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ
Εντερικός Μικροβιόκοσμος
Ανθρώπινο Γάλα
Αντιβιοτικά-Φάρμακα
Διατροφή
Μικροχλωρίδα Μητέρας
Ηλικία
Γονίδια
Περιβάλλον
Μέθοδος Γέννας
ΜΙΚΡΟΧΛΩΡΙΔΑ
Ισχυρά προσαρμοσμένη
Υψηλά εξατομικευμένη
Σταθερή στα υγιή άτομα
Δρα υπό συνθήκες συμβίωσης
Ενεργειακά Επίπεδα - Μεταβολισμός
Εξουδετέρωση Ξενοβιοτικών
Ανοσορύθμιση
Φραγμός
Προστασία από παθογόνα
ΣΥΜΒΊΩΣΗ Δυσβίωση ΣΥΜΒΊΩΣΗ Δυσβίωση
Επηρεάζει όλο το βλεννογόνο
Ασθένεια τοπική & συστεμική
Διαταραχή της ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου
Φλεγμονή
Δερματοπάθειες
Αρθρίτιδα Αλλεργίες
Νόσος του Chron
(σε όλο τον εντερικό
σωλήνα)
Ελκώδης κολίτιδα
(κυρίως στο παχύ έντερο) Υγιές
• Actinobacteria
• .Bacteroidetes
.
Fusobacterium (καρκινικό ιστό)
Firmicutes
Bacteroidetes
• Αλλαγές στα βακτήρια που παράγουν Βουτυρικό
• Firmicutes,
Lentisphaerae & Verrucomicrobia;
• Proteobacteria, Fusobacteria & Spirochaetes.
• Firmicutes,
(Ruminococcus, Clostridium., &
Dorea
• Bifidobacterium & Faecalibacterium
Σπαστική Κολίτιδα
Ελκώδης κολίτιδα
Παχυσαρκία Καρκίνος παχέος Εντέρου
Human Microbiome Project (2008): Επέκταση του Human Genome Project Ο
άνθρωπος ως μετα-οργανισμός Metagenomics/γνώση της πρωτογενούς
σύστασης του ανθρώπου
Strachan (1986): Υπόθεση υγιεινής (hygiene hypothesis), αύξηση περιστατικών αλλεργιών και αυτοάνοσων ασθενειών του ανθρώπου με τη μειωμένη έκθεση του σε σημαντικούς μικροοργανισμούς ή προϊόντα τους.
Eli Metchnikoff (1908): “The prolongation of Life”, η κατανάλωση ζυμούμενων προϊόντων γάλακτος επιμηκύνει την διάρκεια ζωής
Ιπποκράτης (460 π.Χ): Η θετική Υγεία απαιτεί γνώση της πρωτογενούς σύστασης του ατόμου και των δυνατοτήτων διαφόρων τροφίμων
Ακριβής ταυτοποίηση
Ασφάλεια
Επιβίωση στο γαστρεντερικό σωλήνα
Ικανότητα παραμονής στο γαστρεντερικό σωλήνα
Αντιμικροβιακή δράση
Επιθυμητές τεχνολογικές ιδιότητες
Ακριβής ταυτοποίηση
Ασφάλεια
Επιβίωση στο γαστρεντερικό σωλήνα
Ικανότητα παραμονής στο γαστρεντερικό σωλήνα
Αντιμικροβιακή δράση
Επιθυμητές τεχνολογικές ιδιότητες
In vitro προσκόλληση
In vivo προσκόλληση
Ακριβής ταυτοποίηση
Ασφάλεια
Επιβίωση στο γαστρεντερικό σωλήνα
Ικανότητα παραμονής στο γαστρεντερικό σωλήνα
Αντιμικροβιακή δράση
Επιθυμητές τεχνολογικές ιδιότητες
Προβιοτικά
Δυσανοχή
Λακτόζης Τροποποίηση
μικροχλωρίδας εντέρου
Υπερευαισθησία (αλλεργία,
άσθμα)
Ελκώδης κολίτιδα &
IBD
Οξεία γαστρεντερίτιδα
Στοματική Υγεία
Ουρογεννητική Υγεία
Υπερ-χοληστεριναιμία
Αντικαρκινική δράση
Έμφυτη Ανοσία
Διάρροια (Ταξιδιώτη)
Αρθρίτιδα
L. acidophilus (LA-5)
L. rhamnosus (LGG)
L. casei (shirota)
L. johnsonii (LA1)
L. reuteri
L. gasseri (PA 16/8)
Bifidobacterium
adolescentis
B. bifidum (MF 20/5)
B. breve
B. longum (BB536)
B. infantis
Lactobacillus Bifidobacteria
Ζύμες
Saccharomyces boulardii (Ultra
Levure)
S. cerevisiae
VSL#3
Synbiotic 2000
DC422 L. gasseri
DC418
DC429 L. ramnosus
DC424
DC415
DC411
DC412
DC215
DC205
L. paracasei
B112
DC423
DC421 L. reuteri
DC420
Isaatchenkia orientalis KK5Y3
KK6P Candida parapsilosis
KK6.5
KK4.1
KK3.1
KK2.5
Candida albicans
KK2.1
Saccharomyces boulardii KK1
Γαστρεντερικό
Σωλήνα βρεφών
2035
2022 L. plantarum
2012
Debaryomyces hansenii 414
Kluyveromyces marxianus 630
Kluyveromyces lactis 570
982
952
840α
832
Saccharomyces cerevisiae
746
Τυρί φέτα (Φ)
Είδος Στέλεχ
ος Πηγή απομόνωσης
Tzanetakis et al. 1996,
Andrighetto et al. 2000, Psomas et al. 2001; 2003
μεγάλη
μεγάλη
μικρή
μεγάλη
μεγάλη
μεγάλη
μικρή
μικρή
μέτρια
μέτρια
μεγάλη
μεγάλη
μέτρια
μεγάλη
μέτρια
μικρή
μέτρια
μικρή
Μείωση
χοληστερόλης
+ - +/- + + KK5Y3 Isaatchenkia
orientalis
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Αντιβακτηριακή
δράση
+ +/- + + KK6Ρ
+ +/- + + KK6.5
+ - + + CBS1954
Candida
parapsilosis
+ +/- + + KK2.5
+ +/- + + KK2.1 Candida
albicans
+ +/- + - 414
+ - + - NCYC9 Debaryomyces
hansenii
+ + + + 630
+ + + + 570 Kluyveromyces
lactis
- + + + UL
- + + + KK1 Saccharomyces
boulardii
- + + + 982
- - - + 952
- +/- + + 840α
- +/- + + 832
- +/- + + 746
- + + + NCYC 167
Saccharomyces
cerevisiae
Προσκόλληση Αντοχή
σε pH 3,0
Αντοχή σε
χολικά άλατα
Ανάπτυξη
στους
37°C
Στέλεχος
Είδος
- - + + +
- + + +
+ - + + +
- μέτρια - + + +
+ μικρή - + + +
- μικρή - + + +
+ - + + +
- - + + +
+ - + + +
+ μέτρια - + + +
- μέτρια - + + +
- μέτρια - + + +
- μέτρια - + + +
- μέτρια - + + +
- μικρή - + + +
- μικρή - + + +
μικρή
μικρή
μέτρια
μέτρια
μέτρια
μικρή
μικρή 2012
L. plantarum
2022
2035
420
L. reuteri 421
423
B112
L. paracasei
DC205
DC215
DC412
DC411
415
424 L. ramnosus
429
418 L. gasseri
422
L. acidophilus
NCFB
1748 + + + + μέτρια -
- - - - - - 1549 L. helveticus
Μείωση
χοληστερόλης
Αντιβακτηριακή
δράση Προσκόλληση
Αντοχή
σε pH 3,0 Αντοχή σε
χολικά άλατα
Ανάπτυξη
στους
37°C
Στέλεχος Είδος
Συσσώρευση κυττάρων
Διατήρηση των εκκριμάτων -
ανοσοαπόκρισης
Μηχανικός φραγμός-
προσομοιάζει τον εντερικό φραγμό
L. acidophilus DC412
DC412 DC412 DC412
Είδος Στέλεχος
Ανάπτυξη
στους
37°C
Αντοχή σε
χολικά
άλατα
Αντοχή
σε pH
3,0
Αντιβακτηριακή
δράση
Μείωση
χοληστερόλης
Saccharomyces
cerevisiae
NCYC 167 + + + - μικρή
746 + + +/- - μέτρια
832 + + +/- - μικρή
840α + + +/- - μέτρια
952 + - - - μεγάλη
982 + + + - μέτρια
Saccharomyces
boulardii
KK1 + + + - μεγάλη
UL + + + - μεγάλη
Kluyveromyces
lactis
570 + + + - μέτρια
630 + + + - μέτρια
Debaryomyces
hansenii
NCYC9 - + - - μικρή
414 - + +/- - μικρή
Isaatchenkia
orientalis KK5Y3 + + +/- - μεγάλη
Candida
albicans
KK2.1 + + +/- - μεγάλη
KK2.5 + + +/- - μεγάλη
Candida
parapsilosis
CBS1954 + + - - μικρή
KK6.5 + + +/- - μεγάλη
KK6Ρ + + +/- - μεγάλη
Αυξημένος
αριθμός
ΠΜΠ
Αυξημένη
φαγοκ/ση
Παραγωγή
κυτοκινών
-
-
- - -
-
- - -
+++ +++ +
+++ +++ +
++
+ +++ +
++ +++ +
-
-
-
-
-
-
-
-
Είδος Στέλεχος
Ανάπτυξη
στους
37°C
Αντοχή σε
χολικά
άλατα
Αντοχή
σε pH
3,0
Αντιβακτηριακή
δράση
Μείωση
χοληστερόλης
L. acidophilus 1748 + + + - μέτρια
L. plantarum
2012 + + + - μικρή
2022 + + + - μέτρια
2035 + + + - μέτρια
L. reuteri
DC420 + + + - μέτρια
DC421 + + + - μικρή
DC423 + + + - μικρή
L. paracasei
B112 + + + - μικρή
DC205 + + + - μικρή
DC215 + + + - μικρή
DC412 + + + - μέτρια
DC411 + + + - μέτρια
DC415 + + + - μέτρια
L. ramnosus DC424 + + + - μέτρια
DC429 + + + - μέτρια
L. gasseri
DC418 + + + - μικρή
DC422 + + + - μικρή
L. helveticus 15009 - - - - -
Αυξημένος
αριθμός
ΠΜΠ
Αυξημένη
φαγοκ/ση
Παραγωγή
κυτοκινών
+++ + +
-
-
+++ + +
- - -
+++ + +
+ - -
+/- - +
+/- +/- +/-
+/- - +/-
+++ + +
-
-
-
+++ + +
-
-
- - -
In vitro προβιοτικές ιδιότητες
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ
μάρτυρας
ζύμη
ζύμη
ζύμη
ΣΤΕΛΕΧΟΣ
S. cerevisiae
982
S. bulardi
KK1
K. lactis
630
L. plantarum
2035
L. leuteri
DC421
L. ramnosus
DC429
L. paracasei
DC412
IgA + + + + + + +
TNF-α + + + - - - +
IFN-γ + - - + + + +
IL-5 + + + + + + +
IL-6 + + + + + + +
IL-10 + + - + + + +
IL-12 + + + - - - -
TLR-2 + + + + + + +
TLR-4 + - + + + + +
TLR-6 + + + - - - -
TLR-9 + - - - + + -
COX-1 - - - - - - -
COX-2 - - - - - - -
IFN-γ
IL-12
TLR2
TLR4
TLR6
TLR9
S. cerevisiae
982
Th1
IL-5
IL-6
IL-10
TLR2
TLR6
S. boulardii
KK1
Th2/Treg
IL-5
IL-6
IL-12
?
TLR2
TLR4
TLR6
K. lactis
630
Th1 –
Th2/Treg
DC421
IL-5
IL-6
IL-10
IFN-γ
TLR2
TLR4
TLR9
DC429
Th2/Treg
2035
IFN-γ
IL-6
IL-10
TLR2
TLR4
Th1/Th2
DC412
Αυτοάνοση ασθένεια
Περιβαλλοντικοί Παράγοντες
Γλοιαδίνη Σιτηρών
Διαταραχές Λεπτό Έντερο
Ατροφία Λαχνών
Υπερτροφία
Κρυπτών
Ενδοεπιθηλιακά Τ-λεμφοκύτταρα
Αντι-TG-2 (ΙgA)
Th1 απόκριση
Πρότυπο-Κυτοκινών
Γενετική προδιάθεση
DQ2/D8
G- G+ G+/KK1
G+/DC421 G+/2035 G+/DC423
0
20
40
60
80
100
120
IgA
CO
X2
INF
γ
TN
Fα
IL-1
0
IL-1
5
TG
-2
GFD
GD
KK1
DC205
DC412
Αρ
ιθμ
ός θ
ετι
κώ
ν κ
υττ
άρ
ων
Είδος Στέλεχος
Πρ
οέλευ
ση
Ιστο
λο
γικ
ή
εικ
όνα
Απ
οδ
όμ
ησ
η
κλα
σμ
άτω
ν
γλο
ιαδ
ίνη
ς
TG
2
IgA
IFN
γ
TN
Fα
IL10
IL15
L. paracasei DC411
Έντερ
ο β
ρεφ
ών + α/γ - - - -
L. reuteri
DC421 ++ α/γ -
DC423 + γ - - - -
L. plantarum 2035
Τυ
ρί
Φέτα
+ α/γ
α β γ
α β γ
Ο προσδιορισμός των προβιοτικών ιδιοτήτων ενός μικροβιακού στελέχους με in vitro μεθοδολογίες δεν συνδυάζεται με την ανοσοτροποποιητική δράση του ίδιου μικροβιακού στελέχους in vivo.
Το μοντέλο του ραχιαίου αεροθύλακα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μία αξιόπιστη μέθοδος για μία γρήγορη αρχική επιλογή μικροοργανισμών με πιθανή ανοσοστροποποιητική δράση στο έντερο.
Κάθε ένα από τα στελέχη που απομονώθηκαν επάγει ξεχωριστό πρότυπο κυτοκινών που φαίνεται να ρυθμίζεται από την ενεργοποίηση συγκεκριμένων TLR υποδοχέων
Τα στελέχη ΚΚ1 και DC423 επάγουν Th2/Treg τύπου ανοσοαπόκριση, αποδομούν τις γλοιαδίνες και βελτιώνουν έτσι τα κλινικά συμπτώματα της εντεροπάθειας από γλουτένη και αξίζει να διερευνηθούν περαιτέρω.
Καθ. Τζανετάκης Ν
Καθ. Λιτοπούλου Ε.
Γιαννάκη Ε.
Monteiro R.
Τμήμα Γεωπονίας ΑΠΘ
Μονάδα Γονιδ. & Κυτ. Θεραπεία -Νοσ. Παπανικολάου
INSERM UNIV. PARIS-FRANCE
Λ. Χατζηπέτρου-Κουρουνάκη
Papaconstantinou J.
HBC&G UNIV. TEXAS- USA
Καθ. Σκούρας Ζ.
Καθ. Αρσενάκης Μ.
Τομέας Γενετικής, Ανάπτυξης & Μοριακής Βιολογίας, Τμήμα
Βιολογίας, ΑΠΘ
Πάπιστα Χ.
Γερακόπουλος Β.
Κακαγιάννη Μ.
Ζήνωνος Ε.
Χρηστίδου Α.
Χρίστογλου Ν.
Σάκουλα Δ.
Κωνσταντινίδης Δ.
Κουρελής Α.
Κοτζαμανίδης Χ
Τέστα Θ
Κοντάνα Α.
Παπαδοπούλου Α.
Βασιλειάδου Κ.
Πανταζίδης Γ.
Η ομιλία σε φιλμάκι
Ομιλία Μηνά Γιάγκου youtube
https://www.youtube.com/watch?v=geUz69rX44k
http://www.biosyn-oelmek.org/ Ιστοσελίδα Συνδέσμου Βιολόγων ΟΕΛΜΕΚ
http://www.biosyn-oelmek.org/?page_id=352
facebook Βιολόγων https://www.facebook.com/groups/670297819664373/