2009-01-ΙΑΝ-ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ-ΤΧ#026-Αφιέρωμα Πάνος Τζαβέλλας...

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΑριθμός Τεύχους 26 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 • Τιμή Τεύχους 0,50€

Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, 17676 Καλλιθέα • Τηλ.: 210 9219495 • Φαξ: 210 9586403 • ΚΩΔ.: 6725

• Σημείωμα του εκδότη .................... 2• Χαιρετισμός φιλίας και συνερ-γασίας από τον Κ. Καρκανιά ....... 3

• Αφιέρωμα στον Πάνο Τζαβέλλα: Βιογραφικά στοιχεία .................... .3

• Πάνος Τζαβέλλας: ο λαϊκός καλλιτέχνης της Εθνικής Αντί-στασης και ποιητής της Λευ-τεριάς, του Κ. Γ. Σαχινίδη ................... 3

• Ωδή στον Πάνο Τζαβέλλα, του M. Γλέζου ...................................... 8

• Ο τραγουδιστής της Εθνικής Αντίστασης, του Σ. Ληναίου ............. 8

• Πάνος Τζαβέλλας: Ο επανα-στάτης-τραγουδιστής, του Σ. Ουλκέρογλου ................................... 9

• Αποχαιρετισμός στον ΠάνοΤζαβέλλα, του Β. Φίλια ................. 10

• Ο προφητικός λόγος του ποιη-τή (Η περίπτωση του Βλαντίμιρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόφσκι)του Γ. Μότσιου ................................... 11

• Το χρυσό ιωβηλαίο της ελλη-νικής λαογραφίας, της Ν. Δ. Περπατάρη ............................ 20

• Μορφές παράδοσης-Χώροι και τρόποι της ανθρώπινης επικοινωνίας, του Ν. Μπαζιάνα ..... 23

• Μέγας Αλέξανδρος: O μεγαλύτεροςστρατηλάτης όλων των εποχών,του Κ. Β. Χιώλου ............................ 24

• Ένα βράδυ στην ταβέρνα με το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. ...................... 26

• Η πίττα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. ............ 26• «Βάκχες» του Ευριπίδη από το θεατρικό σχήμα Λεωνίδα Λοϊζίδη ........................................ 27

• Μνήμες Αγώνων- Εθνική Αντί-σταση-Φυλακές- Εξορία- Εκτε-λέσεις- Πολιτικές Διώξεις ............ 28

• Πρώτο ελληνο-ρωσικό κοινωνικό φόρουμ από το Κέντρο Ευρω-παϊκών Μελετών και Σπουδών «Ιωάννης Καποδίστριας» ............ 29

• Εργογραφία του ΠάνουΤζαβέλλα ..................................... 32

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΠΑΝΟΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ1 9 2 5 - 2 0 0 9

συνέχεια στη σελ. 2

Ο Πάνος Τζαβέλλας γεννήθηκε, το 1925, στην Κοζάνη. Τα παι-δικά του χρόνια τα πέρασε φτωχικά, αλλά, από μικρός είχε ιδι-αίτερη αδυναμία στην κιθάρα, που, όμως, πέρασε σε δεύτερη

μοίρα, λόγω της συστράτευσής του στον παλλαϊκό αντιστασιακό αγώνα. Η κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τον βρήκε μαθητή Γυμνασίου και, πολύ γρήγορα, τον επόμενο χρόνο, εντάχθηκε στην οργάνωση νέων της ΕΠΟΝ όπου αναδείχτηκε σε στέλεχός της. Αργότερα –το 1943– βγή-κε στο βουνό με τον ΕΛΑΣ πολεμώντας ενάντια στα στρατεύματα κατο-χής της Ιταλίας, Γερμανίας και Βουλγαρίας.

Μετά την Απελευθέρωση, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, ξαναβγή-κε στο βουνό με τον Δημοκρατικό Στρατό, μέχρι τον Ιούλιο του 1949, ►

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ • ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ • ΜΑΡΤΙΟΣ 20092 Χοροστάσι

ΧοροστάσιΙδιοκτησία:

Κέντρο Ελληνικού Χορούκαι Λαϊκού Πολιτισμού

Εκδότης-Διευθυντής:Δρ Κων/νος ΣαχινίδηςΠρόεδρος του Δ.Σ.

Έδρα:Ελ. Βενιζέλου 134Καλλιθέα 17676Τηλ.: 6973 591587Φαξ: 210 9586403

e-mail: [email protected]

Επιστημονικοί Σύμβουλοι:Καθηγ. Βασίλης Φίλιας

Καθηγ. Μιχαήλ ΜερακλήςΚαθηγ. Γιάννης Μότσιος

Δρ. Γεώργιος ΑικατερινίδηςΚαθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης

Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης

Διεύθυνση Σύνταξης:Μαρία Άνθη

Φιλολογική Επιμέλεια:Αντώνης Καζαντζόγλου

Γραμματεία - Oικονομικές ενισχύσεις:

Χριστίνα ΚεκάκηΤηλ.: 2109566132

Δημιουργική ΕπιμέλειαΣελιδοποίηση:Έλενα Ματθαίου

e-mail: [email protected]

ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ

ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ

Εκτύπωση:Γραφικές Τέχνες Δημ. Γκαντήραγας

Γερανίου 7, ΑθήναΤηλ.: 210 5244309

Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοι-χείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας.Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους.

Σημείωση Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομι-κή ενίσχυση και τις συνδρομές των με-λών και των φίλων του, καθώς και με λίγες και μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

Σημείωμα του εκδότη

Όπως γνωστοποιήθηκε και σε προηγούμενα τεύχη, και ύστερα από έξι χρόνια έκδοσης, το Χοροστάσι, κατά τον τελευταίο χρόνο, πέρασε μια κρίσιμη μεταβατική περίοδο, δεδομένου ότι τα τρία

τελευταία τεύχη εκδόθηκαν με προσφορές λίγων εκλεκτών φίλων, λόγω της οικονομικής αδυναμίας του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. και, γι’ αυτό, το Διοικητικό Συμβούλιο είχε οδηγηθεί στη δυσάρεστη απόφαση να σταματήσει την έκ-δοσή του.

Όμως, τελικά, αποδεικνύεται, για μια ακόμη φορά, ότι το Κέντρο μας, αν και είναι αδύναμο οικονομικά, ωστόσο είναι πλούσιο τόσο σε φίλους, όσο και σε δράση. Με μεγάλη χαρά, ανακοινώνουμε ότι σε όλες τις επό-μενες εκδόσεις μας, μόνιμος χορηγός θα είναι ο διευθυντής του Ελληνο-βρετανικού Κολλεγίου και Πρόεδρος του Οργανισμού για τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας (Ο.Δ.Ε.Γ.) κ. Κωνσταντίνος Καρκανιάς, του οποίου η συμβολή στον Ελληνικό Πολιτισμό είναι -ήδη- πολύ μεγάλη.

Έτσι, λοιπόν, συνεχίζουμε, ακάθεκτοι την έκδοση του περιοδικού και τα αφιερώματα στους εκλεκτούς συνεργάτες μας, αφιερώνοντας το τεύχος αυτό σε έναν λαϊκό καλλιτέχνη, ο οποίος, πρόσφατα έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας πίσω του σημαντικές πατριωτικές παρακαταθήκες. Πρόκειται για τον Πάνο Τζαβέλλα, ο οποίος, με τη στάση ζωής του και με το μου-σικό του έργο αποτέλεσε υπόδειγμα μιας αυθεντικής λαϊκής αγωνιστικής μορφής και ενός γνήσιου καλλιτέχνη του λαού. Η πολιτική και η πολιτι-στική του προσφορά υπήρξε μοναδική και μέγιστη, ως προς τη διάσωση και διάδοση των τραγουδιών της Εθνικής Αντίστασης, δεδομένου ότι είχε αφιερώσει όλη του τη ζωή στο αντιστασιακό και το πολιτικό τραγούδι, συλλέγοντας, στίχο-στίχο, δεκάδες τραγούδια, τα οποία, ερμήνευσε και μετέδωσε ο ίδιος με τον πιο εκφραστικό τρόπο. Μέσα από αυτά τα τρα-γούδια, καθώς και μέσα από τα δικά του, που έγραψε και συνέθεσε ο ίδιος, καθώς και τις ποιητικές του συλλογές, υπηρέτησε και πρόβαλε, με τον πιο δυναμικό τρόπο, τα αγωνιστικά και πατριωτικά πρότυπα της Εθνικής Αντί-στασης, που αφορούν στο πιο πολύτιμο αγαθό, τη Λευτεριά.

Τα πρότυπα αυτά, παραμένουν –και σήμερα– ως τα πλέον αναγκαία για την ελληνική νεολαία που πέρασε, έστω και καθυστερημένα, σε νέες μορφές κοινωνικής αμφισβήτησης, παρά τις όποιες λαθεμένες συγχύσεις επικρατούν.

Τέτοια και άλλα πρότυπα πατριωτισμού, ζήσαμε και με την υπερήφα-νη στάση του Κυπριακού λαού και –του πρόσφατα- εκλιπόντος ηγέτη και παλαιού μαχητή της ΕΟΚΑ του Τάσσου Παπαδόπουλου, που αντιστάθη-καν στην υποτέλεια του αγγλο-αμερικανόπνευστου, αλλά και διαβόητου σχεδίου Ανάν... Xαρακτηριστικά είναι τα όσα σχετικά σχόλια αναπτύσσο-νται, εκτενέστερα, για τον Πάνο Τζαβέλλα, στο λεπτομερές αφιέρωμα που ακολουθεί.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Πάνος Τζαβέλλας υπήρξε ένας από τους πολύτιμους φίλους και συνεργάτες του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., δεδομένου ότι συμμετείχε σε ορισμένες μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις του, που έγιναν αίθουσα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. στην Αθήνα, αλλά και στην περιφέρεια, όπως στον Τύρναβο και στο Ναύπλιο.

Κλείνοντας το σημείωμα αυτό, θα παρακαλούσαμε τους αναγνώστες μας να συγχωρήσουν κάποιες απαράδεκτες υπερβολές και λάθη, που δη-μοσιεύθηκαν στο προηγούμενο τεύχος, για τα οποία, αν και είχαν γίνει οι σχετικές διορθώσεις από τον έχοντα την φιλολογική επιμέλεια κ. Α. Καζα-ντζόγλου, ο «δαίμων του τυπογραφείου» τις αγνόησε (χωρίς καμιά ευθύνη του κ. Γ. Γκαντήραγα βέβαια).

3ΧοροστάσιΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ • ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ • ΜΑΡΤΙΟΣ 2009

ΑΦ

ΙEΡΩ

ΜΑ

ΣΤ

ΟΝ

ΠA

ΝΟ

ΤΖ

ΑΒ

EΛ

ΛΑ

Αφιέρωμα στον Πάνο Τζαβέλλασυνέχεια από τη σελίδα 1

► οπότε συνελήφθη, βαρύτατα τραυματισμένος και, γι’ αυτό, του έγινε ακρωτηριασμός του δεξιού ποδιού του.

Από εκεί και μετά, άρχισε ο δρόμος για τις φυ-λακές. Αφού πέρασε πέντε στρατοδικεία και κατα-δικάστηκε τρεις φορές σε θάνατο, έμεινε έγκλει-στος, ως πολιτικός κρατούμενος, δεκαέξι ολόκληρα χρόνια. Όμως, το 1959, ασθένησε βαριά (από τη νόσο του Burgen) και αποφυλακίστηκε, επειδή ήταν κατάκοιτος και οι κρατούντες δεν ήθελαν να πεθάνει στα χέρια τους.

Το 1961, πήγε στην, τότε, Σοβιετική Ένωση για θεραπεία, όπου παράλληλα, έκανε μουσικές σπου-δές στο ωδείο του Ροστόβ. Εκεί γνώρισε και τον μεγάλο συνθέτη Δημήτρη Σοστακόβιτς.

Το 1965, επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε τους αγώνες του για τη δημοκρατία, την ελευθερία και την προκοπή της πατρίδας μας μέσα από τις γραμμές της Ε.Δ.Α. και της παράνομης οργάνωσης του Κ.Κ.Ε.

Στην περίοδο της χούντας, πέρασε στην παρα-νομία, αλλά, το 1968, το καθεστώς των συνταγμα-ταρχών τον συνέλαβε και τον καταδίκασε σε είκοσι χρόνια φυλάκισης, για την εναντίον του παράνομη δράση του.

Το 1971, αποφυλακίστηκε με ανήκεστο βλάβη της υγείας του και, άρχισε να εργάζεται επαγγελ-ματικά ως μουσικός σε μπουάτ της Πλάκας.

Εκεί τον βρήκε η μεταπολίτευση, όπου, πλέ-ον, ελεύθερα τραγουδούσε τα τραγούδια της Εθνικής Αντίστασης (ασχολήθηκε, κυρίως, με το αντάρτικο και γενικότερα το πολιτικό τραγούδι). Γενικότερα, ο Πάνος Τζαβέλλας, σταδιοδρόμησε ως μουσικός με μεγάλη επιτυχία, ερμηνεύοντας βιωματικά αντιστασιακά τραγούδια, που, ο ίδιος συνέλεξε και κατέγραψε, ενώ, στη συνέχεια, πα-ρουσίασε σε διάφορες λαϊκές εκδηλώσεις και καλλιτεχνικές μουσικές βραδιές, καθώς και στην δισκογραφία. Χιλιάδες νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι άνθρωποι προσέρχονταν στα μαγαζιά, όπου τρα-γουδούσε, επτά μέρες τη βδομάδα. Μάλιστα, πολ-λές φορές, έκανε και τρεις παραστάσεις τη νύχτα, ώστε να χωρέσουν όλοι όσοι ήθελαν να παρακο-λουθήσουν το πρόγραμμά του. Παράλληλα, έδωσε πολλές συναυλίες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, με πλήθος θεατών, κάθε φορά.

Όμως, πολύ αξιόλογη είναι και η εργογραφία του Πάνου Τζαβέλλα με τις ποιητικές του συλλο-γές και τη δισκογραφία του.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έκανε επι-λεκτικές εμφανίσεις σε διάφορες εκδηλώσεις. Απε-βίωσε στις 27 Ιανουαρίου 2009, σε ηλικία ογδόντα τριών ετών.

Γενικότερα. ο Πάνος Τζαβέλλας ήταν ο άν-θρωπος που γνώρισε στους νεότερους το μουσικό, αλλά και το ιστορικό έπος της Εθνικής μας Αντί-στασης. ■

Χαιρετισμός φιλίας και συνεργασίαςαπό τον κ. Κώστα Καρκανιά, Προέδρου του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου

Προς: Το ΔΣ του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.

Αγαπητοί φίλοι, Όπως γνωρίζετε είμαστε συνδρομητές του αξι-

όλογου περιοδικού σας από πολλά χρόνια.Το περιοδικό τοποθετείται στην βιβλιοθήκη

μας, η οποία έχει περίπου 18.000 βιβλία και 40 τίτλους περιοδικών, και διαβάζεται από καθηγητές και σπουδαστές και των κολλεγιακών τμημάτων μας αλλά κυρίως από εκείνους του Σχολείου Ελ-ληνικής Γλώσσας, το οποίο λειτουργούμε από το 1972 με το όνομα ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ.

Άλλωστε στο παρελθόν μας έχετε βοηθήσει με την οργάνωση μαθημάτων ελληνικών χορών σε τέ-τοιους μαθητές μας.

Όταν λοιπόν πληροφορηθήκαμε τον κίνδυνο διακοπής της κυκλοφορίας του περιοδικού λόγω οικονομικών δυσκολιών, τις οποίες αντιμετώπιζε το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., σκεφθήκαμε ότι έπρεπε να βοη-θήσουμε.

Έτσι αποφασίσαμε να αναλάβουμε την οικονο-μική στήριξη της έκδοσης του περιοδικού για τα επόμενα δύο χρόνια και ελπίζουμε, ότι θα μπορέ-σουμε να συμβάλουμε και στην αισθητική αναβάθ-μισή του.

Είναι αυτονόητο, ότι εμείς δεν θα αναμειγνυ-όμαστε στην σύνταξη της ύλης και δεν θα έχουμε καμιά τέτοια ευθύνη.

Όπως έχουμε συμφωνήσει θα τυπώνουμε κάθε φορά έναν μεγαλύτερο αριθμό περιοδικών από αυτά που εσείς χρειάζεστε, ώστε να διανέμουμε και εμείς δωρεάν το κάθε τεύχος κυρίως σε σπου-δαστές και καθηγητές μας αλλά ίσως και σε σχολι-κές ή άλλες βιβλιοθήκες.

Ελπίζουμε ότι με αυτή την χορηγία μας το περι-οδικό θα συνεχίσει να εκδίδεται τακτικά και να έχει περιεχόμενο του ίδιου υψηλού επιπέδου.

Φιλικά,Κ. Καρκανιάς


Πάνος Τζαβέλλας: Ο λαϊκός καλλιτέχνης της Εθνικής Αντίστασης και ποιητής της Λευτεριάς

του Κώστα Γ. Σαχινίδη, Δρα Κοινωνιολογίας

Ο Πάνος Τζαβέλλας είναι ένας γνήσιος λαϊ-κός καλλιτέχνης με μοναδική προσφορά στον χώρο του πολιτικού τραγουδιού, όπου συνέ-

βαλλε αποφασιστικά στη διάσωση και τη διάδοσή του στις νεότερες γενιές. Ως ο πλέον αυθεντικός ερμη-νευτής των τραγουδιών της Εθνικής Αντίστασης, σε όλες τις περιόδους του βίου του, ο Πάνος Τζαβέλλας,υπήρξε ο καλύτερος εμψυχωτής των νέων για την παρα-πέρα ανάπτυξη των κοινωνικών και πολιτικών τους αγώ-νων.

Είχα την τύχη να γνωρίσω τον τραγουδιστή Πάνο Τζα-βέλλα κατά τα φοιτητικά μου χρόνια, στη δεκαετία του 1970, τότε που ξεσήκωνε τους ακροα-τές του, στις μπουάτ της Πλάκας, και τους μεταλαμπάδευε, με τα τραγούδια του, τη ζωντανή φλό-γα της Εθνικής Αντίστασης. Μια φλόγα, που ενδυνάμωνε τους φοιτητές και τα αγωνιστικά τους φρονήματα για τον αντιχουντι-κό τους αγώνα δεδομένου ότι, εκείνη την εποχή, οι περισσότε-ρες μπουάτ λειτουργούσαν, πιο πολύ, για ηθική ανύψωση της αγωνιστικής διάθεσης του λαού, παρά για απλή διασκέδαση.

Πολύ αργότερα, είχα τη χαρά να τον γνωρίσω, από πιο κοντά, ως φίλο, μέσω του συναγωνιστή του και κοινού μας φίλου και δα-σκάλου μου, του καθηγητή Βα-σίλη Φίλια. Ταυτόχρονα, όμως, γνώρισα και το αδούλωτο και ασυμβίβαστο πνεύμα του κα-θώς και τη φιλοσοφία του για τη ζωή. Το πνεύμα αυτό βρίσκεται διάχυτο, σε όλο το δισκογραφικό και ποιητικό του έργο, αλλά, υπήρχε και στην καθημερινότητά του ως τρόπος ζωής.

Ο Πάνος Τζαβέλλας ανήκει σε εκείνους, που αγωνί-στηκαν για τη λευτεριά της πατρίδας από τη Γερμανική Κατοχή και πολέμησε μέχρις εσχάτων. Συνέχισε, όμως, τους αγώνες του, και σε όλη την υπόλοιπη ζωή του, για το καλό της πατρίδας και του λαού.

Από νεαρή ηλικία άφησε το παιχνίδι, την κιθάρα και τον έρωτα, όπως έλεγε ο ίδιος, και έπιασε τα όπλα για να «χορέψει αγκαλιά με τον Χάρο» με όραμα την ελευθε-ρία της Ελλάδας και για έναν καινούργιο κόσμο. «Τότε, αναφέρει σε μια συνέντευξή του, ήμασταν νέοι, γεμάτοι όνειρα και πάθος για τη ζωή. Θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο στα μέτρα του ανθρώπου, γιατί είναι όμορφος ο κόσμος και ανέλπιστη ευτυχία η ζωή με τα χιλιάδες βά-σανα». Έτσι, από νωρίς οργανώθηκε στο ΕΑΜ και στο στρατιωτικό του σκέλος τον Ελληνικό Απελευθερωτικό

Στρατό (ΕΛΑΣ). Παράλληλα, όμως, με τον ένοπλο αγώ-να κατά του φασισμού, συμμετείχε και στα πολιτιστικά δρώμενα του βουνού, όπου, πολλοί αγωνιστές έπαιζαν θεατρικά έργα, τραγουδούσαν και γίνονταν οι ίδιοι σκη-νοθέτες και μαέστροι. Άλλωστε, με τον τρόπο αυτό, το ΕΑΜ επεδίωκε να καλλιεργήσει τον σκεπτόμενο Έλληνα, τον δημιουργό και τον υπεύθυνο πολίτη. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς τους ερασιτέχνες καλλιτέχνες, έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα, έχοντας πάντα το όραμα να χτίσουν έναν νέο κόσμο αλληλεγγύης και αδελφοσύνης. Ακολού-θησαν διωγμοί και μακρόχρονες φυλακίσεις. Όμως, ο Πά-

νος Τζαβέλλας, «αν και ήταν ένα εύθραυστο και ευαίσθητο παιδί», όπως ο ίδιος αυτοαπο-καλείται, «η ζωή τον οδήγη-σε σε δρόμους δύσβατους και σκληροτράχηλους». Ωστόσο, πάντα στάθηκε ολόρθος και άντεξε σε όλες τις κακουχίες, τις στερήσεις και τους κινδύ-νους, έχοντας ως «αποκούμπι» την ποίηση και το τραγούδι. Στις διάφορες φυλακές, όπου τον έκλεισαν για δεκαέξι ολό-κληρα χρόνια ως πολιτικό κρα-τούμενο, οργάνωνε χορωδίες με άλλους συγκρατούμενούς του, στους οποίους έκανε πρόβα πα-ράνομα έναν-έναν ξεχωριστά. Μόνο κατά την προετοιμασία των εθνικών και θρησκευτικών εορτών επιτρεπόταν τα χορωδι-ακά, πατριωτικά, χριστιανικά και δημοτικά τραγούδια στα οποία συνόδευε και ο ίδιος με

μια χειροποίητη αυτοσχέδια κιθάρα, την οποία είχε κατα-σκευάσει ο ίδιος παράνομα. Ειδικότερα, η χορωδία των πολιτικών κρατουμένων, που δημιούργησε στις φυλακές του Ιτζεδίν της Κρήτης είχε εξήντα μέλη, ενώ, η αντίστοι-χη στην Κεφαλλονιά αριθμούσε τα τριακόσια μέλη.

Το αντιστασιακό τραγούδι και ο Πάνος Τζαβέλλας

Το αντιστασιακό τραγούδι είναι το είδος της μουσικής που υπηρέτησε, με πάθος, σε όλη του τη ζωή, ο Πάνος Τζαβέλλας, συμβάλλοντας σημαντικά στη διάσωση και ανάδειξή του, επειδή είχε ζήσει έντονα εκείνες τις τραγι-κές συνθήκες της Εθνικής Αντίστασης, μέσα στις οποίες δημιουργήθηκε.

Το αντιστασιακό τραγούδι είναι αυτό, που αναφέρεται στην Αντίσταση του Ελληνικού λαού στη γερμανική κα-τοχή κατά τους χρόνους 1941-1944. Το ξεχωριστό αυτό είδος του ελληνικού τραγουδιού ξεπήδησε μέσα από τους αγώνες στα χρόνια εκείνα, που, ο λαός μας πολεμούσε και


τραγουδούσε. Γι’ αυτό, και τα τραγούδια αυτά που λέγο-νται αντάρτικα είναι μια σελίδα από τη διαχρονική ζωή του Έθνους. Ειδικότερα, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Πάνος Τζαβέλλας, είναι «τραγούδια του απλού λαού, είναι κα-θρέπτες της ψυχής του και σχολείο πατριωτισμού, αγωνι-στικού και δημοκρατικού φρονηματισμού, ενώ, δείχνουν τον δρόμο για την εθνική ενότητα».

Τα τραγούδια αυτά, δημιουργήθηκαν και τραγουδήθη-καν σε μια εποχή όπου συγκλονίστηκε η Ελλάδα και, γι’ αυτό, μιλούν για την πατρίδα και τη λευτεριά. Εκφράζουν την περιφρόνηση του λαού στους φασίστες κατακτητές και υμνούν και δοξάζουν τους αρχηγούς τους. Επίσης, πολλά από αυτά τα τραγούδια σατιρίζουν την αστική τάξη. Άλλα πάλι τραγούδια, αναφέρονται στη χαρά που προκαλούν τα κατορθώματα και οι ηρωισμοί των αγωνιστών ή, ακόμα, θρηνούν για τους νεκρούς που έπεσαν μαχόμενοι.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Πάνος Τζαβέλλας, θεωρούσε ότι ο στίχος του αντιστασιακού τρα-γουδιού είναι αριστουργηματικός και η μουσική του ανήκει στο επί-πεδο των πιο μεγάλων συνθετών. Ακόμη, πίστευε ότι το αντιστασια-κό τραγούδι είναι γνήσιο ελληνικό προοδευτικό τραγούδι, που προσ-δίδει αισθητική χαρά μιας άλλης ποιότητας, και δημιούργησε μια ιδιαίτερη παράδοση, που ανήκει σε όλο τον λαό. Βέβαια, τα περισσότε-ρα αντάρτικα τραγούδια, είναι δια-σκευασμένα δημοτικά τραγούδια με διαφορετικούς στίχους, αλλά, προσαρμοσμένους στις συνθήκες της ζωής των ανταρτών. Μάλιστα, πολλά από αυτά είναι επώνυμες δημιουργίες των Αλέκου Ξένου, Δημήτρη Χατζή, Νίκου Τσάκωνα, Άκη Σμυρναίου κ.ά., τους οποίους είχε γνωρίσει και προσωπικά.

Όταν τελείωσε η πάλη με τα όπλα, επέστρεψε στην πηγή των αντάρτικων τραγουδιών, δηλ. στη μουσική και άρχισε να τα συγκεντρώνει νότα –νότα και συλλαβή– συλλαβή, θεωρώντας ως υποχρέωσή του να τα καταγράψει και να τα επιστρέψει στον λαό, που τα δη-μιούργησε. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, κατέγραφε λέξη-λέξη όσα τραγούδια θυμόταν, ενώ, για άλλα τραγού-δια που δεν γνώριζε, αναζήτησε πληροφορίες από άλλους αγωνιστές. Όπου η σύνθεση ήταν επώνυμη, απευθύνθηκε στους ίδιους τους συνθέτες και παρουσίασε το κάθε τρα-γούδι με πλούσια ορχήστρα βασιζόμενος στην παρτιτούρα.

Αργότερα, ο Πάνος Τζαβέλλας, ξαναζωντάνεψε το αντάρτικο τραγούδι και έθεσε τον εαυτό του στην υπηρε-σία του λαού με σκοπό να γνωρίσουν και οι νεότεροι τους στόχους της Εθνικής Αντίστασης. Μάλιστα, με τις διάφο-ρες συναυλίες, αλλά και με τους δίσκους του, κατόρθωσε να γίνει ευρύτερα γνωστό το αντιστασιακό τραγούδι τόσο σε όλη την Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Αυτή ήταν, άλλωστε, η ιδιαίτερη καλλιτεχνική και κοινωνική, καθώς

και πατριωτική προσφορά του Πάνου Τζαβέλλα, πέρα από τη μεγάλη συμβολή του στους λαϊκούς και κοινωνικούς αγώνες του λαού.

Η συστηματική και επαγγελματική ενασχόλησή του με τη μουσική άρχισε, κυρίως, αμέσως μετά τη Χούντα, παίζοντας και τραγουδώντας σε μπουάτ, σε συναυλίες, σε διάφορες δημόσιες λαϊκές συγκεντρώσεις κ.ά., πάντα, με δικό του μουσικό σχήμα. Ωστόσο, ο ίδιος, πολύ συχνά, τόνιζε ότι παραμένει ένας ερασιτέχνης μουσικός και ότι ποτέ δεν είχε σκεφτεί πιο πριν να εργαστεί ως επαγγελ-ματίας μουσικός, αλλά, βρέθηκε στην Πλάκα, χωρίς να το καταλάβει παίζοντας αντάρτικα τραγούδια, καθώς και δικές του συνθέσεις.

Ειδικότερα, λίγο πριν την πτώση της Χούντας και με-τέπειτα, κατά την περίοδο 1974-1975, άρχισε να τραγου-δά, πρώτος αυτός, αντάρτικα τραγούδια στις πλακιώτικες μπουάτ: Πέμπτη Εποχή, Λήδρα και Συντροφιά, ενώ, αρ-

γότερα στις μπουάτ των Εξαρχείων Περεστρόικα και Κλωθώ, καθώς και στην Αγράμπελη της Θεσσαλονίκης και στο Καφενείο του Τάκη 13 στου Ψυρρή, στην Αθήνα.

Σε κάθε εμφάνιση του Πάνου Τζαβέλλα, συγκεντρώνονταν –κάθε βράδυ– γύρω στα χίλια άτομα, κάθε παράταξης, αλλά, επειδή δεν χω-ρούσαν στις μπουάτ πολλοί έμεναν απέξω.

Επίσης, πραγματοποίησε δε-κάδες, μεγάλες και μικρές, συναυ-λίες σε όλη την Ελλάδα, όπως στα Γιάννενα, στην Άρτα, την Ξάνθη, τη Δράμα, την Καστοριά, τη Φλώρινα, τη Ρόδο και την Κρήτη, καθώς και στο εξωτερικό. Μάλιστα, τον Σε-πτέμβριο του 1982, πραγματοποί-ησε δύο μεγάλες συναυλίες με κα-τάμεστες κερκίδες στο Θέατρο του Λυκαβηττού, καθώς και στο στάδιο του Πανιωνίου με πολλές χιλιάδες θεατών. Ακόμη, το 1981, πήγε στην Γερμανία, καλεσμένος από τη γερ-μανική ραδιοφωνία και τηλεόραση W.D.R. για να συμμετάσχει σε ζω-

ντανή εκπομπή μεγάλης ακροαματικότητας, όπου τρα-γούδησε τραγούδια αντάρτικα και της Κατοχής, καθώς και δικές του συνθέσεις. Επίσης, κατά την εκεί παραμονή του, πραγματοποίησε και ορισμένες συναυλίες σε διάφο-ρες πόλεις της Γερμανίας για τους Έλληνες μετανάστες και τους φοιτητές, όπως ήταν η πόλη Άαχεν (06.03.81), η Νυρεμβέργη (14.3.81) κ.ά. Επιπλέον, κατά καιρούς, εμ-φανίστηκε και σε διάφορες εκπομπές της σουηδικής και της βελγικής τηλεόρασης.

Γενικότερα, όμως, το έργο και την προσωπικότητα του Πάνου Τζαβέλλα παρουσίασε πολλές φορές, και ο ελ-ληνικός Τύπος, όπως οι εφημερίδες: Αυγή, Ριζοσπάστης, Τα Νέα, Το Βήμα, Ελευθεροτυπία, Νίκη, Το Ποντίκι κ.ά., ενώ, το τραγούδι του Κυρ Παντελής δημοσιεύθηκε μετα-φρασμένο στα κινεζικά και στην κινεζική εφημερίδα Ζεμίν Ζιμπάου.

Κάθε συναυλιακό μουσικό του πρόγραμμα περιείχε αντιστασιακά τραγούδια, δημοτικά (κυρίως ηπειρώτικα

Ο Πάνος Τζαβέλλας με τον Μίκη Θεοδωράκη σε κοινή συναυλία


και ποντιακά), παλαιά και νέα λαϊκά τραγούδια, καθώς και πολιτικά τραγούδια των συνθετών: Γιάννη Μαρκόπουλου, Χρήστου Λεοντή, Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Λοΐζου κ.ά.

Γενικά, όλα τα τραγούδια, που τραγούδησε σε συναυ-λίες, μπουάτ, καθώς και σε δίσκους του, αποτελούν ύμνο στους αγώνες για τη λευτεριά της πατρίδας και την προκο-πή του λαού, αλλά και αρκετά από αυτά είναι και σατιρικά, ρομαντικά κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά, η λογοκρισία περιέκοψε ορισμένα τραγούδια του, ενώ, η ΕΡΤ και η τότε ΥΕΝΕΔ μετέδιδαν μόνο τα μισά από όσα είχαν εκδοθεί.

Σε όλες τις παραστάσεις του ο Πάνος Τζαβέλλας, σκόρπιζε μηνύματα αγάπης για τον άνθρωπο, την ειρήνη και την ελευθερία, που, είναι –πάντα– επίκαιρα μηνύματα για τη χτεσινή, τη σημερινή και την αυριανή κοινωνία.

Με τις συγκλονιστικές ερμηνείες των τραγουδιών, αλλά και με τις γλαφυρές απαγγελίες ποιημάτων, καθώς και με τα ανέκδοτα που έλεγε σε κάθε πρόγραμμά του, ο Πάνος Τζαβέλλας διατηρούσε, πάντα, μια άμεση επικοινωνία με το κοινό και κατάφερνε να κρατά αμείωτο το ενδια-φέρον του. Με τη ζεστή, συμπαθητική αλλά και επαναστατική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε, παρέσυρε το κοι-νό του να συμμετέχει τραγουδώντας, χτυπώντας παλαμάκια, ζητωκραυγά-ζοντας και αποδοκιμάζοντας ή επιδο-κιμάζοντας, ανταποκρινόμενο σε κάθε στιγμή, ανάλογα με το κάθε τραγούδι που έλεγε. Συνολικά, περισσότεροι από πεντακόσιες χιλιάδες ακροατές-θεατές παρακολούθησαν τις συναυλίες του, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν νέοι, δεδομένου ότι η συμμετοχή τους στο τραγούδι, αλλά και το νόημα του αντάρτικου τραγουδιού τους συγκινού-σε ιδιαίτερα. Μάλιστα, πολλοί νέοι τρα-γουδούσαν το αντιστασιακό τραγούδι όχι μόνο στις συγκεντρώσεις, αλλά και στους δρόμους, στις ταβέρνες, στις εκδρομές, παντού. Γενικότερα, η νεο-λαία είχε μεγάλη δίψα για να μάθει πώς έγιναν τα γεγονό-τα της Εθνικής Αντίστασης, αλλά, έβλεπε τα πράγματα με περισσότερο κριτικό μάτι από τους ηλικιωμένους. Πολύ συχνά, μάλιστα, οι νέοι του ζητούσαν πληροφορίες για βι-βλία για να μάθουν την αλήθεια για την Αντίσταση.

Όμως, στις συναυλίες του συμμετείχαν και αρκετοί θε-ατές μεγάλης ηλικίας, που είχαν ζήσει τα γεγονότα και έρ-χονταν για να ξαναθυμηθούν και να ξαναζήσουν τα νιάτα τους. Άκουγαν και δάκρυζαν, επειδή μέσα τους λειτουρ-γούσαν παλιά αγαπημένα τραγούδια, που αναπολούσαν και σιγοτραγουδούσαν, ενώ, ταυτόχρονα ένιωθαν παλιές συγκινήσεις και αυθόρμητα, μετουσίωναν την πίστη τους σε μια ατμόσφαιρα που είχε ανάγκη ο σύγχρονος θεατής – ακροατής. Υπήρχαν, όμως, και πολλοί θεατές που δεν μετείχαν στην Αντίσταση. Κανείς δεν αμφισβήτησε την ομορφιά της μουσικής του αντιστασιακού τραγουδιού, καθώς και το γεγονός ότι η ποίησή του εξέφραζε τα αι-σθήματα του λαού της εποχής εκείνης. Όμως, τις ίδιες ζε-στές λαϊκές εκδηλώσεις, συναντούσε και στην επαρχία με μαζική συμμετοχή του κόσμου, που, κάθε φορά ξεπερνού-σε τις πέντε χιλιάδων θεατών, ανεξάρτητα από πολιτική τοποθέτηση, επειδή ο κόσμος της επαρχίας διψούσε για μια ποιοτική πολιτιστική ζωή, παρά το ότι, τότε, η επαρχία ήταν γεμάτη από αμφιβόλου ποιότητας μουσικά κέντρα.

Ο τραγουδοποιός Πάνος Τζαβέλλας

Ο τραγουδοποιός Πάνος Τζαβέλλας αποτελεί μια μορ-φή ολοκληρωμένου μουσικού και μια πολύπλευρη οντό-τητα στον χώρο της ελληνικής μουσικής.

Η ενασχόλησή του με τη μουσική ποτέ δεν περιορί-στηκε μόνο στην ερμηνεία ή την συλλογή τραγουδιών, αλλά, επεκτάθηκε και στη σύνθεση νέων, δικών του τρα-γουδιών, χρησιμοποιώντας στίχους, δικούς του ή άλλων ποιητών.

Στη δουλειά του, πάντα, έδινε ένα έντονο πολιτικό περιεχόμενο, που ξέφευγε από την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και άγγιζε την επικαιρότητα, επειδή πίστευε ότι το τραγούδι διαμορφώνει τον ψυχικό κόσμο του αν-θρώπου και ότι «δεν πρέπει να περιμένουμε μια γενικότε-ρη κοινωνική αλλαγή για να φτιάξουμε έναν καινούργιο πολιτιστικό τρόπο ζωής. Χρειάζεται μέσα στις δοσμένες

καταστάσεις να παλέψουμε, να φτιά-ξουμε κύτταρα καινούργιας διασκέδα-σης, μιας άλλης ποιότητας πιο υψηλής και πιο ανθρώπινης». Πίστευε, ακόμη, ότι η μουσική πρέπει να ανεβάζει τον κόσμο, να τον κάνει καλύτερο και, γι’ αυτό, σε πολλές συνθέσεις του χρη-σιμοποίησε στίχους από ποιητές που εκφράζουν τους πόθους των απλών ανθρώπων.

Με αυτές τις αντιλήψεις περί μου-σικής ο Πάνος Τζαβέλλας, έγραψε μουσική και στίχους δεκάδων τραγου-διών, που έγιναν επιτυχίες και τρα-γουδήθηκαν από τον ίδιο ή και από άλλους τραγουδιστές. Όλες οι μουσι-κές και στιχουργικές του εμπνεύσεις προέρχονται από την ίδια την καθημε-ρινή ζωή και πάλη, ενώ, ταυτόχρονα η

μουσική του έχει «βαθιές» ρίζες στην ελληνική παράδοση. Επίσης, σε πολλά τραγούδια του, οι στίχοι και οι μελωδίες είναι από διάφορα δημοτικά τραγούδια ή από τραγούδια του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.

Πίστευε ότι τα τραγούδια του είναι «παιγνίδια με τους εφιάλτες», που προέρχονται από τα χρόνια της φυλακής και, γι’ αυτό, τα έγραφε τις νύχτες, κατά τις οποίες, πά-λευε με τις λέξεις και, όταν τις συνταίριαζε σε ποίημα, το επαναλάμβανε άπειρες φορές, ώσπου η μελωδία να ανα-βλύσει από μόνη της.

Παράλληλα, όμως, ο Πάνος Τζαβέλλας μελοποίησε και πολλά ποιήματα γνωστών και αγνώστων ποιητών, όπως ήταν οι: Φώτης Αγγουλές, Πέτρος Ανταίος, Στέφανος Τη-λικίδης, Θανάσης Πανουτσόπουλος, Νίκος Καρβούνης, Μέντης Μποσταντζόγλου, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Βαγγέλης Μαχαίρας, Ολυμπία Παπαδάκη κ.ά.

Γενικότερα, τα τραγούδια του διακρίνονται –κυρίως– σε αυτά της φυλακής και της εξορίας, σε ρομαντικά τρα-γούδια και σε σατιρικά.

Η σύνθεση των περισσότερων τραγουδιών του είναι δική του αλλά και άλλων: Αλέκου Ξένου, Λ. Χατζή, Νίκου Τσάκωνα, Άκη Σμυρναίου, Φοίβου Ανωγειανάκη κ.λπ. Μάλιστα, πολλά από τα τραγούδια του, ήταν τραγούδια των ανταρτοκαπεταναίων του Μοριά, που είχαν γράψει και τους στίχους τους, όπως ήταν οι: Ροζάκης Ωρίωνας, Μέλλιος, Κονταλώνης, Αστραπόγιαννος κ.ά.


Καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργίατου Πάνου Τζαβέλλα - Δισκογραφία

Η καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία του Πάνου Τζαβέλλα είναι πολύπλευρη, επειδή, πέρα από τις εκατο-ντάδες λαϊκές μοναδικές συναυλίες του, πραγματοποίησε και ορισμένες πολύ αξιόλογες δισκογραφικές εκδόσεις. Ειδικότερα, κυκλοφόρησε εννέα μεγάλους δίσκους και έναν μικρό (45 στροφών) με τραγούδια της Εθνικής Αντί-στασης, καθώς και με δικές του συνθέσεις, πολλές από τις οποίες έγιναν επιτυχίες. Σε πολλούς από τους δίσκους του τραγουδά η Νατάσα Παπαδοπούλου. Επίσης, τα τραγούδια του τραγούδησαν και πολλοί γνωστοί τραγουδιστές όπως: Χαρούλα Αλεξίου, Γιάννης Γιαννόπουλος, Καίτη Γκρέυ, Χρήστος Ζούκας, Γ. Κουβούσης-Μπαλής, Ηλίας Λογο-θέτης, Ματίνα Μόσχοβη, Γιώργος Μπαγιώκης, Γιώργος Νταλάρας, Γιάννης Φέρμης κ.ά.

Οι δίσκοι του γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, χωρίς διαφήμιση, «από χέρι σε χέρι», δεδομένου ότι οι περισσό-τεροι είναι ηχογραφημένοι σε μικρές εταιρείες και δεν έχουν εμπορικά σου-ξέ. Άλλωστε, η εμπειρία του από τις μεγάλες δισκογραφικές εταιρείες ήταν απογοητευτική, λόγω των διαφόρων δολοπλοκιών και των ανταγωνισμών, που, γενικότερα δεν ταίριαζαν με τον χαρακτήρα, τις αντιλήψεις και την ιστορία του, όπως έγραψε και ο ίδιος.

Θεωρούσε ότι το δικό του τρα-γούδι είναι για τους σκεπτόμενους ανθρώπους, ενώ, τα τραγούδια που προωθούν οι μεγάλες εταιρείες δίσκων είναι τα εύπεπτα-πλαστικά τραγούδια, που επικράτησαν από τα «κατασκευα-σμένα» από αυτές και τα ΜΜΕ είδωλα, που κατακλύζουν τα νυχτερινά κέντρα. Όμως, ο Πάνος Τζαβέλλας, είναι από τους λίγους καλλιτέχνες, που, με τη στάση της ζωής τους αντιστάθηκαν, έμπρακτα, στον ευτελή τρόπο διασκέ-δασης, που καθιερώθηκε τόσο στην δισκογραφία, όσο και στα νυχτερινά κέντρα ψυχαγωγίας και, γι’ αυτό, αποσύρ-θηκε από αυτά αθόρυβα, σιγά-σιγά, σεβόμενος τον εαυτό του και το ελληνικό τραγούδι.

Δίσκοι που ηχογράφησε είναι μεταξύ άλλων: 1. Τραγούδια απ’ τ’ Αντάρτικο Λημέρι, Minos, 1976

2. Για Σε Πατρίδα μας Ελλάδα - Τραγούδια της Εθνικής Αντίστασης, 1978

3. Πορεία Μες στη Νύχτα, Sonora, 19774. Τα τραγούδια της Κατοχής, Venus-Tzina 19805. Στ’ Άρματα, Arioso 19866. Θρήνοι και Αναστάσιμα, Cycnos7. Μωραϊτικα τραγούδια της Αντίστασης, Athenaum8. Λευτεριά Παντάνασσα, Venus-Tzina 19819. Επαναστατικός Ρομαντισμός, Arioso10. Ένας δίσκος των 45 στροφών με δύο τραγούδια που

ερμηνεύει ο Γ. Νταλάρας: Πάρε με φεγγάρι μου και Ρο-δακινιά ξανθή. Επίσης, ο Π. Τζαβέλλας, έχει γράψει τη μουσική στη λαϊκή όπερα του Μποστ Μαμά η Ελληνίς (Venus-Tzina).

Συγγραφικό έργο

Όμως, ο Πάνος Τζαβέλλας, έχει γράψει και πολύ αξι-όλογο ποιητικό έργο. Μάλιστα, εξέδωσε τρεις ποιητικές συλλογές, στις οποίες περιλαμβάνονται πολλά δικά του ποιήματα, καθώς και πολλά τραγούδια της Εθνικής Αντί-στασης. Οι τίτλοι των συλλογών αυτών είναι:1. Ανταρτο-Rock, εκδόσεις Ελεύθερος Διάλογος, Αθήνα

1992.2. Σφαίρες από Ποίηση. Λόγια από μουσική, Γ. Γκαντήρα-

γας, Αθήνα.3. Ζιγκ-Ζαγκ στο Δάσος του Θανάτου, εκδόσεις Παπαζή-

ση, Αθήνα 2002.

Μέσα από τους στίχους των ποιημάτων του, αναδει-κνύεται η πεμπτουσία του Πάνου Τζαβέλλα και η όλη φι-

λοσοφία της ζωής του. Μάλιστα, ο ίδιος έλεγε ότι είναι ποιητικός τύπος και ότι η ποίησή του είναι ρομαντική, επειδή έγραφε με την καρδιά του. Η πρώτη και η δεύτερη μεταπολεμική γενιά, κυριο-λεκτικά, ανδρώθηκαν με το τραγούδι του Πάνου Τζαβέλλα.

Η μοναδική μουσικο-ποιητική δη-μιουργία του Πάνου Τζαβέλλα, θα παραμείνει, για πάντα, χαραγμένη στη μουσική ιστορία του τόπου μας, ως ένα στοιχείο του μεγάλου έπους της Εθνι-κής μας Αντίστασης. Αν και ο ίδιος έφυ-γε τον περασμένο Γενάρη από τον κό-σμο, θα μείνει αλησμόνητος, όχι μόνο στους δικούς του, αλλά και τους χιλιά-δες συναγωνιστές του και τους πιστούς του φίλους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Ανταρτο-Rock, εκδόσεις Ελεύθερος Διάλογος, Αθή-

να 1992.2. Σφαίρες από Ποίηση. Λόγια από μουσική, Γ. Γκα-

ντήραγας, Αθήνα.3. Ζιγκ-Ζαγκ στο Δάσος του Θανάτου, εκδόσεις Παπα-

ζήση, Αθήνα 2002.4. Συνέντευξη στο περιοδικό Χοροστάσι (14.2.2007)5. Συνέντευξη στον δημοσιογράφο Νίκο Πηγαδά για

το βιβλίο του Αίγινα… Κάθε Κελί Σελίδα Ιστορίας, εκδόσεις Ποντίκι, (2005).

6. Πρόγραμμα της συναυλίας του Πάνου Τζαβέλλα στο δημοτικό θέατρο Πειραιά (12.9.1982).

7. Συνέντευξη στην δημοσιογράφο Αλίκη Ξένου-Βενάρδου (1978)

8. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ Αυγή 4.7.81, 1.9.82, 24.10.84 και 14.11.84, Ριζοσπά-

στης 31.10.84, Το Βήμα 24.10.84, Ελεύθερος Τύπος 15.10.84, Εξόρμηση 30.9.84, Ποντίκι 6.5.81, Ελευ-θεροτυπία 19.3.81, Τα Νέα 19.3.81, Έθνος 19.5.70 και 16.11.84.


Ωδή στον Πάνο Τζαβέλατου Μανώλη Γλέζου*

Σε χάσαμε Πάνο Τζαβέλακαι ψάχνουμε σ’ όλα τα μονοπάτια της μνήμης,σ’ όλες τις κρυψώνες της θλίψης,ν’ ακούσουμε τη φωνή σου,το τραγούδι και το πάθος σου.

Ακολουθούμε τα χνάρια,που τα δάχτυλά σου αφήσανκαθώς συνομιλούσαν με τις θύμισεςόταν άγγιζαν τις χορδές της κιθάρας σουκαι δε σε βρίσκουμε.

Φυλλομετρούμε τα θυμητάρια,ξύνουμε τις αναμνήσεις,στήνουμε αυτί κι αφουγκραζόμαστεόλους τους ήχους της σιωπήςκαι δε σε βρίσκουμε.

Μόνο στις επετειακές εκδηλώσειςγια τις μεγάλες μέρες του αγώνα,τότες, που οι πλαστικές σημαιούλεςαντικαθιστούν τα λάβαρα της επανάστασηςσε θωρούμε να ξεπροβάλεις άξαφνανα πετάς τα δεκανίκια,ν’ αρπάς την κιθάρα και να τραγουδάς.

Η φωνή σου, των ανταρτών η φωνή,γκρεμίζει τα τείχη της σιωπής,βροντοφωνάζει και σα χείμαρρος ορμά:«Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδατο δίκιο και τη λευτεριά».

Μόλις αποχωρήσει των ήχων η πλαταγήκαι μείνουμε γυμνοί μπροστά στην πικρή πραγματικότητα,μακριά από τις ψευδαισθήσεις των ονείρων,ενώπιος ενωπίω, αντίκρυ στην αλήθεια:κερδίσαμε τη λευτεριά, μα χάσαμε το δίκιο.

Το γιατί και το πώςχαθήκαν σε χιλιάδες ώρες συζητήσεων,ημερίδων, συνεδριάσεων και συνεδρίων,μας κομμάτιασαν, μας κατακερμάτισαν.

Τα δαρμένα από τα βασανιστήριακαι χτυπημένα από τα βόλια κορμιά μαςαναστυλώνονται από περηφάνια,αναριγούν κι αναταράζονταικαθώς τα διαπερνά η φωνή σου:«Μιας ανάστασης νέαςχτυπά η καμπάνα»κι είν’ η καρδιά μαςπου την κρούει.

* Ο Μανώλης Γλέζος είναι ο γνωστός αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο οποίος, μαζί με τον Αποστόλη Σάντα, υπέστειλαν τη σημαία του γερμα-νικού στρατού κατοχής από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης, τη νύχτα της 30ής Μαϊου 1941, μόλις ένα μήνα μετά τη εισβολή των ναζί στην Ελλάδα.

Ο τελευταίος τραγουδιστής της Εθνικής μας Αντίστασης, που έδωσε, όχι μόνο τις σάρκες του στους μεγάλους αγώνες της γενιάς μας, αλλά και

την ψυχή του πάνω στο σανίδι, για να μη σβήσει η μνή-μη των μεγάλων στιγμών της νεοελληνικής μας ιστορίας ήταν ο δικός μας ο Πάνος Τζαβέλλας.

Τον θυμάμαι, πάνω στη σκηνή του Θεάτρου ΑΛΦΑ, στις μεγάλες γιορτές που οργανώναμε για τα σαράντα και τα πενήντα χρόνια της ΕΠΟΝ. Τραγούδαγε με τέτοιο πάθος, που έσβηνε τα σκηνικά και τα μεταμόρφωνε στ’ ακρόβουνα και τα λαγκάδια των αντάρτικων τραγουδιών μας.

Παράδειγμα για μίμηση, για τα νέα παιδιά, που, ο καταναλωτικός αμοραλισμός της εποχής μας, τα βυθίζει στην ανθρωποφάγα «ευτυχία» της παρακμής.

«Έφυγε» όρθιος, ασυμβίβαστος, αλλοπαρμένος, όπως σε όλη του τη ζωή, χωρίς μεγάλα λόγια, ψεύτικους επική-δειους και απατηλές δημόσιες δαπάνες.

Ο τραγουδιστής της Εθνικής Αντίστασηςτου Στέφανου Ληναίου, ηθοποιού

Ο Πάνος Τζαβέλλας με τον βουλευτή του ΚΚΕ Σπύρο Χαλβατζή.


Ήταν καλοκαίρι του 1976, όταν πρωτογνώρισα τον Πάνο Τζαβέλλα. Αν και ήμουν μόλις στα ει-κοσιένα μου χρόνια και σπουδαστής στο Ωδείο

(Πιάνο και Θεωρητικά) τότε, είχα ήδη προϋπηρεσία… ενός έτους και ως επαγγελματίας πιανίστας σε μπουάτ της εποχής.

Η πρόταση για συνεργασία με τον Πάνο, μου έγινε από έναν «επιχειρηματία θεάματος-ακροάματος».

«Θέλεις να παίξεις με τον Τζαβέλλα αυτό το καλοκαί-ρι;» μου λέει.

«Εγώ είμαι ΟΚ, αλλά, ο Τζαβέλλας με θέλει;» τον ρω-τάω εγώ.

«Ο Τζαβέλλας δεν σε ξέρει, αλλά, είναι συνεχώς ανοι-χτός σε συνεργασίες με νέους μουσικούς, χωρίς να ξέρει κάτι γι’ αυτούς εκ των προτέρων, χωρίς όρους συνεργασί-ας, χωρίς…, χωρίς…» μου απαντά.

Αυτό δε με κολάκευσε καθόλου, ως νέο μουσικό, έχο-ντας στο μυαλό μου την πολύ συγκεκριμένη εικόνα αλα-ζονείας που μας καλλιεργεί η κοινωνία μας. Δηλαδή, ότι ο κάθε μουσικός πρέπει πρωτίστως να πείσει τους συνερ-γάτες και το κοινό του πως είναι ο καλύτερος από όλους. Από την άλλη, όμως, αποτελούσε μεγάλη πρόκληση για μένα να παίζω κάθε βράδυ αντάρτικα τραγούδια. Δηλαδή, τα τραγούδια με τα οποία με… νανούριζε η μάνα μου όταν ήμουν παιδί και τα οποία δεν έπρεπε να τραγουδάω και να παίζω καθ’ όλη τη διάρκεια της χουντικής επταετίας. «Ας πάω να τον συναντήσω» είπα «και βλέπουμε». Η πρώτη μας συνάντηση έγινε μεσημέρι στη μπουάτ Συντροφιά Τον βρήκα πάνω στη σκηνή να κάνει –ήδη- πρόβα με άλλους μουσικούς. «Ξέρεις να διαβάζεις νότες;» με ρωτάει. Πρό-λαβα, ίσα-ίσα, να του πω ένα «Ναι» και, δίνοντάς μου ένα μάτσο παρτιτούρες, μου λέει να κάτσω στο πιάνο και να ακολουθήσω την πρόβα, διότι σε δυο μέρες θα άνοιγε η μπουάτ με το καλοκαιρινό της πρόγραμμα. Αυτό ήταν. Η συνεργασία μας είχε –ήδη– ξεκινήσει χωρίς να καταλάβω το πώς.

Έκτοτε, συνεργαστήκαμε συνεχώς (με μια διακοπή από τον Σεπτέμβρη του 1977 έως τις αρχές του 1980 λόγω της στράτευσής μου), μέχρι τις πιο πρόσφατες εμφανίσεις του. Εμφανιζόμουν ως «ο πιανίστας του Τζαβέλλα», κι ας ήμουν πλέον διευθυντής ωδείου και συνθέτης Σοβαρής Μουσικής με δική μου σταδιοδρομία.

Ουδέποτε συμφωνήσαμε με τον Πάνο σε θέματα πο-λιτιστικής πολιτικής, καλλιτεχνικής ιδεολογίας και, μά-λιστα, παρόλο που ανήκαμε στον ίδιο κομματικό χώρο, πολλές φορές, συγκρουστήκαμε και σε θέματα, που εί-χαν να κάνουν με τα προβλήματα του κόμματος. Όμως, εγώ, ήξερα ότι συνομιλώ με έναν αποδεδειγμένο αγωνι-στή, και εκείνος ήξερε ότι έχει να κάνει με «γνώστη του μουσικο-πολιτιστικού αντικειμένου». Και, έτσι, βάζοντας στην άκρη τις διαφωνίες μας, πάντα αλληλοϋποστηριζό-μασταν.

Η συνεργασία μου με τον Πάνο ήταν καθαρά συναι-σθηματικής φύσεως. Ποιος θα μπορούσε, άλλωστε, να κρατήσει κακία σε έναν «αιώνιο αντάρτη», σε έναν ιδε-ολόγο, σε έναν αντικομφορμιστή, σε έναν «ορκισμένο Αριστερό», σε έναν «αιώνια οργισμένο νέο», όπως ήταν ο Πάνος Τζαβέλλας;

Αυτό το «αιώνια οργισμένο νέο» μπορεί να φανεί αστείο σε πολλούς. Και, όμως. Πλησίαζε στην ηλικία των εβδομήντα ετών, όταν αποφάσισε ότι πρέπει να εκφράσει τις πολιτικοκοινωνικές του αντιλήψεις μέσα από τραγού-δια που πλησίαζαν τον ηλεκτρονικό και ροκ ήχο της νεο-λαίας. Έτσι, άρχισε να συναναστρέφεται νεαρούς ροκάδες μουσικούς και να μελετά τα Εξάρχεια.

Αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης, ήταν ένας κύ-κλος τραγουδιών, που τα χαρακτήριζε ο ίδιος ως «ροκ». Όμως, τί σχέση μπορεί να έχει ένας αποδεδειγμένος αγω-νιστής με ένα καθοδηγούμενο από σκοτεινά κέντρα κίνη-μα όπως είναι αυτό της ροκ; Διότι, ο Τζαβέλλας, πονούσε με τις καταστάσεις παρεκτροπής των νέων στα ναρκωτι-κά και ήξερε καλά ότι πρόκειται για φυσικό επακόλου-θο της ιδεολογίας της Κεφαλαιοκρατίας. Σε αντίθεση με τους ροκάδες, που καλλιεργούν (εκούσια ή ακούσια), σε κάθε περίπτωση έμμεσα, την αντίληψη ότι ναι μεν εί-ναι κακό πράγμα τα ναρκωτικά, αλλά, καλά κάνουν και υπάρχουν ως… όπλο εναντίον του «κατεστημένου». Γι’ αυτό, και ο Πάνος απέτυχε στη «ροκ» παράμετρό του.Σε κάθε περίπτωση, ο Πάνος, είχε και προσωπικότητα και ταλέντο. Όμως, όπως δυστυχώς συνέβη και σε πάρα πολλούς ακόμα της ίδιας γενιάς, της «χαμένης γενιάς», αυτά δεν αξιοποιήθηκαν. Δεν απέκτησαν καν τις προϋ-ποθέσεις για να μπουν στον στίβο του ανταγωνισμού και να κριθούν. Ο Πάνος κατόρθωσε να μάθει μόνος του κά-ποια πρωτόλεια πράγματα πάνω στη μουσική γραφή και στην κιθάρα, όντας στη φυλακή. Αργότερα, στη Σοβιετική Ένωση, εκμεταλλεύτηκε τις ελαχιστότατες ευκαιρίες που είχε (μην ξεχνάμε ότι εξαιτίας της κακής του υγείας βρι-σκόταν εκεί), και συμπλήρωσε τις γνώσεις του πάνω στη βασική θεωρία της μουσικής. Και, πάντα, ρωτούσε χωρίς εγωισμούς και ζητούσε διορθώσεις. Πάντα, μου έλεγε: «αν δεις κάτι που δεν το έχω γράψει σωστά πες το μου».

Ήταν δίκαιος. Κάποτε, ο Νίκος Μαμαγκάκης, του είχε υποδείξει μια σειρά από συγχορδίες για το τραγούδι του Πάνου Μην Καρτεράτε να Λυγίσουμε και, κάθε φορά, που κάποιος τον ρωτούσε «πού τις σκέφτηκες εσύ, Πάνο, αυ-τές τις συγχορδίες;», αυτός –πάντα– απαντούσε: «δεν εί-ναι δικές μου, ο Μαμαγκάκης μου τις είπε».

Ο Πάνος, ήταν φανατικά αντίθετος με τη χριστιανική θρησκεία, για λόγους όχι φιλοσοφικούς, αλλά, πρακτικής εμπειρίας από τη συμπεριφορά του ιερατείου καθ’ όλη τη διάρκεια των μεγάλων Εθνικών Αγώνων. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, και η κηδεία του ήταν καθαρά πολιτική και όχι θρησκευτική, όπως και η ζωή του και όλοι του οι αγώνες ήταν πολιτικοί-πατριωτικοί.

Πάνος Τζαβέλλας: Ο επαναστάτης-τραγουδιστήςτου Στάθη Ουλκέρογλου, διευθυντή Ωδείου και μουσικοσυνθέτη


Αποχαιρετισμός στον Πάνο Τζαβέλλααπό τον καθηγητή Βασίλη Φίλια, πρώην Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου

Ο Πάνος Τζαβέλλας, έφυγε από κοντά μας. Έφυ-γε ως υλική παρουσία στις 27 Ιανουαρίου, αλλά, μένει ως πνεύμα και ψυχή, όχι μόνο για μας, αλλά

και για ολόκληρο τον ελληνικό λαό, που τόσο αγάπησε και υπηρέτησε ως την τελευταία του πνοή.

Χτυπήθηκε από τον κεραυνό του θανάτου αυτή η ψι-λόλιγνη και πανέμορφη δρυς, που είχαν σημαδέψει με άλι-κο χρώμα οι αδυσώπητοι και ασταμάτητοι ωροδείκτες της Ιστορίας.

Την είχαν σημαδέψει, όπως σημαδεύουν όλους τους ιδιαίτερους και υπέροχους, που δημιουργούν πρότυπα και αφήνουν παρακαταθήκες.

Γι’ αυτό, και για τον Πάνο Τζαβέλλα δεν ισχύει το «δεν υπάρχει πια». Υπάρχει, αλλά δεν ανήκει πλέον σε κανέ-ναν από εμάς ξεχωριστά και κανένας δεν μπορεί να τον διεκδικήσει ατομικά –συγγενής, φίλος, ομοϊδεάτης– γιατί ο Τζαβέλλας ανήκει στον λαό, που τον γέννησε και τον εξέθρεψε. Γι’ αυτόν τον λαό αγωνίστηκε και σακατεύτηκε, γι΄αυτόν διώχθηκε και θυσιάστηκε, γι’ αυτόν τραγούδησε και πόνεσε.

Ωραίος, σαν αρχαίος θεός, ο Μπανανής, όπως τον απο-καλούσαν οι συντοπίτες και οι φίλοι του στα νιάτα του, λάτρευε την Ελλάδα όσο τίποτα και απεχθανόταν τους εθνομηδενιστές, τους εθνικούς μειοδότες, τους κοσμοπο-λίτες και παγκοσμιοποιητές, τους χάρτινους επαναστάτες όλων των αποχρώσεων.

Ο αριστερός, ο κομμουνιστής αυτός, που οραματιζό-ταν μια πανανθρώπινη κοινωνία πίστευε ακράδαντα στην ελληνική πατρίδα και ήταν υπερήφανος, που γεννήθηκε Έλληνας.

Από αυτή την ακλόνητη πίστη του στον σοσιαλισμό και τον Ελληνισμό, αντλούσε τη φοβερή δύναμη, που έδειξε σ’ όλη τη διαδρομή της ζωής του.

Δύναμη, αλλά και απέραντη ευαισθησία για τον άν-θρωπο και τον ανθρώπινο πόνο, που, μόνο εκείνοι που υπερβαίνουν τον εαυτό τους μπορούν να έχουν.

Αγωνιστής ασύγκριτος, αλλά και ραψωδός από τους λίγους της ζωής και του έρωτα˙ ένας σπάνιος συνδυασμός έξοχων και γνήσιων ανθρώπινων ιδιοτήτων.

Λέει ο λαός ότι κάτω από τη σκιά των μεγάλων δέ-ντρων κάνει ψύχρα. Κάτω από τη σκιά του Τζαβέλλα, όμως, υπήρχε πάντοτε αγάπη, θαλπωρή, κατανόηση και ετοιμότητα προσφοράς στον συνάνθρωπο. Ελάχιστοι άν-θρωποι, που πέρασαν τόσες βαριές δοκιμασίες, όσες ο Τζαβέλλας, έμειναν ψυχικά ακέραιοι και αλώβητοι όσο αυτός, χωρίς ίχνος σκληρότητας, πικρίας, μισαλλοδοξίας ή επιθυμίας αντεκδίκησης.

Έμεινε ακέραιος και ατόφιος, αιώνιος έφηβος όπως ήταν, όταν παιδί ακόμη ξεκινούσε με το όραμα να αλλάξει τον κόσμο.

Ο Πάνος Τζαβέλλας ανήκε στους γενναίους των γεν-ναίων˙ κάτι, που ήξεραν και οι απηνείς διώκτες του.

Γι’ αυτό, και όταν τον συνέλαβαν στα χρόνια της δικτα-τορίας και τον βασάνιζαν ανελέητα στην Ασφάλεια Προ-αστίων, ο –τότε– διοικητής Φαβατάς, όταν του το είπαν, διέταξε να σταματήσουν αμέσως λέγοντας: «και κομμάτια να τον κάνετε δεν θα του βγάλετε λέξη από το στόμα».

Και, όμως, ήταν αυτός ο ίδιος ο Πάνος Τζαβέλλας, που, με τόση ευαισθησία μελοποίησε τα ποιήματα του Χιώτη συγκρατουμένου του Φώτη Αγγουλέ.

Έναν τέτοιο άνθρωπο, αυτή την πελώρια δρυ, μόνο ο κεραυνός του θανάτου μπορούσε να τσακίσει. Όμως, δεν μπόρεσε να τον ξεριζώσει, και απ΄ αυτές τις ίδιες τις ρίζες θα ξαναπετάξουν νέα σύμβολα, νέα ορόσημα.

Ο Τζαβέλλας το ήξερε και, γι’ αυτό, θυμάμαι σαν τώρα την ημέρα της δίκης του στο στρατοδικείο της χούντας, που συνέπεσε με τη δική μου, όταν μας γύριζαν στη φυλα-κή, μου είπε χαρακτηριστικά: «ότι και να κάνουν εμείς θα είμαστε οι νικητές –αυτοί είναι τελειωμένοι– γιατί εμείς σπέρνουμε αυτό, που θα θερίσουν οι γενιές που έρχο-νται».

Ας μη θρηνούμε, λοιπόν, μπροστά στο σκήνωμα του Πάνου. Στη ζωή του καταξιώθηκε, γιατί την έζησε με νόη-μα˙ δεν ήταν κονιορτός και σκόνη μιας άθλιας και μίζερης καθημερινότητας, ήταν άνθρωπος με κεφαλαίο Α.

Σύγχρονη μετενσάρκωση του ήρωα της λαϊκής μούσας Διγενή Ακρίτα, ο Τζαβέλλας πάλεψε και τον νίκησε τον Χάροντα στα μαρμαρένια αλώνια.

Θα μας λείψει, ναι, αλλά θα είναι πάντα δίπλα μας, στο πλευρό μας.

Σε αδημοσίευτο ποίημά του με τίτλο Σαν πεθάνω που βρέθηκε στα χαρτιά του γράφει:

Γύρω μου θύελλες και κύματα αφρισμένα.Και πλήθη να ουρλιάζουν.Κι εγώ στα χαρακώματα.Καβάλα στη ράχη του ονείρου.Γραμμή για τις κορφές του ήλιου.Αφήστε ψαλμουδιές και κλάματα.Μόνο βροντοφωνάξτε το τραγούδι εκείνο «στ’ άρματα, στ’ άρματα».Ήμουν νικητής, πάντα νικητής–με το παράδειγμά μου–στο μαρτύριο, στο μπουντρούμι,μπροστά στο απόσπασμα,«τρελλός κι απέραντος» στον τάφο μου να γράψετε.Ας ακολουθήσουμε, λοιπόν, το πνεύμα του και την

επιταγή του.Το «χαίρε», που του απευθύνουμε, δεν είναι αντίο και

ύστατος χαιρετισμός, είναι το κούνημα του χεριού προς τον αγαπημένο, που φεύγει για μακρινό ταξίδι και δεν μας εγκαταλείπει, ούτε εμείς θα ξεχάσουμε ποτέ.


Αφιερώνεται στη μνήμη του φίλου και συναγωνιστήΠΑΝΟΥ ΤΖΑΒΕΛΛΑ

Εισήγηση στο 5ο Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Βλα-ντινίρ Μαγιακόφσκι. Χθες και σήμερα» που πραγματοποι-ήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2008, στη Λέσχη της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, το οποίο είχε οργανώσει η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το περιοδικό ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ.

Όλοι μας, λά-τρες τού έργου ενός από τους

μεγαλύτερους ποιητές του εικοστού αιώνα, του Βλαντίμιρ Μαγια-κόφσκι. Στο θέμα, που θα σας παρουσιάσω απόψε, δίνω τον τίτλο «Ο προφητικός λόγος του ποιητή». Τί ακρι-βώς εννοώ, θα γίνει κα-τανοητό στη συνέχεια. Και, αφήνω τον ίδιο τον ποιητή να μιλήσει

απόψε: Με αρκετούς στίχους και με δικές του διευκρινί-σεις πεζογραφικού χαρακτήρα. Η μετάφρασή τους από τα Ρωσικά είναι δική μου. Και, βέβαια, δεν θα μπορέσω να αποφύγω λόγια δικά μου εισαγωγικού και κατατοπιστικού χαρακτήρα.

Αρχίζω με τη διαπίστωση: κανείς από την πολιτική και την κομματική συμπολίτευση και αντιπολίτευση δε μίλη-σε ανοιχτά για δυο άκρως επικίνδυνες καταστάσεις, που κάνουν την εμφάνισή τους αμέσως μετά τη νίκη και τη σταδιακή εδραίωση τής νέας εξουσίας. Εννοώ αυτό, που, για δέκα χρόνια ο Μαγιακόφσκι πολεμούσε, χωρίς διακο-πή και με αυξανόμενη ένταση: τον «σοβιετικό μικροαστι-σμό» και τη «σοβιετική γραφειοκρατία». Να και η άποψη του Μαγιακόφσκι για τις μεταφράσεις ποιημάτων δικών του:

«Να μεταφράζει κανείς δικά μου ποιήματα είναι εξαι-ρετικά δύσκολη υπόθεση, επειδή στους στίχους μου εισάγω την καθημερινή, την καθομιλούμενη γλώσσα. Λέω, για πα-ράδειγμα:

Να λάμψει το φως και τέρμα τα δίφραγκα.Προσπαθήστε τώρα αυτό να το μεταφράσετε σε άλλη

γλώσσα! Άλλωστε όλο το ποίημά μου φτιάχνεται από παρό-μοιου είδους κουβέντες. Τέτοια ποιήματα είναι κατανοητά και πνευματώδη, μόνο όταν αισθάνεται κανείς το σύστημα της δοσμένης γλώσσας στο σύνολό του, και που δεν μπο-ρούν να μεταφραστούν, όπως και τα λογοπαίγνια». [1]

Έζησα είκοσι έξι χρόνια στη Σοβιετική Ένωση. Θαρρώ πως ξέρω σε ικανοποιητικό βαθμό «το σύστημα της δο-σμένης γλώσσας στο σύνολό του», αλλά, το τί πέτυχα σή-μερα, δεν είμαι εγώ ο αρμόδιος, που θα το κρίνει. Έπραξα το κατά δύναμιν. Και με –πλήρη– συνείδηση της δύσκολης προσπάθειας. Να κάνω, όμως, μια παρατήρηση: καθομι-λούμενος λόγος και λογοπαίγνια δεν είναι το ίδιο πράγμα. Σε ότι αφορά τα λογοπαίγνια, ναι, συμφωνώ: μπορείς και πρέπει να τα μεταφράζεις μόνο με λογοπαίγνια που θα εί-ναι παρμένα από το οπλοστάσιο της νέας γλώσσας – στην προκειμένη περίπτωση της Ελληνικής. Μήπως, όμως, και η ποίηση δεν μεταφράζεται τελικά με ποίηση, και όχι με λέξεις; Εννοώ, βέβαια, όχι την κατά λέξη μετάφραση ή την πεζή μετάφραση. Ότι, όμως, η μετάφραση είναι δύ-σκολη, συχνά και πολύ δύσκολη υπόθεση, αυτό ούτε λό-γος να γίνεται. Περνώ στο ποίημα του Μαγιακόφσκι με τον τίτλο Συνομιλία με τον σύντροφο Λένιν.

Με στοίβες υποθέσεων,και με των φαινομένων τα σούρτα φέρτα,πάει και τούτ’ η μέρα, τέλειωσε,λίγο το λίγο σουρουπώνοντας.Στο δωμάτιο είμαστε δυο.Εγώκι ο Λένιν –μες στη φωτογραφία τουστον τοίχο το λευκό.Το στόμα τουσε ένταση ανοιχτό,του μουστακιού του οι τρίχεςανυψωμένη βούρτσα,στις πτυχές τού μετώπου τουανθρώπινη μάγκωσεστο μέτωπο το τεράστιοη τεράστια σκέψη.Πρέπειαπό μπρος τουνα παρελαύνουν χιλιάδες…Δάση οι σημαίες…Τα χέρια χόρτα πυκνά…Απ’ το σκαμνί μου σηκώθηκα,κι από χαρά φωτερός,

Ο προφητικός λόγος του ποιητή(Η περίπτωση του Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Μαγιακόφσκι)

του Γιάννη Μότσιου, καθηγητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων


θέλω –να πάω,και να τον χαιρετήσω,και να του δώσω αναφορά!«Σύντροφε Λένιν,σαν δίνω αναφορά,όχι από καθήκον υπηρεσιακό,αλλά από την ίδια την ψυχή μου.Σύντροφε Λένιν,στης κόλασης την ένταση η δουλειάθα γίνει,όπως και τώρα γίνεται.Δίνουμε φως,τη φτώχιακαι τη γύμνια ντύνουμετου λαού.Πληθαίνει κι η εξόρυξηκάρβουνου και μετάλλου…Μα δίπλα σε τούτα,πολλά,βέβαια,είναι τα καθάρματα, πολλάκαι κάθε ποταπότητα.Κουράζεταιν’ αμύνεται κανείς,να τρώγεται με δαύτους.Πολλοίχωρίς εσάςέμειναν πίσω.

Πάραπολλοίοι παλιάνθρωποιπου πάνω στη γη μαςβαδίζουνκαι γύρω από μας –δεν έχουν μετρημό,και πώς να θυμηθείςτα ονόματά τους,ατέλειωτηακολουθία τύπωνσέρνεται.Κουλάκοι,και γραφειοκράτες,κόλακες,σεχταριστές – αιρετικοί,μεθύστακεςμε περηφάνιαπαρελαύνουνπροτάσσοντας τα στήθιαμε κονδυλοφόρους φορτωμένακαι με παράσημα πολλά…Όλους αυτούς,βέβαια,

τα χέρια θα τους στρίψουμε,αλλά τα χέρια είναι πολλά,πώς να τα στρίψεις όλα,η υπόθεση είναι δύσκολη πολύ.Σύντροφε Λένιν,στις φάμπρικες με τα φουγάρα των καπνών,στους χιονισμένους,στους σπαρμένους μας αγρούς,με την καρδιά σου,σύντροφε, και με τ’ όνομά σουσκεπτόμαστε,αναπνέουμε,αγωνιζόμαστεκαι ζούμε!...»Με στοίβες υποθέσεων,και με των φαινομένων τα σούρτα φέρτα,πάει και τούτη η μέρα, τέλειωσελίγο το λίγο σουρουπώνοντας.Στο δωμάτιο είμαστε δυο.Εγώκι ο Λένιν –μες στη φωτογραφία τουστον τοίχο το λευκό. [2]Το ποίημα, είναι γραμμένο στις αρχές του 1929 και δη-

μοσιεύτηκε στην Κομσομόλσκαγια Πράβντα, στις 20 Γενά-ρη. Είναι αφιερωμένο στην πέμπτη επέτειο από το θάνατο του Λένιν.

Προχωρώ στην παρουσίαση του ποιήματος Για τα Κα-θάρματα, γραμμένου οχτώ χρόνια πριν, κι αφού είχαν δη-μοσιευτεί άλλα, στα οποία εξυμνούσε την επανάσταση και τους μπολσεβίκους. Αναφέρω μερικούς τίτλους: Το εμβα-τήριό μας» (1917), Ωδή στην Επανάσταση (1918), Διατα-γή στο Στράτευμα της Τέχνης (1918), Αριστερό Εμβατήριο (1918), Βλαντίμιρ Ιλίτς (1920), Τρίτη Διεθνής (1920).

Για τα καθάρματα:Δόξα, Δόξα, Δόξα στους ήρωες!!!Εξάλλου, Στους ήρωες,φόρο τιμής τους αποτίσαμε και με το παραπάνω.Καιρός να μιλήσουμε τώραγια τα καθάρματα.Ηρέμησαν οι θύελλες στους κόλπους της επανάστασης.Βυθίστηκε στο βούρκο το σοβιετικό χαρμάνι.Πίσω απ’ τη ράχη της Σοβιετικής Ρωσίαςτο μούτροξεφύτρωσετου μικροαστού.(Στου λόγου την παγίδα δε θα πέσω.Δεν είμαι διόλου κατά της τάξης των μικροαστών.Σε όλους τους μικροαστούςχωρίς διάκριση στρωμάτων και τάξεωνχαρίζω τους επαίνους τους δικούς μου).Απ’ τους απέραντους τους κάμπους της Ρωσίας,από την πρώτη κιόλας μέρα γέννησης των Σοβιέτ,


ήρθαν, στο άψε σβήσε αλλάζοντας φτέρωμα,και στρώθηκαν σε κάθε ίδρυμα για τα καλά.Στους πισινούς τους που είναι γεροί σαν τους νιφτήρες,απ’ το πεντάχρονο το καθισιό,έβγαλαν κάτι ρόζους – να!και ζουν ως τώρα πιο ήρεμα κι απ’ τη γαλήνη:σε άνετα βολεύτηκαν γραφεία και κοιτώνες.Και κάθε βράδυ,ετούτη ή η άλλη λέρα,κοιτάζοντας τη σύζυγο,που πιάνο πασκίζει να μάθει,της λέει,από τ’ απανωτά τα τσάγια αποκαμωμένος:«Συντρόφισσα Νάντια!Αύξηση πήραμε στις γιορτές –είκοσι τέσσερις χιλιάδες,κανονικό μισθό.Ε, φαρδιά κιλότα θ’ αγοράσω,μέσ’ απ’ το παντελόνι μουύφαλος θα φαντάζω κοραλλιογενής!»Κι η Νάντια το κατόπι:«Για μένανε φόρεμα μ’ εμβλήματα ν’ αγοράσεις.Χωρίς δρεπάνι και σφυρί, πώς να μπορεί να βγει,στον κόσμο σήμερα κανείς;Με τί να κάνω φόρτε απόψε,στου Επαναστατικού Συμβουλίου το χορό;!»και σώπασε.Ο Μαρξ στον τοίχο κρεμασμένος.Σε πλαίσιο άλικο.Πάνω στην «Ιζβέστια» ξαπλωμένοαπό τη ζέστη χουρχουρίζει το γατί.Και κρεμασμένο απ’ το ταβανάκιστις τρίλιες λιώνει το καναρινάκι.Ο Μαρξ από τον τοίχο κοίταγε, κοίταγε, κοίταγε…Και ξαφνικάάνοιξε το στόμακι έμπηξε τις φωνές:Την επανάσταση τυλίξατε με των μικροαστών τα νήμα-τα.Κι από του Βράνγκελ τις στρατιές πιο τρομεράτων μικροαστών τα βήματα.Μη χάνετε καιρό:στρίψτε τα λαρύγγια των καναρινιών,πριν κατά κράτος νικήσουν τα καναρίνιατον κομμουνισμό. [3]

Να σημειώσω απλώς μια σύμπτωση: Και στα δύο ποι-ήματα ο Μαγιακόφσκι συνομιλεί με δυο πορτρέτα: του Μαρξ και του Λένιν που είναι και τα δυο κρεμασμένα σε τοίχο δωματίου. Η οργή κι ο ασυγκράτητος θυμός από την κατάντια «των μισών ανθρώπων της Σοβιετικής Ρωσίας» (ο ορισμός – διαπίστωση ανήκει στον Μαγιακόφσκι) ανα-γκάζουν τον πατριάρχη της μαρξιστικής θεωρίας και τον ιδρυτή του σοβιετικού κράτους να βγουν από τα ρούχα

τους (από τα πορτρέτα τους), να ζωντανέψουν και να πουν αυτά που έχει να πει ο Ποιητής.

Ένα χρόνο νωρίτερα, ο Μαγιακόφσκι είχε δημοσιεύσει το ποίημα Η Τελευταία Σελίδα του Εμφυλίου. Το παραθέ-τω:

Δόξα σε σένα, ερυθρόαστρε ήρωα!Τη γη μας καθαρίζοντας με αίμαπρος δόξαν της Κομμούνας,από βουνό σε βουνό καβαλούσες τα κάστρα της Κριμαίας.Οι άλλοι ξεφύτρωναν με τα τανκς των τάφρων,των κανονιών τους τούς λαιμούς υψώνονταςκι εσείς με τα σώματά σας γεμίζατε τις τάφρους,πτώμα πάνω σε πτώμα περνώντας τον ισθμό.Οι άλλοι, πίσ’ απ’ τα χαρακώματαάνοιγαν άλλο χαράκωμακαι με τους χείμαρρους των σφαιρών τους σας έπνιγαν,κι εσείς τους παίρνατε το Περεκόπμε χέρια γυμνά.Κι όχι μόνο ξεσκλάβωσες, ερυθρόαστρε ήρωα,την Κριμαία, κατά κράτος συντρίβονταςτα τσούρμα των Λευκοφρουρών, –αλλά, το χτύπημα απέδωσε διπλά:αυτός που χαίρεται τώρα τη λευτεριά,απόκτησε και το δικαίωμα τής εργασίας.Κι αν η ζωή κάτω απ’ τον ήλιο το δικό μαςέχει κριθεί σ’ αυτές τις μέρες τις πικρές,το ξέρουμε –με την παλικαριά σας σώσατε τη ζωήστου Περεκόπ την έφοδο.Σε μιαν ατέρμονη ευγνωμοσύνη συνενώνουμετα λόγια προς εσένα τα δικά μας,ερυθρόαστρη λάβα τής δημιουργίας.Στους αιώνες των αιώνων, σύντροφοι,δόξα, δόξα, δόξασε σας! [4]

Μία διευκρίνιση πληροφοριακού χαρακτήρα: ο Ισθμός του Περεκόπ βρίσκεται ανάμεσα στη νότια Ρωσία και την Κριμαία. Το Νοέμβριο του 1920, ο Κόκκινος στρατός νί-κησε κατά κράτος τη στρατιά του Λευκοφρουρού στρα-τηγού Βράνγκελ, που αριθμούσε πάνω από είκοσι πέντε χιλιάδες άρτια εξοπλισμένους –από τη Δύση– στρατιώτες και τους έριξε στη Μαύρη θάλασσα. Χωρίς επιστροφή. Η απελευθέρωση της Κριμαίας κατά τον Λένιν ήταν «μία από τις λαμπρότερες σελίδες στην ιστορία του Κόκκινου στρατού».

Δεν είναι δύσκολο να καταλήξει κανείς αβίαστα στο συμπέρασμα, ότι ο ποιητής εξύμνησε, κι όπως λέει ο ίδιος και με το παραπάνω, τους αγωνιστές και τους ήρωες της επανάστασης, που, γι’ αυτόν, αποτελούσε τη μια πλευρά του ζητήματος για την ΕΣΣΔ, ενώ, η δεύτερη ήταν η σα-τιρική απεικόνιση του αντιήρωα, των καθαρμάτων, όπως έγραφε, τη «σάρα και τη μάρα», τη σοβιετική γραφειο-


κρατία και το σοβιετικό μικροαστισμό, που, μάλιστα, ήταν οχυρωμένοι πίσω από το κομματικό βιβλιάριο και την κρα-τική-κομματική θέση. Ο ήρωας, λοιπόν, και ο αντιήρωας αποτελούσαν τις δύο πλευρές τού ίδιου νομίσματος. Τις θεωρούσε και τις περιέγραφε ως άκρως ανταγωνιστικές, ώστε η νίκη της μιας να φέρει αυτόματα και με μαθηματι-κή ακρίβεια, την ήττα της άλλης. Επομένως, το πρόβλημα για τον Μαγιακόφσκι (κι όχι μόνο γι’ αυτόν) ετίθετο έτσι: ή σοσιαλισμός χωρίς σοβιετική γραφειοκρατία και σοβιε-τικό μικροαστισμό, ή σοβιετική γραφειοκρατία και σοβι-ετικός μικροαστισμός χωρίς σοσιαλισμό. Σ’ αυτό, νομίζω, βρίσκεται και η μεγάλη ιστορική αλήθεια στην ποίηση και τη δράση του Μαγιακόφσκι. Στις επάλξεις αυτού του όμορφου αγώνα, με αρχές και χωρίς υποχωρήσεις, έδωσε και την ίδια τη ζωή του «ο μεγαλύτερος ποιητής της σοβι-ετικής λογοτεχνίας». Νουνός της παραπάνω ονομασίας ο ίδιος ο Στάλιν. Αφού, πρώτα ο σταλινισμός έβγαλε από τη μέση τον ποιητή. Όπως είχε γίνει και με τον Κίροφ.

Να σημειώσω ότι δεν υπάρχει ή σχεδόν δεν υπάρχει ποίημα, δραματικό έργο και δημόσια ομιλία τού Μαγια-κόφσκι, που να λείπουν αυτά τα θέματα, η χωρίς υπο-χωρήσεις έντονη πάλη κατά της γραφειοκρατίας και του μικροαστισμού. Αναφέρω μερικούς από τους πολλούς ώς πάρα πολλούς στίχους του:

Πνιγόμαστε στις συζητήσεις,δε φαίνεται η περασιά.Μέσ’ απ’ τη σωρεία των εφημερίδωνν’ αρχίσουμε τη δουλειά!Εμπρός!Γιατί να φλυαρούμε με λέξεων ορυμαγδούς;Ας βογγήξει το φτυάρι!Κι ο κασμάς ας πετάξει φωτιά! [5]Κουβαλούν τα γραπτά των οικονομικών υπηρεσιώνέναν τόμο τρανό,που ζυγίζεισχεδόνόσο κι ένα διώροφο σπίτι. [6]Τα μελίσσια των καλαμαράδωναπό βδομάδα σε κάθε μέραακυρώνουν τις ανατροπές και τις βροντέςτου Οκτώβρη,και σε πολλούς μάλιστααπ’ την ανάποδη του σακακιού ξεχωρίζουνκουμπιά, φτιαγμένα πιο πίσω κι απ’ το Φλεβάρη,με έμβλημα τον αετό.……………………………………………..Να τον αδράξεις από το γιακάκι απ’ τα χαρτιά που ’στρωσε χάμω, να τον σηκώσεις ψηλά,ότι τα χαρτιά,υπογραμμένασωστά ή στραβά,του κρύβουν τον κομμουνισμό. [7]

Βουλιάζ’ ο αγώναςκαι πνίγεται στα χαρτιά.Την πάλη με τη γραφειοκρατίακρατείστε ψηλά.…………………………………………Στείλτε στο διάολοτη φλυαρία,που, με την πράξηδεν δένεται πουθενά για πουθενά.Μην αναπαύεστεστον ίσκιοτων οδηγιών. [8]

Το 1930, ο ποιητής γράφει συνθήματα σε στίχους για τις παραστάσεις του έργου του Λουτρό:

Μεμιάςδεν καθαρίζειςτα πλήθη των γραφειοκρατών.Δε φτάνουντ’ αποθέματα όλων των νερών.Και το σαπούνιδε φτάνει κι αυτό.Εξάλλου,τους γραφειοκράτεςσυνδράμεικι η πένα των κριτικών –ας πούμε, του Γερμίλοφ… [9]

Εδώ, θα ανοίξω μια παρένθεση: Ο κριτικός της λο-γοτεχνίας Γερμίλοφ, ο οποίος μαζί με άλλους, οδήγησαν τον Μαγιακόφσκι στο θάνατο, το 1959, μέσα στο γενικό πνεύμα της αποσταλινοποίησης της δημόσιας ζωής στην ΕΣΣΔ, έκανε δημόσια αυτοκριτική για τη στάση του στα γεγονότα της δεκαετίας του 1920 και, ειδικότερα, στην υπόθεση Μαγιακόφσκι. Την επιστολή του είχε δημοσιεύ-σει η Λιτερατούρναγια Γκαζέτα.

Τον κάθε καλαμαράθα τον μουλιάζεικαι θα τον καθαρίζει,κι η σκούπα τού εργάτηκαι το πινέλο τού καλλιτέχνη.……………………………………………..Το θέατρο δεν είναικαθρέφτης αντανάκλασης,αλλά,μεγέθυνσης γυαλί. [9α]

Αναφερόμενος σε δραστηριότητες και συμπεριφορές, που νοθεύουν την ιδέα της επανάστασης και εμποδίζουν την απρόσκοπτη ανάπτυξη του νέου κοινωνικού συστή-ματος, ο Μαγιακόφσκι, ακόμα από το 1926, προειδοποι-ούσε:

Όταν σαπίζειτου αρρώστουτο χέρι,


δεν πρέπει να το λυπόμαστε.Καιρός πια και, τώρα,με το τσεκούριτου νόμουνα κόψουμετις σάπιεςπράξειςκαι τα λόγια. [10]

Πολύ συχνά, ακόμα και στο ίδιο ποίημα, στην ίδια στροφή ή περίοδο, ο Μαγιακόφσκι, ελέγχει περισσότερες από μία καταστάσεις που πρέπει, κατά την άποψή του, να καυτηριαστούν κι έτσι να απαλλαγούν –άνθρωποι και κοι-νωνικό σύνολο– από τις αρνητικές επιπτώσεις μεμφόμε-νων καταστάσεων και συμπεριφορών. Δεν ξεχνά το ρόλο τού παρωδού και τού σκωπτικού ούτε στα καθαρά πατριω-τικά, ακόμα και στα εγκωμιαστικά λυρικά ποιήματά του:

Εσάςδεν σας τραβάειο πανίσχυρος βούρκος;Το υπαλληλίκιδεν ξόμπλιασεμ’ αραχνιέςτα μυαλά σας; [11]

Δυο χρόνια πριν το θάνατό του, ο Μαγιακόφσκι, επα-ναλαμβάνει θέματα και ποιητικά είδη, που διαπραγματεύ-τηκε στα πρώτα χρόνια τής Οκτωβριανής επανάστασης:

ΠΟΙΗΜΑΟΧΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΑΡΜΑΑΛΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΑΡΜΑΤΑΚΙ,ΑΥΤΟΣΦΑΛΙΑΡΕΣ ΔΩΣΤΕ ΤΟΥΜΕ ΤΗΣ ΡΙΜΑΣΤΗΝ ΑΚΡΗ.Σε όλους σας είναι γνωστό,ότι εγώτα καθάρματατα τραγουδώαπό τη πρώτη μουτη νιότη.Και τα καθάρματα δε λιγοστεύουν.Νέοι στίχοι ας ακουστούν, λοιπόν,για τα καθάρματα των νέων μας καιρών.…………………………………………Απαρατήρητακι ανεπαισθήτωςσβήνουν τα όρια,ανάμεσασε μικροαστούςκαι σε καθάρματα. [12]

Ο ιδρυτής τού σοβιετικού κράτους Βλαντίμιρ Λένιν θεωρούσε, ότι ο σοσιαλισμός θα επικρατήσει, τελικά, αν θα νικούσε τα αντίπαλα κοινωνικά συστήματα της εποχής

μόνο με την υψηλότερη και ορθολογιστικότερη παραγω-γικότητα τής εργασίας. Στον ορισμό τού νέου συστήμα-τος έλεγε, ότι «Κομμουνισμός είναι σοβιετική εξουσία συν εξηλεκτρισμός όλης τής χώρας». Σε παράλληλους εννοιο-λογικούς δρόμους, βαδίζει και η καλλιτεχνική σκέψη τού μέγιστου σοβιετικού ποιητή:

Τον εχθρόθα συντρίψειη δύναμη του ηλεκτρισμού,καλύτερα κι απ’ τα κανόνια,καλύτερα κι από το πεζικό. [13]

Δυο χρόνια μετά το θάνατο του Λένιν, το 1926, σε ποί-ημα με τον τίτλο Μιούντ (Ημέρα των Νέων του Κόσμου), ο Μαγιακόφσκι, επαναβεβαίωνε την αφοσίωση και την προσήλωσή του στον επικεφαλής τής Οκτωβριανής επα-νάστασης, προπαγανδίζοντας τους πολιτικούς χειρισμούς εκείνου:

Το δρόμο μαςτον έδειξεο Λένιν˙όλοι οι άλλοιείναι στραβοίκαι βρώμικοι. [14]«…χλευάζω όχι τις δυσκολίες μας, αλλά, τη γραφειο-

κρατική προσέγγιση. Του γραφειοκράτη τού φαίνονται όλα καλά και άγια, τα πάντα τού αρέσουν… Εγώ τους γραφειο-κράτες μαστιγώνω ανελέητα». [15]

«ΜΕΡΙΚΟΙ ΡΩΤΟΥΝ:Τι σκέφτομαι για τα δραματικά μου έργα.Μου διηγήθηκαν την παρακάτω ιστορία: Κάποιος μπή-

κε στο τραμ. Και δεν έκοψε εισιτήριο, προσπαθώντας να εξαπατήσει την υπηρεσία. Ο εισπράκτορας που το πήρε χα-μπάρι, άρχισε να τον λοιδορεί:

– Ε, συ, απατεώνα, κάθαρμα, άχρηστε… Κοριέ του Μα-γιακόφσκι… Η φράση, που μου είχε φανεί χρήσιμη για τη ζωή, μπήκε από μόνη της στη ζωή, και είναι για το έργο μου η καλύτερη αναγνώριση.

Το «Λουτρό» – το ίδιο.Το «Λουτρό» χτυπάει τη γραφειοκρατία, προπαγανδίζει

τους ανοιχτούς ορίζοντες, την εφευρετική πρωτοβουλία».ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΛΟΥΤΡΟ: ΠΟΙΟΝ ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ:Το «Λουτρό» πλένει τη λέρα, πιο σωστά, εξαφανίζει τους

γραφειοκράτες. Το «Λουτρό» είναι έργο δημοσιολογικό. Γι’ αυτό, και σε τούτο δεν υπάρχουν οι λεγόμενοι “ζωντα-νοί άνθρωποι”, αλλά, ενσαρκωμένες (ζωντανές) τάσεις». «Προσπαθώ να επαναφέρω τη χαμένη θεαματικότητα στο θέατρο, να μετατρέψω τη σκηνή σε βήμα. Σ’ αυτό, ακριβώς και συνίσταται η πεμπτουσία της θεατρικής μου δραστηρι-ότητας». «Η μηχανή τού χρόνου προχώρησε μπροστά με πεντάχρονα και δεκαπλάσια βήματα, συνεπαίρνοντας στη φορά της τους εργάτες, κι αυτούς που προσφέρουν υπηρε-σίες, ενώ, απέρριψε κι απέβαλε τον Πομπεντονόσικοφ και τους όμοιούς του.» [16]


Ανάλογες είναι και οι εκτιμήσεις για το δράμα του Ο Κοριός, για να καταλήξει σε συμπεράσματα καθαρά πο-λιτικού χαρακτήρα: «Το πρόβλημα, που τίθεται στο δράμα είναι το ξεσκέπασμα τού σημερινού μικροαστισμού» [17] (υπογρ. δική μου. Γ.Μ.). «Ο Κοριός» είναι η θεατρική πα-ραλλαγή τού βασικού θέματος, πάνω στο οποίο έγραψα πολλούς στίχους και εκτενείς ποιητικές συνθέσεις, ζωγρά-φισα πλακάτ και διαφωτιστικά φυλλάδια. Είναι το θέμα της ασταμάτητης πάλης με το μικροαστισμό.

Το βασικό υλικό, που επεξεργάστηκα στο δράμα, είναι τα γεγονότα, που έφτασαν στα χέρια μου, στα χέρια αν-θρώπου εφημερίδας και δημοσιολόγου. Στο δράμα μου δεν υπάρχουν καταστάσεις, που, να μη βασίζονται σε εκατοντά-δες περιστατικά.

Πώς αρέσει σε μένα τον ίδιο το έργο μου;Θα μου αρέσει, όσο δεν αρέσει στον μικροαστό». [18]«Όσον καιρό θα υπάρχουν στη ζωή καθάρματα, στο

καλλιτεχνικό έργο μου δεν θα τους αμνηστεύω. Στο δράμα υπάρχουν περιστατικά από τη μικροαστική βρομιά τόσο του αιώνα, όσο και της σήμερον ημέρας». «Το έργο πετυχαί-νει τότε μόνο, όταν αυτό φτιάχνεται κόντρα στους κανόνες. Εγώ, στηρίζομαι στις μάζες των κομσομόλων – της νεο-λαίας. Είναι αδύνατο να υπολογίζει κανείς σε όλους τους ανθρώπους: Οι μισοί είναι τα καθάρματα κι οι άλλοι μισοί είναι οι συμπαθητικοί». [19]

Εδώ, είναι που, ο Μαγιακόφσκι, ανεβαίνει κατακόρυφα πολύ ψηλά, σε επίπεδα αληθινού δημιουργού-στοχαστή, έτσι, που το έργο του να πηγάζει κατευθείαν από τις πιο γνήσιες φλέβες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Και να επιστρέφει σ’ αυτήν, με τη μορφή δραματικού έργου αξεπέραστης αξίας και αισθητικής δύναμης.

Στη συζήτηση για τον Κοριό, στη λέσχη των εργατικών ανταποκριτών τής Πράβντα, ο ποιητής καθορίζει τη θέση των κυρίων και βασικών λογοτεχνικών προσώπων του, και παραπέρα ανακαλύπτει συγγενικά προς το δράμα του θεατρικά έργα από την ιστορία τής ρωσικής λογοτεχνίας, που είχαν κοινή τύχη, προσδίδοντας έτσι στον «Κοριό» ιστορική προοπτική (πίσω μπρος) και δικαίωση ιστορι-κή. «Στο επίκεντρο τού θεατρικού μου έργου βρίσκεται ο άνθρωπος, που, με πάταγο αποσχίζεται από την τάξη του, εν ονόματι της προσωπικής του καλοπέρασης. Αυτό είναι παράδειγμα πολιτικής απονέκρωσης. Δεν επιθυμώ να θέτω πρόβλημα προς λύση, χωρίς να υπολογίζω να καταστρέψω τις ρίζες του. Λόγος δε γίνεται για κάποια πράγματα, αλλά, για την απόσχιση από την τάξη. Από το μικροαστισμό της καθημερινής ζωής πηγάζει ο πο-λιτικός μικροαστισμός» (η υπογράμμιση είναι δική μου). «Όταν λένε ότι στον «Κοριό» δεν υπάρχουν θετικοί τύποι ανθρώπων, στη μνήμη μου έρχεται το έργο του Γκόγκολ Ταξίδια του θεάτρου. Ο έλεγχος και των δύο έργων (από τη λογοτεχνική κριτική) είναι ίδιος. Στον Επιθεωρητή κι εκεί δεν υπάρχει ούτε ένας θετικός ανθρώπινος τύπος (…). Η κωμωδία αναπτύσσεται προς μια και μόνο κατεύθυνση.

Μπουχτίσαμε από θετικούς ήρωες». [20] «Μ’ αρέσει να μιλώ έξω από τα δόντια, να λέω τα καθάρματα με τ’ όνομά τους» [21]. «Σε όλη μου τη ζωή, εργαζόμουν όχι για να πλά-θω όμορφα πραγματάκια και να χαϊδεύω ανθρώπινα αφτιά˙ τα κατάφερα, όμως, έτσι να προξενώ σε όλους μπελάδες. Το κύριο έργο μου είναι επίπληξη και εμπαιγμός, εκείνου που μου φαίνεται λαθεμένο, και εναντίον τού οποίου πρέπει να παλεύουμε.» [22]

Την ίδια περίοδο, ο Μαγιακόφσκι, στην εφημερίδα της σοβιετικής κυβέρνησης Ιζβέστια, δημοσιεύει ποίημα με τον χαρακτηριστικό τίτλο Οι Παρασυνεδριάζοντες:

Μόλις η νύχτα πάει να γίνει αυγή,βλέπω την πάσα μέρα:……………………………φεύγουν οι άνθρωποι για τις συνεδριάσεις.Μόλις εισέλθουν στο ίδρυμα,πέφτουν βροχή οι υποθέσεις τού γραφείου,και, διαλέγοντας καμιά πενηνταριά,από τις πιο σημαντικές!,οι υπάλληλοι τραβούν για τις συνεδριάσεις.Έρχεσαι και τους λες:«Μήπως μπορούν να με δεχτούν σε ακρόαση;Ότι έρχομαι και ξανάρχομαι πολύ καιρό».«Ο σύντροφος Ιβάν Βάνιτς λείπει σε σύσκεψη –στην Ένωση Τέο και στη Διεύθυνση Ιπποδρομίων».Ανεβοκατεβαίνεις σκάλες καμιά εκατοστή,κι ο κόσμος σού γίνεται σκέτη αηδία,αλλά ξανάρχεσαι και σου λένε:«Σε μια ώρα, είπαν, να ’ρθεις,ότι τώρα συσκέπτονται με θέμα: Αγορά μελανοδοχείωναπό την Ένωση Συνεταιρισμών».Σε μια ώρα ούτε γραμματείςκι ούτε ιδιαιτέρα – ψυχή!!!Ως τα είκοσι δύο, όλοι τους πήγανσε σύσκεψη τής Κομσομόλ.Βράδυ, αργά, ξανανεβαίνωστον τελευταίο όροφο επταώροφου κτηρίου.«Ο σύντροφος Ιβάν Βάνιτς επέστρεψε;».«Όχι, είναι στη σύσκεψητης Αλφαβηταγαμμαδελταέψιλον Επιτροπής».Μπαρούτι μοναχό,μπαίνω σα σίφουνας στη σύσκεψη,κατάρες άγριες ξεστομίζοντας στο δρόμο.Και τί να δω:κάθονται σε καρέκλες των ανθρώπων τα μισά κορμιά.Ε, κασκαρίκα του διαβόλου!Και πού ειναι τ’ άλλα τα μισά;«Τους έσφαξαν! Τους χώρισαν στα δυο!»Χτυπιέμαι μπρος, χτυπιέμαι πίσω –από το θέαμα το φρικτό τα ’χασα για καλά.Κι ακούω, ξαφνικά,την άκρως ήρεμη φωνή του γραμματέα:«Είν’ όλοι τους σε δυο συσκέψεις, ταυτόχρονα.


Την πάσα μέρασε είκοσι συσκέψεις πρέπει να βρεθούμε.Θες δε θες διχαζόμαστε.Μέχρι τη μέση τού κορμιού, σε τούτη εδώτη σύσκεψη,και το υπόλοιποστην άλλη».Από την ταραχή, δεν κλείνω μάτι.Άρχισε να σκάει κι η χαραυγή!Με ρεμβασμό υποδέχομαι την πρώιμη αυγή:«Αχ, να ’χαμεμια σύσκεψηακόμαγια των συσκέψεων όλων το ξερίζωμα!» [23]Το ποίημα δημοσιεύτη-

κε στις 4 Μαρτίου. Στις 6, ο αρχηγός του σοβιετικού κράτους μίλησε σε συνέδριο μεταλλουργών της Ρωσίας, όπου είπε και τα παρακάτω: «Χτες διάβασα τυχαία στην «Ιζβέστια» στίχους του Μα-γιακόφσκι με θέμα πολιτικό. Δεν ανήκω στους λάτρες τού ποιητικού του ταλέντου, αν και αναγνωρίζω πλήρως την αναρμοδιότητά μου σ’ αυτόν τον τομέα. Αλλά, εδώ, και πολύ καιρό είχα να δοκιμάσω τέτοια ευχαρίστηση, από άπο-ψη πολιτική και διοικητική. Στο ποίημά του, διακωμωδεί εξοντωτικά τις συσκέψεις και χλευάζει τους κομμουνιστές, επειδή συνεδριάζουν και πα-ρασυνεδριάζουν συνεχώς. Δεν ξέρω πώς είναι αυτό το ποίημα, ως προς την ποιητική του τέχνη. Σε ότι όμως αφορά την πολιτική, εγγυώμαι, ότι είναι τελείως σωστό. Βρισκόμαστε, πράγματι, στη θέση αν-θρώπων (και πρέπει να πούμε, ότι η θέση αυτή είναι πολύ ανόητη), που συνεδριάζουν συνεχώς, στήνουν επιτροπές, καταστρώνουν σχέδια χωρίς τελειωμό… Η πρακτική εκ-πλήρωση των διαταγμάτων, που, σε μας περισσεύουν και σκαρώνονται στα πεταχτά, όπως ακριβώς το περιέγραψε κι ο Μαγιακόφσκι, δεν υπόκειται σε κανέναν έλεγχο». [24]

Ένα από τα καλύτερα ποιήματά του, με τον τίτλο Στί-χοι για το Σοβιετικό Διαβατήριο (1917), ο Μαγιακόφσκι το αρχίζει έτσι:

Με λύκουΒουλιμία,θα κατασπάραζατη γραφειοκρατία. [25]

Θα συνεχίσω με μια παρέμβαση τού ποιητή σε δημό-σια συζήτηση με θέμα «Οι δρόμοι τής σοβιετικής λογο-τεχνίας», που έγινε στις 25 Φεβρουαρίου 1930, ενάμιση μήνα πριν το θάνατό του. Το κείμενο τής λιγότερο από μισής σελίδας είναι, κατά την άποψή μου, σημαντικότατο, γιατί πήρε τη μορφή μιας πολιτιστικής, συγγραφικής και πολιτικής διαθήκης τού μεγάλου ποιητή, τού θεατρικού συγγραφέα, τού δοκιμιογράφου και στοχαστή, τού απαρά-μιλλου και φλογερού αγωνιστή για μια συνεχώς ανανεω-μένη και αναπτυσσόμενη σοσιαλιστική κοινωνία μαζί με τη λογοτεχνία της:

«Τα προβλήματα ύφους και μεθόδων επισκιάζονται από το κύριο πρόβλημα, από το πρόβλημα αφομοίωσης τής διαλεκτικής μεθόδου. Είναι η μοναδική μέθοδος, που πρέπει να αφομοιώσει ο κάθε συγγρα-φέας, κι αυτή είναι η μέθοδος τού ιστορικού υλισμού. Ο καλ-λιτέχνης είναι υποχρεωμένος να επανεξετάζει τους τρόπους του, να κάνει τεράστιο άλμα από το παρελθόν στη σημερινή μέρα. Ήρθαμε όχι για να φωτο-γραφήσουμε τον κόσμο, αλλά για να αγωνιστούμε για το μέλ-λον με τα όπλα τής λογοτεχνί-ας. Για να ανασυγκροτήσουμε τον κόσμο. Σ’ αυτόν τον αγώνα, θα χρησιμοποιήσουμε όλους τους τρόπους. Όλα τα καλλιτε-χνικά μέσα είναι καλά, αν μας βοηθούν στην ανοικοδόμηση τού σοσιαλισμού. Η διαίρεση σε μεθόδους είναι συμβατική: ύφος είναι η επακόλουθη συ-νειδητοποίηση και η ομαδοποί-ηση των λογοτεχνικών τρόπων. Ύφος είναι η επακόλουθη απο-νέκρωση των τρόπων. Σήμερα,

βασική είναι όχι τόσο η αναζήτηση ύφους, όσο η συνένωση ανθρώπων, που βρίσκονται σε κοινή πολιτική πλατφόρμα. Πρέπει επακριβώς να συνειδητοποιήσουμε τις ταξικές μας επάλξεις». [26]

Για λίγο πριν το τέλος τής σημερινής μου ομιλίας άφη-σα δυο αποσπάσματα, που, καθώς νομίζω, είναι από τους πιο εξομολογητικούς, συγκινητικούς, ανθρώπινους και τους πιο ποιητικούς στίχους του. Συνάμα, αποκτούν και τη μορφή της προφητείας. Η εντελώς προσωπική αλήθεια είναι η πιο βαθιά, η πιο σταθερή και προσφέρεται περισ-σότερο στην καλλιτεχνική διαπραγμάτευση. Η κοινωνική, η πολιτική, η ηθική και όποια άλλη αλήθεια για να γίνει ποίηση, πρέπει όχι μόνο να υιοθετηθεί από τον ποιητή,

Ο ποιητής Βλαντίμιρ Β. Μαγιακόφσκι


αλλά, και να γίνει σάρκα από τη σάρκα του, οστό από τα οστά του. Από τους στίχους, που ακούσατε ως τώρα, γίνε-ται κατανοητό και πείθει ότι τις παραπάνω αλήθειες –με το χρόνο– ο Μαγιακόφσκι τις έκανε δικές του. Γι’ αυτό, και οι πολιτικοί και κοινωνικοί στίχοι του είναι τόσο αληθινοί, αλλά, και τόσο δυνατοί. Με ψέματα, μόνο οι στιχοπλόκοι τής πεντάρας, οι πουλημένοι στην κάθε εξουσία, μπορούν να αραδιάζουν στίχους, ανάλογα με την περίσταση και την πρόθεση να αρέσουν: Να χαϊδέψουν τα αφτιά των ισχυ-ρών, για τους οποίους και έχουν γραφτεί.

Τη μέρα της αυτοκτονίας τού Μαγιακόφσκι, 14 Απρι-λίου 1930, οι στίχοι που θα ακούσετε, στη συνέχεια, απο-κτούσαν –ξαφνικά– επιπρόσθετο νόημα, επίκαιρο χαρα-κτήρα.

«Στο δωμάτιο τού νεκρού μπαίνει η αδερφή του Όλια κι αρχίζει να φωνάζει με κραυγές: «Βολόντια!.. Σωπαίνει. Σωπαίνει, δεν απαντά. Βολόντια!! Τί φρίκη!.. Στο «Λου-τρό» να τους στείλεις! Για να είναι πιο γελοίοι. Χαχάνιζαν. Προκαλούσαν. Και να τι απόγινε με σένα. Γιατί, Βολόντια, να μην έρθεις σε μας;» Πλησίασε πιο κοντά στο νεκρό και είπε: «Θυμάσαι, Βολόντιτσκα;» κι αμέσως άρχισε να απαγ-γέλει στίχους από το «Σύννεφο με παντελόνια».

Και νιώθω το «εγώ»να ’ναι για μένα μικρό.Κάποιος δραπετεύει από μέσα μουπεισματικά.Allo!Ποιος μιλάει;Η μάνα;Μάνα!Ο γυιός σου είναι υπέροχα άρρωστος.Άναψε στην καρδιά του πυρκαγιά.Πείτε στις αδελφές μου, τη Λιούντα και την Όλια, –δε βρίσκει τόπο να σταθεί!Κάθε λέξη,ακόμα και το αστείοπου βλαστημά με πυρωμένο στόμα,πετιέται έξω, όπως η γυμνή πόρνη,από φλεγόμενο οίκο ανοχής…Μάνα!Να τραγουδήσω δεν μπορώ.Στο παρεκκλήσι τής καρδιάς άναψε για καλάο κλήρος τους ψαλμούς…Κραυγή στερνή, –τουλάχιστο, για το ότι φλέγομαι,στείλε στους αιώνες το στεναγμό.[27]

Εδώ, θέλω να προσθέσω κι άλλους έξι στίχους από τη σύνθεση Το Φλάουτο της Ραχοκοκαλιάς, από τα καλύτερα ποιήματα τού Μαγιακόφσκι, που έχει γραφεί κι αυτό το 1915:

Όλο και πιο συχνά συλλογίζομαι:Θα ’ταν καλύτερονα βάλω τελεία, στο τέρμα το δικό μουμε μια σφαίρα.

Σήμερα, για κάθε ενδεχόμενο,δίνω την αποχαιρετιστήρια συναυλία.Σήμερα, θα παίξω στο φλάουτο τής ραχοκοκαλιάς. [28]

Σε τούτη την ανακοίνωσή μου, άφησα να μιλήσει, όσο θεώρησα σωστό, ο ίδιος ο Μαγιακόφσκι. Κάτι, που προ-ϋποθέτει τη μείωση τού δικού μου λόγου. Η προτίμηση αποκτά, έτσι, χαρακτήρα συνειδητό. Η επιλογή τής μεθό-δου των πολλών παραθεμάτων –συχνά– κατά τον καλύτε-ρο τρόπο στηρίζει και, μάλιστα, αναπτύσσει και τις δικές μου απόψεις. Επειδή η γενιά μου, στα πλαίσια τής Νέας Ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ψάχνοντας για τους προγόνους της, φτάνει ίσαμε τον Μα-γιακόφσκι και τη δική του ανήσυχη γενιά. Πάει κι ακόμα πιο πίσω: Ίσαμε τις γνήσιες κι ανόθευτες πηγές των ιδε-ών του σοσιαλισμού. Είμαι σίγουρος ότι οι αναζητήσεις του συγχρόνου επιστημονικού σοσιαλισμού δεν μπορούν παρά να λάβουν στα σοβαρά υπόψη τις αμφιβολίες, τις επιφυλάξεις, τις προειδοποιήσεις και, προπαντός, τη δρι-μύτατη κριτική αρχών, που άσκησε ο τιμώμενος σήμερα, σοβιετικός ποιητής κατά των στρεβλώσεων των ιδεών μας μετά την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία, και, ίσως, πριν απ’ όλα, τους έντονους αγώνες του κατά τού σοβιε-τικού (σοσιαλιστικού) μικροαστισμού και της σοβιετικής (σοσιαλιστικής) γραφειοκρατίας.

Οι καίριες επισημάνσεις και οι σοφές προειδοποιήσεις του Μαγιακόφσκι αποδείχτηκαν, πράγματι, προφητικές. Και, μια που λόγος γίνεται για τον προφητικό λόγο του ποιητή, θέλω να θυμίσω και μια δική μας περίπτωση. Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Ζυρίχης (11 Φε-βρουαρίου 1959) ο –τότε– πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής είχε πει ότι η μέρα αυτή ήταν η ευτυχέστε-ρη της ζωής του, ενώ, ο Μακάριος, κατεβαίνοντας στην Κύπρο και μιλώντας μπροστά σε μια λαοθάλασσα από Ελληνοκυπρίους, βροντοφώναξε τη γνωστή λέξη: «Νενι-κήκαμεν». Και μόνο ο Σεφέρης έγραψε: «Ο δρόμος είναι πια ανοιχτός για τη στρατιωτική εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο». Αυτά το 1959. Και η στρατιωτική εισβολή των Τούρκων στη μεγαλόνησο πραγματοποιήθηκε το 1974. Και, σκέπτομαι: Αφού είναι έτσι, γιατί να μην προσπαθεί η κάθε πολιτική εξουσία να εξασφαλίσει έναν Μαγιακόφ-σκι ή έναν Σεφέρη και να τον συμβουλεύεται για τα πιο κρίσιμα εθνικά και κοινωνικά ζητήματα; Και βέβαια, εν-νοώ, την πνευματική και την καλλιτεχνική ελίτ της χώρας μας.

Σε τούτη την ανακοίνωση, άφησα διεξοδικά να μιλήσει ο ίδιος ο Μαγιακόφσκι. Κάτι που προϋποθέτει τη μείωση του καθαρά δικού μου λόγου. Η προτίμηση αποκτά έτσι συνειδητό χαρακτήρα. Η επιλογή της μεθόδου των πολ-λών παραθεμάτων κατά τον καλύτερο τρόπο στηρίζει και μάλιστα αναπτύσσει τις δικές μου απόψεις. Επειδή η γενιά μου, στα πλαίσια της Νέας Ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ψάχνοντας για τους προγόνους της, φτάνει ίσαμε τον Μαγιακόφσκι, τη δική του ανήσυχη γενιά και τις δικές μας παραδόσεις αντίστασης σε κάθε


μορφή κοινωνικής συντήρησης. Πάμε και πιο πίσω: στις γνήσιες κι ανόθευτες πηγές των ιδεών του σοσιαλισμού. Είμαι σίγουρος ότι οι αναζητήσεις του σύγχρονου σοσι-αλισμού δε μπορούν παρά να λάβουν στα σοβαρά υπόψη τις αμφιβολίες, τις επιφυλάξεις, τις προειδοποιήσεις και προπαντός τη δριμύτατη κριτική αρχών που άσκησε ο τι-μώμενος σήμερα σοβιετικός ποιητής κατά των στρεβλώ-σεων των ιδεών μας μετά την Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία, και, ίσως, πριν απ’ όλα τους έντονους αγώνες του κατά τού σοβιετικού μικροαστισμού και της σοβιετι-κής γραφειοκρατίας.

Ο Μαγιακόφσκι μας άφησε μία παρακαταθήκη: χτίζο-ντας τη σοσιαλιστική κοινωνία με τους θεσμούς, που θα θεσπίσουμε και με την πρακτική μας δράση, να συμβά-λουμε συνειδητά, ώστε με τον καιρό να λιγοστεύουν τα ‘καθάρματα’ και να πληθαίνουν οι ‘συμπαθητικοί’ πολί-τες. Χωρίς αυτό, δεν υπάρχει πρόοδος της νέας κοινωνίας, μας περιμένουν νέα παραστρατήματα, που θα οδηγήσουν ξανά με μαθηματική ακρίβεια στην παλινόρθωση του απο-κρουστικού παρελθόντος – της κοινωνίας του συντηρητι-σμού και της απανθρωπιάς, του άκρατου ατομικισμού και της έλλειψης αλληλεγγύης. Και, ίσως, η σκληρή αλήθεια της εποχής μας, με τις ευλογίες του κοινωνικού και πολι-τικού κατεστημένου, να σπρώχνει και να στριμώχνει τους συγγραφείς στον κοινωνικό, πολιτικό και ηθικό απομονω-τισμό. Πόσοι ποιητές, σήμερα, ασχολούνται με τα κοινά, ελέγχουν τις καταχρήσεις και τις εγκληματικές στρεβλώ-σεις της εξουσίας, χρησιμοποιώντας ‘επιχειρησιακά’ και ευέλικτα είδη της τέχνης τους, με σκοπό να διορθώσουν τα κακώς κείμενα, να καλυτερέψουν το άτομο, την ομά-δα, την κοινωνία; Στο μεταξύ, μια παρόμοια στάση και δημιουργική συμπεριφορά, θα ανταποκρίνονταν στις κα-λύτερες προσδοκίες του έθνους. Σύγχρονοι εθνικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί, σημερινή εθνική γλώσσα και κατανοητός ποιητικός λόγος, που δεν γυρίζει την πλάτη του σε ζώσες αξίες της παράδοσης, είναι οι δρόμοι για την αναγκαία, άκρως χρήσιμη, αποκατάσταση του διαλόγου μεταξύ τέχνης και κοινού, ώστε τα έργα της να επικοινω-νούν και να συνεπαίρνουν ιδεολογικά και αισθητικά. Πα-ρόμοιες και αμφίδρομες διεργασίες θα έφερναν στο προ-σκήνιο την ποίηση, την κλασική μουσική, τη ζωγραφική με τη μεγαλύτερη δυνατή μαζικοποίησή τους. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ο Μαγιακόφσκι συνεχίζει να παραμένει ένα μεγάλο παράδειγμα προς μίμηση, το παράδειγμα του ποιητή και του θεατρικού συγγραφέα, του δοκιμιογράφου και του δημοσιογράφου, του στοχαστή, που ήξερε να συν-διαλέγεται, επειδή συνειδητά επιδίωκε το διάλογο με τους ανθρώπους της εποχής του, για την κοινή πορεία έθνους, ανθρωπότητας και λογοτεχνίας. Χωρίς συμβιβασμούς και εκπτώσεις στους τομείς της αισθητικής: της ποιητικότερης ενσάρκωσης ιδεών, ανθρώπων και κοινωνίας. Γι’ αυτό, κι ο μεγάλος σοβιετικός ποιητής παραμένει ζωντανός στις γραμμές μας – στις επάλξεις της Νέας Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας Αριστεράς. Στο δρόμο προς τη δημιουρ-γία της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας…

Σημειώσεις-Παρατηρήσεις-Παραπομπές:

1. Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι. Άπαντα σε 13 τόμους (στα Ρωσικά). Τ. 12, Μ.1959, σ. 142.

Να σημειώσω, ότι τα άπαντα του Μαγιακόφσκι, του «μεγαλύτερου σοβιετικού ποιητή» (ο χαρακτηρισμός ανήκει στον Ιωσήφ Στάλιν), στην πιο πλήρη μορφή τους, άρχισαν να εκδίδονται μόνο μετά το θάνατο του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΣΕ, το 1953, κι αμέσως μετά το 20ό Συνέδριο του ίδιου κόμματος: Ο 1ος και 2ος το 1956, ο 3ος-6ος το 1957, ο 7ος-11ος το 1958, ο 12ος το 1959 κι ο τελευταίος, ο 13ος, το 1961.

Διερωτάται κανείς τί θα γινόταν με τον ατίθασο και μα-χόμενο κατά των στρεβλώσεων των ιδεών του σοσιαλι-σμού Μαγιακόφσκι, στη δεκαετία του 1930, με τις μα-ζικές εκτελέσεις ανωτέρων και ανωτάτων στελεχών του ΚΚΣΕ, του Κόκκινου στρατού, των συγγραφέων, της σοβιετικής διανόησης, που δεν συμμορφώνονταν ‘προς τας υποδείξεις’ που θα έλεγε κι ο Μίκης Θεοδωράκης; Γιατί, κακά τα ψέματα: Με τις μαζικές εκτελέσεις εκα-τομμυρίων και εκατομμυρίων αθώων και τιμίων σοβι-ετικών ανθρώπων-κομμουνιστών, ο σταλινισμός είχε αρχίσει από τότε (ίσως και λίγο νωρίτερα) σιγά σιγά, αλλά μεθοδικά και σίγουρα, να εκτελεί τον ίδιο το σοσι-αλισμό ως ιδέα, ιδανικό και σωστή πράξη.

Στη συνέχεια, οι παραπομπές θα γίνονται στην ίδια έκ-δοση και θα σημειώνεται μόνο ο τόμος και οι σελίδες.

2. Τ. 10, σ. 17-20.3. Τ. 2, σ. 73-754. Τ.2, σ. 71-72.5. Τ.2, σ. 332.6. Τ. 7, σ. 253.7. Τ.7, σ. 160-161.8. Τ.10, σ. 165, 166.9 και 9 α: Τ.11, σ.σ. 350, 351, 353.10. Τ.7, σ.183.11. Ποιητική σύνθεση «Πάμε Καλά. Ποίημα του Οκτώ-

βρη», τ. 8, σ. 321.12. Τ.9, σ. 220.13. Τ. 7, σ. 237.14. Τ. 7, σ. 173.15. Τ. 12, σ. 395.16. Τ.12, σ. 199, 200, 201.17. Τ. 12, σ. 189.18. Τ. 12, σ. 190.19. Τ. 12, σ. 507.20. Τ. 12, σ. 509.21. Τ. 12, σ. 380.22. Τ.12, σ. 423.23. Τ. 4, σ. 7 - 9.24. Τ. 4, σ. 419-420.25. Τ. 10, σ. 68.26. Τ. 12, σ. 513.27. Τ. 1, σ. 179, 180, 181.28. Τ. 1, σ. 199.


Το χρυσό ιωβηλαίο της ελληνικής λαογραφίαςΤο χρυσό ιωβηλαίο της ελληνικής λαογραφίαςτης Νικολέττας Δ. Περπατάρη, μεταπτυχιακό δίπλωμα Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνώντης Νικολέττας Δ. Περπατάρη, μεταπτυχιακό δίπλωμα Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο ιδρυτής της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρίας

Με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό ετών από τη θεμελίωση της Λαογραφίας ως επιστήμης στην Ελλάδα, της ίδρυσης του επίσημου επιστημο-

νικού φορέα της, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, και της έκδοσης του Δελτίου της Λαογραφία, ο Τομέας Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και η Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία συνδιορ-γάνωσαν τριήμερο Πανελλήνιο Συνέδριο (11-13 Μαρτίου 2009). Η τριπλή αυτή επέτειος γιορτάστη-κε με την προσήκουσα λαμπρότητα στο αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος» του Κεντρικού Κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όπως είναι γνωστό, η Ελληνική Λα-ογραφική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1909, με πρωτοβουλία του Νικολάου Γ. Πολίτη (1852-1921), κορυφαίας πνευματικής μορ-φής της εποχής, με εξέχουσα πατριωτική και επιστημονική δράση, τον οποίο ο Κωστής Παλαμάς συμπεριέλαβε μεταξύ των «Πα-τέρων» του Ελληνικού Έθνους στο υπό τον τίτλο αυτό ποίημά του της συλλογής «Βω-μοί». Κύριο σκοπό της Εταιρείας ο Πολίτης έθετε τη διαχρονική και συγχρονική μελέτη του λαϊκού μας πολιτισμού αυτοτελώς, αλλά και εν συγκρίσει προς τον πολιτισμό άλλων, κατεξοχήν των βαλκανικών, λαών. Το επιστημονικό όρ-γανο της Εταιρείας, η Λαογραφία εκδίδεται μέχρι σήμερα (1908/1909 κ.εξ.). Συνολικά έχουν εκδοθεί σαράντα ένας ογκώδεις τόμοι, οι οποίοι περιέχουν επιστημονικά άρθρα και μελετήματα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, καθώς επίσης και άλλων συγγραφέων, για τον παραδοσιακό και σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό ή αποθησαυρίζουν λαογραφική ύλη από όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Ο πρόσφατα εκδο-μένος τεσσαρακοστός πρώτος τόμος, με χίλιες διακόσιες σελίδες πλούσιας ύλης και εγκυρότητας, είναι αφιερωμέ-νος στο χρυσό ιωβηλαίο της Ελληνικής Λαογραφίας. Με την ευκαιρία της ιστορικής αυτής επετείου κυκλοφορήθη-κε και το βιβλίο «Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία. Η ιστο-ρική διαδρομή της (1908-2008)» του Γεωργίου Χ. Κούζα.

Στο συνέδριο έλαβαν μέρος καθηγητές όλων των βαθ-μίδων από τα Πανεπιστήμια της χώρας και άλλοι ειδικοί επιστήμονες και συζητήθηκαν θέματα Ιστορίας και θεω-ρίας της Ελληνικής Λαογραφίας, διδασκαλίας του αντι-κειμένου στα ελληνικά Πανεπιστήμια, καθώς και η σχέση της Λαογραφίας με τις συναφείς επιστήμες στην Ελλάδα και το εξωτερικό στη σύγχρονη εποχή. Στην εναρκτήρια συνεδρία, που έγινε την Τετάρτη 11 Μαρτίου, απηύθυναν χαιρετισμούς ο Πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Μιχαήλ Γ. Μερακλής, ο Διευθυντής του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας της Φιλοσοφικής

Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αθανάσιος Μαρκό-πουλος, ο Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιω-άννης Καρακώστας, η Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχο-λής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρίκα Θωμαδάκη και ο Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέας Βοσκός.

Οι εργασίες του Συνεδρίου άρχισαν με την ομιλία του Μιχαήλ Γ. Μερακλή, που είχε τίτλο «Η συνέχεια της λαο-γραφίας», όπου, μεταξύ άλλων, σημειώθηκε ότι «σ’ έναν

ολόκληρο αιώνα θα ήταν αδιανόητο να μην εξελιχθεί η Λαογραφία, να μη δεχθεί επιρροές κοσμοϊστορικών γεγονότων, που επηρέασαν θεωρίες και επιστήμες. Άλλωστε ο Πολίτης, στο διάγραμμα της ύλης, που δημοσίευε στον πρώτο τόμο της Λαογραφίας, είχε ιδιοφυώς αφήσει ανοιχτό τον δρόμο προς το μέλλον και τις εξελίξεις». Ακολούθησαν οι επιστη-μονικές ανακοινώσεις των Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, Θεώρηση των λαογραφικών σπουδών στην Ελλάδα. Πρώτη περίο-δος: 1907-1947, Αικατερίνης Πολυμέ-ρου-Καμηλάκη, Το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και οι λαογραφικές σπουδές στην Ελλάδα, Μαριλένας Παπαχριστο-φόρου, «Μνημεία του λόγου», επιτόπια

έρευνα και προφορικότητα: Από τη συγκριτική-ιστορική μέθοδο του Ν. Πολίτη σε μια ολιστική προσέγγιση της (προφορικής) παράδοσης, Ελευθέριου Αλεξάκη, Η Λαο-γραφία ως Ανθρωπολογία και η Ανθρωπολογία ως Λαο-γραφία στην Ελλάδα. Μια κριτική από μέσα, Μανόλη Γ. Βαρβούνη, Πανεπιστημιακά λαογραφικά αρχεία: Συγκρό-τηση, περιεχόμενο και αξιολόγηση, Ευάγγελου Καραμανέ,

Ο δρ. Κώστας Σαχινίδης έχει το λόγο.


Η διαχείριση της λαογραφικής κληρονομιάς στην εποχή του διαδικτύου, Δημήτριου Κατσαρή, Η αντιδικία Κων-σταντίνου Κόντου-Νικολάου Γ. Πολίτη. Ορατές και άδη-λες όψεις μιας πολύμορφης σύγκρουσης, Αναγνώστη Πα-πακυπαρίσση, Η εκλογή του R. M. Dawkins ως επίτιμου εταίρου στη νεοσύστατη Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία.

Στην απογευματινή συνεδρία, πραγματοποιήθηκαν οι εξής εισηγήσεις: Ρέα Κακάμπουρα, Λαογραφία και Ψυχο-λογία των λαών, Κώστας Γ. Σαχινίδης, Μεθοδολογία έρευ-νας του χορού ως κοινωνικού φαινομένου, Παρασκευάς Ποτηρόπουλος, Χώρος, τόπος, τοπία: Οι πολλαπλές δι-αστάσεις των τοπικών κοινοτήτων και η σύγ-χρονη ερευνητική τους προσέγγιση, Γεώργιος Κατσαδώρος, Το περι-οδικό «Λαογραφία» και οι σύγχρονες επιστήμες του ανθρώπου, Νικο-λέττα Δ. Περπατάρη, Η έρευνα της ανθρω-πολογικής διάστασης του λαϊκού μύθου, Γε-ώργιος Μιχαήλ, Για μια ποιητική-φιλοσοφική Λαογραφία και Μετα-ξούλα Μανικάρου, Τα λαογραφικά κείμενα στα λογοτεχνικά περι-οδικά της Ρούμελης, κατά το χρονικό διά-στημα 1950-1967.

Την Πέμπτη, στις πρωινές συνεδριάσεις, το πρόγραμμα διαμορ-φώθηκε ως εξής: Βάλ-τερ Πούχνερ, Η έννοια της «σκηνοθετημένης αυθεντικότητας» στην έρευνα του σημερινού λαϊκού πολιτισμού, Μανόλης Γ. Σέργης, Ηχοτοπία της Αθήνας στο συγγραφικό έργο του Μιχαήλ Μητσάκη. Συμβολή στη διεύρυνση της θεματολογίας της Κοινωνικής Λαογραφίας, Μαριάν-θη Καπλάνογλου, Φολκλορισμός και παράδοση, Χρήστος Παπακώστας, Λαϊκός πολιτισμός και φολκλορισμός. Σύγ-χρονες λαογραφικές προσεγγίσεις, Γεώργιος Κούζας, Ο κόσμος του σούπερ μάρκετ: Λαογραφική-ανθρωπολογική προσέγγιση των υπεραγορών του αστικού χώρου, Παρα-σκευή Κοψιδά-Βρεττού, Από τη γαστρονομική φιλολο-γία των «Δειπνοσοφιστών» στους «Βορβορυγμούς» των μπλόγκερς. Η διαπολιτισμική Λαογραφία της ευζωίας, Βασιλική Χρυσανθοπούλου, «Ο βίος εν τη ξενιτεία»: Λα-ογραφικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις στη μελέτη της Ελληνικής μετανάστευσης, Κωνσταντίνος Κοντα-

ξής, Η διείσδυση της πόλης στο χωριό και αντιστρόφως, Στέλλα Βατούγιου, Λαογραφία και Κινηματογράφος, Νι-κόλαος Καρπούζης, Αστική Λαογραφία. Ορισμένες με-θοδολογικές προσεγγίσεις και παρατηρήσεις σχετικά με την έρευνα, Κωνσταντίνος Μαργώνης, Regionalismus και Λαογραφία. Η ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής ταυτό-τητας των Τζουμέρκων της Ηπείρου και Χρήστος Ζερίτης, Πολιτιστικές παρεμβάσεις της Λαογραφίας.

Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, παρατέθηκε γεύμα προς τιμήν των συνέδρων στο Πολιτιστικό Κέντρο-Εντευκτήριο «Κωστής Παλαμάς» του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το από-

γευμα της Πέμπτης πραγ-ματοποιήθηκαν οι ακό-λουθες ανακοινώσεις: Βασίλειος Αναγνωστό-πουλος, Μια περιπέτεια και ένας πλάγιος λόγος, Μαρίνα Βρέλλη-Ζάχου, Η διδασκαλία της Λαο-γραφίας στο Πανεπιστή-μιο Ιωαννίνων, Άννα Πα-παμιχαήλ-Κουτρούμπα, Διδασκαλία της Λαογρα-φίας και επιτόπια έρευνα, Άννα Λυδάκη, Η λαογρα-φική έρευνα: Μέθοδοι και τεχνικές, Δημήτριος Μπενέκος, Λαογραφία και εκπαίδευση: Τα σύγ-χρονα σχολικά εγχειρίδια του Δημοτικού και ο λαϊ-κός πολιτισμός, Δέσποινα Δαμιανού, Η Λαογραφία στα Παιδαγωγικά Τμή-ματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Ιωάννης Πολέμης, Βυζαντινή Φι-λολογία και Λαογραφία. Το παράδειγμα του Μά-ξιμου Καυσοκαλυβίτη, Αντώνιος Δ. Παναγιώτου, Λαογραφικά στοιχεία στο έργο του Γεωργίου Σφραντζή, Ταξιάρχης Κόλιας, Η έρευνα του βίου και του πολιτισμού

των Βυζαντινών από τον Φ. Κουκουλέ μέχρι σήμερα, Αριστείδης Δουλαβέρας, Λαογραφία και Λογοτεχνία, Γε-ώργιος Θανόπουλος (σε συνεργασία με τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ελένη Βρυνιώτη), Η στάση της κριτικής στη φι-λολογική μέθοδο του Νικολάου Πολίτη. Μια προσέγγιση με οδηγό τις πηγές που χρησιμοποίησε στις «Εκλογές» (Γ. Θανόπουλος). Οι ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές στα Λιανοτράγουδα των «Εκλογών» (Ελένη Βρυνιώτη).

Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε την Παρασκευή με τις ακό-λουθες εισηγήσεις: Κατερίνα Κορρέ-Ζωγράφου, Η έρευνα της λαϊκής τέχνης στον εικοστό αιώνα, Άννα-Ιωάννα Γου-ήλ-Μπαδιεριτάκη, Η διδασκαλία του γνωστικού αντικει-

Ο Γεν. Γραμματέας του Συνεδρίου, καθηγητής Μηνάς Αλεξιάδης στο βήμα.

Το αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου γεμάτο από κόσμο.


Συμπερασματικές Παρατηρήσεις του Προέδρου της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας κ. Μιχαήλ Γ. Μερακλή,

ομ. καθηγητή Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Πρύτανη Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Ο καθηγ. Μ. Γ. Μερακλής ολοκληρώνει τις εργασίες του Συνεδρίου

μένου «Λαογραφία - Νεοελληνική λαϊκή τέχνη», Μάγδα Ζωγράφου, Χορός και Ελληνική Λαογραφία: Προβλημα-τισμοί και επισημάνσεις, Γεώργιος Βοζίκας, Λαογραφία και Μυθιστόρημα. Διαλογικές σχέσεις μεταξύ επιστήμης, τέχνης και αστικού πολιτισμού, Μαρία Θεοχάρη, Στοιχεία λαϊκού βίου στη μεταβυζαντινή εικονογραφία της Μεσ-σηνιακής Μάνης, Κωνσταντίνα Μπάδα, Προωθώντας τη διεπιστημονικότητα: Ιστορία και μνήμη της δεκαετίας 1940-1950 και πολιτισμικές ταυτότητες, Ανδρομάχη Οι-κονόμου, Ζητήματα ταυτότητας και ετερότητας των εθνο-πολιτισμικών ομάδων στη Λαογραφία και την Κοινωνική Ανθρωπολογία: Η περίπτωση των Αρβανιτών, Δημήτριος Ράπτης, Λαογραφία και Μυθολογία. Προσδιορίζοντας το περιεχόμενο του γνωστικού της αντικειμένου, Γεράσι-μος Ρηγάτος, Πηγές για τη μελέτη της Λαογραφίας της Ιατρικής και Κυριακή Χρυσού-Καρατζά, Η ιστορία της διατροφής στην Ελληνική Λαογραφία και η διδασκαλία

της στα Ελληνικά Πανεπιστήμια από διεπιστημονική σκο-πιά (Λαογραφία - Κοινωνική Ανθρωπολογία).

Θερμά συγχαρητήρια για την επιτυχή έκβαση και ολο-κλήρωση του Συνεδρίου αξίζουν στον Πρόεδρο της Εται-ρείας, καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή, στο Γενικό Γραμματέα της, καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη και στην Οργανωτική Επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν επίσης οι καθηγητές Αθανάσιος Μαρκόπουλος, Ιωάννης Πολέμης, Αντώνιος Παναγιώτου, Γεώργιος Θανόπουλος και ο Γεώργιος Αικα-τερινίδης, ερευνητής του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Ευχή όλων μας, τα εκατό χρόνια ζωής της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, απόδειξη του λαμπρού παρελ-θόντος της επιστήμης της Λαογραφίας, να δώσουν ελπι-δοφόρο μήνυμα για ένα ακόμη δυναμικότερο παρόν και μέλλον, πλούσιο σε επιστημονική, ερευνητική, εκδοτική και κοινωνική προσφορά.

Πέρα από το ότι το συνέδριο για τα εκατοντάχρονα της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας εκπλήρωσε ένα οφειλόμενο χρέος του παρόντος Διοικητικού Συμβουλί-ου της, αναδείχθηκε και σε μια λαμπρή ευκαιρία να καταστούν εμφανή, με την τριήμερη ροή των υπερπεντήκοντα ανακοι-νώσεων, δύο ουσιώδη πράγματα.

Πρώτα, ότι η επιστή-μη της ελληνικής λαογρα-φίας κρατάει άρρηκτους τους δεσμούς της με την παράδοσή της, τιμώντας τους θεμελιωτές και πρω-τεργάτες της και αδια-λείπτως μνημονεύοντας το έργο τους, το οποίο άλλωστε, σε αρκετές περιπτώσεις, φωτίζεται τώρα πληρέστερα, ώστε να αποδεικνύεται, με την απόσταση του χρόνου και τη νηφαλιότερη σκέψη, ότι εμπεριείχε, εν σπέρματι έστω, όχι λίγες πρωτοποριακές συλλήψεις και ιδέες.

Και δεύτερον, ότι η ελληνική λαογραφία, με ζωτικό-τητα και δυναμισμό, ικανή να κατανοεί τη σημασία των εκάστοτε ιστορικών, κοινωνικών πολιτισμικών μεταβο-λών, ανάλογα διευρύνει τη θεματική της, εμπλουτίζει τη θεωρία και τις ερευνητικές της μεθόδους. Σχεδόν κάθε ανακοίνωση ήταν και μια επιβεβαίωση και τεκμηρίωση των δύο αυτών πραγματικοτήτων.

Εξάλλου, μ’ ένα αίσθημα ρεαλιστικής πληρότητας και ισορροπίας, η ελληνική λαογραφία διαμορφώνει ολοένα πιο αποφασιστικά τη στάση μιας ψύχραιμης αντιμετώπι-

σης των κύκλων εκεί-νων, που την απαξιώ-νουν και επιδιώκουν με αθέμιτους τρόπους να την εξοβελίσουν, ει δυνατόν, ολότελα από τους πανεπιστημιακούς χώρους.

Η λαογραφία δεν απαντά, δεν αντιδρά με τον ίδιο τρόπο. Απόδει-ξη, ότι απλώνει το χέρι της σε κλάδους, όπως αυτός της κοινωνικής ανθρωπολογίας, σε εκ-προσώπους της, εννο-είται, έντιμους και σο-βαρούς. Τους καλεί σε διάλογο δημιουργικό, αλλά και σε μια προ-σπάθεια να δείξουν, με

το παράδειγμά τους, ότι δεν συμμερίζονται άκριτες, αστή-ρικτες, εμπαθείς κινήσεις κάποιων να μηδενίσουν μιαν επιστήμη, με την οποία θα μπορούσαν να συνεργάζονται και να συμπορεύονται.

Στους εταίρους και φίλους της Εταιρείας, οι οποίοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο παρέστησαν και παραστάθηκαν στο πράγματι επιτυχημένο συνέδριό μας, εκφράζω τις ει-λικρινέστερες ευχαριστίες μου και τις ευχές μου, για υγεία και δημιουργία.


Μορφές ΠαράδοσηςΧώροι και τρόποι της ανθρώπινης επικοινωνίας

του Νίκου Μπαζιάνα, Φιλολόγου

Ένα από τα αρνητικά σημεία της σύγχρονης ζωής είναι και το ότι εμείωσε στο ελάχιστο τις δυνατό-τητες επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, κυρίως,

στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το γεγονός αυτό είχε τεράστιες επιπτώσεις στον ψυχισμό, στις συναισθηματικές αντιδρά-σεις και στη συμπεριφορά των κατοίκων των μεγαλουπόλε-ων, γιατί ακρωτηρίασε τον κοινωνικό άνθρωπο κι ανέπτυξε επικίνδυνα το αίσθημα της μοναξιάς και της ανασφάλειας. Ο κοινοτισμός, παλιότερα, είχε δημιουργήσει ένα προστα-τευτικό κέλυφος για τα άτομα, που λειτουργούσαν όχι σαν μεμονωμένες κι ανεξάρτητες υπάρξεις, αλλά, σαν οργανικά μέλη ενός συνόλου. Αυτό το κέλυφος έχει διαρραγεί στις μέρες μας, γιατί διασπάστηκαν ζωτικοί και αρχέγονοι πυ-ρήνες ομαδικού βίου και τα άτομα αυτονομήθηκαν κι απο-μονώθηκαν σε βαθμό ανησυχητικό.

Οι άνθρωποι του παρελθόντος μπόρεσαν ν’ αντέξουν το βάρος μιας πιο δύσκολης υλικά ζωής, και συχνά τραγικής, κατόρθωσαν να εξουδετερώσουν την προαιώνια θλίψη και στέρηση, και γιατί διέθεταν –ίσως– ισχυρότερο βιολογικό κύτταρο, αλλά και διότι αντιμετώπιζαν σαν ομάδα οργανω-μένη και όχι σαν άτομα την κοινή τους μοίρα, το δράμα της ζωής και το φάσμα της όποιας δυστυχίας. Είχαν το ένστικτο της αγέλης, το αίσθημα της συλλογικής αυτοπροστασίας. Γι’ αυτό, και όλες οι εκδηλώσεις τους είχαν βασικά κοινωνι-κό χαρακτήρα. Ήταν εκδηλώσεις συμμετοχής, κι όχι απλή, παθητική παρακολούθηση θεάματος. Χοροί και τραγούδια, έθιμα και λαϊκά δρώμενα, γάμοι, γιορτές και πανηγύρια κα-θώς και ποικίλες τελετουργίες έδιναν στο κάθε άτομο ρόλο πρωταγωνιστικό, απαιτούσαν απ’ αυτό την ενεργό συμπα-ράταξη, τη μέθεξη, τη ζωντανή παρουσία, πράγμα, που εί-ναι το εντελώς αντίθετο της σημερινής μαζοποίησης. Αλλά, και στην πιο πεζή πρακτική ζωή, οι παλιότεροι άνθρωποι επικοινωνούσαν – και επικοινωνούν ακόμα στην επαρχία ως ένα ορισμένο σημείο. Είχαν μεταξύ τους συναισθηματι-κές επαφές, έστω και αρνητικές. Φίλος και εχθρός ήταν οι «δικοί» τους άνθρωποι. Γιατί και η έχθρα και το μίσος είναι σχέση, ενώ, η απάθεια και η αδιαφορία είναι θάνατος.

Δεν είναι λοιπόν δύσκολο να καταλάβει κανείς τι απο-φασιστικό ρόλο έπαιζαν για την ανάπτυξη της κοινωνι-κότητας, για την ψυχική ισορροπία, για την πνευματική ωρίμανση και τη συναισθηματική ασφάλεια των παλιών ανθρώπων χώροι όπως η γειτονιά και η αγορά, η πλατεία και η βρύση του χωριού, το καφενείο και η ταβέρνα, αλλά και οι διάφοροι τόποι ομαδικής εργασίας. Κι ακόμα, η εκ-κλησία, όχι μόνο ως χώρος λατρείας, αλλά και ως κέντρο κοινωνικής αναστροφής. Σ’ αυτούς τους χώρους, ζυμώθη-καν κι αναπτύχθηκαν οι άνθρωποι των περασμένων καιρών, σφυρηλάτησαν δεσμούς και σχέσεις διαπροσωπικές, δημι-ούργησαν φιλίες κι έχθρες, αγάπες και μίση,. σ’ αυτούς τους χώρους και σε εκδηλώσεις καθολικής συμμετοχής ένιωσε ο ένας πλάι στον άλλο σε ώρες κοινής χαράς ή πίκρας αντα-μικής. Με μέσα λιτά και με μια στοιχειώδη «φιλοσοφία»,

συντήρησαν το όνειρο και την ελπίδα κι αντιμετώπισαν την καταφορά της μοίρας και την αθλιότητα, την αδικία και την όποια καταπίεση. Και, συχνά, η απλή «καλημέρα» τούτων των ανθρώπων ήταν λόγος παρηγορητικός, είχε τη σημασία και τη βαρύτητα της μεγάλης κουβέντας. Περιορίζοντας οι παλιοί αυθεντικοί άνθρωποι το σύμπαν στα μέτρα της μικρής τους κοινωνίας, έδωσαν σε ασήμαντα τοπικά περι-στατικά και σε πράξεις προσωπικές, διαστάσεις σπουδαίων γεγονότων, για να πάρει αξία ο δικός τους κόσμος και για να προφυλάξουν τη ζωή από την ευτέλεια. Με τον φυσικό τους διάλογο, με τις απλές τους συζητήσεις γύρω από μικρά κι ασήμαντα πράγματα, γύρω από κοινά και τετριμμένα, έσωζαν καταστάσεις, απομάκρυναν τη φρίκη του κενού, εκμηδένιζαν τον υπαρξιακό πανικό, εξόρκιζαν τον δαίμονα της μοναξιάς κι έκαναν λιγότερο δυσβάσταχτη την οδύνη και τη ματαιότητα. Με μια πενιχρή «ρητορική», έλυναν προβλήματα ζωτικής σημασίας, δίνοντας στον λόγο καίρια βαρύτητα. Έτσι, βόλευαν την ύπαρξή τους κι έτσι γλίτωσαν –όσο τούτο ήταν δυνατόν–, όχι βέβαια από τη φθορά του χρόνου και του θανάτου, αλλά, από τη φθορά που φέρνει η ίδια η ζωή, ιδίως, όταν δεν έχει σπουδαία αντικειμενικά ερείσματα.

Οι παλιές κλειστές κοινωνίες δεν ήταν ασφαλώς οι επί-γειοι παράδεισοι. Είχαν τις ατέλειές τους και την κληρονο-μημένη από αιώνες ανέχεια. Η ζωή –τότε– ήταν πιο σκληρή και μαρτυρική, περισσότερο απροστάτευτη, κι ο άνθρωπος εκτεθειμένος σε μεγαλύτερους κινδύνους. Όμως, σ’ αυτές τις μικρές «πρωτόγονες» κοινωνίες, τα άτομα συμμετείχαν σε βασικές λειτουργίες της ζωής, σε διαδικασίες απαραίτη-τες για το κοινωνικό σύνολο. Ανάμεσα στα μέλη της ομάδας υπήρχε ομοψυχία, κοινότητα ιδεών, ομότροπα ήθη, κρίκοι συνδετικοί. Λειτουργούσε το ομαδικό πνεύμα, που δημι-ουργούσε μορφές τέχνης και μορφές ζωής. Ο άνθρωπος πραγμάτωνε τη ζωή του και δικαιωνόταν μέσα στην κοι-νότητα, κι απ’ αυτήν αντλούσε κύρος και δύναμη κι έβρι-σκε τη λύτρωσή του. Στις μέρες μας, είμαστε, μέσα σε τόσο και τέτοιο συνωστισμό και οχλαλοή, πιο πολύ ξένοι μετα-ξύ μας, θεατές και παθητικοί δέκτες, κατά κανόνα, παρά μέτοχοι και συνεργοί. Καθισμένοι νωχελικά σε μια πολυ-θρόνα, χωρίς επαφή με τον διπλανό μας, παρακολουθούμε ποικίλα θεάματα, τηλεοπτικά και άλλα, «απολαμβάνουμε» την αναπαράσταση, την παραποίηση και την πλαστογρά-φηση της ζωής μας. Άλλοι τραγουδούν κι άλλοι χορεύουν, κατ’ επάγγελμα, για μας, άλλοι σκέφτονται για μας, άλλοι αποφασίζουν κι ενεργούν για λογαριασμό μας, και, σε τε-λευταία ανάλυση, άλλοι ζουν για μας. Τί κοινό κι αλήθεια υπάρχει ανάμεσα στα εκατομμύρια των ανθρώπων μιας σύγχρονης μεγαλούπολης, όπως είναι λόγου χάρη η Αθή-να; Και ποιοι είναι, τελικά, οι «δικοί» μας άνθρωποι μέσα σ’ αυτό το πολύχρωμο κι ανώνυμο πλήθος; Και πώς μπο-ρεί κανείς να επιβιώσει κοινωνικά και συναισθηματικά ως άγνωστος μεταξύ αγνώστων; Ποιος είναι τάχα ο φίλος, ►



Ο Αλέξανδρος, ο υιός του Φιλίππου και της Ολυ-μπιάδος, εγεννήθη εις

την Πέλλαν το έτος 356 π.Χ. Εξεπαιδεύθη από του δεκάτου τρίτου μέχρι του δεκάτου έκτου έτους της ηλικίας του (343-340 π.Χ.) υπό του Σταγειρίτου φι-λοσόφου Αριστοτέλους (μαθη-τού του Πλάτωνος) εις πάντα τα μαθήματα και εις πάσας τας επιστήμας, αι οποίαι, ήσαν απα-ραιτήτως αναγκαίαι δια να ανα-

δείξουν αυτόν, όχι μόνον άξιον διάδοχον του θρόνου της Μακεδονίας, αλλά και κατά πολύ ανώτερον του πατρός αυτού Φιλίππου.

Ο Αλέξανδρος, πολύ ενωρίς, εξεδήλωσεν τους λα-μπρούς καρπούς των σπανιωτάτων προτερημάτων του και της μοναδικής εκπαιδεύσεως της οποίας έτυχεν, δια την οποίαν ευγνωμονών, ετίμα τον διδάσκαλόν του Αριστο-τέλην.

Το 338 π.Χ., συστρατεύσας μετά του πατρός του, τα μέγιστα συνετέλεσεν εις την νίκην εις την εν Χαιρωνεία μάχην, κατατροπώσας τον Ιερόν Λόχον των Θηβαίων.

Μετά την δολοφονίαν του Φιλίππου Β΄, τω 336 π.Χ., εις τας Αιγάς υπό του Παυσανίου, ο Αλέξανδρος, άγων το εικοστόν έτος της ηλικίας του, ανήλθεν εις τον θρόνον της Μακεδονίας και, αναγορευθείς υφ’ όλων των Ελληνικών Πολιτειών, κατά το συνελθόν εις Κόρινθον συνέδριον, αρ-χιστράτηγος, προκειμένου να ηγηθή της κατά των Περσών εκστρατείας, ανεχώρησεν εκ Πέλλης τον Μάρτιον του 334 π.Χ. έτους, επικεφαλής στρατού τεσσαράκοντα περίπου χιλιάδων ανδρών. Δια της μεγαλοφυΐας, της τόλμης, της καρτερίας και της αυταπαρνήσεώς του, κατενίκησεν τους απειραρίθμους Πέρσας εις τρεις μεγάλας μάχας, εις τον Γρανικόν ποταμόν, εις την Ισσόν και εις τα Γαυγάμηλα, καταλύσας το αχανές Περσικόν Κράτος και κατακτήσας μέγα μέρος της Ασίας και της Αιγύπου. Τω 324 π.Χ. έφθα-σεν εις τα Σούσα και μετ’ ολίγον μετέβη εις την Βαβυλώ-να, όπου, καθ’ όν χρόνον εμελέτα τα προς πραγματοποί-ησιν μεγαλεπίβολα σχέδιά του, προσεβλήθη υπό πυρετού και τω 323 π.Χ. απέθανε, νεαρώτατος, βασιλεύσας μόνον δώδεκα έτη και οκτώ μήνας, κατά την διάρκειαν των οποί-ων εμεγαλούργησεν όσον ουδείς άλλος.

Ο Αλέξανδρος, ορμώμενος εκ των υψηλοτέρων αρχών της φιλοσοφίας και υπό της θείας προνοίας εμπνεόμενος, έθεσεν ως πρωταρχικόν σκοπόν του, την εξημέρωσιν και την εκπαίδευσιν των αγρίων και βαρβάρων εθνών της Ανατολής, δια παντός μέσου και πάσης θυσίας, προς επι-τυχίαν δε τούτου, έκτισεν υπέρ τας εβδομήκοντα πόλεις εις διάφορα μέρη ως κέντρα του Ελληνισμού, μεταξύ των οποίων την ακμάζουσαν και το όνομα αυτού φέρουσαν

Αλεξάνδρειαν της Αιγύπτου. Εις πάσας δε τας χώρας που κατέκτησεν, εισήγαγεν Ελληνικά ήθη και έθιμα, νόμους, θρησκείαν, γλώσσαν και διέδωσεν την Ελληνικήν Παιδεί-αν και τον Ελληνικόν Πολιτισμόν.

Ο Μέγας Αλέξανδρος, δεν εθεωρείτο μόνον βασιλεύς των Μακεδόνων, αλλά και Αρχιστράτηγος όλων των Ελ-λήνων. ΄Όπως αναφέρει ο Αρριανός εις το βιβλίον του Ανάβασις Αλεξάνδρου, τον τίτλον «Μέγας» έδωσαν εις τον Αλέξανδρον όλοι οι ́ Ελληνες το έτος 335 π.Χ. εις το λεγό-μενον Κοινόν της Κορίνθου, πλην των Λακεδαιμονίων.

Από την Μακεδονίαν εκίνησεν ο Μέγας Αλέξανδρος δια την μεγάλην εκπολιτιστικήν του εκστρατείαν, η οποία, απεσκόπει εις την διάδοσιν του Ελληνικού Πολιτισμού εις τα πέρατα της Οικουμένης.

Αι εκστρατείαι του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήλλαξαν την όψιν του πεπολιτισμένου κόσμου της εποχής εκείνης και εσημείωσαν την αρχήν μιας νέας ιστορικής εποχής, της Αλεξανδρινής ή Ελληνιστικής (336-31 π.Χ.), το κύριον χαρακτηριστικόν της οποίας υπήρξεν η εξάπλωσις του Ελ-ληνισμού εις την Ανατολήν και η ίδρυσις των Βασιλείων της Αιγύπτου, της Συρίας, της Περγάμου και άλλων από τους Μακεδόνας στρατηγούς του. Αι χιλιάδες Μακεδόνων και άλλων Ελλήνων, που μετηνάστευσαν εις αυτά τα Βα-σίλεια, εισήγαγον και διέδωσαν εκεί την Ελληνικήν γλώσ-σαν, την γραμματείαν, την τέχνην, την θρησκείαν, την φιλοσοφίαν, την επιστήμην και, γενικώς, τον Ελληνικόν τρόπον ζωής. Από την εξάπλωσιν αυτήν του Ελληνικού Πολιτισμού και, εκ των αντιστρόφων επιρροών που εδέ-χθη ο Ελληνισμός, εγεννήθη ο Ελληνιστικός Πολιτισμός, τον οποίον, κατά μέγα μέρος εκληρονόμησεν η Ρώμη και το Βυζάντιον και μέσω αυτών η σημερινή Ευρώπη.

Ο Μέγας Αλέξανδρος, η μεγαλυτέρα ανθρωπίνη φυσι-ογνωμία των αιώνων και η πλέον ανυπέρβλητος προσω-πικότης της Ιστορίας, δεν υπήρξεν ανώτερος μόνον του Ιουλίου Καίσαρος ή του Μεγάλου Ναπολέοντος, αλλά, εξεπέρασεν και το πρότυπόν του, τον προπάτορά του τον Αχιλλέα, καθώς, επίσης, και τον Ηρακλήν και τον θεόν Διόνυσον ακόμη!

Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξεν ομηρικός ήρως, ο πρώ-τος διδάσκαλος της πολεμικής τέχνης. Είναι το φαινόμε-νον των αιώνων και όχι μόνον το φαινόμενον της εποχής του.

Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξεν ο μεγαλύτερος ηγήτωρ ανθρωπίνων ψυχών, που, χάρις εις την στρατηγικήν του μεγαλοφυϊαν και την πολιτικήν του μεγαλουργίαν, κατώρ-θωσεν, εντός μόλις δέκα ετών, μόνος του, να συγκροτήση μίαν απέραντον Αυτοκρατορίαν, όσην ολόκληρος η Ευ-ρώπη, η οποία, παρά τον κατακερματισμόν της από τους διαδόχους του, επέτυχεν να επιζήση επί αιώνας, χάρις εις τα θεμέλια και την οργάνωσιν, που εκείνος είχε κληροδο-τήσει, έτσι που οι λαοί, πέραν μακράν εκεί, στα βάθη της

Μέγας Αλέξανδρος:Μέγας Αλέξανδρος:Ο μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των εποχώνΟ μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των εποχών

του κ. Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, δ.ν. του κ. Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, δ.ν. Προέδρου της Εθν. Ενώσεως Βορείων ΕλλήνωνΠροέδρου της Εθν. Ενώσεως Βορείων Ελλήνων


Ασίας, να λέγουν και σήμερον ακόμη, ότι «ο Αλέξανδρος ζει και βασιλεύει».

Πολύ ενωρίς, μετά τον θάνατόν του, ο Μέγας Αλέξαν-δρος είχε γίνει θρύλος και είχε θεοποιηθεί. Με το πέρασμα των αιώνων, η γνώσις δια την ιστορίαν της ζωής του αμ-βλύνεται, μεταβάλλεται ή και λησμονείται. Παραλλήλως, όμως, δημιουργείται περί την μορφήν και το όνομά του ολόκληρος μυθικός κόσμος, εις τον οποίον κυριαρχεί η λαϊκή φαντασία. Ο Αλέξανδρος του μύθου, δεν ομοιάζει πλέον παρά αμυδρώς με τον Αλέξανδρον της Ιστορίας. Ο Έλλην στρατηλάτης μεταβάλλεται εις ήρωα φανταστικών άθλων και ασυλλήπτων περιπετειών, ενώ, συνενώνει τα χαρακτηριστικά πολλών μυθικών προσώπων, παλαιοτέ-ρων και νεωτέρων εποχών. Ούτως, όμως, ο υιός του Φι-λίππου και της Ολυμπιάδος ξεπερνά τα μέτρα της φυλής του, αφού έχει ξεπεράσει όλους μαζί τους εθνικούς ήρωας των λαών του κόσμου και έγινε το παγκόσμιο σύμβολο του ηρωισμού.

Τον Μέγαν Αλέξανδρον κανείς άνθρωπος μέχρι τώρα δεν τον ξεπέρασε και εις τους θρύλους, εκτός μόνον από τους ιδρυτάς των θρησκειών.

Από τον Βόρειον Παγωμένον Ωκεα-νόν, μέχρι τα ζεστά υψίπεδα της Αιθι-οπίας και από τον Ατλαντικόν μέχρι της Ινδίας, της Ινδονησίας και της Ιαπωνίας ακόμη, ο Μέγας Αλέ-ξανδρος έγινε και παρέμεινε ο εθνικός ήρως όλων των εκεί λαών, όπου η λαϊκή μούσα εις εβδομήκοντα οκτώ γλώσσας τον έψαλεν και τον ύμνησεν εις όλους τους τόνους.

Οι Πέρσαι, με τους μεγα-λυτέρους εθνικούς ποιητάς των, υμνούν τον κατακτητήν των, ως εθνικόν ήρωα, ως υιόν του Δαρείου.

Οι Αιγύπτιοι τον ανακηρύσσουν Φαραώ και τον αναγνωρίζουν υιόν του Διός-Άμμωνος και του απονέμουν όλους τους τίτλους των αρχαίων Φαραώ, οι οποίοι, ευρίσκονται χα-ραγμένοι εις τας κολώνας των Ναών της Αιγύπτου, που σώζονται ακόμη και σήμερον.

Οι Άραβες τον εδέχθησαν ως τον Ισκαντάρ, τον Δουλ-Καρνέϊν τον βασιλέα τον δικέρατο, όπως τον γράφει το Κοράνιον.

Οι Ινδοί τον θεώρησαν αντάξιον του Θεού Κρίσνα, ενώ, οι Αφγανοί τον αποκαλούν Σικάνταρ.

Δια τους Βυζαντινούς έμεινεν ο «εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής και πά-σης Δύσεως».

Δια τους Ευρωπαίους, τους Γαλάτας, τους Βρετανούς και τους Τεύτονας, υπήρξεν ο καλός βασιλεύς Αλέξαν-δρος, που εστάθη το υπόδειγμα του Ιπποτισμού.

Αι διάσπαρτοι εις λαούς και πηγάς διηγήσεις δια τον Μέγαν Αλέξανδρον, εκωδικοποιήθησαν και απετέλεσαν μίαν συναρπαστικήν μυθιστοριογραφίαν, περί τον Γ΄ μ.Χ. αιώνα, γνωστήν υπό τον τίτλον «Φυλλάδα του Μεγαλέ-ξανδρου». Το έργον αυτό μετεφράσθη εις πολλάς γλώσ-σας, είχε μεγάλην απήχησιν εις τον ελληνικόν χώρον και συνετέλεσεν εις την δημιουργίαν πολλών τοπικών παραδό-σεων δια τον Μακεδόνα στρατηλάτην. Ούτως, πολλά αρ-χαία κτήρια ταυτίζονται με τον Μέγαν Αλέξανδρον, ενώ, ίχνη επάνω σε βράχους αποδίδονται σε περπατησιές του Βουκεφάλα, του μυθικού αλόγου του. Πλήθος, εξ άλλου, παραδόσεων που αναφέρονται εις την εκστρατείαν του εις τας Ινδίας και εις άλλας χώρας, απηχούν την διήγησιν της Φυλλάδας δι’ Αμαζόνας και Άλλους Μυθικούς Λαούς. Ιδιαιτέρως πλούσιος είναι ο κύκλος των παραδόσεων δια

την Γοργόνα, την αδελφήν του Μεγάλου Αλε-ξάνδρου, η οποία, άθελά της έχυσεν το αθά-

νατον νερόν, το οποίον, κατόπιν πολλών αναζητήσεων, είχεν εξεύρη ο αδελφός της, προκειμένου να εξασφαλίση την περιπόθητον αθανασίαν.

Θα πρέπη να λεχθή ακόμη, ότι το όνομα του Μεγάλου Αλε-ξάνδρου αναφέρεται εις διάφορα μαγικά κείμενα, εις τραγούδια, εις παροιμίας και παραμύθια, ολόκληρος δε η ζωή και το έργον του, ενέπνευσαν γλύπτας, ζωγρά-φους, χαράκτας και άλλους καλλι-τέχνας.Τέλος, ο Μέγας Αλέξανδρος, απο-

θνήσκων εις την Βαβυλώνα, έδωκεν το δακτύλιον αυτού εις τον Περδίκκαν,

και ερωτηθείς εις ποίον καταλείπει την βα-σιλείαν, είπεν εις τον κράτιστον, αλλά προβλέπω,

προσέθεσεν, ότι τα επικήδειά μου έσονται φονικώτατα και η προφητεία αυτή, δυστυχώς, επραγματοποιήθη, διότι οι στρατηγοί, ερίζοντες προς αλλήλους, περί της κατοχής του θρόνου παρημέλησαν να κηδεύσουν τον νεκρόν βασι-λέα, ο οποίος, τελικώς, μεταφερθείς εκ της Βαβυλώνος εις την Αλεξάδρειαν, εκηδεύθη υπό του στρατηγού και σα-τράπου Πτολεμαίου εις τέμενος επί τούτω κατασκευασθέν και «Σήμα» ονομασθέν.

Μορφές Παράδοσης - Χώροι και τρόποι της ανθρώπινης επικοινωνίας συνέχεια από τη σελ. 23

► ο εχθρός, και ποιος ο γείτονας, όταν δεν ξέρεις ποιος μένει –και το χειρότερο είναι που δεν θέλεις να ξέρεις ποιος μένει– στο διπλανό διαμέρισμα της πολυκατοικίας;

Πώς λοιπόν θα καλύψουμε τα φοβερά κενά που δημι-ούργησε η κοινωνία της αφθονίας, της αποξένωσης και της ερημίας; Πώς θα ξορκίσουμε τον κακό δαίμονα, που μπήκε τόσο ύπουλα κι απρόσμενα στη ζωή μας; Πώς θα πυρο-δοτήσουμε τις καρδιές μας, για να αισθανθούν εκείνη την

αρχέγονη ανθρώπινη ζεστασιά και να τη μεταδώσουν και στον διπλανό μας; Σωτηρία δεν θα υπάρξει αν, με βάση τα σημερινά δεδομένα και τις δυνατότητες που προσφέρονται, δεν σχεδιάσουμε και δεν εφαρμόσουμε ένα καινούργιο πρό-τυπο κοινωνικού βίου. Το γνωστό ατομιστικό κι αυτάρεσκο δόγμα «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω» υπήρξε –ανέκαθεν– μια ολέθρια προτροπή... ■


Μία ακόμη επιτυχημένη εκδήλωση του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., ήταν και αυτή που είχε τίτλο «Ένα βράδυ στην ταβέρνα με

το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.», και έγινε στις 13 Μαρτίου 2009, στην παραδοσιακή ταβέρ-να Το Μαυρέλι, στο Κουκάκι, με τη συμ-μετοχή μελών και αρκετών φίλων του συλλόγου, οι οποί-οι, στηρίζουν συνε-χώς το πολιτιστικό και πνευματικό του έργο.

Η εκδήλωση εξε-λίχθηκε σε ένα γνήσιο λαϊκό, νησιώτικο και πο-ντιακό γλέντι με τη λαϊκή ορχήστρα του Αχιλλέα Γκουγκουστάμου, ενώ, το πρόγραμμα της ταβέρ-νας ενισχύθηκε και από τον παραδοσιακό νησιώτη βιολιστή Παναγιώτη Κατσίπη και τον Πόντιο λυ-ράρη Γιάννη Νικολαΐδη, οι οποίοι, έδωσαν, αφιλο-κερδώς, το δικό τους μουσικοχορευτικό χρώμα.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, μεταξύ άλλων, και οι καθηγητές του Πανεπιστη-

μίου Πειραιώς κ.κ. Α. Γουλιέλμος και Κ. Γκιζιάκης, καθώς και ο καθηγητής του ΤΕΙ Αθηνών κ. Α. Σαχινίδης.

Κύριος δωροθέ-της της λαχειοφό-ρου που έγινε, για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων του Συλλόγου, ήταν η επιχείρηση ΔΙΟΡΑ-ΣΗ-ΝΕΤ (Θησέως

134, Καλλιθέα) και ο διευθυντής της κ. Χρήστος Μίχος, καθώς και άλλοι, μεταξύ των οποίων το κατάστημα φωτογραφικών ειδών Photo Expert, Ευστ. Σαχινίδης (Κυψέλης 35, Κυψέλη, τηλ. 210 8842679), το κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών των Γιάννη Ζουρνατζίδη και Γιώργου Ηλιάδη κ.ά.

Ένα βράδυ στην ταβέρνα με το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.

Σε μια ιδιαίτερα ζεστή ατμόσφαιρα, πραγ-ματοποιήθηκε η κοπή της πίτας του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού

στην αίθουσά του, στις 18 Ιανουαρίου 2009, όπου, ταυτόχρονα, γιορτάστηκαν τα δεκαεννέα χρόνια ζωής και δράσης του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., αλλά και τα έξι χρόνια έκδοσης του περιοδικού Χοροστάσι

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν όλα τα μέλη του συλλόγου, γονείς, καθώς και πολλοί φίλοι του Πολιτισμού, οι οποίοι, έζησαν ξεχωριστές στιγμές κεφιού, με πολύ χορό, αλλά και γευστικής πανδαι-σίας από τα περίτεχνα εδέσματα που ετοίμασαν οι μαθήτριες του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. Τη βραδιά πλαισίωσε η παραδοσιακή ορχήστρα, που είχε συνοδεύσει και τη χορευτική ομάδα στη Λιθουανία, την οποία απο-τελούσαν οι μουσικοί: Κώστας Μαρκάκης, κλα-ρίνο, Παναγιώτης Κατσίπης, βιολί, και Μαρίνα Τζάκου, τουμπερλέκι, ενώ, τραγούδησε νησιώτικα τραγούδια και η πολλά υποσχόμενη Ζακυνθινή νέα τραγουδίστρια Αντριάννα Βόσσου.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, μεταξύ άλλων, διάφοροι εκπρόσωποι Φορέων και άνθρωποι της Τέχνης και των Γραμμάτων, όπως οι κ.κ.:Δημήτριος Κάρναβος, Δημοτικός Σύμβουλος Καλλιθέας,Γεώργιος Μαρινάκης, Πρόεδρος της Παγκρητίου Ενώσεως,Κυριάκος Βαλαβάνης, Κριτικός Λογοτεχνίας, δη-μοσιογράφος,Στέλιος Βανταράκης, εκδότης της εφημερίδας Κρητικά Νέα,Στράτος Φωτόπουλος, γκαλερίστας, ζωγράφος,Κώστας Αθανασίου, ζωγράφος,Σταυρούλα Βεργοπούλου, κριτικός τέχνης,Ελένη Βασιλείου, εκπρόσωπος του Ομίλου Λαϊ-κών Χορών «Ελένη Τσαούλη» κ.ά.

Η πίτα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π.

ΔΡΑ

ΣΕ

ΙΣ Τ

ΟΥ Κ

.Ε.Χ

Ο.Λ

.Π.


Το έργο Βάκχες του Ευριπίδη παρουσιάστηκε, κατά την περασμένη θερινή περίοδο, από το θεα-τρικό σχήμα Λεωνίδα Λοϊζίδη, στο πλαίσιο της δι-

εθνούς περιοδείας του, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και της Αμερικής.

Ειδικότερα, η περιοδεία του θιάσου πραγματοποιήθη-κε στις πόλεις: Νίκαια και Νέα Μάκρη Αττικής, Έδεσσα, Κασσάνδρα Θεσσαλονίκης, Ξυλόκαστρο Κορινθίας κ.ά., καθώς και σε δεκαοκτώ πολιτείες των ΗΠΑ, όπως στο Portland, στο Main, στο New Hampshire κ.ά.

Το έργο σκηνοθέτησε ο Λεωνίδας Λοϊζίδης, σε μετά-φραση της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών κας Μαρίκας Θωμαδάκη, ενώ η επική μουσική του ήταν του διεθνούς φήμης και –βραβευμένου στην Αμερική– συνθέ-τη, κ. Δημήτρη Κατή, με χορογραφίες της χα-ρισματικής κας Ελβίρας Μπαρτσώκα. Τα σκηνι-κά και τα κοστούμια της παράστασης επιμελήθηκε η κα Δέσποινα Βολίδη και τις μάσκες ο διακε-κριμένος στο εξωτερικό κ. Εζεκίας Τριβουλίδης, ενώ, την οργάνωση της θεατρικής παραγωγής είχε η κα Χρυσάνθη Γε-ωργαντίδου.

Η πρωτοτυπία του έρ-γου, έγκειται στην απόδοσή του μόνο από γυναικεία ομά-δα ηθοποιών οκτώ γυναικών. Πρόκειται για μια πρωτοπο-ριακή ιδέα του κ.Λεωνίδα Λοϊζίδη, που είχε ως στόχο να αναδείξει τον ρόλο και τη δύναμη της γυναίκας, τόσο στο χθες, όσο και στο σήμερα, αλλά και το αύριο.

Η σύλληψη της σκηνοθεσίας, τοποθετεί τη ροή του έργου σε περιβάλλον σχετιζόμενο με τη βυζαντινή εποχή, τόσο με την επιλογή των κοστουμιών και των σκηνικών, όσο και με τη μουσική επένδυση, η οποία είναι σύγχρονη ατμοσφαιρική, βασισμένη στους βυζαντινούς δρόμους. Ο κύριος σκοπός ήταν να τονιστεί η συνέχεια του ελληνι-κού πολιτισμού και η επικράτηση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος στη νέα εποχή, που έφερε η ρωμαϊκή κυριαρχία αρχικά, η εισβολή του Χριστιανισμού έπειτα και, σήμερα, η τεχνολογική επανάσταση.

Επίσης, απώτερος σκοπός του σκηνοθέτη, ήταν η διά-δοση του ελληνικού πολιτισμού και θεάτρου σε Έλληνες ομογενείς του εξωτερικού, αλλά και αλλοεθνείς, καθώς και η διδαχή ενός εκ των μεγαλυτέρων τραγικών μας ποιητών της κλασικής –και πάντα επίκαιρης για κάθε κοινωνία–

τραγωδίας. Ακόμα, στόχος της συγκεκριμένης προσπάθει-ας ήταν να βρεθούν άνθρωποι και κράτη φιλικά προσκεί-μενα στην Ελλάδα και τον πολιτισμό της, επιδιώκοντας την ανάδειξη αυτών και την απαρχή ενός επαγγελματικού και καλλιτεχνικού ανοίγματος του ελληνικού θεάτρου.

Ο ίδιος ο σκηνοθέτης, στο προλογικό του σημείωμα, στο πρόγραμμα της παράστασης, αναφέρει:

«Η αγάπη μας για τον ελληνικό πολιτισμό, και κυρίως, για το ελληνικό θέατρο, είναι το εφαλτήριο και το κίνητρο μας για να συνεχίσουμε να αναζητούμε και άλλους πολιτι-σμικούς σταθμούς, που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να «κοινωνήσουμε» το μεγαλείο του Ελληνισμού σε αλλοε-θνείς και να θυμίσουμε στους Έλληνες ομογενείς του εξω-τερικού έναν από τους βασικότερους λόγους, που πρέπει να

είναι περήφανοι για την καταγωγή τους: τα επι-τεύγματα του ελληνικού πολιτισμού…

Οι αρχαίες ελληνι-κές τραγωδίες, εκτός από συγκλονιστικά έργα τέχνης, είναι οι βατήρες του δυτικού πολιτισμού, η απαρχή –δηλαδή– του πολιτισμού μας, γι’ αυτό, και οφείλουν να μας αφορούν περισσό-τερο από οποιοδήποτε είδος θεάτρου. Στόχος

της σκηνοθεσίας μου για την εν λόγω παράσταση, δεν είναι να παρουσιάσω ένα υπερθέαμα, αλλά, να προσπαθήσω να κατανοήσω και να ερμηνεύσω τη διάνοια του Ευριπίδη: τον νου και τη σκέψη του, την ποίηση και τον τρόπο που χειρί-ζεται τον μύθο. Το σκηνικό που επέλεξα να χρησιμοποιήσω, είναι πέρα για πέρα λιτό, και αυτό γιατί, κατά τη γνώμη μου, υπερθέαμα είναι το ίδιο το έργο του Ευριπίδη από μόνο του: η δωρικότητα του λόγου του και ο ύμνος στο μεγαλείο του γυναικείου φύλου».

Άλλωστε, η μεγάλη συνεισφορά του κ. Λεωνίδα Λοϊζί-δη και της παράστασης έγκειται στη μετάδοση των μηνυ-μάτων του ελληνικού πολιτισμού, μέσα από μια πρωτοπό-ρα κι ευρηματική σκηνοθετική προσέγγιση του κλασσικού αριστουργήματος της Ελληνικής Κλασικής Αρχαιότητας.

Για τις παραστάσεις του έργου, ο θεατρολόγος-κριτικός θεάτρου κ. Ανδρέας Μαυρακάκης έγραψε: «η όλη σκηνο-θετική σύλληψη της παράστασης ήταν εξαιρετική. Επέλεξε να σκηνοθετήσει τις «ΒΑΚΧΕΣ» με βάση το ενεργειακό θέατρο(ένα, ίσως, όχι τόσο διαδεδομένο, είδος θεάτρου με ρίζες στην Ιαπωνία), αποστασιοποιώντας τους ρόλους ►

Βάκχες του Ευριπίδηαπό το θεατρικό σχήμα Λεωνίδα Λοϊζίδη



Έκθεση με το θέμα «Μνήμες Αγώνων: Εθνική Αντίσταση-Φυλακές-Εξορία-Εκτελέσεις-Πολι-τικές Διώξεις», πραγματοποιήθηκε στο χρονικό

διάστημα 1.10.2008-31.10.2008 στο Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Άη-Στράτη (Αγ. Ασωμάτων 31), όπου πα-ρουσιάστηκε το έργο και το υλικό από τα αρχεία και τις συλλογές των φορέων που δραστηριοποιούνται στη δια-φύλαξη της ιστορικής μνήμης της νεότερης Ελληνικής ιστορίας. Ειδικότερα, στην Έκ-θεση, παρουσιάστηκε πρωτότυπο υλικό από την Εθνική Αντίσταση, Εξορίες, Φυλακές, και τους Αντιδικτατορικούς Αγώνες.

Σκοπός της έκθεσης ήταν να παρουσιαστεί στο ευρύτερο κοινό το ιστορικό της ίδρυσης, καθώς και το έργο συλ-λόγων και ενώσεων, που δραστηριοποιού-νται στη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης της νεότερης ελληνικής πο-λιτικής ιστορίας, καθώς και να προβληθούν οι πολιτικοί αγώνες των Ελλήνων του 20ού αι-ώνα, μέσα από αντιπρο-σωπευτικά μουσειακά και αρχειακά τεκμή-ρια, όπως στρατιωτικές στολές, ιδρυτικές δια-κηρύξεις, καταστατι-κές πράξεις, έγγραφα, προκηρύξεις, επιστολές, έντυπα, πολύγραφοι, ζωγραφικοί πίνακες και χειροτεχνήματα, φωτογραφικό και εικαστικό υλικό κ.ά.

Στην Έκθεση συμμετείχαν, με συνοδευτικό υλικό, οι παρακάτω Φορείς, που, δραστηριοποιούνται στη διαφύ-λαξη της ιστορικής μνήμης της νεότερης Ελληνικής Ιστο-ρίας: Ένωση Επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων Ελλάδος, Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εαμοελασίτι-κης Αντίστασης, Πανελλαδικός Σύλλογος Μνήμης «Άρη Βελουχιώτη», Π.Σ.Α.Ε.Ε.Α., Π. Ε. Κ. Α.Μ. - Μουσείο Μακρονήσου, Πανελλήνια Οργάνωση Αγωνιστών Εθνι-κής Αντίστασης, Πανελλήνιος Σύλλογος Βιβλιοθήκη «Η

Εθνική Αντίσταση», Πανελήνιος Σύλογος Οικογενειών Εκτελεσθέντων Ακροναυπλιωτών, Σύλλογος. «Το Δρά-πανο» Αργοστολίου Κεφαλλονιάς, Σύλλογος Πολιτικών Εξορίστων Γυναικών, Σωματείο Λαζαρέτο, Σύνδεσμος Φίλων του Μουσείου της ΕΠΟΝ, Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Αη Στράτη.

Σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης, ήσαν παρόντες εκπρό-σωποι των φορέων και ο επισκέπτης είχε τη δυνα-τότητα να συνομιλεί με αντιστασιακούς αγωνι-στές και αγωνίστριες, κα-θώς και πρώην πολιτικούς κρατούμενους αλλά και πολιτικούς πρόσφυγες.

Η πραγματοποίηση της έκθεσης έγινε στο πλαίσιο του εορτασμού της εξηκοστής εβδόμης επετείου ίδρυσης του Εθνικού Απελευθερωτι-κού Μετώπου (ΕΑΜ), όταν σύσσωμος ο ελ-ληνικός λαός, σαν ένας άνθρωπος, ξεσηκώθηκε κατά του φασισμού του Άξονα, στην περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πο-λέμου. Σε κοινή ανακοί-νωσή τους οι πιο πάνω Φορείς, μεταξύ άλλων, τονίζουν:

«Μετά τον θρίαμβο στα Βορειοηπειρωτικά βουνά των στρατευμένων παιδιών και το πλήθος των εθελοντών της Πατρίδας μας, έδωσαν νικηφόρα

απάντηση στην απρόκλητη επίθεση του φασισμού του Μου-σολίνι, όταν αμέσως μετά την ηρωϊκή αντίσταση του Λαού μας στην επίθεση των χιτλερικών στρατευμάτων, ολοκλη-ρώθηκε, η κατοχή της Ελλάδας, στις 27 του Σεπτέμβρη 1941 ιδρύθηκε η καινούργια Φιλική Εταιρεία –ισάξια με εκείνη του 1821– το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ!

Σε αυτόν τον ηρωικό αγώνα, πήραν μέρος όλες οι δημο-κρατικές-πατριωτικές δυνάμεις του λαού μας με πρωτοπό-ρους τους κομουνιστές εκείνης της εποχής.

Δεν είναι υπερβολή, αλλά, είναι γεγονός ότι στις Οργα-νώσεις του ΕΑΜ ενσωματώθηκε –σχεδόν– στο σύνολό του ο λαός μας, Έλληνες και Ελληνίδες κάθε ηλικίας.►

ΜΝΗΜΕΣ ΑΓΩΝΩΝΕθνική Αντίσταση-Φυλακές-Εξορία-

Εκτελέσεις-Πολιτικές Διώξεις


Από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Πολιτικών Εξορίστων Άη-Στράτη, Αθήνα


Με μεγάλη συμμετοχή ομιλητών και ακροατών πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο, Μέγαρο, στις 8 και 9 Οκτωβρίου 2008 το Πρώτο ελληνορω-

σικό κοινωνικό φόρουμ με θέμα τις «Διαχρονικές σχέσεις και προοπτικές συνεργασίας στον 21ο αιώνα».

Το συνέδριο αυτό, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εκατόνογδόντα χρόνων των ελληνορωσικών διπλω-ματικών σχέσεων, με διοργανωτές το Κέντρο Ευρωπαϊ-κών Μελετών και Σπουδών «Ιωάννης Καποδίστριας», το Κέντρο Ελληνορωσικών Ιστορικών Ερευνών (Κ.E.P.I.E.) και την Pommel Holdings Inc.

Στις οκτώ συνεδρίες, που έγιναν, μίλησαν, συνολικά, εξήντα τρεις εισηγητές, από τους οποίους οι τριάντα τέσσε-ρεις ήσαν Ρώσοι και οι είκοσι εννέα Έλληνες.

Ειδικότερα, αναπτύχθηκαν οι ακόλουθες θεματικές ενότη-τες:• Πολιτισμικές-Πολιτικές και

Διπλωματικές σχέσεις Ελ-λάδας-Ρωσίας. Διάδραση πολιτισμών και κοινή ιστο-ρία.

• Ορθοδοξία και Θρησκευτι-κή τέχνη στις Ελληνορωσι-κές σχέσεις.

• Διπλωματικές σχέσεις Ελ-λάδας-Ρωσίας από το Βυ-ζάντιο στη Νεότερη Εποχή.

• Ελληνορωσικές σχέσεις σε πολιτιστικό και εκπαιδευτι-κό επίπεδο.

• Σύγχρονες διπλωματικές σχέσεις και προοπτικές ανάπτυξης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.

• Διπλωματικές σχέσεις και Γεωπολιτικές προσεγγίσεις.• Συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Ρωσίας. Οικονομία

και Τουρισμός.• Επιστήμη, τεχνολογία και ενεργειακή πολιτική στην

υπηρεσία της σύσφιξης των σχέσεων των δύο χωρών.• Συνεργασία στον τομέα της επιστήμης της τεχνολογί-

ας και του περιβάλλοντος.• Τεχνολογία και ενεργειακή πολιτική.

Το πρόγραμμα του συνεδρίου, άνοιξε με χαιρετισμούς από Έλληνες και Ρώσους επίσημους, προσκεκλημένους και από την πρόεδρο του Κέντρου Δρα Μαίρη Ζηλεμένου, ενώ, την έναρξη του φόρουμ έκαμε ο πρώην πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου καθηγητής κ. Βασίλης Φίλιας, ο

οποίος, έκαμε και το κλείσιμο των εργασιών με τις συμπε-ρασματικές παρατηρήσεις.

Κατά την πρώτη ημέρα, πραγματοποιήθηκαν –πα-ράλληλα– και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Συμμετείχε το κουιντέτο των Μουσικών Συνόλων του Δήμου Αθηναίων, ενώ, ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ο Ρώσος βιολιστής Vladislav Motin, ο οποίος, μάγεψε το κοινό με τη μεγάλη δεξιοτεχνία του.

Επίσης, κατά την διάρκεια του φόρουμ, λειτούργησε έκθεση εικόνας σύγχρονων Ρώσων αγιογράφων, αλλά και ελληνικών βυζαντινών εικόνων με τίτλο «Ρωσική και Βυζαντινή Εικόνα», η οποία, παρουσίασε εικαστικά αρι-

στουργήματα της Βυζαντινής αγιογραφίας.

Ειδικότερα, στην έκθεση, παρουσιάστηκαν πιστά αντί-γραφα βυζαντινών και αθωνι-κών εικόνων, φιλοτεχνημένων σε καμβά, ξύλο και ασήμι, οι οποίες, διακρίνονται για τη μο-ναδική τους λεπτομέρεια και την καλλιτεχνική τους απόδο-ση. Μέσα από τα έργα αυτά, αναδύονται οι ιδιαίτερες τεχνο-τροπίες των Ρωσικών Σχολών, όπως της Σχολής του Συμεών Ουσάκοβ (18ος αι.), της Σχολής της Μόσχας (18ος αι.), της Σχο-λής Νόβγκοροντ (11ος αι.), της Βυζαντινής Σχολής (12ος -14ος αι.), της Σχολής Πσκόβ (16ος αι.) και της Σχολής Βλαντί-μιρ Σούζνταλ (14ος-15ος αι.).

Τα έργα αυτά, απεικονίζουν τις αρχαίες παραδόσεις στην αγιογραφία και βασίζονται στην αντίληψη της έκθεσης

«Mernaja Ιkona (Λατρευτή Εικόνα) - Σύγχρονη εποχή», που βρίσκεται στον καθεδρικό ναό του Κρεμλίνου της Μόσχας και στη Μονή Νοβοντέβιτσκι. Το έθιμο της αγιο-γράφησης των εικόνων Mernaja, σχετίζεται με το ρωσικό θρησκευτικό μυστήριο της βάπτισης του κάθε παιδιού, σύμφωνα με το οποίο, παλαιότερα, ο κάθε γονέας παράγ-γελνε μία εικόνα στο ύψος του παιδιού του, που βαπτιζό-ταν, και η οποία απεικόνιζε τον άγιο προστάτη του.

Ο συντονισμός όλων των εκδηλώσεων, έγινε, κυρίως από τη Δρα Μαίρη Ζηλεμένου, τον κ. Αναστάσιο Βαρελά και τους συνεργάτες τους, καθώς και από τον Δρα Σεργκέϊ Γκολοβίν, οι οποίοι, με κοινή προσπάθεια εξασφάλισαν την άψογη διοργάνωση του Συνεδρίου.

Πρώτο ελληνορωσικό κοινωνικό φόρουμΚέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών και Σπουδών «Ιωάννης Καποδίστριας»


Οι εργασίες του φόρουμ ολοκληρώθηκαν με την ακόλουθη συμπερασματική συνόψιση που έγινε από τον καθηγητή Βασίλη Φίλια, ο οποίος, τόνι-

σε τα παρακάτω:Είναι προφανές ότι σε ένα φόρουμ, που ασχολήθηκε με

ευρύτατο ριπίδιο θεμάτων, δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν ενιαία συμπεράσματα.

Το καθένα από τα θέματα, που εθίγησαν, θα μπορούσε να αποτελέσει ιδιαίτερο αντικείμενο μελέτης και έρευνας κάτι, που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, στα επόμενα ελληνορωσικά φόρουμ.

Δεν γεννάται, επομένως, ζήτημα ότι οι όποιες παρατη-ρήσεις θα ακολουθήσουν αναφέρονται ειδικά και περιορι-σμένα στο –κατά τη γνώμη μου– κύριο αντικείμενο αυτού του πρώτου φόρουμ, που, είναι, και δεν μπορούσε παρά να είναι, η «καταγωγή» –ας μου επιτραπεί η έκφραση– και η εξέλιξη των ελληνορωσικών σχέσεων στην ιστορική και πο-λιτιστική τους διάσταση.

Επ’ αυτού, μπορεί να συστηματοποιηθούν οι ακόλουθες παρατηρήσεις:

Πρώτον: Ο εντοπισμός της ύπαρξης ενός κοινού πολι-τιστικού υποβάθρου, που δεν ανάγεται μόνο στο ταυτόσημο της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης των δύο λαών, αλλά, στο σύνολο των πολιτιστικών εκφράσεων: πνευματικών, καλλιτεχνικών, οργανωτικών, τεχνολογικών κ.ο.κ.

Το Βυζάντιο, ως πομπός και η Ρωσία, ως δέκτης, προσ-διόρισαν για πολλούς και καθοριστικούς αιώνες ένα κοινό πνευματικό και ψυχο-κοινωνικό υπόστρωμα, που δημιούρ-γησε ακατάλυτους δεσμούς μεταξύ του ευρύτερου βυζαντι-νο-ελλαδικού και του ευρύτερου ρωσοσλαβικού χώρου.

Δεύτερον: Η διαπίστωση ότι το κοινό αυτό υπόστρω-μα δεν έπαυσε να υπάρχει και δεν αναιρέθηκε, ούτε με το άνοιγμα του Μεγάλου Πέτρου προς τον τεχνο-οργανωτικό ορθολογισμό της Δύσης, που ήταν απαραίτητο για την είσο-δο της Ρωσίας στη σύγχρονη εποχή.

Τρίτον: Το κοινό αυτό υπόβαθρο, ως σταθερό πόλο ταυτοσημίας, δεν μπόρεσαν να ρηγματώσουν ούτε οι όποιες πανσλαβιστικές τάσεις εκδηλώθηκαν στη-συνεχώς- ισχυρο-ποιούμενη ρωσική αυτοκρατορία.

Τέταρτον: Η εδραίωση της Ρωσικής ισχύος προϋπέ-θεσε: α) την αποκοπή και απώθηση των ταταρικών επι-δρομών, που συντελείται με τη ρωσική νίκη στη μάχη του Κουλίκοβο, β) την κάμψη και αποτροπή της σουηδικής απειλής, που οριστικοποιείται με τη ρωσική νίκη στη μάχη της Πολτάβας, γ) την απώθηση των Οθωμανών Τούρκων από την Αζοφική και Μαύρη Θάλασσα, καθώς και τη Βαλ-κανική, που πραγματοποιείται βαθμιαία με μία σειρά νικη-φόρων πολέμων, στη βάση των οποίων επιβάλλονται στην Πύλη συμφωνίες προστασίας των υπόδουλων χριστιανικών πληθυσμών, τόσο από ανθρωπιστική, όσο και από οικονο-μο-πολιτική άποψη. Συμφωνίες, που, αποκορύφωμά τους είναι οι συνθήκες του Χουνκιάρ Ισκελεσί και του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.

Το τελευταίο αυτό, έχει ως αποτέλεσμα ότι η Ρωσία στη συνείδηση των υπόδουλων υποστασιοποιείται ως η μεγάλη

ελπίδα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, ιδιαίτερα και πρωταρχικά των Ελλήνων, που πιστεύουν ότι «το ξανθό γένος», δηλαδή οι Ρώσοι, θα απελευθερώσουν το γένος των Ελλήνων.

Πέμπτον: Στη συνθήκη της Βιέννης του 1815, που σή-μανε το τέλος των Ναπολεοντίων πολέμων, η Ρωσία ναι μεν προσχώρησε στη λογική της Ιεράς Συμμαχίας, αλλά, ταυτόχρονα, μέσω του –τότε– Υπουργού της των Εξωτερι-κών Ιωάννη Καποδίστρια υπονόμευσε συστηματικά τη λο-γική αυτή, που ήθελε να επιβάλει ο Μέτερνιχ στο διηνεκές.

Ακριβώς γι αυτό, και στη Ρωσία κυοφορείται και εκτρέ-φεται, όχι απλά με την ανοχή της, αλλά, με την προτροπή της, το ελληνικό εκείνο επαναστατικό δυναμικό, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εκδήλωση της Ελληνικής Επανά-στασης. Γεγονός, που πρέπει να συνδυασθεί με την επιρροή, που άσκησε στους Έλληνες της Ρωσίας το κίνημα των Ρώ-σων Δεκεμβριστών.

Έκτον: Η υπαγωγή της μετεπαναστατικής Ελλάδας, μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και την έξωση του Όθωνα, στην Αγγλική επιρροή, οδήγησε στην αρνητική για τα ελληνικά συμφέροντα συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η οποία ωστόσο, δεν μπόρεσε να αποβάλει από τη συνείδη-ση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων τις φιλικές διαθέσεις που έτρεφαν απέναντι στη Ρωσία και τον ρωσικό λαό, παρά τις προσπάθειες των Άγγλων και των υποστηρι-κτών τους στο εσωτερικό της χώρας.

Σε πολιτικό επίπεδο, όμως, η Ελλάδα ακολούθησε πλέ-ον ένα μονομερή δυτικό προσανατολισμό, του οποίου κορυ-φαία έκφραση ήταν η αποστολή τριών μεραρχιών –με εντο-λή των Αγγλογάλλων– στη Ρωσία για την καταστολή της Οκτωβριανής Επανάστασης. Κάτι, που, βέβαια, πλήρωσε πολύ ακριβά η Ελλάδα, λόγω της θέσης του Λένιν και της Σοβιετικής Ένωσης υπέρ του Κεμάλ.

Έβδομον, στον κόσμο, που προήλθε μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο καλλιεργήθηκε ως συνέπεια του ψυ-χρού πολέμου και της εμφύλιας σύγκρουσης στην Ελλάδα ένα έντονο αντιρωσικό κλίμα, που, μόνο μετά την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, το 1967, άρχισε να μεταβάλλεται.

Συμπερασματικές Επισημάνσειςτου Καθηγητή Βασίλη Φίλια ,

Προέδρου του Δ.Σ.του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών και Σπουδών «Ιωάννης Καποδίστριας», πρώην Πρύτανη Παντείου Πανεπιστημίου


► Είναι, επίσης, αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι ο Ελληνικός Λαός είναι ο πρώτος μεταξύ των πρώτων, που αντιστάθηκε με παραδειγματικό ηρωισμό κατά της τριπλής φασιστικής κατοχής της πατρίδας μας, της γερμανικής, της ιταλικής και βουλγαρικής, ενώ, θυσίασε στον βωμό της Λευτεριάς τον μεγαλύτερο αριθμό αγωνιστών, συγκριτικά με τους λαούς των άλλων χωρών του πλανήτη μας, που αγωνίστηκαν κατά του φασισμού. Με τον ένοπλο αγώνα, η Ελλάδα, μέσα από τις τάξεις του εθελοντικού θρυλικού στρατού του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), που, ειδικά το 1944, διέθετε εκατόν πενήντα χιλιάδες στρατό, δημιούργησε σοβαρά προβλήματα και απώλειες στον στρατό κατοχής και υποχρέωσε τον Χίτλερ να διατηρεί στη χώρα μας δεκατρείς επίλεκτες μεραρχίες, που, τόσο τις είχε ανάγκη στα διάφορα μέτωπα. Επίσης, οι ΕΑΜικές οργανώσεις ήσαν εκείνες που

ματαίωσαν την κάθοδο των φασιστών της Βουλγαρίας προς τη Δυτική Μακεδονία και Θεσσαλονίκη.

Γενικά, πραγματοποιήθηκαν τεράστιας ιστορικής σημα-σίας γεγονότα και, πρέπει να ικανοποιηθούν –επιτέλους– οι υποχρεώσεις της Πολιτείας προς την Εθνική μας Αντίστα-ση, έστω και μετά έξι πλέον δεκαετίες:• Να διδάσκεται η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης στα

Σχολεία όλων των βαθμίδων.• Να ιδρυθεί μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα. • Να προστεθεί στις μαρμάρινες επιγραφές γύρω από τον

Άγνωστο Στρατιώτη η φράση: «Εθνική Αντίσταση 1941-1944 - Γοργοπόταμος»

• Να ενδιαφερθεί η Πολιτεία και να συμπαρασταθεί στις προσπάθειες του Εθνικού Συμβουλίου για τη διεκδίκη-ση των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα…»

ΜΝΗΜΕΣ ΑΓΩΝΩΝσυνέχεια από τη σελ. 28

► και μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους της ερμηνείας στην ενέργεια του λόγου και των συναισθημάτων, μεταφέροντας με μοναδικά δυνατό τρόπο αυτή την ενέργεια στον θεατή, χρησιμοποιώντας πολύ λιτά μέσα.

Η αισθητική σύλληψη και σκηνοθετική γραμμή για το στήσιμο του έργου, η οποία, πιστά και αρμονικά ακολου-θήθηκε και αποτυπώθηκε τόσο στα κοστούμια, όσο και

στην μουσική του έργου ήταν, πολύ εύστοχα και έξυπνα επιλεγμένα, η Βυζαντινή περίοδος. Και αυτό, όχι μόνο για-τί πρόκειται για ένα βαθιά θρησκευτικό έργο του Ευριπίδη με απίστευτους διαχρονικούς συμβολισμούς, αλλά και γιατί μέρος του κειμένου της συγκεκριμένης αρχαίας τραγωδίας έχει χρησιμοποιηθεί σχεδόν αυτούσιο σε κείμενα της Εκ-κλησίας».

BΑΚΧΕΣσυνέχεια από τη σελ. 27

Αυτά, ως προς το παρελθόν, το οποίο, όμως, είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να βλέπουμε κάτω από το πρίσμα των νέων παγκόσμιων δεδομένων. Ποια είναι αυτά; Ας περιο-ριστούμε σ’ εκείνα, που έρχονται με τα όσα εθίγησαν στη διάρκεια των εργασιών αυτού του Φόρουμ:• Η Ρωσία έχει οριστικά και τελεσίδικα βγει από τη φοβε-

ρή κρίση, που ακολούθησε την ανατροπή του 1990 και, επανήλθε πλησίστια ως υπερδύναμη με μία πρωτοφανή για τα παγκόσμια δεδομένα ταχύτητα.

• Η Ελλάδα αντιμετώπισε μία σειρά από προδοσίες από τους συμμάχους της: στην Κύπρο, στο Αιγαίο, στο Σκοπιανό, στην ελληνοτουρκική διένεξη.

• Ακριβώς και γι’ αυτό, ουδείς πλέον Έλληνας πατρι-ώτης, ανεξάρτητα από πολιτικό προσανατολισμό και ιδεολογία, μπορεί πλέον να θεωρεί ως αυτονόητο το περίφημο εκείνο «Ανήκομεν εις την Δύσιν».

• Η καλούμενη παγκοσμιοποίηση, αμερικανικής κοπής και ραφής οικονομικο-πολιτική ιμπεριαλιστική ρύθ-μιση, τινάζεται στον αέρα και η απειλή μιας κρίσης 1929-30 επικρέμαται.Στο πλαίσιο αυτών των τριών δεδομένων, πρέπει να

αντιληφθούμε τη σημερινή ελληνορωσική προσέγγιση.Η προσέγγιση αυτή –για την Ελλάδα– είναι μονόδρο-

μος, για τη Ρωσία απολύτως αναγκαία:Η Ελλάδα, διότι μόνον έτσι μπορεί να υπερβεί την πο-

λιτική της υποτέλειας, που ακολούθησε μετά τον Β΄ Πα-γκόσμιο Πόλεμο.

Η Ρωσία, διότι, μέσω της Ελλάδας, μπορεί να ασκήσει την ενεργειακή πολιτική, που επιδιώκει στην Ευρώπη.

Το ότι οι Αμερικανοί προσπαθούν με κάθε μέσο να σταματήσουν αυτήν την πορεία προσέγγισης, είναι κα-τανοητό και εύκολα ερμηνεύσιμο, ιδιαίτερα σήμερα, που επιχειρούν να νεκραναστήσουν το πνεύμα και το κλίμα του ψυχρού πολέμου, προκειμένου να «συνετίσουν» τη Ρωσία.

Από την άποψη αυτή, η Ελλάδα, που δεν ακολουθεί, είναι ο αδύνατος κρίκος της ατλαντικής συμμαχίας και δί-νει το «κακό παράδειγμα» και στους άλλους Ευρωπαίους.

Γι’ αυτό, και η όλη πολιτική αναταραχή, που παρατη-ρείται σήμερα στην Ελλάδα, δεν είναι μόνον «ενδογενής», αλλά, κυρίως εξωγενής με στόχο την αποσταθεροποίηση.

Πάνω σ’ αυτό, δεν γελιέται πλέον κανένας σώφρων Έλληνας, που απεδείχθη και από το γεγονός ότι τα πρό-σφατα γεγονότα στη Γεωργία και τον Καύκασο αντιμετω-πίστηκαν από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων ως υπόθεση αμερικανικής ιμπεριαλιστικής επέμβασης με στόχο την ανατροπή της ρωσικής πετρελαϊκής πολιτικής στο μέγιστο βαθμό.

Δεν γεννάται ζήτημα, ότι σύσσωμος –σχεδόν– ο ελλη-νικός λαός συντάσσεται με τη Ρωσία, στην οποιαδήποτε διαμάχη με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.

Εκείνο, που περιμένει είναι η στήριξή της στα μεγάλα εθνικά της θέματα: την Κύπρο, το Αιγαίο, το Σκοπιανό, τη διασφάλιση του ελληνικού εδαφικού χώρου. Τα όσα εί-παν ανώτατοι Ρώσοι αξιωματούχοι στο Φόρουμ αυτό, το οποίο, έχω την τιμή να κλείνω με τις παρατηρήσεις μου αυτές, αποδεικνύουν ότι η Ρωσία στέκεται ανεπιφύλακτα στο πλευρό της Ελλάδας, γεγονός, που εγγυάται την πε-ραιτέρω σύσφιξη των ελληνορωσικών σχέσεων.


Τραγούδια από το αντάρτικο λημέρι του

Για σε πατρίδα μας Ελλάδα Πορεία μες στη νύχτα

Τα τραγούδια της κατοχής Στ’ άρματα Θρήνοι και Αναστάσιμα

Μωραίτικα τραγούδια της Αντίστασης

Λευτεριά Παντάνασσα Επαναστατικός Ρομαντισμός

δισκογραφία

βιβλιογραφία

Ανταρτο-Rock Σφαίρες από Ποίηση. Λόγια από μουσική

Ζιγκ-Ζαγκ στο Δάσος του Θανάτου

Εργογραφία του Πάνου ΤζαβέλλαΕργογραφία του Πάνου Τζαβέλλα

2009-01-ΙΑΝ-ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ-ΤΧ#026-Αφιέρωμα Πάνος Τζαβέλλας...

Documents