1f1flOWl gn~o Se/asa 0 Rabu • Kamis 0 Jumat 0 Sabtu 0 Minggu4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1520 21 22 23 @ 25 26 27 28 29 30 31

------------o~M-a-r~O~Ap-r-OMei OJ~;--O--J-(tf--O~A-gs--~O~S-e-p~O~O-kt--.=-N-o-v~O~D-e-s-

Sugan teh naon "Guru Kadal" teh. Ari sihorengguru anu ngajar lain dina.t'pakna". Saperti GuruMatematika .nyelang ngajar mata palajaran

'.' Bahasa/Kasusastra~n. Tah apalkana istilah"Guru Kadal" teh ti Pa EndanSukanda basa

ngawangkong dina sela-sela kagiatan "LokakaryaKurikulum Basa Sunda" Perwakilan Kabupaten di JawaBarat anu lumangsung di Gedong 2 Rektorat Anyar LtAKampus Unpad Puseur Jl.Dipatiukur 35 Bandung (22/9).

Endan Sukanda teh guru SMAN 3 Sukabumi. Nilik ka-sangtukang riwayat akademisna anu wedalan JurusanSajarah IKIP Bandung (UPI-8o-84) geus tangtu lain GuruBasa Sunda. Tapi Pa Endan sok nyelang ngajar BasaSunda di sakolana. Numatak disebut "Guru Kadal".

30

gtugeus"kacida

'li~L .ah:?ni~hjamettre/., ........•.Jl);YI;?a!·r- Kapala&hgt~~~~~rill;.;jamkanggoah!;'c;iS,e.~~h'ge ~.~nghan-

mareIJ.,tahgeusg~,H§ •..\ngalt:!-j a '~, .,,- ·upa,;,paraturan re~.IJ.l!J,·ii,$,al;1ga,kanbali' a, sastra jeungaksara SUIJ..d}t~~I11Hillli1~hirup-huripna.Jadi nurutkeun Endanj;'rag~)z~tinepng ka-palasakola kan~;basa Sunda tBl?9., ..k:'lrang,*~aasup.Disdik{Dinas Pendidikan jannteu negor l<'\lla kaw-ijIac~ri~h~>Geu~puguheun cenah ngaj(tx~~un basa§:'lIJ.4<1.·aman~iwari mah hesenerapna.Ku murid-~mun.· i(tnggap 'ikampuhgan':<g8l)n.(tj~e, ;'Basa.Sund .p'(lkeeunSiBibi-bibiaIJ.ll·sokk~ pasar",d~n(lH:g~:l{~Mt:k~t1JkQlpt-kolot;tnu14iiIpah ge arang:la~gl<t~Qu·pgag\in(lk~un.bas~"s~;~i. Atuh BasaSUlida'tebbeuki i}.yernpod we;dijllru) .."-'.f;<,-.;~ ",,~"',< ,.;/ ,.. , _~ ";';~'''' :t '.'~~'

Tah Ari Pa Endan nyalira kumaha ngatik-ngadidikpara putra di bumi?Weh, Alhamdulillah cenah ge, ieu Agen Mangle di

Sukabumi teh, dina sapopoena ge teuweleh cacaritaku Basa Sunda jeung ngajarkeun sastra katutbudaya Sunda ka para putrana. Anu matak ulahhelok lamun ieu guru anu kasinugrahan Hadiah .]"Hardjaparnekas 2008" Tingkat SMA teh,putra ka-duana Miati Pinunjul ngarang LBSS jeung MangleRumaja. Ki tu deui si bungsu Irham Nur Adi Cipta,Carponis di Cupumanik.Jadi cek Guru Endan,"Pangaruh sepuh/kulawarga, ageung pisan kamurangkalihna dina enggoning numuwuhkeun ka-

cinta kana basa sareng budaya Sunda." Kitu saurna pasti.

Dina.tungturig wangkongan, ieuPamakalah"GogogjeungTagog=Guru Basa Sllnda Dina 'UStimK?inpetensijeung Profesibnali1?a~i-:.Metakeun Kurikulllm BasaSundadi SMA'(Rupariing'Rereged Katut Tarekah Ngung-kulananaji" dinaKongres Basa Sunda Bogor 2011, umajakka para pajabat,pamarentah ti tingkat Lurah, Camat,Bupati, Walikota nepi ka Gupernur, "Cik atuh Upamicacarios sareng masarakat ulah teuing direumbeuy kubasa deungeun, nya kedah ku Basa Sunda atuh. Da ditingkat RT mah (Guru Endan RT 3 periode) tos teu kedah"dikukuprak" deui, da sadidintenna ge sasanggem sarengwarga teh nagnggo basa Sunda". Kitu saurna.

ASEPGP.

Mangle No. 2349 _

saham ti pasar saham di Negri Walanda.Sjafruddin dina kahirupan kanaga-

raan, salahsaurang anu mikir jauh kahareup. Waktu RUU Bank Indonesia keurdirumuskeun jeung merjuangkeunsangkan BI nu mangrupa Bank Sentraltetep jadi lembaga independen henteusahandapeun dominasi pamarentahsabab upama kakawasaan pulitikngawengku kakawasaan masalah keua-ngan bisa ngabahayakeun sirkulasikeuangan. Kakara dina taun 1999,gagasan Sjafruddin dijadikeun lelemahUU Bank Indsonesia nu anyar dinamangsa kapresiden BJ. Habibie,

Jasa utamaJasa utama almarhum Mr. Sjafruddin

Prawiranegara nyaeta nyalametkeuneksistensi Republik Indonesia, WaktuPresiden Sukarno jeung Wakilna,Moh.Hatta sarta satengah tina jumlahKabinetna ditewakan ku Walanda tanggal19 Desember 1948, pamarentah maren-tah supaya Sjafruddin Prawiranegara nuharita jadi Mentri Kemakmuran RIngadegkeun pamarentah darurat diBukitinggi. Tapi telegramna henteu tepisabab gedong PTT di Jogjakarta kaburudilindih ku NICA. Tapi berkah inisiatiflokal, jeung pamarentahan di SumatraTengah (engkena disebut Sumatra Barat)geus ngadegkeun p-amarentah daruratRepublik Indonesia (PDRI) di Bukitinggi.Saterusna PDRI diresmikeun di Halabantanggal 22 Desember 1948. Pamaren-tahan anu dirojong ku Panglima BesarJenderal Sudirman teh jalan sacara daru-rat jeung pundah-pindah tempat. Timimiti Halaban terus pindah ka Riow,Teluk Kuantan, Kiliranjau, Sungai Dareh,Muara Bango, saterusna ngadegkeunmarkas di Bidar Alam salila tilu satengahbulan.

Waktu Jenderal Spoor netelakeun yenRepublik Indonesia geus euweuh, tetelaSjafruddin ngabewarakeun ka dunya luaryen Republik Indonesia aya ku jalanngadegkeun Pamarentahan DaruratRepublik Indonesia, hal ieu nyababkeunPBB ngadongsok Walanda supaya balikdeui ka meja perundingan. ProsesPerjangjian Roem Royen dilakukeun, tapiPDRI mah teu nyahoeun Tangtu baeMr.Sjafruddin bendu ku ayana kawijakansarupa kitu. Pikeun ngantisipasi hasilperundingan Roem-Royen, nya diaya-keun Musyawarah Besar di SumpurKudus, Sawah Lunto. Pemyataan RoemEoten saterusna nurutkeun Nina Lubis,dibadamikeun jeung Hasil MubesSumpur Kudus di Desa Padang Jopang,Kabupaten 50 Kota ieu pisanPerundingan kajadian antara 6-8 Juli1949 antara Sjafruddin jeung sobatna

M.Natsir sapara kanca. Demi persatuanjeung kesatuan Presiden Sjafruddin na-rima putusan ku manah anu beresih.

Hal ieu kabaca tina ucapanSjafruddin waktu masrahkeun mandat(anu sacara resmi henteu kungsi katampiku anjeunna) dina sidang kabinet nu dige-lar sacara resmi tanggal 13 Juli 1040.PDRI henteu boga pamanggih ngeunaanpemyataan Roem-Royen, tapi kabeh aki-batna mah ditanggung babarengan. Kucara kieu, Syafruddin geus mintonkeunma'na etika kakawasaan (ethics of power)dina kahirupan pulitik nu nyata.

Sjafruddin Prawiranegara LainPenghianat

Jeung PRRI Lain Pemberontak.Saterusna Prof. Nina Herlina Lubis

ngeceskeun yen tin Dokumen PRRI bisakanyahoan yen waktu Sjafruddin jadiPerdana Mentri Pamarentah Revolu-sioner Republik Indonesia (PRRI) nusaterusna jadi Reoublik PersatuanIndonesia (RPI) henteu boga maksudngabaruntak ka nagara ReubolikIndonesia. Nurutkeun interpretasi his-toris nu dilakukeun harita nurutkeunNina, gerakan RPIjBPRRI teu bisa dise-but pemberontakan tapi gerakan protesdaerah ka pamarentahan pusat, hususnaPresiden Sukarno nu dianggap geusngalanggar konstitusijeung condong teu-ing ka komunis.

PRRI dibentuk 15 Pebreuari 1958,harita kajadian perdebatan konstitusi nukajadian sabada Presiden Sukarno nga-jadikeun dirina Formatur kabinet jeungmimiti metakeun upaya kana tujuanngawujudkeun Demokrasi Terpimpin,padahal Sukarno nurutkeun UUDS 1950,Kepala Negara jeung lain KepalaPemerintahan, Ad PRRI bentuk proteskana condongna pamarentahan nu otori-ter. Sjafruddin ngayakeun penentangankana kamungkinan munculna hiji rejimanu otoriter jeung sentralistis sartamunculna kakuatan-kakuatan anti agama(komunis) jeung rejim anu ingkar tina

cita-cita kamerdekaan bangs aIndonesia. Meredih ka Kabinet Juanda nudibentuk sacara henteu sah supayadibubarkeunjeung saterusna kudu digan-ti ku Kabinet anyar Hatta- HamengkuBuwono IX. Jeung meredih supaya presi-den mulang deui kana UUDS. Jadi PRRIhenteu ngamusuhan NKRI, teu bogamaksud ngadegkeun nagara anyar

Tapi hayang ngoreksi Jakarta. Dinahal ieu malah Sjafruddin ngalihkeunsakolompok jalma anu hayang ngadeg-keun nagara anyar, ku jalan dirangkul kaPRRI. Tapi Presiden Sukarno tanpa kom-promi langsung nindes eta gerakan kujalan ninggangan ku born tepi ka patu-

layah korban jiwa.Ku Kaputusan Presiden no. 375 taun

1961 tanggal 1 Juli 1961 nu saterusnadiganti ku Surat Keputusan Presiden no.449 taun 1961 tanggal 17 Agustus 1961,Mr.Sjafruddin Prawiranegara jeung parapengikut PRRIjRPI meunang amnestijeung abolisi. Dumasar kana abolisi jeungamnesti eta Sjafruddin Prairanegara dinakalungguhan Presiden RPI tanggal 17Agustus 1961 ngernbarkeun maklumatpikeun ngeureunan sagala rupa tindakanperlawanan jeung permusuhan kapamarentah Republik Indonesia. Hal etangabuktikeun sikep Sjafruddin anubener-bener nyumponan panggupay tipamarehntah, hayang mulang ka ibuPettiwi. Tapi tetela Sjafruddin ditahan disababaraha tempat, kakara dibebaskeuntaun 1966 sabada pamarentahan ganti kuOrdeu Baru Jadi. Jadi sacara hukum Mr.Sjafruddin teu kungsi dianggap salahsabab henteu pernah dijagragkeun kapangadilan jeung teu pernah dibuktikeunsalah. Jelas ku ayana amnesti jeungabolisi Sjafrudin lain penghianat, PRRIoge lain pemberontak. Ngingetkeun jasa-jasana anu gede ka nagara jeung bangsaturta kabuktian yen Mr. Sjafiyddin lainpenghianat nagara atawa pemberontak,memang kacida pantesna upamaMr.,Sjafruddin dileler nugraha gelarPahlawan Nasional.

Dina nutup wangkongan Prof Ninangeceskeun "Loba jelema sabudeureunurang anu gede jasana, tapi henteu meu-nang gelar pahlawan, jeung teu haya-ngeun disebut pahlawan. Tapi henteubisa dinafikeun yen ngan saeutik nu bisadideudeul ku urang pikeun diangkat jadipahlawan nasional sabab kriteriana nubeurat jeung kudu nyorang luka-liku per-juangan saluyu jeung anu geus digaris-keun dina Undang-undang jeungPeraturan Pemerintah. NurutkeunProf.Nina anu dianggap pantes dilelergelar pahlawan arek terus diperjuang-keun, asanajan bisa jadi aya anu henteupanuju kana pahlawan anu dilembaga-keun ieu. Naha kitu? Sabab nurutkeunanggapan sim kuring saparakancanurutkeun Nina, pahlawan nasional tetepdiperelukeun, sahenteuna pikeun merekatuladanan jeung inspirasi ka generasingora, elit pulitik jeung masarakat dinaumumna. Kumaha kuduna merjuang-keun kamerdekaan jeung ngeusiankamerdekaan, lain ngancurkeun nagaraanu geus dibayar ku getih jeung cimatapahlwan saperti Mr. SjafruddinPrawiranagara. Kitu Nina Lubis, GuruBesar Ilmu Sejarah Fak. Sastra UNPADj-Ketua Yayasan Masyarakat SejarawanIndonesia Cabang Jawa Barat din awangkongannanajeung MANGLE.

kebon.Kira-kira opat puluh poe rengse

rnelak, bonteng enggeus bisa dipanen.Bontengbiasana dipanen tiap 3-5 poe.sakalisalila sabulan. Laju, leunca ogebiasadipanen kira-kira sabulan tirengsernelak. Panen leunca biasanatiap minggu sakali salila 3-4 bulan.Pepelakan sejena, roay biasana mimitibisa dipanen lamun siki-sikina mimitirada gararing, biasana kira-kira umur6-7 bulan ti umur melak. Panaen roaybiasanamangrupa pamungkas panensagala rupa sayur-sayuran di kebun.Lahan urut kebon saterusna diistira-hatkeun 2-3 bulan nepi ka akhir usumhalodo. Laju, saencana datang usumhujan, taneuh dipaculan deui pikeunmelak sampeu. Melak sampeu biasanadimimitian lamun enggeus aya turunhujan. Melak sampeu biasana tiaptangkal anggangna kira-kira 1 X 1 mz.Pikeun melak jeung ngarawat kebonsampeu biasana henteu kudu gedemodal jeung loba tanaga, sapertimupuk jeung ngored. Umur sampeukira-kira 8-9 bulan bias a rengse saka-behna dipanen. Nah, rengse panensampeu, biasana tunggul-tunggul awisesa nuaran, ngamimitian sarirungandeui. Pon kitu deui tatangkalan anutadina ditutuhan mimiti harieun deui.Kukituna lahan urut melak sampeubias ana terus diistirahatkeun kira-kira3-6 taun. Hartina lahan urut kebon tehbisa digarap deui pikeun ngebon, barisakalian manen awi anu umurnaenggeus nincak kira-kira 3-6 taun.Sarnemeh lahan urut kebon bisadigarap deui, para patani bisana nga-garap lahan lianna, nuaran awi diwewengkon sejen. Kusabab kitu parapatani din a ngagarap talun biasa pin-dah-pindah tempat jiga ngahuma dileuweung, tapi ieu mah pindah-pin-dahna di talun awi. Cara nyiapkeunkebun di wewengkon anyar, sarua waesaparti anu enggeus dijentrekeun diluhur tadi. Kukituna, ngagarap talunlamun dibandingkeun jeung ngagaraphuma ampir sarua. Bedana lamundihuma mah pepelakan anu uta-mananyaeta pare gogo, tapi di talunmah kacang roay atawa bias a ogebako. Salian ti eta, lamun di humamah enggeus panen pare, lahan humadiistirahatkeun jadi ngawangunleuweung urut huma atawa reuma.Lain deui jeung talun, biasa rengsepanen roay, lahan saterusna dipelakansampeu, tapi saterusna diistirahat-

Mangle No. 2349

keun anu ahirna pinuh hieum deui kutatangkalan awi, nyaeta awi timbuldeui tin a sirungan tunggul-tunggulawi urut nuar. Kusabab kitu, di hum abiasana dauma nyaeta-- huma-reuma-huma-, tapi ari di talun mah nyaeta--talun-kebon-talun-. Marga lantaranrotasi kitu henteu heran sistem talunbiasa oge disebut sistem "talun-kebun". Umumna dina sistem talunawi atawa talun-kebun, kakayon anukacida pentingna nyaeta awi. Awi kaci-da mangfaatna dina sistem talun. Awibias ana dimangfaatkeun pikeunfungsi sosial ekonomi budaya, diantarana pikeun bahan pager, tuturuskacang roay, pikeun suluh dapur tin aurut tuturus, jeung sesa tuaran awibisa oge dijual katukang bilik. Salian tieta, tatangkalan awi oge penting pi-keun fungsi nyuburkeun taneuh, nyae-ta tina daun-daun gararing jadi korn-pos; sumber pupuk jadi lebu sesanuaran awi; jeung penting pikeunnahan erosi taneuh atawa nahan long-sor. Salian ti eta, talun-kebun ogebiasa rempeg dipelakan ku rupa-rupapepelakan, sarupaning sayur-sayuran,nyaeta roay, bonteng, leunca,surawung, terong, tomat, cengekjeungsajabana. Ditambah oge ku campuranrupa-rupa kakayon bahan bangunanjeung buah-buahan, saperti mangga,nangka, kadu, peuteuy, albasiah, tisuk,surenjeung sajabana.

Rupa-Rupa MangfaatTalun atawa talun-kebun sistem

agroforestri asli Urang Sunda guyub-na rempeg dipelakan ku sagala rupapepelakan, mangrupa kakayon jeungpepelakan sayur-sayuran. Kusababkitu talun atawa talun-kebun mererupa-rupa mangfaat ka para patanides a, mangrupa mangfaat sosialekonomi budaya katut mangfaatekologi. Mangfaat sosial ekonomibudaya talun di antarana, ngahasil-keun sagala rupa bahan pangan karbo-hidrat (saperti sampeu), buah-bua-han, sayuran, bumbu masak, bahanindustri, bahan karajinan tangan,bahan bangunan, jeung bahan suluh.Sagala rupa bahan hasil talun teh biasadigunakeun warga des a pikeunnyumponan pangabutuh sapopoe(subsisten) warga desa atawa hasilleuwihna biasa oge dijual ka pasarpikeun ngahasilkeun duit pikeunmeuli sagala pangabutuh warga desa.Salian ti eta, talun oge kacida pen-

tingna pikeun miara lingkungan atawafungsi ekologi. Di antarana nyaetafungsi konservasi hayati; konservasirupa-rupa pepelakan jeung tatang-kalan; ngahasilkeun oksigen (02); bisanyesep gas racun pencemar karbondioksida (002) jeung nyimpen karbon(carbon sink) ngurangan pemanasanglobal; leuwih tahan tin a seranganhama jeung anomali cuaca; miarakasejukan atawa iklim mikro; miaratata air atawa hidrologi; miara kasubu-ran taneuh: ngalindungan erositaneuh jeiing longsor; jeung tempatimahna (habitat) rupa-rupa sato,saperti rupa-rupa manuk, sarangga,jeung lianna.

Tapi, hanjakalna kusabab sist emtalun kurang dipalire ku pihakpamarentah atawa para pihak ahli-ahlitatanen, ditambah deui ku beuki nga-galaksakna sistem ekonomi pasar nyu-lusup ka sagala palosok desa.Balukarna loba talun di desa anudirobah dialihfungsikeun ku parapatani jadi kebon sayur komersil,saperti kebon tomat, kebon kentang,kebon cabe, kebon kol, jeung sajabana.Akibatna, para patani kudu rneulirupa-rupa asupan pikeun tatanen tani,saperti binih, pupuk, jeung obat-obatan. Pon kitu deui hasilna kudungandelkeun utamana dijual ka parabandar di kota. Balukama, ekonomides a jadi gumantung kuat pisan kanapangaruhan pasar global anu henteumalire kana kapentingan ka jalma-jalma anu henteu boga modal gede.Salian ti eta, lingkungan oge jadirusak, saperti timbulna erosi taneuhjeung ngabalukarkeun cileuncangngagerus taneuh jadi lumpur atawasedimen ka walungan jeung danau;sistem hidrologi kaganggu; karaga-man hayati ngurangan; habitatsasatoan anu nguntungkeun tatanenoge punah; jeung racun pestisidabeuki ceuyah bisa ngabahayakeunkasehatan jalma jeung sakasakabehkahirupan di alam. Kusabab kitusakudunamah sistem talun teh laindialihfungsikeun jadi kebon komersilsayur. Tapi, talun kudu leuwih diber-dayakeun deui, saperti hasil ekonomi-na kudu leuwih ditingkatkeun, tapioge bari tetep bisa miara atawangarawat lingkungan.

Johan Iskandar Dosen JeungPanalungtik

Lingkungan di PPSDAL-Unpad.

-------------- ------- --11