VI T NAM LUC CÔ BAT HAÊSau đia danh co mang tên chư CÔ la:

CÔ BI , CÔ LOA , CÔ PHAP, CÔ NGƯ , CÔ NHUÊ , CÔ THANH.

Biên khao cua TÔN KAN

2

CÔ BiCô Bi la m t xa thu c thi trân Trâu Quy , huy n Gia Lâm ,cach trung ô ô êtâm Ha N i 12 km vê phia Đông.ô

Nơi đây , An đô Vương Trinh Cương cho xây m t cung thanh vao năm ô1727 trên m t qua đôi ma đia thê co dang trâu quy.ô

Ngươi ta kiêm đươc m t sô cô v t điêu khăc trong đo co 6 tương linhô â thu ( long ly quy phương voi hô ) tac đeo rât điêu luy n . Hi n nay, cacê ê tương nay đươc trưng bay tai Vi n Bao Tang Phô Hiên Hưng Yên. Ngoaiê

ra con đang xuc tiên công trinh khao cô tai thôn Cam va thôn Vang .

3

Đinh lang Cô Bi chua thôn Vang

Miêu thôn Cam tương hô cô bi

4

CÔ LOA

Cô Loa hi n la m t xa thu c huy n Đông Anh cach trung tâm Ha N i ê ô ô ê ô17 km vê phia Băc.

Đây la kinh đô cua nươc Âu Lac dươi thơi An dương Vương Thuc Phan vao thê ky thư 3 trươc Công Nguyên ( CN ) va cua nha nươc dươi thơi Ngô Quyên vao thê ky thư 10 sau C.N.

5

Đia điêm la Phong Khê , m t đông băng tru phu năm ơ ta ngan sông ôHoang vôn la m t sông nôi liên sông Hông vơi sông Câu ,m t nhanh cuaô ô sông Thai Binh . Trung tâm quyên lưc nay đanh dâu sư di chuyên cua dân Vi t cô tư miên trung du tran xuông miên đông băng Băc b .ê ôThanh Cô Loa xây băng đât theo phương phap đao đât đên đâu khoet hao đên đo ,thanh đăp đên đâu luy xây đên đo ( Wikipedia ) .Chân thanh đươc cung cô băng đa tr n vơi soi va gôm nung.ôThanh co 3 vong . Chu vi vong ngoai 8 km , vong giưa 6.5 km va vong trong 1.6 km.

Nơi đây co sư tich My Nương –Trong Thuy va la trung tâm cua nên Văn hoa Đông Sơn vơi mui tên đông ba canh , riu lươi xeo băng đông va trông đông.

6

Giêng nươc My Nương

. Công đên đên Cô Loa

AN DƯƠNG VƯƠNG

7

CÔ V T VĂN HOA ĐÔNG SƠNÂ

TƯƠNG THƠ MY NƯƠNG BI CHA CHEM CUT ĐÂU

Hang năm , lê h i Cô Loa đươc tô chưc vao ngay 6 thang Giêng âm lich. ô

8

CÔ PHAP

CÔ PHAP la m t hương thu c phương Đinh Bang huy n Đông Ngan ô ô êphu Tư Sơn tinh Băc Ninh , cach trung tâm Ha N i 20km vê phia Đông ôBăc.

Nơi đây la vương đia phat sinh ra nha H u Lyâ tri vi Vi t Nam trong 216 ênăm ( 1009—1225 ). Ly công Uân ( 974—1028 )sau nay la Ly thai Tô sinh trương ơ Cô Phap tư . Chua xây tư thê ky thư 8 va toa lac ơ đương Trân Phu , Đinh Bang. Chua co tên chư la Ưng tư tâm va tên phô thông la chua D nâ , hay chua R nă ( R n đe ). Trong chua thơ Ph t cung ba ă âPham Thi , me cua nha Vua ,va thiên sư Ly khanh Vân , dương phu cua nha Vua.

Năm 1030 khơi công xây đên Ly bat đê hay đên Đô hay Cô Phap đên . Đên nay thơ 8 vi Vua đâu tiên cua nha Ly. Đên đươc chia thanh hai khu vưc : khu n i va khu ngoai. N i thanh gôm nhưng gian nha lam nơi thơ ô ôphương bai vi 8 vi Vua , ngoai thanh co ao hô va thuy đinh. Hinh cua

Thuy đinh đa đươc in ơ m t sau tơ “Năm trăm đông vang” do ă Banque de l’Indochine phat hanh .

9

Tam quan chua D n Tam bao chua D nâ â

NGOAI CANH CHUA D N KIM CƯƠNG BAT BÂ Ô

10

CHINH ĐI N ĐÊN ĐÔÊ

LIÊN HOA BAT DI P LY THAI TÔÊ

THUY ĐINH

11

CÔ NGƯ

CÔ NGƯ la m t con đương nhân tao ơ Ha N i phân chia hô Tây va hô ô ôTruc Bach.

Con đương do dân đanh ca quanh vung đăp lên tư thê ky thư 17 , chay tư Yên Hoa xuông Yên Ninh đê tranh đi vong phia đông cua hô . Theo thơi gian , năm nao ung phai đăp lai cho vưng, thanh ra con đương co tên la đê CÔ NGƯ ( nghia la giư cho vưng ) . Ngươi Phap va ngươi Vi t êđoc tr ch ra thanh Cô Ngư !ê

Do v y , hô Tây bi ngăn ra lam hai phân . Phân lơn vân goi la â hô Tây ,con phân nho ơ phia Đông sau nay đươc goi la hô Truc Bach. Sơ di co tên nay la do m t sư tich kha hâp dân.Nguyên hôi đo , ơ goc hô nay ôco m t hanh cung cua chua Trinh Doanh , cung nay sau trơ thanh nơi ôan tri cua m t sô cung nư co t i ho c vê gia. Nhưng ngươi nay trông ô ô ădâu chăn tăm d t lua .Lua cua ho d t trăng nga mêm mong goi la lua ê êLang Truc , tư đo co tên hô Truc Bach.

12

Đương Cô Ngư la m t đương rât thơ m ng , chiêu chiêu dân Ha Thanh ô ôthương hay tha b hong mat ngăm canh ho c ngôi thương thưc mon ô ăqua nôi tiêng la banh tôm .Cac thăng canh quanh hô co đên Quan Thanh va chua Trân Quôc ,chua Kim Liên,chua Tao Sach,lang va đên Ngu Xa v…v…

CHUA TRÂN QUÔC

13

Đương Cô Ngư

Đên Quan Thanh

14

CÔ NHUÊ

CÔ NHUÊ la m t xa thu c huy n Tư Liêm , cach trung tâm Ha N i ô ô ê ôkhoang 10 km vê phia Tây Băc.

Xa Cô Nhuê xưa co tên la Ke Noi ,thu c phu Hoai Đưc. Xa gôm 4 lang ôHoang, Đông ,Tru , Viên .Nguyên trươc kia la m t xa nông nghi p , sau ô ê

nay chuyên sang nghê may la m t nghê đa giup cho dân tinh ơ đây trơ ônên tru phu.

15

CÔ THANH

Chô đanh dâu X trong hinh la Cô Thanh

CÔ THANH hay thanh cô QUANG TRI năm giưa trung tâm thanh phô , cach quôc l sô 1 khoang 2 km vê phia Đông va cach sông Thach Han ô500 m vê phia Nam.

Thanh băng đât đươc xây lai băng gach nung cơ lơn năm 1827 dươi thơi vua Minh Mang. Thanh hinh vuông , chu vi tương gân 2000 m , cao 9.4m , chân tương day 12 m . Thanh co h thông hao bao quanh , bôn êgoc co 4 phao đai cao nhô hăn ra ngoai. Kiên truc theo kiêu thanh tri , co 4 cưa Tiên H u Ta Hưu r ng 3. 4 m , trên co vong lâu mai ngoi.â ô

16

N i thanh co Hanh cung , c t cơ ,m t sô dinh thư, Ty Phiên, Ty Niêt, ô ô ôkho thoc, nha kiêm hoc va trai linh.

17

Trong thơi ky chiên tranh Vi t Nam , Cô Thanh Quang Tri la nơi xây ra ênhưng tr n thư hung giưa Quân Lưc Vi t Nam C ng Hoa va Quân Đ i â ê ô ôNhân Dân Vi t Nam (1968 & 1972).êChiên dich Mua He Đo Lưa 1972 keo dai 81 ngay , ca hai bên đêu bi tôn thât n ng nê , Cô Thanh gân như bi san băng binh đia , chi con sot lai ăm t cưa hương Đông tương đôi nguyên ven va vai đoan tương thanh ôcung giao thông hao chi chit vêt bom đan.

Thuy Quân Luc Chiên VNCH tai chiêm Cô Thanh vao ngay 24 thang 5 năm 1972.

18

Con m t nơi nưa ơ Vi t Nam co tên CÔ THANH.ô ê Đo la m t xa nho thu c huy n Chi Linh , năm ơ phia Băc tinh Hai ô ô êDương.

19

Vi t Nam co 8 đia danh mang tên HA. Đo laê :

Ha N i , Ha Đông , Ha Tây, Ha Nam , Ha Băc , Ha ôTrung , Ha Tinh , Ha Tiên.Ta hay khao sat tưng đia danh m t.ô

HA N IÔ

Đây la tên kêu thanh Thăng Long tư năm 1831. Như v y , Ha âN i la m t trong nhưng thanh phô cô nhât thê giơi , co hơn ô ô1000 năm lich sư.

Ngoai 36 phô phương thu c khu Phô Cô , Ha N i con nôi tiêng ô ôla m t thu đô rât co nhiêu hô. Ngươi ta ươc lương co đên hơn ô50 ao hô. Nôi tiêng nhât la hô Hoan Kiêm hay hô Gươm , hô Tây, hô Truc Bach , rôi đên cac hô Ba Mâu , hô Bây Mâu , hô Thu L , hô Đông Đa , hô Đông Mô ,hô Linh Đam v…v….êNhưng di tich lich sư cua Ha N i đa đươc ghi chep trong rât ônhiêu tai li u , chăng cân phai nhăc lai đây cho tôn giây mưc.ê

20

21

Tôi viêt ra đây m t vai nh n xet va cam nghi sau ky thăm viêng ô âvưa qua. Sau 60 năm xa cach , nay trơ vê nơi minh sinh trương vơi tinh cach la m t du khach , trong long cung thây ngan ngâmô cho con Tao xoay vân ! Chung tôi vê ơ khach san Metropole la nơi ma tôi thương đi ngang qua khi đi hoc trương Albert Sarraut. Trương vân quet vôi mâu vang , cưa sô vân sơn mâu xanh la cây,nay trương la tru sơ trung ương cua đang C ng san ôVi t Nam ,nghi cung th t trơ trêu !ê âTrung tâm thanh phô không thây thay đôi mây , hô Gươm va hô Tây vân phăng l ng mơ mang như xưa ,nhưng phô xa đông đuc ăôn ao bui b m hơn trươc nhiêu.ă

Đi thăm ba cô ơ ngo Gia Ngư gân hang Đao, đương phô ngươi ngơm luc nhuc như đan ruôi ,vân h nha dươi nâu bêp hun h ô ônha trên như hun chu t , thây nan qua! Ây thê ma đây la nơi ôđia ôc măc mo hơn vang , nghe như 60000 My kim m t thươc ôvuông , đăt hơn ca Nưu Ươc ! (11550 My kim m t thươc ôvuông).

22

Hô Thiên Quang

Dân Ha N i bây giơ co m t giong noi nghe rât la tai ,cai giong ô ôthanh thanh veo von cua dân Ha thanh thơi xưa nay không con nưa ,thay vao đo la m t cai giong tro tre lơ lơ ,ngươi nghe ôkhông quen co khi không hiêu ngươi ta muôn noi gi ! Ly do la vi nhưng ngươi cư tru tai Ha N i hi n nay phân đông tư miên ô êđông quê hay tư rưng nui tran vao thu đô sau khi chiên tranh châm dưt. Ho mang theo giong đia phương tr n vơi giong Ha ôN i biên chê thanh cai giong ky qu c hi n giơ.ô ă ê

23

Miêng ăn cung thay đôi đên nôi ngươi ta co cam tương như chung bi hanh ha.Tô phơ thanh lich cua Nguyên Tuân không con nưa.Thay vao đo la m t tô hô lôn trong đo ngôn ngang dâu ôchao quây , thit bo băm ,co nơi lai la thit vit hay thit cây,nươc dung trong va vô vi như nươc la. Chi con mon sôi lua cua ba cu ban hang rong bên lê đương hang Đao la con đung đi u !êHinh như thu đô thiêu giai tri , nên cư đ 5-6giơ chiêu la tôi ôthây thanh thiêu niên tu t p thanh nhom ngôi ph t xuông đât â êla li t trên via he tai cac đâu phô. Tôi thây ho “nh u” mây qua ê âôi xanh hay qua sâu hay trai tao nho vơi ly ca phê đen hay rươu đê trăng. Không thây co bia , chăc vi không co tiên !

Thăm Ha N i chi co cai vui đươc g p lai ho hang ba con cô bac ô ăcung m t sô ban be sau nhiêu năm xa cach. Con thi thâm thia ôvơi câu :” Ngươi buôn canh co vui đâu bao giơ !”

24

HA ĐÔNG

(MÂU XANH NHAT LA CÂY—VERT, GREEN---GIƯA BAN ĐÔ)

Trươc 1904,đây la lang Câu Đơ ,sau đôi thanh qu n Ha Đông ânăm tai nga ba sông Nhu va sông La Khê , cach trung tâm Ha êN i 10km vê phia Tây Nam.ô

25

Ha Đông nôi tiêng vê Lua , va lua Ha Đông nôi tiêng nhơ bai thơ cua Nguyên Sa “Ao Lua Ha Đông” biên thanh m t bai ca nôi ôtiêng do Ngô thuy Miên phô nhac.

26

HA TÂY

Trong hai giai đoan 1965-1975 va 1991-2008, Ha Tây đươc thanh l p do sư sat nh p giưa hai tinh Ha Đông va Sơn Tây.Đênâ â năm 2008 thi Ha Tây đươc sat nh p vao thu đô Ha N i, Ha â ôĐông trơ thanh m t quân ly ,Sơn Tây biên thanh m t thi xa.ô ôSƠN TÂY Tên xuât hi n tư năm 1469 , nôi tiêng co nhiêu danh êlam thăng canh va di tich lich sư văn hoa:

-Đên Va trên nui Ba Vi thơ Thanh Tan Viên;

-Lang Đương Lâm la đât đ c nhât sinh hai Vua: vua PHUNG ôHƯNG(761-802) va vua NGÔ QUYÊN(898-944);

-Chua Mia;

-Thanh Cô Sơn Tây xây thơi Minh Mang;

-Thăng canh hô Đông Mô năm ơ phia đông nui Ba Vi.

27

Lang Đương Lâm

Lăng Ngô Quyên Ban thơ Phung Hưng

28

HA NAM

Đây la m t tinh vung đông băng sông Hông , Băc giap Ha N i, ô ôNam giap Ninh Binh va Nam Đinh ,Đông giap Hưng Yên va Thai Binh, Tây giap Hoa Binh.

Phu Ly la tinh ly cua tinh. Đươc thanh l p năm 1890, tinh gôm 5â huy n va hi n nay thu c vung Ha N i.ê ê ô ô

Nhưng danh lam thăng canh cua Ha Nam gôm co:

-Kem Trông thu c xa Thanh Hai , huy nThanh Liêm , nơi sông ô êĐay chay xen giưa hai dây nui đa vôi tao thanh canh quan sơn thuy thơ m ng;ô-Đên Truc-Ngu Đông Sơn thơ Ly thương Ki t;ê-Chua Ba Đanh toa trên nui Đoi xa Đoi Sơn huy n Duy êTiên.Chua

29

đươc xây cât tư thê ky thư XI dươi thơi vua Ly thanh Tông;

-Đ ng Cô Đôi (Thiên cung đ nhât đ ng).ô ê ô

30

Ha Nam hang năm co nhiêu lê h i , nôi tiêng nhât la h i đên ô ôTrân Thương thơ Hưng Đao Đai Vương Trân hưng Đao.

HA BĂC

Tinh nay đươc thanh l p năm 1962 do sư xat nh p cua hai thi â âxa BĂC NINH va BĂC GIANG. Đên năm 1996, hai thi xa nay lai tach rơi ra trơ thanh hai tinh Băc Ninh va Băc Giang như cu.

BĂC NINH xuât phat tư thanh Luy Lâu thơi Giao Chi. Nha Ly l p âra phu Thiên Đưc vôn la châu Cô Phap , đên thơi nha Lê thi trơ thanh trân Kinh Băc. Năm 1831, vua Minh Mang cho l p ra hai âtinh Băc Ninh va Băc Giang.Băc Ninh la vương đia va cung la cưa ngo cua cô đô Thăng Long.Tinh co đên hơn ngan di tich lich sư như chua D n, chua Dâu , đên Đô, chua But Thap,lăng Kinh ăDương Vương ….Dân ca Quan Ho la di tich văn hoa đ c đao cuaô Băc Ninh. Nhưng thăng canh phai kê đên gôm đinh Bang , sông Câu,chua Ph t Tich…â

31

32

33

BĂC GIANG

Dươi thơi nha Lê, đây la phu Băc ha ,sau đôi ra phu ra Thiên Phuc, đên thơi Tư Đưc goi la phu Đa Phuc. Năm 1895 trơ thanh tinh Băc Giang.

Tinh co 3 con sông chay qua. Đo la sông Luc Nam ,sông Thương va sông Câu. Tinh nôi tiêng co nhiêu hô , đ c bi t nhât la hô ă êCâm Sơn va hô Khôn Thân. Suôi Mơ la khu danh lam thăng canh thu hut nhiêu du khach. Nhưng đ c san đươc ca quôc tê biêt ăđên la rươu lang Vân, cam sanh Bô Ha, banh đa kê va my lang Chư.

34

35

Suôi Mơ

Nươc vang ong chay tư nui Thât Sơn (Yên Tư) xuông sông Luc Nam.

36

HA TRUNG

Đây la m t huy n thu c tinh Thanh Hoa , huy n nay co 25 xa ô ê ô êmang tên Ha. Đo la cac xa Ha Long, Giang,Tiên, Băc, Tân, Linh,Đông,Sơn,Vinh,Yên,Dương,Vân,Thanh,Binh,Lai,Châu,Ninh,Thai,Hai,Phong,Lân,Phu,Ngoc va Toai.

37

HA TINH

Năm cach Ha N i 340km , phia Nam sông Lam ,bên canh biên ôĐông Hai , phia Tây giap nui Trương Sơn, Ha Tinh đươc coi la “đia linh nhân ki t”, nôi tiêng văn chương khoa bang.êGiai Hông Linh vơi 99 ngon nui la danh lam thăng canh,phia đông co lang Tiên Điên quê hương cua đai thi hao Nguyên Du,phia Tây la lang Bat canh Trương Lưu thu c dong ho ôNguyên huy nôi tiêng vơi tac phâm Mai Đinh m ng ky.ô Co rât nhiêu lang văn ngh chuyên vê ca tru ,hat cheo ,hat vi.Di tich êlich sư phai kê đên khu Hai Thương Lan Ông , m Phan đinh ôPhung.

Vang danh thê giơi la chua Hương Tich trên nui Hông Linh. Nhiêu thi si trư danh trong đo co Chu manh Trinh va Tan Đa đa lam thơ vinh canh chua Hương. Riêng bai thơ cua Nguyên nhươc Phap đa đươc hai nhac si phô nhac:

Hôm qua đi chua Hương

Hoa co mơ hơi sương

Cung thây me em d yâ

Em vân đâu soi gương

38

Trây H i chua Hươngô

39

Đ ng Hương Tichô

Gac chuông

40

Bai biên Thiên Câm

Suôi nong Sơn Kim Hô Ke Gô

Nhưng thăng canh khac phai kê đên bai biên Thiên Câm , suôi nong Sơn Kim , hô Ke Gô…

41

HA TIÊN

Ha Tiên la m t thi xa nho năm ơ phia Tây Băc cua tinh Kiên ôGiang.

Thi xa nay co nhiêu danh lam thăng canh đa đươc Đê đôc M c ăthiên Tư vinh trong cac bai thơ băng chư Han ma Đê đôc đa cho khăc in năm 1737 trong cuôn Ha Tiên th p vinhâ . Nhưng thăng canh đo gôm co : hon Kim Dư, nui Binh Sơn, Tiêu Tư thân tưc chua Tam bao, sông Giang Thanh, nui Thach đ ng, hô Đông ôHô, Mui Nai.

42

Chua Tiêu

Chua Lo Gach Lăng M c Cưuă

43

Nui Thach Đ ngô

Nui Tô Châu Chua Hang

44

Sông Giang Thanh

Hô Đông Hô

Mui Nai

45

Bai biên Phu quôc

46

Chung ta đa khao sat m t sô đia danh co mang tên CÔ va HA.ôChung ta nh n thây canh th t tuy t đep , dân tinh chăc cung â â êhiên hoa dê thương .

Chi tiêc chinh quyên va chinh sach thi thôi um , ngưi va xai không đươc !!

Không biêt đên bao gơ mơi thoat khoi canh trơ trêu nay ??

Tôn KAN

He 2013