١  

 

1395خرداد 1437رمضان المبارك

قا ی ند ما وھاد ه ایپم ری دا م ر رم

 

٢  

فهرست مطالب

.................. صفحه عنوان .......................................................................................................................

3.................................................................................................اوصاف ماه مبارك رمضان ..................

9.................................................................توصيه هاي مقام معظم رهبري در ماه رمضان ........برخي

12........................................................................................................ضيافت (نصايح اخالقي) ............

14.........................................................................................شرايط روزه حقيقي .................................

18..................................................................................تأثيرات فردي و اجتماعي روزه ......................

25......................................................................................منتخب اجوبة االستفتائات (باب روزه) ......

38تفسير آيات اول تا پنجم سوره مباركه حجرات .............................................................................

48.................................................پرسش هايي پيرامون مسائل مهدويت ..........................................

50...........پاسخ به برخي شبهات ..........................................................................................................

 

٣  

»ليه السالمع«اوصاف ماه مبارك رمضان در آئينه كالم معصوم

لصيام (ماه روزه) شهر ا

) در هر روز ماه رمضان اين دعا را مي ليه السالمعبدالرحمن بن بشير نقل مي كند امام زين العابدين(ع

امام سجاد همچنين در صحيفه سجاديه هنگام ورود به 1ين ماه رمضان و ماه روزه است... بارخدايا ا« خواند:

ده اند.صوم و صيام در لغت هر دو مصدر و به معناي امساك ماه رمضان از اين ماه بعنوان (شهر صيام، ياد نمو

ا خوردن و آشاميدن يا راه رفتن يا يو خودداري از انجام كاري است. اين كار ممكن است گفتن يك سخن

تمتع و لذت جنسي يا فعل ديگر باشد.

ت از طلوع فجر تا صوم و صيام از نظر شرع عبارت است از خودداري از كارهاي معين در زمان معين با ني

مغرب مهمترين كارهادر ماه رمضان روزه است. ماه رمضان با روزه شروع مي شود و باروزه پايان مي پذيرد.

ماه رمضان پيوند اساسي و عميق با روزه دارد.

) درماه مبارك رمضان در ارتباط با توفيق در روزه ليهم السالمفراگيرترين و عمومي ترين دعاي معصومين (ع

فتن در اين ماه است. گر

در كتاب شريف مفاتيح الجنان آمده است: پيامبر گرامي اسالم در شب اول ماه مبارك رمضان مي فرمودند:

روزه بر را ما خدايا بار. داشت گرامي حمد و ستايش مخصوص خدائي است كه ما را بوسيله تواي ماه مبارك

اه نيرومند گردان. م اين در قيام و

خدايا« فرمودند مي كرده قبله روبه كردند مي مشاهده را رمضان م (ص) هنگامي كه هالل ماهپيامبر اسال

به باد برشما «: اند فرموده) ليه السالمع( علي حضرت 2»كن ما روزي ماه اين رادر قرآن تالوت و نماز ، روزه

3از آتش جهنم است. نگهدارنده سپر ماه اين روزه زيرا ، رمضان ماه روزه

                                                             75ص 4ـ كافي ج 237ص 7وسائل ج ١ 100ص2من ال يحضره الفقيه ج ٢

 

۴  

) اسالم ماه( االسالم شهر

) هنگامي كه شب اول ياروز اول ماه رمضان مي رسيد دعائي مي عليه السالمامام چهارم امام زين العابدين(

سپاس خدائي را سزا است كه ماه خود ، ماه «خواندند. در بخشي از اين دعا در صحيفه سجاديه آمده است:

» ي احسان قرار داد.رمضان، ماه صيام، ماه اسالم... را يكي از راهها

ماه رمضان را ماه اسالم ناميده اند ؛ چون ماه طاعت و فرمانبرداري و تسليم ، و بندگي و تعميم و گسترش

آن است . يا مقصود ماه دين اسالم است بدليل اينكه واجب شدن روزه از مختصات امت اسالم و از

قبال از ماه رمضان بر روي منبر خطاب به در است» ص«خصوصيات مسلمانان است . پيامبر گرامي اسالم

4»خداي متعال شما را به ماه رمضان اختصاص داد« مسلمانان فرموده اند :

اسالم بر پنج پايه بنا گذاشته شده است : نماز ، زكات ، حج ، روزه و «) فرموده اند : عليه السالمامام صادق (

5.ت نشده استاليت صحبواليت و در اسالم نسبت به چيزي در سطح و

شهر القيام (ماه قيام )

ماه به ورود هنگام خويش دعاي در در صحيفه سجاديه ليه السالم)ع(امام علي بن الحسين زين العابدين

ليه ع( معصومين خواسته رمضان مبارك ماه در قيام توفيق. اند ناميده » القيام شهر« را ماه اين ، رمضان

(صلي اهللا عليه عوت مي كرده اند . پيامبر گرامي چنين دعايي د سوي به هم ار شيعيان و است بوده) السالم

هنگام ورود ماه رمضان مي فرمود: و آله)

حمد و ستايش خدايي را سزاست كه ما را به وسيله تو اي ماه مبارك گرامي داشت ، بار خدايا ما را به روزه «

» و قيام در اين ماه ، نيرومند و توانا بگردان

                                                                                                                                                                                          136ص 2امالي شيخ طوسي ج ٣ 224ص7وسائل ج ٤ 122ص 2محجه البيضاء ج ٥

 

۵  

چنين ايشان در خطبه اي در فضليت ماه رمضان فرموده اند : اي مردم به تحقيق ماهي شما را فرا گرفت هم

كه در آن ماه شبي است كه بهتر از هزار ماه است و اين ماه ، ماه رمضان است . خداوند در اين ماه روزه را

غير دازه نماز مستحبي هفتاد شب درواجب كرده و ثواب قيام براي نماز مستحبي در شبي از اين ماه را به ان

6اين ماه قرار داده است.

در اين ماه خدايا روزه داري در اين ماه رسيدن به آرزوي قيام “) فرموده اند : ليه السالمامام زين العابدين (ع

7را نصيب من بگردان.

) در پايان ماه هنگام وداع با ليه السالمقيام در اين ماه آنقدر ارزشمند و مهم است كه امام زين العابدين (ع

آن از خدا مي خواهد توفيق قيام در ماه رمضان آينده را نيز به ايشان عنايت كند. اينكه ماه رمضان در بيان

) ماه قيام ناميده شده احتمال دارد به خاطر يكي از اين موارد باشد . ليهم السالمائمه معصومين (ع

بهاي آن بسيار خوانده مي شود و سفارش زياد بر خواندن آنها شده ـ براي آن كه نمازهاي مستحبي در ش 1

است . چنانكه بسياري از علما فرموده اند خواندن هزار ركعت نماز در شبهاي آن مستحب است

بار خدايا براي ما در ماه “ ) هنگام ورود به ماه رمضان مي فرمودند : لي اهللا عليه و آلهصپيامبر گرامي (

8“ير رار ده . ما را بر روزه آن و نمازهاي آن ياري فرما و آنها را از ما بپذرمضان بركتي ق

بحار االنوار بابي جداگانه به همين نمازهاي مستحبي ماه رمضان اختصاص 97مرحوم عالمه مجلسي در جلد

اند. داده

يم بر ـ از آن جهت كه چون سحور و خوردن سحري مستحب است و عموم مردم در دل شب براي تصم2

روزه و اجابت دعوت حق بر مي خيزند مرحوم شيخ صدوق در من ال يحضره الفقيه هم بابي تحت عنوان

. است )عليه السالم( معصومين از روايت هفت دارنده بر در كه (ثواب السحور ) آورده

                                                             359ص 96بحار ج 227ص 7وسائل ج ٦ 76، ص 4كافي ج ٧ 300مفاتيح الجنان ص ٨

 

۶  

ي و حركت در ـ از آن جهت كه به طور كلي اين ماه ماه قيام براي مبارزه با نفس و وسوسه هاي شيطان 3

كه مناسب ترين راه بركشاندن انسان به سوي مبارزات طريق سير و سلوك معنوي و خود سازي است ـ

مخلصانه و فعاليتهاي سياسي اجتماعي براي خدا و در راه خداست ـ زمينه خودسازي انقالبي در اين ماه

بيشتر فراهم است .

هاي الهي مي گويد . از بزرگ و ويژگي انحصاري نهضتاستاد شهيد مرتضي مطهري (ره) در ارتباط با امتي

هاي نهضت در اگر ما تاريخ را بررسي كنيم به اين حقيقت مي رسيم كه در نهضت هاي مذهبي و ديني ،

يك واقعا كه توبه است همين توبه اصال. انگيزند مي بر خودش عليه را فرد انبيا كه بوده چيزي چنين آسيا

قت و يك مخصوصا من. اصالحي قيام يك ، خودش عليه انسان قيام از است عبارت تاس انساني عالي حالت

تعبيرات قرآن در مورد توبه را جمع كردم ديدم تعبيرات خيلي عالي و عجيبي است . قراينن مكرر مي گويد :

يها و افراط اف كارتاب و اصلح يك قيام اصالحي از درون انسان ، قيام وجدان انسان عليه خودش ، عليه اسر

9.كاري هاي خويش

شهر التوبه ( ماه توبه )

10ماه رمضان ماه خدا و ماه توبه است.: ) مي فرمايد لي اهللا عليه و آلهپيامبر گرامي (ص

اين خدايا بار “اللهم ان هذا شهر رمضان و هذا شهر التوبه “ در ماه رمضان هر روز اين دعا را مي خواندند :

11.است وبهت ماه و رمضان ماه

توبه عبارت “ در تعريف توبه در كتاب چهل حديث چنين مي نويسد )ره(رهبر كبير انقالب امام خميني

فطرت نور نافرماني است از رجوع از طبيعت به سوي روحانيت نفس بعد از آنكه به واسطه معاصي و كدورت

“ است شده طبيعت ظلمت به محجوب ، روحانيت و

                                                             165ص 2اسالم و مقتضيات زمان اثر استاد مطهري ـ چاپ انتشارات صدرا ج ٩ 34ص 96بحار ج ١٠ 237ص 7وسائل ج ١١

 

٧  

را دوست دارد. پيامبران همواره انسانها را به سوي توبه كه راهي به سوي تكامل و خداي متعال توابين

رسيدن به كمال حقيقي است دعوت كرده اند . دست كشيدن از گناه و بازگشت به راه حق ، محور عمده

. خودسازي و تهذيب نفس است .توبه زيباترين و رساترين نوع عذر خواهي است

امي اسالم فرموده اند: در شب اول ماه رمضان خداي متعال به فرشتگان فرمان مي دهد در روايتي پيامبر گر

) آراسته و آماده كنيد ، درهاي جهنم را بر اين لي اهللا عليه و آلهبهشت را براي روزه داران از امت محمد (ص

د آي و راه شياطين را بر روزه داران ببنديد و تا پايان ماه باز نكنيد و به جبرئيل فرمان ميدهد به زمين فرو

12امت محمد ببند كه نتواند ايمان و روزه آنها را فاسد كند.

اگر چه هميشه راه توبه و بازگشت به سوي پروردگار باز است اما ماه رمضان بهار توبه است . در اين ماه

زمينه پذيرش و قبولي آن بيشتر فراهم است .

خداي متعال در سراسر ماه رمضان مي فرمايد : آيا توبه كننده “ ند : و باز رسول اهللا در سخني ديگر فرموده ا

13ود ؟اي هست كه توبه او پذيرفته ش

) فرشتگان خدا در شب آخر ماه مبارك رمضان به ليه السالممحمد مسلم ثقفي مي گويد : امام محمد باقر (ع

ده بنگريد كه ه شما را پذيرفت ، به آينروزه داران بشارت مي دهند كه پروردگار گناهان شما را آمرزيده و توب

14چگونه خواهيد بود .

كيد بسياري بر اهتمام به توبه در ماه رمضان كرده و در ادعيه ، توفيق توبه أت (عليهم السالم) ائمه معصومين

از پروردگار را خواسته اند .

دايا در اين ماه جديت و تالش و ) در دعاي ماه رمضان مي فرمودند : بار خليه السالمزين العابدين (ع ماما

15و نشاط و توبه را روزي من بنما .سعي و كوشش و قدرت

                                                             350ص 96بحار ج ١٢ 348همان ص ١٣ 33امالي مرحوم شيخ صدوق ص ١٤

 

٨  

مقام اين از سرسري و اعتنا بي ) در اهميت توبه در كتاب چهل حديث مي نويسد اي عزيزامام خميني (ره

هدي ائمه و ياءانب خاتم احاديث و خدا كتاب به و كن خويشتن امر عاقبت و خود حال در تفكر و تدبر مگذر

اح مفت كه را توبه باب اين و نما رجوع وجداني عقل حكم و امت علماي كلمات و اجمعين عليهم اهللا سالم ،

ابواب است به روي خود بگشا و در اين منزل كه عمده منازل انسانيت است وارد شو و اهميت به آن بده و از

ل مطلوب بخواه و از روحانيت رسول اكرم و ائمه آن مواظبت كن و از خداوند تبارك و تعالي توفيق حصو

هدي سالم اهللا عليهم استعانت كن و به ولي امر و ناموس دهر ، حضرت امام عصر عجل اهللا فرجه ، پناه ببر ،

البته آن بزگوار دستگير ي ضعفا و بازماندگان مي فرمايد و بيچارگان را دادرسي مي نمايد .

ماره وارد شوند بر تو و وسوسه نمايند و مطلب را بزرگ نمايش دهند . وتو را اي عزيز مبادا شيطان و نفس ا

از توبه منصرف كنند و كار تو را يكسره نمايند . بدان كه در اين امور هر قدر ، ولو به مقدار كمي نيز باشد

ق مردم اقدام بهتر است . اگر نمازهاي فوت شده و روزه ها و كفارات و حقوق خدايي بسيار است و حقو

بيشمار است .

گناهان متراكم است و خطاها متزاحم ، از لطف خداوند مأيوس مشو و از رحمت حق نا اميد مباش كه اگر به

مقدار مقدور اقدام كني حق تعالي راه را بر تو سهل ميكند و راه نجات را به تو نشان مي دهد.

ماه رمضان در (مد ظله العالي) هاي مقام معظم رهبريتوصيهبرخي

تالوت قرآن همراه با تأمل

                                                                                                                                                                                          105ص 2من ال يحضره الفقيه ج ١٥

 

٩  

تالوت قرآن را از ياد نبرند. قرآن نبايد از - به خصوص در ماه رمضان - دوستان سعي كنند در همه اوقات

تان حذف شود. تالوت قرآن را حتما داشته باشيد؛ هر چه ممكن است. تالوت قرآن هم، با تأمل و تدبر زندگي

ي كه همين طور انسان بخواند و برود و معاني را هم نفهمد يا درست نفهمد، ا بخشد. تالوت عجله اثر مي

باألخره انسان همين كه توجه دارد اين كالم -مطلوب از تالوت قرآن نيست؛ نه اين كه بي فايده باشد

خداست، نفس اين يك تعلق و يك رشته ارتباطي است و خود همين هم مغتنم است و نبايد كسي را از اين

قرآني تالوت. نيست است، مأموربه ليكن تالوت قرآني كه مطلوب و مرغوبقرآن خواندن منع كرد. طور

لغت انسان اگر. فهميد شود مي ما نظر به كه بفهمد، را الهي كلمات و بخواند تدبر با انسان كه است مطلوب

همان تدبر كند؛ دو بار، سه بار، ه بلد نيست، به ترجمه مراجعه كند و در ك هم را چه آن و باشد بلد را عربي

كند كه با بيان ديگري حاصل پنج بار كه بخواند، انسان فهم و انشراح ذهني نسبت به مضمون آيه پيدا مي

شود؛ اين را تجربه كنيد. لذا انسان بار اول وقتي مثال ده آيه مرتبط به هم بيشتر با تدبر حاصل مي شود؛ نمي

خواند، انتباه(توجه) اشتباه دارد؛ بار دوم، پنجم، دهم كه همين را با توجه ميخواند، يك احساس و يك را مي

كند. هر چه انسان بيشتر انس و غور پيدا كند، بيشتر ديگري دارد؛ يعني انسان انشراح ذهن پيدا مي

16فهمد؛ و ما به اين احتياج داريم. مي

 درهاي آسمان، درهاي بهشت

ر ماه رمضان گشوده است؛ يعني رابطه قلبي انسان با خدا در اين ماه در روايت داريم كه درهاي آسمان د

در روايت داريم كه درهاي بهشت در ماه رمضان گشوده است؛ يعني به بركت روزه و تر از هميشه است. آسان

البته فرصت به معناي توجه و خشوعي كه الزمه روزه است، فرصت و توفيق كار نيك براي انسان وجود دارد.

گيري و خواست و حركت ما را الزم كند، نيست؛ اراده و دنبال ق آنچه انسان از آن فرصت جستجو ميتحق

17توانيم از آن بهره ببريم و استفاده كنيم. دارد. در هر حال اين فرصت وجود دارد و ما مي

اي از بهشت قطعه                                                             

17/07/1384ت مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي هيات دولت، بيانا ١٦ 20/08/1381بيانات در ديدار كارگزاران نظام، ١٧

 

١٠  

كند و ي مادي ما، آن را وارد مياي از بهشت است كه خدا در جهنم سوزان دنيا ماه رمضان در هر سال، قطعه

بعضي همان سي روز دهد كه خودمان را بر سر اين سفره الهي در اين ماه، وارد بهشت كنيم. به ما فرصت مي

شوند. بعضي به بركت آن سي روز، همه سال را و بعضي همه عمر را. بعضي هم از كنار آن، را وارد بهشت مي

حاال براي خودشان كه هيچ، هر كس كه ببيند اين خسران است. كنند كه مايه تأسف و غافل عبور مي

موجود انساني، با اين همه استعداد و توانايي عروج و تكامل، از چنين سفره با عظمتي استفاده نكند، حق

18دارد كه متأسف شود. اين ماه رمضان است. ماه ضيافت اهللا است. ماه ليلة القدر است.

رمضان؛ ماه همواري راه

ر طول سال و در مسير طوالني حركت خودمان در چالش با هواهاي نفساني، با گناهان، با فضاهاي ما د

شويم. گاهي انسان براي اين آوريم، با مشكالتي مواجه مي تاريكي كه خودمان به دست خودمان به وجود مي

د؛ چون راه دشوار كه حال دعا پيدا كند، مشكل دارد؛ گاهي براي اين كه قطره اشكي بفشاند، مشكل دار

ي است كه حركت ا شويم؛ اما قطعه ماه رمضان، آن قطعه هاي خود احاطه مي ها و گناه است، به وسيله خالف

خواهيد به محلي يا به شهري برسيد، در آن قطعه آسان است؛ مثل اين است كه در اين راه دشواري كه مي

آب بگذريد؛گاهي مجبوريد پياده راه را طي كنيد؛ گاهي مجبوريد از

رسيد به فرودگاهي كه هواپيماي مجهزي آماده است تا شما گاهي مجبوريد از باتالق بگذريد؛ يك جا هم مي

را بي دردسر و با خيال راحت و پس از طي مسير طوالني به مقصد برساند. آغاز ماه رمضان، رسيدن به

است و فضا را در ماه رمضان، فضاي همين فرودگاه است. خداي متعال راه را در ماه رمضان هموار كرده

كشد؛ گيريد، نفس و هواهاي نفساني را به زنجير مي ي كه شما ميا خالي از معارض قرار داده است. اين روزه

ها، اين ذكرها و اين ليلة القدر همان وسايل همواري است كه شما را ها، اين دعاها، اين خشوع اين عبادت

هاي ديگر گاهي يك متر يك متر بايد طي كنيم، كه در طول سال و در ماه برد؛ راهي را ها جلو مي فرسنگ

توانيم اگر همت كنيم و اگر خودمان را برسانيم، در ماه رمضان اين راه را فرسنگ فرسنگ طي كنيم؛ مي

                                                             17/11/1372بيانات مقام معظم رهبري در ديدار روحانيان و مبلغان اعزامي به مناسبت فرارسيدن ماه مبارك رمضان، ١٨

 

١١  

رمضان شدند و از فراق ماه بينيد اولياي خدا از مژده رسيدن ماه رمضان خرسند مي لذاست كه شما مي

19شد. يشان سرازير ميها اشك

)ضيافت (نصايح اخالقي

مبناي عمل

                                                             24/08/1383هاي نماز عيد سعيد فطر، بيانات در خطبه ١٩

 

١٢  

بخشي ازيك نامه از آيت اهللا شيخ حسنعلي نخودكي اصفهاني

و در ميان تمام مطالب دو مطلب را اهتمام نمايد كه اصل و مبناي عمل حقير همين دو است: اول حليت ...

ز كار بيفتد بلكه به قدر مقدور. دوم حضور قلب است در نماز و تواند دقت كند، اما نه آنقدر كه ا غذا، كه تا مي

... ان قبلت ق«اهتمام به نماز اول وقت كه: 20»بل ما سواهاالصلوة عمود الدين

الطلوعين را به چهار قسمت تقسيم كنيد: يكي اذكار و تسبيح، ديگر ادعيه، سوم قرائت قرآن، و باالخره بين

ايد شكر كنيد و اگر خداي نكرده ابتال به معصيتي مال روز گذشته. اگر موفق به طاعتي بودهفكري در اع

اعتباري دنيا ها قدري در بي ايد استغفار كنيد. ديگر آنكه هر روز صدقه دهيد، ولو به وجه مختصر. شب يافته

انسان سه نوع خورش دارد، گويند كند. مي فكر نماييد و مالحظه كنيد كه دنيا با اهل دنيا چگونه سلوك مي

طور رفقاي انسان نيز بايد سه نوع باشند: يك نوع به منزله غذاي هر روزه است، نوع ديگر به منزله دوا همان

شود، و نوع سوم حكم سم دارد كه بايد از آن اجتناب كرد. كه سالي يك مرتبه الزم مي

.كنيد احتراز ناجنس اشرمع از كه نخست موعظه پير مي فروش اين بود

.رضاي خداوند در اين است كه بندگان هميشه در مقام تقرب به او باشند

آيت اهللا محمد تقي بهجت

باسمه تعالي

با آنكه غني بالذات بوده و احتياج به ايمان بندگان و لوازم ايمان آنها -دانيم كه رضاي خداوند اجل همه مي

ن هميشه در مقام تقرب به او باشند.در اين است [كه]: بندگا -ندارد

                                                             394ص 10شود. بحاراالنوار: ج ستون دين است... اگر پذيرفته شود ساير اعمال نيز پذيرفته مي نماز ٢٠

 

١٣  

دانيم كه براي [به جهت] حاجت بندگان به تقرب به مبدأ الطاف و به ادامه تقرب به درگاه الهي، پس مي

محبت به ياد او و ادامه ياد او دارد.

او هر قدر دانيم به درجه اشتغال به ياد او، انتفاع ما از تقرب به او خواهد بود و در طاعت و خدمت پس مي

در -عليه اهللا سالم - كوشا باشيم به همان درجه مقرب و منتفع و به قرب خواهيم بود و فرق بين ما و سلمان

خواهد بود. -كه مؤثر در درجه قرب ما است -درجه طاعت و ياد او

ورد رضاي خدا دانيم كه اعمالي در دنيا محل ابتالي ما خواهد شد، بايد بدانيم كه آنها هر كدام م و آنچه مي

است، ايضا خدمت و عبادت و طاعت او محسوب است. پس بايد بدانيم كه هدف بايد اين باشد كه تمام عمر،

صرف در ياد خدا و طاعت او و عبادت باشد تا به آخرين درجه قرب مستعد خودمان برسيم، و گرنه بعد از

مانديم پشيمان خواهيم شد.جهت عقب آنكه ديديم بعضي به مقامات عاليه رسيدند و ما بي

21وفقنا اهللا لترك االشتغال بغير رضاه، بمحمد وآله صلوات اهللا عليهم اجمعين.

حقيقيروزه شرايط

روزه فقط امساك از اكل و شرب نيست، بلكه شرائطي ديگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤوليتهاي انسان

يضه الهي زياد است.در برابر روزه، اين فر

روزه چهار گروه مقبول نيست

                                                             هـ ق 1417االول مطابق با ربيع هـ ش 24/5/1375چهارشنبه مشهد مقدس ٢١

 

١۴  

السالم) فرمود: ال صيام لمن عصي االمام، و ال صيام لعبد آبق حتي يرجع، و ال صيام حضرت صادق ( عليه

براي كسي كه امام و پيشواي خود را روزه نيست 22، و ال صيام لولد عاق حتي يبر،المراة ناشزة حتي تتوب

باز نگردد، اطاعت ننمايد، و صحيح نيست روزه عبد فراري، تا مراجعت كند و به خدمت نافرماني كند و از او

باشد تا توبه كند و در اختيار همسرش قرار گيرد و همچنين روزه فرزند عاق و روزه زن ناشزه درست نمي

آيد، بلي يكي ميگيرد، و روزه به حساب ن شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصالح نگردد، مورد قبول قرار نمي

شريف، اطاعت و فرمانبري پيروان و رهروان مسلمان از راهبر و پيشواي مذهبي از ابعاد سياسي اين حديث

است.

فرمايد: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن دار مي حضرت فاطمه (عليها السالم) سيده نسوان عالم در آداب روزه

23» لسانه و سمعه و بصره و جوارحه الصائم بصيامه اذا لم يصن انها قالت: ما يصنع«فاطمه (عليهم السالم) :

السالم) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول اهللا (صلي اهللا عليهم اجمعين) جعفر بن محمد (عليه

نمايد: كه حضرت زهرا (عليها السالم) فرمود: صائم با روزه خويش كاري نكرده (يعني حق روزه را روايت مي

ه) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه كه بر آنها حرام است) حفظ نكرده باشد.ادا نكرد

اي از يعني روزه يك مسماي واقعي از حفظ شكم از كل خوردنيها و نوشيدنيها و مبطالت ديگر و خالصه

مات روزه واقعي را در دار بدون پرهيز از تمامي محر باشد، زيرا روزه خداوند مي اجتناب از گناهان و معصيت

خويش تحقق نبخشيده است.

اثرات منفي غيبت و نمامي در روزه

فرمود: )السالم عليه(امام رضا

اجتنبوا الغيبة غيبة المؤمن، و احذروا النميمة، فانهما يفطران الصائم و ال غيبة الفاجر و شارب الخمر و «

24»الالعب بالشطرنج و القمار

                                                             432وقايع االيام خياباني، ص ٢٢ 295، ص 96بحار االنوار، ج ٢٣

 

١۵  

نمايد، د، و از نمامي بپرهيزيد، براستي كه غيبت و نمامي روزه صائم را باطل مياز غيبت مؤمن اجتناب كني

.گرداند) (و اثرات و ثواب روزه را زايل مي

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است

داري السالم) در رابطه با شرائط روزه و روزه كه حضرت رضا ( عليه است السالم) روايت از فقه الرضا ( عليه

چنين فرمود:

و اعلم يرحمك اهللا ان الصوم حجاب ضربه اهللا عز و جل علي االلسن و االسماع و االبصار و سائر الجوارح لما «

له في عادة من شره و طهارة تلك الحقيقة حتي يستربه من النار، و قد جعل اهللا علي كل جارحة حقا للصيام

25»ص من فضل صومه بحسب ما ترك منهافمن ادي حقها كان صائما و من ترك شيئا منها نق

دار) خداي رحمتت كند، كه براستي روزه ستر و حجابي است، كه خداوند او را بر زبانها و بدان (اي روزه

گوشها و چشمها و سائر جوارح زده است، هر گاه معتاد بر زشتيها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و

ترل دقيق ايمان و دين شخص باشند، از شر آنان كامال در امان چشم و ساير جوارح هر گاه تحت كن

پوشاند و حجابي محكم باشد) كه طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غيره، او را از آتش جهنم مي مي

از آتش براي او خواهند شد.

س اگر آن حق را اداء اي براي روزه گرفتن حقي مقرر فرموده است، پ خسته» آدم«به تحقيق خداوند بر هر

دار است، (يعني به جاي آورده حق روزه داري را به جاي آورد) هر آينه صائم و روزه كند (و به خوبي حق روزه

اش به قدر و بحسب آنچه ترك كرده را) و هر كس بعضي از آن شرايط را ترك نموده، از فضيلت و ثواب روزه

كاسته است.

خوانيم: اهللا عليه و آله) مياز منهيات رسول گرامي خدا (صلي

                                                                                                                                                                                          السالم) فقه الرضا ( عليه ٢٤ .432وسائل، نقل از وقايع االيام خياباني، ص مستدرك ال ٢٥

 

١۶  

ايما امراة آذت زوجها بلسانها لم يقبل اهللا عز و جل منها صرفا، و ال عدال، و ال حسنة من عملها حتي ترضيه، «

و ان صامت نهارها، و قامت ليلها، و اعتقت الرقاب، و حملت علي جياد الخيل في سبيل اهللا و كانت في اول

26»ذا كان لها ظالمامن يرد النار، و كذلك الرجل ا

اي را از او قبول نكند، تا شوهر فرمود: هر زني كه شوي خويش را به زبان بيازارد، خداوند هيچ عمل و حسنه

را راضي سازد، اگر چه در تمامي روزهاي عمرش روزه باشد، و تمامي شبهاي زندگيش را به نماز ايستاده

زم گردن اسبان (كه حاكي از جهاد دائمي است) در راه باشد، و تمامي بندگان را آزاد سازد، و هميشه مال

خدا بوده باشد، اول كسي است كه وارد آتش جهنم خواهد شد، و نيز اينچنين است اگر مرد به زوجه خويش

ظلم نمايد، (يعني همه اين عذابها براي آن مرد نيز جاري خواهد بود. )

دار بايد در اين دانشگاه از وسيله خود سازيست، لذا روزهاز آنجائي كه روزه، دانشگاه اخالق و تزكيه نفس و

خود بايد يك معلم اخالق بوده و بر اعضاء و جوارح قيقتحهاي تربيتي برخوردار، و در كليه آداب و برنامه

خويش تسلط كامل داشته باشد.

.چشم و گوش و زبان و. . . تو هم بايد روزه باشند

فرمايد: يشواي ششم حضرت جعفر بن محمد (عليهما السالم) ميدر اينجا معلم واقعي اخالق و پ

اذا صمت فليصم سمعك، و بصرك، و شعرك، و عدد اشياء غير هذا، و قال: ال يكونن يوم صومك كيوم «

آنگاه كه روزه هستي، پس بايد گوش و چشم و موي تو در حال امساك باشند (از گناهان و هر 27» فطرك

واسته است پرهيز نمايند) امام چيزهاي ديگري غير از آنچه را نامبرده شمرد و نوع معاصي كه از آنها خ

سپس فرمود:

ات زود گذر نباشد، كه داريت همانند روز افطارت باشد. (يعني اين قدر آثار تربيتي روزه روزه روز، نبايد البته

ا و آشاميدنيها، نداشته باشي) .ات، جز امساك از خوردنيه هيچ گونه تفاوتي با روزهاي قبل و بعد از روزه

                                                             .368، ص 2مكارم االخالق، ج ٢٦ .33، ص 7وافي ج ٢٧

 

١٧  

فردي و اجتماعي روزه اتتأثير

الف) تأثير روزه بر فرد

يك ـ تقويت تقوا

 

١٨  

نخستين فلسفه روزه، ايجاد و تقويت روحيه پرهيزكاري است. در نگرش اسالمي، تقوا اهميت ويژه اي دارد تا

انما يتقبل » :در پيشگاه خداوند، معرفي شده است آنجا كه مالك پذيرفته شدن عبادت ها و اعمال حسنه ما

. 28»الله من المتقين

ر گرديد تا روزه بر شما مقر«روزه، يكي از اسباب تقويت كننده تقواست. خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:

روزه، روحيه در واقع راز اينكه تقوا در پرتو روزه تقويت مي شود، آن است كه. 29»به تقوا دست يابيد

.خداگرايي و گرايش به مسائل عرفاني و معنوي را در انسان افزايش مي دهد

.بهترين اعمال در اين ماه، پرهيز از معاصي پروردگار است

دو ـ تقويت صبر و پايداري

امنوا استعينوا يا ايها الذين«قرآن كريم با اين بيان آسماني، مؤمنان را به صبر و پايداري سفارش مي كند:

به اين ترتيب، فلسفه روزه، تقويت صبر و .مراد از صبر در اين آيه شريفه، روزه است 30»بالصبر و الصالة

شكيبايي روحي آدمي است. يكي از عوامل شكست آدمي در برابر دشواري هاي زندگي، اضطراب ها، نگراني

وامل كه ناراحتي روحي و دروني در پي دارد، مقاومت روحي زيادي ست. در برابر اين گونه عا ها و دلهره ها

.الزم است و اين مقاومت تنها در پرتو نماز و روزه به دست خواهد آمد

.يكي از راه هاي دست يابي به صبر و پايداري در مشكالت زندگي، روزه است

سه ـ تن درستي

قائل است و نسبت به رعايت بهداشت جسمي اسالم براي تن درستي و سالمت جسمي، ارزش فوق العاده

توجه و تأكيد فراوان دارد. روزه كه امروزه به عنوان يكي از عوامل مهم تن درستي، توجه مجامع پزشكي

                                                             27 ، آيهمائدهسوره مباركه ٢٨ 183 ، آيهبقرهسوره مباركه ٢٩ 153 ، آيهبقرهسوره مباركه ٣٠

 

١٩  

جهان را به خود معطوف داشته است، نتيجه همان رهنمود معروف رسول خدا صلي اهللا عليه و آله است كه

31»صوموا تصحوا«فرموده اند:

برنامه معين و مشخص ساليانه اي كه اسالم به عنوان روزه داري براي پيروان خود قرار داده، برنامه اي كامال

.منظم و اصولي است كه از جهات مختلف براي تأمين سالمتي انسان مفيد است

چهار ـ پاك سازي دل و افزايش نور معرفت

ري از ناپاكي ها و آلودگي هاست. روزه، دل را از گناه پاك روزه مايه زدودن زنگارها از دل و صفاي باطن و دو

مي كند، به روح صفا و جال مي بخشد و سبب تقويت نور معرفت مي شود. انسان در پرتو روزه داري و پرهيز

.از گناه و محرمات و گرايش به معنويات، زمينه تجلي نور معرفت را در وجود خود فراهم مي كند

اندرون از طعام خالي دار تا در او نور معرفت بيني :عديس استاد سخن به گفته

.روزه داري يكي از مقدمات پيمودن مسير الي الله و دست يابي به معرفت الهي است

پنج ـ تعديل غرايز

روزه در تعديل غرايز و اصالح انسان نقش شگفت انگيزي دارد. اگر روزه بر اساس موازين اسالمي اجرا شود،

زنده اي بر جاي مي گذارد و نظم و تعادل غرايز را برقرار مي سازد. در واقع، نفس و طبيعت اثر بسيار سا

آدمي مي خواهد هر سخني را بشنود، هر غذايي را بخورد، هر منظره اي را ببيند، ولي روزه و مقررات و

.احكامش، اين خواسته هاي نفساني و نامتعادل دل انسان را كنترل مي كنند

مي تنها با تقيد به اعمال و فرايض ديني از جمله روزه داري، به كنترل رهبر عقل و خرد نفس سركش آد

. درمي آيد

                                                             153 ، آيهبقرهسوره مباركه ٣١

 

٢٠  

شش ـ تقويت اراده و تسلط بر نفس

چنانچه گفته شد، روزه در جلوگيري از خواسته هاي نامشروع نفس آدمي اثر دارد. به همين سبب، هنگامي

كند، يعني غذا را مي بيند و نمي خورد يا تشنه است، ولي كه انسان با خواسته هاي نفس خود مخالفت مي

.آب نمي نوشد، رفته رفته بر نفس خود چيره و اراده اش تقويت مي شود

در برابر وسوسه هاي شيطان و شيطان نماها مو مي تواني ماراده و عزمي راسخ داري مبداني ماگر مي خواهي

.يمك بزنخودت را در آزمون روزه محبايد ، ممقاومت كني

هفت ـ تقويت روحيه آخرت گرايي

ورزي نسبت به زندگي ترديدي نيست كه روزه داري، توجه به امور ماورايي، روحيه آخرت گرايي و نيز زهد

- مادي را در انسان تقويت مي كند و بر اين اساس، توجه به سراي ابدي در آدمي بيش از پيش متجلي مي

.شود

:فرمود )عليه السالم(امام رضا

.مردم به انجام روزه مأمور شدند تا طعم گرسنگي و تشنگي را بچشند و به ياد آخرت افتند

آدمي با روزه گرفتن به تدريج نسبت به دنيا و لذت هاي آن بي توجه مي شود و روحش را با معنويت آشنا

.مي سازد

هشت ـ نزديك شدن به خدا

 

٢١  

ود، راه هايي را بيان كرده است كه انسان مي تواند در سايه خداوند مهربان، براي برقراري رابطه انسان با خ

عمل به آن از مقربان درگاهش شود. يكي از اين راه ها، روزه است. انسان با روزه گرفتن به صفت فرشتگان

دست مي يابد؛ زيرا همه شهوت ها را ناديده مي گيرد و در هم مي كوبد و مانند فرشتگان مقرب درگاه مي

اقع، براي انسان در حال روزه، حالت هاي معنوي و روحاني خوبي فراهم مي آيد كه در غير روزه شود. در و

كمتر تحقق مي يابد. به همين دليل، پيشوايان دين، پيروان خود را به روزه گرفتن سفارش مي كردند. پيامبر

:فرموده است )صلي اهللا عليه و آله(اكرم

چشم و گوش و اعضاي بدنش را از حرام و كذب و غيبت، به قصد كسي كه در ماه رمضان روزه بگيرد و

.تقرب به خدا بازدارد، خدا او را به درگاه خود نزديك مي كند

.بياييد با روزه داري واقعي، نام خود را در رديف مقربان بارگاه حق ثبت كنيم

نه ـ استجابت دعا

ا مي شود؛ چون روزه دار حالتي روحاني پيدا يكي از بركت هاي بزرگ روزه اين است كه مايه استجابت دع

مي كند و ارتباط خوبي با خدا برقرار مي سازد. ماه رمضان نيز زمان بسيار بافضيلتي است. به همين سبب،

.»دعاي روزه دار رد نمي شود«مي فرمايد: )صلي اهللا عليه و آله(پيامبر اعظم

خواهيم پروردگار تقاضايمان را لبيك گويد. پس بياييد مگر آرزو نداريم دعاهايمان مستجاب شود. مگر نمي

.ايام ماه مبارك رمضان را غنيمت شمريم و در حق يكديگر دعا كنيم

ده ـ ايجاد روحيه قناعت

فرهنگ اسالم برخالف مكتب هاي مادي شرق و غرب كه دنيا و نعمت هاي مادي را هدف اصلي زندگي بشر

ماديات را راهي براي رسيدن به تكامل معنوي مي داند. روزه نيز فريضه مي داند، قناعت و ايثار و پرهيز از

اي است كه مسلمان را از غرق شدن در ماده گرايي و حرص براي لذت هاي مادي و تن پروري و مصرف مي

 

٢٢  

رهاند و مي آموزد كه به اندازه نياز مصرف كند، قناعت كند، به فكر ديگران باشد و از اسراف و تبذير

.دبپرهيز

روزه، به مسلمان مي آموزد كه با كم هم مي توان زيست و با قناعت مي توان خود را در مقابل ماديات و

.انحراف از معنويت حفظ كرد

) اثر روزه بر اجتماع (روزه، مدرسه عالي اجتماعي) ب

اني دارد كه روزه داري افزون بر فوايدش براي جسم و تن و روان آدمي، حكمت ها و مصالحي در اجتماع انس

:برخي از آنها را يادآور مي شويم

يك ـ بيداري عواطف بشري

بي شك، يكي از بركت هاي اجتماعي روزه، بيداري عواطف انساني است. انسان به كمك روزه درمي يابد كه

بر فقيران و گرسنگان چه مي گذرد. درواقع، روزه دار با تحمل گرسنگي و تشنگي روزه، با درد نيازمندان و

مستمندان آشنا مي شود و عواطف و احساسات انساني، او را به كمك به فقيران تشويق مي كند. به همين

دليل، در ماه مبارك رمضان، رسيدگي به فقيران و محرومان بيشتر به چشم مي خورد. همچنين روزه دار

محروميت ها در طول سال، توانگر و فهيم درمي يابد كه چه بسا فقيران و محرومان مؤمن به واسطه صبر بر

.در قوت اراده و شرافت طبع و بلندي همت بر او فضيلت دارند

ياد كردن حال فقيران و طبقه محروم جامعه و توجه به شرافت نفس و علو طبع بي پايان آنان از مهم ترين

.فوايد روزه داري است

دو ـ تقويت هم بستگي اجتماعي

 

٢٣  

ن، تقويت هم بستگي اجتماعي و ايجاد روحيه جمع گرايي ميان يكي از بركت هاي ماه مبارك رمضا

مسلمانان است. به نظر اسالم، عبادت و تقرب به خدا در نماز و روزه خالصه نمي شود، بلكه انجام دادن

مسئوليت هاي اجتماعي، خدمت به بندگان خدا و تالش براي رفع نيازهاي آنان مي تواند وسيله اي براي

.دتقرب به خدا باش

براي مثال، مضمون يكي از دعاهاي هر روزه ماه رمضان، طلب گشايش و رفع نياز براي گرفتاران و دردمندان

و نيازمندان است و فرد روزه دار حتي براي مردگان مؤمن نيز طلب سرور و آرامش مي كند. همچنين در

.درخواست مي كند دعاي روز پانزدهم، روزه دار از خداوند توفيق احسان و نيكي به مردم را

از ديگر آموزه هاي دين اسالم، افطاري دادن به مسلمانان است كه حتي اگر مقدار ناچيزي باشد، پاداش بي

.شماري نصيب افطاردهنده خواهد شد و اين كار به تقويت روحيه جمع گرايي و ديگرخواهي مي انجامد

تشكيل صف هاي زيبا و به هم پيوسته نماز از ديگر مصداق هاي هم بستگي اجتماعي در ماه مبارك رمضان،

عيد فطر است كه برجسته ترين نمونه وحدت و انسجام اسالمي ميان مسلمانان به شمار مي رود. پس از

اهللا اكبر و «پايان ماه رمضان، مسلمانان همگي با هم روز عيد فطر را جشن مي گيرند و همراه با هم بانگ

اين نعمت بزرگ را به جا مي آورند. ثمره اين وحدت عبادي، وحدت و را سر مي دهند و شكر » الحمدهللا

.يگانگي آنان را دوچندان مي كند

رمضان؛ ماه يكپارچگي و يك رنگي است. بياييد با هم در رمضان امسال اين شعار را سرلوحه كارمان قرار

!دهيم كه: يا ايها المسلمون اتحدوا اتحدوا

ت اراده جمعيسه ـ تقوي

 

٢۴  

از ديگر فايده هاي اجتماعي روزه اين است كه اراده اجتماع را قوي و همت جامعه را بلند و مردم را بر اميال

و خواهش هاي نفساني شان مسلط مي سازد. در واقع، كسي كه بتواند ساعت هايي از روز، لذت غذا خوردن

موار سازد، مي تواند به خاطر مصالح بزرگ را ترك كند و زحمت و رنج تشنگي و گرسنگي را بر خود ه

اجتماعي و حفظ شرف و آبروي خود و جامعه نيز شكيبايي بورزد و دشواري ها را براي رسيدن به مقاصد

.عالي اجتماعي متحمل شود

يگانه عاملي كه سبب پيروزي ملت ها بر مشكالت است، قوت اراده و عزم آهنين اجتماعي است كه در پرتو

.ها از جمله روزه داري به دست مي آيد تحمل سختي

چهار ـ تقويت حسن معاشرت

از رهاوردهاي روزه به دست آوردن حسن خلق، گذشت و دوري از كينه توزي، تندخويي، بدزباني، ستيزه

جويي و غيبت و دشنام در روابط اجتماعي است؛ زيرا از جمله آموزش هاي دين به روزه دار اين است كه

.زبان و گوش خويش باشدمراقب چشم و

!رمضان، ماهي است براي آموزش و تمرين معاشرت هرچه بهتر و داشتن اجتماعي سالم و انساني

به طور كلي، بيان فوايد و حكمت هاي اجتماعي روزه نشان مي دهد كه روزه يك كالس تربيتي عملي براي

معه اسالمي از نظر سلوك اجتماعي و هر چه بهتر زندگي كردن است. از همين جاست كه در صدر اسالم، جا

.معاشرت افراد با يكديگر از مترقي ترين اجتماعات بود

با توجه به اوضاع كنوني، مسلمانان بيش از گذشته به درس آموزي از ماه مبارك رمضان نياز دارند و بايد

.دبكوشند اين ثمره هاي عالي اجتماعي روزه را هر چه بيشتر در جامعه خود آشكار سازن

(باب روزه) اجوبه االستفتائاتمنتخب

 

٢۵  

شرايط وجوب و صحت روزه

: دختري كه به سن تكليف رسيده، ولي به علت ضعف جسماني توانايي روزه گرفتن ندارد، و بعد از ماه 1س

رسد، چه حكمي تواند قضاي آن را به جا آورد تا اينكه ماه رمضان سال بعد فرا مي مبارك رمضان هم نمي

دارد؟

شود، بلكه : ناتوانى از گرفتن روزه و قضاى آن به مجرد ضعف و عدم قدرت موجب سقوط قضاى روزه نمىج

.هاى ماه رمضان كه از او فوت شده، بر وى واجب است قضاى روزه

اند و روزه گرفتن بر آنها مقداري مشكل است، چه حكمي دارند؟ : دختراني كه تازه به سن تكليف رسيده2س

شرعي دختران اكمال نه سال قمري است؟ آيا سن بلوغ

: بنا بر نظر مشهور، بلوغ شرعى دختران همان تكميل نه سال قمرى است كه در اين هنگام روزه بر آنها ج

واجب است و ترك آن به مجرد بعضى از عذرها جايز نيست، ولى اگر روزه گرفتن براى ايشان ضرر داشته

.قت زياد باشد، افطار براى آنها جايز استباشد يا تحمل آن برايشان همراه با مش

: من زمان دقيق رسيدن به سن تكليف خود را نميدانم، از جناب عالي خواهشمندم بيان فرماييد كه از 3س

چه زماني قضاي نماز و روزه بر من واجب است؟

عى تكليف شرعى ها كه يقين به فوت آن بعد از رسيدن به سن قط : فقط قضاى آن مقدار از نمازها و روزهج

.داريد، بر شما واجب است

اش باطل : اگر زن در ماه مبارك رمضان دو ساعت يا كمتر مانده به اذان مغرب حيض شود، آيا روزه4س

شود؟ مي

 

٢۶  

.اش باطل است : روزهج

: آيا مسافرت عمدي در ماه رمضان به قصد افطار و فرار از روزه گرفتن، جايز است؟5س

ان اشكال ندارد، و در صورت مسافرت، ولو اينكه براى فرار از روزه باشد، افطار بر او : مسافرت در ماه رمضج

.واجب است

توانم و كنم كه تندخو نباشم نمي : من معتاد به سيگار هستم و در ماه مبارك رمضان هر چه تالش مي6س

برم، تكليف من رنج مي ام شده است و خودم هم از وضعيت دشوارم همين باعث ناراحتي زياد افراد خانواده

چيست؟

: روزه ماه مبارك رمضان بر شما واجب است و بنا بر احتياط واجب جايز نيست در حال روزه سيگار ج

.بكشيد، و نبايد بدون دليل با ديگران تند برخورد كنيد

زن باردار و شيرده

ارد يا خير، واجب است؟داند روزه براي جنين او ضرر د : آيا روزه گرفتن بر زن بارداري كه نمي7س

: اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنين داشته باشد و خوف وى هم داراى منشأ عقاليى باشد، افطار بر او ج

.واجب است و در غير اين صورت واجب است كه روزه بگيرد

رفته داده و باردار هم بوده و در همان حال روزه ماه رمضان را هم گ : زني كه كودك خود را شير مي8س

داده و در عين حال روزه است، و هنگام زايمان فرزندش مرده به دنيا آمد، اگر از ابتدا احتمال ضرر را مي

اگر احتمال ضرر .3آيا ديه بر ذمه او هست يا خير؟ .2اش صحيح است يا خير؟ آيا روزه.1:گرفته است

شته، چه حكمي دارد؟داده، ولي بعدا معلوم شده كه روزه گرفتن براي جنين ضرر دا نمي

 

٢٧  

: اگر با وجود خوف از ضررى كه داراى منشأ عقاليى است، روزه گرفته باشد و يا بعدا برايش معلوم شود كه ج

اش صحيح نيست و قضاى آن بر او واجب است، ولى ثبوت اش ضرر داشته، روزه روزه براى وى يا براى جنين

.ن مستند به روزه گرفتن وى استديه جنين متوقف بر اين است كه ثابت شود فوت جني

توانم روزه بگيرم ولي در ميو : من به لطف خداوند متعال داراي فرزندي هستم كه شيرخوار است9س

اي دارم؟ صورت روزه گرفتن، شيرم خشك خواهد شد. چه وظيفه

تان را زه: اگر به دليل كم يا خشك شدن شيرتان بر اثر روزه، خوف ضرر بر طفل خود داشته باشيد، روج

.افطار كنيد، ولى براى هر روزى بايد يك مد طعام به فقير بدهيد و قضاى روزه را هم بعدا بجا آوريد

بيماري و منع پزشك

: بعضي از پزشكان كه به مسائل شرعي ملتزم نيستند، بيماران را از روزه گرفتن به دليل ضرر داشتن 10س

ست يا خير؟كنند، آيا گفته اين پزشكان حجت ا منع مي

: اگر پزشك امين نباشد و گفته او هم اطمينان آور نباشد و باعث خوف ضرر نشود، گفته او اعتبارى ندارد ج

 .و در غير اين صورت نبايد روزه بگيرد

توانست روزه بگيرد. من دقيقا اطالع دارم كه : مادرم تقريبا سيزده سال بيمار بود و به همين دليل نمي11س

ها گرفتن او احتياج به مصرف دارو بوده است، اميدواريم ما را راهنمايي فرماييد كه آيا قضاي روزهعلت روزه ن

بر او واجب است؟

.: اگر ناتوانى او از روزه گرفتن بر اثر بيمارى بوده، قضا نداردج

ضر چه ام، در حال حا : من بر اثر ضعف جسماني از ابتداي سن بلوغ تا دوازده سالگي روزه نگرفته12س

تكليفي دارم؟

ايد با اينكه به سن تكليف رسيده بوديد، قضا هايى را كه در ماه مبارك رمضان نگرفته : واجب است روزهج

 .كنيد، و اگر افطار روزه ماه رمضان عمدى و اختيارى و بدون عذر شرعى بوده، كفاره هم بر شما واجب است

 

٢٨  

گفته است كه به علت ناراحتي چشم به هيچ وجه نبايد : چشم پزشك مرا از روزه گرفتن منع كرده و 13س

روزه بگيرم، ولي من به گفته او توجه نكرده و شروع به روزه گرفتن كردم كه باعث بروز مشكالتي براي من

كنم، لذا متحير و طوري كه در بعضي از روزها هنگام عصر احساس ناراحتي مي در اثناي ماه رمضان شد. به

ام را تحمل كرده و روزه را تا غروب ادامه دهم. سؤال اين ينكه روزه نگيرم و يا ناراحتيمردد هستم بين ا

دانم قدرت ادامه آن گيرم و نمي است كه آيا اصوال روزه گرفتن بر من واجب است؟ و در روزهايي كه روزه مي

ام را ادامه دهم؟ و نيت من چگونه بايد باشد؟ را تا غروب دارم يا نه، آيا روزه

: اگر از گفته پزشك متدين و امين اطمينان حاصل كنيد كه روزه براى چشم شما ضرر دارد و يا خوف ج

ضرر داشته باشيد، روزه گرفتن براى شما واجب نبوده و بلكه جايز هم نيست، و با خوف ضرر نيت روزه

ف بر اين است كه روزه متوق صحيح نيست و در صورت عدم خوف ضرر نيت روزه اشكال ندارد، ولى صحت

.براى شما واقعا ضرر نداشته باشد

شود و تنها راه جلوگيري از جمع شدن سنگ در كليه، نوشيدن هاي من سنگ جمع مي : در كليه14س

مستمر مايعات است و از آنجايي كه پزشكان معتقدند كه من نبايد روزه بگيرم، تكليف واجب من نسبت به

روزه ماه مبارك رمضان چيست؟

: اگر جلوگيرى از بيمارى كليه مستلزم نوشيدن آب يا ساير مايعات در طول روز باشد، روزه گرفتن بر شما ج

.واجب نيست

: از آنجا كه مبتاليان به مرض قند مجبورند هر روز يك يا دو بار آمپول انسولين تزريق كنند و نبايد در 15س

ث پائين آمدن ميزان قند خون و در نتيجه نوعي تشنج و هاي غذايي آنها تأخير و فاصله بيفتد، زيرا باع وعده

كنند كه در روز چهار نوبت غذا بخورند، خواهشمنديم شود، لذا گاهي پزشكان به آنها توصيه مي بيهوشي مي

.نظر شريف خود را درباره روزه اين افراد بيان فرماييد

رساند يا خوف ضرر غروب، به آنان ضرر مى : اگر بدانند كه خوددارى از خوردن و آشاميدن از طلوع فجر تاج

.داشته باشند، روزه گرفتن بر آنها واجب نبوده و بلكه جايز نيست

 

٢٩  

مبطالت روزه

ام را باطل كنم لكن قبل از اين كه : من در روز ماه رمضان به علت اغواي شيطان تصميم گرفتم روزه16س

ام چيست؟ و اگر اين امر ود منصرف شدم حكم روزهكند انجام دهم، از تصميم خ عملي كه روزه را باطل مي

در روزه غير ماه رمضان پيش آيد چه حكمي دارد؟

طورى كه قصد ادامه روزه نداشته : در روزه ماه رمضان اگر در اثناى روز از نيت روزه گرفتن بر گردد بهج

، البته تا اذان مغرب بايد از كارى كه شود و قصد دوباره او براى ادامه روزه فايده ندارد اش باطل مى باشد، روزه

كند خوددارى كند. اما اگر دچار ترديد شود به اين معنى كه هنوز تصميم نگرفته است روزه روزه را باطل مى

را باطل كند، يا تصميم بگيرد كارى را كه موجب باطل شدن روزه است صورت دهد و هنوز آن را انجام نداده

ه او محل اشكال است و احتياط واجب آن است كه روزه را تمام كند و بعدا هم روز در اين دو صورت صحت

.آن را قضا نمايد. هر روزه واجب معين ديگر ـ مانند نذر معين و امثال آن ـ نيز داراى همين حكم است

شود؟ اش باطل مي : آيا اگر از دهان شخص روزه دار خون بيايد، روزه17س

.شود، ولى واجب است كه از رسيدن خون به حلق جلوگيرى كند نمى: روزه به سبب آن باطل ج

: حكم استعمال دخانيات مانند سيگار در حال روزه چيست؟18س

دار از دودهاى انواع دخانيات و نيز مواد مخدرى كه از راه بينى يا زير : احتياط واجب آن است كه روزهج

.شود خوددارى كند زبان جذب مى

طبي براي اشخاص مبتال به تنگي نفس شديد وجود دارد كه عبارت است از يك قوطي : نوعي داروي19س

كه در آن مايع فشرده شده وجود دارد و با فشار دادن آن داروي مايع بصورت پودر گاز از طريق دهان وارد

بار شود در يك روز چندين گردد. گاهي بيمار مجبور مي ريه شخص بيمار شده و موجب تسكين حال وي مي

از آن استفاده كند، آيا با وجود استفاده از اين دارو، روزه گرفتن جايز است؟ با توجه به اينكه بدون استفاده از

 .آن روزه گرفتن غيرممكن و يا بسيار سخت خواهد بود

 

٣٠  

.: وسيله مذكور اگر صرفا براي بازكردن راه تنفسي استفاده ميشود، مبطل روزه نيستج

دانم آب شود و گاهي نمي آيد مخلوط مي هايم مي ها آب دهانم با خوني كه از لثه: من در بيشتر روز20س

ام با اين حال چه حكمي دارد؟ اميدوارم مرا راهنمايي برم همراه با خون است يا خير؟ روزه دهاني كه فرو مي

.فرماييد

ل ندارد و مبطل روزه : اگر خون لثه در آب دهان مستهلك شود، محكوم به طهارت است و بلعيدن آن اشكاج

نيست، و همچنين در صورت شك در همراه بودن آب دهان با خون، فرو بردن آن اشكال ندارد و به صحت

.زند روزه ضرر نمى

مانده هايم را مسواك نزدم، و بدون اينكه باقي : در يكي از روزهاي ماه رمضان روزه گرفتم ولي دندان21س

ببلعم، خودبخود بلعيده شده است. آيا قضاي روزه آن روز بر من واجب است؟ غذاهاي البالي دندانها را عمدا

ايد و فرو رفتن مانده غذا در بين دندانهايتان و يا علم به رسيدن آن به حلق نداشته : اگر علم به وجود باقىج

.آن هم عمدى و با التفات نبوده، قضاى روزه بر شما واجب نيست

داران در ماه مبارك رمضان، اره تزريق آمپول و ساير تزريقات نسبت به روزه: نظر شريف جنابعالي درب22س

چيست؟

شود و هاى مقوى يا مغذى و هر آمپولى كه در رگ تزريق مى دار از آمپول : احتياط واجب آن است كه روزهج

هايى كه براى آمپولشود و نيز هاى دارويى كه در عضله تزريق مى ها خوددارى كند، لكن آمپول نيز انواع سرم

.رود، مانعى ندارد حس كردن به كار مى بى

: آيا خوردن قرص فشار خون در حال روزه جايز است يا خير؟23س

: اگر خوردن آن در ماه رمضان براى درمان فشار خون ضرورى باشد، اشكال ندارد، ولى با خوردن آن روزه ج

.شود باطل مى

 

٣١  

ن عقيده باشيم كه بر استفاده از قرصها جهت مداوا عنوان خوردن و : اگر من و بعضي از مردم بر اي24س

زند؟ ام ضرر نمي كند، آيا عمل به آن جايز است و به روزه آشاميدن صدق نمي

.كند : خوردن قرص روزه را باطل مىج

: اگر شوهر با همسر خود در ماه رمضان جماع نمايد و زن نيز به آن راضي باشد چه حكمي دارد؟25س

.بر هر يك از آنان حكم افطار عمدى جارى است و عالوه بر قضا، كفاره هم بر هر دو واجب است :ج

بر جنابت بقا

روزه است، : اگر شخصي در حال جنابت چند روز روزه بگيرد و نداند كه طهارت از جنابت شرط صحت26س

نكه قضاي آنها كافي است؟هايي كه در حال جنابت گرفته بر او واجب است يا اي آيا كفاره روزه

.كند : در فرض مرقوم قضا كفايت مىج

: آيا جايز است شخص جنب بعد از طلوع آفتاب غسل جنابت نمايد و روزه قضا يا مستحب بگيرد؟27س

: اگر عمدا تا طلوع فجر بر جنابت باقى بماند، روزه ماه رمضان و قضاى آن از او صحيح نيست، ولى اقوى ج

.خصوص روزه مستحبى است ديگر به هاى روزه صحت

: اگر شخصي قبل از اذان صبح يا بعد از آن بخوابد و در خواب جنب شده و بعد از اذان بيدار شود، چه 28س

مدتي براي غسل كردن وقت دارد؟

زند، ولى واجب است كه براى نماز غسل كند و : در فرض سؤال، جنابت به روزه آن روز او ضرر نمىج

.ل را تا وقت نماز به تأخير بيندازدتواند غس مى

هاي ديگر فراموش شود و در اثناء روز به ياد انسان : اگر غسل جنابت براي روزه ماه رمضان يا روزه29س

بيفتد، چه حكمي دارد؟

 

٣٢  

: اگر در روزه ماه رمضان غسل جنابت را در شب تا طلوع فجر فراموش كند و با حالت جنابت صبح نمايد، ج

ل است و احوط اين است كه قضاى روزه ماه رمضان هم در اين حكم به آن ملحق شود. ولى در اش باط روزه

.شود ها، روزه بر اثر آن باطل نمى ساير روزه

احكام مبطالت روزه

: آيا تبعيت از اهل سنت در وقت افطار روزه در مراسم عمومي و مجالس رسمي و غير آن، جايز است؟ 30س

ه اين متابعت از موارد تقيه نيست و دليلي براي التزام به آن وجود ندارد، اگر مكلف تشخيص دهد ك

اش چيست؟ وظيفه

: تبعيت از ديگران در افطار روزه بدون احراز دخول وقت افطار، جايز نيست، و اگر از موارد تقيه باشد افطار ج

طور اختيارى افطار نمايد مگر بعد از آنكه داخل شدن و جايز نيست بهجايز است، ولى روزه آن روز قضا دارد،

 .شب و پايان يافتن روز را با يقين حسى و يا با حجت شرعى احراز نمايد

 شود؟ ام باطل مي دار باشم و مادرم مرا وادار به خوردن غذا يا نوشيدن كند، آيا روزه : اگر روزه31س

 .كند، هرچند بر اثر درخواست و اصرار شخص ديگرى باشد مى : خوردن و آشاميدن روزه را باطلج

اش : اگر چيزي به زور وارد دهان روزه دار شود و يا سر او به همان صورت داخل آب گردد، آيا روزه32س

ات را نخوري، ضرري به اش شود، مثال به او بگويند كه اگر روزه شود؟ اگر وادار به باطل كردن روزه باطل مي

اش صحيح است؟ سازيم، او هم براي دفع اين ضرر غذا بخورد، آيا روزه مالت وارد مي خودت يا

: روزه شخص روزه دار با داخل شدن چيزى در حلقش بدون اختيار و يا با فرو بردن سرش به همان صورت ج

واهد اش باطل خ شود، ولى اگر خودش بر اثر اكراه ديگرى مرتكب مفطرى شود، روزه به زير آب باطل نمى

.شد

 

٣٣  

: اگر روزه دار جاهل باشد به اينكه تا به حد ترخص نرسيده، نبايد قبل از زوال افطار كند، و قبل از حد 33س

ترخص به اين اعتبار كه مسافر است، افطار نمايد، روزه اين شخص چه حكمي دارد؟ آيا قضا بر او واجب است

يا حكم ديگري دارد؟

  .ل است و بايد آن را قضا كند لكن اگر از حكم مسأله، غافل بوده كفاره ندارداش باط : در فرض مرقوم، روزهج

 كفاره روزه

: آيا دادن پول يك مد طعام به فقير تا با آن غذايي براي خودش بخرد، كافي است؟34س

كند، ل مى: اگر اطمينان داشته باشد كه فقير به وكالت از او طعام خريده و سپس آن را به عنوان كفاره قبوج

.اشكال ندارد

تواند اجرت كار و پختن غذا را از اي از مساكين شود، آيا مي : اگر شخصي وكيل در غذا دادن به عده35س

اموالي كه به عنوان كفاره به او داده شده است، بردارد؟

تواند آن را بابت كفاره حساب نمايد و يا از : مطالبه اجرت كار و پخت غذا براى وى جايز است، ولى نمىج

.اموالى كه بايد به عنوان كفاره به فقرا داده شود، بردارد

داند كه بايد آنها را بعد از تواند روزه بگيرد و مي : زني به علت بارداري و نزديكي وقت زايمان، نمي36س

طور عمدي يا غيرعمدي تا چند سال روزه نگيرد، آيا فقط مان و قبل از ماه رمضان آينده قضا نمايد، اگر بهزاي

كفاره همان سال بر او واجب است يا آنكه كفاره تمام سالهايي كه روزه را به تأخير انداخته، واجب است؟

تأخير افتاده باشد، يكبار واجب است : فديه تأخير قضاى روزه ماه رمضان هرچند به مدت چند سال هم بهج

شود كه تأخير قضاى روزه ماه و آن عبارت است از يك مد طعام براى هر روزى، و فديه هم زمانى واجب مى

انگارى و بدون عذر شرعى باشد، ولى اگر به خاطر عذرى باشد كه رمضان تا ماه رمضان ديگر بر اثر سهل

 .ى نداردا روزه است، فديه شرعا مانع صحت

 

٣۴  

: زني به علت بيماري از روزه گرفتن معذور است و قادر بر قضا كردن آنها تا ماه رمضان سال آينده هم 37س

نيست، در اين صورت آيا كفاره بر او واجب است يا بر شوهرش؟

اى : اگر افطار روزه ماه رمضان از جهت بيمارى و تأخير قضاى آن هم از جهت ادامه بيمارى بوده است، برج

.هر روز يك مد طعام به عنوان فديه بر خود زن واجب است و چيزى بر عهده شوهرش نيست

: زني در دو سال متوالي در ماه مبارك رمضان حامله بوده و قدرت روزه گرفتن در آن ايام را نداشته 38س

او و اجب است يا است، ولي در حال حاضر توانايي روزه گرفتن را دارد، حكم او چيست؟ آيا كفاره جمع بر

فقط قضاي آن را بايد به جا آورد؟ تأخير او در قضاي روزه چه حكمي دارد؟

: اگر بر اثر عذر شرعي روزه ماه رمضان را نگرفته، فقط قضا بر او واجب است، و در صورتي كه عذر او در ج

هر روز يك مد طعام به خوردن روزه خوف از ضرر روزه بر جنين يا كودكش بوده، بايد عالوه بر قضا، براي

عنوان فديه بپردازد، و اگر قضا را بعد از ماه رمضان تا ماه رمضان سال بعد، بدون عذر شرعي به تأخير

انداخته، فديه ديگري هم بر او واجب است يعني بايد براي هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در صورتي

ارد خوف ضرر را دارد كه در صورت استمرار اين خوف كه عذر او خوف ضرر براي خودش بوده، حكم ساير مو

.تا ماه رمضان سال بعد، قضا از وي ساقط است و فقط فديه (يك مد طعام) بر او واجب است

: آيا رعايت ترتيب بين قضا و كفاره، در كفاره روزه واجب است يا خير؟39س

.: واجب نيستج

قضاي روزه

باشد، وظيفه ام مي در ماه رمضان براي انجام مأموريت ديني بر عهده: هجده روز روزه به علت مسافرت 40س

من چيست؟ آيا قضاي آنها بر من واجب است؟

.هاى ماه رمضان كه بر اثر مسافرت از شما فوت شده، واجب است : قضاى روزهج

 

٣۵  

و به سوي خدا : شخصي به مدت ده سال بر اثر جهل نماز نخوانده و روزه نگرفته است، فعال توبه نموده 41س

هاي فوت شده را ندارد و مالي هم بازگشته و تصميم بر جبران آنها گرفته است، ولي توانايي قضاي همه روزه

هايش را بپردازد، آيا صحيح است كه فقط به استغفار اكتفا كند؟ ندارد كه با آن كفاره

كفاره افطاره عمدى روزه ماه شود، ولى نسبت به هاى فوت شده در هيچ صورتى ساقط نمى : قضاى روزهج

رمضان، چنانچه قدرت بر روزه دو ماه و يا اطعام شصت مسكين براى هر روز نداشته باشد، بايد به هر تعداد

فقير كه قادر است غذا بدهد و احتياط آن است كه استغفار نيز بكند و اگر به هيچ وجه قادر به دادن غذا به

استغفراهللا (از خداوند بخشايش «ر كند يعنى با دل و زبان خود بگويد: فقرا نيست فقط كافى است كه استغفا

)»طلبم مى

هايي كه بر من واجب شده بود روزه : من به علت عدم قدرت مالي و بدني نتوانستم براي انجام كفاره42س

روزه گرفتن يا بگيرم و يا به مساكين اطعام نمايم و در نتيجه، استغفار نمودم لكن به لطف الهي اكنون توان

ام چيست؟ اطعام نمودن دارم، وظيفه

.: در فرض مرقوم، انجام كفاره الزم نيست گر چه احتياط مستحب آن است كه انجام داده شودج

هايش را به ز ماه رمضان سال آينده قضاي روزه: اگر شخصي بر اثر جهل به وجوب قضاي روزه تا قبل ا43س

تأخير اندازد، چه حكمي دارد؟

.شود : فديه تأخير قضاى روزه تا ماه رمضان سال بعد، بر اثر جهل به وجوب آن ساقط نمىج

ام باشد قضاي آن محسوب شود و اگر اي بر عهده ام به اين نيت كه اگر روزه : تقريبا يك ماه روزه گرفته44س

هاي قضايي كه بر ام نيست به قصد قربت مطلق باشد، آيا اين يك ماه روزه به حساب روزه اي بر عهده زهرو

شود؟ ذمه دارم، محسوب مي

ايد، اعم از روزه قضاء يا مستحبى، روزه : اگر به نيت آنچه كه در زمان روزه گرفتن شرعا مأمور به آن بودهج

.شود باشد، به عنوان روزه قضاء محسوب مىايد و روزه قضا هم برعهده شما گرفته

 

٣۶  

داند چه مقدار روزه قضا دارد و با فرض داشتن روزه قضا روزه مستحبي بگيرد، اگر : كسي كه نمي45س

شود؟ معتقد باشد كه روزه قضا ندارد، آيا به عنوان روزه قضا محسوب مي

.شود اش هست، محسوب نمى بر عهده هايى را كه به نيت استحباب گرفته به جاى روزه قضايى كه : روزهج

اش را افطار كرده، چيست؟ : نظر شريف جنابعالي درباره شخصي كه بر اثر جهل به مسأله، عمدا روزه46س

آيا فقط قضا بر او واجب است يا اينكه كفاره هم بايد بدهد؟

كند ـ مثل اينكه اطالعى از حكم شرعى، كارى را انجام دهد كه روزه را باطل مى : اگر به سبب بىج

كند و در روز ماه رمضان دارو خورد ـ دانست خوردن دارو نيز مانند ساير خوردنيها روزه را باطل مى نمى

.اش باطل است و بايد آن را قضا كند ولى كفاره بر او واجب نيست روزه

اش چيست؟ اند، وظيفهد : كسي كه تعداد روزهايي كه روزه نگرفته و مقدار نمازهايي را كه نخوانده نمي47س

اش را بر اثر عذر شرعي افطار كرده و يا عمدا آن را خورده است، چه حكمي دارد؟ داند روزه كسي هم كه نمي

هايش كه يقين به فوت آنها دارد، اكتفا نمايد، و در صورت : جايز است كه به قضاى آن مقدار از نماز و روزهج

.شك در افطار عمدى كفاره واجب نيست

: اگر پزشك به بيماري بگويد كه روزه براي شما ضرر داد و او هم روزه نگيرد، ولي بعد از چند سال 48س

بفهمد كه روزه براي وي ضرر نداشته و پزشك در تشخيص خود اشتباه كرده است، آيا قضا و كفاره بر او

واجب است؟

وف از ضرر پيدا كند و روزه نگيرد، فقط : اگر از گفته پزشك متخصص و امين و يا از منشأ عقاليى ديگر، خج

.قضا بر او واجب است

نمازهاى چهار ركعتى كدام است؟ : شرايط وجوب قصر بر مسافر در49س

:: امور هشتگانه ذيل استج

 

٣٧  

هم هشت فرسخ مسافت شرعى باشد يعنى رفتن يا برگشتن و يا رفت و برگشت او روى سفر او به مقدار -

.نكه رفتن او كمتر از چهار فرسخ نباشدباشد، مشروط به اي شرعى

پيمودن هشت فرسخ را داشته باشد، بنا بر اين اگر از ابتدا قصد پيمودن هشت فرسخ از اول مسافرت قصد -

بگيرد به جايى نداشته و يا قصد پيمودن كمتر از آن را داشته باشد و بعد از رسيدن به مقصد تصميم را

تا آنجا به اندازه مسافت شرعى ر از مسافت شرعى است، ولى از منزلبرود كه فاصله آن با مكان اول كمت

.است، بايد نمازش را تمام بخواند

قصد خود مبنى بر پيمودن مسافت شرعى برنگردد، بنا بر اين اگر در بين راه، پيش از در بين راه از -

شود، هرچند نمى او جارى رسيدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد يا مردد شود، حكم سفر بعد از آن بر

.است صورت شكسته خوانده، صحيح نمازهايى كه قبل از عدول از قصد خود به

خواهد ده روز يا بيشتر مى قصد قطع سفر در اثناى پيمودن مسافت شرعى با عبور از وطن خود يا جايى كه -

.در آن جا بماند، نداشته باشد

ر اين اگر سفر معصيت و حرام باشد، اعم از اينكه خود سفر حراماو جايز باشد، بنا ب سفر از نظر شرعى براى -

را ندارد و نماز باشد مثل فرار از جنگ يا هدف از سفر، كار حرامى باشد مثل سفر براى راهزنى، حكم سفر

.تمام است

بعضى از صحرانشينان كه محل زندگى ثابتى مسافر از كسانى كه خانه بدوش هستند، نباشد مانند -

.مانند جا آب و علف و چراگاه پيدا كنند، مى كنند و هر ارند، بلكه در بيابانها گردش مىند

باشد مانند باربر، راننده و ملوان و غيره و كسى كه شغل او در سفر است، مسافرت را شغل خود قرار نداده -

.اينهاست ملحق به

شود و ديوارهاى شنيده نمى جا اذان شهربه حد ترخص برسد و منظور از حد ترخص مكانى است كه در آن -

.شود شهر هم ديده نمى

 

٣٨  

32تفسير آيات اول تا پنجم سوره مباركه حجرات

سيماى سوره حجرات

ناميده شده » آداب واخالق«يا سوره » حجرات«نام سوره اين سوره در مدينه نازل شده وداراى هجده آيه وبه . است

كه بسيار ) وآله عليه اهللا صلى( ين سوره نام حجره هاى پيامبر اكرماست و چون در ا» حجره«جمع » حجرات« . شده ، اين سوره حجرات ناميده شده است ساده و از گل و سقف آن از چوب و شاخه هاى خرما بود) برده

بسم الله الرحمن الرحيم

. به نام خداوند بخشنده مهربان

)1( واتقوا الله إن الله سميع عليم ا ال تقدموا بين يدى الله و رسولهياءيها الذين ءامنو

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! بر حكم خدا و پيامبر او پيشى نگيريد واز خداوند پروا كنيد، همانا خداوند . شنوا و دانا است

رات بايد ابتدا زمينه هاى روانى پذيرش را در مخاطب ايجاد كرد. جملهبراى انجام گرفتن دستو‐1 :پيام ها

وابستگى او به خدا را كه زمينه انجام كار است ، بيان به مخاطب شخصيت مى دهد و)يا ايها الذين آمنوا(.مى كند

ب را با ادب از آنجا كه فرمان پيش نيفتادن از خدا و رسول ، فرمان ادب است ، خود اين آيه نيز مخاط -2 ...)يا ايها الذين آمنوا( .ويژه صدا مى زند

بعضى سليقه هاى شخصى ، عادات و رسوم اجتماعى و بسيارى از مقررات و قوانين بشرى كه ريشه در -3ال ( قرآن و حديث ندارد و برخاسته از عقل و فطرت نيست ، نوعى پيش افتادن از خدا و رسول است

...)تقدموا

رام كردن نعمت هاى حالل خداوند و يا حالل كردن حرام ها، پيشى گرفتن از خدا و رسول هرگونه ح -4 ...)التقدموا( است

...)ال تقدموا( هرگونه بدعت ، مبالغه ، ستايش نابجا و انتقاد نابجا، پيشى گرفتن است -5

)ال تقدموا بين يدى الله و رسوله( .باشد وآله عليه اهللا صلىسرچشمه فقه و رفتار ما بايد قرآن و سنت پيامبر -6                                                            

حجت االسالم قرائتی، تفسير نور ٣٢

 

٣٩  

پيشى گرفتن از خدا و رسول ، بى تقوايى است (چون در اين آيه مى فرمايد: پيشى نگيريد و تقوى داشته -7 )التقدموا... واتقوا) (باشيد

...)التقدموآ( .هر آزادى ، توسعه و پيشرفتى ارزش ندارد -8

مطرح » اتقوا«و هم كلمه » آمنوا«تقوى الزم است (در آيه هم كلمه براى انجام تكاليف ، دو اهرم ايمان و -9 )آمنوا... واتقواشده است) (

از چيزهايى كه جمله را زيبا مى كند آن است كه امر و نهى در كنار هم باشد. (در آيه هم نهى آمده -10 »واتقوا«و هم امر آمده است » التقدموا«

بى احترامى به او بى احترامى به خداست و پيشى گرفتن از هر دو حكم رسول همان حكم خداست ، -11 )له و رسولهال تقدموا بين يدى ال(. ممنوع است

)التقدموا... واتقوا الله( .التزام عملى بايد همراه با تقواى درونى باشد -12

ه ايمان دارند و نه كسانى كه به خاطر سليقه ها و مسائل ديگر از خدا و رسولش پيشى مى گيرند، ن -13 )يا ايها الذين آمنوا التقدموا... و اتقوا( .تقوا

)ان الله سميع عليم( تندروى يا كندروى هاى خود را توجيه نكنيم -14

بحثى پيرامون تقوى

: به نكاتى در مورد تقوى اشاره مى كنيم» واتقوا الله«در اينجا به مناسبت جمله

است كه در انسان روحيه تقوى پيدا شود. مثال قرآن مى فرمايد: پروردگار خود هدف از دستورات الهى آن 1و نيز مى فرمايد: روزه بر شما و بر امت هاى پيشين واجب شده ، شايد .را بپرستيد شايد تقوى پيدا كنيد

.تقوى پيدا كنيد

)هدى للمتقينتقوى ، زمينه پذيرش هدايت است ( 2

) اتقوا الله و يعلمكم اللهتقوى دارند، علومى را عنايت مى كند. ( خداوند به كسانى كه 3

)اتقوا لعلكم ترحمونتقوى ، وسيله دريافت رحمت الهى است ( 4

انما يتقبل ( .تقوى ، وسيله قبولى عمل است در قرآن مى خوانيم : خداوند فقط اعمال متقين را مى پذيرد 5 )الله من المتقين

 

۴٠  

)و يرزقه من حيث اليحتسب( .، وسيله دريافت رزق از راههايى است كه انسان گمان آن را نداردتقوى 6

)و من يتق الله يجعل له مخرجا( .خداوند به متقين وعده داده كه هرگز در بن بست قرار نگيرند 7

)اعلموا ان الله مع المتقين( .مى كند خداوند انواع حمايت ها و امدادهاى غيبى خود را نثار افراد با تقوى8

)والعاقبة للمتقين(. و خوش عاقبتى و رسيدن به رستگارى است تقوى راه نجات از خطرات قيامت 9

عوامل مؤثر در تقوى

اكنون كه به گوشه اى از آثار وبركات تقوى اشاره شد، به عواملى كه در پيدايش تقوى مؤ ثر است نيز اشاره : نيممى ك

ايمان به مبداء و معاد، انسان را در برابر گناهان بيمه مى كند و هر چه ايمان قوى تر باشد، تقوى بيشتر 1تربيت خانوادگى 3. نظارت عمومى (امر به معروف و نهى از منكر) سبب رشد تقوى در جامعه است 2. است

رفيق شدن 8اشتغال ، 7سايه وهم درس)، دوستان (همسر، همكار، هم 6رفتار مسئولين ، 5لقمه حالل ، 4، .با افراد با تقوى ، از عواملى است كه در تقوى مؤ ثر مى باشد

لكم اتحبط اعم أن صو تكم فوق صوت النبى وال تجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض ءامنوا ال ترفعوا ا ياءيها الذين )2( نتم التشعرونوا

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! صداهايتان را باالتر از صداى پيامبر نبريد و همان گونه كه بعضى از شما نسبت به ديگرى بلند گفت وگو مى كنيد، با پيامبر اين گونه سخن مگوييد! مبادا (به خاطر اين صداى بلند

.ز بى ادبى شما است ،) اعمال شما نادانسته نابود شودكه برخاسته ا

براى آموزش ادب به مردم ، خود ما نيز بايد آنان را مؤدبانه صدا بزنيم (در اين آيه خداوند مردم 1 :پيام ها)صدا زده است»يا ايها الذين آمنوا«را با جمله

دار است كه بايد مردم مراعات نمايند تا آنجا كه رهبر امت اسالمى از حقوق و مزاياى معنوى بااليى برخور 2اگر در حال گفتگو است ، صدايى باالتر از صداى حضرت نباشد و اگر حضرت ساكت است و ما مشغول سخن

)الترفعوا اصواتكم فوق صوت النبىگفتن با او هستيم ، باز هم با صداى بلند حرف نزنيم (

. آور استآرى ، مقام نبوت براى ما مسئوليت

در اين آيه ، پيامبر نمى فرمايد: بلندتر از من سخن (سفارش به احترام بزرگان ، از زبان ديگرى زيبا است 3 )ال ترفعوا اصواتكم) (نگوييد، اين خداوند است كه سفارش مى كند كه بلندتر از پيامبر صحبت نكنيد

 

۴١  

مؤ من نسبت به شخص رسول الله ، حساب ويژه مقام و موقعيت افراد در عمل آنان اثر دارد. (جسارت از 4 )ياايها الذين آمنوا... ان تحبط اعمالكم) (اى دارد

)ان تحبط اعمالكم و انتم ال تشعرون( .گاهى انسان ندانسته تيشه به ريشه خود مى زند 5

مقدسات در اسالم

د. شهرها، خيابان ها، دانشگاه ها، در تمام دنيا و عقائد مختلف ، به بزرگان خود احترام خاصى مى گذارنفرودگاه ها، مدارس ، مؤ سسات را به نام آنان نامگذارى مى كنند. در اسالم نيز افراد، ساعات ومكان ها

.وحتى برخى گياهان و جمادات قداست دارند

آن به ريشه قداست و كرامت همه آنها در اسالم ، وابستگى به ذات مقدس خداوند است و هر چه وابستگى : خدا بيشتر باشد، قداست آن هم بيشتر است و ما بايد احترام ويژه آنها را حفظ كنيم اما مقدسات

خداوند سرچشمه قدس است و مشركان كه ديگران را با خدا يكسان مى پندارند، در قيامت به انحراف .1ى ما اين است كه شما را با خدا خود اقرار خواهند كرد و به معبودهاى خيالى خود خواهند گفت : رمز بدبخت

)اذ نسويكم برب العالمين( يكسان مى پنداشتيم

در قرآن سخن از تسبيح و تنزيه خداوند زياد است ، يعنى ما بايد براى خدا آن احترام وقداستى را بپذيريم سبح اسم ربك . (نزه باشدكه هيچ گونه عيب ونقصى براى او تصور نشود. نه تنها ذات او، بلكه نام او نيز بايد م

)االعلى

پس ما بايد آن را كتاب خدا نيز احترام و قداست ويژه اى دارد. زيرا وقتى قرآن خود را عظيم مى داند،.2ما بايد آن را تكريم كنيم ، وقتى قرآن خود را مجيد مى تعظيم كنيم ، وقتى قرآن خود را كريم مى داند،

. يمما بايد آن را تمجيد كن داند،

و وآله عليه اهللا صلىحضرت محمد رهبران الهى ، تمام انبيا و جانشينان بر حق آن بزرگواران به خصوص .3اهل بيت او، داراى مقام مخصوصى هستند كه در اين سوره (حجرات) پاره اى از آداب برخورد با حضرت بيان

...و شده است : بر آنان پيشى نگيريم ، بلندتر از آنان صحبت نكنيم

البته بايد به اين نكته توجه كنيم كه اال ن كه ، در قرآن به انسان فرمان صلوات بر پيامبر داده شده استحضرت رحلت كرده اند، همان احترام براى زيارت حضرت، جانشينان حضرت ، ذريه آن بزرگوار و تمام

و فقهاى عادل و مراجع تقليد (كه كسانى كه به نحوى به آن حضرت نسبت دارند، به خصوص علماى ربانى . به فرموده روايات ، اين عزيزان جانشينان پيامبرند)، بر ما الزم است

 

۴٢  

در حديث مى خوانيم : كسى كه سخن فقيه عادل را رد كند، مثل كسى است كه سخن اهل بيت پيامبر سخن خدا را رد كرده عليهم السالم را رد كرده باشد و كسى كه سخن آنان را رد كند، مثل كسى است كه

.باشد

كه آنچه مربوط به انبيا است ، نيز كرامت دارد. در قرآن مى خوانيم : )وآله عليه اهللا صلى(نه تنها پيامبردر آن نهاده و به دريا انداخته شده بود و بعدا يادگارهاى در زمان نوزاديش السالم عليهصندوقى كه موسى

رى مقدس بود كه براى امت بنى اسرائيل وسيله آرامش بود و فرشتگان موسى و آل موسى در آن بود، به قد .آن را حمل مى كردند

در اسالم والدين از كرامت و قداست خاصى برخوردارند. در قرآن پنج مرتبه بعد از سفارش به يكتاپرستى ، .4 . ستو تشكر از آنان ، در كنار تشكر از خداوند آمده ا احسان به والدين مطرح شده

احترام والدين تا آنجا است كه نگاه همراه با محبت به والدين عبادت است و به ما سفارش شده صداى خود را بلندتر از صداى آنها قرار ندهيد، سفرى كه سبب اذيت آنان مى شود، حرام است ودر آن سفر نماز شكسته

.مسر پدر شما بوده است ازدواج نكنيدنمى شود. با والدين حمام نرويد، با نامادرى خود كه زمانى ه

در اسالم بعضى از زمان ها مثل شب قدر، بعضى از مكان ها مثل مسجد، بعضى از سنگ ها مثل .5، بعضى از گياهان السالم عليهحجراالسود، بعضى از آبها مثل زمزم ، بعضى از خاك ها مثل تربت امام حسين

فرهاى علمىعبادىكمك رسانىجهاد، بعضى از لباسها مثل مثل زيتون ، بعضى از سفرها مثل معراج و س . لباس احرام ، مقدس است و بايد براى آنها احترام خاصى را پذيرفت

فاخلع ( .خود را بيرون آورد مثال در قرآن مى خوانيم : حضرت موسى بايد به احترام وادى مقدس ، كفش )نعليك انك بالواد المقدس طوى

)انما المشركون نجس فاليقربوا المسجد الحرام( .ورود به مسجدالحرام را ندارد مشرك حق

)خذوا زينتكم عند كل مسجد( .سفارش كرده هنگامى كه به مسجد مى رويد، زينت خود را به مسجد ببريد

)و الجنبا اال عابرى سبيل( .جنب حق توقف در مسجد را ندارد

كه افرادى مثل حضرت ابراهيم ، اسماعيل ، زكريا و مريم عليهم السالم خادم و مسجد به قدرى عزيز استحتى مادر مريم در دوران حاملگى كه خيال مى كرد )طهرا بيتىمسئول پاكسازى و تطهير آن بوده اند. (

.فرزندش پسر است ، نذر كرد او را بعد از تولد و رشد، خادم مسجداالقصى كند

)ك ما فى بطنى محرراانى نذرت ل(

 

۴٣  

انسان با ايمان نيز داراى قداست وكرامت است ، تا آنجا كه آبروى مؤ من از كعبه بيشتر است و آزار و .6 . غيبت او حرام و دفاع از حق او واجب و حتى نبش قبر او بعد از مرگ نيز حرام است

. آن نماز باطل استضعيف امام جماعت شود،است ، سبب تاگر نماز فرادى در جايى كه نماز جماعتى برقرار

.آرى ، ضربه به كرامت انسان ، سبب بطالن نماز مى شود

)وآله عليه اهللا صلى(اسالم حتى براى بعضى از غير مسلمانان نيز احترام خاصى قائل شده است. پيامبر اكرم.7ش ابقا مى فرمود. حتى براى اسيرانى همين كه رئيس قبيله اى اسالم مى آورد، احترام او را حفظ و بر رياست

كه از خانواده هاى محترمى بودند، حساب جداگانه اى باز مى كرد. مثال براى شهربانو (دختر پادشاه ايران) و .فرزند حاتم طايى سخاوتمند كه اسير شدند، حساب جداگانه اى باز كردند

د دارد، مثال قانون اساسى و پرچم ملى و همان گونه كه گفتيم ، در فرهنگ همه ملت ها مقدساتى وجو . شخصيت هاى علمى ، انقالبى و هنرى ، در نزد آنها محترم است

البته بايد از قداست هاى انحرافى پرهيز كرد، زيرا در طول تاريخ رندانى مثل سامرى بوده اند كه گوساله هانى كه دانشمندان و شعرايى را خريده و هايى ساخته و براى آنها قداست جعلى قرار داده اند، چه بسيار شا

.آنان را به ثناخوانى و مقدس تراشى خود واداشته اند

احترام گذارى اولياى الهى

:اولياى خدا بيش از همه به كرامت ها و قداست ها پاى بند بودند، به چند نمونه توجه كنيد

، به احترام آن بزرگوار السالم عليهبود، حضرت علىزنده )وآله عليه اهللا صلى( الف : تا زمانى كه پيامبر اسالم .خطبه نخواند

در بين نماز نگاهش به ديوار روبرو افتاد كه گويا اثرى از آب دهان بر آن )وآله عليه اهللا صلى(ب : رسول خدار و با شاخه درختى كه د )بود، كالم خود را قطع كرد و مقدارى راه رفت (بدون آن كه از قبله منحرف شود

.بود، آن اثر را محو كرد و سپس عقب عقب به جاى خود برگشت و به نماز ادامه داد كنارش

درهم به فقير كمك 100 )السالم عليه(همين كه ديد برادر بزرگش امام حسن )السالم عليه( ج : امام حسين .درهم كمك كرد تا حريم برادر بزرگتر را حفظ كند 99كرد، او

را مى شنيد (با اين كه آن حضرت هنوز السالم عليههمين كه نام حضرت مهدى )سالمال عليه(د: امام رضا .متولد نشده بود) قيام مى كرد

 

۴۴  

: در خانه آية الله العظمى بروجردى از مراجع بزرگ شيعيان جهان ، شخصى اظهار داشت براى سالمتى ه- ناراحت شد كه چرا حريم افراد را حفظ نمى امام زمان و آية الله بروجردى صلوات بفرستيد. ايشان به شدت

آورديد!؟ السالم عليهكنيد و چرا نام مرا در كنار نام ولى عصر

بنابراين بايد توجه داشت كه درجات كرامت و قداست متفاوت است و هر كس و هر چيزى به اندازه و در .جايگاه خودش احترام و قداست دارد

حبط و نابودى اعمال

حجرات ، صداى بلند در محضر پيامبر را سبب حبط و نابودى اعمال دانست و فرمود: پاداش آيه دوم سورهتمام كارهاى خوب شما بدون اينكه خود متوجه باشيد تباه مى شود، بنابراين به جاست پيرامون حبط عمل

:چند كالمى بيان كنيم

و داروها، سرما و گرما، آب و آتش در در لغت به معناى فاسد وتباه شدن است همان گونه كه غذاها» حبط« :يكديگر اثر مى گذارند، اعمال انسان نيز در يكديگر اثر مى گذارد. به دو مثال توجه كنيد

الف : اگر كارگرى بعد از بيست سال خدمات مفيد، يك روز فرزند كارفرما را بكشد، آن قتل خدمات بيست .اعمال گذشته ، حبط گويند ساله او را تباه مى كند، كه به اين تباه شدن

ب : اگر كارگرى بيست سال كارفرماى خود را رنج دهد، اما يك روز فرزند كارفرما را كه در حال غرق شدن است نجات دهد، اين خدمت رنجهاى بيست ساله را از بين مى برد كه به اين خدمتى كه بدى ها را از بين

.مى برد، تكفير يا كفاره گويند

ه اين دو مثال مى گوييم : مسائل معنوى و رفتار انسان نيز در يكديگر اثر مى كند. به چند نمونه با توجه ب :قرآنى توجه كنيد

. كفر و ارتداد و بستن راه خدا بر مردم و ستيز با رسول خدا، سبب تباهى اعمال است 1

كه خدا را راضى مى كند تنفر كسانى كه پيرو كارهايى هستند كه خدا را به غضب مى آورد و از كارهايى 2 . دارند، اعمالشان تباه است

. شرك و نفاق ، دنياطلبى ، كشتن انبيا و عدالت خواهان ، سبب نابودى اعمال است 3

. منت گذاشتن بر كسى كه به او كمكى كرده ايم ، سبب باطل شدن عمل است 4

.ريا و عجب ، عبادات انسان را از بين مى برد 5

 

۴۵  

)3(عظيمجر أقوى لهم مغفرة و ولئك الذين امتحن الله قلوبهم للتتهم عند رسول الله اصوالذين يغضون ا إن

صداهايشان را پايين مى آورند، همانها كسانى هستند )همانا كسانى كه نزد پيامبر (به خاطر ادب و احترام . ه خداوند دلهايشان را براى تقوى آزمايش كرد. آمرزش و پاداش بزرگ مخصوص آنها استك

هم خالفكار را توبيخ كنيم و هم درستكار را تشويق در آيه قبل خالفكارانى كه در محضر 1 :پيام هادب را تشويق مى بلند صحبت مى كردند توبيخ شدند، اين آيه و آيات بعد، افراد مؤ )وآله عليه اهللا صلى(پيامبر....) آرى ، سرزنش وتشويق بايد در كنار هم باشدان الذين يغضون لهم مغفرة ( كند.

) (يعنى كسانى كه صداى الذين يغضون امتحن الله قلوبهم للتقوىادب ظاهرى ، نشانه تقواى درونى است ( 2 )خود را پايين مى آورند، دلهاى باتقوايى دارند

نيستيم ، باز مسئله ادب در زيارت مرقد حضرت و نسبت به )وآله عليه اهللا صلى(ضر پيامبراكنون كه در مح 3 . جانشينان حضرت همچنان در جاى خود باقى است

فعل مضارع و نشانه ) (يغضون اصواتهم (ادب هاى مقطعى و لحظه اى نشان دهنده عمق تقوى نيست 4 )استمرار و عميق بودن است

آمده ، اول سخن از مغفرت است زيرا تا از گناه پاك نشويم ، نمى » اجر«و» مغفرت«ه در قرآن هرجا كلم 5 )لهم مغفرة و اجرعظيم ( توانيم الطاف الهى را دريافت كنيم

ادب در گفتگو

اكنون كه اين آيه از آداب گفت و گو با رسول الله سخن مى گويد، ما نيز كمى درباره دستوراتى كه اسالم : ن دارد، اشاره كنيمبراى سخن گفت

)لم تقولون ماال تفعلونگفتار بايد همراه با كردار باشد وگرنه قابل سرزنش است ( 1

): خبرى قطعى و تحقيق شده آورده امگفت السالم عليه (هدهد به سليمانگفتار بايد همراه باتحقيق باشد. 2 )بنباء يقين(

)ن القولالطيب م.(دگفتار بايستى دل پسند باش 3

)قوال بليغا( .گفتار بايد رسا و شفاف باشد 4

)قوال لينا( .گفتار بايد نرم باشد 5

)قوال كريما( .گفتار بايد بزرگوارانه باشد 6

 

۴۶  

)قوال ميسورا( .گفتار بايد قابل عمل باشد 7

)قولوا للناس حسنا(با همه اقشار خوب سخن بگوييم ، نه تنها با افراد و گروه هاى خاص 8

)يقولوا التى هى احسن(. در گفتار بهترين مطلب و شيوه را انتخاب كنيم 9

)عن اللغو معرضون( و )اجتنبوا قول الزور( .در گفتار هيچ گونه لغو و باطلى در كار نباشد 10

امتياز پاداش هاى الهى

همراه با منت و ساير آفات است بگذريم كه غير خداوند پاداش هاى مردم ، كوتاه مدت ، كوچك ، سطحى ،(همسر، فرزند، شريك ، دوست ، حكومت و ديگران) بسيارى از كارهاى ما را نمى دانند تا اجرى دهند. گاهى

نمى دهند و گاهى نيز به به خاطر حسادت مى دانند، ولى ناديده مى گيرند، گاهى به خاطر بخل پاداش .چيزى ندارند تا پاداش دهندخاطر ناتوانى ،

غير خدا هر كس كه باشد، كارهاى كم و معيوب را از انسان نمى پذيرد، بگذريم كه پاداش هاى مردمى در .يك كف زدن ، سوت كشيدن ، صلوات فرستادن و... خالصه مى شود

كار معيوب را؛ چنانكه در دعاى ) همفمن يعمل مثقال ذرة خيرا يرهاما خداوند هم كار كم را مى پذيرد؛ (تعقيبات نماز مى خوانيم : پروردگارا! اگر در ركوع و سجود نماز من نقصى بود، نمازم را با همان نقص ها

! پذيرا باش

)يا من اظهر الجميل و ستر القبيح( .خداوند عيب ها را مى پوشاند و خوبى ها را نشان مى دهد

.د و ديگران كار ما رابه احساسات زود گذرخداوند به بهشت جاودان مى خر

)4( إن الذين ينادونك من ورآء الحجرت اءكثرهمال يعقلون

.همانا كسانى كه از پشت حجره ها تو را مى خوانند، اكثرشان تعقل نمى كنند

)5(ان خيرا لهم واللهغفور رحيمللهولو اءنهم صبروا حتى تخرج إليهم لك

.كنند تا تو به سوى آنان خارج شوى ، قطعابرايشان بهتر است و خداوند بخشنده مهربان استو اگر آنان صبر

به شان افراد توجه كنيم (فرياد در كوچه ، ايجاد فشار روانى ، پيامبر را در رو درواسى قرار دادن 1 :پيام ها)تينادونك من وراء الحجرا)(تحميل خواسته هاى خود بر آن حضرت ، در شاءن آن بزرگوار نيستو

. با يك حركت بى ادبانه نبايد مردم را بى عقل دانست 2

 

۴٧  

) ينادونكگروهى كه همواره پشت اتاق هاى پيامبر با فرياد خواهان خارج شدن حضرت بودند، بى عقلند. ( )ر است(فعل مضارع نشانه استمرا

حساب فرياد افرادى كه بر اساس عادت بلند سخن مى گويند، (نه بر اساس اهانت و تحقير)، از افراد بى 3) (مثال گاهى والدين نام فرزند خود را ساده مى برند، اما قصد سوء اكثرهم اليعقلونادب و مغرض جداست (

)مى برند جداست ندارند، حساب آنان از كسانى كه براساس بى ادبى نام را ساده

)ينادونك اليعقلونفرياد در كوچه و بى ادبى نسبت به رهبر آسمانى ، نشانه بى عقلى است ( 4

السالم عليه حضرت على )الذين ينادونك اكثرهم اليعقلون( هركس عقلش بيشتر است ، ادبش بيشتر است 5 .)قع عقل نداردكسى كه ادب ندارد، در وا»ال عقل لمن ال اءدب له«د: مى فرماي

)الذين ينادونك اكثرهم اليعقلون( يكى از راههاى اصالح و تربيت ، انتقاد و توبيخ خالفكار است 6

)ينادونك اليعقلون(. آنجا كه عمل خالفى تكرار شد، توبيخ الزم است 7

احت و رسيدگى به به برنامه ها و اوقات فراغت ديگران احترام بگذاريم پيامبر اسالم نيز به آرامش و استر 8مزاحمت و توقع بى جا و ايجاد ) (...لو انهم صبروا ( .خانواده نياز دارد و نبايد مردم هر لحظه مزاحم او شوند

)فشار و هيجان ، ممنوع

)صبروا حتى تخرج( صبر نشانه ادب است 9

)اليهمحتى تخرج ( در مالقات مردم با رهبرى ، اختيار و زمان نبدى به دست رهبر است 10

زمان هايى را براى مالقات با مردم قرار داده بود و نيازى به فرياد از كوچه وآله عليه اهللا صلىپيامبراكرم 11 )حتى تخرج اليهمنبود. (

در برابر افراد بى ادب و بى خرد، از باب رحمت ، گذشت و مهربانى وارد شويم و آنان را ماءيوس نكنيم 12ه با فرياد پيامبر را صدا مى زدند، صبر، مغفرت و رحمت خود را مطرح مى خداوند ضمن سرزنش كسانى ك

)والله غفور رحيم ...لو انهم صبرواكند تا يكسره ماءيوس نشوند وفرصت تغيير رويه داشته باشند. (

 

۴٨  

33رسش هايي پيرامون مسائل مهدويتپ

من كان من الفقهاء صائنا لنفسه، ) آمده است: ل اهللا تعالي فرجهعصر(عج در توقيع شريف حضرت ولي* هر كدام از فقها كه نفس خويشتن را نگاه 34حافظا لدينه، مخالفا لهواه، مطيعا ألمر مواله؛ فللعوام أن يقلدوه؛

دارد، و حافظ دينش باشد، و با هوا و هوس خود مخالفت كند، و از فرمان مواليش اطاعت كند، بر عموم ليد كنند. منظور از صائنا لنفسه، حافظا لدينه در اين حديث و فرق آن دو مردم واجب است كه از او تق

چيست؟

پاسخ: صائنا لنفسه يعني از لحاظ عمل و فروع، و حافظا لدينه يعني از جهت عقيده و اصول، و مخالفا لهواه، غيره (نه فرمان غير مطيعا ألمر مواله يعني مخالف هوا و هوس خود، و مطيع فرمان مواليش باشد، ال ألمر

35شود. خدا)، زيرا به حسب اصطالح قرآن به هر مطاعي، معبود گفته مي

) چگونه است؟ليه السالمصدقه دادن از طرف امام زمان(ع*

پاسخ: عمومات ادله اهدا، و نيابت در عبادات مستحبه از قبيل نماز، صدقات، تالوت قرآن و غير ذلك، اهداي .) و نيابت از آنان را نيز ممكن است شامل گرددلي اهللا عليه و آلهبلكه پيغمبر اكرم(صليه السالم) به امام(ع

) چيست؟ليه السالمراه رسيدن به امام زمان(ع *

.كنيم ) خود فرموده است: شما خوب باشيد، ما خودمان شما را پيدا ميليه السالمپاسخ: امام زمان(ع

عت وجود دارد؟اي در رابطه با رج آيا در قرآن كريم آيه*

پاسخ: چندين آيه در اين رابطه وجود دارد. يكي از آياتي كه بر رجعت داللت دارد، آيه زير است كه خداوند و روزي كه در آن از هر 36ممن يكذب بĤياتنا فهم يوزعون؛ فرمايد: و يوم نحشر من كل أمه فوجا متعال مي

شوند تا همه گردانيم، و نگاه داشته مي كردند، محشور مي ميامتي، گروهي از كساني را كه آيات ما را تكذيب فرمايد: من كل أمه بپيوندند.مقصود از اين آيه شريفه، قيامت نيست، چون با كلمه من تبعيضيه مي به هم

                                                            كه در زمينه مباحث مختلف مرتبط با موضوع مهدويت، با عالمه سيد محمدحسين طباطبايي(ره) صورت گرفته و در كتاب در محضر عالمه هايي است پرسش و پاسخ ٣٣

.طباطبايي گرد آمده است 60)، آيه 36ر.ك: سوره يس ( ٣٤، و 2، ح 226، ص36، و ج421، ح 157، ص33، و ج21ح ، 53، ص28، و ج99، ح 119، ص27، و ج4، ح 241، ص24، و ج228، ح 358، ص36ر.ك: بحاراالنوار، ج ٣٥ ...و 96، ح 276، و ص92، ح 271، و ص 75، ح 257ص .83)، آيه 27نمل( مباركه سوره ٣٦

 

۴٩  

گردانيم. در حالي كه قرآن كريم در رابطه با حشر روز قيامت اي را محشور مي فوجا يعني از هر امتي، دسته .كنيم آوريم و هيچ يك را فروگذار نمي و همه را گرد مي 37و حشرناهم فلم نغادر منهم أحدا؛فرمايد: مي

به 38مؤمن بايابكم، مصدق برجعتكم؛ فرمايد: مقصود از دو تعبير اياب و رجعت كه در زيارت جامعه مي* نمايم. چيست؟ بازگشت شما ايمان دارم، و رجعت شما را تصديق مي

ور از اين دو باب (اياب و رجعت) يك چيز است، و مقصود همان رجعتي است كه اول امام پاسخ: منظ)، بعد لي اهللا عليه و آله) و بعد حضرت رسول (صليه السالم) بعد حضرت اميرالمؤمنين(عليه السالمحسين(ع

.باشد نمايند، مي رجوع ميليهم السالم) باقي ائمه(ع

جعت را چگونه ، بازگشت به دنيا و ماده چگونه ممكن است؟ و اخبار ربعد از مرگ و انتقال به عالم برزخ*

39شود تصديق كرد؟ مي

اهللا جزايري در كتاب األنوار النعمانيه فرموده است: ششصد نص ديني پاسخ: نقل شده كه مرحوم سيد نعمت

نافي دارند، ولي روي هم اعم از آيه، روايت، دعا و زيارت در رابطه با رجعت وجود دارد. البته روايات با هم ت

كه قرآن كريم نيز كنند. چنان رفته قطعا رجعت به معناي بازگشت به زندگاني دنيا بعد از مرگ را اثبات مي

گذارد. از آن جمله در موارد متعدد بر بازگشتن به دنيا بعد از مرگ تصريح كرده و بر مسئله رجعت صحه مي

فرمايد: اسراييل مي است. همچنين در قضيه بقره بنيلسالم) ليه ازنده شدن مردگان توسط حضرت عيسي(ع

فقلنا اضربوه ببعضها، كذلك يحيي اهللا الموتي، و .و إذ قتلتم نفسا فادارأتم فيها، واهللا مخرج ما كنتم تكتمون

و چون شخصي را كشتيد، و درباره او با يكديگر به ستيزه برخاستيد، و حال40كم تعقلون؛يريكم آياته، لعل

به آن )گاو سر بريده را(كرديد آشكار گردانيد. پس گفتيم: با قسمتي از آن آنكه خدا، آنچه را كتمان مي

نماياند، باشد كه كند، و آيات خود را به شما مي گونه خدا مردگان را زنده مي ينا). تا زنده شود( بزنيد)مقتول(

.بينديشيد

فرمايد:ألم تر إلي الذين خرجوا من يز در جريان ديگر ميمقصود از قلنا اضربوه ببعضها دم گاو است. و ن

                                                             .47)، آيه 18كهف(سوره مباركه ٣٧

  .4، روايت131، ص102بحاراالنوار، ج ٣٨ .قد نيستندمخفي نماند كه قول به رجعت از مختصات مذهب شيعه است و عامه بدان معت ٣٩ .73و72)، آيات 2بقره(سوره مباركه ٤٠

 

۵٠  

آيا از حال كساني كه از بيم مرگ از 41ل لهم اهللا: موتوا، ثم أحياهم؛ديارهم و هم ألوف حذر الموت، فقا

هاي خود خارج شدند، و هزاران تن بودند، خبر نيافتي؟ كه خداوند به آنان گفت: تن به مرگ بسپاريد، خانه

...ان را زنده ساختآنگاه آن

پس خداوند او را به 42ماته اهللا مأه عام ثم بعثه...؛فرمايد: فأ ) ميليه السالمهمچنين در قضيه حضرت عزير(ع

....گاه او را برانگيخت مدت صد سال ميراند، آن

در بعضي از اخبار رجعت نيز آمده است: عمر عالم صد هزار سال است، هشتاد هزار سال از آن حكومت آل

فرمايد: چهل روز )، و بيست هزار سال حكومت ديگران است. تا اينكه در آخر ميلي اهللا عليه و آلهمحمد(ص

گيرد، و بعد از چهل روز در گردد، و هرج و مرج عالم را فرا مي مانده به انقراض عالم، زمين از حجت خالي مي

43گردد. ميده شده و قيامت برپا ميصور د

                                                             .243)، آيه 2بقره(سوره مباركه ٤١ .259)، آيه 2بقره(سوره مباركه ٤٢ 1، ح 18، ص6و ج 1، ح 348، ص51و ج 4، ح145، ص53بحاراالنوار، ج ٤٣

 

۵١  

خي شبهاتپاسخ به بر

علت تغيير احكام الهي در طول تاريخ چيست؟ و آيا اصال تغييري بوده است يا نه؟ به عنوان *سوال اول:

را خدا مثال؛ چرا در مسيحيت خوردن شراب حالل بوده، ولي بعد ممنوع شده است و آيا اصال خوردن آن

الل بوده است؟ علم خداوند در وضع حالل شمرده و يا چون تا آن زمان حرام نكرده بوده، در اين دين ح

احكام كه تغيير نكرده است، نيازهاي بشر و به بياني بايدها و نبايدهاي زندگي بشر نيز تغيير نكرده است،

پس تغيير و كم و زياد شدن احكام به چه علت است؟

پاسخ

شود، تابع مصالح و به مردم ابالغ ميليهم السالم) احكامي كه از جانب خداي متعال توسط پيامبران(ع

مفاسد است؛ يعني آن كارها و اعمالي كه به آن دستور داده شده، به دليل وجود مصالح و آثار مثبتي است

كه در آن كار وجود دارد، و آن اعمالي كه از آنها نهي و دستور تركشان صادر شده، به دليل مفاسد و مضراتي

اند ر احكام اديان آسماني، بويژه در كليات، با يكديگر مشتركرو بيشت است كه در انجام آن وجود دارد؛ از اين

و تفاوتي با هم ندارند. احكامي؛ مانند وجوب نماز، روزه، جهاد، امر به معروف و نهي از منكر، حرمت روابط

. ...گناهان، دروغ، دزدي و نامشروع، قتل بي

هايي در هاي مختلف در طول تاريخ، تفاوت روهاما به دليل تفاوت شرايط و ميزان ظرفيت و استعداد اقوام و گ

كه ابتدا دستور داده ها، به دليل شرايط موجود است؛ مانند اين شود. گاهي اين اختالف برخي احكام ديده مي

المقدس خوانده شود، ولي پس از تغيير شرايط، قبله عوض شده و دستور داده شود كه نماز به سمت بيت مي

از خوانده شود. گاهي احكام، با توجه به شرايط افرادي كه مخاطب هستند، متغير شود به سمت كعبه نم مي

دار و برخي از اجزاي گاو و گوسفند را بر يهوديان حرام كرد و شود. مثال خداوند خوردن حيوانات ناخن مي

ي برگزيده ) به پيامبرليه السالمسپس وقتي كه حضرت عيسي(ع 44كاري اين افراد عنوان كرد. را ستم علت آن

اسرائيل بشارت داد برخي از آنچه بر آنان حرام شده بود، به دستور خدا برايشان حالل ساخته شد، به بني

                                                             .146 آيهانعام،سوره مباركه ٤٤

 

۵٢  

.رود كند و رو به كمال مي و برخي ديگر بر اساس ظرفيت افراد و ميزان عقل آنها تغيير مي 45است.

وح مختلف آموزشي، مثال بين دبستان گونه كه نوع متون درسي و نيز قوانين و شيوه آموزش، بين سط همان

هاي افراد در نظر گرفته شده است. براين و راهنمايي و دانشگاه، متفاوت است و متناسب با شرايط و توانايي

شود دروس دانشگاهي را براي دانش آموزان ابتدايي و راهنمايي تدريس نمود، طور كه نمي اساس همان

هاي پيامبران پيشين تشريع ترين دين است براي امت را كه كاملتوان شريعت و دين خاتم همچنين نمي

.نمود

اما درباره حرمت شراب، بايد گفت؛ خوردن اين مايع نجس، در همه اديان حرام بوده، ولي توسط افراد

شود، بسياري از اي انحراف ايجاد شده كه تصور مي دنياپرست، احكام دين دچار تحريف شده و به گونه

.م، در اين اديان جايز بوده استراكارهاي ح

بوسيم؟ چرا مهر نماز را بعد از اتمام نماز مي سوال دوم:*

پاسخ

يكي تربت و خاك كربال، و نوع ديگر ساير .كند دو نوع است مهرهايي كه نمازگزار در نماز از آن استفاده مي

.چيزهايي كه سجده بر آنها صحيح است

ر بذل جان و مال در سرزمين كربال انجام داده، خداوند آثاري؛ مانند به بركت ايثاري كه سيد الشهداء د

.بركت و شفاء در خاك آن سرزمين قرار داده است

امام كاظم(عليه السالم) در ضمن حديثي فرمود: خداوند تربت جدم حسين(عليه السالم) را براي شيعيان و

46دوستان ما شفا قرار داده است.

                                                             .50 آيهآل عمران،سوره مباركه ٤٥ . ق1403، ، چاپ دوم ، مجلسى، محمد باقر، بحاراالنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي»و جل جعلها شفاء لشيعتنا و أوليائنا فإن الله عز... ٤٦

 

۵٣  

اي است كه هيچ منع عقلي يا شرعي ندارد؛ ربال براي تبرك و شفا امر شايستهبر اين اساس بوسيدن خاك ك

داشتن ياد و خاطره زيرا بوسيدن تربت امام حسين(عليه السالم) در واقع نوعي تكريم، ابراز ارادت و زنده نگه

.حضرت است كه خود اين عمل، نوعي بزرگداشت كمال و فضليت است آن

بايد گفت به دليل تبرك به خاك كربال كم كم اين عمل به صورت عادت در مورد ها اما نسبت به ساير خاك

كه از مهر مورد نظر در ها نيز جريان يافته و اين نيز به خودي خود ايرادي ندارد؛ زيرا نظر به اين ساير خاك

دا تواضع ارتباط با خدا استفاده شده و شخص نمازگزار بر آن سجده كرده و با سجده بر آن، در مقابل خ

.نموده، از اين جهت تبرك يافته و بوسيدن آن از باب تيمن و تبرك جايز است

!ميرند؟ ها از گرسنگي مي اگر خداي منان روزي رسان است؛ چرا بعضيسوال سوم: *

پاسخ

47».كه رزقش به عهده خدا است اى در زمين نيست، مگر آن هيچ جنبنده«فرمايد: خداوند در قرآن كريم مي

طور ديگر موجودات بر اثر شود كه در طول تاريخ بسياري از مردم، همين اما در عين حال مشاهده مي

اند؛ لذا با توجه به مقدر بودن روزي و رزاقيت خداوند، اين مسئله چگونه توجيه پذير گرسنگي از دنيا رفته

!است؟

ها از ها و روزي ن است؛ يعني تمام نعمتكه خدا روزي رسا در ارتباط با اين موضوع بايد گفت؛ منظور از اين

.ها و موجودات ديگر رزق و روزي مقدر كرده است گيرد و او براي تمام انسان سوي او سرچشمه مي

اما اين بدان معنا نيست كه چون روزي مادي انسان از قبل مشخص و معين شده، اعمال انسان نقشي در آن

مندي از رزق خدا شرايطي هيچ فردي از گرسنگي نخواهد مرد. بهره كند و يا را كم و زياد نمي ندارد و آن

كه سعي و تالشي در به دست آوردن روزي رسد. كساني دارد كه با وجود آن شرايط روزي به فعليت مي

هايي كه خداوند به آنها اند. يا كساني كه در برابر شكر نعمت را اجرايي نكرده كنند، قطعا شرط تحقق آن نمي

.بندند كنند، اينان خود درهاي گشايش روزي را به روي خود مي ه كفران نعمت ميداد

                                                             .۶ آیهھود،سوره مبارکه ٤٧

 

۵۴  

و ضرب اهللا مثال قرية كانت آمنة «.كند هاي گذشته نقل مي قرآن كريم در اين زمينه داستاني را از امت

نعم اهللا فأذاقها اهللا لباس الجوع و الخوف بما كانوا مطمئنة يأتيها رزقها رغدا من كل مكان فكفرت بأ

كنند،) مثالى زده است. منطقه آبادى كه امن و آرام و خداوند (براى آنان كه كفران نعمت مي 48؛»يصنعون

وند به سبب هاى خدا ناسپاسى كردند و خدا رسيد، اما به نعمت مطمئن بود و همواره روزيش از هر جا مي

.دادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشاند اعمالى كه انجام مي

شود كه از هر نوع امكانات رفاهى برخوردار بود؛ امنيت و خداوند در اين آيه داستان شهرى را يادآور مي

بود، ناسپاسى كرد. هايى را كه خداوند داده رسيد، ولى نعمت آرامش داشت؛ روزى آن از هر سو به فراوانى مي

چنان كه گويا گرسنگى و تلخى نتيجه اين شد كه خداوند تلخى گرسنگى و ترس را به آنان چشانيد، آن

مانند يك تن پوش آنها را احاطه كرده است. فراوانى روزى به گرسنگى، و امنيت و آرامش به ترس تبديل

.شد و اين نتيجه عملكرد خود مردم بود

را گرفتار گرسنگى و ، در اين آيه مكه است كه خداوند هفت سال مردم آن»قريه«از نقل شده است منظور

هاى آغشته به خون و حشرات بدن حيوانات را هاى پوستين و پشم جا كه ظرف بدبختى كرد، تا آن

ند ) نسبت به آنها نفرين كرد و از خداولي اهللا عليه و آلهاين جريان اتفاق افتاد كه پيامبر(ص .خوردند مي

)، هفت سال دچار قحطى و ليه السالمخواست كه مردم كافر و ناسپاس را مانند مردم زمان حضرت يوسف(ع

.بدبختى كند

اى است كه پيش از پيامبر اسالم، خداوند پيامبرى به سوى آنها فرستاد، گويند؛ مقصود قريه برخى نيز مي

49عذاب كرد.آنها كافر شدند، او را كشتند و خداوند آنها را گرفتار

إن الرجل ليذنب «شود: كند، پس روزى از او دفع مي ) فرمود: همانا انسان گناه ميليه السالمامام باقر(ع

50».الذنب، فيدرأ عنه الرزق

                                                             .112 آيهنحل،سوره مباركه ٤٨ .ش1372، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 600، ص 6 ، محمد جواد، ج مه، بالغير. ك: طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، مقد ٤٩

 

۵۵  

تواند وي را از رزق ) در همين مورد فرمود؛ حتي نيت گناه از سوي فرد مؤمن ميليه السالمامام صادق(ع

51».إن المؤمن لينوي الذنب فيحرم رزقه«خداوند محروم ساز:

قلم داستاني به اين مضمون نقل شده مباركه سوره 19 -17در همين رابطه در تفاسير قرآن ذيل آيات

:است

ل آن برداشت باغي داشت، او به قدر نياز از محصو» صروان«پيرمرد مؤمن و بزرگواري در يمن در دهكده

داد. هنگامى كه چشم از دنيا فرو بست، فرزندانش گفتند ما كرد، و بقيه را به مستحقان و نيازمندان مي مي

توانيم مانند پدرمان عمل خود به محصول اين باغ سزاوارتريم؛ چرا كه عيال و فرزندان ما بسيارند، و ما نمي

گرفتند محروم سازند. را كه هر ساله از آن بهره ميكنيم! به اين ترتيب تصميم گرفتند تمام مستمندان

هاى باغ را صبح زود، دور از چشم مستمندان بچينند و براى مستمندان چيزى سوگند ياد كردند كه ميوه

كه آنها خواب بودند آتشى آن باغ را احاطه نمود و تمام محصول نگذارند. اين نيت آنان باعث شد تا در حالي

52را سوزاند.

ء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و لنبلونكم بشي«:ي نيز تنگي روزي براي آزمايش و امتحان استگاه

ها، قطعا همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مال 53؛»و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرين

.كنندگان كنيم و بشارت ده به استقامت ها، آزمايش مي ها و ميوه جان

»ي أهانن وبقول رفي قهرز هليع رفقد تالها ابا إذا ما هنگامى كه براى امتحان، روزيش را بر او تنگ 54؛»أمو ام

.گويد: پروردگارم مرا خوار كرده است گيرد، مي مي

يم روزى هر كس مقدر و ثابت شده، ولى در عين حال مشروط به تالش و كوشش بنابراين، ما هم معتقد

است. هر گاه اين شرط حاصل نشود مشروط نيز از ميان خواهد رفت. اين درست مانند آن است كه

                                                                                                                                                                                          .ق1429 ، قم، دار الحديث، چاپ اول، 672، ص 3 كليني، محمد بن يعقوب، كافي، ج ٥٠ .ق1371المية، چاپ دوم، قم، دار الكتب اإلس ،116، ص 1 برقي، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جالل الدين، ج ٥١ .505، ص 10 مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ٥٢ .155 آيه بقره،سوره مباركه ٥٣ .16 آيه مباركه فجر،سوره مبارکه ٥٤

 

۵۶  

گوييم هر كس اجلى دارد و مقدار معينى از عمر، مسلما مفهوم اين سخن آن نيست كه اگر انسان حتى مي

ماند! مفهومش اين بخش تغذيه كند تا اجل معينى زنده مي ر و خودكشى بزند، يا از مواد زياندست به انتحا

كه اصول بهداشت را رعايت است كه اين بدن استعداد بقا تا يك مدت قابل مالحظه دارد، اما مشروط بر اين

55شود از خود دور كند. كند و از موارد خطر بپرهيزد، و آنچه سبب مرگ زودرس مي

كند غذايى را به دست آيد و موجود زنده هر چه تالش مي سالى و قحطى شديدى پيش مي هى خشكگا

شود كه روزى او در طبيعت تمام شده و بايد بميرد. حتى اگر ميرد، در چنين حالتى معلوم مي آورد و مي نمي

56ميرد. كند و مي تواند از آن روزى استفاده غذا آماده باشد و سهم روزى حيوان تمام شده باشد، نمي

توان شود، با دعا و اعمال نيك مي گونه كه با گناه و كفران نعمت روزي كم يا قطع مي گفتني است؛ همان

.را افزايش داد آن

الزم به يادآوري است، آيات و روايات مربوط به معين بودن روزى در حقيقت هشدار به مردم حريص و

شوند، به گمان زنند، و هر ظلم و جنايتى را مرتكب مي ي ميدنياپرست كه براى تأمين زندگى به هر در

دهد گونه افراد تذكر مي توانند به روزي دست يابند. قرآن و احاديث به اين كه تنها با اين راه و روش مي اين

هاي نامشروع براى تهيه روزى تالش ننمايند، همين اندازه كه آنها در كه بيهوده دست و پا نكنند، و از راه

هاى آنها طريق مشروع گام بگذارند و تالش و كوشش كنند مطمئن باشند خداوند از اين راه همه نيازمندي

57كند. را تأمين مي

                                                             .ش1374، تهران، دار الكتب اإلسالمية، چاپ اول، 22، ص 9 مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج ٥٥ .تا جا، بي بي ،176، ص 5 جعفري، يعقوب، كوثر، ج ٥٦ .22، ص 9 تفسير نمونه، ج ٥٧