139

Chöông IV:TRUYEÀN THUYEÁT TRAÀU CAU

“Mieáng traàu laø ñaàu caâu chuyeän”

Thaønh ngöõ Vieät Nam

HUYEÀN THOAÏI TRAÀU CAUVAØ NEÀN VAÊN HIEÁN THÔØI HUØNG VÖÔNG

Taát caû caùc truyeàn thuyeát lieân quan ñeán lòch söû thôøi Huøngñeàu baét ñaàu baèng caâu: “Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù...” hoaëc

trong coát truyeän ñeàu nhaéc tôùi söï hieän dieän cuûa vua Huøng. “Truyeànthuyeát Traàu Cau” thuoäc vaøo loaïi thöù hai (Tröø “Tröông Chi”, “ThaïchSanh” thuoäc veà vaên hoïc thôøi Huøng, khoâng phaûi truyeàn thuyeát lòch sö,ûneân khoâng coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng). Trong “Traàu Cau”, nieânñaïi ghi nhaän vaøo thôøi thöôïng coå, nhöng laïi nhaéc tôùi vua Huøng. Do ñoù,coù theå khaúng ñònh raèng: Khi ngöôøi Vieät duøng traàu cau thì traàu cau ñaõcoù tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI vaø sau Huøng Vöông thöù I. Traàu Caumoät nghi thöùc trong giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät thôøi Huøng Vöông, coùtröôùc baùnh Chöng baùnh Daày maø daáu aán coøn ñeå laïi ñeán taän baây giôø,chính laø thoùi quen aên traàu coøn töông ñoái phoå bieán trong ngöôøi Vieäthieän nay. Laâu laâu chuùng ta vaãn gaëp nhöõng ñaùm cöôùi duøng laù traàu, quaûcau bieåu töôïng cho söï noàng thaém cuûa tình ngöôøi, theo truyeàn thoángcuûa oâng cha xöa. Cuõng nhö “baùnh Chöng baùnh Daày”, “Truyeàn thuyeátTraàu Cau” may maén coøn di chöùng ñeán taän baây giôø.

Nhö phaàn treân ñaõ minh chöùng: xaõ hoäi Vaên Lang ñaõ phaùt trieån vôùinhöõng moái quan heä xaõ hoäi phöùc taïp. Ñoù laø tieàn ñeà ñeå phaùt trieån nhucaàu veà hình thaùi yù thöùc trong nhöõng moái quan heä xaõ hoäi.

Nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä xaõ hoäi ñöôïc theå hieän baèngnhöõng giaù trò ñaïo ñöùc, nghi leã, thöù baäc trong gia ñình vaø xaõ hoäi vôùinhöõng phong tuïc taäp quaùn mang baûn saéc vaên hoùa cuûa thôøi Huøng Vöôngñaõ ñöôïc theå hieän trong “Truyeàn thuyeát Traàu Cau”. “Truyeàn thuyeátTraàu Cau” coù raát nhieàu chi tieát lieân quan ñeán nhöõng vaán ñeà caàn chöùngminh. Do ñoù, ñeå tieän cho baïn ñoïc theo doõi nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra vaø

140

minh chöùng thöïc traïng xaõ hoäi Vaên Lang qua “Truyeàn thuyeát TraàuCau”, xin cheùp laïi toaøn boä truyeàn thuyeát naøy.

“Truyeàn thuyeát Traàu Cau” ñöôïc cheùp sau ñaây trích töø trong cuoánLónh Nam Chích Quaùi (saùch ñaõ daãn) – coù keøm theo phaàn chuù thích cuûadòch giaû.

TRUYEÀN THUYEÁT TRAÀU CAUThôøi thöôïng coå coù moät vò quan lang (1) söùc voùc cao lôùn, nhaø vua

ban teân laø Cao cho neân laáy Cao laøm hoï. Cao sinh haï ñöôïc hai ngöôøicon trai, con caû teân laø Taân, con thöù teân laø Lang (2). Hai anh em gioángnhau nhö ñuùc, troâng khoâng theå phaân bieät noãi. Ñeán naêm 17 – 18 tuoåi,cha meï ñeàu töø traàn, hai anh em ñeán theo hoïc ñaïo só Löu Huyeàn (3).

Nhaø hoï Löu coù ngöôøi con gaùi teân laø Lieân, tuoåi cuõng khoaûng 17 –18. Hai anh em thaáy naøng thì raát vöøa yù, muoán keát laøm vôï choàng (4).Naøng chöa bieát ngöôøi naøo laø anh, môùi baøy moät khay chaùo vaø moät ñoâiñuõa cho hai anh em aên. Ngöôøi em nhöôøng cho anh aên tröôùc, naøng môùiphaân ñöôïc ai laø anh, ai laø em. Naøng veà noùi vôùi cha meï xin laøm vôï ngöôøianh.

Khi cuøng ôû vôùi nhau, ngöôøi anh coù luùc laït leõo vôùi em. Ngöôøi emtöï laáy laøm tuûi hoå, cho raèng anh laáy vôï roài thì queân mình, beøn khoâng caùobieät maø boû ñi veà queâ nhaø. Ñi tôùi giöõa röøng gaëp moät doøng suoái saâu maøkhoâng coù thuyeàn ñeå qua, ñau ñôùn khoùc maø cheát, hoùa thaønh moät caâymoïc ôû beân soâng.

Ngöôøi anh ôû nhaø khoâng thaáy em beøn ñi tìm. Tôùi choã ñoù gieomình cheát ôû beân goác caây, hoùa thaønh phieán ñaù naèm oâm goác caây. Ngöôøivôï ñi tìm choàng tôùi choã naøy cuõng gieo mình oâm laáy phieán ñaù maø cheáthoùa thaønh moät caây leo uoán quanh phieán ñaù ôû goác caây, laù coù muøi thômcay. Cha meï naøng hoï Löu ñi tìm con tôùi ñaây, ñau xoùt voâ cuøng beøn laäpmieáu thôø (5).

Ngöôøi trong vuøng höông quaû thôø cuùng, ca tuïng anh em hoøathuaän, vôï choàng tieát nghóa.

Khoaûng thaùng Baûy thaùng Taùm, khí noùng chöa tan, Huøng Vöôngñi tuaàn thuù, nhaân döøng chaân nghæ maùt ôû tröôùc mieáu, thaáy caây laù xumxueâ, daây leo chaèng chòt, hoûi maø bieát chuyeän, ta thaùn hoài laâu. Nhaø vuasai laáy quaû ôû caây vaø laù ôû daây leo nhai, nhoå boït leân phieán ñaù thaáy coù saécñoû, muøi vò thôm tho. Beøn sai nung ñaù laáy voâi maø aên cuøng vôùi quaû vaø laùdaây leo, thaáy muøi vò thôm ngon, moâi ñoû maù hoàng, bieát laø vaät quyù, beønlaáy mang veà.

Ngaøy nay, caây thöôøng troàng ôû khaép nôi, ñoù chính laø caây cau, caâytraàu vaø voâi vaäy. Veà sau, ngöôøi nöôùc Nam ta phaøm cöôùi vôï gaû choàng

141

hay leã teát lôùn nhoû ñeàu laáy traàu cau laøm ñaàu. Nguoàn goác caây cau laø nhötheá ñoù.Chuù thích

(1) Tieáng ñeå goïi con trai vua (hoaøng töû) trong thôøi Hoàng Baøng.Saùch “Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc”, “Tieàn bieân”, taäp 11, trang 5cheùp: hoï Hoàng Baøng “baét ñaàu ñaët quan chöùc, töôùng vaên goïi laø laïc haàu,töôùng voõ goïi laø laïc töôùng, höõu tö goïi laø boà chính, con trai vua goïi laøquan lang...”

(2) Hai chöõ Taân vaø Lang gheùp laïi coù nghóa laø caây cau.(3) Baûn A. 2107 cheùp laø Löu Ñaïo Huyeàn.(4) Baûn A. 1572 cheùp: “Nhaø hoï Löu coù ngöôøi con gaùi 17, 18 tuoåi

thaáy hai ngöôøi trong loøng raát laáy laøm thích, muoán keát laøm vôï choàng maøkhoâng bieát ai laø anh, ai laø em beøn ñöa ra moät baùt chaùo vaø moät ñoâiñuõa...”

(5) Veà ñoaïn naøy, baûn A. 2107 cheùp: “Cha meï naøng hoï Löu tìmthaáy choán naøy ñau ñôùn voâ cuøng beøn laäp mieáu thôø ñeå cuùng. Veà tôùi nhaøñeâm moäng thaáy hai anh em tôùi vaùi maø noùi raèng: “Chuùng toâi naëng tìnhhuynh ñeä, vì nghóa maø khoâng theå caåu thaû ñöôïc, laøm lieân luïy tôùi leänh aùi.Cha meï ñaõ khoâng baét toäi laïi coøn laäp ñeàn thôø”. Ngöôøi con gaùi cuõng tieáplôøi raèng: “Thieáp töø thuôû thaùc sinh, nhôø coâng ôn nuoâi döôõng tôùi nay, ñaõkhoâng coù gì baùo ñaùp, vöøa roài laïi vì ñaïo vôï choàng, vì loøng duyeân nhaát laøvì nghóa vôï choàng tuy troïn veïn song daï hieáu nöõ vaãn chöa troøn, daùm xinroäng loøng xaù toäi”. Hoï Löu noùi: “Caùc con ñaõ veïn tình huynh ñeä, nghóa vôïchoàng, ta coøn giaän gì nöõa? AÂm Döông ñoâi ngaû, moät sôùm thaønh ngöôøithieân coå ñeå cho ta luoáng nhöõng saàu thöông”.

“Truyeàn thuyeát Traàu Cau” coù theå chia laøm hai phaàn. Phaàn ñaàugiaûi thích veà nguoàn goác cuûa caây traàu quaû cau mang tính huyeàn thoaïi.Nhöng neáu loaïi boû nhöõng yeáu toá cuûa huyeàn thoaïi, chuùng ta seõ tìm thaáynhöõng yeáu toá ñeå chöùng minh cho quan heä xaõ hoäi döôùi thôøi Huøng vaø giaùtrò ñaïo lyù treân cô sôû nhöõng moái quan heä ñoù. Phaàn hai: söï aán chöùng cuûavua Huøng quyeát ñònh söû duïng traàu cau laø moät hình thöùc nghi leã tronghoân nhaân vaø moïi quan heä xaõ hoäi (Trong “Lónh Nam Chích Quaùi” khoângghi vieäc Huøng Vöông quyeát ñònh söû duïng traàu cau laøm nghi leã trongquan heä giao tieáp vaø hoân nhaân treân toaøn quoác nhö truyeàn thuyeát ñaõnoùi).

142

Tình ngöôøi vaø nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä giañình qua nghi leã traàu cau cuûa ngöôøi Laïc Vieät

Trong phaàn ñaàu, yeáu toá huyeàn thoaïi theå hieän baèng hình aûnh nhöõngcon ngöôøi trong gia ñình Taân vaø Lang, khi nghó raèng ñaõ maát nhautrong ñôøi ñeàu hoùa thaân thaønh caây, ñaù ñeå vónh vieãn beân nhau. Ñoù laø moäthình aûnh bi dieãm ñaày chaát thô, theå hieän nhöõng giaù trò tình caûm yeâuthöông cuûa con ngöôøi saün saøng hy sinh cho nhau. Ñaây cuõng laø ñích

höôùng tôùi cuûa nhöõng giaù trò ñaïo lyùthôøi Huøng Vöông, maø ñænh cao cuûanoù laø söï hoøa nhaäp taâm hoàn trong tìnhñoàng caûm giöõa con ngöôøi vôùi conngöôøi, traøn ñaày tính nhaân baûn. Chaátlaõng maïn toät cuøng ñoù cuûa tình ngöôøicuõng ñöôïc theå hieän raát roõ neùt trongnhöõng taùc phaåm vaên hoïc thôøi HuøngVöông, nhö: Chuyeän tình TröôngChi; Thaïch Sanh; Mî Chaâu – TroïngThuûy (xin ñöôïc minh chöùng ôû phaànsau).

Tình ngöôøi trong moái quan heäcon ngöôøi trong huyeàn thoaïi TraàuCau ñaõ ñöôïc vua Huøng aán chöùng vaølöu laïi qua haøng thieân nieân kyû. Cuïmtöø “noàng thaém” (noàng – vò cuûa voâi,thaém – saéc cuûa traàu) nhaèm dieãn taûmoät traïng thaùi toát ñeïp nhaát trongquan heä con ngöôøi, söû duïng trongngoân ngöõ Vieät Nam. Phaûi chaêng,hình töôïng ñoù baét ñaàu töø söï keát tinhcuûa tình ngöôøi ôû queät voâi, laù traàu,quaû cau, ñaõ ghi daáu aán trong taâmlinh saâu thaúm traûi gaàn 5000 naêm choñeán taän baây giôø!

Vôùi moät tình ngöôøi ñöôïc toântroïng vaø ñeà cao, thì duø AÂm Döôngcaùch bieät vaãn coøn töôûng nhôù ñeán

TRAÀU CAUBieåu töôïng trong hoân leã cuûangöôøi Laïc Vieät coøn ñeán taän

baây giôø

143

nhau trong cuoäc ñôøi. Tuïc thôø cuùng ngöôøi ñaõ khuaát trong neàn vaên minhVieät Nam – maø nguoàn goác cuûa noù laø söï ñeà cao tình ngöôøi trong moáiquan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi coù töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöùVI – chaéc chaén ñaõ xuaát hieän vaøo luùc naøy. Hình aûnh oâng baø Löu laäpmieáu thôø ba ngöôøi ñaõ chöùng toû ñieàu ñoù. Khi toå tieân ngöôøi Laïc Vieät ñaëtleã cuùng ñeå töôûng nieäm cho ngöôøi ñaõ khuaát, laø muoán nhaéc nhôû con chaùuphaûi bieát yeâu thöông nhau ngay töø khi coøn soáng. Nhö vaäy, coù theå khaúngñònh raèng: Vieäc thôø cuùng toå tieân hoaøn toaøn laø phong tuïc cuûa ngöôøi Vieätñaõ coù töø laâu, chöù khoâng phaûi laø söï du nhaäp cuûa neàn vaên minh TrungHoa (neân chaêng trong moãi maâm coã cuùng ngöôøi ñaõ khuaát ôû thôøi hieänñaïi, coù theâm laù traàu quaû cau nhö laø moät bieåu töôïng cho söï noàng thaémcuûa tình ngöôøi coøn soáng vôùi ngöôøi ñaõ khuaát).

Traàu cau, moät di saûn vaên hoaù theå hieän nhöõng giaù trò tinh thaàn vaømô öôùc cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Laù traàu bieåu töôïng cho söï sinh saûn, caùi baétñaàu vaø nguoàn coäi; Buoàng cau naëng tróu chi chít nhöõng quaû no troøn:bieåu töôïng cho söï phuù tuùc vaø phaùt trieån; voâi: bieåu töôïng cho söï trongsaïch, thanh cao. Nhöng khi taát caû hoaø quyeän vôùi nhau thì söï noàng thaémxuaát hieän, nhö khaúng ñònh tình yeâu chính laø giaù trò höôùng tôùi cuûa conngöôøi. Thaät laø moät bieåu töôïng tuyeät dieäu! Khi traàu cau ñöôïc söû duïngtrong nghi leã cöôùi hoûi; söï môû ñaàu cho moät theá heä môùi tieáp noái cho söïsoáng cuûa con ngöôøi. ÔÛ ngay töø luùc baét ñaàu thieâng lieâng aáy, ñaõ coù söïnoàng thaém cuûa tình yeâu con ngöôøi. Dòch kinh vieát: “Trí thì cao sieâu, leãthì khieâm haï. Cao laø baét chöôùc trôøi, thaáp laø baét chöôùc ñaát”. Söï giaûn dò khieâmcung cuûa “Traàu cau” ñaõ taïo neân tính nhaân baûn trong di saûn vaên hoaùcuûa ngöôøi Laïc Vieät: taát caû nhöõng ñoâi nam nöõ yeâu nhau, ñeàu coù theå laáynhau chính vì söï thanh ñaïm vaø bieåu töôïng cao quyù cuûa nghi leã naøy.

Trong “Truyeàn thuyeát Traàu Cau” ñaõ chöùng toû: xaõ hoäi Vaên Langtöø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI coù moái quan heä gia ñình nhö laø teá baøocô baûn caáu thaønh xaõ hoäi. Ñieàu naøy cuõng chöùng toû moät neàn kinh teá phaùttrieån taïo ñieàu kieän cho con ngöôøi coù khaû naêng toàn taïi trong moät coängñoàng nhoû hôn laø gia ñình, khoâng coøn phaûi chòu söï raøng buoäc chaët cheõtrong coäng ñoàng boä laïc hoaëc thò toäc. Nhöõng thaønh vieân trong gia ñìnhcuøng lieân quan chòu traùch nhieäm chính trong söï toàn taïi vaø phaùt trieåncuûa moãi moät con ngöôøi vaø cuûa caû gia ñình hoï. Chi tieát phaàn I mieâu taûvieäc hai anh em boû nhaø ñi hoïc xa, khi ngöôøi em boû ñi khieán vôï choàngTaân ñi tìm vaø hoï laàn löôït hoùa thaân beân nhau, ñaõ chöùng toû tính traùch

144

nhieäm vaø söï raøng buoäc tình caûm trong moái quan heä gia ñình. Keå töøthôøi gian ñaàu laäp quoác vôùi truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu Tieân” ñeánthôøi Huøng Vöông thöù VI, cuï theå laø ñeán khi coù “Truyeàn thuyeát TraàuCau” ngoùt caû ngaøn naêm. Ñoù laø thôøi gian hôïp lyù ñeå söï phaùt trieån kinhteá xaõ hoäi, laøm neàn taûng cho caùc moái quan heä trong gia ñình vaø taïoñieàu kieän cho con ngöôøi thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa nhöõng coängñoàng ngöôøi hoang sô. Tieâu bieåu cho moái quan heä gia ñình töø söï baétñaàu cuûa noù laø quan heä hoân nhaân – ñaùm cöôùi – ñaõ xuaát hieän vôùi nhöõngnghi leã, maø di vaät minh chöùng cho ñieàu naøy coù töø thôøi xa xöa vaãn coøntôùi taän baây giôø: ñoù chính laø “Traàu Cau”.

Baïn ñoïc coù theå cho raèng: Nhaän xeùt veà söï toàn taïi moái quan heägia ñình vôùi ñaày ñuû nhöõng hình thaùi yù thöùc cuûa noù, nhö laø phaàn töû côbaûn caáu thaønh xaõ hoäi Vaên Lang, töông töï nhö trong xaõ hoäi hieän ñaïidöïa vaøo “truyeàn thuyeát Traàu Cau” ôû phaàn 1 cuûa caâu chuyeän, coù theå laømoät giaû thuyeát döïa treân cô sôû khoâng vöõng chaéc vì tính huyeàn thoaïicuûa noù. Bôûi phaàn söï tích cuûa “Traàu Cau” coù theå ñöôïc ñaët ra vaø theâmthaét, ñeå taïo neân moät neàn taûng tö töôûng cho nhöõng giaù trò ñaïo lyù trongquan heä gia ñình ñöôïc hình thaønh ôû nhöõng thôøi gian lòch söû sau ñoù, maøtuïc söû duïng traàu cau nhö laø moät nghi thöùc theå hieän saün coù, chæ laø moätphöông tieän ñeå chuyeån taûi.

Nhaän xeát treân chæ coù theå ñöôïc coi laø ñuùng, neáu phaàn 2 cuûa caâuchuyeän khoâng coù söï aán chöùng cuûa vua Huøng ñoái vôùi loaïi caây ñöôïc söûduïng trong nghi leã giao tieáp vaø hoân leã cuûa ngöôøi Vieät. Ñieàu naøy chöùngtoû raèng: nhu caàu veà hình thöùc giao tieáp trong quan heä xaõ hoäi vaø giañình ñaõ xuaát hieän vaø ñaõ coù nhöõng hình thaùi yù thöùc cho noù, ñaõ coù töøtröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI. Phong tuïc söû duïng traàu cau trong nghileã cöôùi hoûi cuûa ngöôøi Laïc Vieät coøn toàn taïi haøng ngaøn naêm cho ñeán taänbaây giôø, chính laø hieän töôïng baûo chöùng cho söï toàn taïi cuûa gia ñìnhtrong xaõ hoäi Vaên Lang. Hình thöùc giao tieáp khoâng chæ baèng nhöõng cöûchæ cung kính, caån troïng maø laø nhöõng vaät leã cuï theå ñôn giaûn, nhöng ñaàyñuû yù nghóa ñeå coù theå trôû thaønh phoå bieán trong xaõ hoäi Vaên Lang. Ñaëcbieät laø söï xuaát hieän hình thöùc trong nghi leã hoân nhaân baèng traàu cau, laømoät baèng chöùng theå hieän vò trí cuûa gia ñình vaø nhöõng hình thaùi yù thöùccuûa noù trong cô caáu xaõ hoäi. Ñaây laø moät daáu chöùng phuû nhaän quan nieämcho raèng: xaõ hoäi Vaên Lang chæ laø moät coäng ñoàng boä laïc.

Nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä gia ñình ñaõ xuaát hieän qua

145

“Truyeàn thuyeát Traàu Cau”, coù theå nhaän thaáy qua söï phaân bieät ngoâithöù trong quan heä gia ñình. Ñoù laø vieäc coâ Lieân, con gaùi ngöôøi thaày cuûahai anh em Taân vaø Lang ñöa ra moät ñoâi ñuõa vaø moät khay chaùo ñeå löïachoïn ngöôøi anh trong gia ñình chöùng toû ñieàu naøy (trong ñieàu kieän haianh em gioáng nhau nhö ñuùc). Vieäc ngöôøi em nhöôøng ñuõa cho ngöôøianh duøng chaùo tröôùc, ñaõ chöùng toû khoâng phaûi chæ laø söï phaân bieät ngoâithöù maø coøn laø toân ti traät töï trong gia ñình. Hình aûnh coâ Lieân sau khibieát ñöôïc Taân laø anh veà noùi vôùi cha meï xin cöôùi Taân laøm choàng, ñaõchöùng toû ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam döôùi thôøi Huøng Vöông hoaøn toaønñöôïc quyeàn töï do vaø chuû ñoäng trong hoân nhaân, chöù khoâng phaûi “Taïigia toøng phuï” nhö quan ñieåm Nho hoïc sau naøy töø vaên minh TrungHoa – troïng nam khinh nöõ – truyeàn vaøo Vieät nam, khi ñaát nöôùc bò ñoâhoä. Hình aûnh naøy cuõng chöùng toû nhöõng nghi thöùc trong hoân nhaân ñaõhình thaønh vôùi vai troø cuûa cha meï. Vieäc coâ Lieân ñi tìm choàng vaø cheáttheo choàng khoâng phaûi xuaát phaùt töø tö töôûng “Xuaát giaù toøng phu” maøhoaøn toaøn chuû ñoäng töø tình caûm cuûa chính coâ. Söï noàng thaém cuûa tìnhngöôøi sau khi hoùa thaân thaønh traàu, cau, voâi ñaõ chöùng toû ñieàu naøy. Neáuñaïo Tam toøng cuûa Haùn Nho veà sau, thuoäc veà traïng thaùi yù thöùc coù tínhgoø eùp, thì söï chung thuûy treân caên baûn tình ngöôøi laø moät giaù trò cuûa neànvaên hieán thôøi Huøng Vöông.

Nhaän xeùt noùi treân, ñöôïc baûo chöùng baèng söï phoå bieán cuûa tuïc aêntraàu ôû khaép mieàn nam soâng Döông Töû cho ñeán ñôøi Toáng vaø cho ñeántaän baây giôø ôû Ñaøi Loan; cuõng nhö nghi leã söû duïng traàu cau coøn ñöôïcgìn giöõ trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät, cho ñeán nay traûi ñaõ haøng ngaønnaêm. Söï phoå bieán cuûa moät taäp quaùn bao truøm moät khoâng gian ñòa lyùroäng lôùn vôùi thôøi gian keùo daøi haøng thieân nieân kyû, ñaõ chöùng toû tínhthoáng nhaát veà vaên hoaù vaø söï toàn taïi cuûa moät quyeàn löïc oån ñònh bao truømbaûo ñaûm cho söï toàn taïi cuûa noù.

Traàu Cau vaø laõnh thoå Vaêân LangTöø vieäc söû duïng traàu cau nhö moät nghi leã trong quan heä xaõ hoäi

ñeán thoùi quen aên traàu cuûa caû moät daân toäc, thì phaûi ñöôïc ñònh hình quahaøng thieân nieân kyû (trong “Vieät söû löôïc” ghi nhaän vieäc boû thueá traàu cauvaøo thôøi Ly,ù ñaõ chöùng toû vieäc söû duïng traàu cau raát phoå bieán). Thoùiquen aên traàu naøy coøn phoå bieán ôû mieàn Nam Trung Quoác, ñaëc bieät laø ôûÑaøi Loan hieän nay maø vò trí vó tuyeán ôû gaàn Ñoäng Ñình Hoà. Saùch “LónhNgoaïi Ñaïi Ñaùp” cuûa Chu Khöù Phi ngöôøi ñaàu ñôøi Toáng soaïn vaøo theá kyû

146

12 cheùp raèng:Töø Phuùc Kieán, mieàn döôùi Töù Xuyeân, mieàn Taây tænh Quaûng

Ñoâng, ñeàu coù tuïc aên traàu... (Theo Cau traàu ñaàu truyeän, Phaïm Coân Sôn.Nxb Ñoàng Thaùp 1994).

“Phuùc Kieán” töùc laø mieàn döôùi Trieát Giang cuûa nöôùc Vieät cuõ; “mieàndöôùi Töù Xuyeân” töùc Quyù Chaâu cuõ; “Quaûng Ñoâng” töùc laø mieàn Giao Chaâucuõ, taát caû ñeàu thuoäc laõnh thoå Vaên Lang ngaøy xöa theo truyeàn thuyeát.Hieän töôïng naøy chæ coù söï giaûi thích hôïp lyù laø: Laõnh thoå Vaên Lang ñaõbao truøm phaàn mieàn Nam Trung Quoác ngaøy nay nhö truyeàn thuyeát“Con Roàng Chaùu Tieân” ñaõ noùi tôùi: “Baéc giaùp Ñoäng Ñình Hoà, Taây giaùp BaThuïc, Nam giaùp Hoà Toân, Ñoâng giaùp Ñoâng Haûi”. Do ñoù, khi laõnh thoå bò thuheïp thì nhöõng ngöôøi daân ôû vuøng ñaát thuoäc Vaên Lang cuõ vaãn giöõ ñöôïcthoùi quen aên traàu traûi ñaõ haøng ngaøn naêm, maëc duø phaàn nghi leã döïa treânmieáng traàu quaû cau ñaõ bò xoùa boû vì Haùn hoùa. Nhö vaäy, ñaây laø moättrong nhöõng neùt minh hoïa saéc saûo nhaát cho bieân giôùi Vaên Lang theotruyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân”.

Trong khi ñang vieát cuoán saùch naøy thì taäp san Kieán thöùc ngaøynay soá 283 phaùt haønh ngaøy 10 – 06 – 98 coù baøi baùo “Quan nieäm veà caùiñeïp ôû xöù Hoa Anh Ñaøo” (ngöôøi giôùi thieäu baøi baùo: Ñoan Thö – theoThe East) noùi veà quan nieäm cuûa phuï nöõ Nhaät veà veû ñeïp cuûa hoï. Do baøibaùo coù lieân quan ñeán phong tuïc cuûa thôøi Huøng Vöông, xin ñöôïc tríchdaãn ôû ñaây ñeå baïn ñoïc tham khaûo:

Ngay trong lôøi giôùi thieäu baøi vieát ñaõ coù ñoaïn:Thaät baát ngôø khi khaùm phaù raèng ngöôøi phuï nöõ Nhaät hoài xöa cuõng

nhö phuï nöõ Vieät Nam caùch ñaây caû traêm naêm, ñeàu thích nhuoäm raêngñen vaø hôn nöõa hoï coøn khoaùi xaêm mình!

Trong baøi coù ñoaïn vieát:“Nhuoäm raêng ñen laø daáu hieäu cho thaáy quí baø ñoù thuoäc taàng lôùp

thöôïng löu vaø ngöôøi ta cho raèng tuïc nhuoäm raêng ôû xöù Phuø Tang coùnguoàn goác töø Ñoâng Nam AÙ chöù khoâng phaûi Trung Hoa.

Phong traøo nhuoäm raêng ñen lan maïnh ñeán theá kyû 11, thôøi NhaätHoaøng Shirakawa (1072 - 1086). Phaùi nam thuoäc giôùi quí toäc khoângnhöõng nhuoäm raêng maø coøn “ñaùnh maù hoàng”.

Tuïc aên traàu, nhuoäm raêng ñen vaø xaêm mình ñaõ coù töø tröôùc thôøiHuøng Vöông thöù VI ôû Vaên Lang, cho ñeán ngay baây giôø vaãn coøn coù moät

147

soá ngöôøi lôùn tuoåi ôû mieàn Baéc nhuoäm raêng ñen, chöù khoâng phaûi caùchñaây haøng traêm naêm nhö taùc giaû baøi vieát ñaõ noùi. Hieän töôïng phuï nöõnhuoäm raêng ñen ôû Nhaät Baûn vaø tuïc aên traàu cuûa ngöôøi Ñaøi Loan, neáunhö khoâng theå giaûi thích baèng beà daày cuûa thôøi gian gaàn 3000 naêm vaømoät laõnh thoå ñeán taän bôø Nam soâng Döông Töû cuûa Vaên Lang, thì chæcoøn caùch giaûi thích ñoù laø do yù muoán cuûa thöôïng ñeá.

Caây traàu, caây cau vaø cuoäc soáng ñònh canh ñònh cö vôùi neàn noâng nghieäp phaùt trieån trong xaõ hoäi Vaên Lang

Ngöôøi Vieät thôøi Huøng Vöông chæ coù theå xaây döïng cho mình moätneàn vaên minh treân neàn taûng cuûa cuoäc soáng ñònh canh, ñònh cö vaø söïphoàn vinh cuûa noâng nghieäp. Söï dö thöøa cuûa saûn phaåm noâng nghieäp,sau khi hoaøn taát cho nhu caàu cuûa nhöõng ngöôøi laøm ra noù, laø ñieàu kieäntoái thieåu ñeå toàn taïi nhöõng ngöôøi soáng baèng ngheà phi noâng nghieäp khaùc.Ñoù laø nhöõng hoïc giaû, nhöõng ngöôøi luyeän kim, nhaø buoân,... Söï hieändieän cuûa caây cau, laù traàu theo quyeát ñònh cuûa vua Huøng, ñöôïc troàngphoå bieán khaép nôi ñaõ chöùng toû ñieàu naøy (taát nhieân chæ coù theå troàngñöôïc ôû nhöõng vuøng coù ñieàu kieän ñòa lyù thích hôïp). Vieäc troàng moät thöùcaây khoâng phaûi caây löông thöïc, maø hoaøn toaøn chæ laø nhu caàu nghi leãmoät caùch phoå bieán töø tröôùc thôøi Huøng Vöông VI, ñaõ chöùng toû ngaønhnoâng nghieäp phaùt trieån vaø ngöôøi ta coù theå quan taâm ñeán moät thöù saûnphaåm phuïc vuï cho nhu caàu vaên hoaù. Hieän töôïng naøy chöùng toû toå tieânngöôøi Vieät ñaõ coù moät neàn noâng nghieäp phaùt trieån, ít nhaát laø tröôùc thôøiHuøng Vöông thöù VI töùc laø khoaûng hôn, keùm 2000 naêm tr.CN. Do ñoù,coù theå khaúng ñònh: daân toäc Vieät coù neàn noâng nghieäp hình thaønh vaøphaùt trieån sôùm nhaát theá giôùi.

Ñeå minh hoïa cho luaän ñieåm naøy, xin ñöôïc daãn laïi moät ñoaïn trongbaøi “Tia saùng môùi roïi vaø moät quaù khöù bò laõng queân” cuûa tieán só WilhelmG.Solhelm II laø giaùo sö nhaân chuûng hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc Hawaii chuyeânnghieân cöùu veà thôøi tieàn söû Ñoâng Nam AÙ. Baøi vieát naøy ñaõ ñöôïc in trongcuoán Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam (saùch ñaõ daãn). Sau ñaây laø ñoaïnmieâu taû söï phaùt hieän cuûa tieán só Wilhelm G.Solhelm II taïi moät di chækhaûo coå ôû vuøng bieân giôùi Ñoâng Baéc Thaùi Lan (töùc laø phaàn laõnh thoåhoaëc giaùp giôùi laõnh thoå cuûa Vaên Lang cuõ, ngöôøi vieát).

Trong moät choã ñaát roäng chöøng 2,5cm2 coù moät maûnh ñoà goám inveát voû cuûa moät haït luùa coù nieân ñaïi muoän nhaát laø 3600 tr.CN. Nhö vaäycoù nghóa laø tröôùc caû ngaøn naêm so vôùi nhöõng haït luùa tìm thaáy ôû AÁn Ñoä

148

vaø Trung Hoa cuõng ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp cacbon (maøtröôùc ñaây döïa vaøo ñoù caùc nhaø khaûo coå cho raèng con ngöôøi taïi ñaây bieáttroàng luùa tröôùc tieân).

Cuoäc soáng ñònh canh, ñònh cö ñaõ ñöôïc hình thaønh chöùng toû chosöï phaùt trieån cuûa neàn noâng nghieäp. Söï hieän dieän cuûa caây traàu, caây cautrong ñôøi soáng vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät chöùng toû ñieàu naøy. Bôûi vì, ñoù laøloaïi caây coù ít nhaát 3 naêm ñeå baét ñaàu cho traùi vaø söû duïng saûn phaåm cuûanoù haøng chuïc naêm veà sau, ñöôïc troàng khaép nöôùc ôû nhöõng vuøng ñòa lyùthuaän lôïi. Ñaây chính laø hieän töôïng minh chöùng cho cuoäc soáng ñònhcanh, ñònh cö vaø moät neàn noâng nghieäp phaùt trieån ôû khaép laõnh thoå VaênLang. Ngöôøi ta khoâng theå troàng moät loaïi caây laâu naêm vôùi moät loái soángdu canh, du cö.

Khaû naêng trao ñoåi saûn phaåm vaên hoaùVieäc troàng caây traàu vaø cau treân khaép moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn

vôùi nhöõng ñieàu kieän ñòa lyù khaùc nhau, thích hôïp hoaëc khoâng thích hôïpvôùi söï phaùt trieån cuûa loaïi caây naøy laø ñieàu khoâng theå thöïc hieän. Nhöngvôùi quyeát ñònh cuûa vua Huøng söû duïng traàu cau trong caû nöôùc ñeå thöïchieän nhöõng nghi leã trong quan heä xaõ hoäi, thuoäc nhöõng vuøng chòu aûnhhöôûng cuûa neàn vaên minh chính thoáng. Taát yeáu phaûi coù trao ñoåi saûnphaåm töø nhöõng vuøng ñòa lyù coù khaû naêng troàng ñöôïc vaø troàng nhieàu traàuvaø cau, ñeán nhöõng vuøng khoâng theå troàng ñöôïc caây naøy. Nhö phaàn phaântích truyeàn thuyeát “Phuø Ñoång Thieân Vöông” ñaõ trình baøy veà söï phaùttrieån cuûa vieäc trao ñoåi saûn phaåm tieâu duøng töø tröôùc thôøi Huøng Vöôngthöù VI. Vôùi truyeàn thuyeát Traàu Cau thì söï trao ñoåi saûn phaåm khoâng coøngiôùi haïn ôû saûn phaåm tieâu duøng, maø ñaõ xuaát hieän söï trao ñoåi saûn phaåmvaên hoùa. Ñoù chính laø traàu cau ñöôïc trao ñoåi vôùi tö caùch laø saûn phaåmvaên hoùa, tröôùc khi laø moät saûn phaåm phuïc vuï cho nhu caàu tieâu duøng dothoùi quen aên traàu. Vaäy ngoaøi nhöõng saûn phaåm vaên hoùa ñöôïc trao ñoåitreân thöïc teá laø traàu cau ñaõ chöùng minh ôû phaàn treân, thì ngöôøi Vieät thôøiVaên Lang coøn trao ñoåi nhöõng saûn phaåm vaên hoùa khaùc nöõa hay khoâng,khi nhöõng nhu caàu vaên hoùa ñaõ xuaát hieän? Khaû naêng trao ñoåi nhöõng saûnphaåm vaên hoùa vaø trí tueä hoaøn toaøn coù theå coù. Nhö phaàn treân ñaõ trìnhbaøy: xaõ hoäi Vaên Lang ñaõ coù moät heä thoáng yù nieäm vuõ truï quan hoaønchænh cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vôùi söï öùng duïng trong moïi lónhvöïc lieân quan ñeán con ngöôøi vaø cuoái cuøng laø vaên hoïc ngheä thuaät (rieângphaàn vaên hoïc ngheä thuaät thôøi Huøng, xin ñöôïc chöùng minh roõ hôn qua

149

truyeàn thuyeát keå laïi veà: Chuyeän tình Tröông Chi, Thaïch Sanh, MîChaâu – Troïng Thuûy vaø phaàn huyeàn thoaïi cuûa truyeàn thuyeát Traàu Cau).Do ñoù, taát yeáu xaõ hoäi Vaên Lang phaûi coù söï truyeàn baù kieán thöùc ñeå baûoñaûm söï duy trì vaø phaùt trieån cuûa neàn vaên minh. Nhöng phöông tieänchuyeån taûi kieán thöùc döôùi thôøi Huøng Vöông laø gì?

Phöông tieän ghi nhaän – chuyeån taûi tri thöùêctrong thôøi Huøng Vöông

Ngaønh khaûo coå hoïc Trung Hoa ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhöõng maûnhxöông thuù, mai ruøa treân ñoù coù khaéc chöõ vieát ôû AÂn Khö thuû ñoâ nhaø AÂnThöông. Hieän töôïng naøy laø baèng chöùng cho thaáy: tröôùc khi tìm ra giaáy,nhöõng neàn vaên minh coå ôû nhöõng vuøng khaùc nhau treân theá giôùi ñaõ ghivaên töï leân da, xöông thuù, treân ñaù... Taát caû nhöõng phöông tieän ñoù, ñeàuchöùng toû moät neàn vaên minh coù theå chöa phaùt trieån vôùi nhöõng kieán thöùccoøn ñôn giaûn, hoaëc söï phoå bieán kieán thöùc coøn haïn cheá. Nhöng vôùi moätkhoái löôïng tri thöùc lôùn nhö döôùi thôøi Huøng Vöông ñaõ trình baøy ôû treânvaø nhu caàu phoå bieán treân moät laõnh thoå roäng lôùn – laïi ôû moät xaõ hoäi noângnghieäp ñònh canh, ñònh cö oån ñònh – thì laáy ñaâu ra moät löôïng da, xöônglôùn ñeå laøm phöông tieän chuyeån taûi chöõ vieát?

Daáu aán xöa nhaát chöùng toû phöông tieän chuyeån taûi tri thöùc cuûaneàn vaên minh Vaên Lang, chính laø mai con ruøa. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc noùitôùi trong saùch Thoâng Chí cuûa Trònh Tieàu veà vieäc taëng lòch cho vuaNghieâu. Nhöõng daáu aán cuûa neàn vaên minh Vaên Lang thôøi ñaàu laäp quoácñöôïc minh chöùng töø nhöõng coå thö Trung Hoa, cuõng ñöôïc phaùt hieän treânlöng ruøa (Laïc thö, Hoàng phaïm). Hieän töôïng naøy chöùng toû vaøo thôøi ñaàulaäp quoác, caùc hoïc giaû Vaên Lang ñaõ söû duïng mai ruøa ñeå ghi laïi nhöõng trithöùc cuûa mình. Ñieàu kieän töï nhieân ñaõ taïo cho neàn vaên minh Vaên Langthöïc hieän ñieàu naøy, “gioáng ruøa lôùn chæ coù ôû mieàn Nam soâng Döông Töû”.Nhöng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn vaên minh, nhu caàu trao ñoåi tri thöùcngaøy caøng nhieàu, thì vieäc söû duïng mai ruøa laøm phöông tieän chuyeån taûi,taát yeáu seõ khoâng phaûi laø moät hieän töôïng phoå bieán.

Phaûi chaêng, vieäc söû duïng tre ñeå khaéc chöõ cuûa ngöôøi Trung Hoasau naøy baét ñaàu töø vaên minh Vaên Lang, khi ôû ñaát nöôùc naøy hoaøn toaøncoù ñaày ñuû nhöõng nhu caàu vaø ñieàu kieän ñeå thöïc hieän. Ñoù laø töø phía NamÑoäng Ñình Hoà ñeán heát bieân giôùi phía Nam Vaên Lang laø queâ höôngcuûa tre nöùa. Neáu nhö töø thuôû hoàng hoang tröôùc thôøi laäp quoác, ngöôøi

150

Baùch Vieät coù söû duïng xöông thuù hoaëc mai ruøa ñeå khaéc chöõ, thì töøkhoaûng ngoùt 1000 naêm sau thôøi laäp quoác vôùi moät neàn vaên minh phaùttrieån, vieäc chuyeån töø xöông thuù hay mai ruøa qua tre nöùa, khoâng phaûi laømoât vieäc ñoøi hoûi nhöõng tö duy phöùc taïp hôn vieäc laøm ra chieác baùnhchöng, baùnh daày. Luùc naøy ruøa chæ coøn laø moät bieåu töôïng cuûa phöôngtieän chuyeån taûi tri thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang maø daáu aán coøn ñeålaïi ñeán baây giôø, nhö laø moät söï tri aân loaøi linh vaät ñaàu tieân phuïng söï choneàn vaên minh Laïc Vieät. Chính vì bieåu töôïng con ruøa naøy trong truyeànthuyeát vaø huyeàn thoaïi, laø phöông tieän ñeå con chaùu ngöôøi Laïc Vieät tìmlaïi daáu aán cuûa toå tieân maáy ngaøn naêm tröôùc.

Ñeå baïn ñoïc khoûi laät laïi trang saùch, xin ñöôïc trích laïi ñoaïn sauñaây trong saùch Kinh Dòch – Caáu hình tö töôûng Trung Quoác (saùch ñaõdaãn, trang 590), chuùng toû ñieàu naøy:

Ñoàng thôøi cuõng coù khoa ñaåu vaên (goïi nhö vaäy vì chöõ ñöôïc vieátbaèng nhöõng que chaám sôn treân theû tre, hay theû goã), neùt sôn khoâng ñeàuhình con noøng noïc.

Nhö vaäy, ñoaïn noùi veà nhöõng di vaät ñaøo ñöôïc ôû AÂn Khö trích daãntreân, ñaõ chöùng toû roõ neùt phöông tieän chuyeån taûi chöõ vieát cuûa oâng chata, khi chöõ khoa ñaåu – laø chöõ cuûa ngöôøi Vieät coù töø hôn 2000 tr.CN.(saùch Thoâng Chí, ñaõ daãn) – ñöôïc vieát baèng sôn treân tre nöùa. Ñieàu naøycuõng chöùng toû raèng töø gaàn 2000 tr.CN, oâng cha ta ñaõ söû duïng sôn ñeåvieát chöõ treân tre, goã chöù khoâng phaûi khaéc treân tre, goã nhö ngöôøi TrungHoa sau naøy.

Giaáùy – moät khaû naêng ñaõ xuaát hieändöôùi thôøi Huøng Vöông?

Trong soá nhöõng tranh daân gian cuûa laøng tranh Ñoâng Hoà coøn ñeålaïi ñeán ngaøy nay, coù raát nhieàu böùc tranh coù lieân heä vôùi nhöõng giaù trò tötöôûng coù töø thôøi Huøng Vöông, mang nhöõng daáu aán cuûa moät neàn minhtrieát Laïc Vieät, coäi nguoàn cuûa vaên minh Ñoâng phöông, nhö caùc tranh:Thaày ñoà Coùc; Nhaân Nghóa (beù oâm Coùc); Leã Trí (beù oâm Ruøa)... Söï hieäntoàn cuûa nhöõng böùc tranh treân, khoù coù theå cho raèng noù ñöôïc theå hieännhöõng giaù trò vaên hoaù löu truyeàn töø thôøi Huøng Vöông, treân moät phöôngtieän xuaát hieän sau ñoù laø giaáy Gioù. Vì vaäy, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaëtvaán ñeà cho raèng: ngöôøi Laïc Vieät ñaõ laøm ra giaáy vaø nhöõng böùc hoïa daângian ñaõ coù töø thôøi Huøng Vöông. Lòch söû laøng tranh Ñoâng Hoà coù töø hôn

151

400 naêm nay. Nhöng tröôùc ñoù thì ngöôøi Vieät chaéc chaén cuõng ñaõ coùtranh. Töùc laø tröôùc khi caùc ngheä nhaân xöùng ñaùng ñöôïc söï toân troïng cuûangöôøi Vieät tuï taäp ôû laøng Ñoâng Hoà, ñeå gaây döïng thaønh moät laøng tranhnoåi tieáng. Hoï ñaõ veõ nhöõng böùc tranh treân nhöõng tôø giaáy gioù laø moät saûnphaåm ñoäc ñaùo cuûa Vieät Nam. Töø vieäc giaõ caây Quang Laêng ñeå laáy boätlaøm löông thöïc vaøo thôøi kyø ñaàu laäp quoác cuûa Vaên Lang (gaàn 3000 naêmtr.CN), cho ñeán vieäc giaõ caây gioù ñeå laøm ra thöù giaáy Gioù noåi tieáng thìkhoaûng caùch thôøi gian laø bao laâu? Phaûi chaêng hình aûnh treân troáng ñoàngñöôïc coi laø ngöôøi ñoïc vaên baûn ñang caàm moät tôø giaáy, khi hình veõ theåhieän neáp uoán ôû phía treân? (hình trang 93). YÙ töôûng cho raèng hìnhngöôøi treân troáng ñoàng ñang ñoïc vaên baûn vieát treân giaáy ñöôïc tieáp tuïcminh chöùng ôû muïc “Y phuïc thôøi Huøng Vöông” trong phaàn sau.

Giaû thuyeát veà khaû naêng trong thôøi Huøng Vöông oâng cha ta ñaõlaøm ra giaáy ñöôïc cuûng coá qua söï so saùnh giöõa hai hình sau ñaây.

Hình beân ñöôïc cheùp laïi töø troángñoàng Hoaøng Haï, ñöôïc caùc nhaø nghieâncöùu cho raèng ñaây laø hình giaõ gaïo. ÔÛtreân ñaàu hai nhaân vaät laø hai con chimmoû ngaén thuoäc loaøi chim coù theå aên haït.Ñaây laø bieåu töôïng cuûa söï giaõ gaïo hoaëcnguõ coác.

So vôùi hình beân ñöôïc cheùp laïi töøcuoán Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam(saùch ñaõ daãn), chuù thích trong saùch laøhình “Nam nöõ giaõ gaïo”. Nhöng nhöõngai ñaõ xem boä phim “Saân traêng”, ñöôïcñaøi truyeàn hình chieáu vaøo khoaûng ñaàunaêm 98 – laø moät boä phim coù noäi dungmieâu taû lòch söû vaø sinh hoaït cuûa caùcngheä nhaân laøng tranh Ñoâng Hoà, thìthaáy noù gioáng caûnh hai ngöôøi giaõ caâygioù laøm giaáy hôn. Hôn nöõa, treân ñaàugaäy laïi coù hoïa hai hình chöõ nhaät. Phaûichaêng, ñoù laø bieåu töôïng theå hieän saûn

phaåm giaáy hoï seõ laøm ra sau khi giaõ xong coái boät gioù?

Nhöõng hình töôïng naøy chæ laø cô sôû cuûa moät giaû thuyeát veà khaû

152

naêng thôøi Huøng Vöông ñaõ laøm ra giaáy, khoâng phaûi laø yeáu toá ñeå minhchöùng cho giaû thuyeát naøy.

Nhö vaäy, vôùi daáu aán cuûa traàu cau trong hoân leã cuûa ngöôøi LaïcVieät vaø tuïc aên traàu toàn taïi haøng ngaøn naêm ôû vuøng nam soâng Döông Töû,vaø ñeán taän baây giôø ôû Ñaøi Loan, ñaõ chöùng toû raèng:

@ Ngay töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI, Vaên Lang ñaõ laø moätxaõ hoäi coù nhöõng daáu aán chöùng toû söï hoaøn chænh cuûa moät neàn vaên minhphaùt trieån. Neáu khoâng phaûi laø sôùm nhaát vaø hôn haún so vôùi caùc vuøngkhaùc treân theá giôùi, thì cuõng laø töông ñöông vôùi nhöõng neàn vaên minh kyøvó khaùc cuûa theá giôùi coå ñaïi, maø di tích coøn laïi cuûa nhöõng neàn vaên minhñoù, ñaõ gaây ra söï kinh ngaïc trong xaõ hoäi hieän ñaïi.

@ Chöùng toû moät neàn vaên minh noâng nghieäp phaùt trieån cao vaø toàntaïi haøng ngaøn naêm ôû mieàn nam soâng Döông Töû. Bôûi vì, phaûi coù moät beàdaøy traûi haøng ngaøn naêm cuûa thoùi quen aên traàu; thoùi quen ñoù phaûi ñöôïcbaûo trôï baèng quyeàn löïc trong moät xaõ hoäi cao caáp coù toå chöùc chaët cheõ vaøñöôïc hình thaønh trong moät cuoäc soáng oån ñònh raát laâu daøi, môùi coù theå ñeålaïi daáu aán qua haøng ngaøn naêm thaêng traàm cuûa lòch söû trong thôøi Baécthuoäc vaø cho ñeán taän baây giôø.

Thaät ñaùng traân troïng thay! Khi thaáy nhöõng ñaùm cöôùi cuûa ngöôøidaân Laïc Vieät – cho ñeán taän baây giôø, vaãn traân troïng nhöõng truyeàn thoángcuûa toå tieân – laïi coù maâm cau, laù traàu:bieåu töôïng cho söï phuù tuùc, noàngthaém vaø thuyû chung cuûa tình yeâu con ngöôøi vôùi söï aán chöùng thieânglieâng cuûa toå tieân!

HÌNH PHUÏ CHÖÔNGChöõ Khoa Ñaåu

Tö lieäu cheùp trong Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam

153

Chöông V:SÖÏ TÍCH DÖA HAÁU

VAÁN ÑEÀ NOÄI DUNG CUÛA “SÖÏ TÍCH DÖA HAÁU”

Truyeàn thuyeát veà “Quaû Döa Haáu” khaùc haún “Söï tích TraàuCau” vaø “Baùnh Chöng baùnh Daày”, ôû söï töông quan giöõa

nhöõng di vaät vaên hoùa truyeàn thoáng vôùi noäi dung cuûa truyeàn thuyeát.Trong truyeàn thuyeát Traàu Cau thì mieáng traàu, quaû cau laø di saûn vaênhoaù toàn taïi treân thöïc teá, bieän minh cho phaàn huyeàn thoaïi cuûa truyeànthuyeát. Cho neân chính söï hieän dieän treân thöïc teá cuûa mieáng traàu quaûcau ôû nhöõng vuøng thuoäc laõnh thoå Vaên Lang cuõ, ñaõ chöùng toû thöïc traïngxaõ hoäi Vaên Lang. Hoaëc ôû truyeàn thuyeát “Baùnh Chöng, baùnh Daày”,ngoaøi söï aán chöùng cuûa vua Huøng Vöông thöù VI thì toaøn boä noäi dungcuûa truyeàn thuyeát khoâng aûnh höôûng gì ñeán thuyeát AÂm Döông Nguõhaønh naèm ngay trong hai vaät leã thieâng lieâng cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Coønôû truyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu” thì söï hieän dieän cuûa quaû döa haáukhoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì. Do ñoù, moïi yù töôûng cuûa oâng cha ñeàu göûigaám trong chính noäi dung cuûa truyeàn thuyeát naøy. Bôûi vaäy, söï tam saothaát baûn qua 2000 naêm thaêng traàm cuûa lòch söû, laø moät ñieàu caûn trôû lôùnñeán vieäc tìm hieåu nhöõng yù töôûng naèm trong truyeàn thuyeát “Quaû DöaHaáu”. Coù leõ bôûi vaäy, oâng cha ta ñaõ taïo neân keát caáu moät chieàu cho noäidung cuûa truyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu”, khi löu truyeàn trong daângian. Treân thöïc teá söï tam sao thaát baûn ñaõ xaûy ra cho truyeàn thuyeát naøy.Vì vaäy, tröôùc khi tìm hieåu haøm nghóa caâu truyeän, xin ñöôïc toùm taéttruyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu” nhö sau:

@ Baét ñaàu töø moät nhaän ñònh cuûa Mai An Tieâm theå hieän nhaânsinh quan cuûa chaøng, khieán vua Huøng noåi giaän ñaøy An Tieâm ra ñaûo.

@ ÔÛ hoang ñaûo, An Tieâm ñaõ chöùng toû treân thöïc teá nhaän ñònh cuûamình.

@ Vua Huøng giaùn tieáp thöøa nhaän quan ñieåm cuûa Mai An Tieâm,neân ñaõ tha toäi cho chaøng.

Vì vaäy, vaán ñeà baét ñaàu töø moät nhaän ñònh cuûa Mai An Tieâm theå

154

hieän nhaân sinh quan cuûa chaøng vaø ñaây laø ñieåm coát loõi cuûa söï vieäc.Nhöng so saùnh “Söï tích Döa Haáu” cheùp trong cuoán saùch xöa nhaát laøLónh Nam Chích Quaùi (LNCQ) (saùch ñaõ daãn) vôùi cuoán saùch môùi nhaátcheùp laïi söï tích naøy laø Hôïp tuyeån truyeän coå tích Vieät Nam (HTTCTVN– Saùch duøng trong nhaø tröôøng – Nxb Giaùo Duïc 1996 ) thì caâu noùi cuûaMai An Tieâm laø nguyeân nhaân dieãn bieán toaøn boä caâu chuyeän laïi hoaøntoaøn khaùc nhau.

Theo LNCQ thì caâu noùi cuûa Mai An Tieâm laø:Ñoù laø do tieàn thaân cuûa ta, ñaâu phaûi aân chuùa!

Theo HTTCTVN thì caâu noùi cuûa Mai An Tieâm laø:Cuûa ñöôïc laø cuûa lo, cuûa cho laø cuûa nôï.

Thaùi ñoä cuûa vua Huøng vôùi caû hai caâu noùi coù noäi dung khaùc nhaunaøy ñeàu laø:

Ngaøi cho Mai An Tieâm laø keû voâ ôn vaø tröøng phaït chaøng. Nhövaäy, toäi cuûa Mai An Tieâm thuoäc veà phaïm truø ñaïo ñöùc. Töø ñoù daãn ñeánmoät keát caáu voâ lyù laø: khoâng leõ vieäc tìm ra quaû döa haáu vaø söï phuù tuùccuûa chaøng treân hoang ñaûo, laïi chöùng toû ñöôïc chaøng khoâng voâ ôn haysao? Ñaây laø nhöõng yù töôûng raát xa laï vôùi nhöõng giaù trò nhaân baûn ñöôïc ñeàcao döôùi thôøi Huøng Vöông (seõ tieáp tuïc ñöôïc minh chöùng qua caùc chöôngsau).

Keát caáu caâu chuyeän vôùi caâu noùi cuûa caû hai cuoán saùch noùi treân,thaät laø khoù lyù giaûi. Neáu khoâng muoán noùi laø phi lyù. Do ñoù, hoaøn toaøn coùcô sôû cho raèng: caû hai cuoán saùch noùi treân, chöa phaûn aùnh ñuùng thöïc teácaâu noùi nguyeân thuûy cuûa Mai An Tieâm trong truyeàn thuyeát.

Vôùi töø “tieàn thaân”, töùc laø kieáp tröôùc, nghieäp baùo ôû caâu noùi cuûaMai An Tieâm trong LNCQ, mang noäi dung tö töôûng Phaät giaùo. SaùchLNCQ khoâng phaûi chæ moät laàn theå hieän tö töôûng Phaät giaùo, trong truyeän“Nhaát Daï Traïch” cuõng coù ñoaïn cheùp: “Ñoàng Töû trôû veà, giaûng laïi ñaïoPhaät”. Trong khi ñoù, lòch söû Phaät giaùo ghi nhaän: nhöõng daáu aán chöùng toûPhaät giaùo hieän dieän ôû Vieät Nam baét ñaàu töø ñaàu theá kyû thöù II sau CN.So saùnh caâu tröôùc cuûa Mai An Tieâm vaø caâu sau khi chaøng noùi vôùi vôïtreân hoang ñaûo “Trôøi ñaõ sinh ra ta taát nuoâi noåi ta, soáng cheát bôûi trôøi ta ñaâulo laéng!” thì khoâng coù söï ñoàng nhaát veà yù töôûng: caâu tröôùc noùi ñeán tieànthaân (kieáp tröôùc), caâu sau noùi ñeán yù trôøi. Nhö vaäy, caâu noùi cuûa Mai An

155

Tieâm trong LNTQ laø do ñôøi sau theâm vaøo.

Nhöng vôùi HTTCTVN thì caâu: “Cuûa ñöôïc laø cuûa lo, cuûa cho laø cuûanôï!” laø nguyeân vaên cuûa caâu tuïc ngöõ ñaõ löu truyeàn töø laâu trong daân gian.Caâu tuïc ngöõ naøy goàm hai veá. Veá thöù nhaát: “Cuûa ñöôïc laø cuûa lo”, manghaøm yù: muoán ñöôïc cuûa caûi ñeå coù söï phuù tuùc thì phaûi bieát lo laéng; hoaëclaø: cuûa töï döng maø coù thì phaûi lo sôï vì nguoàn goác cuûa noù. Veá thöù hai:“Cuûa cho laø cuûa nôï”, mang haøm yù phaûi bieát ôn ngöôøi ñaõ cho mình cuûa caûi(traû ôn, nôï); hoaëc laø: cuûa töï döng maø ngöôøi ta cho mình, khoâng roõnguyeân nhaân thì töùc laø phaûi nôï ngöôøi ta moät caùi gì ñoù. Nhöng toaøn boäcaâu thì laïi mang haøm yù khuyeân khoâng neân mang caùi lo vaø caùi nôï vaøomình.

Vôùi yù nghóa treân thì duø Mai An Tieâm laø taùc giaû cuûa caâu tuïc ngöõVieät Nam ñoù, ñaùng nheõ chaøng phaûi töø choái nhöõng cuûa caûi maø vuaHuøng ban cho chaøng. Nhöng ngay caû khi töø choái cuûa caûi cuûa vua ban,chaøng cuõng khoâng theå noùi caâu ñoù. Bôûi vì quan heä cuûa chaøng vôùi vuaHuøng – ngoaøi quan heä caù nhaân – coøn laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi daân ñoáivôùi ñaát nöôùc maø vua Huøng laø ñaïi dieän. Neáu cho raèng Mai An Tieâm laøngöôøi ngoaïi quoác, neân khoâng coù traùch nhieäm vôùi moät quoác gia khoângphaûi queâ höông oâng. Nhöng ít nhaát cuõng phaûi toàn taïi moät giaù trò ñaïo lyùveà tình ngöôøi vaø caùi nghóa ñoái vôùi moät quoác gia ñaõ dung naïp mình, khivua Huøng ñaõ daønh nhieàu aân suûng cho Mai An Tieâm. Nhö vaäy, chöùng toûcaâu noùi naøy cuûa Mai An Tieâm trong HTTCTVN cuõng laø söï nhaàm laãn,do caùch hieåu veà noäi dung vaø truyeàn thuyeát noùi treân.

Söï söûa chöõa cuûa ñôøi sau theo caùch hieåu cuûa thôøi ñaïi ñoù ñöôïcchöùng minh ôû treân, laø moät yeáu toá chöùng toû raèng: truyeàn thuyeát “Söï tíchDöa Haáu” cuõng nhö toaøn boä truyeàn thuyeát veà thôøi Huøng Vöông, ñeàuñaõ toàn taïi vaø phoå bieán töø raát laâu trong vaên hoaù daân gian nhö moät hieäntöôïng xaõ hoäi, neân ñaõ ñöôïc caùc hoïc giaû Vieät Nam ôû theá kyû XIV söu taàm,tìm hieåu chöù khoâng phaûi laø nhöõng caâu chuyeän ñöôïc taïo döïng vaøo theákyû naøy nhö moät soá nhaø nghieân cöùu quan nieäm. Bôûi vì, neáu laø moät caâuchuyeän ñöôïc taïo döïng thì ít nhaát noù cuõng baûo ñaûm ñöôïc tính nhaát quaùncho noäi dung caâu chuyeän, duø ôû baát cöù trình ñoä naøo.

Nhöng, caâu noùi thöïc söï cuûa Mai An Tieâm trong truyeàn thuyeátnguyeân thuûy veà “Quaû Döa Haáu” laø gì?

Nhö phaàn chöùng minh ôû treân thì caû hai caâu trong cuoán saùch coå

156

nhaát vaø môùi nhaát, ñeàu khoâng phaûi ñích thöïc caâu noùi nguyeân thuûy cuûaMai An Tieâm trong truyeàn thuyeát. Nhöng caû hai caâu ñeàu mang haøm yùtrieát lyù veà nhaân sinh quan. Nhö vaäy, noù phaûi laø söï thay theá sai laàm chomoät caâu trieát lyù phaûn aùnh nhaân sinh quan cuûa Mai An Tieâm. Quanñieåm cuûa Mai An Tieâm ñaõ ñöôïc chöùng thöïc ôû ñoaïn sau, neân ñaõ ñöôïcvua Huøng giaùn tieáp thöøa nhaän baèng caùch tha toäi cho chaøng. Do ñoù, coùtheå caên cöù vaøo dieãn bieán noäi dung cuûa ñoaïn sau ñeå suy ñoaùn caâu noùicuûa Mai An Tieâm ôû ñoaïn tröôùc. Ñoaïn naøy coù nhöõng tình tieát nhö sau:

@ Mai An Tieâm vaø gia ñình bò ñaøy ra moät ñaûo hoang, nhöngchaøng vaãn chaáp nhaän vaø saün saøng cho cuoäc soáng cuûa mình. Ñieàu naøychöùng toû chaøng vaãn töï khaúng ñònh mình.

@ Mai An Tieâm gaëp may vì coù con chim traéng töø phía Taây mangñeán cho gia ñình chaøng nhöõng haït gioáng döa. Söï gaëp may cuûa Mai AnTieâm - theo caùch noùi cuûa ngöôøi xöa - töùc laø trôøi cho. Nhöng neáu MaiAn Tieâm khoâng töï khaúng ñònh mình baèng söï coá gaéng cuûa con ngöôøi thìkhoâng coù söï may maén ñoù.

Nhö vaäy trong tröôøng hôïp cuûa Mai An Tieâm chöùng toû raèng: conngöôøi vaø hoaøn caûnh laø hai yeáu toá caáu thaønh neân soá phaän. Phaûi chaêng,qua truyeàn thuyeát Döa Haáu, toå tieân ta ñaõ nhaéc nhôû con chaùu ñôøi sau veàkhaû naêng cuûa con ngöôøi trong vieäc khaéc phuïc hoaøn caûnh.

Trong noäi dung caâu chuyeän, söï töùc giaän cuûa vua Huøng raát coù khaûnaêng ngaøi thieân veà phía thieân meänh (soá phaän – ñaây coù theå chæ laø moättình tieát hö caáu ñeå taïo noäi dung cho caâu chuyeän, treân thöïc teá chöa haúnvua Huøng ñaõ uûng hoä thuyeát thieân meänh. Bôûi vì, neáu coù söï uûng hoä ñoù thìñaõ khoâng coù caâu chuyeän naøy). Vôùi söï chöùng minh ôû phaàn treân – neànvaên minh Vaên Lang ñaõ phaùt hieän quy luaät vaän ñoäng cuûa caùc thieân theåvaø nhöõng hieäu öùng vuõ truï taùc ñoäng tôùi töï nhieân, cuoäc soáng vaø taâm sinhlyù cuûa con ngöôøi – neân oâng cha ta thöôøng coù nhöõng döï ñoaùn töông laitreân cô sôû quy luaät ñaõ naém baét ñöôïc (Truø thöù baûy – Keâ Nghi trongHoàng phaïm cöûu truø theå hieän ñieàu naøy). Nhöng cuõng khoâng cho söï döïñoaùn laø tuyeät ñoái (neáu ba ngöôøi cuøng boùi thì theo hai ngöôøi – Hoàngphaïm).

Do ñoù, caâu noùi cuûa Mai An Tieâm vaø dieãn bieán hôïp lyù nhaát phaûimang moät noäi dung nhö treân. Thí duï coù theå laø:

“Taát caû do trôøi ñònh vaø söï coá gaéng cuûa baûn thaân neân môùi ñöôïc nhö

157

vaäy!”. Vua Huøng buoäc chaøng phaûi chöùng minh ñieàu naøy. Chaøng ñaõ chaápnhaän, cuøng vôï con ra ñaûo ñeå chöùng toû quan ñieåm cuûa mình. Do ñoù caâunoùi cuûa Mai An Tieâm treân hoang ñaûo (trong Lónh Nam chích quaùi,saùch ñaõ daãn) phaûi ñieàu chænh laïi nhö sau: “Trôøi ñaõ baét ta nhö vaäy thì chæcoøn caùch coá gaéng, lo laéng cuõng voâ ích!”. (So vôùi caâu naøy trong Lónh Namchích quaùi laø: “Trôøi sinh ra ta, soáng cheát bôûi trôøi ta ñaâu lo laéng!”).

Vôùi söï hieäu chænh treân thì keát caáu caâu chuyeän seõ hôïp lyù, ít nhaátcuõng laø vôùi noäi dung cuûa caâu chuyeän ñaõ ñöôïc söûa ñoåi. Ñeå ñoäc giaû tieänminh xaùc, xin cheùp laïi caâu chuyeän töø Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõdaãn) vôùi hai caâu noùi cuûa Mai An Tieâm ñaõ söûa ñoåi (nhöõng choã naøo söûa,ñöôïc in baèng chöõ ñaäm vaø keøm nguyeân vaên baûn cuõ trong ngoaëc, beâncaïnh).

TRUYEÄN DÖA HAÁUVeà ñôøi Huøng Vöông coù vieân quan teân laø Mai Tieâm, voán ngöôøi

ngoaïi quoác. Khi leân 7, 8 tuoåi, vua mua töø thöông thuyeàn veà laøm noâ boäc.Kòp tôùi khi lôùn leân dieän maïo ñoan chính, nhôù thuoäc söï vaät, vua ban teâncho laø Mai Yeån, hieäu An Tieâm, laïi ban cho moät ngöôøi thieáp. Tieâm sinhhaï ñöôïc moät trai, moät gaùi. Vua raát tin yeâu, giao cho coâng vieäc, daàn daàntrôû neân yeâu quí, boång loäc raát nhieàu.

An Tieâm laø ngöôøi töï tin thöôøng noùi raèng: “Taát caû do trôøi ñònh vaøsöï coá gaéng cuûa baûn thaân neân môùi ñöôïc nhö vaäy” (Sau, Tieâm ñaâmra kieâu caêng ngaïo maïn, thöôøng noùi raèng: “Ñoù ñeàu do tieàn thaân cuûa ta,ñaâu phaûi do ôn chuùa”). Vua nghe noùi caû giaän phaùn: “Nay ta ñöa ngöôira moät nôi khoâng coù ngöôøi giöõa beå, xem ngöôøi chöùng toû nhöõng yùnghó cuûa ngöôi nhö theá naøo?” (Vua nghe noùi caû giaän, phaùn: “Laømthaàn töû cuûa ngöôøi maø kieâu caêng ngaïo maïn, khoâng bieát ôn chuùa, laïi noùiñeàu laø vaät tieàn thaân! Nay ñöa nhaø ngöôi ra moät nôi khoâng coù ngöôøi giöõabeå, xem coù coøn vaät tieàn thaân khoâng?”). Beøn ñöa (ñaøy) ra cöûa bieån NgaSôn (coøn goïi laø Giaùp Sôn) boán beå toaøn caùt vaø nöôùc, khoâng coù veát chaânngöôøi qua laïi, ban cho moät soá löông thöïc ñuû boán naêm thaùng ñeå cho aên(heát thì cheát).

Vôï Tieâm than khoùc, Tieâm cöôøi maø baûo: “Trôøi ñaõ baét ta nhö vaäy,chæ coøn caùch coá gaéng, lo laéng cuõng voâ ích!” (“Trôøi ñaõ sinh ta taát nuoâinoåi ta, soáng cheát bôûi trôøi, ta ñaâu lo laéng”). Boãng thaáy moät con baïch trótöø phöông Taây bay laïi ñaäu ôû ñaàu nuùi, keâu ba boán tieáng. Saùu baûy haïtdöa theo tieáng keâu maø rôi xuoáng caùt, moïc leân xanh rì roài keát thaønh quaû.

An Tieâm möøng rôõ maø noùi: “Ñaây khoâng phaûi laø quaùi vaät maø laø trôøicho ñeå nuoâi ta ñoù”. Beøn boå ra maø aên, thaáy vò maùt ngoït, tinh thaàn saûngkhoaùi, môùi giöõ laáy haït, naêm sau ñem troàng. AÊn heát, laïi ñem ñoåi laáy gaïo

158

nuoâi vôï con. Tieâm khoâng bieát goïi laø quaû gì, nhaân vì chim tró ngaäm haïttöø phöông Taây bay tôùi neân goïi laø quaû Taây Qua.

Phöôøng chaøi phöôøng buoân ñeàu cho laø ngon. Nhöõng ngöôøi ôû thoânxoùm xa gaàn ñeàu mua ñeå laáy gioáng. Sau vua nghó tôùi Tieâm, cho ngöôøiñeán xem An Tieâm soáng ra laøm sao (coøn soáng hay ñaõ cheát). Ngöôøi ñoùveà taâu laïi vôùi vua, vua thôû daøi maø than raèng: “Ñieàu haén noùi quaû thaätkhoâng ngoa” (“Haén noùi laø vaät tieàn thaân, ñieàu ñoù thaät khoâng ngoa”).Beøn xuoáng chieáu goïi veà cho phuïc chöùc cuõ, laïi caáp cho noâ tì; goïi baõi caùtTieâm ôû laø baõi An Tieâm, laøng ñoù goïi laø laøng Mai Thoân. Coù ngöôøi laïi suytoân cha meï oâng baø An Tieâm maø cho raèng nôi hoï ôû laø chaâu An Tieâmthuoäc tænh Thanh Hoùa.

Nhö vaäy vôùi noäi dung cuûa caâu chuyeän thì thuyeát “Thieân nhaânhôïp nhaát” cho raèng goác ôû Trung Hoa (do Ñoång Troïng Thö ngöôøi thôøiHaùn ñeà xöôùng), thöïc ra ñoù laø thuyeát ñaõ coù töø thôøi Huøng Vöông. HuøngVöông tha toäi cho An Tieâm, chöùng toû ñaõ dung naïp thuyeát naøy. Töø söïhình thaønh nhaân sinh quan “Thieân nhaân hôïp nhaát” daãn ñeán moät yù nieämtín ngöôõng veà söï hoøa nhaäp cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vôùi thieân nhieântrong “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï” laø moät khoaûng caùch ngaén (xin xem chöôngsau: “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï”).

Trong “Söï tích Döa Haáu” coù nhöõng tình tieát raát ñaùng chuù yù: MaiAn Tieâm laø ngöôøi ngoaïi quoác, vaäy phaûi chaêng truyeàn thuyeát “QuaûDöa Haáu” ñaõ chöùng toû söï tieáp thu cuûa vua Huøng ñoái vôùi nhöõng tinh hoavaên hoùa beân ngoaøi. Do ñoùù, vua Huøng ñoøi hoûi phaûi coù söï chöùng minhtreân thöïc teá. YÙ töôûng cuûa caâu chuyeän khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû ñaáy,maø coøn chöùng toû moät quan heä ngoaïi giao roäng raõi cuûa Vaên Lang vôùicaùc quoác gia laân bang. Hình aûnh con chim traéng töø phía Taây bay laïi,ñieàu naøy coù theå suy dieãn nhö sau: maøu traéng cuûa con chim thuoäc haønhKim, chuû phöông Taây. Höôùng cuûa con chim bay töø phía Taây laïi chöùngtoû raèng nhöõng yù töôûng cuûa vaên minh beân ngoaøi du nhaäp vaøo Vaên Langtöø nhöõng quoác gia phía Taây. So saùnh nhöõng quoác gia coå ñaïi coù neàn vaênminh phaùt trieån vaøo khoaûng giöõa thôøi Huøng Vöông coù khaû naêng truyeànbaù vaên minh cuûa mình ôû phía Taây Vaên Lang, raát coù khaû naêng laø AÁn Ñoähoaëc nhöõng nöôùc coù aûnh höôûng neàn vaên minh naøy ôû phía Taây VaênLang.

Neáu giaû thuyeát treân laø ñuùng thì ñieàu naøy giaûi thích söï coù maët cuûanhöõng chieác troáng ñoàng Vaên Lang, naèm raûi raùc ôû moät soá vuøng ÑoângNam AÙ khoâng thuoäc laõnh thoå Vaên Lang: neáu khoâng phaûi do buoân baùn

159

thì cuõng laø moät taøi saûn do söï di truù cuûa ngöôøi Laïc Vieät mang theo khiVaên Lang bò tieâu dieät. Vôùi caû hai lyù do treân thì cuõng chöùng toû quan heälaùng gieàng tröôùc ñoù cuûa Vaên Lang.

Söï tích veà quaû döa haáu chöùng toû quan heä ngoaïi giao cuûa VaênLang vôùi caùc nöôùc laùng gieàng, moät yeáu toá khoâng theå thieáu ñöôïc ñeåchöùng toû söï phaùt trieån cuûa neàn vaên minh vaø söï phuù tuùc, huøng maïnh cuûaxaõ hoäi Vaên Lang.

Söï tích Döa Haáu coù theå coøn chöùa ñöïng nhieàu söï bí aån, ñeà caäp ñeánnhieàn vaán ñeà qua hình töôïng ñöôïc oâng cha ta löïa choïn ñeå chuyeån taûicho ñôøi sau. Quaû Döa Haáu coù theå laø moät bieåu töôïng cuûa vuõ truï, nhöõnghaït döa ñöôïc xem laø nhöõng ngoâi sao treân baàu trôøi. Qua caâu truyeän “Söïtích Döa Haáu” coù theå chöùa ñöïng aån yù noùi ñeán nguoàn goác neàn vaên minhVaên Lang tröôùc khi xuaát hieän ôû phía Nam Ñoäng Ñình Hoà (chim traéngmang haït döa töø phía Taây bay laïi). Nguoàn goác phöông Taây cuûa quaûdöa haáu coøn lieân quan ñeán nhöõng truyeàn thuyeát khaùc: thí duï nhö vieäcLaõo Töû veà cuoái ñôøi, cöôõi traâu xanh ñi veà phía Taây; hoaëc nhö kinh VeäÑaø cuûa ñaïo Baø La Moân moät trieát thuyeát coå AÁn Ñoä, coù nhöõng daáu aángaàn gioáng vôùi quan nieäm giaûi thích veà baûn nguyeân vuõ truï cuûa neàn vaênminh Vaên Lang qua caâu tuïc ngöõ “Meï troøn con vuoâng”; maëc duø töø moätyù nieäm gaàn gioáng naøy söï phaùt trieån cuûa Kinh Veä Ñaø ñi theo xu höôùngtoân giaùo; hay nhö trong kinh Dòch, tieát 5 thuyeát Quaùi truyeän vieát: “Thuyeát ngoân hoà Ñoaøi” (Vui veû noùi ôû Ñoaøi). Trong kinh Dòch cungÑoaøi coù phöông vò ôû phía Taây.

Phaûi chaêng töø tröôùc nhöõng neàn vaên minh toái coå nhö Vaên Lang,Ai Caäp, AÁn Ñoä, Hoa Haï... ñaõ toàn taïi moät neàn vaên minh röïc rôõ cuûa nhaânloaïi vaø neàn vaên minh ñoù ñaõ bò huûy dieät? (*)

* Chuù thích: YÙ töôûng naøy ñöôïc phaùt trieån vaø lieân heä roõ hôn trong “Tìm veà coäi nguoànKinh Dòch”, Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia T/p HCM.

160

161

Chöông VI:SÖÏ TÍCH ÑAÀM NHAÁT DAÏ

SÖÏ HÌNH THAØNH TÍN NGÖÔÕNGVAØ Y PHUÏC CUÛA NGÖÔØI LAÏC VIEÄTVaán ñeà noäi dung truyeàn thuyeát “ Ñaàm Nhaát Daï“

Truyeàn thuyeát Ñaàm Nhaát Daï noùi veà moät trong boán vò thaànhoä quoác vaøo haøng baát töû trong thaàn thoaïi Vieät Nam. Boán

vò thaàn ñoù laø: Phuø Ñoång Thieân Vöông, Chöû Ñoàng Töû, Taûn Vieân SônThaùnh vaø Coâng chuùa Lieãu Haïnh. Tröø Coâng chuùa Lieãu Haïnh thì ba vòthaàn baát töû ñeàu laø nam thaàn vaø coù nguoàn goác töø thôøi Huøng Vöông. Doñoù truyeàn thuyeát veà Chöû Ñoàng Töû, moät trong nhöõng truyeàn thuyeát phoåbieán trong daân gian, chaéc chaén khoâng phaûi chæ ñeå giaûi thích veà nguyeânnhaân caùi ñaàm naèm ôû Haûi Döông baây giôø. Vì vaäy, muoán coù moät söï phaântích chu ñaùo veà truyeàn thuyeát naøy cuõng phaûi löôïc laïi nhöõng yeáu toá doñôøi sau theâm vaøo, ñeå tìm ñeán noäi dung ban ñaàu ñích thöïc cuûa noù. Tröôùcheát, xin ñoäc giaû xem laïi toaøn boä truyeàn thuyeát cuûa truyeän “Nhaát DaïTraïch” trong Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ daãn):

TRUYEÄN NHAÁT DAÏ TRAÏCH

Huøng Vöông truyeàn tôùi ñôøi thöù III (Truyeàn thuyeát Huøng Vöông– thaàn thoaïi Vónh Phuù, saùch ñaõ daãn vaø truyeàn thuyeát coøn löutruyeàn trong daân gian noùi: Vaøo ñôøi Huøng Vöông thöù XVIII) thìhaï sinh ñöôïc con gaùi teân laø Tieân Dung – Mî Nöông ñeán tuoåi 18 dung maïoñeïp ñeõ, khoâng muoán laáy choàng, chæ maûi vui chôi chu du khaép thieân haï.Vua cuõng khoâng caám. Moãi naêm vaøo khoaûng thaùng hai, thaùng ba laïi saémsöûa thuyeàn beø cheøo chôi ôû ngoaøi beå vui queân trôû veà.

Hoài ñoù, ôû laøng Chöû Xaù caïnh soâng lôùn coù ngöôøi daân teân laø Chöû ViVaân sinh haï ñöôïc Chöû Ñoàng Töû (coù nghóa laø ngöôøi con trai ôû beán soâng),cha töø con hieáu. Nhaø gaëp hoûa hoaïn, cuûa caûi saïch khoâng, coøn moät khoá vaûicha con ra vaøo thay nhau maø maëc. Kòp tôùi luùc cha giaø oám, baûo con raèng:“Cha cheát cöù ñeå traàn maø choân, giöõ khoá laïi cho con”. Con khoâng nôõ laømtheo, duøng khoá maø lieäm boá.

162

Ñoàng Töû thaân theå traàntruoàng ñoùi reùt khoå sôû, ñöùng ôûbeân soâng, heã nhìn thaáy thuyeànbuoân qua laïi thì ñöùng döôùi nöôùcmaø aên xin, roài laïi caâu caù ñoäthaân. Khoâng ngôø thuyeàn TieânDung tôùi, chieâng troáng ñaøn saùo,keû haàu ngöôøi haï raát ñoâng. ÑoàngTöû raát kinh sôï.

Treân baõi caùt coù khoùmlau saäy, löa thöa daêm ba caây.Ñoàng Töû beøn naáp trong ñoù, bôùicaùt thaønh loã naèm xuoáng maøphuû caùt leân mình. Thoaét sau,Tieân Dung caém thuyeàn daïochôi treân baõi caùt, ra leänh vaâymaøn tröôùng ôû khoùm lau maøtaém. Tieân Dung vaøo maøn côûiaùo doäi nöôùc, caùt troâi maát, troângthaáy Ñoàng Töû. Tieân Dung kinhsôï hoài laâu, thaáy con trai beønnoùi: “Ta voán khoâng muoán laáychoàng, nay laïi gaëp ngöôøi naøy,cuøng ôû traàn vôùi nhau trong moäthoá, ñoù chính laø trôøi xui neân vaäy.

Ngöôøi haõy ñöùng daäy taém röûa, ta ban cho quaàn aùo maëc roài cuøng ta xuoángthuyeàn môû tieäc aên möøng”. Ngöôøi trong thuyeàn ñeàu cho ñoù laø cuoäc giai ngoäxöa nay chöa töøng coù. Ñoàng Töû noùi laø taïi sao maø laïi naáp ôû ñaáy. Tieân Dungta thaùn roài eùp laøm vôï choàng. Ñoàng Töû coá töø, Tieân Dung noùi: “Ñaây laø do trôøichaép noái, sao cöù choái töø?”.

Ngöôøi theo haàu voäi veà taâu laïi vôùi vua. Huøng Vöông noùi: “Tieân Dungkhoâng thieát danh tieát, khoâng maøng cuûa caûi cuûa ta, ngao du beân ngoaøi, haïmình laáy keû baàn nhaân, coøn maët muõi naøo troâng thaáy ta nöõa”.

Tieân Dung nghe thaáy, sôï khoâng daùm veà, beøn cuøng Ñoàng Töû môû beánchôï, laäp phoá xaù, cuøng daân buoân baùn, daàn daàn trôû thaønh caùi chôï lôùn (nay laøchôï Thaùm, coøn goïi laø chôï Haø Löông). Phuù thöông ngoaïi quoác tôùi buoânbaùn, thôø Tieân Dung, Ñoàng Töû laøm chuùa. Coù ngöôøi laùi buoân giaøu noùi raèng:“Quí nhaân boû moät daät vaøng ra ngoaøi bieån mua vaät quí, sang naêm coù theåthaønh möôøi daät”. Tieân Dung caû möøng baûo Ñoàng Töû: “Vôï choàng chuùng ta dotrôøi taùc thaønh, ñoà aên thöùc maëc do trôøi phuù cho, haõy ñem vaøng cuøng phuùthöông ra haûi ngoaïi buoân baùn”.

Coù nuùi Quyønh Vieân, treân nuùi coù am nhoû, boïn laùi buoân thöôøng gheùthuyeàn ôû ñoù laáy nöôùc ngoït. Ñoàng Töû leân am chôi, coù tieåu taêng teân goïi laø

163

Ngöôõng Quang truyeàn pheùp cho Ñoàng Töû. Ñoàng Töû löu hoïc ôû ñoù, giaohaøng cho laùi buoân mua haøng. Sau laùi buoân quay laïi am chôû Ñoàng Töû veà.Sö taëng Ñoàng Töû moät caây tröôïng vaø moät chieác noùn (Theo truyeàn thuyeátdaân gian Vieät Nam thì laø “caây gaäy vaø chieác noùn” - ngöôøi vieát.)maø noùi raèng: “Linh thieâng ôû nhöõng vaät naøy ñaây”.

Ñoàng Töû trôû veà, giaûng laïi ñaïo Phaät, Tieân Dung giaùc ngoä, boû phoáphöôøng, cô nghieäp, roài caû hai tìm thaày hoïc ñaïo. Treân ñöôøng vieãn haønh, trôøitoái maø chöa thaáy thoân xaù, hai ngöôøi taïm nghæ ôû giöõa ñöôøng, caém tröôïng,che noùn maø truù thaân. Ñeán canh ba thaáy hieän ra thaønh quaùch, laàu ngoïc,ñieän vaøng, ñeàn ñaøi dinh thöï, phuû kho mieáu xaõ, vaøng baïc chaâu baùu, giöôøngchieáu chaên maøn, tieân ñoàng ngoïc nöõ, töôùng só thò veä la lieät tröôùc maét. Saùnghoâm sau ai troâng cuõng kinh laï, ñem höông hoa, thöùc aên quyù tôùi maø xin laømbaày toâi. Coù vaên voõ baù quan chia tuùc quaân veä, laäp thaønh nöôùc rieâng.

Huøng Vöông nghe tin cho raèng con gaùi laøm loaïn, beøn sai quaân tôùiñaùnh. Quaàn thaàn xin ñem quaân ra phaân nhau choáng giöõ. Tieân Dung cöôøimaø baûo: “Ñieàu ñoù ta khoâng muoán laøm, do trôøi ñònh ñoù thoâi, sinh töû taïi trôøi,haù ñaâu daùm choáng laïi cha, chæ xin nhaän theo leõ chính, maëc cho ñao kieámcheùm gieát”.

Luùc ñoù daân môùi ñeán ñeàu kinh sôï taûn ñi, chæ coù daân cuõ ôû laïi. Quanquaân tôùi, ñoùng traïi ôû chaâu Töï Nhieân, coøn caùch soâng lôùn thì trôøi toái khoângkòp tieán quaân.

Nöûa ñeâm gioù thoåi bay caùt nhoå caây, quan quaân hoãn loaïn. Tieân Dungcuøng thuû haï, thaønh quaùch phuùt choác bay taûn leân trôøi, choã ñaát ñoù tuoätxuoáng thaønh caùi chaèm lôùn. Daân beøn laäp mieáu thôø, boán muøa cuùng teá, goïichaèm laø chaèm Nhaát Daï Traïch (nghóa laø chaèm moät ñeâm), goïi baõi laø baõi MaïnTruø (baõi Maøn Tröôùng), goïi chôï laø chôï Thaùm coøn goïi laø chôï Haø Löông.

Sau vua Haäu Löông laø Dieãn sai Traàn Baù Tieân ñem quaân sang xaâmlöôïc phöông Nam. Lyù Nam Ñeá sai Trieäu Quang Phuïc laøm töôùng cöï ñòch.Quang Phuïc sai quaân naáp ôû chaèm. Chaèm saâu maø roäng, laày loäi, tieán binhraát khoù, Quang Phuïc duøng thuyeàn ñoäc moäc ñoät xuaát ra ñaùnh cöôùp löôngthöïc, caàm cöï laâu ngaøy laøm cho quaân giaëc meät moûi, trong ba boán naêmkhoâng heà ñoái dieän chieán ñaáu. Baù Tieân than raèng: “Ngaøy xöa ñaây laø chaèmmoät ñeâm bay veà trôøi, nay laïi laø chaèm moät ñeâm cöôùp moät ngöôøi”.

Nhaân gaëp loaïn Haàu Caûnh vua nhaø Löông beøn goïi Baù Tieân veà, uûycho tuøy töôùng laø Döông Saèn thoáng lónh só toát. Quang Phuïc aên chay laäp ñaønôû giöõa ñaàm, ñoát höông maø caàu ñaûo, boãng thaáy thaàn nhaân cöôõi roàng bayvaøo trong ñaøn maø baûo Quang Phuïc raèng: “Hieån linh coøn ñoù, ngöôøi coù theåcaàu tôùi cöùu trôï ñeå deïp baèng hoïa loaïn”. Döùt lôøi, thaùo vuoát roàng cho QuangPhuïc, baûo: “Ñem vaät naøy ñeo leân muõ ñaâu maâu coù theå khieán giaëc bò dieät”.Ñoaïn bay leân trôøi maø ñi.

164

Quang Phuïc ñöôïc vaät ñoù, reo möøng vang ñoäng, xoâng ra ñoät chieán,quaân Löông thua to. Cheùm Döông Saèn tröôùc traän, giaëc Löông phaûi luøi.Quang Phuïc nghe tin Nam Ñeá maát, beøn töï laäp laøm Vieät Vöông, xaây thaønhôû Traâu Sôn, huyeän Vuõ Ninh. (Coù choã vieát laø Chaâu Quyønh Vieân Sôn töùcKim Moäc Sôn ôû cöûa Nam Giôùi, huyeän Thaïch Haø).

Nhö vaán ñeà söï tam sao thaát baûn ñaõ trình baøy ôû treân, qua “Söï tíchÑaàm Nhaát Daï”, baïn ñoïc coù theå nhaän ngay nhöõng yeáu toá do ñôøi sautheâm vaøo, ñoù laø:

@ Toaøn boä ñoaïn noùi veà cuoäc chieán do ngaøi Trieäu Quang Phuïclaõnh ñaïo vôùi quaân nhaø Löông.

@ Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo Phaät ôû nuùi Quyøng Vieân. Ñöôïc söthaày taëng baûo boái laø caây tröôïng vaø chieác noùn. Sau ñoù veà giaûng laïi ñaïoPhaät cho Tieân Dung. Tieân Dung giaùc ngoä ñaïo Phaät.

Ñaây laø moät yeáu toá do ñôøi sau theâm vaøo. Bôûi vì lòch söû Phaät giaùoñaõ ghi nhaän: Phaät giaùo truyeàn vaøo Giao Chæ ôû ñaàu theá kyû thöù II sauCN, töùc laø sau khi keát thuùc thôøi Huøng Vöông hôn 400 naêm. Do ñoù,khoâng theå Tieân Dung vaø Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo Phaät ñöôïc, cho duø ñoùlaø cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII. Hôn nöõa, giaùo lyù cuûa ñaïo Phaätnhaèm höôùng daãn con ngöôøi trôû veà vôùi baûn tính – coøn goïi laø Nhö Laitaïng tính – ñeå ñi ñeán moät söï hoøa nhaäp vôùi baûn nguyeân chaân nhö, töùc laøñaït ñeán söï giaûi thoaùt hoaøn toaøn (coõi Nieát Baøn), khoâng theå coù vieäc söûduïng baûo boái, buøa pheùp thaàn thoâng bieán hoùa nhö ñaïo Giaùo. Vì vaäy, coùtheå khaúng ñònh raèng vieäc ñöa ñaïo Phaät vaøo noäi dung “Söï Tích ÑaàmNhaát Daï” hoaøn toaøn do ñôøi sau theâm vaøo. Trong ñeàn thôø ngaøi ChöûÑoàng Töû cuõng coù bieåu töôïng caây gaäy vaø chieác noùn, chöù khoâng phaûi caâythieàn tröôïng cuûa Phaät giaùo.

Moät yeáu toá nöõa theå hieän quan ñieåm cuûa Haùn Nho, ñaëc bieät laøToáng Nho cuõng ñöôïc gaùn vaøo trong caâu chuyeän naøy. Ñoù laø khi nghe tinTieân Dung laáy Chöû Ñoàng Töû, vua Huøng Vöông noùi: “Tieân Dung khoângthieát danh tieát...”. YÙ nieäm veà danh tieát chæ baét ñaàu töø yù thöùc heä trongxaõ hoäi phong kieán Trung Hoa keå töø khi Nho hoïc coù aûnh höôûng maïnh,ñaëc bieät laø Toáng Nho. Tröôùc ñoù, vaøo thôøi Xuaân Thu Chieán quoác, yùnieäm naøy khoâng ñöôïc toân troïng (thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa cuoán Lónh Namchích quaùi laø luùc Nho giaùo ñöôïc xieån döông döôùi trieàu Hoàng Ñöùc vaøaûnh höôûng cuûa Phaät giaùo tröôùc ñoù laø quoác giaùo vaãn coøn raát maïnh).

165

Sau khi loaïi tröø yeáu toá Haùn Nho vaø Phaät hoïc noùi treân, thì coáttruyeän naøy ñöôïc toùm löôïc ñeå tìm ñeán yù töôûng cuûa taùc giaû nhö sau:

@ Chöû Ñoàng Töû raát coù hieáu vaø nhaø ngheøo, chæ coù moät caùi khoáduy nhaát.

@ Coâng chuùa ñi du ngoaïn, taém ôû meù soâng, gaëp Chöû Ñoàng Töûtrong moät tình traïng khoù xöû. Hai ngöôøi laáy nhau.

@ Hoï ra rieâng vaø taïo döïng ñöôïc cô nghieäp, ñem laïi söï truø phuùcho caû moät vuøng.

@ Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo, ñaéc ñaïo vaø truyeàn laïi cho TieânDung.

@ Hai vôï choàng boû cô nghieäp ñi hoïc ñaïo tieáp tuïc. Do thaàn thoâng,taïo döïng neân moät quoác gia rieâng.

@ Vua Huøng ñem quaân tôùi. Toaøn boä nhaø cöûa thaønh quaùch bieánmaát chæ trong moät ñeâm. Hai vôï choàng bay leân trôøi.

Vôùi noäi dung nhö treân thì yeáu toá ñaàu tieân deã nhaän thaáy laø: söï phuøhoa chæ laø hö aûo. Chöû Ñoàng Töû raát ngheøo “caùi khoá khoâng coù maømaëc”. Laáy ñöôïc coâng chuùa, töï taïo neân söï phuù tuùc cho mình. Boû ñi hoïcñaïo. Taïo neân söï phuù quyù toät ñænh (laøm vua). Roài laïi boû ñi heát ñeå vaøocoõi baát töû. Coù leõ noäi dung caâu chuyeän ñaày tính huyeàn thoaïi naøy coù moätsoá yeáu toá raát gaàn vôùi quan nieäm Phaät giaùo. Do ñoù, ñaõ coù söï thay theágiöõa vò ñaïo só (nhö “Truyeàn thuyeát Traàu Cau” – Ñaïo só hoï Löu) baèngvò Phaät hoaëc sö theo ñaïo Phaät. Nhöng neáu laø ñaïo só taát nhieân khoângphaûi laø tín ñoà Laõo – Trang maø laø chæ noùi tôùi con ngöôøi uyeân baùc (só) vaøcaùi hoïc höôùng tôùi moät ñænh cao naøo ñoù (ñaïo). Veà sau töø ñaïo só ñeå chænhöõng ngöôøi tu tieân. Nhö vaäy, vôùi noäi dung gaàn guõi thì “Truyeàn thuyeátÑaàm Nhaát Daï” noùi veà söï voâ thöôøng cuûa cuoäc ñôøi vaø ñeà cao giaù trò taâmlinh.

Caâu chuyeän naøy veà maët ngheä thuaät coøn coù nhöõng hình töôïng vaøkeát caáu raát huyeàn aûo, ñoäc ñaùo. Hình aûnh ngöôøi ngheøo ñeán noãi khoâng coùcaùi khoá ñeå maëc, laáy moät coâ coâng chuùa kieàu dieãm trong moät hoaøn caûnhñaëc bieät. Ñaây laø moät söï tuyeät ñænh cuûa tính hö caáu hôïp lyù, haàu nhökhoâng coù khaûo dò cho nhöõng tröôøng hôïp töông töï ôû baát cöù moät truyeän coå

166

tích naøo treân theá giôùi. Trong nhöõng truyeän coå tích phoå bieán cuûa theágiôùi, chuùng ta hay gaëp nhöõng hình aûnh: moät chaøng trai ngheøo khoå naøoñoù, tình côø gaëp baày tieân taém beân suoái, roài giaáu quaàn aùo, caùnh... ñeå laáylaøm vôï thì nhieàu voâ keå. Nhöng ñeå ñaït ñeán quan heä vôï choàng vôùi loái keátcaáu ñoù laïi naëng tính cöôõng cheá, thoaû maõn duïc voïng. Hoaëc cuõng coùnhieàu chuyeän coå tích mieâu taû nhöõng chaøng trai con nhaø ngheøo, gaëpmay maén, hay nhôø söï hoã trôï cuûa thaàn thaùnh, laäp chieán coâng roài laáycoâng chuùa… Coøn ôû hoaøn caûnh cuûa Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung thì laïi coùsöï haøi hoøa cuûa baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi vôùi nhöõng giaù trò ñaïo lyùgiaøu chaát nhaân baûn. Maëc duø tröôùc ñoù, Chöû Ñoàng Töû ngheøo ñeán möùckhoù coù theå laáy vôï; coâng chuùa Tieân Dung thì laïi khoâng muoán laáy choàng.Ñoù cuõng laø moät caùch giaûi quyeát taøi tình, coù haäu cho moät ngöôøi con chíhieáu. Nhö vaäy, qua ñoaïn môû ñaàu vôùi nhöõng hình aûnh ñoái laäp ñaày aántöôïng giöõa söï phuù quyù toät ñænh cuûa coâng chuùa Tieân Dung vaø caùi ngheøonaøn ñoùi khoù ñeán cuøng cöïc cuûa Chöû Ñoàng Töû; dieãn bieán söï kieän ñaàykòch tính vaø söï hö caáu cao ñoä, nhöng hoaøn toaøn hôïp lyù vaø giaàu chaátnhaân baûn; ñaõ cho thaáy trí töôûng tuôïng raát phong phuù, giaàu chaát laõngmaïn cuûa nhöõng taùc gia thôøi Huøng Vöông. Coù theå noùi, nhöõng taùc gia ñôøiHuøng ñaõ ñaït ñeán trình ñoä baäc thaày veà tuyeät kyõ trong vaên hoïc (raát tieáctraûi qua hôn 2000 naêm thaêng traàm cuûa lòch söû, caâu chuyeän chæ coøn laïicoát loõi cuûa noù; neáu khoâng, chaéc chaén seõ voâ cuøng haáp daãn).

Nhöõng vaán ñeà caàn phaûi minh chöùng lieân quan ñeán thöïc traïng xaõhoäi Vaên Lang trong truyeän naøy, baét ñaàu töø hình aûnh gaây aán töôïngmaïnh meõ nhaát, ñoù chính laø söï chí hieáu cuûa Chöû Ñoàng Töû: nhöôøng caùikhoá cuoái cuøng cho cha ñeå chaáp nhaän “Ngheøo ñeán khoâng coù khoá maø mang”.Caâu thaønh ngöõ vaãn coøn ñöôïc phoå bieán trong daân gian Vieät Nam choñeán nöûa ñaàu theá kyû 20 naøy, phaûi chaêng coù xuaát xöù töø “Söï tích ÑaàmNhaát Daï” .ø Töø ñoù ñaët ra moät vaán ñeà: ngöôøi giaøu maëc caùi gì?

167

CH

ÖÛ Ñ

OÁN

G T

ÖÛ V

AØ T

IEÂN

DU

NG

Tran

h lu

ïa m

aøu c

uûa h

oïa s

ó Ngu

yeãn

Phan

Cha

ùnh

168

Y PHUÏC DAÂN TOÄC THÔØI HUØNG VÖÔNG

Y phuïc daân toäc laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng theå hieänbaûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc ñoù. Neáu nhö khoâng coù moät baûn saéc vaênhoùa thì khoù coù theå coi ñoù laø moät daân toäc. Do ñoù, neáu nhö ôû thôøi HuøngVöông oâng cha ta chæ “ôû traàn ñoùng khoá“ thì khoâng theå coi ñoù laø moät baûnsaéc vaên hoùa. Vì vaäy, khoù coù theå noùi veà moät neàn vaên hieán baét ñaàu töø thôøiHuøng Vöông, maø chæ coù theå coi laø moät giai ñoaïn trong söï tieán hoaù töïnhieân cuûa lòch söû. Cho neân, vaán ñeà y phuïc thôøi Huøng Vöông ñaëc bieätquan troïng vaø laø moät trong nhöõng yeáu toá caàn nhaèm chöùng toû neàn vaênhieán cuûa Vieät Nam, baét ñaàu töø thôøi ñaïi cuûa caùc vua Huøng.

Nhö nhöõng phaàn treân ñaõ chöùng minh, neàn vaên minh Vaên Lang laømoät neàn vaên minh röïc rôõ phaùt trieån ñeàu khaép veà moïi maët thì khoâng theånhöõng ngöôøi daân cuûa thôøi ñaïi ñoù laïi chæ coù theå “ôû traàn ñoùng khoá”. Söïkhaúng ñònh baûn saéc vaên hoùa qua y phuïc daân toäc, khoâng phaûi chæ ñôngiaûn theå hieän neàn vaên minh maø coøn laø khaúng ñònh tính ñoäc laäp cuûa daântoäc ñoù. Trieàu ñaïi Maõn Thanh khi xaâm chieám Trung Hoa, moät trongnhöõng vieäc laøm ñaàu tieân cuûa hoï laø buoäc taát caû ngöôøi Haùn phaûi aên maëctheo y phuïc daân toäc cuûa hoï. Lòch söû Vieät Nam cuõng ghi nhaän: ChuùaNguyeãn – ñeå taïo ra moät baûn saéc vaên hoùa rieâng cho Ñaøng Trong – ñaõbuoäc daân chuùng maëc y phuïc phoûng theo quaàn aùo Trung Quoác. Ñoaïnsau ñaây ñöôïc trích laïi töø: Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam (saùch ñaõdaãn) chöùng toû ñieàu naøy.

Bôûi vaäy maø vaøo naêm 1665, vua Leâ Huyeàn Toâng ñaõ phaûi ra chieáu chæcaám phuï nöõ khoâng ñöôïc maëc quaàn ñeå baûo toaøn quoác tuïc maëc vaùy coåtruyeàn. Trong khi ñoù ñeán cuoái theá kyû XVII, ñeå taïo neân söï ñoái laäp vôùi ÑaøngNgoaøi, chuùa Nguyeãn ôû trong Nam ñaõ ra leänh cho trai gaùi Ñaøng Trong “duøngquaàn aùo Baéc quoác” (Trung Hoa) ñeå toû söï bieán ñoåi.

Qua söï kieän xaûy ra vaøo theá kyû XVII ñaõ chöùng toû raèng: y phuïcdaân toäc heát söùc quan troïng, bôûi yeáu toá khaúng ñònh baûn saéc vaên hoùa vaøtính ñoäc laäp cuûa daân toäc ñoù. Söï kieän naøy cuõng chöùng toû ít nhaát laø 700naêm sau khi nöôùc Vieät höng quoác, ngöôøi Vieät ñaõ coù y phuïc theå hieäntính vaên hoùa ñaëc thuø. Tính vaên hoùa ñaëc thuø naøy theå hieän ôû y phuïc daântoäc (taát nhieân khoâng phaûi chæ coù ôû y phuïc phuï nöõ) ñaõ coù töø bao giôø? Neáu

169

nhö ñaøn oâng ôû thôøi Huøng Vöông chæ ôû traàn ñoùng khoá – theo quan nieämmôùi – thì ngöôøi Vieät theå hieän baûn saéc vaên hoùa treân y phuïc noùi rieâng töøthôøi ñieåm naøo trong lòch söû?

Neáu nhö ôû thôøi Huøng Vöông, ñaøn oâng chæ ôû traàn ñoùng khoá thìChöû Ñoàng Töû khoâng theå goïi laø ngheøo. Chaéc chaén caâu chuyeän seõ khoângtoàn taïi ngay trong thôøi ñaïi ñaõ khai sinh ra noù, chöa noùi ñeán tính vöôïtthôøi gian cuûa caâu chuyeän.

Vôùi caùch ñaët vaán ñeà nhö treân thì töï noù chæ ñaët ra moät giaû thuyeáttreân caùi chung nhaát laø: nhöõng con ngöôøi ôû moät xaõ hoäi ñaõ taïo ra moät heätö töôûng vuõ truï quan hoaøn chænh laø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø söïöùng duïng toaøn dieän treân haàu heát moïi vaán ñeà maø con ngöôøi quan taâm;xaõ hoäi aáy coù moät toå chöùc hoaøn chænh vôùi ñaày ñuû nhöõng hình thaùi yù thöùccuûa noù trong moät neàn vaên hieán nhaân baûn. Ñaëc bieät xaõ hoäi ñoù ñaõ chöùngtoû nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä xaõ hoäi vôùi nhöõng giaù trò ñaïo lyù,ñöôïc theå hieän qua nhöõng nghi leã mang bieåu töôïng ñaày tình ngöôøi nhötrong truyeàn thuyeát Traàu Cau. Vôùi moät xaõ hoäi ñöôïc giôùi thieäu nhö vaäymaø khoâng phaûi laø Vaên Lang, lieäu chuùng ta coù theå cho raèng: nhöõng conngöôøi trong xaõ hoäi ñoù sinh hoaït raát thoâ sô “Taát caû ñeàu ôû traàn, nam ñoùngkhoá, nöõ maëc vaùy” hay khoâng? Do ñoù, y phuïc chính thöùc vaø phoå bieán trongxaõ hoäi Vaên Lang, chaéc chaén phaûi phuø hôïp vôùi nhöõng caùi maø xaõ hoäi ñoùñaõ coù. Töùc laø phaûi coù y phuïc ñaày ñuû trong sinh hoaït xaõ hoäi, vaø ôû taànglôùp laõnh ñaïo phaûi coù nhöõng trang phuïc ñuû ñeå chöùng toû söï trang troïngtrong nhöõng nghi leã quoác gia. Ñeå chöùng minh cho nhaän ñònh treân, xinbaïn ñoïc so saùnh nhöõng böùc veõ vaø phaàn trình baøy sau ñaây.

170

Hình treân ñaõ ñöôïc trình baøy moät laàn ngay caïnh phaàn trích laïitrong Lónh Nam chích quaùi veà söï tích Ñaàm Nhaát Daï, chaéc chaén coù theåminh hoïa cho sinh hoaït cuûa Chöû Ñoàng Töû khi chöa moà coâi cha trongcaâu chuyeän töø thôøi Huøng Vöông naøy. Nhöng noù laïi ñöôïc cheùp laïi töøcuoán Kyù hoïa Vieät Nam ñaàu theá kyû 20 (Nxb Treû 1989 - Nguyeãn MaïnhHuøng giôùi thieäu). Ñaây laø coâng trình söu taàm cuûa moät hoïc giaû ngöôøiPhaùp coù teân laø Henri Joseph Oger (saùch ñaõ daãn). Noùi moät caùch khaùc,ngay ôû theá kyû 20 naøy ngöôøi ta vaãn ôû traàn ñoùng khoá , nhöng ñoù khoângphaûi laø y phuïc phoå bieán trong sinh hoaït xaõ hoäi ôû thôøi gian naøy.

171

Hình lôùn trong trang naøy maø baïn ñang xem laø böùc tranh daângian noåi tieáng: “Ñaùnh ghen”, thuoäc doøng tranh daân gian cuûa laøng ÑoângHoà, moät laøng tranh coù lòch söû toàn taïi khoaûng 400 naêm. Ñoù laø böùc tranhgiaøu tính nhaân baûn, theå hieän ôû hình ngöôøi con chaép tay laïy cha meï.Hình aûnh hai ngöôøi phuï nöõ trong tranh tuy khoâng thuoäc thôøi HuøngVöông, nhöng baïn ñoïc coù theå so saùnh vôùi böùc tranh minh hoïa veà y phuïc

172

thôøi Huøng Vöông ôû goùc treân beân traùi, ñöôïc in laïi trong cuoán Lòch söûVieät Nam baèng tranh (Nxb Treû 1996, taäp 3). Chaéc chaén baïn seõ ngaïcnhieân veà söï töông töï cuûa ngöôøi phuï nöõ trong hai tranh. Ñöông nhieânböùc tranh minh hoïa trong cuoán Lòch söû Vieät Nam baèng tranh khoângphaûn aùnh söï thaät veà y phuïc phoå bieán trong sinh hoaït cuûa thôøi HuøngVöông.

Hình beân traùi maøcaùc baïn ñang xem laø moäthình gheùp goàm: moät cuïmhình mieâu taû chieác caùndao baèng ñoàng cuûa thôøiHuøng Vöông, coù nieân ñaïiñöôïc xaùc ñònh laø 300 naêmtr.CN, ñöôïc tìm thaáy ôûLaõng Ngaâm – Haø Baéctreân coù taïc ngöôøi phuï nöõvôùi y phuïc thôøi HuøngVöông (Tìm veà baûn saécvaên hoùa Vieät Nam, saùch ñaõdaãn) vaø hình veõ mieâu taû yphuïc cuûa moät phuï nöõ mieànBaéc do ngöôøi vieát theåhieän, ñöôïc gheùp beân caïnhcuïm hình naøy ñeå baïn ñoïctieän so saùnh. Kieåu y phuïccuûa hình veõ naøy tuy khoângcoøn phoå bieán, nhöng baïnvaãn coù theå gaëp ôû moät baø

giaø cao tuoåi soáng trong moät vuøng noâng thoân xa thaønh thò naøo ñoù ôû mieànBaéc Vieät Nam, ngay trong naêm 2002 naøy. Ñoù laø theá heä cuoái cuøng naèmtreân voõng ru con, baèng caùch keå laïi nhöõng caâu chuyeän coå tích töø thôøi xaxöa vaø truyeàn thuyeát veà moät nöôùc Vaên Lang – nôi coäi nguoàn cuûa ngöôøiVieät – tröôùc khi nhöôøng laïi cho nhöõng phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùngvaø nhöõng nhaø thoâng thaùi noùi laïi veà nhöõng caâu chuyeän cuûa hoï.

Qua nhöõng hình aûnh minh hoïa ñaõ trình baøy vôùi baïn ñoïc phaàntreân, nhaèm theå hieän moät yù nieäm laø: töø 2300 naêm qua trôû laïi ñaây – veà

173

caên baûn – hình thöùc y phuïc phoå bieán trong daân gian khoâng coù söï thayñoåi ñaùng keå. Ñaëc bieät laø thôøi gian soâi ñoäng vaø u toái nhaát trong lòch söûVieät Nam, ñoù laø 1000 naêm bò ñoâ hoä vôùi aâm möu ñoàng hoùa khoác lieätdöôùi thôøi Baéc thuoäc. Do ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng: keå töø luùcxuaát hieän chieác caùn dao baèng ñoàng – theå hieän y phuïc töø thôøi HuøngVöông 300 naêm tr.CN – trôû veà tröôùc, cuõng khoâng coù thay ñoåi laø baonhieâu. Nhö vaäy, coù theå khaúng ñònh: döôùi thôøi Huøng Vöông, oâng cha tañaõ coù nhöõng y phuïc töông töï nhö y phuïc phoå bieán cuûa ngöôøi Vieät tröôùcthôøi Trònh – Nguyeãn phaân tranh.

Xin baïn ñoïc tieáp tuïc so saùnh nhöõng hình döôùi ñaây ñeå minh hoïa yphuïc cuûa taàng lôùp treân trong xaõ hoäi Vaên Lang vaø tìm veà nguoàn goác yphuïc cuûa ngöôøi Laïc Vieät:

Hình treân maø baïn ñoïc ñang coi ñöôïc cheùp laïi töø boä truyeän tranhTam quoác dieãn nghóa do caùc hoïa só Trung Quoác thöïc hieän, nhaø xuaát baûnMuõi Caø Mau in laïi vaøo naêm 1995, troïn boä 30 taäp. Ñaây laø hình thöù 3795trong taäp 16. Hình ngöôøi noåi baät trong tranh beân chính laø Taøo Thaùo(155 – 220 sau CN).

174

Hình ngöôøi beân traùi cuïm tranh treân cuõng ñöôïc sao laïi töø boä truyeäntranh “Tam Quoác dieãn nghóa” noùi treân (tranh thöù 2967, taäp 12). Ñoùchính laø Toân Quyeàn (182 – 252 sau CN). Hình ngöôøi phuï nöõ ôû giöõacuïm tranh naøy chính laø Toân Phu Nhaân, em gaùi Toân Quyeàn, vôï Löu Bòcuõng ñöôïc cheùp laïi töø boä truyeän tranh treân. Baïn haõy so saùnh y phuïc cuûataát caû nhöõng nhaân vaät Tam Quoác trong caùc tranh treân vôùi hình ngöôøitreân caùn dao baèng ñoàng cuûa thôøi Huøng Vöông (tö lieäu trong saùch Thôøiñaïi Huøng Vöông, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi Haø Noäi 1995). Baïn seõ thaáymoät söï töông töï trong y phuïc. Chæ coù khaùc chaêng laø tay aùo thuïng cuûacaùc nhaân vaät Tam Quoác vaø tay aùo boù cuûa hình ngöôøi treân caùn daoñoàng; coøn phaàn y phuïc gaàn nhö hoaøn toaøn gioáng nhau. Neáu nhö y phuïccuûa caùc baäc vöông giaû thôøi Tam Quoác khoâng phaûi laø baét chöôùc y phuïcthôøi Huøng Vöông; thì chaéc chaén y phuïc cuûa coâ gaùi ôû treân caùn dao ñoàngthôøi Huøng Vöông khoâng theå baét chöôùc caùc nhaân vaät Tam Quoác. Bôûi vì,chieác caùn dao naøy coù nieân ñaïi tröôùc thôøi Tam Quoác ít nhaát 500 naêm.

Veà y phuïc cuûa taàng lôùp treân trong xaõ hoäi Vaên Lang, ngöôøi vieátxin ñöôïc trình baøy moät ñoaïn trích daãn trong kinh Thö. Kinh Thö laømoät tröôùc taùc töø tröôùc ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø saûn phaåm cuûa neàn vaênminh Trung Hoa, nhöng laïi coù raát nhieàu daáu aán chöùng toû thuoäc veà neànvaên minh Vaên Lang. Daáu aán ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät trong kinhThö ñöôïc chöùng minh trong saùch naøy chính laø Hoàng phaïm cöûu truø, baûnhieán phaùp ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Ñoaïn trích daãn sau ñaây – lieânquan ñeán y phuïc daân toäc thôøi Huøng Vöông – ñöôïc trích trong cuoán

175

“Thöôïng Thö – saùch ghi cheùp thôøi thöôïng coå” (baûn dòch Voõ NgoïcLieân, Traàn Kieát Huøng. Nxb Ñoàng Nai 1996, trang 156).

Ba loaïi nhö maët trôøi, maët traêng, caùc vì tinh tuù thì laøm tinh kyø, roàngchæ y phuïc cuûa vua, hoå chæ y phuïc cuûa ñaïi thaàn theo söï phaân bieät ba loaïiy phuïc khaùc nhau: coån mieän (cuûa vua), teä mieän, tuyeät mòch. Teân cuûa baloaïi quaàn aùo laø döïa vaøo hình veõ treân y phuïc maø goïi, nhö “coån” thì coù longcoån, coån mieän coù chín baäc trong ñoù coù long coån ñöùng ñaàu. Teä töùc laø chimtró, teä trieàu coù baûy loaïi trong ñoù coù hoå ñöùng ñaàu.

Qua ñoaïn vaên treân thì baïn ñoïc nhaän thaáy raèng “coån mieän” (töùclaø muõ cuûa vua) coù chín baäc. trong ñoù long coån ñöùng ñaàu; teä mieän töùc laøcaùi muõ coù hình chim tró cuûa caùc quan ñoäi. Veà hình aûnh muõ coù hìnhtöôïng roàng cuûa vua vaø muõ coù hình chim tró cuûa caùc quan – oaùi oaêmthay – laïi ñöôïc chöùng toû treân troáng ñoàng cuûa neàn vaên minh Vaên Lang.Xin baïn ñoïc xem laïi hình veõ sau ñaây.

Hình treân ñaõ ñöôïc daãn chöùng trong phaàn “Moät heä thoáng chöõ vieátchính thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang” vôùi hình aûnh ngöôøi ñang ñoïcvaên baûn. Baïn ñoïc deã daøng nhaän thaáy, treân muõ cuûa nhöõng hình ngöôøitreân troáng ñoàng naøy theå hieän chieác ñaàu roàng vaø ñaàu chim phöôïng ñaõñöôïc caùch ñieäu (raát lôùn, raát roõ neùt, raát deã nhìn) ñeå chöùng toû ñòa vò cuûangöôøi ñoù. Neáu nhö hình veõ treân troáng ñoàng vaø nhöõng vaán ñeà y phuïc cuûavöông trieàu noùi treân trong kinh Thö chæ laø moät laàn truøng hôïp duy nhaát,thì coù theå coi ñoù laø moät hieän töôïng ngaãu nhieân. Nhöng vaán ñeà laïikhoâng phaûi ñôn giaûn nhö vaäy! Khi maø moät thieân ñöôïc coi laø quantroïng nhaát cuûa kinh Thö: thieân Hoàng phaïm, laïi hoaøn toaøn mang noäidung cuûa ngöôøi Laïc Vieät vaø cuõng khoâng chæ döøng laïi ôû ñaáy. Ngöôøi vieátxin ñöôïc ñaët vaán ñeà ñeå caùc baäc trí giaû minh xeùt vôùi ñoaïn trích daãn sauñaây (Vieät Lyù Toá Nguyeân, Kim Ñònh 1971):

176

Trong maáy thieân ñaàu kinh Thö chöõ “Vieát” cuõng ñoïc vaø vieát laø “Vieät”.“Vieát nhöôïc keâ coå” cuõng laø “Vieät nhöôïc keâ coå” [ = ]. Caùc nhaø chuù giaûi laâu ñôøi nhaát nhö Maõ Dung vaø Khoång An Quoác cuõng chægiaûi nghóa raèng ñoù laø caâu noùi giaùo ñaàu (phaùt ngöõ töø) nhöng khoâng ñöa ra lyùdo taïi sao laïi duøng caâu ñoù, taïi sao chöõ vieát vôùi Vieät laïi duøng laãn loän... Vìtheá maø coù caâu laäp lôø môû ñaàu “Vieät nhöôïc keâ coå”. Caû Maõ Dung laãn KhoångAn Quoác ñeàu cho chöõ “nhöôïc” laø thuaän, chöõ “keâ” laø khaûo. Vì theá caâu treâncoù nghóa raèng: “Ngöôøi Vieät thuaän theo yù vua xin keâ cöùu vieäc coå xöa”. Neáunoùi “Vieát nhöôïc keâ coå” thì ra caâu vaên thieáu chuû töø. Coøn khi thay vaøo baèngchöõ Vieät thì coù chuû töø laø ngöôøi Vieät, nhöng phaûi caùi phieàn laø ghi coâng ngöôøiVieät vaøo ñaàu kinh Thö khoâng tieän, neân cho raèng chöõ “Vieät” vôùi “Vieát” nhönhau...”

Qua phaàn trích daãn cuûa oâng Kim Ñònh, ngöôøi vieát khoâng nghóraèng: “Vieät nhöôïc keâ coå” töùc laø “Ngöôøi Vieät thuaän theo yù vua xin keâ cöùuvieäc coå xöa” vaø “ngöôøi Vieät coù coâng cheùp laïi kinh Thö cho neàn vaênminh Trung Hoa”. Töø nhöõng söï phaân tích trong saùch naøy veà neàn vaênminh Vaên Lang qua nhöõng coå thö Trung Hoa, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeåñaët moät daáu hoûi hoaøi nghi veà nguoàn goác ñích thöïc cuûa kinh Thö. Phaûichaêng boä saùch noåi tieáng naøy coù nguoàn goác töø neàn vaên minh Vaên Lang?

Nhö vaäy, vôùi nhöõng daáu chöùng cuûa vaên minh Vaên Lang trongkinh Thö, hoaøn toaøn khoâng theå cho raèng: y phuïc cuûa caùc vò vua thôøiNghieâu, Thuaán truøng hôïp moät caùch ngaãu nhieân vôùi nhöõng hình aûnhtreân troáng ñoàng. Hieän töôïng naøy chæ coù theå nhaän xeùt moät caùch hôïp lyùraèng: y phuïc cuûa vöông trieàu ñöôïc nhaéc tôùi trong kinh Thö, chính laø yphuïc cuûa vöông trieàu Vaên Lang. Vieäc gaùn gheùp cho vua Nghieâu, Thuaáncheá taùc ra y phuïc cuõng gioáng nhö söï gaùn gheùp nhöõng hoïc thuaät cuûa vaênminh Vaên Lang cho caùc vò vua coå ñaïi Trung Hoa, khi nhöõng hình aûnhcuûa y phuïc vöông trieàu laïi ñöôïc theå hieän treân troáng ñoàng Laïc Vieät.

Neáu theo quan nieäm môùi cho raèng: thôøi Huøng Vöông chæ toàn taïikhoaûng vaøi traêm naêm (theá kyû thöù VII tr.CN) vaø ñòa baøn nöôùc VaênLang chæ voûn veïn ôû mieàn Baéc Vieät Nam, thì seõ khoâng theå lieân heä vaø coùsöï minh chöùng moät caùch chaët cheõ veà söï lieân quan giöõa y phuïc treântroáng ñoàng Laïc Vieät vôùi vöông trieàu cuûa vua Nghieâu (khoaûng 2000tr.CN) theå hieän trong kinh Thö; bôûi moät khoaûng caùch haøng vaïn daëmveà ñòa lyù vaø haøng thieân nieân kyû veà thôøi gian.

Trôû laïi vaán ñeà y phuïc, qua söï so saùnh treân cho thaáy: söï coù maëtcuûa vua Nghieâu (2253 tr.CN) trong vieäc quy ñònh y phuïc vöông trieàu,gaén vôùi hình aûnh treân troáng ñoàng Laïc Vieät (laø moät di vaät khaûo coå), ñaõ

177

chöùng toû moät caùch saéc xaûo raèng: neàn vaên minh Vaên Lang khoâng nhöõngñaõ cheá taùc ra y phuïc phoå bieán cho con ngöôøi trong xaõ hoäi, maø ôû taànglôùp treân ñaõ coù nhöõng y phuïc theå hieän söï trang troïng trong nghi leã quoácgia vaø söï phaân bieät ngoâi thöù. Ñieàu naøy minh chöùng boå xung cho nhöõngvaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû nhöõng phaàn treân vaø coù söï lieân heä tieáp noái nhö sau:

@ Hình ngöôøi treân troáng ñoàng maø giaùo sö Nguyeãn Khaéc Thuaàncho raèng: “hình ngöôøi ñang muùa” thöïc ra ñaây laø hình aûnh theå hieän nhöõngngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc Vaên Lang ñang thöïc hieän nhöõng nghi leã quoácgia. Ñieàu naøy ñöôïc minh chöùng qua hình aûnh ñaàu roàng vaø ñaàu chimphöôïng treân nhöõng chieác muõ cuûa caùc ngaøi ñang ñoäi.

@ Töø ñoù ñaët vaán ñeà: Hình chöõ nhaät ñöôïc caùch ñieäu treân tay caùcngaøi chính laø nhöõng vaên baûn ñöôïc ñoïc trong khi høaønh leã. Tính vaên baûnñöôïc chöùng toû baèng neáp gaáp phía treân goùc hình chöõ nhaät. Giaû thuyeátnaøy boå sung vieäc minh chöùng cho söï toàn taïi moät heä thoáng chöõ vieát cuûangöôøi Laïc Vieät.

@ Söï toàn taïi hình aûnh nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc Vaên Langtreân troáng ñoàng laø: Vua = ñoäi muõ coù hình ñaàu roàng; ñaïi thaàn = ñoäi muõgaén hình chim phöôïng, ñaõ khaúng ñònh söï toàn taïi moät nhaø nöôùc coù toåchöùc chaët cheõ ôû thôøi coå ñaïi, töông töï nhö caùc quoác gia coå ñaïi huøngmaïnh khaùc vaøo thôøi baáy giôø.

Chính nhöõng y phuïc ñaõ toàn taïi haøng thieân nieân kyû tröôùc Coângnguyeân trong neàn vaên minh Vaên Lang, ñaõ trôû thaønh caên nguyeân chobaûn saéc vaên hoùa theå hieän trong y phuïc truyeàn thoáng cuûa ngöôøi VieätNam hieän nay.

Nhöõng laäp luaän vaø hình aûnh minh hoïa veà y phuïc thôøi Huøng Vöôngôû treân ñöôïc boå trôï baèng moät phaùt hieän cuûa ngaønh khaûo coå nhö sau:

19.2.1.1 Tröôùc heát, ñoù laø tô taèm. Cuøng vôùi ngheà troàng luùa, ngheà taèmtang coù töø raát sôùm. Trong nhöõng di chæ khaûo coå thuoäc haäu kyø ñaù môùi caùchñaây khoaûng 5000 naêm (nhö di chæ Baàu Troù), ñaõ thaáy coù daáu veát cuûa vaûi, coùdoïi xe chæ baèng ñaát nung. Ñeán giai ñoaïn Ñoâng Sôn (caùch nay khoaûng 3000- 2500 naêm), hình ngöôøi treân troáng ñoàng ñeàu maëc aùo, vaùy vaø ñoùng khoá.Caáy luùa vaø troàng daâu, noâng vaø tang - ñoù laø hai coâng vieäc chuû yeáu luoân gaénlieàn nhau cuûa neàn noâng nghieäp Vieät Nam. Ngöôøi Haùn töø xöa cuõng luoânxem ñoù laø hai ñaëc ñieåm tieâu bieåu nhaát cuûa vaên hoùa phöông Nam: ñoù chínhlaø hai ñaëc ñieåm ñaàu tieân maø Töø Tuøng Thaïch keå ñeán trong cuoán Vieät giang

178

löu vöïc nhaân daân (Kim Ñònh 1971a: 108); trong chöõ “Man” maø ngöôøi Haùnduøng ñeå chæ ngöôøi phöông Nam coù chöùa boä truøng chæ con taèm. (Tìm veàbaûn saéc vaên hoùa Vieät Nam - saùch ñaõ daãn)

Qua söï trình baøy ôû treân ñi ñeán moät söï nhaän xeùt raèng: nhöõng hìnhaûnh con ngöôøi ôû traàn ñoùng khoá, neáu nhö coù ñöôïc nhaéc tôùi trong caùc divaät coù töø thôøi Huøng Vöông thì ñoù chæ laø theå hieän hình aûnh cuûa leã hoäi,hoaëc mieâu taû caûnh ñang laøm vieäc.

Böùc tranh sau ñaây theå hieän leã hoäi daân gian coù töïa ñeà “Ñaùnh vaät”thuoäc doøng tranh Ñoâng Hoà, mieâu taû trang phuïc ngöôøi tham gia leã hoäiôû traàn ñoùng khoá. nhöng chaéc chaén baïn ñoïc seõ khoâng nghó raèng y phuïcphoå bieán trong sinh hoaït xaõ hoäi ôû thôøi ñieåm xuaát hieän böùc tranh naøyñeàu ôû traàn ñoùng khoá. Töông töï nhö voõ só Sumoâ cuûa Nhaät Baûn hieän ñaïi,nhöng ñieàu chaéc chaén laø y phuïc cuûa ngöôøi Nhaät Baûn hieän ñaïi khoângphaûi laø y phuïc cuûa voõ só Sumoâ thöôïng ñaøi, töùc laø cuõng “ôû traàn ñoùngkhoá”.

Moät thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, chòu söï taøn phaù cuûa thôøi gianlòch söû haøng ngaøn naêm vôùi ñoäi quaân chinh phuïc cuûa caùc trieàu ñaïi phongkieán Baéc phöông. Nhöõng di vaät khaûo coå tìm ñöôïc thuoäc veà thôøi ñaïinaøy, khoâng coøn ñuû ñeå chöùng minh moät caùch saéc xaûo cho y phuïc phoåbieán cuûa con ngöôøi trong neàn vaên minh Vaên Lang. Nhöõng giaù trò vaênhoùa trong trang phuïc chæ coøn duy nhaát chieác caùn dao ñoàng theå hieän moätmaãu y phuïc cuûa thôøi Huøng Vöông. Laøm sao coù theå tìm thaáy nhöõng boä

179

quaàn aùo trong nhöõng ngoâi coå moä coù nieân ñaïi caùch ñaây vaøi thieân nieânkyû?

Nhöng may maén thay! Söï chu ñaùo cuûa toå tieân ñaõ ñeå cho con chaùucoù nhöõng cô hoäi tìm veà coäi nguoàn cuûa neàn vaên hieán Vieät Nam. Ñoù laønhöõng di saûn vaên hoaù coøn löu truyeàn trong daân gian vaø nhöõng tia saùngmong manh, môø aûo coøn soùt laïi trong nhöõng coå thö vaãn löu truyeàn haøngthieân nieân kyû.

Do moät söï may maén, trong thôøi gian döï gioã Toå caùc vua Huøng 10– 3 – Canh Thìn, ngöôøi vieát ñaõ tình côø phaùt hieän söï truøng khôùp nhöõnghình aûnh giöõa coå vaät thôøi caùc vua Huøng vôùi nhöõng di saûn vaên hoùa daângian coøn laïi. Söï phaùt trieån minh chöùng tieáp noái vôùi tính hôïp lyù giöõanhöõng hieän töôïng lieân quan, laø moät ñieàu kieän caàn yeáu chöùng toû khaûnaêng phaûn aùnh thöïc teá cuûa giaû thuyeát veà y phuïc thôøi Huøng Vöông.

Trong laàn xuaát baûn naøy, ngöôøi vieát xin ñöôïc tieáp tuïc trình baøyvôùi baïn ñoïc nhöõng söï phaùt hieän môùi veà y phuïc thôøi Huøng Vöông nhösau:

Trong saùch Luaän ngöõ, thieân Hieán vaán, khi nhaän xeùt veà vai troøcuûa Quaûn Troïng ñoái vôùi nöôùc Teà vaø aûnh höôûng cuûa noù tôùi xaõ hoäi TrungHoa, chính ngaøi Khoång töû ñaõ noùi:

“Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûi buùi toùc vaø vaét vaït aùobeân taû nhö ngöôøi Man Di”

(Baïn ñoïc coù theå tìm thaáy caâu noùi ñaõ daãn cuûa Khoång töû ôû treântrong haàu heát caùc saùch dòch ra Vieät ngöõ lieân quan ñeán Luaän Ngöõ, nhö:Luaän Ngöõ – thaùnh kinh cuûa ngöôøi Trung Hoa; Nxb Ñoàng Nai 1996, HoàSó Hieäp bieân soaïn, Traàn Kieát Huøng hieäu ñính, trang 208; hoaëc ngaytrong cuoán Lòch söû vaên minh Trung Hoa taùc giaû Witt Durant, do NguyeãnHieán Leâ dòch. Nxb Vaên Hoaù Thoâng Tin – 1997. trang 32 ...)

Quaûn Troïng – töôùng quoác nöôùc Teà thôøi Xuaân Thu – soáng vaøogiai ñoaïn ñaàu theá kyû thöù 7 tröôùc Coâng nguyeân, khoâng roõ naêm sinh, maátnaêm 654 tr.CN, ngöôøi ñöa nöôùc Teà trôû thaønh moät cöôøng quoác, baù chuûcaùc chö haàu nhaø Chu. Ñaây laø thôøi ñieåm töông ñöông vôùi thôøi kyø maøhaàu heát caùc nhaø nghieân cöùu caên cöù vaøo Vieät söû löôïc, cho raèng: Ñoù laøgiai ñoaïn khôûi ñaàu cuûa thôøi Huøng Vöông. Vieät söû löôïc vieát:

Vaøo thôøi Trang Vöông nhaø Chu (698 – 682 tr.CN), ôû boä Gia Ninh coùngöôøi laï duøng aûo thuaät khuaát phuïc caùc boä laïc, töï xöng laø Huøng Vöông”

180

Nhö vaäy, qua söï trích daãn ôû treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy söï töôngñöông saùt sao veà nieân ñaïi cuûa thôøi Quaûn Troïng (maát naêm 654 tr.CN vaøthôøi Trang Vöông nhaø Chu: 698 – 682 tr.CN) vaø thôøi ñieåm laäp quoáccuûa caùc Vua Huøng theo caùi nhìn môùi. Thaät laø moät söï voâ lyù, khi chínhKhoång töû giaùn tieáp thöøa nhaän moät neàn vaên minh phaùt trieån ôû ngay beâncaïnh ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Hoa Haï, coù khaû naêng aûnh höôûng ñeán söïphaùt trieån vaên hoùa cuûa neàn vaên minh naøy. Ñaõ coù nhaø nghieân cöùu choraèng: ngöôøi Man di ôû phía Baéc Trung Quoác(?). Treân thöïc teá, trong caùcthö tòch coå chöõ Haùn chöa laàn naøo duøng töø “Man di” ñeå chæ gioáng ngöôøiphöông Baéc Trung Hoa. Ngöôïc laïi, trong caùc thö tòch coå chöõ Haùn,“Man di” laø töø ñöôïc duøng nhieàu laàn ñeå chæ ngöôøi Vieät. Töø “ngöôøiMan” trong caâu noùi cuûa Khoång töû khoâng phaûi laø moät danh töø chung ñeåchæ nhöõng toäc ngöôøi coù trình doä phaùt trieån khaùc nhau, cö nguï ôû mieànNam soâng Döông Töû. ÔÛ ñaây, Khoång töû ñaõ noùi ñeán neàn vaên minh LaïcVieät. Ñeå chöùng toû ñieàu naøy, xin baïn ñoïc xem nhöõng hình di saûn vaênhoùa daân gian Vieät Nam sau ñaây:

Hình aûnh maø ngöôøi vieát trình baøy vôùi baïn ñoïc ôû trang beân ñöôïccheùp laïi töø taïp chí Heritagf soá thaùng 9/ 10 naêm 1996 cuûa Cuïc Haøngkhoâng Vieät Nam. Hoaøn toaøn khoâng coù söû duïng kyõ thuaät vi tính ñeå laätngöôïc laïi böùc tranh. Baïn ñoïc coù theå kieåm chöùng ñieàu naøy qua tay phaûicuûa moät soá nhaân vaät cuøng ñöùng trong tranh. Chaéc chaén baïn ñoïc nhaän rangay: ñaây chính laø hình nhaân vaät trong caùc troø muùa roái nöôùc, moät ngheäthuaät daân gian ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Baïn ñoïc cuõng thaáy vaït aùocuûa nhaân vaät roái nöôùc naøy ôû phía beân “taû”(traùi). Ñeán ñaây, vaán ñeà ñöôïcñaët ra tieáp tuïc laø: caên cöù vaøo ñaâu ñeå nhöõng ngheä nhaân roái nöôùc truyeànthoáng taïc hình nhaân vaät coù vaït aùo beân “taû” naøy? Hieän töôïng caùc conroái nöôùc coùvaït aùo beân traùi laø moät söï ngaãu nhieân hay xuaát phaùt töø moätthöïc teá ñaõ toàn taïi töø coäi nguoàn vaên hoùa ñaõ saûn sinh ra noù?

Khi ñaõ haøng ngaøn naêm troâi qua, chuùng ta quen nhìn vaït aùo caøibeân “höõu”, thì vaït aùo beân “taû” cuûa hình roái nöôùc lieân heä gì vôùi caâu cuûaKhoång töû trong saùch Luaän ngöõ: “Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûicaøi vaït aùo beân taû vaø buùi toùc nhö ngöôøi Man di”. Nhöõng nhaân vaät roái nöôùc löutruyeàn trong daân gian, phaûi chaêng ñaõ phaûn aùnh thöïc teá y phuïc sinh hoaïtcuûa thôøi kyø Huøng Vöông. Töø giaû thuyeát qua söï lieân heä treân ñöôïc minhchöùng tieáp noái qua nhöõng hình aûnh sau ñaây.

181

182

Hình döôùi ñaây laø moät hình gheùp ñöôïc cheùp laïi trong saùch Thôøiñaïi Huøng Vöông (saùch ñaõ daãn) chieác caùn dao baèng ñoàng mieâu taû yphuïc thôøi Huøng Vöông vaø hình nhaân vaät roái nöôùc trong troø “Muùa Tieân”.

183

Qua hình aûnh trình baày ôû trang beân, chaéc baïn ñoïc seõ nhaän thaáymoät söï truøng hôïp hoaøn toaøn veà hình thöùc caùi muõ treân ñaàu hình roái nöôùcvaø caùi muõ treân caùn dao ñoàng. Ngoaøi söï truøng hôïp veà caùi muõ, coøn moät soáneùt tieâu bieåu khaùc treân y phuïc cuûa hai vaät theå naøy cuõng truøng hôïp gaànnhö hoaøn toaøn. Töø ñoù coù theå daãn ñeán söï lieân heä hôïp lyù cho moät caáu truùcñaëc thuø chung cuûa y phuïc thôøi Huøng Vöông qua y phuïc roái nöôùc. Töôngtöï nhö chieác aùo daøi, aùo töù thaân cuûa Vieät Nam; maëc duø caùc nhaø taïo moáthieän ñaïi coù theå caûi tieán taïo ra nhieàu kieåu khaùc nhau, nhöng hoï vaãnphaûi giöõ laïi caáu truùc ñaëc thuø cuûa kieåu quaàn aùo naøy.

Vaán ñeà cuõng khoâng chæ döøng laïi ôû ñaây, khi chuùng ta tieáp tuïc sosaùnh chieác muõ treân hình caùn dao ñoàng – ñöôïc khaúng ñònh nieân ñaïi töøthôøi Huøng Vöông – vôùi chieác noùn trong hình roái nöôùc “Muùa Tieân” vaøchieác noùn treân hai böùc töôïng Tieân Dung vaø Ngoïc Hoa coâng chuùa hieänñang thôø ôû ñeàn Huøng Phuù Thoï döôùi ñaây:

TÖÔ

ÏNG

CO

ÂNG

CH

UÙA

TH

ÔØI H

UØN

GH

ình

tö li

eäu ñ

öôïc

chuïp

taïi ñ

eàn H

uøng

Phuù

Thoï

184

Hieän nay, coù raát nhieàu troø roái nöôùc ñöôïc saùng taùc ngay thôøi hieänñaïi, hoaëc vaøo nhöõng theá kyû tröôùc (*). Nhöng troø “Muùa Tieân” laø moättroø truyeàn thoáng coù töø raát laâu trong ngheä thuaät roái nöôùc Vieät Nam, taátcaû caùc ñoaøn roái ñeàu coù troø naøy. Do ñoù, hình roái nöôùc trong troø “MuùaTieân” naøy chaéc chaén ñaõ xuaát hieän töø thôøi xa xöa. Qua moät khoaûngcaùch thôøi gian cuûa hôn 1000 Baéc thuoäc, ngheä thuaät roái nöôùc ñöôïc ghinhaän laàn ñaàu tieân trong vaên bia Suøng Thò Dieân Linh – ñôøi Lyù – cuûachuøa Ñoäi Sôn (Huyeän Duy Tieân, tænh Nam Haø), töùc laø vaøo ñaàu thôøihöng quoác cuûa Ñaïi Vieät, caùch ñaây caû ngaøn naêm. Nhöng ñieàu ñoù khoângcoù nghóa raèng muùa roái nöôùc chæ xuaát hieän vaøo thôøi kyø naøy. Ñeàn thôø Toå18 thôøi Huøng Vöông xaùc ñònh xaây döïng (hoaëc ñöôïc truøng tu vaøo theá kyûXIV). Chieác caùn dao baèng ñoàng coù caùch ñaây khoaûng 2500 naêm vaø chæmôùi ñöôïc phaùt hieän vaøi chuïc naêm gaàn ñaây. Nhöõng di vaät vaø di saûn vaênhoaù naøy seõ minh chöùng söï toàn taïi vaø hình thöùc y phuïc daân toäc Vieätthôøi Huøng Vöông, treân cô sôû laäp luaän lieân heä nhö sau:

Tröôùc heát chuùng ta phaûi khaúng ñònh raèng: troø “Muùa Tieân”, töôïngcoâng chuùa ñeàn Huøng vaø chieác dao ñoàng laø nhöõng saûn phaåm cuûa trí tueäsaùng taïo. Troø “Muùa Tieân” vaø töôïng coâng chuùa ñeàn Huøng ñeàu coù tröôùckhi tìm ra chieác caùn dao ñoàng vôùi khoaûng caùch hôn 2000 naêm cho söïsaùng taïo ra hai vaät theå naøy. Do ñoù, noù khoâng theå ñöôïc coi laø söï saocheùp töø chieác caùn dao ñoàng hoaëc laø moät söï truøng khôùp ngaãu nhieân.Hình thöùc toàn taïi gioáng nhau cuûa nhöõng di saûn vaên hoaù noùi treân chothaáy chuùng phaûi coù cuøng moät coäi nguoàn vaên hoaù cuûa söï saùng taïo ra noù,tuy chöa xaùc ñònh ñöôïc thôøi ñieåm baét ñaàu cho hình thöùc toàn taïi cuûa noù.Nhöng chaéc chaén khoâng theå sau thôøi Huøng Vöông. Nhöõng söï truøngkhôùp gaàn nhö hoaøn toaøn veà hình thöùc y phuïc cuûa nhöõng di saûn vaên hoaùvôùi di vaät khaûo coå – ñöôïc tìm thaáy sau söï toàn taïi di saûn vaên hoaù – laïikhaúng ñònh coäi nguoàn vaên hoaù vaø thôøi ñieåm baét ñaàu cho hình thöùc cuûanoù laø thôøi ñaïi Huøng Vöông. Taát caû söï so saùnh vaø minh chöùng ôû treân, ñaõkhaúng ñònh raèng: y phuïc daân toäc ngöôøi Laïc Vieät thôøi Huøng Vöôngñöôïc phaûn aùnh qua y phuïc cuûa nhöõng nhaân vaät roái nöôùc. Vaø chính caâu

* Chuù thích: Hieän nay hình thöùc moät soá con roái nöôùc töông töï nhö vaäy, caùc ngheä nhaânhieän ñaïi ñaõ cho vaït aùo sang beân phaûi, thu nhoû vaø baøy baùn ôû caùc gian haøng löu nieäm,goïi laø kæ vaät löu nieäm veà di saûn vaên hoaù truyeàn thoáng Vieät Nam? Ñieàu naøy cuõng khoângcoù gì laø laï khi haøng ngaøn naêm qua ñaõ taïo thaønh thoùi quen nhìn ngöôøi daøn oâng caøi vaïtaùo beân höõu. Do ñoù, söï toàn taïi cuûa con roái nöôùc caøi vaït aùo beân traùi ñaõ chöùng toû xuaát xöùlaâu ñôøi cuûa hình aûnh naøy.

185

noùi cuûa Khoång töû : “Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûi buùi toùc vaø vaétvaït aùo beân traùi nhö ngöôøi Man di roáì”, laïi laø moät söï lieân heä hôïp lyù tieáp theo,cho thaáy nhöõng y phuïc naøy coù töø tröôùc theá kyû thöù VII tr.CN trong neànvaên minh Laïc Vieät.

Nhöõng söï lieân heä truøng khôùp nhöõng hieän töôïng lieân quan xuaátphaùt töø moät söï suy lyù chuû quan cuûa ngöôøi vieát ñöôïc boå sung baèng moätñoaïn trong cuoán coå sôû trích daãn sau ñaây:

Toâ Ñoâng Pha cheùp raèng: ...Nöôùc Nam Vieät töø Tam Ñaïi trôû xuoáng,khoâng ñôøi naøo deïp yeân caû. Ñôøi Taàn (246 - 207 tr.CN), tuy coù ñaët quanchöùc cai trò, xong roài trôû laïi tình traïng mandi. Bì Ly môùi dieät ñöôïc nöôùc aáyvaø chia laøm chín quaän. Nhöng ñeán ñôøi Ñoâng Haùn, laïi coù ngöôøi con gaùi laøTröng Traéc, khôûi binh rung ñoäng hôn 60 thaønh. Ñöông thôøi vua Theá Toå môùideïp yeân thieân haï, thaáy daân ñaõ moûi meät vaø chaùn vieäc duïng binh, beøn ñoùngcöûa Ngoïc Quan töø taï Taây Vöïc. Phöông chi Nam Vieät laø choã hoang vieáng,khoâng ñaùng phieàn luïy ñeán quaân ñoäi nhaø vua neáu khoâng phaûi Tuaân Töùc Haàu(Maõ Vieän) chòu khoù ñaùnh deïp thì daân chín quaän vaãn khoaùc aùo beân traùi ñeánbaây giôø (*).

Qua ñoaïn trích daãn treân, chuùng ta laïi moät laàn nöõa thaáy tính hôïplyù giöõa caùc hieän töôïng vaø vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc vaït aùo caøi beân traùicuûa chín quaän Nam Vieät. Ñieàu naøy chöùng toû tính thoáng nhaát veà vaênhoùa ôû vuøng ñaát nam soâng Döông Töû naøy hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi vaênhoùa Hoa Haï. Söï hieän höõu cuûa vaên hoùa y phuïc caøi vaït beân traùi cuûa NamVieät, lieân heä vôùi saùch luaän ngöõ cuûa Khoång Töû ñaõ chöùng minh raèng:tröôùc theá kyû thöù 7 tr.CN, neàn vaên hoùa Laïc Vieät ñaõ laø moät neàn vaên hoùaöu vieät cho khu vöïc. AÛnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa naøy raát lôùn, ñeå neáukhoâng coù Quaûn Troïng thì ngöôøi Haùn ñaõ phaûi caøi vaït aùo beân traùi nhöngöôøi Vieät. Ñaây chính laø ñieàu maø Khoång Töû cuõng ñaõ thöøa nhaän.

Nhö vaäy, cuøng vôùi taát caû nhöõng vaán ñeà ñöôïc minh chöùng lieânquan ñeán thöïc traïng xaõ hoäi thôøi Huøng Vöông ñaõ cho thaáy moät söï töôngquan hôïp lyù, khaúng ñònh tính chaân xaùc cuûa coå söû Vieät Nam veà moät neànvaên hieán gaàn 5000 cuûa daân toäc Vieät. (tính töø 2879 tr.CN ñeán 2001)

Thôøi ñieåm hình thaønh ngheä thuaät roái nöôùcôû Vieät Nam

Nhöõng laäp luaän döïa treân nhöõng di saûn vaên hoaù coøn laïi cuûa ngöôøi

* Chuù thích: An Nam Chí Löôïc, Leâ Taéc, quyeån “Ñeä nhaát” muïc “Coå tích”. Vieän Ñaïihoïc Hueá 1961. Gs. Linh muïc Cao Vaên Luaän.

186

Laïc Vieät vaø moät di vaät khaûo coå may maén tìm thaáy ñöôïc, laø cô sôû ñeångöôøi vieát cho raèng: Ngheä thuaät muùa roái nöôùc – ñaëc thuø cuûa vaên hoaùdaân gian Vieät Nam – coù xuaát xöù töø thôøi Huøng Vöông; töùc laø ít nhaáthaøng traêm naêm tr.CN, tröôùc khi neàn vaên minh Vaên Lang bò huyû dieät.Bôûi vì, maëc duø nhöõng vaên bia coå nhaát ôû thôøi Lyù ghi nhaän veà muùa roáinöôùcù. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø muùa roái nöôùc chæ xuaát hieän vaøothôøi kyø naøy. Nhöõng daáu chöùng veà y phuïc coøn laïi treân con roái nöôùc vôùimoät di vaät khaûo coå vaøo thôøi Huøng Vöông vaø söï lieân quan cuûa noù vôùisaùch Luaän Ngöõ – laø nhöõng chöùng tích caùch thôøi Lyù caû haøng ngaøn naêm– ñaõ khaúng ñònh muùa roái nöôùc phaûi ñöôïc hình thaønh töø thôøi kyø naøy.Neáu muùa roái nöôùc xuaát hieän vaøo thôøi Baéc thuoäc, hoaëc vaøo thôøi höngquoác thì khoâng theå naøo giaûi thích ñöôïc söï lieân quan ñeán moät di vaätkhaûo coå coù hôn 1000 naêm tröôùc ñoù vaø vaït aùo vaét beân “taû” cuûa “ngöôøiMan” maø Khoång töû noùi tôùi. Hieän töôïng “vaét vaït aùo beân traùi”laïi phuøhôïp vôùi söï öùng duïng mang tính phoå bieán coù tính nguyeân taéc, lieân quanñeán con ngöôøi cuûa hoïc thuaät Ñoâng phöông coå; ñoù laø nguyeân taéc “Namtaû, nöõ höõu”.

Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh quan nieäm raèng: Söï vaän ñoäng cuûaAÂm Döông luoân chuyeån hoaù cho nhau. Trong AÂm coù Döông vaø ngöôïclaïi. Phaùi Nam thuoäc Döông neân caøi aùo vaït beân traùi thuoäc AÂm; phaùi nöõthuoäc AÂm neân caøi vaït beân phaûi thuoäc Döông. Hieän töôïng “vaét vaït aùobeân traùi” laïi laø moät chöùng tích nöõa chöùng toû thuyeát AÂm Döông Nguõhaønh thuoäc veà ngöôøi Laïc Vieät vaø söï öùng duïng trong sinh hoaït vaø ñôøisoáng xaõ hoäi. Hieän töôïng naøy boå sung cho luaän ñieåm veà nguoàn goác cuûanhöõng hoïc thuaät coå Ñoâng phöông coù xuaát xöù töø neàn vaên hieán Laïc Vieät.Ñaây cuõng laø nhöõng daáu chöùng ñeå khaúng ñònh raèng: Neàn vaên minh LaïcVieät vaøo thôøi ñieåm theá kyû thöù 7 tröôùc Coâng nguyeân ñaõ phaùt trieån veànhieàu maët.

Vieäc lieân heä y phuïc cuûa caùc con roái nöôùc vaø xuaát xöù cuûa ngheäthuaät daân gian Laïc Vieät naøy vôùi di vaät khaûo coå vaø thö tòch coå, coøn daãntôùi nhöõng söï lieân heä tieáp noái veà raát nhieàu vaán ñeà vaên hoaù xaõ hoäi lieânquan ôû thôøi Huøng Vöông, nhö: aâm nhaïc, ngheä thuaät saân khaáu, ngheäthuaät taïo hình v.v…

Töø nhöõng luaän ñieåm vaø daãn chöùng ôû treân, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeåñeå khaúng ñònh raèng: Y phuïc thôøi Huøng Vöông ñaõ hoaøn chænh vaø ñònhhình ôû taát caû caùc taàng lôùp trong xaõ hoäi, ôû caùc taàng lôùp treân ñaõ coù nhöõng

187

y phuïc trang troïng trong nhöõng nghi leã quoác gia.

Treân cô sôû nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy trong saùch naøy vaø moätsoá saùch ñaõ xuaát baûn cuøng taùc giaû, ngöôøi vieát xin trình baøy söï phuïc cheávaø nhöõng minh chöùng lieân heä veà y phuïc cuûa caùc thaønh phaàn xaõ hoäi khaùccuûa neàn vaên minh Laïc Vieät, qua so saùnh nhöõng di vaät, thö tòch coå vaønhöõng daáu aán coøn ghi laïi trong vaên hoùa daân gian cuûa caû Vieät Nam vaøTrung Quoác vôùi söï lieân heä trong moái töông quan hôïp lyù cuûa noù.