Fagrit um skotvei›ar og útivist. 1. tbl. 15. árg. 2009Ver› 1.190 kr.

Snertu á nýjum ævintýrum

TM

PIPA

R •

SÍ

A •

81

287

Fylgdu þeim fremsta!

Garmin Oregon GPS með snertiskjá.Oregon GPS handtæki með snertiskjá gerir alla útivist einfaldari. Þetta sterkbyggða og vatnshelda

leiðsögutæki er afar einfalt í notkun og færir þér björt þrívíddarkort, hæðarmæli með loftvog auk

áttavita á silfurfati. Hvort sem þú ert í fjallgöngu, á hjóli, í bílnum eða bátnum, það eina sem þarf að

gera er að snerta skjáinn og halda af stað. Útivistin verður bara skemmtilegri. Þú getur deilt leiðum og

upplýsingum með vinum þínum eða sett aukakort fyrir það svæði sem þú ætlar að fara, hvort sem þú

fylgir vegi, vatni eða ert í óbyggðum. Garmin Oregon kemur þér í snertingu við ævintýrin.

www.garmin.is | Garmin Iceland | Ögurhvarf 2, 203 Kópavogur | Sími: 577 6000

3

Meðal efnis

Ritst jórn og ábyrgð:

Sigmar B. Hauksson

Ritst jórn fagefn is :

Dr. Arnór Þórir Sigfússon

Fors íðumynd:

Nikulás Sigfússon

Útgáfa , út l i t og prentv inns la :

Sökkólfur ehf.

Hrafnshöfða 13, 270 Mosfellsbær

Sími 824 8070

kjartan@skotvis.is

G e f i ð ú t f y r i r :

Skotveiðifélag Íslands

Pósthólf 1157, 121 Reykjavík

Sími 893 4574,

E-mail skotvis@skotvis.is

Heimasíður:

SKOTVÍS:http://www.skotvis.is

SKOTREYN:http://www.skotreyn.is

Leiðari • 4 S i G m a r B . H a u k S S o n

Ástand íslenskra gæsastofna • 7 a r n ó r Þ ó r i r S i G f ú S S o n

Garmin Colorado 300 • 12Þ a ð n ý j a S t a í GPS t æ k j u m

Átt þú (íslenska) haglabyssu • 14D r í f u r n a r f r á D a l v í k

Veiðar á villtum fuglum og spendýrum • 17n ý B ó k e f t i r e i n a r G u ð m a n n

Heym vopnaverksmiðjan • 18a r n f i n n u r j ó n S S o n

Rjúpan 2008 – óvænt uppsveifla! • 20ó l a f u r k . n i e l S e n

Rjúpnavængir óskast • 22ó l a f u r k . n i e l S e n

Glíman við austfirsku hreindýrin • 24v i ð t a l v i ð r e i m a r á S G e i r S S o n e f t i r S t e i n u n n i á S m u n D S D ó t t u r

Eiga hreindýr framtíð fyrir sér á Norðausturlandi? • 31S k a r P H é ð i n n G . Þ ó r i S S o n

Skotæfingarsvæðið Álfsnesi • 38Skotreyn

Veitt á slóðum víkinga • 40G u ð n i e i n a r S S o n

„Munið að setja á SILENT“ • 46f j a r S k i P t i á H á l e n D i n u

Icefin – Cabelas norðursins • 48n ý v e i ð i B ú ð

Gerum góða villibráð betri • 50r a u ð l a u k u r , r a u ð r ó f u r o . f l .

Hvers vegna hitti ég ekki? • 52S k o t f i m i m e ð H a G l a B y S S u

Lofttæmdar umbúðir – betri villibráð • 54n ý i r m ö G u l e i k a r f y r i r H e i m i l i S P ö k k u n

4

Frá því að rjúpnaveiðar hóf-ust aftur hefur verið sæmilega sátt á milli skotveiðimanna og stjórn-valda. Á sínum tíma, þegar sett var bann við rjúpnaveiðum árið 2003 var SKOTVÍS sem kunnugt er alfarið á móti veiðibanninu. Félagið var þó sammála þeirri skoðun starfsmanna Náttúrufræðistofnunar að ástand íslenska rjúpnastofnsins væri grafalvar-legt og nauðsinlegt að grípa til rót-tækra varnaraðgerða. Því miður vildi umhverfisnefnd Alþingis ekki sam-þykkja sölubann á rjúpu og þáverandi umhverfisráðherra Siv Friðleifsdóttir hafnaði alfarið allir samvinnu við SKOTVÍS. Ákvörðun um veiðibann á rjúpu var dæmt til að mistakast þar sem sú ákvörðun var tekin án samráðs við veiðimenn og aðrar leiðir ekki kannaðar. Þegar litið er í bakspeg-ilinn og deilur okkar Skotvísmanna við stjórnvöld eru skoðaðar má segja að gagnrýni okkar á rannsóknarnið-urstöður Náttúrufræðistofnunar og á störf Ólafs K Níelsens hafi verið van-hugsaðar. Helstu niðurstöður rann-sókna Ólafs voru að verulegu leyti réttar, við hengdum okkur allt of mikið í smáatriðin og það verður ekki á móti mælt að skotveiðar hafa áhrif á vöxt og viðgang íslenska rjúpnastofns-ins spurningin er hinsvegar að hvað miklu leiti veiðarnar hafi áhrif. Ef nýjustu rannsóknargögn frá Noregi, Svíþjóð og Skotlandi eru skoðuð þá er líklegast niðurstaðan sú að skotveiðar hafa lítil áhrif á rjúpuna í heildina séð en geta haft talsverð áhrif á takmörk-uðum svæðum t.d. í nágrenni þétt-býlis. Skotvís hefur hinsvegar ekki skipt um skoðun hvað varðar friðun rjúpunnar á sínum tíma, sú aðgerð var vanhugsuð, betra hefði verið að

fara eftir tillögum SKOTVÍS og taka upp markvissa veiðistjórnun. Þegar rjúpnaveiði hófst aftur árið 2005 var tekinn upp veiðistjórnun og hafði þáverandi umhverfisráðherra Sigríður Anna Þórðardóttir náið samstarf við SKOTVÍS um nýtt skipulag veiðanna.

Í dag er íslenski rjúpnastofninn óvænt í uppsveiflu. Það má að öllu leyti þakka tilhögun veiðanna í daga, veiðidögum hefur verið fækkað úr 69 veiðidög-um í 18, rjúpur er ekki lengur sölu-vara, magnveiðar þekkjast varla leng-ur og mikil siðbót hefur orðið meðal veiðimanna. Komið hefur verið á fót samráðshópi hagsmunaaðila að frum-kvæði SKOTVÍS. Í hópnum eru full-trúar Umhverfisráðuneytis, Náttúru-fræðistofnunar, Skot veiði félags Íslands og Umhverfis stofnunar. Veiðistjórnun á rjúpu er því í góðum farvegi og það má að mestu leyti þakka nánu samstarfi stjórnvalda við veiðimenn.

v e i ð i k o r t a S j ó ð u r

1995 var veiðikortakerfið sett á lagg-irnar. Megintilgangur kerfisins er að safna upplýsingum um skotveið-ar hér á landi og að kosta rannsókn-

ir á veiðidýrum. Þetta fyrirkomulag var í raun nauðsinlegt því til þess að stunda sjálfbærar veiðar úr stofnum villtra dýr þurfa að liggja fyrir upplýs-ingar um stofnstærð og hvað mikið er veitt úr stofninum. þá er nauðsinlegt að vakta stofna veiðidýra, ransaka stofn-breytingar, heilbrigði og aðra þætti er hafa áhrif á vöxt og viðgang stofnsins. Skotveiðifélag Íslands hefur frá upp-hafi ávalt stutt veiðikortakerfið enda hefur það sannað sig og er íslenska veiðikortakerfið eitt hið fullkomnasta í heiminum í dag. Það er því miður að í dag er það varla mögulegt fyrir félagið að styðja þetta fyrirkomulag lengur. Ástæðan er sú að stjórnvöld það er að segja Umhverfisráðuneytið er að klúðra þessu annars ágæta fyrirkomulagi sem veiðikortakerfið er. Ástæðan er sú sama og varð til þess að rjúpnaveiðibannið klúðraðist og hatramma deilur urðu á milli veiðimanna og stjórnvalda um rjúpuna, það er að segja ekkert samráð er haft við veiðimenn um rekstur sjóðs-ins. Stjórn SKOTVÍS hefur nú í ein 8 ár bent ráðuneytinu á að ef sátt eigi að vera um þetta annars ágæta fyr-irkomulag verður ráðuneytið að hafa náið samráð við veiðimenn um rekstur sjóðsins. Nú er þolinmæði okkar þrotin og við munum ekki sætta okkur lengur þá óstjórn , skort á faglegri þekkingu og gerræðilesgum vinnubrögðum ráðu-neytisins við stjórn og reksturs sjóðsins.

e k k i B e n D a á m i G

Sagt er að Umhverfisráðuneytið úthluti úr sjóðnum samkæmt tillög-um Umhverfisstofnunar. Þar á bæ koma menn hinsvegar ávalt af fjöll-um þegar rætt er við starfsfólk stofn-unarinnar um úthlutanir úr sjóðnum, það verður því ekki annað séð en að

Leiðari

Vandamálið – Veiðikortasjóður

S igmar B . HaukSSonFormaður

Skotve ið i FélagS Í S landS

5

úthlutanir úr veiðikortasjóði séu alfar-ið á ábyrgð Umhverfisráðuneytisins. þá er það ámælisvert að úthlutanir úr sjóðnum eru ófaglegar og handahófsk-endar, engin markviss rök er lögð fram hversvegna þetta verkefni fær styrk úr sjóðnum og annað ekki. Illa er staðið að því þegar auglýst er eftir styrkjum úr sjóðnum. Þegar svo þeir huldumenn sem ráða því hverjir fái úthlutað úr sjóðnum hafa ákveðið sig er sú ákvörðun að velkjast í ráðu-neytinu vikum saman. Úthlutanir úr Veiðikortasjóði virðast vera leynd-armál fyrir aðra þá en þá sem sótt um í sjóðinn því það er talsvert mál finna upplýsingar um úthlut-anir úr sjóðnum. Fátæklegar upplýs-ingar um úthlutanir úr sjóðnum má jú finna í svo kallaðri Veiðidagbók Umhverfisstofnunar, þar eru hinsvegar engar upplýsingar um hverjir hafa sótt um í sjóðinn en verið hafnað. Þegar úthlutanir úr sjóðnum frá upphafi eru athugaðar kemur í ljós , eru þær vissulega á margan hátt eðlilegar en þær eru handahófskendar og taka yfir-leitt frekar mið af því spara ríkissjóði útgjöld frekar en að styrkja áhugaverð-ar og nytsamar rannsóknir er gagnast veiðimönnum. Það kemur ekki á óvart að mesta fjármagnið hefur runnið til rjúpnarannsókna. Það er hinsvegar ósættanlegt að vöktun rjúpnastofns-ins skuli kostuð úr sjóðnum, það stóð aldrei til, sá kostnaður á að koma beint úr ríkissjóði. Hinsvegar er eðlilegt að afmarkaðar og sérhæfðar rannsóknir á rjúpunni verði kostaðar úr veiðikorta-sjóði. Þá er það algjörlega ósættanlegt hvað miklu fé úr sjóðnum skuli varið til rannsókna á ref. Veiðikortasjóður á alls ekki að kosta vöktun refastofns-ins en í ár er kr 2.874.479 varið til þessa verkefnis. SKOTVÍS mun fara fram á það við ráðuneytið að þessi úthlutun verði dregin til baka og fjár-magn til þessa annars þarfa verkefnis verði fengið annarsstaðar til dæmis í Landbúnaðarráðuneytinu. Þá er það algjört hneyksli að Dr. Arnór Þórir Sigfússon skuli ekki hafa fengið úthlutað úr sjóðnum til gæsarannsókna

sem hann hefur stundað í nokkur ár í samvinnu við breska vísindamenn. Nú eru lýkur á að Arnór verði sjálfur að kosta þessar rannsóknir fyrir eigið fé eins og hann hefur raunar áður gert. Eins og hér hefur komið fram er víða pottur brotinn hvað varðar rekstur og stjórnun veiðikortasjóðs. Mesta hneykslið er hinsvegar það að nær helmingur þess fjármagns sem í sjóðn-um er fer í að reka veiðikortakerfið, þessi kostnaður hefur stöðugt hækkað og eru þau rök sem liggja fyrir þessum hækkunum ekki trúverðug.

t i l l ö G u r SkotvíSMegn óánægja er meðal veiði-

manna á gerræðislegu og ófaglegu vinnubrögðum er einkenna rekstur Veiðikortasjóðs. Ef veiðikortakerfið að að geta þróast enn frekar verður að ríkja um það sátt. Skotveiðifélag Íslands mun nú á næstunni hefja viðræður við Umhverfisráðuneytið að gerðar verði breytingar á lögum um Veiðikortasjóð.

Helstu áherslur SKOTVÍS eru: 1. Sett verði á laggirnar fagnefnd sem

fari yfir allar umsóknir. Í nefndinni sitji þrír fulltrúar.

2. Að sjóðurinn kosti ekki vöktunar-verkefni nema í stuttan tíma (2 til 3 ár) og að upphæð fyrir hvert verkefni fari ekki yfir 5 miljónir á ársgrund-velli.

3. Sjóðurinn setji í forgang hagnýtar rannsóknir á nýtingu veiðidýra.

4. Að sjóðurinn styrki masters- og doktorsverkefni á rannsóknum veiði-dýra.

5. Að úthlutað verði úr sjóðnum um áramót.

6. Að auglýsingar um umsóknir úr sjóðnum verði áberandi og upp-lýsingar um úthlutanir úr sjóðnum (hverjir hafa fengið úthlutað, hverj-ir ekki og rök á þeim ákvörðunum) verði sendar fjölmiðlum og hags-muna sam tökum veiði og vísinda-manna.

7. Að aðeins 25 % af veltu sjóðsins fari til reksturs veiðikortakerfisins, 75 % fjármagns sjóðsins úthlutað til rann-sókna og annara þarfra verkefna.

8. Að Umhverfisráðuneytið standi árlega fyrir ráðstefnu um rannsókn-ir á veiðidýrum þar sem styrkþegar skýri frá rannsóknum sínum. Að nið-urstöður rannsókna verði aðgengi-legar á heimasíður Umhverfis-stofnunar og þeir sem þess óska geti fengið þær sendar í prentuðu máli.

9. Að fræðsluefni um skynsamlegar skotveiðar, nýtingu bráðar og mat-væaöryggi villibráðar verði styrkt af sjóðnum.

t i l H a m i n G j u

Þrír SKOTVÍS félagar hafa á liðn-um mánuðum átt stórafmæli. Þessir ágætu félagar hafa verið máttarstólp-ar SKOTVÍS og unnið ómetanlegt starf í þágu félagsins. Eldsálin og einn af stofnendum SKOTVÍS Haukur Brynjólfsson varð 70 ára 10 mars síð-astliðinn. Þann 18 maí varð Bjarni Kristjánsson fyrverandi formaður SKOTVÍS 80 ára. Friðrik Friðriksson á Dalvík, fyrverandi gjaldkeri SKOTVÍS varð svo 60 ára þann 26. júlí s.l. Stjórn Skotveiðifélags Íslands vill þakka þess-um heiðursmönnum fyrir störf þeirra í þágu íslenskra skotveiðimanna og óskar þeim mörgum unaðsstundum við veið-ar í íslenskri náttúru.

a ð l o k u m

Eitt brýnasta verkefni stjórn-ar SKOTVÍS á komandi mánuðum verður að koma á viðunandi sátt á milli veiðimanna og stjórnvalda um rekstur veiðikortasjóðs. Í dag er megn óánægja meðal veiðimanna um núver-andi fyrirkomulag á rekstri sjóðsins. Ég vil þó taka það fram að starfs-fólk Umhverfisráðuneytisins og Umhverfisstofnunar vinna störf sín af trúmennsku og af bestu samvisku, við það er ekki að sakast. Vandamálið er að innan ráðuneytisins er lítil þekking og áhugi á þessum málaflokki. Eftir höfðinu dansa limirnir, umhverfisráð-herra verður að setja sig inn í þessi mál og sýna þeim áhuga - sá áhugi hefur ekki verið til staðar nú um nokkurn tíma, vonandi verður breyting á því.

Leiðari

6

Skotreyn

Stjórn Skotveiðifélags Reykjavíkur og Nágrennis, SKOTREYNAR, hefur lagt mikla áherslu á það síðustu ár að byggja upp öflugt félagsstarf. Áherslurnar á starfsárinu 2009 hafa verið á nokkrum lykilþáttum fyrir utan hin hefðbundna opnunartíma og þjón-ustu við félagsmenn þ.e. keppnismót, konudagar og námskeið.

k e P P n i S m ó t

Mótanefnd SKOTREYNAR er á sínu þriðja starfsári, fyrstu tvö árin sáu Þórir Ingi Friðriksson og Svafar Ragnarsson um skipulagningu keppn-ismóta SKOTREYNAR en í ár hafa Halldór Ingi Hákonarson og Gunnar Þór Þórarnarsson séð um skipulagn-ingu mótanna fyrirhönd stjórnar.

Í ár hafa verið haldinn fjögur mót og er á stefnuskránni að mótin í heild sinni verði á bilinu sjö til tíu. Nokkur þessara móta eru farinn að skipa fast-ann sess og má þar helst nefna hið árlega Bikarmót SKOT REYNAR sem er 4. mótaröð þar sem keppt er í 2 flokkum og sigurvegarinn í mótaröð-inni hlýtur hinn eftirsótta SKOT-REYNAR bikar. Af öðrum mótum má nefna Hlaðmótið, Gamlársmót SKOT REYNAR og Benellimótið.

k o n u D a G u r

Í ár hafa verið haldnir tveir konu-dagar hjá SKOTREYN. Voru þeir vel heppnaðir og margar konur nýttu sér að koma og prófa eitthvað nýtt og skemmtilegt á meðan aðrar vanari gátu einbeitt sér að sinni byssu og bættu sig mikið með dyggri aðstoð leiðbein-anda. Stefnt er á að hafa konudag einu sinni sinni í mánuði í vetur og verður eitt skemmtimót í haust. Veg og vanda að konudögum SKOT REYNAR hafa Elfa Hjálmarsdóttir og Brynja Dögg.

n á m S k e i ð

Hjá SKOTREYN hefur verið sér-stök áhersla lögð á að bjóða nýliðum jafnt sem vanari skotmönnum í skot-sportinu upp á verkleg námskeið hjá

vönum leiðbeinendum. Námskeiðin eru ávallt auglýst sérstaklega á heimasíðu félagsins www.skotreyn.is sem og á póst-listanum, en í ár hafa verið haldinn um 10 nám-skeið á vegum félagsins.

Nokkur fjölgun hefur orðið á félögum í SKOT-REYN frá síðasta starfsári en nú eru um 400 félagar í SKOTREYN, en félags-menn í SKOT REYN eru einnig félagar í SKOT-VÍS. Nokkuð hefur verið um nýframkvæmdir upp á skotsvæði og má þar helst nefna frágang á skeetvell-inum og byggt var skýli yfir völl 2 (sporting). Nú eru fjórir vellir komnir í rekstur hjá félaginu. Við

viljum minna á heimasíðu félagsins www.skotreyn.is, þar er hægt að skrá sig á póstlista félagsins sem og fylgjast með fréttum af félaginu.

Félagsstarfið hjá SKOTREYN 2009

P á k S a e G G j a m ó t Skotreynar – v i n n i n G S H a f a r í P á S k a e G G j a m ó t i Skotreynar G u n n a r Þ ó r Þ ó r a r n a r S o n (2 . S æ t i ) , H j á l m a r æ v a r S S o n (1 . S æ t i ) o G m a t t H í a S B a r ð a r S o n (3 . S æ t i ) .

f y r S t i k o n u D a G u r Skotreynar v a r H a l D i n n v i ð G ó ð a r a ð S t æ ð u r Þ a n n 7 . f e B r ú a r S í ð a S t l i ð i n n .

7

Gæsastofninn

Grænlenska blesgæsin (Anser albif-rons flavirostris) sem fer um Ísland vor og haust hefur nú verið friðuð fyrir skotveiðum hér á landi síðan vorið 2006, eða í þrjú veiðitímabil. Í fyrravetur voru vísbendingar um að samdráttur í stofninum væri að stöðvast eftir hraða niðurleið síðan um aldamót, eða um þriðjungs fækk-un. Í grein höfundar um blesgæsina í Skotvís 2006 var fjallað um fækk-unina og hugsanlegar orsakir hennar og þar var sagt að ástæðu fækkunar-innar væri líklega að leita á varpstöðv-unum á Grænlandi. Færri fuglar virð-ast vera að verpa og gæsirnar byrja að verpa eldri en áður sem leiðir til þess að ungahlutfall í stofninum hefur verið lágt. Ástæða þessa hefur helst verið talin vera samkeppni frá stækkandi stofni kanadagæsa (Branta canadens-is) sem hafi leitt af sér þennan við-komubrest. Á tímabilinu 2000-2005, eftir að verulega fór að halla undan

fæti hjá blesgæsinni, námu veiðar á Íslandi úr stofninum um 3000 til 3700 fuglum samkvæmt veiðitölum frá Umhverfisstofnun og var þessi veiði meiri en nam áætluðum fjölda unga sem komst á legg á þessu tímabili. Þó veiðin hér væri ekki rót vandans þá var ljóst að hún var ósjálfbær og allt-of mikil og orsakaði hraða fækkun í stofninum. Því varð það ekki umflúið

að grípa til friðunar og nú eru eins og áður sagði vísbendingar um að fækk-unin hafi í kjölfarið stöðvast. Verði ekki breyting á viðkomunni er óvíst að stofninn muni stækka nokkuð að ráði og hann mun verða viðkvæmur fyrir öllum áföllum.

Í ljósi þessa ástands blesgæsastofns-ins hefur verið unnið að því á vegum rannsóknahóps sem nefnist Greenland White-fronted Goose Study Group (GWGS) að taka upp þráðinn við verndaráætlun fyrir stofninn sem byrj-að var á í Wexford á Írlandi 1992. Sú verndaráætlun sem unnið var að þar tók þó aldrei gildi. Það var svo að frumkvæði Skota að stofnun sem nefnist Scottish Natural Heritage (SNH) boðaði til fundar í upphafi þessa árs á eynni Islay undan vest-urströnd Skotlands til að taka upp þráðinn frá Wexford 1992 og vinna að nýrri verndaráætlun. Til fundarins voru boðaðir fulltrúar frá öllum lönd-

Verndaráætlun fyrir blesgæs

dr . arnór Þór ir S igFúSSon verk ÍS HF

B l e S G æ S . l j ó S m y n D : j ó H a n n ó l i H i l m a r S S o n

8

Gæsastofninn um sem Blesgæsin hefur viðkomu í,

sem eru Írland, England, Skotland, Wales, Ísland og Grænland. Fulltrúum ýmissa hópa var boðið til að fá sem mesta breidd í hópinn þannig að þarna voru fulltrúar veiðimanna, vernd-arsamtaka, rannsóknarstofnana, rík-isstofnana auk áhugamanna um velferð blesgæsa og sjálfstæðra rannsóknarað-ila sem ekki tilheyrðu neinum sam-tökum. Frá íslandi var boðið fulltrúum Um hverfis ráðu neytis, SKOTVÍS, Fugla vernd, Náttúru fræði stofn un Íslands (NÍ), Umhverfisstofnun auk þess höfundi var boðið vegna aðkomu að bles gæsa rann sókn um og vöktun. Höfundur ásamt Ævari Petersen frá NÍ og Einari Þorleifssyni frá Fugla-vernd þekktust boðið og voru fulltrúar Íslands á fundinum. Valið á fundarstað er engin tilviljun því á Islay eru stærstu og mikilvægustu vetrarstöðvar bles-gæsa í Skotlandi en um þriðjungur stofns ins heldur þar til. Einnig er Islay stærstu vetrarstöðvar grænlenska hels-ingjans (Branta leucopsis) sem einnig

fer um Ísland. Auk þess að vera fræg fyrir gæsir þá er Islay einna þekktust fyrir úrval viskía, en mörg af þekkt-ustu og vins æl ustu viskíum Skotlands eru fram leidd þar eins og Lagavulin, Laphroaig, Bowmore o.fl. Alls eru átta brugg hús á Islay og eitt á eynni Jura sem er við hlið Islay.

Á fundinum greindu fulltrúar frá öllum viðkomulöndum blesgæsarinn-ar frá stöðu mála hvað varðar þekk-ingu á líf fræði blesgæsarinnar á sínu svæði, verndun hennar og ógnum sem að þeim gæti stafað. Þá töluðu einnig helstu sérfræðingar um ástand stofns ins og horfur sem og hverjar væru líklegustu skýringar á núverandi ástandi stofnsins. Góðum tíma var svo eytt í umræður um ástandið og líkleg-ustu skýringar á því og einnig hvar helstu göt væri að finna í þekkingu okkar á stofninum. Þá reyndu fund-armenn að koma sér saman um hvaða atriði ættu heima í verndaráætlun sem lögð yrði fyrir aðildarríki áætlunar-innar. Eftir fundin lágu svo fyrir drög

sem samþykkt var unnin yrðu áfram af stýrihópi sem valið var í á fundinum og skyldi sá stýrihópur vinna drögin í nánu samráði við GWGS. Fulltrúi Íslands í þessum stýrihópi er Ævar Peter sen frá Náttúrufræðistofnun Íslands (NÍ).

Á vetrarstöðvunum er blesgæs-in dreifð um Skotland og Írland auk Englands og Wales. Stærstu hóparnir eru á Islay eins og áður sagði og svo í Wexford á suðausturströnd Írlands er hvor staður er með um það bil þriðj-ung stofnsins. Merkingar hafa sýnt að blesgæsir eru vanafastir fuglar og koma á sömu vetrarstöðvar ár eftir ár. Einnig hafa merkingar sýnt að írsku fuglarnir og skosku eru aðskild-ir að mestu á farleiðum og varpstöðv-um. Þeir írsku stoppa á vestanverðu Íslandi, í Borgafirði og Mýrum og verpa norðar en þeir skosku. Þeir skosku stoppa á suðurlandi og verpa sunnar á varpstöðvunum á vest-anverður Grænlandi. Á fundinum var farið yfir ástand hinna mismunandi

9

Gæsastofninn

vetrarhópa og var mjög mismunandi hvert það var. Á flestum stöðum var fækkun undanfarin ár í samræmi við það sem hefur orðið í heildarstofn-inum þó nokkur dæmi væru um fjölg-un en einnig um útdauða vetrarhópa og suma sem eru við það að hverfa. Ógnir eru taldar stafa að sumum vetr-arhópunum meðan aðrir njóta vernd-ar. Sem dæmi má nefna gæsirnar á Islay. Þar voru á seinnihluta síðustu aldar árekstrar milli blesgæsanna og hagsmuna bænda og viskíframleið-enda. Gæsirnar sóttu í byggakra og tún þar sem þeir ollu bændum skaða. Viskíhúsin þurfa mó til að reykja malt-ið í viskíið og skáru hann í mýrum sem blesgæsin sótti í, en hún er mesta mýragæsin af gráu gæsunum og t.d. kalla Írar hana stundum �bog goose� eða mýrargæs. Samkomulag náðist svo milli aðila þar sem ákveðnar mýrar voru friðaðar og bændur fá greiddar bætur fyrir að leyfa gæsunum að bíta á túnum sínum. Þannig greiða skosk stjórnvöld í dag um 900 þúsund pund á ári, eða hundruð milljóna, til land-eigenda fyrir að þola blesgæsir og einnig helsingja á jörðum sínum og er þeim greitt í samræmi við ágang sem mældur er með reglubundnum taln-ingum. Þannig má segja að Skotar leggi umtalsvert af mörkum til verndar blesgæsinni.

Þó að ógnir stafi að einhverjum vetrarhópanna þá er það ekki talið hafa úrslitaáhrif á þróun stofnsins í heild. Það var almennt álit á fund-

inum á Islay að meginorsök vand-ans væri að finna á varpstöðvunum. Þar er helsta skýringin talin vera eins og fyrr sagði samkeppni frá vaxandi stofni kanadagæsa sem hefur leitt til viðkomubrests. Ekki er þó hægt að útiloka að breytingar á loftslagi vegna hlýnunar geti haft þar áhrif líka og jafnvel um tvo samverkandi þætti að ræða. Blesgæsirnar verpa dreift og á afskekktum og óaðgengilegum stöðum þannig að erfitt er um vik að bregðast við þessum vanda t.d. ef menn vildu fækka kanadagæsunum til að vernda blesgæsirnar. Þá er einnig dýrt og erfitt að stunda rannsóknir á varpstöðvunum til að fá úr því skor-ið hverjar rætur vandans gætu verið. Grænlendingar hafa lagt sitt af mörk-um til verndar blesgæsinni, helst með því að friða hluta varplenda hennar sem eru nú Ramsar svæði, en Ramsar sáttmálinn er alþjóðlegur sáttmáli um verndun votlendissvæða.

Á fundinum á Islay var því fagn-að að blesgæsir hefðu verið friðaðar á Íslandi og þakkaði fundurinn sér-staklega fyrir það. Veiðin hér á landi var orðin ósjálfbær og olli því að þegar viðkomubrestur varð þá fækkaði hratt í stofninum. Við það að veiðar hafa lagst að mestu af þá virðist fækkunin hafa stöðvast og nú má fara að von-ast til að hann nái að rétta eitthvað við. Einhverjar veiðar eru þó enn því það kann að vefjast fyrir sumum veiðimönnum að greina blesgæsir frá öðrum gráum gæsum og því falla ein-

hverjar blesgæsir enn. Vonandi er þetta af slysni en ekki af því að veiði-menn séu að veiða blesgæsir af ásettu ráði. Það er mikilvægt að reyna að koma nær alveg í veg slíkar veiðar því við svo lélega viðkomu eins og verið hefur frá aldamótum þá munar um hvern fugl. Helst er að vænta bles-gæsa í Borgarfirði og á Mýrum svo og á Suðurlandi, frá Ölfusi að Mýrdal (sjá http://www.ust.is/Veidistjornun/Fuglar/blesa/) og þurfa veiðimenn helst að vera með varann á þar. Hljóð blesgæsa eru einkennandi og heyri menn þau þarf að sýna sérstaka var-kárni. Auk þess að halda áfram á þeirri braut að draga úr og helst útrýma blesgæsaveiðum eru fleiri þættir sem huga má að til verndar gæsinni og til að auka þekkingu okkar á stofninum. Höfundur hefur undanfarin ár fylgst með aldurssamsetningu stofnsins á haustin til að meta ungaframleiðslu. Fyrir friðun var það aðallega gert með því að meta aldurshlutfall í veiði með söfnun vængja frá veiðimönnum. Frá 2006 hefur það verið gert með því að mæla ungahlutfall í stofni í túnum, ökrum og mýrum. Þessu verður reynt að halda áfram en ekki hefur feng-ist neinn styrkur í þessa athugun frá 2006. Í vor hófu höfundur og Ævar Petersen hjá Náttúrufræðistofnun Íslands að safna upplýsingum um útbreiðslu blesgæsa að vori og hausti með því að leita til veiðimanna og fuglaáhugamanna. Er það ítrekað hér að þeir sem verða varir við blesgæs-

B l e S G æ S . l j ó S m y n D : j ó H a n n ó l i H i l m a r S S o n

10

Gæsastofninn ir sendi upplýsingar um slíkt til ats@

verkis.is og aevar@ni.is, þar sem fram koma upplýsingar um staðsetningu og eitthvað mat á fjölda fugla. Þessu tengt þarf einnig að safna upplýsing-um um náttstaði blesgæsa. Merkingar hafa verið stundaðar á vetrarstöðvum og einnig hér á landi á Hvanneyri af GWGS í samstarfi við NÍ og líklegt að áframhald verði á því á næstu árum.

Til að auka vernd blesgæsa kemur helst til greina að fjölga verndarsvæð-um þar sem blesgæsin fær frið fyrir truflun eins og unnt er. Eina slíka svæðið er nú á Hvanneyri, en þar er í gildi sérstök búsvæðavernd blesgæs-ar (sjá http://www.ust.is/LogOgReglur/Fridlysingar/TegundirOgBusvaedi//nr/987). Friðun helstu náttstaða blesgæsa væri einnig mikilvægt fram-lag til verndar blesgæsinni, en í nátt-stað er veruleg hætta á að ruglast á gráum gæsum ef fleiri en ein tegund nýtir náttstaðinn eins og gjarnan er.

Áframhaldandi samvinna við önnur lönd þar sem blesgæsin fer um er mik-ilvæg sem og að Ísland gerist aðili að verndaráætluninni þegar hún lítur dagsins ljós.

Framtíðarhorfur grænlensku bles-gæsar innar eru óvissar á þessari stundu og allt eins víst að þó veið-um hafi verið hætt og íslenskir veiði-menn leggi sitt af mörkum til verndar blesgæsunum að þá dugi það ekki til að rétta stofninn við til fyrra horfs. Og þó íslenskir veiðimenn verði kannski að horfa á eftir blesgæsum af veiðilistanum um ókomna tíð þá þarf það ekki að breyta miklu fyrir þá. Athuganir á veiðikortagrunn-inum sem Umhverfisstofnun heldur utanum sýnir að um 500 veiðimenn veiddu blesgæsir árlega á meðan veið-ar voru leyfðar og voru flestir þeirra eða um 85% að veiða 1 til 5 gæsir á ári. Hin 15% veiddu meira og sumir mun meira. Veiðibannið snertir því

aðeins hluta gæsaveiðimanna, innan við fimmtung. Aðrir stofnar gæsa sem hér eru veiddar hafa vaxið samanlagt mun meira en blesgæsum hefur fækk-að frá aldamótum og til dæmis hafa stofnar heiðagæsa (Anser brachyrhync-hus) og helsingja (B. bernicla) aldrei mælst stærri en nú og grágæsastofn-inn(A. Anser) er sögulega mjög sterkur einnig. Því ættu tækifæri til gæsaveiða að vera nægjanleg þó blesgæsin sé ekki lengur á lista yfir veiðibráð. Við munum því vonandi njóta sönglandi blesgæsahópa um ókomna tíð vor og haust þegar þær stoppa hér hjá okkur á leið sinni milli vetrar- og varpstöðva. Heimsókn á Hvanneyri á blesgæsa-tíma er eftirminnileg því þar eru gæs-irnar gæfari en víðast annarsstaðar eftir áralanga friðun svæðisins og þar gefst veiðimönnum gott tækifæri á að læra að þekkja útlit og hljóð blesgæs-arinnar.

www.H njoturtravel . i S

Gist ing og gæsí fa l legu umhverf i

B jóðum ve ið imönnum upp á hagkvæman mögu le i ka

e r va rða r g i s t i ngu og gæsave ið i , r e f ave ið i og

r j úpnave ið i .

g i s t i he im i l i ð Hn jó t i451 Pa t r ek s f j o rdu r

S ím i 456 -1596 & 893 -8024e -ma i l : i n fo@hn jo tu r t r ave l . i s

Gæsastofninn

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Hlad logo.pdf 1.9.2005 11:45:33

www.hlad.isHlað ehf. • Bíldshöfða 12 • Sími 567 5333

og Haukamýri 4 • 640 Húsavík

HlaðskotinÍslensk framleiðsla fyrir íslenska bráð

Það eru rúmlega 25 ár síðan Hlað hóf fram-leiðslu haglaskota sem hafa margsannað sig við okkar sérstöku aðstæður. Árleg söluaukn-

ing segir okkur að íslenskir skotveiðimenn kunna að meta skotin frá Húsavík. Skotin eru

framleidd í þremur útfærslum þ.e.a.s. Hlað Original, Hlað Patriot og Diamond Gold.

12

Öryggisbúnaður

Við lifum í umhverfi þar sem stöðugt hljóðáreyti hefur áhrif á líf okkar. Sumir eru lang-dvölum í hávaða, aðrir lítið, og enn aðrir stunda hávaða-samt sport eins og skotveiðar. Margir skotveiðimenn huga ekki að því að vernda heyrnina er þeir iðka sport sitt. Þetta hefur leitt til þess að alltof algengt er að tiltölulega ungir menn missi heyrn á hátíðn-isviði og fái jafnvel eyrnasuð í kaupbæti. Úr þessu þarf að bæta og mikilvægt er að fræða alla þá sem fara með skotvopn um skaðsemi sem þau geta valdið á heyrn ef ekki eru viðhafðar varúðaráðstaf-anir.

Eyrað er mikil völundarsmíði þar sem tillit hefur verið tekið til margra þátta eins og meðfylgjandi mynd sýnir. Ytra eyrað [A] er þannig lagað að það safnar saman hljóðbylgjum sem flytjast síðan inn eftir hlust-inni [G] og skella á hljóðhimnunni [F] sem þá fer á hreyfingu. Hreyfing hljóðhimnunnar setur heyrnarbein-in í miðeyranu á hreyfingu þannig að hljóðbylgjan berst til innra eyrans. Innra eyrað samanstendur af heyrn-arhluta sem kallast kuðungur [C] og jafnvægishluta, bogagöngum [B]. Kuðungurinn er vökvafylltur, í honum eru þúsundir hárfruma þar sem utan-aðkomandi hljóði er breytt í rafboð sem berast með heyranrtauginni [D] til heilans.

Eyrað er margslungið, viðkvæmt og mikilvægt líffæri sem við eigum að

umgangast með virðingu. Skemmd í einhverjum hluta eyrans getur leitt til heyrnarskerðingar.

Næmni innra eyrans fyrir hávaða er mismikil á milli einstaklinga. Af því leiðir að menn sem eru jafnlengi í sama jafngildishávaða fá mismikla heyrnarskerðingu af völdum hávað-ans. Í hvert sinn sem einstaklingur er í miklum hávaða skemmast og / eða deyja nokkrar hárfrumur í kuðungi innra eyrans. Þessar frumur endurnýja sig ekki.

S k o t H v e l l i r

Byssuskot framkallar sterkt hljóð sem leitt getur til heyrnarskeðingar. Styrkur hljóðins í eyranu fer eftir ýmsum þátt-um eins og hversu nálægt eyranu hljóðið er sem og tegund skotvopns. Í hvert skipti sem skotið er getur styrk-ur hljóðsins sem sent er inn í hlust-ina verið > 100 dB. Einstakt byssuskot getur farið upp í 140 dB styrk en það getur leitt til varanlegrar heyrnarskerð-ingar. Margir upplifa minnkaða heyrn

sem doða í kringum eyrað, eða eins og bómull sé í eyranu, ásamt eyrnas-uði fyrst eftir notkun skotvopna. Sem betur fer gengur það oftast yfir en einn daginn getur það verið komið til að vera.

Fyrstu merki heyrnarskerðing-ar af völdum hávaða koma fram á heyrnarmælingu sem minnkuð heyrn við tíðnirnar 3, 4, og 6 kHz.

Fyrstu einkenni heyrnarskerð-ingar af völdum hávaða koma oftast fram sem erfiðleikar við að fylgjast með og taka þátt í umræðum í klið, eins og í veislum eða þar sem hljóm-

list er. Heyrnartapi af völdum hávaða fylgir oft minnkaður hæfileiki til að greina talmál. Verði einstaklingur fyrir skyndilegum, miklum hávaða getur hann upplifað minnkaða heyrn í kjöl-farið, oftast tímabundið. Sömu aðstæð-ur geta líka orðið til þess að eyrnasuð kemur fram. Eyrnasuð getur komið fram sem einkenni við skemmd í heyrnarbrautum, en einnig getur suðið komið vegna ýmissa stoðkerfisvanda-mála, lyfja o.fl. Eyrnasuð er algeng afleiðing hávaðaskemmdar á innra eyra og er því oft fylgikvilli heyrnarskerð-ingar af völdum hávaða. Einstaklingur með eyrnasuð er með hljóð í eyranu eða höfðinu sem hann heyrir oftast einn. Hljóðið tekur á sig ýmsar mis-munandi myndir á milli einstaklinga, það getur verð samfleitt, pípandi, eins og vélarniður, foss o.s.frv. Stundum kemur hljóðið og fer eða er missterkt. Um 15% einstaklinga er með eyrnas-uð, mismikið en suma truflar það mikið, t.d. einbeitingu, svefn og það

Skjóttu ekki í þig eyrnasuð og frá þér

heyrnina

m y n D 1

13

Öryggisbúnaður

4.490,-

2008

að geta ekki hlustað á þögnina finnst mörgum erfitt. Eyrnasuð er algeng-ur fylgikvilli skotskaða á innra eyra og það getur ásamt heyrnartapi dregið úr lífsgæðum. Mörgum reynist erfiðara að lifa með eyrnasuð en heyrnarskerð-inguna sjálfa.

Heyrnarhlífar eiga allir að nota sem stunda eða dveljast þar sem skotveiðar eða skotæfingar fara fram. Með réttri notkun heyrarhlífa minnka líkur á hávaðaheyrnartapi við notkun skotvopna. Heyrnarhlífar má nálg-ast í verslunum sem selja skotvopn, öryggisvörur, apótekum og víðar. Nefni hér nokkur dæmi um algengar heyrnahlífar sem nýst geta þeim sem fara með skotvopn.

f r a u ð t a P P a r

Frauðtappar sem rúllað er upp og látnir eru í hlustina. Lítur út fyrir að vera einfalt en gera ekki nægjanlegt gagn nema notkunin sé rétt. Hafa ber í huga það sem neðangreindar leið-beiningamyndir sýna þegar frauð-tappar eru notaðir:

Til að koma tappa fyrir þarf að opna eyrað vel eins og myndir hér

að ofan sýna, setja skal tappa inn í hægra eyra með hægri hendi og vinstra eyra með vinstri hendi. Þegar tappinn hefur byrjað að þenjast út á hvorki að þrýsta á hann eða snúa honum. Á vinstri myndinni hér í dálknum situr tappinn rétt en á þeirri hægri situr hann ekki rétt, stendur of langt út, og gerir ekki tilætlað gagn. Frauðtappar fást mjög víða og eru til í nokkrum þéttleikum. Þessir tappar dempa hljóðið mismikið m.a. eftir því hvernig þeir sitja í hlustinni. Ef þeir sitja ekki rétt eru þeir falskt öryggi. Frauðtappar sem eru vel settir í hlust-ina dempa hljóð < 30 dB.

H e y r n a H l í f a r

Heyrnahlífar eru til af mörgum gerðum. Ákveðnar tegundur eru frekar ætlaðar skotmönnum en aðrar.

Mikilvægt er að þær sitji rétt og sé ekki lyft þegar verið er að skjóta eða þegar skotfélaginn skýtur af sinni byssu. Dæmi um góðar hlífar fyrir skotveiðimenn eru hlífar sem dempa

t a P P a n u m e r r ú l l a ð e n e k k i k r e i S t u r S a m a n k o m i ð f y r i r í H l u S t S a m a n r ú l l u ð u m

14

allt hljóð sem er < 80 dB að styrk en eru með hljóðnema þannig að notandinn getur heyrt hvað féla-gar hans segja án þess að lyfta hlí-funum. Góðar skothlífar ættu að vera hluti af öryggisbúnaði hverrar skyttu.

Heyrnarhlífar með umhverf-ishljóðnema fyrir skotveiði má sjá á næstu síðu hér fyrir fram-an. Með samanbrjótanlegri höf-uðspöng því hentugt í vasa eða verk-færatöskur. Eyrnarskálar eru sérhann-aðar fyrir þá sem fara með skotvopn. Umhverfishljóðnemi nemur dauf hljóð og magnar þau upp í tiltekinn hámarksstyrk. Filterinn í heyrnanhlíf-inni dempar utanaðkomandi hljóð við jafngildi ~ 80 dB að hámarki.

S é r S m í ð i

Sérsmíðaðar heyrnarhlífar / tapp-arpassa eingöngu í hlust þess sem þær eru smíðaðar fyrir. Tekið er mót af eyra eigandas og smíðað eftir því.

Þessir tappar eru með filter sem dempa hljóðið um ákveðið mörg desibel. Fást einnig með hljóðnema sem gerir notanda kleift að hlusta á dauf hljóð eins og tal félaga sinna. Sérsmíðaðir tappar eru smáir og því þarf að geyma þá vel. Það tekur tíma að útvega sér þá. Ef notkun hefðbund-inna heyrnahlífa gengur ekki einhverja hluta vegna er þetta möguleiki sem hafa má í huga.

Það er ekki hægt að lækna skemmd í innra eyra sem orsakast af hávaða. Innra eyrað er mikið rannsakað og

vonast er til að í framtíðinni verði möguleiki á að draga úr fækkun taugafruma og tauga-þráða eða hvetja endurvöxt þeirra, þessar rannsóknir hjá mönnum eru enn á frumstigi. Þangað til að “heyrnarbætandi pillan” verður fundin upp eru heyrnarhlífar það sem dreg-ið getur úr skemmdum vegna hávaða.

Mikilvægt er að þeir sem fara með skotvopn séu meðvitaðir um hvernig hávaði frá þeim getur skemmt heyrn-ina. Best er að forðast að útsetja eyrað fyrir svo mikinn hljóðstyrk. Það verð-ur best gert með því að verja eyrun fyrir hávaðanum samanber ofan-greindar ráðleggingar. Skjóttu ekki í þig eyransuð og frá þér heyrnina.

i n G i B j ö r G H i n r i k S D ó t t i r , y f i r l æ k n i r

H e y r n a r - o G t a l m e i n a S t ö ð í S l a n D S

Öryggisbúnaður

Vodafone

16

Heilbrigði rjúpunnar

Íslenski rjúpnastofninn er sveiflótt-ur að stærð og um 10 ár líða á milli hámarka. Hliðstæðar stofnsveiflur eru þekktar hjá ýmsum tegundum gras-bíta á norðurslóðum, bæði spendýra, fugla og skordýra. Almennt er talið að aflvaki sveiflunnar sé innan fæðu-vefsins, og að sveiflan endurspegli samspil grasbítsins og þeirra plantna sem hann lifir á, eða að orsakavald-urinn sé þrepi ofar í fæðuvefnum en grasbíturinn og þá þau rándýr, sníkjudýr eða sóttkveikjur sem á hann herja. Stofnlíkan hefur verið gert fyrir íslensku rjúpuna og samkvæmt því ræðst sveiflan af kerfisbundnum breytingum á afföllum sem eru sértæk fyrir rjúpur á fyrsta ári. Það hefur vaf-ist fyrir mönnum að skýra hvaða öfl valda þessum afföllum. Það eina sem hefur verið rannsakað hér á landi er hlutverk fálkans. Nú á að bæta úr þessum skorti á þekkingu og rannsaka heilbrigði rjúpunnar og hvort breyt-ingar á slíkum þáttum tengist breyt-ingum á stofnstærð. Nánar um þetta verkefni.

Forsaga málsins er sú umræða um rjúpnarannsóknir Náttúru fræði stofn -unar sem fór fram í tengslum við al-frið un rjúpunnar 2003 og 2004. Bent var á að í raun væri lítið vitað um hvaða öfl knýja stofnsveiflu rjúpunnar.

Hlutverk fálkans er nokkuð ljóst því gögnin benda til þess að hann sé einn af áhrifavöldum sveiflunnar, en hvað um vægi fæðu rjúpunnar og þátta sem tengjast heilbrigði hennar s.s. sníkju-dýrasýkingar? Í kjölfarið var ákveðið að beina kastljósinu að öðrum mögu-legum áhrifavöldum stofnsveiflunn-ar en fálkanum. Ætlunin var að auka umfang rjúpnarannsókna með því að leita eftir samvinnu við sérfræðinga við aðrar rannsóknastofnanir. Þetta gekk eftir og ágætis samstarf hefur tekist við vísindamenn við Háskóla Íslands. Jafnframt fékkst styrkur frá Rannsóknamiðstöð Íslands (Rannís) til að sinna þessum rannsóknum næstu þrjú árin (2009 til 2011).

Sérfræðingarnir sem koma að verk-efninu eru Ólafur K. Nielsen og Guð mundur A. Guðmundsson við Nátt úru fræði stofnun Íslands, Björg Þorleifsdóttir og Sighvatur S. Árnason við Líf eðlis fræði stofnun Háskóla Íslands, Gunnar Stefánsson við Raun-vísinda stofnun Háskólans, og Ólöf G. Sigurðar dóttir og Karl Skírnisson við Tilrauna stöð Háskóla Íslands í meina-fræði að Keldum. Ólafur er verkefn-isstjóri. Tveir meistaranemar vinna að verkefninu, Aron Guðmunds son og Sólrún Þ. Þórarinsdóttir, og ætlunin er að fá einnig til liðs doktorsnema.

Unnið verður á Norðausturlandi, en þar hafa farið fram umfangsmikl-ar rannsóknir á stofnvistfræði rjúpu frá 1981. Þær munu halda áfram og eru ein meginforsenda þeirra rann-sókna sem hér eru kynntar. Rannsaka á í þrjú ár (2009 til 2011) nokkra þætti sem endurspegla heilbrigði, þ.e. holdafar, sjúkdómsvalda, virkni ónæm-iskerfis og fitukirtils og streituástand. Sýna verður aflað einu sinni á ári, í október. Forrannsóknir voru gerðar 2006−2008 og þær nýtast þannig að samanburðurinn mun spanna 6 ár. Í þessum forrannsóknum hefur sníkju-dýrafánu rjúpunnar m.a. verið lýst. Einnig tryggja þær stöðluð vinnu-brögð við sýnatöku og úrvinnslu. Meginspurningarnar eru hvort tengsl séu á milli heilbrigðis rjúpunnar og stofnbreytinga, og einnig hver séu inn-byrðis tengsl þeirra þátta sem lýsa heil-brigði rjúpunnar. Breytast fyrrgreindir heilsufarsþættir í takt við stofnsveiflu rjúpunnar en þó hnikað líkt og slík-ir áhrifaþættir verða að gera? Fyrsta árið í þessum samanburði verður 2006 og það síðasta 2011. Rjúpum fækkaði 2006 til 2007 en stofninn er nú í vexti og miðað við fyrri reynslu mun svo verða næstu þrjú til fjögur ár.

Hér á eftir er ætlunin að gefa dæmi um niðurstöður úr þessum rannsókn-

Rannsóknir á heilbrigði rjúpunnar

r j ú P a . l j ó S m y n D D a n í e l B e r G m a n n .

17

Heilbrigði rjúpunnarum. Annars vegar að skoða

gögn um holdafar fuglanna, mun milli aldurs og kynja og hvernig holdastuðullinn hefur breyst á milli ára (2006 til 2008). Hins vegar að skoða breytingar á smittíðni tveggja algengra iðrasníkjudýra, nefni-lega hníslanna Eimeria rjupa og E. muta.

H o l D a f a r

Árleg sýni til rannsókna voru 100 fuglar hvert ár, kynja-hlutföll 50/50, og hlutföll full-orðinna fugla á móti ungum 40/60. Fuglarnir voru krufðir 0-3 dögum eftir söfnun. Við krufninguna var fuglinn m.a. veginn heill og sex ytri mál tekin. Við úrvinnslu var meg-inþáttagreining (principal component analysis) notuð til að sameina upplýsing-arnar í stærðargildunum sex í eitt gildi sem lýsir stærð einstaklingsins (þetta gildi er fyrsti meginþátturinn úr meginþáttagreiningunni). Stærð og þyngd eru háðar breytur. Aðhvarfsgreining á stærð (skýribreyta) á móti þyngd (háð breyta) var notuð til að reikna holdastuðull fyrir hvern einstakling (1. mynd). Holdastuðullinn er leifin úr aðhvarfsgreining-unni, þ.e. hversu mikið ákveð-inn einstaklingur víkur frá meðalþyngd fugla af sömu stærð. Fjöl þátta fervika grein-ing (gene ral linear models) var notuð til að bera saman holda stuðul á milli aldurs-hópa (fullorðnir á móti ungum fugl-um), kynja og ára (2006 til 2008) og gagnvirkum tengslum þessara skýri-breyta. Niðurstaðan úr greiningunni gaf marktækan mun fyrir bæði aldur, kyn og ár (2. mynd). Þannig voru full-orðnir fuglar í betri holdum en ungir, kvenfuglar í betri holdum en karlfugl-ar og holdafar fuglanna var best 2008.

S n í k j u D ý r

Sautján tegundir sníkjudýra hafa fundist á eða í íslenskum rjúpum undanfarin þrjú ár. Sum sníkjudýrin lifa útvortis (mítlar, naglýs, lúsfluga og flær) en önnur (frumdýr, þráð-ormar og bandormur) halda til í melt-ingarvegi fuglanna. Ekki hafa fundist sníkjudýr í blóðrás rjúpna hér á landi

þrátt fyrir skipulega leit í hundruðum fugla.

Tvö frumdýranna í meltingar-vegi tilheyra svonefndum hníslum (Eimeria). Báðir voru óþekktir í sníkjudýraheiminum þegar þeir fundust þannig að byrjað var á því að lýsa tegundunum og þær fengu heitin Eimeria muta og Eimeria rjupa. Hníslarnir lifa í slímhúð meltingarvegarins og er lífsferill-inn beinn (þarfnast ekki millihýsla). Fullþroskaðir mynda hníslar þolhjúpa sem berast út í umhverfið með driti. Ósýktir fuglar smitast við að fá ofan í sig þolhjúpa, annað hvort með fæð-unni eða drykkjarvatni og eru líkur á smiti á hverjum tíma meðal annars taldar háðar þéttleika smitaðra fugla og smitmagninu í hverjum fugli. Í meltingarveginum fjölgar hníslum með kynlausri æxlun og verður fjöldi þeirra stundum mjög mikill. Hver hnísill eyðileggur eina þekjufrumu þannig að þegar hníslafjöldi í grammi saurs er farinn að skipta þúsundum eða jafnvel hundruðum þúsunda hefur fuglinn fengið niðurgang sem nefnd-ur er hníslasótt. Lítið er samt um það vitað hvað í raun og veru gerist þegar fuglarnir veikjast og hversu alvarlegar afleiðingarnar verða. Þó er talið að til dæmis ásigkomulag, tíminn sem fugl-inn er veikur og hvernig ónæmiskerfi einstaklingsins er í stakk búið til að takast á við sýkinguna skipti máli.

Eimeria muta er nokkru smávaxn-ara sníkjudýr en E. rjupa (3. mynd). Raunar eru tegundirnar verulega frábrugðnar hvorri annarri í útliti og því við því að búast að aðlaganir þeirra séu ólíkar. Undanfarin þrjú ár hefur smittíðni beggja hníslateg-undanna farið heldur lækkandi, ekki bara í ungu fuglunum heldur einnig í fullorðnum rjúpum (4. og 5. mynd). Verulegur munur er á smittíðni teg-undanna, sú minni hefur fundist í 77% fuglanna en stærri tegundin ekki nema í 17% fuglanna. Raunar var stærri tegundin sjaldséð haustið 2008 þannig að verulegar sveiflur virðast geta átt sér stað milli ára.

1. mynd. Tengsl stærðar og þyngdar hjá rjúpu á Norðausturlandi 2006 til 2008. Stærðargildi byggja á meginþáttagreiningu (PCA). Holdastuðull hvers fugls er fundinn sem frávik hans frá aðhvarfslínu.

2. mynd. Samanburður á holdastuðli rjúpna á Norðausturland 2006 til 2008 skipt eftir aldri og kyni fugla (M eru karlfuglar, bláar línu, F eru kvenfuglar, rauðar línur). Sýnt er meðaltal ± 95% öryggismörk.

1. mynd. Tengsl stærðar og þyngdar hjá rjúpu á Norðausturlandi 2006 til 2008. Stærðargildi byggja á meginþáttagreiningu (PCA). Holdastuðull hvers fugls er fundinn sem frávik hans frá aðhvarfslínu.

2. mynd. Samanburður á holdastuðli rjúpna á Norðausturland 2006 til 2008 skipt eftir aldri og kyni fugla (M eru karlfuglar, bláar línu, F eru kvenfuglar, rauðar línur). Sýnt er meðaltal ± 95% öryggismörk.

1 . m y n D . t e n G S l S t æ r ð a r o G Þ y n G D a r H j á r j ú P u á n o r ð a u S t u r l a n D i 2006 t i l 2008 . S t æ r ð a r G i l D i B y G G j a á

m e G i n Þ á t t a G r e i n i n G u (PCa) . H o l D a S t u ð u l l H v e r S f u G l S e r f u n D i n n S e m f r á v i k H a n S f r á a ð H v a r f S l í n u .

3 . m y n D . l j ó S m y n D i r a f H n í S l u n u m E i m E r i a m u ta ( t i l v i n S t r i ) o G E. r j u pa ( t i l H æ G r i ) ú r S a u r r j ú P u n n a r l m -06-022 S e m

f e l l D v a r á r e y k j a H e i ð i 3 . o k t ó B e r 2006 . l j ó S m y n D k a r l S k í r n i S S o n .

2 . m y n D . S a m a n B u r ð u r á H o l D a S t u ð l i r j ú P n a á n o r ð a u S t u r l a n D 2006 t i l 2008 S k i P t e f t i r a l D r i o G k y n i f u G l a (m e r u k a r l f u G l a r , B l á a r l í n u r , f e r u k v e n f u G l a r ,

r a u ð a r l í n u r ) . S ý n t e r m e ð a l t a l ± 95% ö r y G G i S m ö r k .

18

Heilbrigði rjúpunnar l o k a o r ð

Rannsóknir á heilbrigði rjúpunn­ar 2006 til 2008 hafa þegar bætt miklu við þekkingu okkar á líffræði tegund­arinnar. Þannig hefur sníkjudýrafánunni verið lýst í fyrsta skipti og tilraun gerð til að bera saman sýkingar á milli ára en það er nýmæli. Þetta fræðasvið var óplægður akur og því til sönnunar má nefna að af tegundum sníkjudýra sem við höfum fundið eru 8 nýjar fyrir vís­indin og tvær til viðbótar voru ekki áður þekktar af því að lifa í rjúpu. Rétt er að ítreka að rannsóknirnar spanna einungis þrjú ár enn sem komið er - fækkunarár og síðan fyrstu tvö ár uppsveiflunnar. Ögrunin fellst í því að rannsaka hvernig ólíkir ávitar á heilbrigði fuglanna tengj­ast og að skoða möguleg áhrif þeirra á stofnbreytingar fuglanna.

Ýmsir hafa aðstoðað okkur við þessar rannsóknir og kunnum við þeim öllum bestu þakkir fyrir. Náttúru rann sókna­stöðin við Mývatn hefur veitt aðstöðu til sýnatöku á vetvangi. Fuglafræðingarnir Þorkell L. Þórarinsson og Aðalsteinn Ö. Snæþórsson við Náttúrustofu Norð­

austur lands hafatekið þátt í sýnatöku, auk veiðimann­anna Þorvaldar Þ. Björnssonar, Finns L. Jóhanns­sonar, Andrésar Bjarna sonar, Hauks Har alds sonar og Guðmundar Halldórs sonar. Einnig þökkum við lög­gæsluyfir völd um á Húsavík og land­eigendum fyrir þol­inmæði og umburð­arlyndi í okkar garð.

ó l a f u r k . n i e l S e n , n á t t ú r u f r æ ð i S t o f n u n

í S l a n D S , P ó S t H ó l f 5320 , iS -125

r e y k j a v í k

k a r l S k í r n i S S o n , t i l r a u n a a S t ö ð

H á S k ó l a í S l a n D S í m e i n a f r æ ð i , k e l D u m

v /v e S t u r l a n D S v e G , iS -112 r e y k j a v í k .

3. mynd. Ljósmyndir af hníslunum Eimeria muta (til vinstri) og E. rjupa (til hægri) úr saur rjúpunnar Lm-06-022 sem felld var á Reykjaheiði 3. október 2006. Ljósmynd Karl Skírnisson.

4. mynd. Smittíðni Eimeria muta í rjúpum sem safnað var í október 2006 til 2008 á Norðausturlandi.

5. mynd. Smittíðni Eimeria rjupa í rjúpum sem safnað var í október 2006 til 2008 á Norðausturlandi.

4 . m y n D . S m i t t í ð n i E i m E r i a m u ta í r j ú P u m S e m S a f n a ð v a r í o k t ó B e r 2006 t i l 2008 á n o r ð a u S t u r l a n D i .

5 . m y n D . S m i t t í ð n i E i m E r i a r j u pa í r j ú P u m S e m S a f n a ð v a r í o k t ó B e r 2006 t i l 2008 á n o r ð a u S t u r l a n D i .

BAULAN

Þjónusta í þjóðbraut!

Baulan-311 BorgarneS -S Ím i 4351440

Skotveiðimenn sérstaklega velkomnir

Alltaf í leiðinni

NJARÐARBRAUT 9 - REYKJANES

BÆ

FISKISLÓÐ 3 - REYKJAVÍK

Við bjóðum félagsmönnum SKOTVÍS15% afslátt af dekkjum og 20% afslátt af vinnu.

Alveg skotheld dekkMikið og gott úrval af jeppa- og vetrardekkjum frá TOYO.

Nesdekk - Fiskislóð - sími 561 4110 / Nesdekk - Reykjanesbæ - sími 420 3333

20

Rjúpnastofninn

Rjúpan er mikilvægasta bráð íslenskra skotveiðimanna. Til að tryggja sjálf-bærar veiðar er rjúpna stofn inn vakt-aður. Náttúru fræði stofnun Íslands ber ábyrgð á þeim hluta vöktunarinnar sem snýr að stofnvistfræði tegundarinn-ar og það verkefni er unnið í samstarfi við sérfræðinga sem starfa við nokkr-ar aðrar opinberar stofnanir og síðast en ekki síst við hóp sjálfboðaliða sem unna rjúpunni. Vöktunarprógramið samanstendur af fjórum megin þáttum sem endurteknir eru ár eftir ár, þetta eru talningar á óðalskörrum og mat á aldurshlutföllum á vorin, síðsumars og í byrjun vetrar. Hér verður fjallað um stofnbreytingar rjúpu á Íslandi 2008 til 2009. Vöktunargögn verða notuð til að meta afföll rjúpna og rannsakað hvernig þau hafa breyst. Reynt verður að leggja mat á árangur veiðistjórnunar 2005 til 2008 og í lokin að meta veiði-þol stofnsins 2009.

S t o f n B r e y t i n G a r

Talningar á rjúpum að vorlagi eru notaðar til að fá stofnvísitölu og bera

saman stofnbreytingar á milli ára. Rjúpnatalningar vorið 2009 gengu vel, talið var á um 40 svæðum og niður-stöðurnar voru í samræmi við talning-ar 2008, nefnilega að fækkunarskeið sem hófst 2005/2006 er afstaðið og stofnvöxtur sem náði til austanverðs landsins í fyrra tekur nú til landsins alls (1. og 2. mynd). Meðaltalsaukning samandregið fyrir öll talningasvæðin var 26% tímabilið 2008/2009.

a f f ö l l r j ú P n a á n o r ð a u S t u r l a n D i o G

S u ð v e S t u r l a n D i

Út frá vortalningum og aldurshlut-föllum er hægt að reikna afföll rjúpna. Þetta hefur verið gert fyrir rjúpna-stofninn á Norðausturlandi 1981 til 2009 og Suðvesturlandi 2005 til 2009. Þessir útreikningar gefa annars vegar heildarafföll fullorðinna rjúpna (Z2), en afföllum rjúpna á fyrsta ári má hins vegar skipta í tvo þætti, í fyrsta lagi í affallaþátt sem er sameiginlegur með fullorðnu fuglunum og er svip-aður eða eins og heildarafföll þeirra (Z2-þátturinn), og hins vegar þátt sem er sérstakur fyrir ungfugla og er kall-aður umframafföll ungfugla )( ,

tWXZ .

Afföll vegna skotveiða koma fram í Z2-stuðlinum.

Talningar sýna að hnignun íslenska rjúpnastofnsins spannar hálfa öld eða meira. Þessi hnignun stofnsins helg-ast af auknum afföllum fullorðinna fugla og ungfugla (Z2; 3. mynd). Tíu ára stofnsveiflan hefur viðhaldist þrátt fyrir hnignun og lýðfræðileg skýring á

Ástand rjúpnastofnsins og horfur 2009

ólaFur k . n ielSennáttúruFræðiStoFnun

Í S landS

l j ó S m y n D : D a n í e l B e r G m a n n

21

Rjúpnastofninnhenni er kerfisbundin breyting á um-

fram afföllum ungfuglanna )( ,t

WXZ .Umframafföllin breytast í takt við stofnsveiflu rjúpunnar en hnikað þann-ig að þau eru í hámarki tveimur til þremur árum á eftir hámarki í stærð rjúpnastofnsins (4. mynd). Stofnlíkan sýnir að með auknum afföllum, þ.e. hækkun Z2-stuðulsins, dregur úr sveifl-unni og topparnir verða æ lægri. Ef afföllin aukast enn meir þá hverfur stofnsveiflan og stofninn helst í viðvar-andi lágmarki.� Markmið veiðistjórn-unar er að koma í veg fyrir slíkt.

Útreikningar á afföllum 2008/2009 sýna að heildarafföll fullorðinna fugla

á Norðausturlandi og Suðvesturlandi voru þau sömu eða 43%. Þetta gildi hefur lækkað verulega síðustu tvö ár miðað við tvö fyrstu árin eftir að frið-un lauk. Á Norðausturlandi þarf að

fara um þrjá áratugi aftur í tímann til að finna hliðstæð gildi ef undan eru skilin friðunarárin tvö. Það er athygl-isvert að umframafföll ungfugla hafa haldist stöðug og há meira og minna

síðustu átta ár (3. mynd). Þetta bendir til þess að það sé fyrst og fremst lækk-un á þeim dánarstuðli sem er sameig-inlegur aldurshópunum (Z2- stuðull-inn) sem ræður uppsveiflunni núna líkt og gerðist friðunarárin.

Ljóst er að bein áhrif veiða geta ekki hafa hækkað Z2-stuðulinn jafnmikið og raun ber vitni fyrstu tvö árin eftir friðun, þ.e. ef allar forsendur eru rétt-ar. Hugsanlegt er að rjúpnastofninn sé ofmetinn og/eða veiðin vanmetin. Einnig er hugsanlegt að um sé að ræða mögnun á milli skotveiða og annarra affallþátta. Líklegur áhrifavaldur í þeirri atburðarás væri þá aukin streita og afleiðingar hennar vegna trufl-unar sem veiðar valda þeim sem eftir lifa. Það er athyglisvert í þessu ljósi að Z2-stuðullinn er svipaður þegar veiði-tíminn var hefðbundinn að lengd (69 dagar) og þegar tíminn var 47 dagar líkt og 2005 og 26 dagar 2006 (5. mynd). Það er ekki fyrr en veiðitím-inn er kominn niður í 18 daga og við algjört veiðibann að við sjáum greini-legar breytingar á Z2-stuðlinum til lækkunar.

á r a n G u r v e i ð i S t j ó r n u n a r 2005 t i l 2008

Meginþættir veiðistjórnunar rjúp-unnar eru þrír: sölubann á rjúpur; takmörkun á fjölda veiðidaga; og hvatning til veiðimanna um að sýna

1 . t a f l a . á æ t l u ð S t æ r ð v a r P S t o f n S o G v e i ð i S t o f n S r j ú P u 2005 t i l 2009 á S a m t m a t i n á t t ú r u f r æ ð i S t o f n u n a r á v e i ð i Þ o l i r j ú P n a S t o f n S i n S 2005 t i l 2009 o G m a t á v e i ð i 2005 t i l 2008 .

ÁrÁætlaður varpstofn

Áætlaður veiðistofn

Tillögur NÍ um veiði

Áætluð veiði skv.

veiðiskýrslum

Veiði umfram ráðgjöf

2005 220.0001 760.0001 70.0001 89.3002 28%2006 180.0001 500.0001 45.0001 56.5002 25%2007 110.0003 440.0003 38.0003 39.0002 3%2008 170.0004 650.0004 57.0004 53.1004 -7%2009 225.000 810.000 71.000

1Ólafur K. Nielsen 2006. Ráðgjöf Náttúrufræðistofnunar vegna rjúpnaveiða 2006. NÍ-06012.2Umhverfisstofnun, munnlegar upplýsingar frá Bjarna Pálssyni 25.8.2009 um útgefin veiðikort, rjúpnaveiði, rjúpnaveiðimenn og skilahlutfall veiðiskýrslna 2005 til 2008. Veiðitölur eru leiðréttar m.t.t. þeirra sem ekki skiluðu skýrslum þannig að gert er ráð fyrir sömu innbyrðis hlutföllum varð-andi rjúpnaafla hjá þeim hópi og hjá þeim sem skiluðu skýrslum. Skilahlutfall var 89% til 92%.3Náttúrufræðistofnun Íslands, 6. september 2007, Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2007. Bréf til Umhverfisráðuneytis.4Náttúrufræðistofnun Íslands, 2. september 2008, Mat á veiðiþoli rjúpnastofnsins 2008. Bréf til Umhverfisráðuneytis.

1 . m y n D . n i ð u r S t ö ð u r

r j ú P n a t a l n i n G a á n o r ð a u S t u r l a n D i o G í H r í S e y 1981 t i l 2009 . S ý n D u r

e r H e i l D a r f j ö l D i k a r r a í H r í S e y o G

S a m t a l a k a r r a á 6 t a l n i n G a S v æ ð u m í Þ i n G e y j a r S ý S l u m .

2 . m y n D . n i ð u r S t ö ð u r

r j ú P n a t a l n i n G a á v e G S n i ð u m

u m S u ð u r l a n D , v e S t u r l a n D o G

n o r ð v e S t u r l a n D 1999 t i l 2009

22

Rjúpnastofninn hófsemi. Náttúrufræðistofnun lagði

til að aflinn yrði ekki meiri en 70.000 fuglar 2005, 45.000 fuglar 2006, 38.000 fuglar 2007 og 57.000 fuglar 2008 (1. tafla). Samkvæmt skýrslum veiðimanna var veitt verulega umfram þessi viðmið bæði 2005 og 2006. Umframaflinn nam um 28% 2005 og 25% 2006. Hins vegar var rjúpnaafl-inn svipaður og ráðlagður heildarafli bæði 2007 og 2008.

Tilgangurinn með því að takmarka rjúpnaafla frá því sem áður var (2002 og fyrr) er að lækka afföll (Z2-stuðulinn). Þetta markmið náðist í fyrra og hitti-fyrra, 2007 og 2008, en ekki 2005 og 2006. Fyrri tvö árin, 2005 og 2006, var veitt 1/4 til 1/3 umfram ráðgjöf og veiðitíminn var lengri en þurfti til að ná ráðlögðum heildarafla (47 og 26 dagar). Seinni tvö árin, 2007 og 2008, var veiðitíminn stuttur, 18 dagar, og ekki var veitt umfram ráðgjöf. Samkvæmt því líkani sem sýnt er í 5. mynd skiptir veruleg skerðing veiðidaga miklu til að ná tilsettum markmiðum um breyting-ar á dánartölu.

v e i ð i Þ o l r j ú P n a S t o f n S i n S 2009

Markmið stjórnvalda með veiðistýr-ingu á rjúpnastofninum er að við-halda náttúrulegum sveiflum stofnsins og að þær verði líkar þeim sem tíðk-uðust áður fyrr. Samkvæmt því líkani sem gert var fyrir rjúpnastofninn þarf Z2-dánarstuðlinum að vera um 0,47 að jafnaði til þess að þetta markmið náist. Z2-stuðullinn er samsettur úr tveimur stuðlum, náttúrlegri dánartölu (M) og veiðidánartölu (F). Miðað er við að M sé sama gildi og með-altalið fyrir friðunarárin 2003/2004 og 2004/2005 og að F bætist að fullu við M. Veiðidánartala reiknuð samkvæmt þessum forsendum er 0,0917.

Reiknuð heildarstærð varpstofns rjúpu vorið 2009 var 225.000 fuglar. Framreiknuð stærð veiðistofns 2009, miðað við að hlutfall unga á veiðtíma verði það sama og var í talningum í byrjun ágúst (77%) er 810.000 fuglar.

Samkvæmt framangreindu er ráðlögð veiði því um 71.000 fuglar (sjá 1. töflu). Að meðaltali gerir það um 15 fugla á veiðimann miðað við um 4900 rjúpna-veiðimenn líkt og var 2008. Veiðidagar 2007 og 2008 voru 18 og líkt og rök

eru færð fyrir hér að ofan þá voru það nógu margir dagar til að ná settum afla.

ó l a f u r k . n i e l S e n , n á t t ú r u f r æ ð i S t o f n u n

í S l a n D S , P ó S t H ó l f 5320 , iS -125

r e y k j a v í k

3 . m y n D . H e i l D a r a f f ö l l f u l l o r ð i n n a r j ú P n a

f r á v o r i t i l v o r S , G i l D u m Z 2- S t u ð u l S i n S

H e f u r v e r i ð v a r P a ð y f i r í %- k v a r ð a . S v a r t i r P u n k t a r

S ý n a a f f ö l l r j ú P n a á n o r ð a u S t u r l a n D i 1981 t i l 2003 o G

a ð H v a r f S l í n a n B y G G i r á Þ e i m G ö G n u m , H v e r

P u n k t u r e r e i t t á r . B l á i r o G G r æ n i r

f e r n i n G a r S ý n a a f f ö l l r j ú P n a á S a m a S v æ ð i f r i ð u n a r á r i n t v ö o G

á r i n n æ S t u á e f t i r . r a u ð l á r é t t l í n a S ý n i r Þ a u

a f f ö l l S e m S t e f n t v a r a ð n á m e ð t a k m ö r k u n u m á

v e i ð u m .

4 . m y n D . S t o f n B r e y t i n G a r

r j ú P u á n o r ð a u S t u r l a n D i

1981 t i l 2009 ( B l á r f e r i l l ) o G

u m f r a m a f f ö l l u n G r a r j ú P n a

á S a m a S t a ð ( r a u ð u r f e r i l l ) .

G i l D i n f y r i r u m f r a m a f f ö l l e r u

l o G r a r ( l n ) .

5 . m y n D . H e i l D a r a f f ö l l f u l l o r ð i n n a r j ú P n a , Z 2- D á n a r S t u ð u l l i n n ,

B o r i n n S a m a n v i ð l e n G D v e i ð i t í m a . H e f ð B u n D i n n

v e i ð i t í m i v a r 69 D a G a r o G D á n a r t a l a n v i ð Þ a ð G i l D i H é r a ð o f a n e r m e ð a l t a l

S í ð u S t u 6 á r a f y r i r f r i ð u n 2003 . ö n n u r G i l D i f y r i r a f f ö l l e i G a v i ð 2003 o G 2004 Þ e G a r v e i ð a r v o r u

B a n n a ð a r , 2005 Þ e G a r v e i ð i t í m i n n v a r 47 D a G a r ,

2006 26 D a G a v e i ð i t í m i o G 2007 o G 2008 18

D a G a v e i ð i t í m i . r e i k n a ð u r r a u ð l i t a ð u r S - l a G a f e r i l l

S ý n i r m ö G u l e G t e n G S l f j ö l D a v e i ð i D a G a o G

H e i l D a r a f f a l l a .

VeiðikorthafarGöngum vel um náttúruna og virðum lög

Vinsamlegast látið Umhverfisstofnun vita ef breytt er um netfang. Sendið póst á veidistjorn@ust.is

Ef veiðiskýrslu er skilað eftir 1. apríl hækkar veiðikortið úr 3.590,- krónum í 5.090,- krónur.

Hafið ávalt meðferðis veiðikort, skotvopnaleyfi og persónuskilríki í veiðiferðum.

Skiljum ekki eftir tóm skothylki á veiðislóð.

Óheimilt er að elta uppi bráð á vélsleðum.

Áríðandi er að skila inn merkjum af merktum fuglum til Náttúrufræði-stofnunar.

Akstur er aðeins heimill á vegum og merktum vegaslóðum.

www.veidikort.iswww.ust.is/Veidistjornun

www.hreindyr.is

Veiðikort

Allir sem stunda veiðar á villtum dýrum öðrum en rottum, músum og minkum þurfa að afla sér veiðikorts. Markmiðið með veiðikortakerfinu er meðal annars að safna upplýsingum um veiðar svo meta megi veiðiálag. Tekjur af veiðikortum eru notaðar í rekstur kerfisins og í rannsók-ir og vöktun á veiðistofnum og hafa mörg verkefni fengið styrk úr sjóðnum frá upphafi (tafla 1).

f j ö l D i v e i ð i k o r t H a f a

Veiðikortakerfið var sett á fót árið 1995. Árin 1995 og 1996 voru keypt fleiri veiðikort en seinni árin og er það sennilega vegna þess að árið 1995 og fram á mitt ár 1996, þegar verið var að innleiða veiðikortakerfið, gátu skot-vopnaleyfishafar fengið veiðikort án þess að taka sérstakt próf. Nú eru yfir 20 þúsund veiðimenn á skrá í veiðikorta-kerfinu og fjöldi þeirra sem kaupa veiðikort ár hvert hefur haldist nokkuð stöðugur síðan 1998. Það eru yfirleitt milli tíu og ellefu þúsund manns sem kaupa sér veiðikort ár hvert (mynd 1). Árin 2003 og 2004 var bann við rjúpna-veiðum sem skýrir hve fá veiðikort voru keypt þau ár.

a l D u r v e i ð i m a n n a

Ef skoðaður er aldur þeirra sem kaupa veiðikort má sjá að meðalaldur hefur farið hækkandi síðan veiðikortakerfið var sett á laggirnar árið 1995. Ef skoðar eru aldurstölur frá Hagstofunni til samanburðar hefur meðalaldur Íslendinga einnig hækkað en þó ekki eins mikið og meðalaldur veiðikorthafa (mynd 2). Eins og sjá má á mynd 3 eru flestir veiðimenn á aldr-inum 30-49 ára. Einnig má sjá að veiði-mönnum á aldrinum 20-29 og 30-39 fækkar hlutfallslega milli ára miðað við eldri aldurshópa (myndir 3 og 4). Þetta þykir nokkuð athyglisvert þar sem oft heyrist að veiðimönnum fjölgi stöðugt. Þessar tölur gætu gefið vísbendingu um að sú sé ekki raunin og að hægt hafi á nýliðun veiðimanna.

Það gæti verið athugunarefni útaf fyrir sig hvað veldur því að hlutfalls-lega sé ungum veiðimönnum að fækka. Hugsanlegt er að það sé venga aukins framboðs á afþreyingu, að menn fái orðið fremur útrás fyrir veiðieðlið í t.d. tölvuleikjum. Ein skýring gæti verið að menn séu að missa samband við sveita-

Veiðikort

24

0  

2.000  

4.000  

6.000  

8.000  

10.000  

12.000  

14.000  

1995   1997   1999   2001   2003   2005   2007  

Mynd  1  

Greidd  kort  

36  

38  

40  

42  

44  

46  

48  

1995   1996   1997   1998   1999   2000   2001   2002   2003   2004   2005   2006   2007   2008  

Mynd  2  

Meðalaldur  veiðmanna  og    þjóðar  eldri  en  20  ára  

Þjóðin  20+  

Veiðikorthafar  

Tafla 1Rjúpnarannsóknir 90.100.000Sníkjudýr í rjúpu 200.000Endur og gæsir 24.300.000Vöktun refastofnsins 22.584.816Ranns. á ferðum melr. á 1. vetri 4.419.000Ranns. á ísl. villiminknum 5.097.000Áhrif netja á fugladauða 300.000Fuglar og raflínur 600.000Áhrif veiða á hrafnastofninn 600.000Ath. á viðkomu og afföllum hjá grágæsum 330.000Vortalningar á gæsum og álftum á Héraði 128.000Áhrif veiða á lundast. á afm. sv. og veiðiþoli 300.000Félagskerfi gráanda að vetrarlagi 1.642.000Stofnbreytingar dílask. og og ors.þeirra 600.000Hreindýrarannsóknir 900.000Staðs. refagrenja á Hornstr. með GPS 240.795SKOTVÍS-námsefni 750.000Veiðistjóri-könnun á áreiðanl. veiðitalna 1.500.000Hófleg veiði á rjúpu-hvatningarátak 900.000Aldursgreiningar grágæsa 2.663.400Íslenskir sjófuglastofnar 3.600.000Sænska rjúpnaskýrslan -Tomas Willebrandt 1.057.181Aldursgreining gæsa með fjöður úr dvergvæng 1.000.000

Samtals 163.812.192

Tölurnar eru samantekt sem nær yfir árin 1995-2008. Einstakir liðir eru ennfremur heildartölulr sem geta náð yfir nokkur ár

t a f l a 1t ö l u r n a r e r u S a m a n t e k t S e m n æ r y f i r á r i n 1995-2008 . e i n S t a k i r l i ð i r

e r u e n n f r e m u r H e i l D a r t ö l u r S e m G e t a n á ð y f i r n o k k u r á r

m y n D 1 – f j ö l D i G r e i D D r a k o r t a á r i n 1995-2008 .

m y n D 2 – m e ð a l D u r v e i ð i k o r t H a f a o G t i l S a m a n B u r ð a r Þ e S S H l u t a Þ j ó ð a r i n n a r S e m e r e l D r i e n 20 á r a . e i n S o G S j á m á e r u v e i ð i m e n n a ð e l D a S t H r a ð a r e n Þ j ó ð i n .

Veiðikort

VesturröstSérverslun veiðimanna Laugarveg 178 sími: 551 6770 www.vesturrost . is

Allt í CAMO

26

Veiðikort samfélagið og eigi því erfiðara með að

verða sér út um veiðilendur.

v e i ð a r

Það eru að jafnaði um 6.900 manns sem skila inn einhverri veiði á skýrslum (mynd 5). Þar af eru um 4.800 sem veiða rjúpur og 3.700 sem veiða gæsir. Um 1.300 manns veiða svartfugl. Á myndina vantar veiðitölur fyrir árið 2003 og er það vegna við-bragða veiðimanna við alfriðun rjúp-unnar. Nokkuð margir skiluðu inn ómarktækum veiðiskýrslum fyrir það árið og eru því upplýsingar um veið-ar það ár illu heilli ónothæfar. Það er athyglisvert að sjá að heildarfjöldi þeirra sem skila inn skýrslum um ein-hverja veiði skuli sveiflast nokkuð í takt við fjölda rjúpnaveiðimanna.

Niðurstöður veiðitalna verða for-vitnilegri með hverju árinu sem líður og fróðlegt er að bera saman veiðar milli ára. Einnig verður forvitnilegt að bera veiðitölur saman við talningar þeirra fræðimanna sem vakta viðkom-andi stofna.

v e i ð i S k ý r S l u r

Eins og veiðikorthafar vita þarf að skila inn veiðiskýrslu undangengins árs áður en hægt er að sækja um endur-nýjun á veiðikorti. Með veiðiskýrsl-unum hafa safnast saman upplýsingar sem aukast ár frá ári. Á fyrstu árunum var aðeins beðið um fjölda veiddra dýra af hverri tegund og að auki voru menn beðnir um að greina aldur á rjúpum, grágæsum og heiðagæsum á árunum 1995 og1996. Árið1998 voru veiðimenn beðnir um að sundurgreina afla eftir landshlutum. Landinu var þá skipt upp í sex veiðisvæði, nógu stór til að menn hefðu ekki á tilfinning-unni að þeir væru að gefa upp veiði-staði sína. Árið 2002 var svo bætt við veiðiskýrslurnar fjölda sóknardaga til að geta metið afla á sóknareiningu. Þannig er hægt að sjá hvort breytingar verða á veiðunum og meta hvort þær breytingar séu vegna breyttrar sóknar eða hvort skýringuna sé ef til vill að finna annars staðar. Það er valkvætt

að setja inn sóknardaga en hvatt er til þess að menn geri það ef þeir muna hve marga daga þeir fóru til veiða. Það er líka mikilvægt að skráðir séu þeir dagar í veiðiskýrsluna þegar haldið var til veiða, en afli var enginn. Með raf-rænu skilunum var hægt að biðja menn um að sundurgreina veiðarnar enn frekar og nú eru þeir sem skila inn rjúpnaveiðitölum beðnir um að setja inn fjölda daga eftir landshlutum.

B r e y t i n G a r á l ö G u m e r v a r ð a S k ý r S l u S k i l

Á síðastliðnu ári var gerð talsverð breyting á lögunum um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum hvað varðar skil á veiði-skýrslum. Þá voru á Alþingi samþykkt lög um hækkun veiðkortagjalds úr 2.200 kr í 3.500 kr. og sett inn ákvæði um skilafrest á veiðiskýrslum þ.e. að þeir sem ekki skila inn skýrslum fyrr en eftir 1.apríl greiði hærra gjald, 5.000 kr., fyrir veiðikortið. Til þess að komast hjá því að borga hærra gjald-ið þurfa menn því að skila inn veiði-skýrslu fyrir 1. apríl. Vakin er athygli á að verið er að tala um skýrsluskil.

Þessi aukni kostnaður er ekki háður því hvenær kortið er greitt, einungis hvenær skýrslu er skilað. Sleppa menn þannig við hærra gjaldið ef þeir hafa skilað skýrslu fyrir tilsettan tíma þó veiðikortið sé ekki endurnýjað og greitt fyrir það fyrr en síðar. Veiðikortakerfið er þannig uppbyggt að veiðimenn fá ekki endurnýjað veiðikort sitt nema skila veiðiskýrslu undangengins árs. Þetta hefur leitt af sér að skýrslu-skil hafa almennt verið nokkuð góð. Árlega kaupa milli tíu og ellefu þús-und manns veiðikort og um 95% skila veiðiskýrslu. Það hefur reyndar verið svo að sumir veiðimenn hafa skilað sínum skýrslum seint inn, oft ekki fyrr en skömmu áður en haldið er aftur til veiða ári síðar. Helstu ástæður þess að menn skila veiðiskýrslum seint inn er að þeir eru ekki vissir um að þeir ætli til veiða og bíða þá með að senda inn umsókn þar til skömmu fyrir veiðiferð. Í þeim tilfellum eru veiðiskýrslurnar að berast inn u.þ.b. ári eftir að veið-in fór fram. Þessum mönnum er rétt að benda á að það er hægt að skila inn skýrslu og merkja í umsókn að ekki sé óskað eftir endurnýjun. Ef síðar meir

0

5

10

15

20

25

30

35

40

20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89 90-99

%

Mynd  3  

Aldursdreifing  vedikorthafa  

1995 1999 2002 2005 2008

0

5

10

15

20

25

30

35

40

20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89 90-99

%

Mynd 4

Aldursdreifing  20  ára  og  eldri  

1995 1999 2002 2005 2008

m y n D 3 – a l D u r S D r e i f i n G v e i ð i k o r t H a f a . e i n S o G S j á m á e r u f l e S t i r v e i ð i m e n n á a l D r i n u m 30-49 á r a .

m y n D 4 – a l D u r S D r e i f i n G Þ e S S H l u t a Þ j ó ð a r i n n a r S e m e r 20 á r a o G e l D r i . t ö l u r n a r e r u f e n G n a r a f v e f H a G S t o f u í S l a n D S

27

Veiðikorter ákveðið að halda til veiða er hægt að

endurnýja veiðikortið og fá það sent. Önnur ástæða sem gjarnan er nefnd er að menn hafi lítið eða ekkert veitt og þess vegna talið að ekkert lægi á þeirra skýrslu. Þessu er til að svara að á meðan veiðiskýrslan kemur ekki inn er ómögulegt að vita hvort það sé núll-skýrsla eða ekki. Reynsla fyrsta árs af þessari breytingu lofar góðu því í lok dags 1. apríl 2009 höfðu 90,3% þeirra 10.423 sem voru með veiðikort árið 2008 skilað inn veiðiskýrslu. Til sam-anburðar höfðu um 60% skilað inn skýrslu á sama tíma árin á undan.

Í janúar sendir Umhverfisstofnun öllum veiðikorthöfum skýrsluform með pósti eða aðgangsorð að skilav-efnum með tölvupósti. Af um 20.000 veiði kort höfum fá um 15.000 aðgangs-orðið sent í tölvupósti. Reynslan hefur sýnt að um 10% þeirra hafa skipt um netfang og fá því ekki tölvupóstinn.

Það er því nauðsynlegt fyrir veiði-menn að tilkynna Umhverfisstofnun breytingar á tölvupósti til að fá aðgangs orðið í tíma.

Nú er að fara í gang vinna við að setja veiðitölurnar á aðgengilegt form og er hugmyndin að setja þær á netið þann-ig að almenningur hafi aðgang að töl-fræðiupplýsingum um veiðar og veiði-

kortakerfið. Þegar það verkefni verður komið á gott skrið er einmitt æskilegt að fá veiðitölur sem fyrst í hús.

Að lokum vil ég þakka SKOTVÍS og veiðimönum gott samstarf.

B j a r n i P á l S S o n

D e i l D a r S t j ó r i , S v i ð n á t t ú r u a u ð l i n D a ,

u m H v e r f i S S t o f n u n ,

0  

1.000  

2.000  

3.000  

4.000  

5.000  

6.000  

7.000  

8.000  

1995   1996   1997   1998   1999   2000   2001   2002   2003   2004   2005   2006   2007   2008  

Mynd  5  

Fjöldi  veiðimanna  

einhver  veiði  

rjúpur  

gæsir  

m y n D 5 H é r m á S j á f j ö l D a Þ e i r r a S e m S k i l a i n n e i n H v e r j u m v e i ð i t ö l u m á v e i ð i S k ý r S l u m o G H v e m a r G i r Þ e i r r a v e i ð a r j ú P u r . G æ S a l í n a n S ý n i r H v e m a r G i r v e i ð a e i n a e ð a f l e i r i t e G u n D i r G æ S a .

12%afsláttur

Þeir sem framvísa gildum félags-

skírteinum SKOTVÍS fá 12% afslátt af vinnu

og efni við smurningu og vinnu við viðgerðir.

28

Leiðsögutækni

Í fyrra skoðuðum við gps tæki af gerðinni Garmin Colorado 300 en skömmu eftir útgáfu blaðsins kom á markað ný útgáfa með svipuðu sniði, Garmin Oregon 200 og Oregon 300. Síðan þá er nú nýkomið á markað Garmin Oregon 550 sem við prufum hér ásamt lita bróður þess, Garmin Dakota 10.

Garmin Oregon er að mörgu leyti svipað Colorado fyrir utan snúnings-hjólið efst á Colorado tækinu sem notað var til að stjórna því. Oregon er með snertiskjá í staðinn og er fyrir bragðið mun notendavænna og þægi-legra í notkun. Stýrikerfið er mjög vel heppnað að mati greinarhöfundar og tækið með stórum og björtum skjá sem auðvelt er að sjá á hvort sem er í dagsbirtu eða að nóttu. Því hefur verið fleygt að með útgáfu Oregon tækisins hafi Garmin stigið stórt skref í átt frá “Nörda hættinum” og er þá vísað í það að notandinn þarf ekki lengur að vera tækjanörd til að geta nýtt tækið og alla helstu eiginleika þess. Það er nánast ómögulegt að týnast í val-myndakerfi tækisins og þrátt fyrir það hefur engu verið sleppt hvað varðar möguleika og afkastagetu tækisins. Oregon tækin ættu að vera ákjósan-leg í öllum helstu aðstæðum sem við þekkjum hér á landi en allt kost-ar þetta þó og er verðið á Oregon 200 kr. 82.700,- með íslandskorti og Oregon 550 sem hér er prufað kost-ar kr. 113.800,- með íslandskorti hjá Garmin búðinni í Ögurhvarfinu.

m ö G u l e i k a r t æ k i S i n S

Kíkjum aðeins á helstu möguleika tækisins og sjáum hvað það hefur uppá að bjóða. Tækið er ekki aðeins með skemmtilegan snertiskjá eins og áður

segir heldur einnig með fjölda mögu-leika.

t æ k n i

Oregon tækið býður upp á hefð-bundinn HS GPS móttakara, 3” snertiskjá og í dýrari tækjunum eru rafeindaáttaviti og loftþrýstings-hæðamælir. Með rafeindaáttavita þá sýnir tækið ávalt rétta átt á kortinu, jafnvel þó maður standi kyrr, áttavit-inn er þriggja ása sem þýðir að ekki er nauðsynlegt að halda tækinu láréttu til að hann virki rétt. GPS tæknin er þannig að móttakarinn skynjar í raun ekki hvernig tækið snýr, heldur ein-ungis hvar það er. Svo reiknar tækið út hvernig það snýr miðað við í hvaða átt það stefnir. Af þeirri ástæðu getur komið sér vel að hafa áttavitann til að leiðrétta fyrir þessu og kortið snýr þá alltaf rétt á skjánum þegar staðið er í stað. Lofþrýstingshæðamælirinn leið-réttir GPS hæðamælinguna sem oft reynist afar ónákvæm. Tækið kemur með Lithium hleðslurafhlöðu en hægt er að redda sér með tveim hefðbundn-um AA rafhlöðum ef hleðslurafhlöð-urnar klárast í miðri fjallgöngu. Tækin vega 193 gr með rafhlöðum.

k o r t

Tækin koma með grunnkorti fyrir Ísland og Evrópu, en með því er hægt að sjá landslagið með góðri dýpt, en aðeins helstu aðalgötur er á því korti. Af þeim sökum þurfa þeir sem ætla að nota tækið af einhverju viti hér-lendis að kaupa með því íslandskortið og nefnum við því ávallt verð með því korti þegar verið er að spá í verðið. Þegar kortið er skoðað má sjá plús og mínus merki efst til hægri á skjánum og með því að styðja á þau merki er

hægt að stækka eða minnka myndina. Til að færa skjámyndina til er fingri einfaldlega rennt yfir skjáinn og kortið dregst með fingrinum, gæti ekki verið einfaldara, alveg frábær möguleiki. Til að fá frekari upplýsingar um stað-hætti á kortinu er stutt á viðkomandi merki og gluggi opnast með nákvæmri staðsetningu og fjarlægð frá núver-andi stað. Þá er hægt að styðja á “Go” hnappinn og tækið leiðir mann til við-komandi staðsetningar. Einnig er ein-falt að vista og vinna með leiðarpunkta á snertiskjánum.

Þ r í v í D D a r m y n D

Oregon línan er einnig með þrí-víddarmöguleika. Þegar gengið er með tækið er þrívíddarsýnin ekkert sérlega notadrjúg til að ganga eftir en er hins vegar mjög góð ef maður þarf að glöggva sig betur á hæðarlín-um, þ.e. þá sést hæð fjalla og dala mun betur. Örvar á skjánum gefa mögu-leika á að snúa og velta þrívíddarmynd á alla kanta.

m i S m u n a n D i P r ó f í l a r

Ef farið er í “Setup” og svo “Pro-files” í aðalvalmynd þá hefurðu mögu-leika á að setja upp mismunandi notkunar útfærslur; Gönguviðmót (Recre ational), kortapunktasöfnun (Geo caching), bílahamur (Auto moti-ve), sjóhamur (Marine) eða líkams-ræktar hamur (fitness). Garmin er með þessu að reyna að bjóða fimm sérhönnuð GPS tæki saman í einu tæki, aðdáunarverð leið til að gera annars dýrt tæki hagkvæmara. Þrátt fyrir það er þetta kannski ekki það sem allir sækjast eftir, sem dæmi þá kemur bílhamur í þessu tæki ekki í stað hefð-bundins bíla tækis eins og Nüvi tækin

Garmin Oregon og Dakota

29

Reimar Ásgeirsson

30

Leiðsögutækni eru, sérstaklega vegna þess hve skjár-

inn er smár, ekki fylgir festing í glugga og annað slíkt. Að sama skapi er Oregon ágætt í ákveðnum gerðum líkamsræktar, það er meira að segja hægt að nota hjartsláttarmóttakarann frá Garmin við tækið, en það kemur seint alveg í staðinn fyrir sérhönn-uð líkamsræktartæki eins og Edge og Forerunner, einkum vegnar stærðar sinnar og þyngdar.

m y n D a v é l

Í Oregon 550 er myndavél sem ekki er í hinum týpunum. Myndavélin gefur ljósmyndir upp á þrjár millj-ónir díla (3 Megapixels) sem verður að teljast ágætt. Það sem enn betra er má nefna að myndirnar úr tæk-inu bera GPS staðsetningu sem mörg tölvukerfi skynja og geta birt á korti hvar myndin er tekin, þetta er tækni sem óðfluga ryður sér til rúms þessa dagana og er gríðarlega skemmtileg.

Einnig er tækið vatnshelt niður á eins meters dýpi þannig að myndavélin hentar vel á ströndinni eða við sund-laugina. Það er hins vegar með þetta eins og margt annað í tækjum þar sem verið er að setja allt saman í eitt tæki, að þetta kemur ekki til með að skipta út handhægum vasamyndavélum sem eru með betri linsum og öflugri aðdrætti. En gott er að hafa þennan möguleika og hann á eflaust eftir að koma sér vel hjá mörgum.

Að þessu sögðu er hægt að full-yrða að Oregon sé með bestu GPS tækjum í sínum flokki sem í boði eru í dag. Sérstaklega ef tekið er tillit til skemmtilegs og einfalds notandav-iðmóts. Hentar einstaklega vel fyrir útivist, viðar og minniháttar sjónotk-un, kajak og slíkt.

D a k o t a

Litli bróðir Oregon tækjanna, Dakota, fæst í tveimur útfærslum.

Dakota 10 og Dakota 20. Við fengum Dakota 10 tækið til prufu og kom á óvart hversu líkt það er Oregon tæk-inu og hversu vel hefur tekist til að hafa valmyndakerfið með stórum og góðum hnöppum þrátt fyrir að tækið sé minna og skjár þess kominn niður í 2,6”. Hvað tæknilegu hliðina varð-ar þá eru Dakota tækin nokkuð sam-bærileg Oregon. Dakota 20 er með rafeindaáttavita og hæðamæli meðan Dakota 10 er ekki með slíkt. Tækin vega 149 gr með rafhlöðum. Dakota 10 kostar kr. 73.800 með íslandskorti og Dakota 20 kostar kr. 87.800,-.

Að mati undirritaðs þá er heldur lítill verðmunur á milli Oregon og Dakota og því hagkvæmara að kaupa Oregon tækið. Dakota tækið hins vegar kann að henta sumum betur sem þurfa nettara og léttara tæki. Þá eru fín kaup í því þar sem það býr yfir all flestum möguleikum sem Oregon býður uppá.

31

Hreindýrastofninn

Fjölgun hreindýraÍ 10 ár hefur stjórn Skotveiðifélags

Íslands kannað möguleika á að fjölga íslensku hreindýrunum. Veiðidýr eru fá á Íslandi og því mikil ásókn í hrein-dýraveiðar. Helmingi færri fá veiðileyfi en sækja um. Íslensku hreindýrunum hefur fjölgað nokkuð undanfarin ár. Helstu ástæðurnar eru hlýnandi veð-urfar og markviss veiðistjórnun. Helstu rökin fyrir því að rétt sé að fjölga íslensku hreindýrunum eru m.a. þessi: Það er þjóðhagslega hagkvæmt. Hreindýraveiðar skapa atvinnu og styrkja ferðaþjónustuna og lengja ferða-mannatímabilið. Hreindýrin myndu nýta gróður sem í dag er ekki nýttur. Sauðfjárrækt hefur dregist veru lega saman á undanförnum árum en hrein-dýr og sauðfé neyta ekki sama gróðurs nema að takmörkuðu leyti. Hrein dýra-kjöt er hrein náttúruafurð, kjötið er fitusnautt, ómengað og mjög eftir sótt.

H r e i n D ý r (r a n G i f e r t a r a n D u S )

Hreindýrin tilheyra hjartarættinni. Þau eru eina hjartardýrið þar sem bæði kynin eru hyrnd og fella horn-in árlega. Meðgöngutími hreindýra er um 7½ mánuður. Burðurinn stendur í þrjár vikur, flestar bera kýrnar í seinni-hluta maí. Kálfarnir eru u.þ.b. 6 kg. við burð. Uppistaða fæðu hreindýranna yfir sumarið eru grös og starir, aðal-lega stinnastör, en einnig grávíðir og grasvíðir. Vetrarbeitin takmarkast tals-vert af snjóalögum og veðri en flétt ur eru stór þáttur í fæðu dýranna. Vinsæl fæða hreindýra er einnig vallarsveifgras, stinnastör, túnvingull, sauðamergur, krækilyng og holtasóley. Yfir veturinn dreifast hreindýrin víða en leita oft til byggða ef snjóalög eru óhagstæð. Hreindýrin hafa aðlagast vel óblíðu umhverfi, þola kulda vel og finna lykt af fæðu í gegn um allt að 60 cm. þykk-an snjó. Fallþungi hreindýra er nokkuð misjafn, hann fer nokkuð eftir árferði.

Gróflega má segja að fallþungi kálfa séu tæp 28 kg. Þriggja ára kýr og eldri um 40 kg. Fjögurra ára tarfar og eldri um 85 kg. Hreindýr eru víða á norðurslóð og eru stærstu villtu hjarðirnar í Alaska, Kanada og í Rússlandi.

S a G a í S l e n S k u H r e i n D ý r a n n a

Það mun hafa verið Niels Fuhrmann, amtmaður, sem fyrstur beitti sér fyrir því að hreindýr yrðu flutt til Íslands. Á þessum tíma var viðvarandi hung-ursneyð hér á landi og mikil fátækt. Þrír fyrstu hóparnir sem fluttir voru til landsins; eða til Vestmannaeyja og Rangárvallasýslu árið 1771, Reykjaness árið 1777 og til Norðurlands árið 1784, dóu allir út. Árið 1787 voru flutt hing-að 30 kýr og 5 tarfar. Dýrin voru sett á land í Vopnafirði og eru íslensku hreindýrin í dag öll komin út af þess-um dýrum. Öll þau hreindýr sem flutt voru til Íslands komu frá Finnmörku í Noregi. Þrátt fyrir móðuharðindin 1783 til 1787 farnaðist dýrunum vel. Í lok 18. aldar fór hreindýrunum hins vegar að fækka, aðallega vegna gegnd-arlausrar ofveiði. Skömmu fyrir síð-ari heimsstyrjöld voru líklegast aðeins eftir um 100 – 200 hreindýr í land-inu. Vegna bágborins ástands íslenska hreindýrastofnsins var sett á stofn emb-ætti hreindýraeftirlitsmanns. Farið var

að telja hreindýrin reglulega og skipu-leggja veiðarnar. Á síðari árum hefur íslenski hreindýrastofninn verið í stöð-ugum vexti og telur hann nú um 4.500 dýr.

H e i l B r i G ð i í S l e n S k u H r e i n D ý r a n n a

Meginástæðan fyrir því að hrein-dýr hafa ekki verið flutt á milli lands-hluta er sú að talið er að þau geti borið sjúkdóma í sauðfé. Ef heilsufar íslensku hreindýranna er skoðað kemur í ljós að þau eru með afbrigðum heil-brigð, borið saman við aðra erlenda stofna. Vel var vandað til innflutn-ings hreindýranna hingað til lands árið 1787. Dýrin komu öll frá Suðurey í Finnmörku sem á þeim tíma var laus við flesta þekkta smitsjúkdóma sökum fjarlægðar frá landi. Flestir sjúkdóm-ar sem hrjá hreindýr eru vegna veira, baktería, sveppa og sníkjudýra. Íslensku hreindýrin eru laus við bæði kok- og húðbrimsuflugur, en þessar óværur hrjá víðast hvar grimmilega á hreindýr. Ótal veirusýkingar eru þekktar á norður-svæðum en engin þeirra hefur greinst í íslenska stofninum. Sníkjudýrið Cryptosporidium er mjög hættulegt hreindýrum og hefur ekki fundist í íslenskum hreindýrum. Varðandi bakt-eríusýkingar er talið að eitt íslenskt

32

Hreindýrastofninn hreindýr hafi fundist sjúkt

af garnaveiki árið 1963. Þá hafa garnapest og lungna-pest fundist í hreindýrum hér á landi. Aðrir mikilvægir sjúkdómsvaldar koma ekki við sögu hér á landi ef frá eru talin innri sníkjudýr, hnýslar og iðraormar. Sníkjudýr þessi eru í flestum tilvikum ekki hættuleg og hafa örugglega fylgt dýrunum frá Noregi. Í um 300 ár hafa sauðfé og hreindýr nýtt sömu hag-ana á Austurlandi án þess að hreindýrin hafi borið ein-hverja sjúkdóma í sauðféð. Þau rök að sauðfé stafi hætta af hreindýrum vegna hættu á smitsjúkdómum eru því harla léttvæg í þessum efnum skv. umsögn dýralæknaráðs. Vegna erindis um leyfi til innflutnings á 350 lifandi hrein-dýrum frá Grænlandi segir m.a.: „Hér á landi er að finna einn heilbrigðasta hreindýrastofn sem um getur.“

H r e i n D ý r o G S a u ð f é

Helstu rök þeirra sem eru andsnúin því að hreindýr séu flutt á milli lands-hluta eru þau að hreindýrin geti smit-að sauðfé með búfjársjúkdómum. Ef grant er skoðað þá halda þessi rök ekki. Þá ber á það að lýta að sauðfjárrækt-in er ekki arðsöm atvinnugrein. Með hverju lambi sem slátrað er er greitt af almannafé um kr. 2000. Ríkið greiðir með þessar búgrein um þrjá og hálfan miljarð. Þrátt fyrir það er sauðfjár-bændur eru ekki öfundsverðir af tekjum sínum þeir eru líklegast að fá tæpa kr. 9000 fyrir lambið, sæmilegt sauðfjárbú er sennilega að velta um 6 til 7 miljón-um á ári og þá á bóndinn eftir að greiða fyrir öll aðföng, áburð, fóðurbætir, olíu , rúlluplast og fleira. Vissulega er það nauðsinlegt fyrir þjóðina að vera sjálfri sér næg hvað varðar framleiðslu mat-væla og vissulega er íslenska lambakjöt-ið holl og góð matvara. En því miður er framtíð sauðfjárræktarinnar ekki björt sem stendur, meirihluti sauðfjár-bænda er aldraðir og lítil endurnýj-

un er í greininni. Reynt hefur verið að finna markaði fyrir Íslenskt lambakjöt erlendis í rúm 50 ár en án árangurs, viðunandi verð hefur ekki fengist fyrir íslenska lambakjötið. Fyrir um það bil 30 árum var tæplega miljón lömbum slátrað hér á hverju hausti nú er þessi tala komin niður í rúmlega 500.000 lömb. Talsverðar líkur eru því á að enn frekari samdráttur verði í sauðfjárrækt-inni á komandi árum. Fjölgun hrein-dýra hér á landi myndi gagnast íslensk-um sauðfjárbændum á ýmsan hátt. Þeir fengju arðgreiðslur fyrir hagagöngu dýranna og atvinnu við að þjónusta veiðimenn, einkum er þetta áhugavert fyrir unga sauðfjárbændur sem fengju þarna nokkrar tekjur samfara sauðfjár-ræktinni - ekki veitir nú af.

f j ö l G u n H r e i n D ý r a – a r ð S ö m a ð G e r ð

Árið 2009 sóttu 3.265 einstaklingar um hreindýraveiðileyfi en til úthlut-unar voru 1.333 leyfi. Tæplega 2000 veiðimenn fengu semsagt ekki leyfi til hreindýraveiða. Vegna hruns efna-hagslífsins hér á landi er afar brýnt að styrkja og skapa ný störf og þá ekki síst á landsbyggðinni. Fjölgun hreindýra er einföld, auðveld og arðsöm aðgerð. Tekjur af hreindýraveiðileyfum voru 106.4 milljónir króna árið 2008. Af

þessari fjárhæð renna 92.1 milljón króna til landeigenda og sveitarfélaga í felligjöld og arðgreiðslur. Óbeinar tekjur af hreindýraveið-unum eru einnig talsverð-ar, sennilega um 100 millj-ónir króna. Í grein í tíma-ritinu Skotvís 2008 benti Skarphéðinn Þórisson, líf-fræðingur hjá Náttúrustofu Austurlands, á að ef hrein-dýrum yrði fjölgað á Norð-Austurlandi eða á svæðinu út frá Vopnafirði gæti landið borið 2000 hreindýr. Slíkur stofn gæti skilað um 500 veiðileyfum árlega. Tekjur af sölu veiðileyfa yrðu um 47 milljónir króna. Ef óbein-

ar tekjur eru teknar með í reikning-inn væru heildartekjur af þessum 500 hreindýrum líklegast um 100 milljónir króna. Það væri vel þess virði að kanna hvort hreindýr gætu dafnað annars staðar á landinu t.d. á Vestfjörðum og mögulega í Húnavatnssýslum, í upp-sveitum Borgarfjarðar og Árnessýslu. Mögulega gætu 4000 hreindýr hafst við á Vestfjörðum. Heildartekjur af þessum dýrum gætu numið um 200 milljónum króna. Þessar tekjur gætu hugsanlega orðið enn hærri ef erlend-um veiðimönnum gæfist kostur á að stunda hér veiðar. Núverandi kerfi er afar óaðgengilegt fyrir erlenda veiði-menn. Íslensk náttúra er einstök og hér er stærstu óspjölluð víðerni í Evrópu. Flestar veiðilendur á meginlandi Evrópu eru á ræktuðu landi og í mann-gerðum skógum. Hreindýraveiðar í íslenskri náttúru yrðu án efa mjög eft-irsóttar á meðal erlendra skotveiði-manna. Frumkvæðið að fjölgun hrein-dýra þarf að koma frá sveitarfélög-unum. Rannsaka þarf vel þau svæði sem koma til greina sem búsvæði hreindýra. Líklegast er svo heppilegast að sleppa nokkrum dýrum á fyrirhugað búsvæði og sjá hvernig þau haga sér og hvernig þau þrífast. Þetta er ódýr framkvæmd sem skilar góðum arði. Það er því eftir miklu að sækjast fyrir sveitarfélögin.

B a k a r a m e i S t a r i n n , S j ó n v a r P S S t j a r n a n o G v e i ð i m a ð u r i n n j ó i f e l m e ð m y n D a r l e G a n t a r f . S v i P u r v e i ð i m a n n S i n S S e G i r a l l t S e m S e G j a Þ a r f .

AUSTRALIA • BELGIUM • CANADA • CHINA • CYPRUS • DENMARK • FINLAND • GERMANY • GREECE • ICELAND • IRELAND • NORWAYSAUDI ARABIA • SOUTH KOREA • SPAIN • SWEDEN • SWITZERLAND • UNITED ARAB EMIRATES • UNITED KINGDOM • UNITED STATES

www.duxiana.com www.duxbed.com

Ármúla 10 • Sími: 5689950

34

Hreindýrastofninn

Alþingi hefur sam-þykkt að hefja aðildar-viðræður við Evrópu sam-band ið. Ef Ísland gerist aðili að Sambandinu hefur það margvíslega áhrif á daglegt líf Íslendinga.Áhrifin verða þó sennilega minni en margir halda því við höfum nú þegar til-einkað okkur um 70% laga Evrópusambandsins. Athyglisvert er hinsveg-ar fyrir veiðimenn og þá einkum skotveiðimenn er að skoða hvaða áhrif aðildin hefði á veið-ar landsmanna. Vegna fjarlægðar Íslands frá meginlandi Evrópu hefur Ísland talsverða sérstöðu, aðild að Evrópusambandinu ætti því ekki að hafa nein teljandi áhrif á skotveiðar Íslendinga.

ó B e i n á H r i f

Rétt er að taka það fram í upp-hafi að ekki eru nein ein lög í gildi í Evrópusambandinu um veiðar í aðildarlöndunum. Hvert land hefur sjálfstæði á þessu sviði þ.e.a.s. skipu-lag veiðanna,veiðitíma og aðferðir.Hinsvegar eru í gildi ýmis lög sem eru sameiginleg fyrir allar aðildarþjóð-irnar. Í þessu sambandi mætti nefna náttúruverndarlög Sambandsins,lög um matvælaöryggi og vopnalög.Fyrstu lög sambandsins er snertu veiðar voru lögin um fuglavernd frá 1979 þau kveða á um að allir fuglar eru vernd-aðir, undanþága er veitt til veiða. Þetta er í raun sama aðferð og er í gildi hér á landi. Þetta getur þýtt að að fuglateg-und sem talin er í útrýmingarhættu í flestum löndum Sambandsins yrði þá friðuð þó svo að stofninn væri sterk-

ur í einhverju einu aðildarlandi. Þetta gæti þýtt fyrir okkur Íslendinga að ef við gengjum í Evrópusambandið að þá yrði lundinn friðaður. Ekki er þó loku fyrir það skotið að það fengist undan-þága til veiða ef hægt væri að sýna fram á að stofninn væri sterkur og löng hefð væri hér á landi fyrir veiðum á lunda.Brussel getur sem sagt ekki skipt sér af veiðum á staðbundnum stofnum eins og rjúpu, lögin gilda aðeins um fugla og dýrastofna sem fara á milli landa eins og t.d. Gæsir. Nýlega gengu í gildi lög þess efnis að bannað er að selja vörur unnar úr sel.Þessi lög beind-ust gegn selveiðum kanadamanna sem margir íbúar stórborga Evrópu hafa mikinn ímigust á. Þetta bann hefur talsverð áhrif á selveiðar víða í Norður Evrópu eins í Skotlandi,Noregi og Svíþjóð þar sem sel hefur fjölgað mikið á undanförnum árum. Samtök veiði-manna í þessum löndum hafa hvatt veiðimenn til að stunda selveiðar og að nýta selinn. Fatnaður er gerður ur selskinni og sellýsi þykir afar hollt. Nú má sem sagt ekki selja þessar vörur í aðildarlöndum Sambandsins þó svo að selur sé alls ekki í útrýmingarhættu í Evrópu.

o f S t j ó r n e ð a ó S t j ó r n

Það eru sem sagt í flestum tilvikum lög um náttúruvernd sem hafa áhrif á veiðar innan Evrópu.Frændur okkar á Norðurlöndunum hafa orðið illilega fyrir barðinu á friðunaraðgerð-um sem í raun standast ekki. Kjarninn í stefnu Evrópusambandsins í nátt-úruvernd er Convention on

biological diversity eða margbreytileiki tegundanna. Í þessum sáttmála segir meðal annars að útrýma beri framandi dýrategundum sem taka sé búsetu í Evrópu og valda skaða eða geta bland-ast öðrum dýrastofnum. Í þessu sam-bandi má nefna minkinn hér á Íslandi.Samkvæmt þessum reglum ættum íslendingar að skjóta allar Kanadagæsir sem villast til Íslands. Í Danmörku og í Skandinavíu eru tvær tegundir skarfa

Dílaskarfur (Phalacrocorax carbo) og svo kallaður milliskarfur eða kína-skarfur (Phalarocorax carbo sinensis). Þessi skarfur býr að mestu leiti við ár og stöðuvötn og eru ekki nema um 100 ár síðan að hann nam land í Norður Evrópu. Þessum skarfi hefur fjölgað gríðarlega og er hann talinn vera hin mesta plága þar sem drit hans drepur verðmætan gróður og hann étur ókjör öll af fiski. Þessi skarfur var á sínum tíma eða á 15 öld fluttur til Evrópu frá Kína af hollendingum til þess að stunda fiskveiðar.Hringur er settur um háls skarfsins og band í löpp hans, skarfurinn kafar og veiðir fisk en getur ekki étið hann. Veiðimaðurinn hirðir svo fiskinn,þetta eru vissulega óvenju-legar veiðar enda misstu menn fljótlega

Evrópusambandið og veiðar

Icefin ehf. • Nóatúni 17 • S: 534 3177

pakkar Á jakkaverÐifrÁbÆr finnskur fatnaÐur frÁ jahti jaktpakkar Á jakkaverÐifrÁbÆr finnskur fatnaÐur frÁ jahti jakt

Camo pakkinn Innifalið: Jakki og buxur

með AIR-TEX öndunarþynd,flíspeysa, micro flís nærföt,

húfa, flugnanet og axlabönd

Frábæri útivistar-veiðifatnaðurinn

frá Jahti Jakt.Innifalið Jakki buxur, tvenn nærföt,

flónelskyrta, axlabönd, derhúfa, flugnanet, sætisáklæði á bílstjórsætið og öryggisvesti.

Margar stærðir af háls og fótbogum.

Skoðið úrvalið á www.icefin.is

Vandaðir vatnsheldir

veiðiskór

36

Skotfimi áhuga á þeim og skörfunum var sleppt

og þeir fóru að fjölga sér.Þess illræmdi “kínaskarfur” er friðaður í löndum Evrópusambandsins þrátt fyrir að hann sé ný landnemi og meindýr.

v e i ð i m e n n S t e r k i r

Alment má segja að staða veiði-manna sé sterk innan Evrópu sam-bands ins. Þrátt fyri að flokkar Græn-ingja hafi verið nokkuð öflugir á Evrópu þinginu hafa þeir lítið beitt sér gegn veiðum. Þeir hafa lagt megin áhersl una slæma meðferð dýra í svo-köll uðum verksmiðjubúskap, mengun og kjarnorku. Að vísu hefur nokkuð dregið úr fylgi Græningja en nátt-úruvernd hefur hlotið meira vægi innan annara stjórnmálaflokka og þá ekki síst miðju og hægriflokka. Dreifbýlið á öfluga talsmenn innan Evrópu sam bandsins enda á landbún-aður í Evrópu í vök að verjast eins og hér á landi og talsverður flótti er úr dreifbýli í þéttbýli í flestum löndum Sambandsins. Innan Evrópuþingsins er

starfandi nefnd er nefnist “Sustainable Hunting,Biodiversity and Countryside Activities”. Þessi nefnd er öflug innan Evrópusambandsins. Í stefnuskrá nefndarinnar eru veiðar taldar hafa jákvæð áhrif á atvinnulíf dreifbýlis-héraða, með veiðunum er verið að nýta náttúruauðlindir sem ekki eru annars nýttar. Þá er villibráð einkar hollur og vinsæll matur. Löng hefð er fyrir veiðum í löndum meginlands Evrópu, veiðarnar eru þáttur í menn-ingu landanna. Aðild Íslands að Evrópusambandinu ætti því varla hafa nein neikvæð áhrif á skotveiðar lands-manna. Raunar gæti aðild Íslands að Sambandinu jákvæð fyrir veiðimenn hér á landi þar sem lög um almanna-rétt er mun þróaðri í löndunum innan Evrópusambandsins.

á H r i f í S l a n D S

Ef svo færi að Íslendingar gengju í Evrópusambandið gætu þeir þá haft einhver áhrif á lög sem ákveðin yrðu í Brussel og snertu veiðar hér á landi? Í

flestum tilvikum já, lagatillögur eru rækilegar kynntar innan aðild-

arlandanna áður en þær eru afgreidd-ar. Þá er jafnan haft náið samstarf við hagsmunasamtök. Hagsmunasamtök Evrópskra skotveiðimann nefnast FACE og myndu embættismenn-irnir í Brussel hafa samband við samtökin sem síðan myndi hafa samband við samtök Íslenskra skot-veiðimanna þ.e.s. SKOTVÍS. Skotveiðifélag Íslands á ekki beina aðild að Skotveiðisambandi Evrópu FACE. Skotvís á hinsvegar aðild að Skotveiðisambandi norðurlanda NJS en þessi samtök eru öflug innan FACE og hafa hingað til gætt hags-muna okkar hafi þess gerst þörf. Fari svo að Íslendingar verði aðil-ar að Evrópusambandinu ætti Skot-veiði félag Íslands auðvitað ganga í Skotveiðisamband Evrópu - FACE.

B y G G t á u P P l ý S i n G u m f r á a n D e r S G r a H n .

( a n D e r S e r S t a r f S m a ð u r S æ n S k a

S k o t v e i ð i f é l a G S i n S o G f y r v e r a n D i

S t a r f S m a ð u r faCe)

Hlað ehf. · Bíldshöfða 12 · Sími 567 5333www.hlad.is

Mikið úrval afCamo-fatnaði

Fí

to

n/

SÍ

AF

ít

on

/S

ÍA

38

Hjalli í Hlað

Hjálmar segir að hann hafi alist upp við skotveiðar. „Við erum fjórir bræð-ur og pabbi tók okkur með á veiðar frá því að við vorum pínulitlir. Hann skaut gæsir með riffli, oft á löngu færi, og við vorum sendir að sækja þær. Það var farið reglulega á veiðar, aðal-lega gæs og var hún veidd bæði vor og haust auk þess var farið á sjófuglaveið-ar, rjúpu og sel.“

Ævar heitinn Jónsson, faðir Hjálmars, veiddi nánast einungis með riffli. Hann átti mjög gott safn af Sako rifflum sem Hjálmar erfði eftir föður sinn. Móðir Hjálmars, Anja Honkanen, er frá Finnlandi en flutti hingað til lands með Ævari 1951. Einu sinni þegar hún fór heim til Finnlands keypti hún rifflana. Hún átti auðvelt með það því hún var með finnskt skotvopnaleyfi.

„Ég var um fermingu þegar ég fór að skjóta sjálfur,“ segir Hjálmar. „Við bræðurnir skiptumst á um að skjóta. Ef maður hitti ekki þá datt maður út í næstu umferð. Það var því um að gera að vanda sig. Þetta var mjög gott kerfi því skotin kostuðu töluvert á þessum tímum. Það voru ekki skotnar nema 12 – 14 gæsir í ferð.“

Hjálmar segir að aðallega hafi verið notaður Sako De Luxe, kaliber .222 Remington, við þessar gæsaveiðar. „Það var ekki óalgengt að við biðum lengi þar til tvo fugla bar saman og svo voru báðir skotnir í einu skoti. Við skutum gæsirnar alveg út á 200 metra færi.“

Ævar, pabbi Hjálmars, var góður vinur og veiðifélagi Róberts Schmidt rennismiðs og skyttu, sem einnig er

látinn. Þeir hlóðu riffilskotin sjálfir og smíðuðu byssukúlurnar. Róbert smíð-aði kúlupressu og þeir keyptu efnið í kúlukápurnar að utan, bjuggu til blý-teininn, klipptu hann niður og settu í kápuna. Strákarnir voru látnir aðstoða við endurhleðslu riffilskotanna.

Hjálmar fékk snemma áhuga á haglabyssum og vildi prófa að nota þær við gæsaveiðarnar, föður sínum til mikillar gremju, „Pabbi átti Browning Auto-5 en hann hafði nánast fyrirlitn-ingu á haglabyssum. Hún var með 30 tommu röri fullþrengdu. Þegar við fórum svo á veiðar var mér oft plantað í skurð með haglabyssuna. Maður fékk eina lúku af haglaskotum, svona sjö skot, og það varð að duga.“

Vegna ungs aldurs gat Hjálmar ekki látið sjá sig á skotæfingasvæðum.

Bjart framundanHjálmar ævar SSon, Þekktur Sem Hjall i Í Hlað , HeFur Stundað Skotve iðar Frá BarnæSku. Hlað á 25 ára a F mæl i á ÞeSSu ár i og Þar Selur H jálmar SkotvoPn, SkotFæri og annað Sem lýtur að Skotmenn Sku og ve iðum. Honum eru ve ið imennSkan og SkotáHuginn Í Blóð Bor in .

H j á l m a r m e ð G a m l a n S a k o D e l u x e S e m m ó ð i r H a n S k e y P t i o G f a ð i r H a n S á t t i . H j á l m a r H ó f S í n a r S k o t v e i ð a r m e ð Þ e S S u m r i f f l i .

39

Þegar hann varð tvítugur árið 1983 byrjaði hann að stunda æfingar hjá Skotfélagi Reykjavíkur í Leirdal, þar sem Grafarholtshverfið er nú. Eins inniæfingar í Baldurshaga með .22 LR riffli. Þá keypti hann sér fyrstu hálfsjálfvirku haglabyssuna Browning Auto-5. Fyrstu tvíhleypuna, Browning 125, keypti hann 1987 og fór að æfa skeet af miklum krafti. Líf Hjálmars snerist um leirdúfuskotfimi næstu þrjú árin og í það fóru allar hans tómstundir og handbærir peningar. Hjálmar segir að á þessum árum hafi verið miklu dýrara að stunda skotfimi en nú, enda var þá 30% vörugjald bæði á skotfærum og skotvopnum. Skotvís hafði svo í gegn að vörugjald-ið var fellt niður. Hjálmar vann oft til verðlauna og atti kappi við skyttur á borð við Einar Pál Garðarsson, Emil Kárason og Alfreð Karl Alfreðsson svo fáeinir séu nefndir af handahófi.

G æ f u m e r k i a ð S k j ó t a H r a f n !

Að loknu Íslandsmeistaramóti í skeet undir lok ágúst hófust gæsaveiðar og síðan rjúpnaveiðitíminn um miðj-an október og stóð fram undir jól. Hjálmar hefur einnig stundað spen-dýra veiðar. Hann er búinn að vera grenja skytta í Miklaholtshreppi í sjö ár og séð um að skjóta seli sem þvælast upp í ós Straumfjarðarár. Hjálmar fór á hreindýr í fyrrahaust (2008) og hafði þá farið samfleytt í 20 ár á hreindýra-veiðar. Hann fékk ekki leyfi í happ-drættinu í ár.

„Þegar ég var að byrja hreindýra-veiðar keyptu veiðimenn kvóta af sveit-arfélögunum og kom fyrir að 2-3 veiði-menn voru kannski með leyfi fyrir tutt-ugu dýrum. Þetta var áður en hrein-dýraráð fór að úthluta öllum leyfum til einstaklinga. Í fyrstu ferðunum fórum við upp á heiðar og sváfum í bílunum, veiddum og gerðum að dýrunum. Þá var framboð á veiðileyfum meira en eftirspurnin.“

Hjálmar á margar góðar minning-ar af veiðum hér heima. Hann rifjaði upp gæsaveiðiferð í Biskupstungur

fyrir mörgum árum með Jóhanni Halldórssyni.

„Við vorum með glænýjar og fínar ítalskar gervigæsir og stilltum þeim upp um nóttina. Þetta var þegar svoleiðis gæsir voru fyrst að koma til landsins og ekki orðnar almennings-eign,“ segir Hjálmar.

„Þegar fór að birta sáum við að á næstu landareign voru veiðimenn einnig búnir að stilla upp. Þeir voru með gamaldags heimatilbúnar gervi-gæsir úr krossviði. Þær voru málaðar og gæsavængir heftir á til að gera þær eðlilegri. Þetta leit út eins og fugla-hræður samanborið við gervigæsirnar okkar.

Þegar flugið byrjaði komu allar gæs-irnar yfir hjá okkur Jóhanni og við veiddum vel. Ein gæsin datt á milli okkar og hinna veiðimannanna og þeir hlupu til og hirtu hana. Þegar kom hlé í veiðina fór ég yfir til þeirra að athuga hvort ég fengi gæsina. Þetta voru rosknir karlar og mjög vinsam-legir. Þeir réttu mér gæsina umyrða-laust og sögðust ekki hafa viljað láta hana liggja dauða á túninu.

Meðan við vorum að tala saman sá ég að hrafnahópur stefndi á Jóhann. Ég vissi hvaða örlög biðu hrafnanna og það stóðst. Jóhann tíndi þá niður einn af öðrum. Karlarnir áttu ekki orð yfir þessu athæfi – að nokkrum heilvita manni skyldi láta sér detta í hug að skjóta hrafn! Þeir töldu að því fylgdi mikil ógæfa. Ég sagði þvert á móti að mikil gæfa fylgdi því að skjóta hrafna!

Þegar ég var á leiðinni til baka öskraði Jóhann að það væru að koma gæsir. Ég var rétt kominn í skurðinn þegar sex gæsir settust fyrir fram-an okkur og við skutum þær allar. Ég veifaði einni til karlanna og sagði Jóhanni frá samtali mínu við þá.

Nokkru síðar sáum við hvar ein-mana hrafn flaug í áttina að körl-unum. Um leið og hann flaug yfir hófu þeir mikla skothríð. Það þurfti ekki meira til að eyða hjátrúnni! Við Jóhann hlógum okkur gjörsamlega máttlausa þegar við sáum þetta.“

Hjalli í Hlað

H j á l m a r m e ð t a r f á f l j ó t S D a l S H e i ð i .

t ó f a n v a r S k o t i n á H e S t H á l S i í B o r G a r f i r ð i .

m e ð H e n n i n G k r i S t e n S e n á G æ S í H r e P P u n u m .

G a u t i S o n u r H j á l m a r S f e r m e ð á v e i ð a r .

H j a r t a r v e i ð a r í v e S t u r -f i n n l a n D i .

40

Hjalli í Hlað

v e i ð i r v í ð a e r l e n D i S

Hjálmar fór fyrst til skotveiða í útlöndum fyrir áratug. Hann hefur helst farið eftir áramótin þegar er dauður tími í skotveið-unum hér heima. Hann hefur m.a. veitt í Svíþjóð, Finnlandi, Eistlandi, Ungverjalandi og Tansaníu.

„Ég á kunningja í Finnlandi sem fóru að taka mig með á veiðar í Eistlandi. Þar höfum við farið á villi-svínaveiðar eftir áramót, bæði í rekstr-arveiði og turnaveiði. Í júní höfum við svo farið að veiða rádýrstarfa eða „búkka“. Ég var búinn að fara í nokk-ur skipti á villisvínaveiðar án þess að hafa nokkru sinni náð svíni. Í tvígang var ég sá eini í um tíu manna hópi sem fékk ekkert villisvín.

Ég gleymi aldrei einni nótt. Ég sat í turni í Eistlandi og beið eftir villi-svíni. Allt í einu kom dýr út úr skóg-inum og fór að gæða sér á korninu sem Eistarnir höfðu borið út. Ég skalf af spenningi og streitu og þurfti að vanda mig mjög við að miða. Loks var dýrið í öruggu sigti, ég skaut og dýrið féll. Samstundist tilkynnti ég í talstöð-inni að ég hefði fellt mitt fyrsta villi-svín og að það yrði veisla um kvöldið af því tilefni. Svo fór ég í myrkrinu að skoða dýrið og sá mér til mikilla von-brigða að ég hafði skotið þvottabjörn! Það er leyfilegt og jafnvel talið æski-legt að fella þá, enda eru þeir fram-andi í skógunum. Veiðifélagarnir nota hvert tækifæri til að minna mig á þetta atvik.“

Hagur Hjálmars á villisvínaveið-unum vænkaðist og nú er hann búinn að fella um þrjátíu villisvín. Stærsta svínið skaut hann í fyrrasumar í Eistlandi og það var yfir 200 kíló. Í Eistlandsferð í febrúar síðastliðnum felldi hann sex villisvín í sex skotum. Vopnið var tvíhleyptur yfir/undir Heym 55B kinnalásriffill í kaliber 9,3x74 með Zeiss Varipoint 1,5-6x42 sjónauka með ljóspunkti.

Hjálmar er búinn að fella þrjá elgi í rekstrarveiði í Svíþjóð, kú og tvo kálfa. Hann stefnir á að fara í haust

til austurhéraða Finnlands, að landa-mærum Rússlands, á elgsveiðar og þar ætlar hann að fella stóran tarf. Það verður ekki rekstrarveiði heldur sleppir leiðsögumaður elgshundum lausum og fylgir svo veiðimanninum um skóginn. Ef hundarnir finna elg elta þeir elginn og fara að gelta þegar hann stoppar. Veiðimaður og leið-sögumaður ganga á hundgána. Þessar veiðar geta krafist göngu í skóginum allan daginn.

e f t i r m i n n i l e G v e i ð f e r ð a ð H æ t t i t a n S a n í u m a n n a

Fyrir nokkrum árum fór Hjálmar með finnskum vini sínum til Tansaníu í ógleymanlega veiðferð með heima-mönnum. Þeir fóru með körlum sem keyptu bunka af veiðileyfum, en þeir borga mun minna fyrir hvert dýr en erlendir veiðimenn. Gestirnir felldu dýrin með lánsrifflum og heimamenn-irnir gerðu að. Allt var hirt og borðað.

„Við bjuggum fyrst heima hjá fólk-inu og svo var ekið í fjóra klukkutíma

H j á l m a r á G æ S a v e i ð u m m e ð j ó H a n n i H a l l D ó r S S y n i o G t í k i n n i S ö l k u . m y n D i n v a r t e k i n 8 . o k t ó B e r 1995 . H j á l m a r G l e y m i r e k k i Þ e i m D e G i Þ v í S í ð a r u m D a G i n n f æ D D i S t G a u t i S o n u r H a n S .

H j á l m a r m e ð f y r S t a S v í n i ð S e m H a n n f e l l D i m e ð n ý j a H e y m 55B r i f f l i n u m á v e i ð u m í e i S t l a n D i í f e B r ú a r 2009 . a l l S S k a u t H j á l m a r S e x v i l l i S v í n í S e x S k o t u m í v e i ð i f e r ð i n n i .

41

Hjalli í Hlað

www.ust.is/VeidistjornunUpplýsingavefur Veiðistjórnunarsviðs, skil á veiðiskýrslum ofl.

www.veidkort.isAllt um skotvopna- og veiðikortanámskeið.

www.hreindyr.isUpplýsingavefur fyrir hreindýraveiðimenn.

Vefir fyrir veiðimenn

inn í frumskóginn þar sem við bjugg-um í tjaldi í viku og stunduðum veið-ar. Á einni viku skutum við um tutt-ugu vörtusvín, meira en tíu antílópur af ýmsum tegundum og tvo buffala.“

Hjálmar var með lánsriffil, eld-gamlan CZ í kaliber .375 Holland & Holland Magnum. Með þessum riffli skaut hann buffalann og á hornin til minningar um viðureignina.

„Buffalinn var skotinn hjartaskoti rétt fyrir myrkur. Hann hljóp um 50 metra og féll í háu grasi. Þegar farið var að hluta hann í sundur til að koma honum í bílinn gaus upp mikil blóð-lykt sem dró ljónin að. Við heyrð-um í þeim í háu grasinu í kringum okkur, heyrðum bæði urrið og skrjáf-ið, en sáum þau ekki. Við vorum á Land Rover jeppa og ég var látinn fara upp á bílinn með riffil í kaliber .458 Winchester og sagt að skjóta umsvifalaust ef ég sæi ljón. Um leið og búið var að hluta buffalann niður var stykkjunum hent í bílinn og keyrt í burtu í hendingskasti.

Heimamennirnir sögðu að um leið og yrði dimmt ætti maður enga möguleika gegn ljónunum. Það væri eins og leikur kattarins að músinni og þú ert músin! Ég verð að játa að það sló hratt í mér músarhjartað, bæði af spenningi yfir að hafa náð buffalanum – og svo öllum köttunum sem voru að læðast þarna í kring.“

e r f i t t a ð v e l j a u P P á H a l D S B y S S u r n a r

Hjálmar hefur eignast nokkuð af skotvopnum í áranna rás, bæði keypt þau og erft. Byssurnar hafa allar verið notaðar til veiða eða skotfimi eftir

því hvað hentar best hverju sinni. Hjálmar var spurður hvaða haglabyssa og riffill yrðu fyrir valinu ef hann neyddist til að velja einungis tvær byssur úr safninu til eigin nota.

„Bara tvær? Það er rosalítið! Ég vona að ég eigi aldrei eftir að lenda í þessu,“ sagði Hjálmar. Hann hugs-aði sig lengi um áður en svarið kom. „Í rifflinum nota ég mest finnskan Jalonen riffil í kaliber 6,5-284 Norma. Á honum er Zeiss 6-24x56 sjónauki. Ég nota riffilinn í grenjavinnslunni, þótt hann sé bara einskota og þungur. Í haglabyssunni myndi ég velja hálf-sjálfvirka Breda Astro sem ég er búinn að veiða með marga fugla í gegnum árin.“

H l a ð í a l D a r f j ó r ð u n G

Hlað var stofnað í júní 1984, fyrir 25 árum, af Þingeyingunum Jónasi Þór Hallgrímssyni og Jóhannesi H. Haukssyni. Tilgangurinn var að fram-leiða haglaskot en Jónasi hafði ekki þótt innflutt skot virka nógu vel við íslenskar aðstæður. Hann hefur haft vinnu af framleiðslu Hlað haglaskota síðasta aldarfjórðunginn.

Fyrirtækið flytur einnig inn skot-færi, púður og kúlur frá Norma í Svíþjóð, púður frá Vihtavuori í Finnlandi, haglaskot frá Gamebore í Bretlandi, haglabyssur frá Breda og Marocchi á Ítalíu, riffla frá Heym í Þýskalandi og sjónauka frá Zeiss og Meopta svo nokkuð sé nefnt. Hjálmar keypti hlut í Hlaði fyrir tæplega 15 árum og hefur starfað í verslun fyr-

. . . o G v ö r t u S v í n .

í tanSaníu ve iDDi Hjálmar rauða HjartarantílóPu

. . . o G H ö f ð a B u f f a l a

. . . o G P e r l u H æ n u

42

Hjalli í Hlað irtækisins í Reykjavík frá því hún var

opnuð 21. september 1996. „Ég hafði keypti mikið af þeim í

Hlað og keypti hlut til að geta aðstoð-að þá hér í bænum og til að hafa aðgang að ódýrari skotum,“ sagði Hjálmar. „Þetta varð full vinna hjá mér þegar við opnuðum búðina í Reykjavík. Upphaflega hugmyndin með búðinni var að tryggja sölustað fyrir Hlaðskotin í Reykjavík. Síðan hefur þetta undið upp á sig.“

Hjálmar tók þátt í hönnun Patriot skotanna en vinsældir þeirra hafa vaxið ár frá ári. „Ég hef notað Hlað Patriot síðan farið var að framleiða þau. Til gæsaveiða hafa reynst mér best skot með 42 gramma hleðslu númer fjög-ur, með 3,3-3,4 mm höglum. Á rjúp-una hef ég notað sömu þyngd en högl númer fimm eða 3,1 mm.“

Þ a ð S e m Þ a r f t i l f r a m l e i ð S l u H l a ð

S k o t a n n a e r f l u t t i n n e n u P P S k r i f t i r n a r o G

f r a m l e i ð S l a n e r í S l e n S k t

„Það finnst öllum athyglisvert að það skuli vera haglaskotaverksmiðja á norðausturströnd Ísland. Við höfum fengið mikla góðvild út á það – allt fram á síðustu Icesave daga,“ segir Hjálmar. Höglin koma frá Bretlandi og forhlöð og patrónurnar eru frá Ítalíu en keyptar í gegnum Gamebore í Bretlandi. Púðrið kemur frá Bofors í Svíþjóð og Vihtavuori í Finnlandi.

S a m D r á t t u r o G S k o t v e i ð a r

Íslenskar skotveiðiverslanir stan-dast fyllilega samanburð við búðir í nágrannalöndum. Verslanir í Reykjavík eru t.d. flestar með meira vöruúrval af skotvopnum og skotfær-um en verslanir í mun stærri borgum í nágrannalöndunm. Hver er skýringin á því?

„Flestar þessar búðir hér hafa verið reknar af hugsjón. Þeir sem hafa unnið við þær verið fullir af áhuga og oft sjálfir á kafi í veiðum og skotfimi. Íslendingar vilja líka vera vel græj-aðir og hér eru menn að nota topp-

græjur. Verðið hefur verið mjög hag-stætt hér. Til dæmis get ég nefnd að nýinnfluttur þýskur Zeiss handsjón-auki sem kostar 140 þúsund krónur hjá okkur kostar 1.500 evrur út úr búð í Þýskalandi. Margir innflytjendur hafa keypt beint af framleiðendum og lagt lítið á vöruna. Hjá okkur í Hlað er engin yfirbygging. Við sjáum sjálf-ir um að þrífa og sendast og gera allt sem þarf. Það fylgir þessu mikil launa-laus vinna, en þegar áhuginn er nægur þá er þetta allt í lagi,“ sagði Hjálmar.

Samdráttarskeiðið í efnahagslífinu vekur spurningu um hvað það mun þýða fyrir íslenskar skotveiðibúðir.

„Þessi bransi stendur væntanlega frammi fyrir samruna eða grisjun fyr-irtækja eins og á öðrum sviðum,“ segir Hjálmar. „Þetta umhverfi er orðið allt annað þegar stór fyrirtæki á borð við Olís og Intersport eru komin í þetta. Þannig rann Sportvörugerðin inn í Intersport og Olís eignaðist Byssusmiðju Jóhanns Vilhjálmssonar, Veiðiland og Útivist og veiði.“

Um tíma var talsvert rætt um að veiðilendur væru leigðar fyrir ótrúlega háar fjárhæðir. Meintir auðmenn og fyrirtæki voru nefnd í því sambandi. Hjálmar telur að þessir tímar séu liðnir.

„Maður heyrir engan tala í dag um þessar fáranlega háu leigutölur.

Margir bændur fengu slæma reynslu af að leigja veiðiréttinn hæstbjóðanda. Svo kannski mætti hann aldrei og gæsirnar eyðilögðu uppskeruna á ökr-unum. Hjá bændum snýst þetta ekki lengur um hæsta boð heldur að menn mæti og veiði, að þeir komi þegar gæsin er að eyðileggja akrana og fæli hana burt.“

k r e P P i r e k k i a ð S k o t v e i ð i n n i

Hjálmar telur að efnahagssamdrátt-urinn muni ekki draga úr skotveiðum, þótt hann birtist með öðrum hætti.

„Það hefur næstum stoppað að menn séu að græja sig mikið upp. Margir hafa rýmri tíma nú þegar vinna hefur minnkað sem þeir ætla að nýta til að stunda veiðar og færa björg í bú. Ég held að þessi kreppa geri skotveiðinni í heildina ekki mikið illt.

Hálendið er opið öllum Íslend-ingum til veiða og þar er hægt að stunda bæði gæsa- og rjúpnaveiðar. Maður sá að það var ekkert minni eft-irspurn eftir hreindýraveiðileyfum í ár en í fyrra. Það er líka bjart framundan í fuglaveiðunum. Við eigum stækkandi stofna af heiðagæs, grágæs og rjúpu. Þetta er allt hollur og góður matur.“

G u ð n i e i n a r S S o n

H j á l m a r v e i D D i Þ e S S a S t ó r u e l G S k ú í S v í Þ j ó ð . H a n n v a r Þ a r á e l G S v e i ð u m á v e G u m n o r m a S k o t f æ r a v e r k S m i ð j a n n a . k ý r i n Þ ó t t i S v o S t ó r a ð t e k i n v a r a u G l ý S i n G a m y n D f y r i r n o r m a S k o t i n .

43

Sjónin

Sérhönnuð íþróttasólgleraugu vaxa nú mjög í vinsældum, en réttur augn-búnaður getur skipt sköpum þegar skjótra viðbragða er þörf. Eins og skytt-ur þekkja er góð sjón lykilatriði í vel heppnaðri veiðiferð en með sérstök-um glerjum, sem sniðin eru að þörfum veiðimanna, er hægt að skerpa á and-stæðum í umhverfinu svo að þeir skynja bæði bráðina og umhverfið skýrar.

Sú framþróun sem hefur orðið í glertækni á undanförnum árum hefur skipt sköpum fyrir íþróttafólk og þá sem vilja ná forskoti í sinni íþrótt. Rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl milli skarprar sjónar og árangurs í íþróttum, en um 80% af þeim upp-lýsingum sem við nýtum okkur við íþróttaiðkun kemur frá augunum.

m u n u r i n n á S ó l G l e r a u G u m o G S é r H æ f ð u m

í Þ r ó t t a S ó l G l e r a u G u m Venjuleg sólgler vernda augun fyrir of

mikilli birtu og útfjólubláum geislum, en sérhæfð íþróttagler gera gott betur en það. Með sérhæfðum glerjum er hægt er að stjórna því hvernig við skynjum and-stæður, liti og ljós allt eftir þörfum hvers og eins. Einn stærsti glerjaframleiðandi í heimi, Essilor, hefur sérhannað glerja-lín una Apache, þar sem hvert gler hent-ar ákveðinni tegund íþrótta. Þannig eru til að mynda sérstök gler fyrir kylfinga sem skerpa á andstæðum við öll birtu-skilyrði, en gler fyrir siglingafólk og kajak ræðara vernda augun fyrir mikilli birtu þegar sólin speglast af sjónum.

Apache Orange glerið frá Essilor er sérhannað með þarfir skotveiði-manna í huga, en það skerpir sjónina og auðveldar veiðimönnum að greina bráð í fjarska, auk þess sem auðveldar er að greina holur og hæðir í snjó þegar skyggni er lítið.

B l á a r l j ó S B y l G j u r Íþróttaglerin hefta för blárra ljós-

bylgja, en það hefur töluverð áhrif á

hvernig við skynjum umhverfið.Bláar ljósbylgjur dreifast meira

en aðrar innan augans og mynda því eins konar hulu yfir mynd-ina sem augað nemur � þetta veldur því að birtuskil og andstæður í um-

hverf inu eru ekki eins skír og ella. Að auki fókuserar augað bláu ljós-bylgjurnar framar í sjón himn unni en aðrar ljós bylgj ur sem orsakar það að myndin verður óskýrari. Íþróttaglerin sía burt bláu ljósbylgjurnar og því skerpist myndin sem heilinn nemur og birtuskil verða skýrari. Þess ber að geta að þetta hefur ekki áhrif á eðlilega litaskynjun notandans.

e y k u r ö r y G G i

Góð skotveiðigleraugu hjálpa fólki ekki einungis að sjá betur, heldur geta þau reynst mikilvægt öryggistæki. Apache glerin eru þeim eiginleikum gædd að vera sérlega sterk og höggheld og verja augun því vel. Þá skiptir einnig máli að velja umgjörð sem hentar þér og þinni íþrótt.

Flestir gera sér grein fyrir nauðsyn þess að vernda augun fyrir mikilli sólarbirtu, ekki síst þegar snjór er á jörðu og endurvarpar ljósgeislunum. Slík birta getur orsakað sjúkdóma á borð við starblindu og sjóndepils-rýrnun sem eru algengar orsakir sjón-skerðingar. Apache glerin veita 100% vörn gegn út fjólu bláum geislum sólar og vernda því augun vel auk þess að skerpa sjónina.

l y k i l a t r i ð i a ð v e l j a r é t t

Sjónin breytist eftir því sem við eld-umst og því er nauðsynlegt að mæta reglulega í sjónmælingu og nota rétt gleraugu til að leiðrétta ef með þarf. Að velja réttu gleraugun er því ferli sem hefst á því að láta mæla í sér sjónina, en skotveiðigler er hægt að fá bæði með og án styrkleika. Næsta skref er svo að mæta í gleraugnabúð og ræða við sjóntækjafræðing um hvaða umgjörð og gler henta þér best.

Veiðimenn eyða oft bæði tíma og peningum í leit að réttu græjunum til að gera veiðina bæði ánægjulega og árangursríka. Sjónin skiptir reginmáli þegar kemur að skotveiði og því er erf-itt að ímynda sér mikilvægari tæki en góð skotveiðigleraugu.

-G u n n a r G u n n a r S S o n ,

S j ó n t æ k j a f r æ ð i n G u r H j á

G l e r a u G n a v e r S l u n i n n i a u G a ð

Bráðin í réttu ljósi

f ó k u S P u n k t u r B l á r r a l j ó S B y l G n a e r f r a m a r í S j ó n H i m n u e n H j á ö ð r u m l j ó S B y l G j u m S e m v e l D u r

Þ v í a ð S j ó n i n v e r ð u r ó S k ý r a r i .

Máltækið segir, að æfingin skapi meistarann. Það gildir um skotfimi einnig eins og annað. Þegar eftir örfá skot á skotvellinum batnar hittnin og við höfum meiri bráð uppúr kraffsinu.

Að mæla áhrifin af skotæfing-um er ekki auðvelt og við vitum ekki um neina rannsókn á því í Noregi. Veiðimenn sem tóku þátt í þessari rannsókn tilkynntu um fjölda skotinna rjúpna, fjölda færa að meðaltali hvern veiðidag og hversu marga daga menn veiddu. Hér er fjöldi lyngrjúpna marg-faldaður með fjölda færa að meðaltali hvern veiðidag. Þetta gefur okkur grófa mælingu á fjölda skottækifæra sem hver veiðimaður hafði þó hann hafi ekki endilega hleypt af í hvert sinn. Síðan er fjölda felldra lyngrjúpna deilt í fjölda skottækifæra. Þetta gefur okkur mælingu á einhverju sem kalla mætti hittnihlutfall sem sagt hversu margar rjúpur sem felldar eru í hverju skottækifæri sem veiðimaðurinn hefur haft eða sem sagt hversu skilvirkur veiðimaðurinn hefur verið.

Falli rjúpa við hvert einasta skot-tækifæri er hittnihlutfallið 1. Skjóti maður tvær í hverju tækifæri er hittni-hlutfallið 2 osfrv. Breytileiki hittni-hlutfalls hópanna á mynd 1 er milli 0.18 og 0.27, sem þýðir að veiðimað-ur fellir bráð í hvert fjórða til fimmta sinn sem hann hefur skot tækifæri. Það hljómar fremur lágt en þetta eru þær upplýsingar sem veiðimenn sjálfir hafa tilkynnt. Úrtakið er fremur stórt en það tekur til 4% af norskum rjúpna-veiðimönnum og ekkert virðist gefa í skyn að ekki megi treysta niðurstöð-unum þó þetta séu upplýsingar sem veiðimenn hafa sjálfir tilkynnt eftir veiðitímabilið.

á r a n G u r Þ e G a r e f t i r 5 H r i n G i á v e l l i n u m

Í rannsókninni hafa veiðimenn einn-ig gefið upp hversu mörgum æfinga-skotum þeir skutu fyrir veiðitímabilið. Breytileikinn var milli 0-20 000 en þó skutu 95% af þeim 2119 veiðimönnum sem þátt tóku færri en 1000 skotum. Meðaltals veiðimaðurinn skaut 250 skotum á skotvelli fyrir veiðitímabilið

sem svarar til 10, 25 skota hringjum. Réttari mynd af skotmennsku meðal veiðimannsins á skotvelli fæst þó með því að útiloka þau 5% sem skutu meira en 1000 skotum á velli fyrir veiðitím-ann (þetta eru iðulega keppnismenn í skotfimi sem skjóta fleiri þúsund skotum árlega). Gerum við þetta er meðaltalið 127 skot eða fimm hring-ir á skotvelli. Veiðimenn eru síðan flokkaðir eftir fjölda æfingaskota og skipt í 6 hópa. Áætlað hittnihlutfall fyrir hina mismunandi hópa, byggt á fjölda æfingaskota, var borið saman í einátta breytileika greiningu. Það var engin tölfræðilegur munur milli hópanna. Veiði á dag jókst frá 0.9 rjúpum á dag fyrir þá með minna en 50 æfingaskot til á milli 1.01 og 1.05 rjúpur á dag fyrir þá sem skutu milli 100-300 æfingaskotum (mynd 1). Þeir sem skutu meira en 300 æfingaskotum veiddu 1.25 rjúpur á dag. Meðaltals veiði á dag fyrir hina mismunandi hópa var borin saman í einátta breyti-leikagreiningu. Þar var tölfræðilegur

Skotæfingar

44

Meira skotið – oftar hitt!

m y n D 1 . v e i ð i f y r i r H v e r t S k o t á l y n G r j ú P u . H l u t f a l l i ð B a t n a r m e ð f j ö l D a æ f i n G a S k o t a f y r i r v e i ð i t í m a B i l i ð .

45

Skotæfingar

munur milli hópanna (F5, 2297=3.34, p=0.005). Það kom á óvart að í hópn-um „engin æfingaskot“ veiddu meira en þeir sem skutu 50 æfingaskotum. Þetta er líklega vegna þess að þeir sem lenda í þessum flokki eru veiði-menn sem hafa mjög langa reynslu eða eru svo vel heima í sinni skotfimi að þeir þurfa ekki lengur á mikilli æfingu að halda.

e i n B e i t t i r v e i ð i m e n n S k j ó t a f l e S t a f u G l a

Það virðist vera jöfn aukning frá 50 æfingaskotum og uppí 300 eða fleiri, með örlitlilum toppi hjá þeim sem skjóta 4-6 hringi (100-150 skot) fyrir veiðitímann (mynd 1). Svo virð-ist einnig sem veiðimenn sem skjóta mikið fyrir veiðitímann eru einbeitt-ari en þeir sem lítið skjóta. Þetta sýnir

sig í því að meðalfjöldi veiðidaga og meðaltal veiddra rjúpna eykst með aukningu æfingaskota á skotvellinum. (mynd 2).

k l á r á H r i f

Rannsóknin hefur sýnt fram á jákvætt samhengi milli árangurs veiðimannsins mælt sem veiði á dag og fjölda æfingaskota á skotvelli fyrir veiðitímann. Við fundum aftur á móti engan merkjanlegan mun á áætluðu hittnihlutfalli við aukinn fjölda æfingaskota en greinilegt er að hittnihlutfallið eykst þegar skotin eru fleiri 300 æfingaskot. Þetta ætti að vera veiðimönnum mikil hvatning til að drífa sig á skotvöllinn nokkur kvöld fyrir veiðitímabilið og auka þar með bæði á veiðigleðina og kannski einnig aflann. Það eru margar hug-

leiðingar sem gera má útfrá aukinni færni veiðimanna. Sumir vilja meina að aukin færni muni minnka særð dýr og gera veiðina manneskjulegri. Fyrir þessu höfum við hins vegar engar sannanir í rannsókn þessari. Aðrir munu halda fram hinu gagnstæða, að verri færni muni leiða af sér örugg-ari skot og þar með minnka hættuna á særðum dýrum. Ef hugsað er útfrá ástandi rjúpnastofnsins mun meiri færni veiðimanna vera neikvæð fyrir þar sem veiðimenn sem meira hafa æft sig ná að veiða fleiri fugla en ann-ars hefði verið. Við hrækjum í fót-sporin þín.

j a k t & f i S k e n r . 3 2009

( j a k t o G f i S k e . n e t )

o D D G e i r a n D e r S e n o G B j ö r n P e t t e r

k a l t e n B o r n , n o r S k i n S t i t u t t f o r

n a t u r f o r S k n i n G .

46

Villtir dýrastofnar eru ein af auðlind-um íslenskrar náttúru. Mikilvægt er að veiðimenn gangi um þessa auðlind af virðingu. Þar spilar nýting bráð-arinnar stóra rullu. Sorglegt er að sjá veiðimenn slíta bringur úr gæsum og öndum og henda öðru. Lærin á gæs og önd eru herramannsmatur og ættu menn að prufa sig áfram með eldun á þeim. Innmatur úr hreindýrum, gæsum og öndum s.s lifur og hjörtu eru mjög góð með á villibráðar matseðilinn og gefa fyllingum mjög gott bragð. Með því að gefa sér tíma og reyta öndina og steikja hana heila fá menn fullkomna nýtingu og sennilega bestu máltíð sem hægt er að hugsa sér. Það koma margir skemmtilegir sérvitringar inn í búðina til mín, þeir eru margir hverjir hafsjór fróðleiks um nýtingu og verkun á villi-bráð. Ólafur J. Sagði mér frá því að hann pakkaði alltaf fugli, laxi og silungi inn í plast með handrúllu sem notuð er til þess að pakka inn hjá flutninga-fyrirtækjum. Þannig varðveitist bráðin best og fer minnst fyrir henni. Einnig benti hann mér á að svíða ekki endur og gæsir löngu áður en þær eru eldaðar vegna þess að fitan verður viðkvæmari fyrir þránun. Jón Sveinsson fagkennari í matreiðslu hjá Hótel og Veitingaskóla Íslands kenndi nemendum að reyta gæsir og endur með því að hita saman 50 gr parafín feiti (vax) og 5 ltr vatni upp í 80° í potti sem rúmaði eina gæs dýfa gæsinni ofaní heitt vatnið og þar eftir í kalt vatn þá storknar parafín feit-in, þá er hægt að skræla fiðrið af gæs-inni. Best er að klippa vængina af við liðinn og skera í húðina á hnénu á gæs-inni og snúa löppina 2-3 hringi og toga af þannig nær maður bróðurpartinum af sinunum úr löppunum á gæsinni.

Hér koma nokkrar hugmyndir:

G r a f i n G æ S í f o r r é t t

Innihald:2 bollar púðursykur 1 bolli gróft salt

Aðferð:Hreinsið bringurnar skerið fitu og

himnur af, takið litla vöðvann frá og notið í annað, td fyllingu í gæsalæra-uppskriftina.

Salti og púðursykri Blandað saman og sett undir bringuna og bringan þakin með blöndunni. í kæli yfir nótt.

Skafið saltið og sykurinn af og þerr-ið bringuna. Þekið bringurnar með td. Muldum Einiberjum, ferskum krydd-jurtum eða hellið púrtvín, coníak, brennivín eða wiskí yfir. Pakkið vel inn helst í vacumpoka látið standa í sóla-hring skerið í þunnar sneiðar og berið fram með t.d cumberlandsósu.

C u m B e r l a n D S ó S a :Innihald: Fínt rifinn börkur af 1

appelsínu og 1 sítrónu, safi úr 1 app-elsínu og ½ sítrónu, 4 msk rifsberja-hlaup, 4 msk púrtvín, 1 tsk sterkt sinn-ep (Dijon)1. Börkurinn rifinn mjög fínt.2. Rifsberjahlaup og púrtvín sett í

pott, hitað rólega og hrært þar til hlaupið er nánast bráðnað.

3. Berkinum blandað út í heita sult-una

4. Safanum hrært saman við sinnepið og öllu blandað saman og kælt.

f y l l t G æ S a l æ r i :1. Takið lærin og hreinsið vel renn-

ið hnífnum eftir leggbeinum á innanverðu lærinu reynið að hafa ytri hliðina sem heillegasta, þegar leggurinn hefur verið losaður að ofan og neðan er tekið í beinin að ofan og neðan þau lögð saman og hnéð losað frá.

2. Sinahreinsið lærin og bankið létt með ytri hliðina niður, smyrjið 15x20 sm álpappír með smjöri eða ólífuolíu, stráið létt yfir með salti og pipar leggið lærið á pappírinn með ytri hliðina niður setjið fyll-ingu í lærin(sjá uppskrift) og rúllið lærinu utanum.

3. Pakkið þessu inn í álpappírinn og snúið endana saman, varist að álpappír verði á milli þegar þessu er rúllað saman.

Veiðiverslun Nýting bráðarinnar

tyr F ingur tyrF ingSSonmatre iðSlume iStar i

og e igandi iceF in

47

4. Bakið í ofni við 150° í 20-30 mín látið jafna sig í ofninum í 10 mín. Gott er að gefa fyllt læri með létt-steiktum gæsa bringum. Einnig er hægt að skera köld fyllt læri í sneiðar og nota sem forrétt eða á hlaðborðið.

Fyllingar geta verið úr öllu mögu-legu, sveppafylling, hreindýrahakk, þurrkaðir ávextir ofl.

Dæmi: Steikið lauk og sveppi og smátt

skorna gæsalifur saman setjið smá slettu af rauðvíni og gæsasoð út í þykkið með brauðraspi smakkið til með kryddjurtum, smjöri, salti og pipar kælið og notið sem fyllingu í úrbeinuðu lærin.

Gæsalæri elduð í andafitu.Steikið lærin á pönnu í 2-3 mín

kryddið með salti og piparSetjið lærin í pott eða ofnskúffu

hellið andafitu**þannig að fljóti yfirSetjið kryddjurtir til dæmis timian

eða rósmarin meðEldið við vægan hita í langan

tíma(ofn 120° í 3-4 klst)

H e i l S t e i k t ö n D

Reytt og sviðin önd krydduð með salti pipar og sykri, sett í 170° heitan ofn í 35-45 mín þá er slökkt á ofninum og öndin látin jafna sig í 10 mín í ofn-inum. Gott er að geyma andafituna sem kemur þegar öndin er heilsteikt og nota til þess að elda gæsalæri ofl.

H r e i n D ý r a l i f u r

1. Lifrin skorin í teninga 2x2 sentí-metra kubba.

2. kubbunum velt upp úr trufflu-hveiti*(kryddað hveiti fæst hjá Sælkeranum)

3. kubbarnir steiktir í heitri olíu á pönnu í 2-3 mínútur kryddað með salti og pipar.

Borið fram með léttsteiktri hreindýr-asteik* Fæst hjá Sælkeranum Arkalind 5 Kópavogi

s: 5448773** Fæst hjá sælkeranum og í Ostabúðinni

Búrinu í Nóatúni 17.

VeiðiverslunVín með villibráð

Nú þarf að haga vínkaupum öðruvísi en 2007. Raunar er það óþarfi að kaupa mjög dýr og góð vín til að hafa með villibráðinni. Með villibráð er oft rauðkál, sultur og þykkar rjómasósur með þessu meðlæti er ekki létt að finna heppilegt vín. Gott vín sem þolir rauðkál og matarmiklar sósur og er á afar góðu verði miðað við gæði er BERONIA RESERVA á kr. 2544. Vínið er fallega kirsuberjarautt - ferskt með góðu jafnvægi á milli ávaxta og eikar. Þetta er kröftugt vín sem henta flest allri villibráð. Vín pressuð úr Shiraz þrúgunni þykja óbrigðul villibráðarvín. Að vísu geta þau stund-um verið of fyrirferðamikil t.d. með rjúpum. Flottur Shiraz frá Ástralíu er CLIMBING SHIRAZ á kr. 2145.

Þetta er þroskað vín með góðri fyllingu, merkja má bragð af sveskjum, negul ,dökku súkkulaði og myntu. Þetta er rétta vínið með hreindýrakjöt-inu og jafn vel gæs.

Með svartfugl, reyktri og grafinni villibráð er kjörið að hafa hvítvín sem í er ávöxtur og hæfilega sýra. Slíkt vín er Alsace vínið HUGEL JUBBILEE PINOT GRIS á kr. 3611,

þetta er yndislegt vín, sólargeisli í flösku. Þetta afar ferskt vín, hálf sætt, þétt bragð af þurrkuðum ávöxtum, sítrónu, hunangi og jafn vel kóriander. Vín þetta passar einnig prýðisvel með reyktum og gröfnum laxi. Hlutlaust rauð-vín með villibráð sem hentar jafnt fólki sem hefur góða þekkingu á vínum og þeim sem hafa litla þekkingu er CATENA MALBEC á mjög góðu verði kr. 2442. Malbec þrúgan kom frá Frakklandi eða Bordeaux til Argentínu. Í Frakklandi er Malbec þrúgan talin náin ættingi merlot þrúgunar. Í Argentínu hefur hinsvegar Malbec þrúgan aðlagast jarðvegi og veðurfari á undraverð-an hátt og náð miklum þroska og sterkum séreinkennum. CATENA MALBEC er rúbínrautt af því er bragð af berjum, bláberjasultu, svörtum pipar og jafn vel kandís. En hvað á að drekka með rjúpunum? Jú, CATENA MALBEC kemur til greina en án efa er heppilegasta vínið með rjúpunum góður franskur Pinot Noir frá Bourgogne. JOSEPH DROUHIN COTE de BEAUNE á kr 3444 er flott vín múrsteinsrautt með flóknu berjabragði, kirsuber,hindber,jarðaber, vínið er rétt aðeins þurrt með miklu eftirbragði. Munið að kaupa vínin nokkrum dögum áður en á að drekka þau og geymið þau þar sem hitinn er ekki hærri en 12 til 14 gráður á celsíus.

www.ellingsen.is

Allt í skotveiðina

Fjölbreytt úrval skotvopna frá

heimsins bestu framleiðendum

og allur annar búnaður sem skot-

veiðimenn þurfa á að halda.

Komdu við hjá okkur áður en þú

heldur til veiða.

Reykjavík • Fiskislóð 1 • Sími 580 8500 • Opið mánudag–föstudag 10–18 • Laugardag 10–16

Akureyri • Tryggvabraut 1–3 • Sími 460 3630 • Opið mánudag–föstudag 8–18 • Laugardag 10–16