1957-01 - cyrk skalskiego.pdf

BOHDAN ARCT

CYRK SKALSKIEGO

| SCAN & OCR by [email protected] |

1

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ

TY TYGRYS 1970/22 Bohdan Arct

2

Okadk projektowa Mieczysaw Winiewski Redaktor Halina Zyskowska Redaktor techniczny Jadwiga Jegorow Kolektor Waldemara Chamera Scan & OCR [email protected] Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1970 r., Wydanie II SCAN & OCR by [email protected] 2009 Cztery tysica szeset czterdziesta publikacja Wydawnictwa MON Printed in Poland Nakad 120.000 + 280 egz. Objto 3,58 ark. wyd, 3 ark. druk. papier druk. sat. VII kl. 65 g. z roli 63 cm. (z Zakadw Celulozowo-Papierniczych im. J. Marchlewskiego we Wocawku). Oddano do skadu w styczniu 1970 r. Druk ukoczono w padzierniku 1970 r. Wojskowe Zakady Graficzne w Warszawie. Zam. nr 1466 z dnia 6.i.1970 r. Cena z 5.- K-38


3

SPIS TRECI: POLISH FIGHTING TEAM ..............................................................................4 AFRYKASKI KONTREDANS.......................................................................7 CYRK PRZYBYWA NA MIEJSCE ............................................................15 STANISAW SKALSKI .................................................................................19 PIERWSZE LOTY...........................................................................................21 CYRK POKAZUJE PAZURY......................................................................24 CYRK POKAZUJE KY .............................................................................27 CYRK STAJA SI SAWNY......................................................................32 KAMPANIA DOBIEGA KOCA...................................................................36 OSTATNIE ZWYCISTWO...........................................................................42 CYRK ZWIJA SKRZYDA ........................................................................46


4

POLISH FIGHTING TEAM Nie, ksika ta nie jest bynajmniej zbiorem opisw cyrkowych akrobacji,

popisw onglerki, nie mwi o cudach zrcznoci mistrzw trapezu czy te konnej woltyerki. Nie jest te ona osobist histori Stanisawa Skalskiego, znanego dzi w caej Polsce naszego czoowego myliwca ubiegej wojny, czowieka, ktrego ycie byo nad wyraz barwne i obfitowao we wspaniae wzloty i nader bolesne upadki. By moe, i tytu myli czytelnika, ale... tylko do pewnego stopnia.

Opisa pragn arcyciekawy fragment polskiej lotniczej historii wojennej, dzieje maej grupki pilotw myliwskich, ktrzy w zgoa odmiennych Warunkach i w innym okresie wojny tworzyli zesp, eskadr, niewiele odbiegajc jakoci wy czynw od synnego dywizjonu 303. Grupa ta zwana bya oficjalnie Polish Fighting Team (Polski Zesp Walczcy), nieoficjalnie nadano jej pniej miano Cyrku Skalskiego.

Historia wiatowego lotnictwa wojskowego zna takie przypadki, gdy w czasie dziaa wojennych wiadomie i bardzo starannie dobierano zespoy wyborowych pilotw, przewanie myliwskich, grupowano ich wok przodujcych asw, tworzono z nich jednostki, stajce si postrachem dla przeciwnikw, posiadajce wybitny ciar gatunkowy, jednostki zgrane, zwarte, grone i gotowe do dziaania w najtrudniejszych nawet warunkach. Tego rodzaju zespoy nazywano cyrkami. Najsynniejszym z nich by w czasie pierwszej wojny wiatowej Cyrk Richthofena, legendarnego pilota niemieckiego, ktry uzyska osiemdziesit zwycistw, dopki sam nie zgin w walce powietrznej. Podobn grup tworzya francuska eskadra Grouppe des Cigognes, podobne zespoy mieli synny Fonck (75 zwycistw), Guynemer (54 zwycistwa), Anglicy Mannock (73 zwycistwa) i McCullen (54 zwycistwa) czy te Kanadyjczyk Bishop (72 zwycistwa). Dawne to jednak czasy i inaczej wtedy wygldaa wojna powietrzna.

Jednake historia czasami si powtarza. W pocztkach ostatniej wojny wiatowej wiele znalazo si ludzi, teoretykw, a nawet i czynnych lotnikw, ktrzy twierdzili, i niczego nauczy si nie mona od legendarnych rycerzy przestworzy z okresu 19141918. Spotkania myliwcw? Powietrzne pojedynki? Walka atwa? Nie mwiono wzruszajc ramionami to s rekwizyty muzealne, zabytki odlegej przeszoci, niepowrotnie zaniedziaa taktyka, ktrej oczywicie nikt na szybkich i doskonale uzbrojonych nowoczesnych samolotach stosowa nie bdzie.

Ju we wrzeniu 1939 roku w Polsce okazao si, e te przewidywania byy zgoa faszywe. Potwierdzio si to w roku 1940 we Francji i nieco pniej w Anglii w czasie bitwy o Wielk Brytanie. Podstaw taktyki myliwskiej w latach pniejszych, a do zakoczenia wojny, stay si te same czynniki, te same zasady, co w czasie wojny 19141918: moment zaskoczenia przeciwnika, atak z gry, od


5

soca, z przewag szybkoci, celno strzau, technika pilotau, zwinno i zwrotno samolotu. Oczywicie zmieniy si zasadniczo prdkoci, puap i zasig, udoskonalio si uzbrojenie, zadania rozrosy si, w gr weszo radio, radiolokacja i caa nowoczesna technika. Zasady pozostay niemal te same.

Spotkania myliwcw, powietrzne pojedynki, walka koowa? Toczyy si dzie po dniu, rok po roku, poprzez ca wojn 19391945. Tak samo za jak wwczas, gdy po niebie harcoway Fokkery Richthofena czy Moraney Foncka, wyrasta poczy myliwskie sawy w lotnictwie Sprzymierzonych: w Anglii, Zwizku Radzieckim i Stanach Zjednoczonych. Piloci ci, szybko wybijajcy si na dowdcw wikszych jednostek, gdy tylko mogli, dobierali sobie odpowiednich podwadnych, odpowiednie zespoy. Mieli swe doborowe jednostki beznogi angielski Douglas Bader i poudniowy Afrykanin Sailor Malan, dowodzili take doskonaymi zespoami Pokryszkin i Koedub.

Tak doborow jednostk myliwsk, chocia nieco innego charakteru by Cyrk Skalskiego. O ile jednak w poprzednich przypadkach, a na myli mam ju wycznie wojn 19391945, skad osobowy dywizjonw selekcjonowany by stopniowo, poszczeglni dowdcy przycigali do siebie z biegiem czasu znanych sobie lepszych pilotw, starali si (czsto bezskutecznie) o przeniesienie rnych asw z innych jednostek; w przypadku Cyrku Skalskiego dobr personelu latajcego przeprowadzony by inaczej.

Zacznijmy jednak... od pocztku. W roku 1942 polscy myliwcy operujcy z lotnisk w Wielkiej Brytanii mieli

ju ustalon mark, a opinia o nich wyszych dowdcw RAF bya tak pochlebna, e w jesieni 1942iroku, zapewne po naradach i konferencjach w sztabie Fighter Command1, skierowana zostaa szyfrowana depesza z angielskiego Air Ministry do dowdztwa RAF na Bliskim Wschodzie:

Polskie Dywizjony Myliwskie s najlepsze w Lotnictwie Myliwskim, ale

stosunkowo maa aktywno na tutejszym froncie w zimie oddziauje ujemnie na ich temperament, wymagajcy staej walki.

Moglibymy wybra i wytrenowa zespoy skadajce si z dwunastu do pitnastu prawdziwych asw i wysa ich do Was kolejno, na jakie dwa miesice kadego, jeeli zechcecie ich przyj. Musieliby lata na Spitfire'ach. Rozumiem, jak odczuj to dywizjony RAF latajce na Hurricane'ach, i z tego powodu mona by wybra Malt, nie za Afryk.

W kadym razie mielibycie grup prawdziwie dowiadczonych tygrysw. Przelijcie odwrotnie Wasz opini w tej sprawie.2

1 Angielskie Lotnictwo Myliwskie 2 Wedug posiadanej przez autora tej ksiki kopii oryginalnego dokumentu

angielskiego.


6

Krtki ten dokument sta si praprzyczyn utworzenia Cyrku Skalskiego, bowiem po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi z dowdztwa Bliskiego Wschodu Fighter Command (za porednictwem polskich oficerw cznikowych) ogosi w naszych jednostkach myliwskich o tworzeniu ochotniczej grupy myliwskiej dla wyjazdu do Afryki, na Zachodni Pustyni. Od ewentualnych ochotnikw wymagano dosy wysokich kwalifikacji. Potrzeba byo pitnastu pilotw z duym dowiadczeniem bojowym, kady musia przebywa poprzednio w dywizjonie co najmniej przez rok i musia mie na koncie co najmniej trzydzieci lotw bojowych. Zapowiedziano jednoczenie, e pobyt grupy na Zachodniej Pustyni potrwa okoo trzech miesicy, po ktrych grupa zostanie wymieniona i powrci do Anglii. adne inne szczegy nie zostay zakomunikowane, tote ochotnicy zgaszali si nieco w ciemno, nie wiedzc dokadnie, co ich czekao w odlegej Afryce. Wiedzieli natomiast, i grupa miaa by zespoem ekstra i e nad piaskami pustyni wiele byo okazji do spotkania nieprzyjaciela i do walki z Messerschmittami i Focke Wulfami.

O duchu naszych myliwcw wiadczy fakt, i w przecigu kilku dni zgosio si spord naszych dywizjonw ponad 60 kandydatw, starych, dowiadczonych wyg myliwskich, z ktrych niejeden mia za sob powietrzne zwycistwa i znajdowa si na odpowiedzialnym stanowisku dowdcy eskadry, a nawet i dywizjonu.

Po starannej selekcji skad zespou zosta ustalony. Poniewa za ogromna wikszo jego czonkw w latach nastpnych zapisa si miaa chwalebnie w historii naszego lotnictwa i dokona czynw na du miar, a wielu, zbyt wielu z nich oddao pniej ycie w sprawie zwycistwa, podaj cakowit list zespou.

Jako oficer cznikowy z dowdztwem RAF jecha podpukownik Tadeusz Rolski, dowiadczony myliwiec, dowodzcy poprzednio dywizjonem i skrzydem myliwskim.

Dowdc zespcu zosta kapitan Stanisaw Skalski, ju wtedy jeden z naszych najwybitniejszych pilotw myliwskich. W skad zespou afrykaskiego weszli nastpujcy piloci: Kapitan Wacaw Krl, porucznik Karol Pniak, porucznik Eugeniusz Horbaczewski, porucznik Maciej Drecki, porucznik Ludwik Martel, porucznik Kazimierz Sporny, porucznik Mieczysaw Wyszkowski, porucznik Bohdan Arct, podporucznik Jan Kowalski, starszy sierant Wadysaw Majchrzyk, starszy sierant Bronisaw Malinowski, starszy sierant Kazimierz Sztramko, starszy sierant Popek, sierant Marcin Machowiak.

W dniu 14 lutego 1943 roku zesp zgrupowano na lotnisku West Kirby. Zosta on odpowiednio wyekwipowany, a w dniu 20 lutego wyruszy kolej do portu w Glasgow, skd 24 lutego rozpocz wdrwk do Afryki na pokadzie wielkiego transportowca, pyncego w konwoju morskim eskortowanym przez liczne okrty wojenne. O jakimkolwiek treningu i powietrznym zgraniu zespou przed waciw


7

akcj mowy nie byo, widocznie dowdztwu zaleao na popiechu. Moe uwaano, i tego rodzaju zesp treningu nie potrzebuje?

Opis dugiej podry nie naley do zakresu tej pracy, mimo e bya ona ciekawa i obfitowaa w wiele pamitnych momentw. Konwj morski dopyn do Gibraltaru i rozdzieli si, a jego cz wraz z transportowcem grupy polskiej skierowaa si na wschd, na Morze rdziemne i zawina do portu w Oranie. Stamtd droga wioda kolej do Algieru, skd po kilkudniowym oczekiwaniu zabra Polakw samolot transportowy. Nastpi szeciogodzinny przelot ponad pustyni, lot dosy nieprzyjemny, jako e samolot szed na maej wysokoci, tu nad rozpraonymi piaskami. W kabinie byo duszno i gorco, a w dodatku w kadej chwili naleao si spodziewa ataku jakiego Messerschmitta czy woskiego Macchi, bowiem transportowiec przelatywa nad terytorium znajdujcym si w strefie dziaa nieprzyjaciela.

Polski zesp dosta si wreszcie na lotnisko Castel Benito w Trypolitanii, nie by to jednak kres wdrwki. Nastpny samolot przewiz grup ponad kilku tysicami kilometrw Pnocnej Afryki a do samego Kairu. Po zameldowaniu si w dowdztwie RAF, krtkim odpoczynku i zwiedzeniu miasta t sam drog powietrzn zesp powrci do Castel Benito, a stamtd dosta si na waciwe lotnisko operacyjne, noszce egzotyczn nazw Bu Grara. Tam rozpocz si miaa praca bojowa Polish Fighting Team.

AFRYKASKI KONTREDANS Afryka jest dla Polakw kontynentem raczej nieznanym i tajemniczym. O

dziaaniach wojennych w Afryce rwnie wiemy na og niewiele. Dlatego te, by lepiej zrozumie wczesn sytuacj, by lepiej odczu

specyficzn atmosfer otaczajc polsk eskadr na Zachodniej Pustyni, by wreszcie uwiadomi sobie, na czym polegaa i jak si ukadaa bojowa praca naszych myliwcw, naley, choby w skrcie, dokona przegldu afrykaskich wydarze od pocztku wojny 19391945. Wydarzenia te przebiegay interesujco.

Dug histori posiada obszar zwany Bliskim Wschodem i wielkie jest jego znaczenie na wiecie. Stanowi on jak gdyby pomost pomidzy Wschodem i Zachodem, a Kana Sueski, czcy Morze rdziemne z Morzem Czerwonym, jest najkrtsz drog z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Spokojny, co waniejsze za, na Bliskim Wschodzie znajduj si ogromne zoa ropy naftowej. Nic dziwnego, e od duszego czasu cieray si tam interesy Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Stanw Zjednoczonych. W ostatnich latach Bliski Wschd znw sta si zapalnym punktem wiata na skutek agresywnej polityki i grabieczych podbojw powstaego po drugiej wojnie wiatowej pastwa Izrael.


8

Na obszarach Bliskiego Wschodu odbyway si w latach 19401943 zacite walki pomidzy Brytyjczykami i Wochami, a pniej i Niemcami, a momentem szczeglnie ciekawym dla nas, Polakw, jest fakt, i w Syrii, Palestynie i Iraku formoway si w tym czasie oddziay 2 korpusu Polskich Si Zbrojnych.

W pocztkach ostatniej wojny sytuacja Brytyjczykw na Bliskim Wschodzie bya niezmiernie cika. W dniu 10 czerwca 1940 roku do wojny po stronie Niemiec przystpili Wosi, a Anglicy, ktrych siy byy wprost miesznie niewystarczajce, stanli przed perspektyw stoczenia rozpaczliwych walk z przygniatajcymi liczebnie armiami woskimi. Pierwszym obiektem spodziewanej woskiej ofensywy by Egipt z Kanaem Sueskim. Dla opanowania Egiptu skoncentrowali Wosi potn pmilionow armi, zebran w Cyrenajce i dowodzon pocztkowo przez marszaka Balbo, a po jego mierci w wypadku lotniczym przez generaa Grazziani.

Drugim teatrem wojennym Bliskiego Wschodu sta si miay Sudan i Erytrea, na ktre uderzy miaa inna wielka armia woska, przygotowana w podbitej Abisynii. Armia ta liczya dwiecie tysicy ludzi, dowodzona bya przez ksicia Aosta.

Po drugiej stronie, w kwaterze gwnej Brytyjczykw w Kairze, gowi si nad wyjciem z rozpaczliwej sytuacji jednooki genera Wavell, dowiadczony, ale majcy pod sob tak sabe siy, i adne plany nie mogy uchroni go, w normalnych warunkach, od cakowitej klski. Co wicej, cignicie nowych si do dyspozycji generaa nie mogo odby si szybko. Pomidzy Egiptem a Wielk Brytani, Australi, Now Zelandi czy te Indiami leay tysice kilometrw.

Wojska Grazzianiego liczebnie przewyszay dziesiciokrotnie wojska Wavella, posiaday znacznie silniejsze lotnictwo, lepsze uzbrojenie i odpowiednie iloci czogw. Jedynie brytyjska marynarka wojenna, bazujca w Aleksandrii, dorwnywaa ilociowo marynarce woskiej i bia j na gow jakoci, duchem bojowym i tradycjami morskimi.

Praktycznie biorc Wavel posiada na froncie libijskim zaledwie dwie dywizje (7 dywizja Desert Rats Szczurw Pustynnych oraz 4 dywizja hinduska). Inne dywizje, a wic 6 australijska, nowozelandzka, 9 australijska i polska Samodzielna Brygada Strzelcw Karpackich, rozlokowane byy w rejonie delty Nilu i znajdoway si w stadium organizacji, szkolenia i dozbrajania.

Gdy we wrzeniu 1940 roku ruszyy naprzd armie marszaka Grazzianiego, adna ludzka sia nie potrafiaby ich powstrzyma, a zajcie Kanau Sueskiego miao sta si tylko kwesti czasu. Los zrzdzi inaczej.

Opniane przez 7 brytyjsk dywizj wojska woskie posuny si wprawdzie okoo 100 kilometrw w gb Egiptu, zajy nadgraniczne forty Capuzo, Sollum i przecz Halfaya, a pniej rejon Sidi-Barani, ale zatrzymay si w miejscu, za ostrony Grazziani zaj si umacnianiem zdobytego terenu i budow wspaniaej asfaltowej szosy, wiodcej z Tobruku. Jakby urgajc przeznaczeniu, -Wosi


9

nazwali t szos Via della Vittoria Droga Zwycistwa. Nie przewidzieli tylko, e Via della Vittoria prowadzi miaa do zwycistwa ich przeciwnikw.

Budowa wic szos Grazziani, pyszni si afrykaskim sukcesem Mussolini, przegrupowyway si woskie wojska, szykoway si do uroczystych celebracji w Kairze i w Aleksandrii i... stay w miejscu. Stay tak przez ca jesie 1940 roku, a potem ruszyy, lecz w odwrotnym kierunku, bowiem genera Wavell, wykorzystawszy sytuacj, z zimn krwi zainicjowa niesychany, niemal bez precedensu w historii wojen bluff. Si zaledwie dwch dywizji uderzy niespodziewanie na Wochw w dniu 8 grudnia 1940 roku, zaskoczy ich i odnis pikne zwycistwo. W przecigu tygodnia rozbita zostaa armia woska umocniona w rejonie Sidi-Barani, w przecigu miesica wiksza cz Cyrenajki wpada w rce brytyjskie wraz z twierdzami Bardi i Tobrukiem, Po nastpnych dwch miesicach wojska Wavella zajy ca Cyrenajk (cznie z Benghazi), zniszczyy armi Grazzianiego i wziy do niewoli ponad 200 000 onierzy woskich oraz ogromne iloci sprztu i zapasw wojennych.

Znaczenie tego sukcesu byo ogromne, ale Wavell bynajmniej nie zamierza poprzesta na jednym zwycistwie. Nastpny bluff: front w Cyrenajce ogoocony z wojsk brytyjskich, ktre przerzucono byskawicznie do Sudanu, skd uderzono na Abisyni. Przy pomocy powstaczych oddziaw cesarza Haile Selassie zlikwidowana zostaa druga wielka armia woska, a ksi A os ta zmuszony zosta do kapitulacji.

Niestety, oglna sytuacja uniemoliwia dokoczenie dziea generaa Wavella na Bliskim Wschodzie. Wiosn 1941 roku powstaa palca potrzeba wsparcia Grecji w jej rozpaczliwej obronie przeciw nacierajcym hordom hitlerowskim. Wavell utworzy musia brytyjski korpus ekspedycyjny (dowodzony przez generaa Wilsona). W skad tego korpusu, liczcego okoo 60 000 ludzi, weszy doborowe jednostki, ktre wykazyway sw warto w Cyrenajce, oraz posiki pocigane ze wszystkich kracw brytyjskiego imperium. Wiadomo, e kampania grecka zakoczya si niepowodzeniem, ktrego przyczyn bya ogromna przewaga Niemcw, wyduenie linii zaopatrzeniowych Brytyjczykw i brak czasu dla odpowiedniego zorganizowania frontu w Grecji. Po zaamaniu si armii greckich korpus Wilsona rozpocz odwrt kierujc si do portw, z ktrych flota brytyjska ewakuowaa wojska czciowo do Egiptu, czciowo za na Kret. Straty w ludziach i sprzcie byy wielkie, mogyby one zosta jednak szybko uzupenione, gdyby na arenie frontw Bliskiego Wschodu nie pojawi si genera Rommel, a wraz z nim wyborowe oddziay Afrika Korps.

Od chwili wyldowania Afrika Korps w Pnocnej Afryce rozpoczy si osiemnastomiesiczne zmagania, polegajce na krtkotrwaych bitwach i dugotrwaych ucieczkach i pogoniach. Jednym bowiem z najcharakterystyczniejszych czynnikw walk afrykaskich byy problemy pokonania ogromnych przestrzeni (bardzo trudnych terenowo) i zapewnienia


10

odpowiedniego zaopatrzenia w materiay wojenne, paliwo, ywno i wod. Gdy armia jednej strony zwyciaa i oddalaa si od swych baz, problem zaopatrzeniowy stawa si coraz trudniejszy, gdy za armia ta przegrywaa i przybliaa si do baz, problem mala. Std paradoks: pobicie przeciwnika i pogo za nim oznaczay tak wielkie wyduenie linii zaopatrzenia, e uniemoliwiao ono ostateczne zwycistwo.

Wystarczy przyjrze si mapie Pnocnej Afryki, by zrozumie znaczenie i wymow tysicy kilometrw pustyni.

Oczywicie dziao si tak dlatego, e adna ze stron walczcych przez dugi czas nie dysponowaa ani dostateczn iloci wojsk, ani wystarczajc iloci sprztu. Anglicy, ktrych przemys pracowa pen par, wyposay musieli w sprzt przede wszystkim wojska w Wielkiej Brytanii, ktre po ewakuacji w Dunkierce przez dugi czas uyway na przykad dzia wycofanych z przernych muzew, a poza tym mieli ogromne trudnoci zwizane z dowozem drog morsk. To za wszystko, co zdoali dostarczy na Bliski Wschd, poszo do Grecji wraz z korpusem Wilsona. Niemcy, ktrych zaopatrzenie szo z Woch, a raczej poprzez Wochy, trudnoci podobnych nie mieli, ale koncentrowali si na wyczerpujcej walce w Zwizku Radzieckim.

Gdy na skutek posuni Hitlera Trzecia Rzesza znalaza si twarz w twarz z poczonymi potgami Zwizku Radzieckiego, Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, wygrana niemiecka stana pod wielkim znakiem zapytania. W roku 1942 mieli Niemcy podobn okazj jak w roku 1940: wyparcie Brytyjczykw z basenu Morza rdziemnego przez zamknicie zarwno zachodnich, jak i wschodnich wej w te rejony! W roku 1940 plan opanowania Bliskiego Wschodu zosta zarzucony, a akcja woska unicestwiona. W lipcu 1942 okazja bya korzystna. Armie niemieckie, ktre rozpoczy sw ofensyw w momencie, gdy Anglicy nie posiadali adnych powaniejszych si w Egipcie, stany po byskawicznym marszu poprzez Cyrenajk pod El Alamein, w odlegoci zaledwie okoo stu kilometrw od Aleksandrii i Kanau Sueskiego. Asfaltowa droga Via delia Vittoria uyta zostaa po raz trzeci.

Gdyby w rce hitlerowcw wpad Kana, otwarte zostayby dla nich niebywae moliwoci. Wyparszy Brytyjczykw z Pnocnej Afryki, mogliby z atwoci zdoby Malt, Gibraltar i Cypr, a pniej w ogromnej operacji kleszczowej zdoaliby by moe poczy swe siy na Bliskim Wschodzie z armiami idcymi przez Kaukaz.

Gorcym ordownikiem tak dalekosinych planw by m.in. w Niemczech genera Erwin Rommel. O niewielu generaach ostatniej wojny pisano tak duo jak o nim, przynajmniej na Zachodzie. Doda trzeba, e opinie o nim byy sprzeczne. Z jednej strony reklamowano go jako geniusza wojskowego, z drugiej oskarano o kompletne dyletanctwo. Ciekawe, e wanie Hitler przy pomocy Goebbelsa zapocztkowa ,,legend Rommla, ciekawsze, i prasa zachodnia, angielska i


11

amerykaska rozda t legend do niebywaych rozmiarw. Atakowali za Rommla wysi sztabowi oficerowie niemieccy, ktrzy robili wszystko, by przypisa odniesione przez Rommla zwycistwa szczciu, a nie jego zdolnociom i umiejtnociom.

Rommel wiele zawdzicza Hitlerowi. W czasie pierwszej wojny wiatowej, jako mody oficer, odznaczony zosta wprawdzie najwyszym orderem, Pour Le Mrite, niemniej pniej kariera jego ulega zahamowaniu. Dopiero po dojciu Hitlera do wadzy wyznaczono go na instruktora przybocznej stray fhrera. Teraz dostpi ask. W 1939 roku w okresie najazdu na Polsk Rommel peni funkcj komendanta Gwnej Kwatery Fhrera, podczas ofensywy na froncie zachodnim by ju dowdc dywizji pancernej, za na wiosn 1941 roku, jak ju wspomniano, stan na czele swego Afrika Korps w Trypolisie3.

Jego sawa roztacza pocza szersze krgi. Podczas gdy w kwietniu 1941 wyborowy korpus generaa Wilsona prowadzi desperackie walki odwrotowe i wycofywa si w najwikszym popiechu z Grecji, niemiecki Afrika Korps z szybkoci byskawicy posuwa si ku Egiptowi. Szczliwie Wavell zdoa unikn rozbicia swych nielicznych oddziaw. 9 australijska dywizja wymkna si z obj Niemcw i obsadzia twierdz Tobruk, odpierajc wszelkie ataki przeciwnika. Wobec tego Rommel, nie czekajc na zdobycie Tobruku, pozostawi pod nim dywizje woskie, sam za na czele Afrika Korps osign w szalonym pocigu granic Egiptu.

Niemiecki genera nie mg jednak posun si dalej. Musia zatrzyma si, bowiem oddziay jego korpusu znalazy si w stanie zupenego w czerpania. Brakowao im zaopatrzenia, pali i wody. Rwnoczenie Anglicy wysunli do przodu swe ostatnie rezerwy i stawili opr, ktry zdecydowa o zakoczeniu pierwszej ofensywy Rommla. W dodatku na tyach niemieckich pozostaa potna i trudna do zdobycia twierdza Tobruk.

Gdy Rommel zrozumia, e przy pomocy rozporzdzalnych si nie zdoa w szybkim czasie wszcz ponownie ofensywy, zdecydowa si na oblenie Tobruku. Rozpoczo si - ono w maju 1941 roku, ale nie doprowadzio do sukcesw hitlerowcw. Obrocy trzymali si dzielnie pomimo straty czci pozycji (wzgrze Medauar). W czerwcu nastpio nieudane natarcie Wavella w kierunku na Tobruk, majce na celu odblokowanie twierdzy, Brytyjczycy stracili ponad 100 czogw i zaprzestali atakw. Okazao si, e rozgrywka z Afrika Korps jest trudniejszym przedsiwziciem ni walki z Wochami.

Na frontach Bliskiego Wschodu zapanowa teraz wzgldny spokj. Poprzez lato 1941 roku obie strony gromadziy siy sprzt wojenny. Po stronie brytyjskiej nastpia reorganizacja, genera Wavell odszed do Indii, jego miejsce zaj genera Auchinleck, wojska za zostay zorganizowane w trzy armie: sma Armia na

3 Afrika Korps liczy wwczas zaledwie dwie dywizje


12

Pustyni Libijskiej (ta wanie Armia zyskaa sobie saw w dalszych dziaaniach), Dziewita Armia w Palestynie i w Syrii, Dziesita Armia w Iraku i w Persji. W poowie sierpnia do Tobruku przetransportowana zostaa caa polska brygada, ktra od tej chwili a do grudnia bohatersko uronia twierdzy wesp Z.Australijczykami, a pniej Anglikami.

W dniu 18 listopada 1941 roku rozpocz si nastpny akt afrykaskiego dramatu: ubiegajc przygotowan ofensyw Rommla o zaledwie trzy dni, genera Auchinleck uderzy na Niemcw. Tym razem szale zwycistwa wahay si przez duszy czas. Na piaskach pustyni, w okropnych warunkach, czsto pozbawieni wody i ywnoci, walczyli wyczerpani onierze niemieccy i brytyjscy, przeleway si cielska czogw, grzmiay cikie dziaa, warczay w grze silniki samolotw. W poszczeglnych fazach bitwy raz gr brali Niemcy, raz Anglicy, wreszcie jednak, gdy Afrika Korps ponis bardzo powane straty, uwolniono Tobruk, a w kilka dni pniej rozpocz si pocig za wycofujcymi si siami niemieckimi. W pocigu tym, odbywajcym si po nadbrzenej szosie i po ciciwie uku Cyrenajki, oddziay brytyjskie, przemczone i wyczerpane, nie zdoay zlikwidowa jednostek niemieckich. Rommel wycofa si w rejon El Ageila (nad zatok Syrta), dokadnie na pozycje, z ktrych rozpoczyna sw pierwsz ofensyw.

W gr teraz weszy problemy linii komunikacyjnych. Auchinleck znalaz si daleko od swych baz, Rommel blisko. Zanim sma Armia zdoaa przygotowa si do nastpnego natarcia, genera Rommel uderzy w kocu stycznia. Nastpi jeszcze jeden afrykaski kontredans. Po kilkudniowych walkach w rejonach Antelat, Msus i Charuba wojska brytyjskie wycofay si do okolic Mekili, bronionych przez oddziay polskie i przez brygad Wolr;, :.h Francuzw, a nieco pniej na pozycje w rejonie Gazala. Po prbie niemieckiego natarcia, unicestwionej gwnie dziki lotnictwu RAF, nastpia krtka pauza, po ktrej (w nocy z 26 na 27 maja 1942 roku) inicjatywa przesza w rce Rommla. Zadawszy ogromne straty brytyjskim wojskom pancernym Afrika Korps par naprzd. Prba powtrnego utrzymania przez Anglikw Tobruku nie udaa si, paday jedna po drugiej pozycje smej Armii i w krtkim czasie uciekajce wojska brytyjskie oraz gonice je oddziay niemieckie znalazy si w okolicach EJ Alamein.

Szczliwie pozycje te, znajdujce si na stosunkowo wskim pasie'pomidzy Morzem rdziemnym i depresj Kattara, zdoano umocni, tote mimo dosy gbokiego wyomu, dokonanego przez Rommla bezporednio z marszu (dzie 1 lipca 1942 roku), Brytyjczycy odparli dalsze ataki. Zwycistwo niemiecko-woskie byo ju jednak tak blisko, i wydawao si, e wystarczy sign rk, by zdoby nie tylko Kair i Aleksandri, ale i Kana Sueski, a wraz z nim przebogate zoa naftowe.

W lipcu genera Rommel owiadczy: Bd w Kairze w przecigu trzech lub czterech dni.


13

Radio niemieckie zdoao ju rozgosi ostateczne zwycistwo na Bliskim Wschodzie, pkaty Mussolini przylecia do Tobruku, by nie spni si na triumfalny wjazd do Aleksandrii, a Wosi, niepomni na losy Via della Vittoria, wybili pamitkowy medal dla uczczenia zwycistwa w Egipcie!4

Mijay jednak tygodnie, a Brytyjczycy,, niczym sfora zajadych buldogw, trzymali El Alamein. Wojska Rommla znajdoway si u kresu si. Brakowao im zaopatrzenia, sprztu, ywnoci, paliwa, a przede wszystkim wody. Nie mogy atakowa.

Mimo e Mussolini wrci jak niepyszny do Woch, nie doczekawszy si triumfalnego wjazdu do Aleksandrii, genera Eornmel, jeszcze dnia 3 padziernika 1942 roku, w czasie swej wizyty w Berlinie, owiadczy grupie zagranicznych dziennikarzy:

Znajdujemy si dzi o sto kilometrw od Aleksandrii i trzymamy w rku klucz

do Egiptu, mamy za zdecydowany zamiar wejcia do tego kraju. Posunlimy si tak daleko nie po to, by nas odrzucono w takim czy innym czasie. Moecie polega na tym, i utrzymamy to wszystko, comy zdobyli.

Trudno odpowiedzie, czy Rommel wierzy we wasne sowa. W kadym razie

zgoa innej opinii byli zarwno Churchill, ktry w tym czasie uda si na Bliski Wschd, jak i nowo mianowany naczelny wdz brytyjski Alexander, jak wreszcie nowy dowdca smej Armii, genera Montgomery. Nie wystarczao jednak wyznaczenie nowych dowdcw. Wraz z nimi napyny z Anglii znaczne posiki: 51 szkocka dywizja, dwie dywizje pancerne oraz wielkie iloci nowych dzia. Wzmocniono co prawda i Afrika Korps (o dwie dywizje i sprzt artyleryjski), ale dnia 23 padziernika na wskim froncie. El Alamein zagrzmiao pono tysic brytyjskich dzia, lotnictwo RAF rozpoczo skoncentrowane bombardowania, a marynarka Royal Navy ca potg ognia swych pokadowych armat skierowaa na nadbrzene pozycje niemieckie. W nocy z 23 na 24 padziernika linie Rommla zostay przeamane na szerokoci 10 kilometrw i gbokoci 8 kilometrw. Dwunastego dnia bitwy, po wielkim starciu wojsk pancernych, Niemcy zaamali si, a po dalszych dwch dniach rozsypali si w panicznej ucieczce, pozostawiajc na pastw Anglikw nie tylko swj sprzt, ale i liczne jednostki woskie. Szosa Via delia Vittoria uyta zostaa bojowo po raz ostatni.

6 listopada Anglicy zajli Mersa Matruch, 13 listopada Tobruk, a w kocu miesica osignli pozycje El Ageila. Tutaj zatrzymali si na pewien czas, bowiem przybye posiki woskie i niemieckie utrudniy marsz naprzd, niemniej w

4 Autor tej pracy zdoby, w czasie swego pobytu na Zachodniej Pustyni, jeden

egzemplarz takiego medalu.


14

poowie grudnia przedarto si poprzez El Ageila, a dnia 23 stycznia, po przebyciu 2000 kilometrw, sma Armia zaja Trypolis.

Przegrana pod El Alamein spowodowana bya przede wszystkim ignorancj Hitlera i niedocenianiem afrykaskiego frontu przez jego sztab. Obecno wojsk niemieckich w Afryce uwaana bya przez dugi czas jedynie jako gest w stron Mussoliniego. Wedug relacji generaa von Thoma, nastpcy Rommla w pustyni, Hitler by gboko przekonany, i Wosi potrafi sami utrzyma Pnocn Afryk, a dwie niemieckie dywizje stanowi miay raczej wsparcie moralne oraz miay nie dopuci, by wypadkiem Wosi... nie przenieli si do obozu przeciwnikw.

Marszaek Keitel w wywiadzie udzielonym po wojnie angielskiemu pismu Daily Graphic stwierdzi:

Jedn z najwikszych straconych przez nas okazji by El Alamein.

Powiedziabym, e w tym czasie bylimy bliej zwycistwa ni w jakimkolwiek innym okresie wojny. Niewiele potrzebowalimy wtedy, by zdoby Aleksandri i posun si do Suezu i Palestyny. Nie bylimy jednak dostatecznie silni na tym froncie z powodu rozlokowania naszych wojsk, a przede wszystkim z powodu wojny z Rosj.

Niezalenie jednak od tego, jakie pomyki i bdy popenia Hitler i jego sztab,

niezalenie od tego, jak opini cieszy si genera Rommel, ,Afrika Korps zdoa wycofa si, , uratowa cz swych si i zatrzyma si na pozycjach Mareth Line, ufortyfikowanej linii na dawnej granicy francusko-woskiej pomidzy Tunezj i Trypolitani. Na linii tej wyczerpane wojska Rommla znalazy odpoczynek, mono przegrupowania si i reorganizacji.

Gdy jednak Rommel wykonywa swj wielki odwrt, due armie anglo-amerykaskie wyldoway na plaach Casablanki, Rabatu, Oranu i Algieru we francuskiej Pnocnej Afryce. Wywiad niemiecki, ktry ju poprzednio popeni wiele gaf, i tym razem nie stan na wysokoci zadania. Admira Kranke, dowodzcy niemieck obron morsk na zachodzie, przyzna otwarcie:

Ani przygotowania, ani przesunicia barek inwazyjnych nie byy znane

sztabowi niemieckiej marynarki wojennej, w wyniku tego nie wysalimy odzi podwodnych pod brzegi afrykaskie5.

Ldowania anglo-amerykaskie odbyy si bez przeszkd ze strony

nieprzyjaciela, a ich rezultatem byo, i cao armii przeciwnika znalaza si, uywajc powiedzenia, pomidzy motem i kowadem. Od wschodu napieraa sma Armia brytyjska pod dowdztwem generaa Montgomery'ego, od zachodu szy armie anglo-amerykaskie dowodzone przez Eisenhowera.

5 Wedug raportu wywiadu brytyjskiego: German Naval Preparations in the West.


15

Dla uratowania beznadziejnej sytuacji Hitlei zdecydowa si wwczas na wysanie duych posikw do Afryki. Genera Rommel, zwrcony naj wschd, oraz genera von Arnim, zwrcony na zachd, mieli teraz pod sob okoo 120 000 onierzy niemieckich oraz tak sam liczb onierzy woskich,, mieli liczne jednostki lotnicze, czogi i artyleri. Gdyby Rommel dysponowa poow tych si pod El Alamein...

Napr anglo-amerykaski stawa si coraz potniejszy, ogromne obcgi zaciskay si dokoa Tunezji. Poprzez tawe morza pustynnych diun szy nieprzerwanie karawany ciarwek, przetaczay si gsienice czogw, na pustynne lotniska Algieru i Trypolitanii spyway z nieba coraz liczniejsze jednostki nowoczesnych samolotw.

W tym wanie czasie, gdy pod najeonymi dziaami umocnieniami Mareth Line rozpara siej sma Armia i opanowujc pobliskie doliny szykowaa si do decydujcego natarcia, na rozpraonych piaskach Zachodniej Pustyni pojawia si grupa polskich pilotw, by wzi czynny udzia w ostatnich aktach afrykaskiego dramatu.

CYRK PRZYBYWA NA MIEJSCE Jest rzecz zrozumia, i Cyrk Skalskiego nie mg odegra znaczniejszej

roli w caoci dziaa lotniczych na pustyni. By zbyt ma jednostk w stosunku do cigle rosncych si powietrznych Royal Air Force6 oraz United States Army Air Force7. O ile jednak ilociowo nie by w stanie si z nimi mierzy, to jakociowo sta na rwnym, a prawd mwic na znacznie wyszym poziomie. Okazao si to wkrtce po rozpoczciu latania przez polskich myliwcw.

Gdy tylko wyldoway samoloty transportowe, a polscy myliwcy znaleli si na piasku lotniska Bu Grara, pooonego w pobliu Mareth Line, ciarwki przewiozy ich do kasyna pilotw dywizjonu nr 145, w skad ktrego mia wchodzi Polish Fighting Team. Lotnictwo smej Armii posiadao w tym czasie tylko jedno skrzydo8 czysto myliwskie, zoone z trzech dywizjonw wyposaonych w samoloty Spitfire Mk. V i dowodzone przez podpukownika (Wing Commander) Petera Olvera. Skrzydo to stacjonowao wanie na lotnisku Bu Grara. Poza myliwcami istniay liczne dywizjony samolotw myliwsko-bombowyeh na Kittyhawkach i rw/nie liczne jednostki bombowe, przewanie na samolotach typu Mitchell. Lotnictwo transportowe, wane ze wzgldu na wielkie

6 Krlewskie Siy Powietrzne 7 Lotnictwo Si Ldowych Stanw Zjednoczonych 8 Skrzydo byo zwizkiem taktycznym, skadao si zwykle z 23 dywizjonw

myliwskich


16

odlegoci, zorganizowane byo doskonale i skadao si z wielu typw samolotw dwu- i czterosilnikowych. Cay sprzt lotniczy dostarczany by na Zachodni Pustyni drog okrn: statkami z Anglii lub ze Stanw Zjednoczonych do portu w Takoradi w Zachodniej Afryce (Gold Coast), stamtd za powietrzem w poprzek Czarnego Kontynentu do Egiptu. Warto zaznaczy, e w transportowaniu tych samolotw czynny udzia brali Polacy, ktrych jednostka stacjonowaa w Takoradi.

Angielski dywizjon myliwski 145 od duszego czasu dowodzony by przez ochotnika amerykaskiego, majora (Squadron Leader) Lence'a Wade'a. Ciekawa to bya posta, tak jak ciekawy by cay skad osobowy dywizjonu. Wade pochodzi z Teksasu, do lotnictwa angielskiego zgosi si na samym pocztku wojny i dugi czas spdzi w Afryce, stajc si prawdziwym pustynnym wyg. Opalony na ciemny brz, ysawy, z czarnym wsikiem, szybki w ruchach i w mowie, doskonay, wytrawny pilot. Na koncie mia osiemnacie zwycistw powietrznych, a liczba ich urosn miaa w nastpnych miesicach do dwudziestu czterech, dopki Wade nie zgin nad Wochami w locie bojowym.

Dywizjon 145 by prawdziw Lig Narodw czy jak kto chce Obozem Narodw Zjednoczonych. Eskadr A dowodzi wysoki i chudy Nowozelandczyk, kapitan (Flight Lieutenant) I. Heskett. Dowdc eskadry B by Rodezyjczyk H. Shand, niewielki i spokojny czowiek, o mikkim, melodyjnym gosie i nienagannych manierach, a w dodatku doskonay i popularny wrd podwadnych pilot. Adiutantem by Anglik, kapitan L. Gibson. Poza tym piloci werbowali si z Anglii, Irlandii, Australii, Nowej Zelandii, Poudniowej Afryki, Rodezji, Kanady, a nawet z Argentyny. Byli to przewanie wytrawni piloci, obeznani z pustyni i sposobami walki w Afryce, zahartowani i przyzwyczajeni do nieustannych zmian miejsca postoju zjawiska dosy charakterystycznego na tamtejszym froncie. Przeyli ju oni niejedn pogo za Afrika Korps i... niejedn ucieczk.

Personel techniczny, obsuga samolotw, kierowcy, kucharze i tym podobni byli przewanie Anglikami, rwnie dowiadczeni w swym fachu i otrzaskani z pustyni jak piloci. Ludzie ci pracowali w niezwykle trudnych i prymitywnych warunkach, grzebali si przy samolotach w niebywaej spiekocie, w czasie dokuczliwych wichrw pustynnych, a pracy ich nale si wyrazy najwyszego uznania...

Do takiej to jednostki dostaa si polska eskadra myliwska. Przyjto Polakw z otwartymi rkami, ale Brytyjczycy spogldali nieco nieufnie, jakby nie chcc przedwczenie wydawa opinii o nie znanych im przybyszach. W myliwskim Skrzydle Zachodniej Pustyni zwyko si ceni czyny, nie za sowa. Cztery dni miny, nim Polacy rozpoczli latanie. Spowodowane to zostao faktem, e samoloty dla eskadry byy w drodze i nadeszy w dwa dni po naszym przylocie. Oczywicie trzeba byo dokona zwykych inspekcji i obsuga techniczna, zoona


17

z samych Anglikw, pracowaa bez przerwy, by przygotowa samoloty na dzie 16 marca, kiedy to Cyrk Skalskiego rozpocz waciw prac.

Wykorzystujc wolny czas zapoznawalimy si z lotniskiem Bu Grara, z lokalnymi przepisami latania, bardzo zreszt nielicznymi, z rodzajami lotw bojowych i z prac innych dywizjonw. W pustynnym Skrzydle kady dywizjon by samowystarczalny, posiada swj oddzielny obz, mia wasn obsug ziemn, tabor samochodowy, kuchni oraz kasyna pilotw i personelu technicznego. Pomidzy samolotami dywizjonu 145, rozrzuconymi na poudniowym skraju lotniska, rozbity by duy namiot, gdzie urzdowa dyurny telefonista, gdzie przesiadywali piloci w subie i dywizjonowy oficer taktyczny, tak zwany. Intelligence Officer. Ten namiot, nazywany ops, koncentrowa w sobie dowodzenie jednostk. Tu nadchodziy rozkazy z dowdztwa Skrzyda w sprawie lotw, tu piloci dowiadywali si o najnowszych zarzdzeniach, tu wisiay mapy z naniesion lini frontu, lokacj nieprzyjacielskich lotnisk i centrw obrony przeciwlotniczej, tu wreszcie skadano meldunki po zakoczeniu lotw.

Obz Skrzyda rozbity by na pustkowiu, a tu ta obozem rozpoczynaa si pustynia, cignca si dziesitkami kilometrw we wszystkie strony.

Najblisz miejscowoci byo miasteczko Medenine, na p zrujnowana przez dziaania- wojenne miecina arabska, zoona z prymitywnych lepianek, pozbawiona sklepw, gospd i tego wszystkiego, czego wymaga si normalnie od osady, pretendujcej do miana miasteczka. Ten prymitywny brak wygd, brak jakichkolwiek rozrywek kulturalnych da si dobrze we znaki Polakom przyzwyczajonym do dotychczasowego komfortu staych lotnisk w Anglii. Niemniej nie po wygody i nie po komfort eskadra jechaa do Afryki, tote nikt, nawet najzajadlejsi pesymici Cyrku, nie narzeka, tym bardziej e wkrtce okazao si, i dziaania powietrzne byy nad wyraz obfite i owocne w nie byle jakie rezultaty.

Bu Grara odlege byo od linii frontu o szesnacie mil angielskich i stale sycha byo grzmot dzia. W nocy na zachodzie widniaa una, czasami widywao si wybuchy poszczeglnych pociskw. Nic dziwnego, przecie walki naziemne trway bezustannie, genera Rommel stara si opni brytyjskie uderzenie i odwrci losy afrykaskiej kampanii. Daremne to byy usiowania. Na krtko przed przybyciem Polish Fighting Team przeprowadzona zostaa niemiecka ofensywa na Meclenine, majca na celu zdezorganizowanie smej Armii i opnienie jej ataku na Mareth Line, a jednoczenie rozbicie i pozbawienie ducha bojowego dywizji amerykaskich, zajmujcych lew flank smej Armii. Do boju ruszya dowiadczona w walkach niemiecka 21 dywizja pancerna i zaatakowaa wiee i mode bojowo oddziay amerykaskie, rozrzucone szeroko w rejonie Gafsa. Jednoczenie za spoza Marcth spyny wojska na sm Armi. Ofensywa ta zaamaa si szybko w ogniu wytrawnej artylerii brytyjskiej, niemniej Rommel odnis spore sukcesy. Niemieckie oddziay pancerne przeszy przecz Faid do


18

Sbeitla, Gafsa i Feriana, zajy przecz Kasserine, zaday przy tym takie straty Amerykanom, i musieli si oni wycofa, by unikn okrenia od poudnia. Rwnoczenie jednak wojska brytyjskie ruszyy do kontrofensywy, a rezultat by taki, i Rommel zatrzyma si na przeczy Kasserine, Amerykanie za, odzyskawszy pewno siebie i zdoawszy si zreorganizowa, podsunli si do Maknassy, by zagrodzi w ten: sposb tyom Mareth Line. Niemcy wycofali si poza potne fortyfikacje, zapanowa wzgldny spokj, obie strony wiedziay jednak doskonale, i w cigu najbliszych tygodni, a moe nawet i dni, dojdzie do decydujcego starcia. Potne kleszcze zaciskay si nieubaganie wok Tunezji.

Po nieudanej ofensywie Rommel opuci Afryk. Jedne rda twierdz, i uczyni to ze wzgldw zdrowotnych, inne za bez ogrdek wysuwaj odmienne przyczyny: Rommel nie speni swego zadania, trzeba byo go odwoa. Kwestia pozostaje otwarta, do, i Rommel wrci do Niemiec, a jego miejsce zaj genera von Arnim.

Podczas tych wszystkich operacji naziemnych, podczas zasadniczych przesuni w dowdztwie niemieckim polska eskadra przygotowywaa si do akcji. W dniu 16 marca kady z naszych pilotw wykona krtki orientacyjny lot nad lotniskiem i okolic, by zapozna si z terenem i ze sposobami startu i ldowania. Zamiast bowiem asfaltowych pasw startowych istniay w Bu Grara piaszczyste drogi, z grubsza wyznaczone pustymi beczkami po benzynie. Startujce i ldujce samoloty podryway w gr chmury pyu, dugo trzymajce si w powietrzu i utrudniajce innym pilotom obserwacj. Zamiast za atwych do rozpoznania punktw orientacyjnych na lewo i na prawo cigna si . pustynia, szczliwie urozmaicona pasem wybrzea oraz tafiami wyschnitych sonych jezior, ktrych powierzchnia lnia zwodniczo w afrykaskim socu i dawaa zudzenie powierzchni jakiej gigantycznej lizgawki, sztucznego lodowiska. Niestety, byo to zudzenie, o chodzie i lodzie trzeba byo zapomnie na przecig duszego czasu.

Przygotowania naszej eskadry trway niezwykle krtko po prostu p dnia. Na loty treningowe zespoowe i na zgrania si zespou czasu nie byo, mielimy dotrze si podczas waciwych lotw bojowych. Nie martwio nas to zbytnio, znalimy si dobrze, a w dodatku taktyka powietrzna bya jednolita we wszystkich polskich dywizjonach w Anglii. Wiedzielimy wic z gry, w jakim szyku lecie bdziemy po starcie i jakie ugrupowanie przyjmiemy nad terenem nieprzyjaciela. Takie szczegy, jak szybko przybierania szyku bojowego (ze wzgldu na blisko frontu) czy te przyzwyczajenie si do operowania w sze samolotw (zamiast penej dwunastki dywizjonu), wyjani nam Stach Skalski, na ziemi, wtrcajc przy tym zdanie, ktre powtarza przy kadej okazji od wyjazdu z Anglii: Musimy naprawd pokaza, co potrafimy!

Rzecz jasna, i zdanie to podziela kady czonek eskadry.


19

Zanim jednak Cyrk znalaz okazj pokazania, co by wart, musia pokaza, i nie obawia si trudw pustynnego ycia. Nie byo ono idealne. W namiotach byo ciasno, ledwie wystarczao miejsca na zoenie skromnych bagay koo legowisk. Wod ceniono na wag zota, wydzielano j w maych ilociach, co zreszt znakomicie i upraszczao porann i wieczorn toalet. Jedna blaszanka na dzie to wszystko.

Jedzenie byo monotonne. Dostawalimy cztery posiki dziennie. Trzy z nich skaday si z bully beef z konserw, czyli swego rodzaju odmiany woowiny, na podwieczorek podawano herbat i suchary z marmolad. Chleb, jako luksus, dostawalimy raz na tydzie. Bya to racja onierska; pod wzgldem wyywienia wszyscy na pustyni zostali zrwnani. Nie zdarzyo si jednak, by ktokolwiek narzeka, mimo e niestrawno! i dolegliwoci odkowe byy na porzdku dzienlnym.

Tego rodzaju jednak kopoty czy te niewygody doskwieray gwnie wtedy, gdy nie byo nic do roboty i dopki nie rozpoczy si dziaania bojowe. Z chwil gdy polska eskadra zabraa si do pracy w powietrzu, niemal wszyscy jej czonkowie zapomnieli o trudnych warunkach pustynnych i skoncentrowali si na swych zadaniach.

Ju za wieczorem dnia 16 marca Stach Skalski wyszed z namiotu dowdcy Skrzyda z wielce tajemniczym wyrazem twarzy i, nie wymieniwszy sowa z adnym z nas, zasiad w kcie kasyna pilotw, skrobic co tajemniczo w swym notesie, oprawnym w czarne ptno.

Zawarto notesu mielimy pozna dopiero nastpnego dnia.

STANISAW SKALSKI Staszka Skalskiego spotkaem po raz pierwszy w roku 1941, gdy po przejciu

kursu myliwskiego dostaem si wreszcie do dywizjonu bojowego, torusko-poznaskiego dywizjonu 306. Byem wtedy myliwskim todziobem. Skalski dowodzi eskadr B dywizjonu, by dowiadczonym pilotem myliwskim, mia poza sob zwyciskie walki wrzenia 1939 roku, mia rwnie zwyciskie walki sierpnia i wrzenia 1940 roku. Wyrabia si wwczas na jednego z naszych najwybitniejszych myliwcw, peni jednak sawy osign mia pod sam koniec wojny, gdy uzyska najwyszy pord Polakw wynik: dziewitnacie zwycistw, dziewitnacie zestrzele w powietrzu.

Posta Stanisawa Skalskiego jest dzi powszechnie w Polsce znana. Czowiek ten przeszed ju w pewnej mierze do naszej historii lotniczej.

Skoro za polska eskadra afrykaska znana jest pod nazw Cyrku Skalskiego, skoro czowiek ten by dusz eskadry, skoro jemu wanie w duej mierze zawdzicza sukcesy cay Polish Fighting Team, jest rzecz wprost niezbdn


20

zapozna si nie tylko z dziaaniami Cyrku, ale przede wszystkim z osob Skalskiego.

Powierzchowno? Raczej przecitna. Dobrze zbudowany blondyn redniego wzrostu, o mocno przerzedzonej dzi czuprynie, o okrgawej twarzy, nieregularnych rysach, lekko zadartym nosie. Szybki, nieco nerwowy w ruchach, ywy w sowie, impulsywny, atwo zapalny. adna zewntrzna jego cecha nie zdradza zawartych w nim wartoci, adna nie wskazuje na jego myliwskiej walory. Moe tylko oczy. Przenikliwe, bystre.

Stanisaw Skalski urodzi si w dniu 17 listopada 1915 roku w Kodymie. Po ukoczeniu gimnazjum i kursu lotniczego przysposobienia wojskowego w ucku wstpi ochotniczo w roku 1935 do Szkoy Podchorych Lotnictwa w Dblinie. Szkoa ta zostaa wanie zreorganizowana. Poprzednio podchorwka zawodowa istniaa tylko dla obserwatorw, a pilotw szkolono na kursach dla oficerw innych broni oraz w Szkole Podchorych Rezerwy Lotnictwa (rwnie w Dblinie). Tak wic Skalskiemu udao si: poszed wprost na pilota do nowej szkoy.

Po ukoczeniu jej zosta przydzielony, po promocji na podporucznika, do eskadry myliwskiej 4 puku lotniczego w Toruniu. Lata tam, jaki zreszt wszyscy prawie wczeni myliwcy, na samolotach P-11c, grnopatach konstrukcji inyniera Puawskiego. O tym, e we wrzeniu! 1939 roku byy to samoloty zgoa przestarzaej e nie posiaday odpowiedniej szybkoci ani odpowiedniego uzbrojenia, wiedz dzi wszyscy, a najlepiej moe opisuje te czasy sam Skalski w interesujcej ksice Czarne krzye nad Polsk. Niemniej wanie na tych przestarzaych P-11 odnis Skalski swe pierwsze powietrzne zwycistwa i od nich rozpocz sw wojenn karier.

We wrzeniu 1939 roku uzyska on 4 zestrzele. Uamki w podawanych cyfrach tumacz si tym, e w wypadkach gdy wicej ni jeden pilot strzela do danego samolotu nieprzyjacielskiego, zwycistwo przyznawano czasem kilku lotnikom, dzielono je. Gdy za wypadkw takich byo wicej, uamki byway dosy skomplikowane.

Gdy zakoczya si tragiczna, wrzeniowa kampania, Skalski, tak jak i ogromna wikszo polskich pilotw, przedosta si do Rumunii, skd okrn drog przez Syri przepyn do Francji, a pniej do Wielkiej Brytanii, gdzie w pocztkach 1940 roku poczto organizowa zalki pniejszych Polskich Si Powietrznych (cz tych si pozostaa we Francji). Teraz lotniczy talent Skalskiego poczyna si ujawnia, dokoa jego osoby gromadz si pierwsze promyki pniejszej sawy. W czasie Bitwy o Wielk, Brytani walczy w polskim dywizjonie myliwskim 302 oraz w angielskim dywizjonie myliwskim 501. Nastpuje seria sukcesw: Skalski zestrzeliwuje w czasie Bitwy 5 samolotw nieprzyjacielskich na pewno i 2 prawdopodobnie. Ale dni sierpnia i wrzenia 1940 roku byy gorce, Luftwaffe napieraa potnie, a mimo e Polacy latali ju na


21

sprzcie bez porwnania lepszym, ponosili rwnie i straty. Podczas Bitwy o Wielk Brytani Skalski z grupk polskich zapalecw szykuje si do lotu. Polish Fighting Team wchodzi do akcji, tajemnica czarnego notesu Stacha Skalskiego przestaje by tajemnic, znamy ju skad pierwszej szstki na lot bojowy.

PIERWSZE LOTY Wykoowuj na start maszyny, sze zgrabnych Spitfire'w podrywa si w

powietrze, cignie za sob dugie ogony pustynnego pyu. Pierwsza okazja zmierzenia si z wrogiem ponad Afryk.

Nie trzeba jednak sdzi, i ju w tym wanie i locie uzyskalimy sukcesy, e zwycistwa posypay si jak owoce z potrznitej liwy. Podobnie bywa tylko na lotniczych filmach, w rzeczywistoci praca myliwska wygldaa zupenie odmiennie. Sukcesy, owszem, przyszy, ale porzdnie trzeba byo na nie zapracowa, solidnie si napoici, co zreszt na pustyni nie byo wcale trudne.

Pierwszy lot w dniu 17 marca 1943 roku mia i przebieg bezkrwawy, tak zreszt jak i kilka lotw nastpnych. Skady eskadry zmieniay si, kady z nas by kilka razy w powietrzu, wykonalimy liczne patrole ponad Mareth Line, eskortowalimy bombowce atakujce cele na tyach wroga. Nasza szstka, bowiem z reguy operowalimy w sze maszyn, znajdowaa si przewanie na samej grze atakujcych formacji, powierzano nam oson grn, czyli top cover, zadanie odpowiedzialne, gdy od czujnoci grnej formacji zaleao bezpieczestwo formacji dolnych. Niemniej, mimo e brytyjscy koledzy z dywizjonu 145 odnieli w tym czasie kilka zwycistw, nas jako omijay niemieckie Messerschmitty, nasze konto pozostawao czyste.

Poczynalimy si niecierpliwi. Spodziewalimy si wielu walk, a tymczasem, jak na zo, w powietrzu widzielimy tylko samoloty wasnych jednostek. Praca stawaa si monotonna. Sub podzieli Skalski w ten sposb, e szeciu z nas byo zajtych na lotnisku przez dwadziecia cztery godziny, od poudnia do poudnia (oczywicie z przerw nocn). Reszta pilotw bya wolna. C jednak na piasku byo do roboty? Opalalimy si, wylegiwalimy na socu, czasem udawalimy si nad pobliski brzeg, bo szczliwie Bu Grara pooone byo tu nad morzem. O jakichkolwiek rozrywkach mowy nie byo.

Monotoni ycia przerwa nam brytyjski atak na Mareth Line, przygotowany bardzo starannie i przeprowadzony po mistrzowsku. Podczas gdy Amerykanie stali w Maknassy, a Francuzi na poudnie od nich wok Ksar Rhilane, utrudniajc niemieck sub cznoci i rozdzielajc ich rezerwy, Montgomery przerwa linie Mareth. Po niesychanie silnym przygotowaniu artyleryjskim, trwajcym dwa dni (2122 marca), brytyjska 50 dywizja sforsowaa rowy przeciwczogowe i przeprawia wasne czogi poprzez zalane wod tereny Wadi Zigzaou, ale


22

zmuszona zostaa do cofnicia si pod naporem dwch niemieckich dywizji pancernych. Montgomery nadal jednak atakowa Mareth, rzuca do waki coraz nowe jednostki. Niemcy wprowadzili na lini swe rezerwy, a o to tylko dowdcy angielskiemu chodzio, bowiem ju poprzednio wysa on w pustyni, gboko po lewej stronie Mareth, dywizj nowozelandzk dowodzon przez generaa Freyberga. Dywizja ta forsownym marszem obesza fortyfikacje nie dostrzeona przez nieprzyjaciela, przedara si przez stary mur rzymski i uderzya na Niemcw w chwili, gdy zwrceni byli ku atakujcym frontowo pozostaym oddziaom angielskim. Na dodatek dywizja indyjska, zoona z walecznych Gurkhw, rwnie zaatakowaa z flanki poprzez wzgrza Mutmata. Jakby tego wszystkiego nie byo dosy, amerykaskie dywizje pancerne z Maknassy doczyy do si brytyjskich.

Niemcy znaleli si w pooeniu nad wyraz cikim. Nie pomagay ju potne fortyfikacje Mareth Line. W dniu 26 marca przerzucili wikszo swych si z Mareth, by zasoni si przed atakiem z flanki. Wtedy jednak brytyjska 51 dywizja przedara si przez fortyfikacje i pognaa za uciekajcym w popochu przeciwnikiem w kierunku miasteczka Gabes. Powstrzymujc Nowozelandczykw i Hindusw, Afrika Korps, tracc ludzi i sprzt wojenny, odskoczy do tyu, formujc now lini obronn wzdu Wadi Akarid, naturalnej linii, cigncej si w dolinie, opierajc si jednym kracem o plae Morza rdziemnego, drugim za o acuch nie wyschnitych sonych jezior, wychodzcych daleko w pustyni.

W tym wanie czasie polski zesp, pracujcy z wielkim wytaniem na rwni z innymi jednostkami myliwskimi RAF, otrzyma nowy sprzt, a mianowicie Spitf ire'y Mk. IX, maszyny tego typu, na jakich latalimy poprzednio w Anglii. Spitfire'y IX byy samolotami bardzo szybkimi, charakteryzoway si doskona prac na duych wysokociach, dziki zamontowaniu na nich dwustopniowej sprarki. Na tych samolotach posiadalimy niewtpliw przewag zarwno nad woskimi Macchi 202, jak nad niemieckimi Messerschmittami Me-109. Okazao si to bardzo prdko.

W dniu 28 marca pitka Polakw wystartowaa, jak zwykle, na patrol na tyach nieprzyjaciela. Szsta maszyna nie bya gotowa do lotu i musiaa pozosta na ziemi. Pitk prowadzi Stach Skalski (w niektrych lotach zesp dowodzony by w powietrzu przez ktrego z innych, bardziej dowiadczonych oficerw). Po pgodzinnym patrolowaniu ponad arabskim miasteczkiem Sfax, podwczas znajdujcym si jeszcze w rkach niemieckich, Skalski dostrzeg w oddali maszyny. Przyjrzawszy si im lepiej stwierdzi, e byy to samoloty nieprzyjacielskie, sze bombowych Junkersw Ju-33 eskortowanych przez dziesi myliwskich Messerschmittw Me-109. Przez formacj polsk przebieg jakby prd elektryczny. Nareszcie!

Skalski bynajmniej nie przejmowa si faktem, e nieprzyjaciel posiada przewag liczebn. Dowodzi przecie swoim doborowym zespoem, mia za sob


23

ludzi, na ktrych mg polega. Ostrony, rozwany manewr Polacy znaleli si w grze, ponad formacj wroga. Nastpny manewr, byskawiczny atak od strony soca! Manewr nieco ryzykowny, wymagajcy doskonaej oceny czasu, doskonaego opanowania sytuacji. Poprzez nie spodziewajce si niczego myliwce niemieckie pitka Polakw spyna na Junkersy, a podczas gdy trzech naszych siao zamieszanie- pord Messerschmittw, Skalski z Dziubkiem: Horbaczewskim dobrali si do skry bombowcw.

Trysny serie pociskw z dziaek, oddawane z niewielkiej odlegoci, kierowane mistrzowsko, niezawodnie. Lewy silnik Junkersa staje w pomieniach, tylny strzelec walczy jeszcze, ale krtka, przelotna seria ucisza go na zawsze... Seria; w prawy silnik... Hitlerowski samolot wali si w d, zwija si w korkocigu, pali si niczym smolna pochodnia. A obok niego drugi Junkers, niczym koszmarny bliniak z warkoczem czarnego dymu buchajcym z obu motorw.

Skalski i Horbaczewski maj po jednym zestrzeleniu, bombowce niemieckie rozbijaj si na piasku. Messerschmitty, przeraone brawurowym atakiem, nie wytrzymuj. Szaleczymi przewrotami uchodz z pola bitwy, nurkuj niemal prostopadle w kierunku swych baz, gonione pewien czas przez trzech Polakw.

Pikne to byo zwycistwo, ale Stachowi Skalskiemu, rozgrzanemu spotkaniem, jeszcze byo mao. W czasie walki wszystkie samoloty obniay stopniowo wysoko i wreszcie znalazy siei tu ponad miasteczkiem Sfax. Stach rzuci okiem na ziemi i umiechn si mciwie. Trzeba trafu,! e tu pod nim przejeday cztery wielkie ciarwki wyadowane po brzegi hitlerowskimi odakami, nadludmi z Afrika Korps. Spogldali z zaciekawieniem w niebo, przygldali si walce, gapili si z otwartymi ustami. Gupcy, nie wiedzieli, co ich czeka.

Z wyciem silnika zwali si Spitfire Skalskiego na skrzydo, znurkowali nagle, przelatujc ponad ciarwkami, otworzy morderczy ogie z dziaek i karabinw maszynowych. Skutki byy niezwyke. Przeraeni onierze poczli skaka z wozw, ciarwki stany w pomieniach, ulica zasaa si trupami hitlerowcw i jedynie nieliczni szczliwcy znaleli schronienie w bramach domw w ten sposb ocalili ycie.

Pitka Polakw powrcia do bazy bez strat. Cyrk odnis pierwsze zwycistwa.

Horbaczewski to jeszcze jeden talent myliwski. Modszy wiekiem i dowiadczeniem od Skalskiego, szybko wybija si, a w czasie pobytu na pustyni poszczyci si mg najwyszymi wynikami pord Polakw pi pewnych zwycistw. Pniej, po kampanii afrykaskiej, pozosta na Bliskim Wschodzie, przenis si na Malt, dowodzi brytyjskim dywizjonem we Woszech, a po powrocie do Anglii obj w roku 1944 dowdztwo polskiego dywizjonu myliwskiego 315, wyposaonego w samoloty Mustang. Jako dowdca tego


24

dywizjonu, ruszy Dziubek Horbaczewski w sierpniu 1944 roku na pewien lot bojowy, ktry ukoronowa niedug, ale jake pikn karier myliwca. Dywizjon jego napotka szedziesit niemieckich myliwcw Focke Wulf Fw-190. Horbaczewski zaatakowa, a w spotkaniu dywizjon 315 odnis niezwyky sukces, jedyny w historii polskich myliwcw, przewyszajcy wszelkie wyczyny sawnego dywizjonu 303 z bitwy o Wielk Brytani. Dwunastu Polakw zestrzelio szesnacie myliwskich samolotw wroga. Horbaczewski zestrzeli trzy Focke Wulfy i goni za nastpnym, gdy dosiga go seria pociskw wroga. Poszed w d w pomieniach, zgin na miejscu. Bya to jedyna strata dywizjonu.

Pomiertnie odznaczono Horbaczewskiego orderem Virtuti Militari IV klasy, nadano mu wysokie odznaczenie Distinguished Service Order, awansowano do stopnia majora. Pomiertnie...

Zestrzeli ogem szesnacie nieprzyjacielskich maszyn, znalaz si na samej grze myliwskiej tabeli i gdyby nie w nieszczsny lot, kto wie, jak daleko by zaszed.

Z takich ludzi skada si Cyrk Skalskiego.

CYRK POKAZUJE PAZURY Mino kilka dni. Niemcy usadowili si wzdu Wadi Akarid, wojska

Montgomery'ego przegrupoway si do nastpnego uderzenia. Od zachodu napierali na Tunis Amerykanie generaa Eisenhowera.

Cyrk Skalskiego nie prnowa w cigu tych dni. Zesp wykonywa przecitnie cztery loty dziennie, z reguy osaniajc od gry inne formacje myliwskie i myliwsko-bombowe. Zadania te wykonywalimy nie tylko ze wzgldu na posiadanie wysokociowych maszyn, ale przede wszystkim dlatego, e dowdcy brytyjscy nabrali ju do nas przekonania, zobaczyli wreszcie, i Polish Fighting Team nie skada si z nowicjuszy, e umia lata, walczy i zwycia w kadej sytuacji, w kadym ukadzie si.

I rzeczywicie, skoro tylko przeamaa si passa, skoro tylko zapisalimy w pamitkowym albumie pierwsze zwycistwa, poszy za nimi nastpne spotkania z nieprzyjacielem, wiadomo za, i ludzie pokroju Skalskiego, Horbaczewskiego czy Spornego nie zwykli spotka z wrogiem koczy bezkrwawo.

Dnia 2 kwietnia zesp wystartowa w cztery, maszyny, bowiem szalejca poprzedniej nocy burza uziemia dwa Spitfire'y. Czwrka ta, w skadzie: Skalski, Horbaczewski, Machowiak i Arct, w czasie patrolu ponad miasteczkiem Gabesnar prowadzona zostaa przez radio na formacj pitnastu Messerschmittw Me-109. Rezultatem walki, toczonej znowu z przewaajcymi siami, byy trzy zestrzelenia pewne oraz dwa nieprzyjacielskie samoloty uszkodzone. Straty wasne zero.


25

Dnia 4 kwietnia polska eskadra, rwnie prowadzona przez Skalskiego, napotkaa w okolicach Gabes nieprzyjaciela: siedem Junkersw Ju-88 w osonie dwunastu Messerschmittw Me-109. Byskawiczny atak, walka, dym za ogonami wroga, pomienie z silnikw. Rezultat? Dwa Messerschmitty Me-109 zestrzelone na pewno, jeden uszkodzony. Straty wasne? Jak zwyke zero.

W tym wanie locie 4 kwietnia pewne zwycistwa mieli Skalski i Krl, jeszcze jeden wyborowy czonek zespou. Skalski mia cik walk, jego przeciwnik wykaza prawdziw klas pilotau, broni si dugo, a w obronie potrafi atakowa, tak e Skalski namczy si solidnie, nim wreszcie zaszed Messerschmittowi na ogon i zdoa ulokowa w nim celn seri. Wtedy, w kwietniu 1943 roku, nie zwrcilimy zbyt wielkiej uwagi na t walk. Wiadomo, e czasem natrafiao si na lepszego przeciwnika, czasem za na gorszego. Czasem zwycistwo trzeba byo wypracowa, czasem przychodzio ono nadspodziewanie atwo. Dopiero pniej, wiele lat po wojnie, dowiedziaem si, i wanie w dniu 4 kwietnia 1943 roku zgin nad Zachodni Pustyni znany niemiecki as myliwski, Marseille. By to czoowy hitlerowski pilot, chlubicy si olbrzymi iloci zwycistw powietrznych.

Gdy zaciekawiony zbiegiem okolicznoci sprawdziem w posiadanych przeze mnie dokumentach, e w dniu 4 kwietnia adna inna myliwska jednostka RAF nie odniosa zwycistwa, stao si jasne, i Marseille musia by zestrzelony albo przez Skalskiego, albo przez Krla. Dalsze badania wyklaroway, do pewnego stopnia, spraw: Wacek Krl mia walk stosunkowo atw, Skalski nadzwyczaj trudn. Wniosek logiczny: wietny Marseille zosta zestrzelony przez Skalskiego.

Dzie 5 kwietnia cae pustynne Skrzydo spdzio bezczynnie, bowiem zerwaa si taka burza, i lotnisko Bu Grara zamienio si w kbowisko piaskowego pyu, a przejcie z namiotw mieszkalnych do namiotu kasyna sprawiao powane trudnoci nawigacyjne. W piaskowej zamieci zaginy samoloty i samochody, niewidzialny sta si acuch gr cigncy si wzdu Akarid, nie pojawiay si nawet karawany arabskie charakterystyczne sznurki objuczonych wielbdw i postaci ludzkich, przybranych w zbruczone burnusy. Mimo jednak niepomylnych warunkw atmosferycznych genera Montgomery wanie w nocy z 5 na 6 kwietnia zadecydowa generalny atak na Wadi Akarid.

Tym razem sma Armia uderzya frontalnie na wskim odcinku. Operacja oskrzydlajca bya niemoliwa ze wzgldu na pas sonych jezior wrzynajcych si gboko w pustyni. Po niesychanie silnym i skoncentrowanym przygotowaniu artyleryjskim ruszya w nocy 4 dywizja indyjska, skadajca si z doskonaych, zaprawionych w pustynnych bojach onierzy, szczeglnie strasznych w atakach wrcz. Hindusi poszli jak burza, przerwali linie niemieckie i, wspomoeni natychmiast przez inne oddziay, zmusili Afrika Korps do odwrotu.

Gdy rankiem 6 kwietnia rozjanio si, a zza morskiego horyzontu wyjrzao soce, wystartowalimy na patrole nad frontem i od razu przekonalimy si, e


26

bitwa miaa si ku kocowi. Caa dolina Akarid pokryta bya chmur gstego dymu artyleryjskiego, w tumanach ktrego co bezustannie si kbio, co si kotowao. Bombowce brytyjskie i amerykaskie zrzucay w dolin potny adunek bomb, artyleria wystrzeliwaa tysice i dziesitki tysicy pociskw. Gdy lecielimy na trzeci czy te czwarty patrol dnia, ujrzelimy, e oddziay niemieckie rozpoczy odwrt.

Afrika Korps, starajc si utrzyma jaki taki porzdek, cofa si pod naporem Brytyjczykw na pnoc, w stron miasteczka Enfidaville, lecego u podna acucha grskiego otaczajcego Tunis. sma Armia sza trop w trop, f a w czasie pogoni, po zajciu kolejno miast Sfax i Sousse, napotkaa po drodze wysunite jednostki amerykaskiego II Korpusu na trakcie do Gabes. W ten sposb poczyy si linie alianckie, a nieprzyjaciel zosta okrony. Od tego momentu ogromnie skrciy si linie zaopatrzeniowe Anglikw, poczli oni otrzymywa dostawy sprztu z portw pnocnoafrykaskich, a oddziay ich mogy posuwa si do woli wzdu caego frontu tunezyjskiego.

Piercie zacisn si dokoa wojsk generaa von Arnima. Amerykaska 34 dywizja piechoty poczya si z brytyjsk 6 dywizj pancern, by wsplnie zaj przecz Fondouk, wiodc do niemieckich flankw. Nie udao si jednak zdoby na czas miejscowoci Kairouan, dziki czemu nieprzyjaciel zdoa przedrze si ku morzu. Afrika Korps, gonicy ju resztkami si, poczy si z rezerwami von Arnima i utworzy obszar obronny w pnocnej Tunezji, wzdu frontu dugoci okoo 190 kilometrw. Obszar ten obejmowa gwnie grzyste, trudno dostpne tereny, wedug przewidywa niektrych, nawet dosy dowiadczonych oficerw, Niemcy i Wosi mogli si w nim broni przez duszy jeszcze czas.

W czasie ataku na Wadi Akarid polska eskadra j odniosa nowe sukcesy. W ostatnim patrolu 6 kwietnia napotkalimy kilka Messerschmittw, zabkanych w przedwieczornej mgle. Dziubek Horbaczewski zestrzeli jednego Niemca, porucznik Wyszkowski zestrzeli prawdopodobnie drugiego, Majchrzyk uszkodzi trzeciego.

W dzie pniej nowe spotkania, nowe zwycistwa. Tym razem szczliwymi zawodnikami byli Sporny i Malinowski kady zestrzeli po jednym myliwskim Messerschmitcie.

Teraz tabela naszych wynikw przedstawiaa si ju solidniej. W czasie trzech tygodni pracy bojowej zanotowalimy na koncie dziesi zestrzele pewnych, jedno prawdopodobne i cztery samoloty uszkodzone, wszystko to bez adnych strat z naszej strony. Pamita przy tym naley, e bylimy eskadr, nie za dywizjonem, i e w kadym poszczeglnym locie bojowym nie brao nigdy udziau wicej ni sze naszych samolotw,

Cyrk Skalskiego pokazywa wic ju na pustyni swoje pazury, ale by to cigle jeszcze pocztek. Prawdziwie wielkie dni dla zespou miay nadej wkrtce.


27

CYRK POKAZUJE KY W wyniku bitwy pod Wadi Akarid wojska ldowe wykonay skok: Afrika

Korps do tyu, sma Armia do przodu. Front ustali si pod Enfidaville, a lotnisko Bu Grara znalazo si tak daleko na tyach, i zasza konieczno zmiany miejsca postoju i przeniesienia si bliej nieprzyjaciela.

W dniu 11 kwietnia wszystkie dywizjony myliwskiego Skrzyda przeleciay na nowe lotnisko Fouconnerie, pooone tu przy linii frontu. Personel techniczny i reszta pilotw odbyli drog na ciarwkach. Gdy ogromny konwj samochodw Skrzyda zbliy si do Fouconnerie, okazao i si, e ponownie zdecydowano zmian lotniska. W poowie drogi z miasteczka El Bjem do Sousse znalezione zostao pole, doskonale nadajce si do startw i ldowa, a po kilkudniowej pracy traktorw i motorowych walcw powstao tam doskonae ldowisko. Nazwa jego: Goubrine. Operujc I z tego lotniska ponielimy pierwsz i jedyn j strat, ale te startujc z Goubrine odnielimy | nasze najwiksze sukcesy w Afryce.

Zaczo si od straty. W trzy dni po przybyciu do Goubrine, gdy nalatalimy si ponad grami I Tunezji a do znudzenia, ruszylimy na jeszcze jeden patrol wzdu poszarpanych wybrzey Cap Bon, na pnocny wschd od Tunisu. Byem wtedy w subie, ale tu nad lotniskiem, zaraz po starcie, pocz mi przerywa silnik, zmuszony zostaem do ldowania i nie braem udziau w operacji. Okazao si, e wanie w tym locie zestrzelony zosta porucznik Wyszkowski. Pozosta w tyle za formacj, chcia prawdopodobnie zapolowa w pojedynk. Doszo go dwch Niemcw na Messerschmittach i zapalio mu maszyn. Wyszkowski wyldowa przymusowo poza liniami nieprzyjacielskimi, dosta si do niewoli i reszt wojny spdzi w niemieckim obozie jecw, skd, po zakoczeniu wojny, wrci najpierw do Anglii, a pniej do Polski. W chwili obecnej jest pilotem na liniach komunikacyjnych Lot.

Strata kolegi oczywicie zwarzya nam humory, ale szybko pomcilimy porak. Tego samego jeszcze dnia natkn si na nasz eskadr pojedynczy woski Macchi 202, ktry wyskoczy z chmur i niespodziewanie znalaz si w towarzystwie naszych Spitfire'w. Rzecz jasna, e koniec Wocha by szybki, a z przyjemnoci mog stwierdzi, i wanie mnie przypad honor wykoczenia przeciwnika, poniewa przypadkiem znalazem si W pozycji najdogodniejszej do strzau.

Dzie 20 kwietnia zapocztkowa now seri zwycistw Cyrku. W tym dniu, podczas patrolu w okolicach ufortyfikowanej woskiej wyspy Pantelleria, polski zesp pokaza nie tylko pazury, ale i ky.

Lot rozpocz si najnormalniej w wiecie, wydawao si, e przebieg jego bdzie bezkrwawy. Lecielimy szstk w grnej osonie bombowcw, ruszajcych


28

nad morze w poszukiwaniu ewentualnych woskich statkw. Opucilimy lotnisko i rwc w gr szlimy po kursie. Rozwina si w dole pod nami ciemna wstga morza, przelecielimy ponad lini frontu i nadal si wznoszc skierowalimy si wzdu brzegw, w stron wysunitego w morze cypla Cap Bon. Wyprawa zebraa si, tu pod nami lecia myliwski dywizjon Kanadyjczykw, jeszcze niej szy formacje myliwsko-bombowych Kittyhawkw.

W pewnym momencie, ju w pobliu Pantelleria, ktrej wybrzea rysoway si wyranie w dole, radiowa stacja ostrzega nas przed nieprzyjacielem. Radar wykry, i przybliaa si do nas formacja okoo dwudziestu bandytw, czyli samolotw nieprzyjacielskich, zwanych tak w jzyku szyfrowym. Szstk nasz prowadzi tym razem Wacek' Krl, spokojny i flegmatyczny, dowiadczony myliwiec, ktry w latach' pniejszych dosuy si dowdztwa dywizjonu, a nawet i Skrzyda, dosuy si stopnia majora (oraz angielskiego stopnia podpukownika), wysokich odznacze polskich i brytyjskich, i ktry obecnie suy w wojskach lotniczych, w stopniu pukownika. Konto myliwskie Krla wynosi oficjalnie 8 zestrzele pewnych, 1 zestrzelenie prawdopodobne, nieoficjalnie za z pewnoci ma on ,,na sumieniu znacznie wicej maszyn nieprzyjaciela.

Krl spokojnie potwierdzi odbir depeszy. Eskadra wzmoga czujno, poczlimy si pilnie rozglda. Ostatecznie spotkanie szstki z dwudziestu przeciwnikami nie byo zabaw, walka moga okaza si ryzykowna.

Mino kilka minut, a moe tylko sekund. W podobnych chwilach bardzo trudna jest ocena czasu. Do, e w przedzie ukazay si punkciki, szybko przemieniajce si w ciemne sylwetki nieprzyjacielskich maszyn. Leciay wprost na nas, mniej wicej na tej samej wysokoci.

Wypadki rozegray si teraz w tempie przypieszonym, byskawicznie. W7acek Krl, wytrawny dowdca, wytrzyma nerwowo, a podczas gdy Niemcy poderwali si w zakrcie, by nawiza walk, uzyskalimy automatycznie przewag manewru i gdy z kolei my wykrcilimy, idc nieco w gr, przewaga ta zaakcentowaa si mocniej.

Pad krtki rozkaz Wacka i formacja polska rozpocza atak, ktry wkrtce przemieni si w szereg pojedynkw. Oczywicie formacje rozpady si, jak to zawsze w podobnych wypadkach bywao, kady dziaa musia teraz na. wasna rk, a przyzna trzeba, e kady dziaa bezbdnie.

Trudno stwierdzi, kto osign pierwsze zwycistwo, zreszt jest to nieistotne. Wacek Krl, ktry jako dowdca najbardziej by naraony na atak wroga, rzeczywicie zosta w pocztkowej fazie napadnity przez cztery samoloty, ale szybko strzsn je z ogona. Messerschmitty odpady, odskoczyy gdzie w bok, lecz ostatni z nieprzyjaci, Woch na Macchi 202, nie zdoa w por umkn. Wacek zacieni skrt, cign drek. Macchi, widzc niebezpieczestwo, poszuka ucieczki w gwatownym;, prostopadym nurkowaniu. Nie zmylio to Polaka, pogoni za przeciwnikiem, a gdy znalaz si w odlegoci trzystu metrw,


29

nacisn spust broni pokadowej. Celnie strzela Wacek, niezawodnie. Gdy zbliy si do przeciwnika i z dwustu metrw odda drug seri, Macchi dymi ju potnie. Kilkadziesit dalszych pociskw z dziaek zrobio swoje. Woch wycign niespodziewanie w gr, wytraci szybko, przewali si na skrzydo i w niesterowanej spirali uderzy o powierzchni morza.

Porucznik Martel, zwany popularnie Zosia, w tym samym czasie walczy z trjk innych Macchi, bo przecie, mimo udanego manewru pocztkowego, przeciw kademu z naszych wystpowao co najmniej trzech przeciwnikw. Martel szybko rozpdzi Wochw, wybra jednego z nich i byskawicznie ulokowa si za jego ogonem. Gdy nieprzyjaciel znalaz si na celowniku Zosi, ze skrzyde Spitfire'a bluzny strugi pociskw.

Z kaduba Mceni posypay si odamki metalu, co eksplodowao, trysn kb czarnego dymu. Nie zdoa jednak Martel wykoczy swego przeciwnika. Ktem oka dostrzeg, e zagraa mu atak Messerschmitta, ktry wyprysn znikd i z przewag wysokoci zblia l do Spitfire'a Martela. Nie byo chwili do stracenia. Zadygota Spitfire, cignity w ciasnym zakrcie, dwa samoloty miny si w potwornym pdzie, zwiny si w walce koowej. Trudno byo jednak Niemcowi mierzy si z zajadym i dowiadczonym Polakiem. Jedno okrenie, drugie... Messerschmitt nadchodzi ju na celownik... poprawka, jeszcze wiksze cignicie drka, lekkie odpuszczenie, bo maszyna trzsie si, jakby chciaa zwin si w korkocigu, ponowne podcignicie. Jest! Jedna seria i druga... wali si Messerschmitt, wyamuje si ze skrtu, przewala si, a potem kilka nie-< skadnych zwitek korkocigu i potny sup wody, buchajcy w gr. Jeszcze chwila, i na powierzchni morza rozchodz si Szerokie, agodne krgi. To jedyny lad po przeciwniku Martela.

Jedna za drug waliy si wrogie maszyny w morze, jeden po drugim ubywali przeciwnicy. Starszy sierant Popek trzema krtkimi seriami posa woskiego Macchi ku morzu, starszy sierant Majchrzyk, po zaatakowaniu piciu Messerschmittw i po rozgonieniu ich po caym niebie, ruszy w pogo za Wochem, a tym razem wystarczya jedna seria pociskw. Nowa fontanna wody, krgi na powierzchni.

Porucznik Drecki pogna za Messerschmittem, dopad go w nurkowaniu, podszed tak blisko, e jego Spitfire trzs si i szarpa w wirach za ogonem wroga. Po pierwszej serii Messerschmitt strzeli w niebo wspania wiec, a w tej samej chwili bysn pomie z jego silnika, posypay si strzpy patowca, maszyna wroga przewalia si, przesza na plecy i cignc za sob smug dymu na penej szybkoci zderzya si z morzem. Nie poprzesta Drecki na tym zwycistwie, mia jeszcze duo amunicji, w pobliu krciy si obce maszyny. Jedna z nich, Messerschmitt Me-109, nadchodzia wanie za ogon jakiemu Spitfire'owi. Potrzebna bya interwencja. Drecki szarpn dwigni gazu, zawy potny silnik. Aby prdzej, aby zdy na czas, aby dopomc koledze. Zdy. Z odlegoci stu


30

metrw posa Messerchmittowi wszystko, co tylko przej zdoao przez lufy jego broni. Dobra to bya porcja. Niemiec zwin si, potne kaway blachy odwaliy si z jego skrzyda. Niestety Drecki nie mia okazji do dalszych strzaw. Z kolei za jego ogonem pojawi si jaki Messerschmitt. Maciek Drecki wykrci, ale o uamek sekundy za pno. Kilka wrogich pociskw trafio w silnik jego Spitfire'a. Silnik zapali si, a przez gow Polaka przesza nader niemia myl, e trzeba bdzie skaka ze spadochronem. Poprbowa innego ratunku. Messerschmitt odszed po ataku, nie ryzykujc walki nawet z uszkodzonym przeciwnikiem, a Drecki postawi maszyn na mord, walc si ku. morzu niemal prostopade. Manewr by udany. Potworny pd ugasi ogie, za uszkodzenie byo w gruncie rzeczy tak minimalne, e Maciek bez trudu doprowadzi samolot do bazy i wyldowa szczliwie.

Szstym uczestnikiem walki po stronie polskiej i by Bohdan Arct. I jego spotkanie byo owocne: przeciwnik znalaz si na dnie morza. W ten wic sposb, gdy wreszcie wyldowalimy wszyscy w Goubrine i palc papierosy zebralimy si w namiocie ops, by zoy kolejno raporty z lotu, szybko doliczylimy si oglnych wynikw.

W spotkaniu u wybrzey Pantellerii szstka I Polakw, walczc z trzykrotnie silniejszym przeciwnikiem, zestrzelia w cigu dwuminutowe walki sze samolotw nieprzyjacielskich na pewno, jeden prawdopodobnie oraz uszkodzia jeden I samolot. Straty wasne... znowu zero.

By to bez przesady prawdziwy majstersztyk, i zesp dowid, i cakowicie zasuguje na miano Cyrku i, prawd mwic, wanie od owego i czasu poczto nas nazywa Cyrkiem. Noblesse oblige. Szczliwie zoyo si, e udao si nam jeszcze kilka razy pokaza klas, przeprowadzi pomylnie kilka spotka, rozegra zwycisko kilka walk w rwnie trudnych warunkach.

Ju nastpnego dnia lista naszych zwycistw powikszya si. Wykonywalimy wanie patroli w okolicach Tunisu. Znowu prowadzi Wacek Krl, znowu znalazem si w subie. Tym razem jednak zarwno oglne warunki, jak przebieg walki byy odmienne i nawet nieco komiczne, humorystyczne, o ile humorystycznym mona nazwa fakt... Nie uprzedzajmy jednak faktw. Poniewa za w locie owym staem si bezporednio zainteresowany i zaangaowaem si w sposb raczej niezwyky, wic o locie opowiem, ku uciesze jednych, ku przestrodze drugim.

Pogoda bya nijaka, dosy nieprzyjemna. Ponad dzikimi szczytami tunezyjskich gr wczyy si cikie, napczniae deszczem chmury, czasem schodziy nisko, owijay swymi kbami wierzchoki, wpezay w doliny, przewalay si przez przecze. Perspektywa bya marna, zanosio si na deszcz. Patrol trzeba byo jednak oczywicie wykona. Przez niemal godzin krcilimy si za Wackiem Krlem ponad grami. Prowadziem praw dwjk eskadry i


31

staraem si trzyma jak najbliej Wacka, bowiem w podobnej pogodzie atwo byo zgubi si, atwo rwnie byo o zaskoczenie ze strony nieprzyjaciela.

Czas patrolu dobiega koca, zdawao si, e wrcimy do Goubrine z niczym. W pewnej jednak chwili ktry z kolegw zaraportowa przez radio rozpoznanych nie rozpoznanych samolotach, przelatujcych nisko w dole pod nami. Rzeczywicie, na tle grskich zboczy dostrzegem pi ciemnych punktw, .przesuwajcych si w stron warstwy chmur pokrywajcej wsk dolin opodal jakiego miasteczka. To bya nasza zwierzyna.

Zoyo si jednak tak, e tylko Wacek i ja poszlimy do ataku. Reszta zapewne zgubia wroga z oczu, skrcia w innym kierunku. Gdy nurkowaem za Wackiem, pozostawiem za sob w grze cztery Spitfire'y, ktre po kilku sekundach rozpyny si w przestworzach. Tak wic musielimy radzi sobie we dwjk.

Naturalnie nie poniechalimy ataku. Mielimy przewag wysokoci, przewag szybkoci, mielimy rwnie pewno, e doskonale sobie poradzimy z pitk Messerschmittw. Niemcy byli tu nad ziemi, z pewnoci ju nas dostrzegli, bo starali si uciec pod chmury przez gbok przecz pomidzy urwiskami. Szli rozrzuceni, dwie dwjki w odlegoci okoo kilometra jedna za drug, pity Niemiec lecia daleko w tyle.

Zblialimy si szybko, mj prdkociomierz pokazywa na przemian 600 kilometrw na godzin, 650 i znw 600, czasami prdko dochodzia do niebezpiecznej (wwczas) liczby 700 kilometrw na godzin. Wacek dochodzi ju do drugiej dwjki wrogw. W tym jednak momencie Niemcy znikli mi z oczu, wpadli w chmury cignce si ponad samymi skaami. Lekkim zakrtem przedostaem si ponad chmury, wymanewrowaem, by nie zderzy si ze zboczem, i wpadem w dolin. W odlegoci piciuset metrw z przodu dostrzegem dwjk Messerschmittw.

Aha przeszo mi przez gow. To z pewnoci druga dwjka. Ten pity gdzie si zawieruszy, pewnie poszed w innym kierunku. Bierzmy si do roboty.

Taka bya moja mylowa kalkulacja, wykonana naturalnie w uamku sekundy. Nie byo czasu na namysy. Wziem na celownik lewego Messerschmitta i oddaem krtk seri. Lecielimy na wysokoci kilku metrw i widziaem dokadnie, jak moje pociski uderzay w skay.

Troch wyej! Trzeba wiedzie, e strzelanie do wroga w locie nad sam ziemi jest dosy

trudne, a to ze wzgldu na brak swobody manewru i szarpanie si wasnej maszyny w powietrznych wirach za samolotem przeciwnika. O strzelaniu z jakkolwiek poprawk mowy nie byo, lecielimy jeden za drugim, szeroko doliny nie pozwalaa na swobod poruszania si.

Druga seria bya celna i ze skrzyda Niemca posypay si odamki blachy. Teraz ci mam!


32

Myl ta bya grub przesad. Wcale go nie miaem, przeciwnie. Zanim zdoaem nacisn spust, najniespodziewaniej w wiecie ukazay si dokoa mojej kabiny czerwone ogniki smugowych pociskw. Strzelano do mnie z tyu!

Nie chc mwi, co w takich momentach czuje pilot, jaka jest jego reakcja, jakie ttno serca. Do, e nikomu nie ycz, by do niego strzelano z tyu, nie ycz nikomu lotu w ciasnej dolince z Messerschmittem za ogonem.

Gwatownie podcignem drek, poderwaem maszyn i wykrciem do tyu. Mogem lada chwila zderzy si z grami, ale... raz kozie mier. Czy nie obojtne, w jaki sposb czowiek ginie, skoro mier ta jest szybka, a tym samym bezbo- lesna? Co za rnica: pociski niemieckie albo twarda skaa! W kadym razie szanse przy zakrcie miaem, szans w dolinie nie miaem adnych. Gdy wchodziem w chmury, ktem oka zarejestrowaem sylwetk gonicego mnie Messerschmitta i Spitfire'a za jego ogonem. Przez nastpne okno w chmurach dojrzaem, jak Messerschmitt bucha dvmem z silnika, jak zawadzi o drzewa, jak rozbija si o urwiska. Potem przez duszy czas nie widziaem nic i draem z obawy przed zderzeniem. C, jako si udao, wyszedem ponad chmury i, nie widzc dokoa adnego samolotu, zawrciem do bazy.

Peny obraz sytuacji, cakowity przebieg spotkania sta si jasny dopiero pniej, na ziemi, po rozmowie z Wackiem Krlem. Okazao si, e w pity Messerschmitt nadal szed z tyu i e Wacek znalaz si poza nim. W tunezyjskiej dolince leciaa wic przedziwnie zoona formacja: dwa: Messerschmitty z przodu,' wyrywajce, co tylko gazu w silnikach starczyo, za nimi druga dwjka Niemcw, nastpnie ja, za mn pity Messerschmitt, a na samym kocu Wacek Krl, ktry nie mg strzela, by przypadkiem nie trafi we mnie. Mj radioodbiornik nie dziaa, ostrzeenia Wacka szy w prni i dopiero gdy na skutek strzaw Niemca wyrwaem w gr, mg Krl wykoczy swoj ofiar. Ano, ku przestrodze drugim...

CYRK STAJA SI SAWNY Gos Karola Pniaka jest rwnie imponujcy, jak jego dwumetrowa potna

posta. W dawnych, historycznych dzi czasach northolckich, gdy polskie dywizjony myliwskie stacjonoway na tym podlondyskim lotnisku, mawiano, e gdy Karol szepnie co w Northolt, sycha go wyranie po drugiej stronie Londynu, w dekach portowych Tamizy. A przecie Londyn, chocia tego nie sprawdzaem, ma podobno blisko sto kilometrw rednicy...

Karol Pniak moe si poszczyci pikn lotnicz histori, dobre zdoby sobie imi w cigu swej dugiej powietrznej kariery. Jeszcze przed wojn zasyn jako doskonay pilot, by czonkiem synnej trjki krakowskiej Bajana (wraz z kapitanem Kosiskim i kapralem Makiem), w czasie kampanii wrzeniowej, jako


33

podchory, walczy wraz ze Skalskim w toruskim puku, w czasie Bitwy o Wielk Brytani walczy i odnosi zwycistwa w dywizjonach polskich i angielskich. Dowodzi kolejno eskadr i dywizjonem myliwskim, przy kocu wojny otrzyma stopie kapitana, a jego konto uroso do 6 pewnych zestrzele, dwch zestrzele prawdopodobnych oraz 25/6 uszkodze. Odznaczony wysokimi orderami polskimi, brytyjskimi i nawet holenderskimi, Pniak powrci do kraju po wojnie.

Gos jego pozosta nadal tak potny, jak wwczas. Piszc wwczas, mam na myli dzie 22 kwietnia 1943 roku, gdy polska eskadra, dowodzona przez Pniaka, znalaza si, po raz nie wiadomo ktry, ponad zatok Tunisu, zawieszona wysoko ponad innymi formacjami myliwskiego Skrzyda. Pniak to wyga nad wygami, jego jastrzbich oczu nie usza formacja samolotw, zbliajca si ku afrykaskim brzegom od strony morza.

Uwaga, chopaki! zadudni przez radio i z prawej strony lec, cholery. Mina chwila nerwowej ciszy, pena napicia oczekiwania. Obca formacja

przybliya si. Teraz wida byo wyranie, z czego si skadaa. Doem szy wielkie, szeciosinikowe Messerschmitty Me-323, zwane Gigant maszyny transportowe, uywane do przewozu wojsk. Byo ich kilkanacie, uszykoway si w grupy po pi. Bez wtpienia Niemcy mieli nadziej w ten sposb dosa posiki utrudzonemu Afrika Korps.

Nie byle jaka gratka pomyla Karol. Starym nawykiem nadal przeszukiwa oczami niebo.

Ostrono okazaa si bardzo na czasie. Wysoko ponad Gigantami, ledwie widoczne na tle niebieskiego nieba, krciy si myliwskie Messerschmitty. Byo ich duo, ponad dwadziecia. Opiekoway si transportowcami, miay nie dopuci do nich brytyjskich samolotw.

Pniak byskawicznie- zmieni plan. Nie mona byo ju marzy o atakowaniu Gigantw. Zadaniem Cyrku bya grna osona. W razie zejcia Polakw z wysokoci niemal bezbronne staway si dolne dywizjony RAF. Pniak wymieni kilka zda przez radio z dowdc niszego dywizjonu kanadyjskiego i poprowadzi swoj szstk w gr. Wyej, jak najwyej, by niespodziank sprawi Messerschmittom.

Szarpny si Spitfire'y do przodu, gdy na wysokoci siedmiu tysicy metrw wczy si drugi bieg sprarek i maszyny nabray wigoru. Szerokie okrenie, zakrt w soce, jeszcze kilka tysicy stp wysokoci. Ze soca wanie wyprowadzi eskadr Pniak wprost na nie spodziewajce si niczego myliwce hitlerowskie.

Efekt by znakomity, a wynik na poziomie Cyrku. Ju w pierwszym starciu, pki jeszcze formacje nie rozsypay si po niebie, Kazek Sporny, Dziubek Horbaczewski i Kazik Sztramko jeden po drugim zapalili trzy


34

Messerschmitty, ktrych piloci wyskoczyli ze spadochronami. Zmienio to oczywicie ukad si i dopomogo w odniesieniu dalszych zwycistw.

Sporny zwrci si ku nastpnemu przeciwnikowi. Dobry dzie mia Kazek. Jak sam pniej twierdzi, Messerschmitty same podstawiay si pod lufy jego dziaek. Mino kilkanacie sekund, moe minuta, i drugi Niemiec, ugodzony pociskami wojowniczego Kazka, ratowa si spadochronem.

Moe jeszcze trzeciego podapi?! zastanawia si Sporny, akomie rozgldajc si dokoa.

Nie byo to jednak moliwe z tej prostej przyczyny, e w pobliu nie znajdowa si ju aden przeciwnik, bowiem reszta kolegw Spornego rwnie nie prnowaa. Horbaczewski, city jak osa, dogna swego drugiego przeciwnika, ulokowa mu si bez trudu za ogonem i tak poczstowa krtkimi seriami, i Niemiec, przewrciwszy maszyn na plecy, wyskoczy z poncego Messerschmitta. Sztramko rwnie upolowa dubleta. Wykoczywszy pierwsz ofiar natkn si eb w eb na Messerschmitta. Sztramko, modszy dowiadczeniem od swych rutynowanych kolegw, zacitoci bynajmniej im nie ustpowa. Zblia si z ogromn szybkoci do Niemca i postanowi strzela z przodu. Ale i Niemiec widocznie powzi t sam decyzj, bo pociski przeciwnikw skrzyoway si i przez sekund z luf obu samolotw tryskay ogniste strugi.

Taka mnie zo wzia zwierza si Sztramko po locie e pomylaem: Albo ty, albo ja.

Nie ustpowa, mimo e odlego zmniejszaa si w przeraajcym tempie. Trzyma Messerschmitta na celowniku i wali w niego z czterech karabinw maszynowych i z dwch dziaek. Wreszcie, gdy wydawao si, i nastpi miertelna kolizja, Niemiec nie wytrzyma nerwowo lub te, raniony miertelnie, przesta panowa nad sterami. Wycign w gr i zapali si nad sam gow Sztramki. Pilot zdoa mimo wszystko wyskoczy, ale trudno byo stwierdzi, czy wyszed z walki cay.

Marcin Machowiak, may i cichy, opanowany do granic moliwoci, nie zdoa wzi udziau w walce, pilnowa, by nic zego kolegom si nie wydarzyo, spdza im z ogonw wrogie samoloty.

Pikny by widok mwi pniej jak tych pi spadochronw dyndao naraz w powietrzu. Namylaem si nawet, czy do ktrego nie przygrza, ale przecie tylko oni strzelaj do bezbronnych, wic daem spokj.

Grne spotkanie zostao zakoczone. Rozgromione Messerschmitty, a raczej ich niedobitki, porzuciy walk, porzuciy eskortowane Giganty i zawrciy, nurkujc na morze, by uj ewentualnej pogoni. W dole trwaa jednak dalsza walka. Nie walka to waciwie bya, lecz rze. Dywizjon Kanadyjczykw i dywizjon poudniowoafrykaski, pewne, i z gry nic im nie zagraao, dobray si do transportowcw. Jeden po drugim zapaay si Giganty, a mimo e kady z


35

nich uzbrojony by w pi karabinw maszynowych, nie zdoay si obroni. Waliy si w morze, tony, pony w powietrzu tym atwiej, e na pokadzie ich znajdowao si, oprcz onierzy, paliwo.

By to widok makabryczny, ale wojna 'nie zna litoci. Szy ku morzu ogromne, buchajce skrami pochodnie Gigantw, a z ich wntrza wyskakiwali przeraeni ludzie w tlcych si mundurach, bez spadochronw, oszaleli z rozpaczy. Skakali w morze, a jeli nie ginli od razu w zderzeniu z powierzchni, tonli po kilkunastu minutach. O adnym ratunku dla nich mowy nie byo, tym bardziej e ani jeden transportowiec nie wyszed cao z pogromu.

Gdy wreszcie zamilky silniki, a Spitfire'y otoczone brygadami mechanikw przegldane byy troskliwie i przygotowywane do akcji nastpnego dnia, zebralimy si w namiocie kasyna pilotw dokoa siedzcego na poamanej awce Staszka Skalskiego.

Diabelska robota mrucza, studiujc swj notes. Zdarzyo si, e byem kronikarzem Cyrku, e przypado mi w udziale

sporzdzenie pamitkowego albumu ksigi eskadry. Patrzc dzi na przyblake nieco strony, troch pomite i troch przybrudzone, odnajduj zapiski, wiadczce o wczesnym wysiku zespou. Trzy wielkie dni, trzy dni szczliwe, przyniosy trzynacie zwycistw pewnych, jedno prawdopodobne i dwa uszkodzenia nieprzyjacielskich samolotw. Od chwili rozpoczcia dziaa w Afryce zestrzelilimy do tej pory dwadziecia trzy samoloty na pewno, trzy prawdopodobnie i uszkodzilimy siedem.

Cyrk nasz pocz stawa si znany w caym lotnictwie Bliskiego Wschodu, wicej, sta si sawny: z dowdztwa Western Desert Air Force (Lotnictwo Zachodniej Pustyni) napyway niemal bez przerwy telegramy gratulacyjne, poczli si do nas zjeda korespondenci wojenni, w przernych pismach Egiptu, Algieru, a nawet dalekiej Anglii pojawiay si stale wzmianki o polskich tygrysach, poczto rozpisywa si o wyczynach Cyrku kapitana S. (nie podawano penego nazwiska Skalskiego ze wzgldu na tajemnic wojskow).

Podobno sawa uderza ludziom do gowy jak dobre wino. Podobno rwnie kada regua ma wyjtki. Wydaje mi si, e czonkowie Cyrku naleeli do wyjtkw, a moe po prostu posiadali porzdn doz zdrowego rozsdku i umiejtno waciwej oceny faktw. Z pewnoci za charakteryzowali si skromnoci, nieodczn cech wszystkich prawdziwych, wysokowartociowych lotnikw. Nie przejmoway ich pochlebne telegramy, nie pochlebiay im wizyty korespondentw wojennych, nie wbijay w dum gazetowe reportae. Cay bez wyjtku zesp uwaa, e po prostu spenia swoje obowizki, a e udawao si nam lepiej ni innym, byo to kwesti szczcia, no i moe skutkiem odrobiny dowiadczenia.


36

KAMPANIA DOBIEGA KOCA Koca afrykaskich zmaga naleao spodziewa si kadego tygodnia, a

nawet kadego dnia. Stao si dla nas jasne, e zlikwidowanie uporczywie bronicego si Afrika Korps i wojsk woskich jest kwesti czasu. Tak te w istocie byo.

Naley opisa w dramatyczny koniec pierwszej cakowicie wygranej przez sprzymierzonych kampanii. O ile bowiem wiele ju wspaniaych i nader wanych zwycistw odniesiono nad hitlerowskimi Niemcami, o ile suma tych zwycistw, bdcych niemal wycznie zasug Armii Czerwonej, zawaya potnie na oglnym wyniku wojny, to mimo wszystko zwycistwa owe stanowiy swego rodzaju seri, szy jedno za drugim, wykuway drog, ale nie stanowiy odrbnej caoci. Wygrana za w Tunezji uwalniaa Afryk, przygotowywaa inwazj Woch i definitywnie koczya pewien etap wojny.9

Caoci wojsk alianckich w Afryce dowodzi w tym czasie brytyjski genera Alexander. Dla zlikwidowania frontu nieprzyjacielskiego przesun on w czasie, gdy nasza eskadra odnosia swe pamitne zwycistwa, wikszo si na odcinek zachodni. Byo to logiczne. sma Armia brytyjska, najbardziej dowiadczone i wartociowe wojska sprzymierzonych, dotara pod Enfidaville i stana wobec trudnoci niemal nieprzezwycionych. Gdyby miano tutaj rozegra decydujc walk, Anglicy znaleliby si niepotrzebnie w sytuacji niedogodnej. Przed oddziaami smej Armii pitrzyy si mao dostpne dzikie gry, na zboczach ktrych Niemcy (oraz czciowo nieszczni Wosi) rozbudowali system obronny, ktrego zdobycie kosztowaoby nie tylko energi i czas, ale i tysice istnie ludzkich. Front pod Enfidaville by wski,

1957-01 - cyrk skalskiego.pdf

Documents