Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνε-ται µια ραγδαία αύξηση των στρεµ-µάτων, που εντάσσονται στην βιο-λογική γεωργία. Οι εκτάσεις, όµωςπου εντάσσονται, καλλιεργούνταιµε εύκολες στην βιολογική γεωργίακαλλιέργειες, µε αποτέλεσµα ναµην υπάρχουν ελληνικά βιολογικάπροϊόντα στην ελληνική αγορά, αλ-λά κυρίως εισαγόµενα. Είναι λοι-πόν επιτακτική ανάγκη για ενηµέ-ρωση των παραγωγών πάνω σε θέ-µατα καλλιεργητικών τεχνικών τηςβιολογικής γεωργίας, έτσι ώστε να

εφαρµοσθεί η βιολογική γεωργίακαι σε πιο δύσκολες καλλιέργειες.Μια από αυτές τις καλλιέργειες εί-

ναι και η καλλιέργεια της µηλιάς.Στην βιολογική γεωργία είναι α-

παραίτητο ο βιοκαλλιεργητής να έ-χει υπόψη του ένα πλήρες σχέδιο ε-φαρµογής της καλλιέργειας, πουνα αφορά την καλλιεργητική, οικο-λογική, περιβαλλοντική, κοινωνικήκαι οικονοµική διάσταση της συγκε-κριµένης καλλιέργειας.

Τα τελευταία χρόνια η επιστήµηευτυχώς έχει προσφέρει αρκετάκαι έχει δώσει λύσεις σε πολλάπροβλήµατα που αντιµετωπίζει ηβιολογική γεωργία. Εάν δε αυτό τογεγονός συνδυασθεί και µε τεχνι-κές από την παραδοσιακή γεωργίατο αποτέλεσµα είναι παραπάνω α-πό ικανοποιητικό.

Ο βιοκαλλιεργητής λοιπόν τηςµηλιάς χρειάζεται να ενηµερωθεί,να εφαρµόζει πλήρως και να καθο-δηγείται σωστά από έναν γεωπόνοσύµβουλο που πέρα από τις επιδο-τήσεις θα µπορεί να του παρέχεισυµβουλές και για την εφαρµογήτης βιολογικής γεωργίας.

Το πρώτο βήµα που πρέπει να κά-νει κάποιος παραγωγός που καλ-λιεργεί µηλιές και θέλει να µετα-τρέψει την µέθοδο της καλλιέργει-ας του σε βιολογική είναι η ενηµέ-ρωση και κατανόηση του τι σηµαί-

Για να γίνουν κατανοητές ορισµέ-νες έννοιες, που θα αναφερθούνστη συνέχεια, είναι απαραίτητο

να δοθούν προκαταρκτικά µερικάστοιχεία λιµνολογίας.

Κλειστό σύστηµα. Κατ’ αρχήν πρέ-πει να υπογραµµιστεί ότι µια φυσική λί-µνη είναι ένα υδάτινο σύστηµα κλει-στό, ενδεχόµενα µε είσοδο κι έξοδο ε-πιφανειακού νερού, όπου όµως λαµβά-νουν χώρα βιολογικές διεργασίες µο-ναδικές. ∆ηλαδή, όσο κι αν ακολου-θούν τους ίδιους επαναλαµβανόµε-νους νόµους, ποτέ δεν ταυτίζονται α-πολύτως από τη µια λίµνη στην άλλη,γιατί η καθεµιά έχει τη δική της ιστορίακαι το δικό της χλωριδικό και πανιδικόσύνολο ή σύµπλοκο, που το απέκτησε

µε µακροχρόνια εξελικτική πορεία κι έ-τσι δεν είναι ίδιο µε τη διπλανή της. Κιόπου ο κάθε οργανισµός έχει το ρόλοτου, τις επιδράσεις και τις ισορροπίεςτου, που καθιερώθηκαν στη διάρκειαπολλών ετών. Είναι, λοιπόν, αυτονόη-το, ότι όποιος θέλει να χειριστεί αυτότο σύµπλοκο πρέπει να το ξέρει καλάαπό πριν για να αποφύγει να το διατα-ράξει µε λάθος χειρισµούς κι άστοχεςπαρεµβάσεις. Κι αν αυτά δεν είναι τελι-κά µοιραία, η λίµνη θα επανακάµψει καιθα ξαναβρεί µια νέα ισορροπία, ύστερα

από συνήθως µακροχρόνια αστάθεια,που καµιά φορά µπορεί να είναι κι επα-ναλαµβανόµενη. Για παράδειγµα, ανεισαγάγεις στη λίµνη ένα αρπακτικό ήένα ανταγωνιστικό είδος ψαριού προςένα γηγενές, που έχει εκεί, π.χ. το ρό-λο του καταναλωτή της περισσευούµε-νης βιοµάζας του φυτοπλαγκτού (πρα-σινάδα του νερού), τότε µπορεί να εµ-φανιστεί επαναλαµβανόµενη αστάθειακάθε φορά που το ξένο είδος επιπίπτειστο ντόπιο π.χ. τρώγοντας τ’ αβγά τουή το ίδιο, και µειώνοντας τον πληθυ-σµό του. Στη συνέχεια το ξενικό δεν έ-χει τι να φάει και δυστυχεί και το ίδιο,οπότε το άλλο, το ντόπιο, επανακά-µπτει. Κι ο κύκλος µπορεί να συνεχίζε-

Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας Φύλλο 21ο Έτος 6ο ∆εκέµβριος 2010Kωδικός7908

- Ο Παρατηρητής..............................................................................σελ. 2-- AAνναακκύύκκλλωωσσηη ττηηγγααννόόλλααδδοουυ && γγυυααλλιιοούύ ............................................σελ. 2-- ΗΗ ΜΜάάχχηη ττοουυ ΟΟσσττρρόόββοουυ

Του Παπαλαζάρου Ιωάννη ..............................................................σελ. 3-- ΟΟ ννααόόςς ττοουυ ΑΑγγίίοουυ ∆∆ηηµµηηττρρίίοουυ ΠΠααλλααιιώώνν ΞΞααννθθοογγεείίωωνν

Του Γιώργου Σταλίδη ......................................................................σελ. 4-- ΗΗ ηηµµέέρραα ττηηςς γγιιααγγιιάάςς

Της Μαρίας ∆όκα ...........................................................................σελ. 4-- TToo ΨΨααρρόόννιι

Του Οδυσσέα Τζηµούλη .................................................................σελ. 6-- ΣΣυυννεεχχιιζζόόµµεεννηη υυπποοββάάθθµµιισσηη ττωωνν λλιιµµννώώνν ΖΖάάζζααρρηη,,

ΧΧεειιµµααδδίίττιιδδαα,, ΠΠεεττρρώώνν,, ΒΒεεγγοορρίίττιιδδααΤου Mιχάλη Τρεµόπουλου ..............................................................σελ. 8

-- ΟΟιι ττοοξξίίννεεςς ««ππννίίγγοουυνν»» 1133 µµεεγγάάλλεεςς λλίίµµννεεςς .........................................σελ. 9-- ΑΑυυξξήήθθηηκκεε ηη θθεερρµµοοκκρραασσίίαα σσεε 116600 λλίίµµννεεςς σσεε όόλλοο ττοονν κκόόσσµµοο ..............σελ. 9-- ΤΤαα µµοοννοοππάάττιιαα ωωςς µµέέσσοο εεννηηµµέέρρωωσσηηςς && εευυααιισσθθηηττοοπποοίίηησσηηςς γγιιαα ττηη φφύύσσηη

Της Μαρία Αναγνωστοπούλου ......................................................σελ. 10-- ΒΒιιοοπποοιικκιιλλόόττηητταα κκααιι ηη ππρροοσστταασσίίαα ττηηςς

Του Γεωργίου Προβατά .................................................................σελ. 11-- ΕΕγγκκααιιννιιάάσσττηηκκεε ττοο ννέέοο ΚΚέέννττρροο ΕΕννηηµµέέρρωωσσηηςς

ττοουυ ““ΑΑρρκκττοούύρροουυ”” σσττοο ΝΝυυµµφφααίίοο .....................................................σελ. 12

∆∆ιιααββάάσσττεε εεππίίσσηηςς......

C M Y K

H ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙˆÓ ÏÈÌÓÒÓ:

H ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ BÂÁÔÚ›Ùȉ·˜Γράφει ο

Π. Σ. ΟΙΚΟΝΟΜΙ∆ΗΣΟµότιµος Καθηγητής του ΑΠΘ

Συνέχεια στην 5η σελ ΦΦΦΦωωωωττττόόόό:::: ΤΤΤΤάάάάσσσσοοοοςςςς ΠΠΠΠααααππππααααδδδδηηηηµµµµηηηηττττρρρρίίίίοοοουυυυ

BÈÔηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÌËÏÈ¿˜Του Αργυρόπουλου Χαρίση

βιολόγου - βιοκαλλιεργητή

Συνέχεια στην 7η σελ

www.lakevegoritida.gr

Το τηγανόλαδο τώρα...ανακυκλώνεται!

Γιατί το ανακυκλώνουµεΓια να ξεκαθαρίσουµε το τοπίο, πρέ-

πει πρώτα να διευκρινίσουµε ότι δενµιλάµε για το λάδι που βάζουµε στηνκατσαρόλα ή στη σαλάτα, γιατί αυτόείναι αναµεµειγµένο µε άλλα υλικά καισυνήθως καταναλώνεται. Το ενδιαφέ-ρον µας µονοπωλεί το γνωστό τηγανό-λαδο επειδή, όταν καίγεται, αλλάζει ηµοριακή δοµή του και µετατρέπεται σεεξαιρετικά ρυπογόνο στοιχείο γεµάτο«τρανς» λιπαρά. Όταν ένα λίτρο τηγα-νόλαδο µπει στο νερό, απλώνεται σεένα εκατοµµύριο λίτρα νερού οπότεκάθε οργανισµός που θα πιει από αυτόθα «εµπλουτίσει» µε χρησιµοποιηµένολάδι την τροφή του. Έτσι τα «τρανς»λιπαρά εισβάλλουν στη διατροφική α-λυσίδα προκαλώντας καρκινοπάθει-ες.

Το πρόβληµα ξεκινάει από την κουζί-να του σπιτιού ή του καταστήµατος καιτη συνήθεια να αδειάζουµε το τηγανι-σµένο λάδι στο νεροχύτη και από εκεί

να οδηγείται είτε στους βόθρους, είτεστους βιολογικούς καθαρισµούς προ-καλώντας προβλήµατα. ∆ιότι, αν δενπροηγείται λιποσυλλέκτης και το λάδιµπει κατ’ ευθείαν στον βιολογικό καθα-ρισµό, σκοτώνονται τα ένζυµα που κα-θαρίζουν το νερό και πολλαπλασιάζε-ται το κόστος λειτουργίας του συστή-µατος. Όµως, αυτή είναι µία µόνο πτυ-χή του προβλήµατος της ανεξέλε-γκτης διάθεσης του µαγειρικού λαδι-ού.

Όταν πετάµε το λάδι στα κοινά α-πορρίµµατα µέσα σε µπουκαλάκια, ο-δηγείται στις χωµατερές, βοηθάει στιςαναφλέξεις και τροφοδοτεί τις φωτιέςπου ανάβουν σε αυτές, ενώ αναµει-γνύεται µε τα υπόλοιπα στραγγίσµατακαι καταλήγει στους υπόγειους υδρο-φορείς(υπόγεια νερά). Εκεί καταλήγεικαι από τις ταβέρνες, που φροντίζουννα το «ξεφορτωθούν» σ’ ένα λάκκο.Πριν όµως ρίξουµε την αποκλειστικήευθύνη στους πολίτες, ας θυµηθούµεότι η Πολιτεία θέσπισε τον σχετικό νό-µο στο τέλος του 2005, οπότε οι εται-ρείες που δραστηριοποιούνται στο χώ-ρο ξεκίνησαν δειλά - δειλά το 2006.Μέχρι τότε η διάθεση στην πίσω αυλήκαι στη χωµατερή ήταν... µονόδροµος.

Οδηγίες: Το τηγανόλαδο συσκευά-ζεται σε πλαστικά µπουκάλια νερού ήαναψυκτικών. Βιδώνετε καλά το κα-πάκι και στη συνέχεια τοποθετείτε τοµπουκάλι στον Κάδο Ανακύκλωσηςπου υπάρχει στον αύλειο χώρο τουΓυµνασίου και του ∆ηµοτικού Σχολεί-ου.

Η ανακύκλωση του γυαλιού

Επειδή το γυαλί δεν αποσυντίθεταιστη φύση πρέπει να το ανακυκλώνου-µε. Οι τρόποι ανακύκλωσης είναι δύο:

Ο πρώτος είναι η επαναχρησιµοποί-ηση των µπουκαλιών.

Ο δεύτερος τρόπος αφορά ταµπουκάλια που δεν µπορούν να επα-ναχρησιµοποιηθούν και τα διάφοραάλλα γυάλινα αντικείµενα. Αυτά συ-γκεντρώνονται σε ειδικούς κάδουςκαι σε επόµενη φάση µεταφέρονταισε κέντρα συγκέντρωσης όπου γίνε-ται ο διαχωρισµός του γυαλιού ανά-λογα µε το χρώµα του (άσπρο, πρά-σινο, µπλε, καφέ). Μετά το γυαλίθραύεται σε µικρά κοµµατάκια (το

2 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Εγκαινιάστηκε στις 24

Οκτωβρίου η Παλαιοντο-λογική πτέρυγα του Μου-

σείου της Πτολεµαΐδας από τονδιακεκριµένο, στην Ελλάδα καιτο εξωτερικό, Καθηγητή Παλαιο-ντολογίας του Πανεπιστηµίου Α-θηνών κ. Ευάγγελο Βελιτζέλο.Για την εξαιρετική δουλειά πουέγινε από την οµάδα εργασίαςτου κυρίου Βελιτζέλου θα υπάρ-ξει εκτενές αφιέρωµα στο επό-µενό µας φύλλο.

Στις 10 ∆εκεµβρίου ε-γκαινιάστηκε το νέο Κέ-ντρο Ενηµέρωσης για την

Καφέ Αρκούδα στο ισόγειο του ι-στορικού κτηρίου της ΝικείουΣχολής στο Νυµφαίο, από την Υ-φυπουργό Αγροτικής Ανάπτυξηςκ. Μιλένα Αποστολάκη και τονΠρόεδρο του Αρκτούρου κ. Γιάν-νη Μπουτάρη.

Στις 11 και 12 ∆εκεµβρί-ου φιλοξένησε η Έδεσσαπανελλήνιο αρχαιολογι-

κό και ιστορικό συνέδριο µε θέ-µα «Η Έδεσσα και η περιοχήτης -Ιστορία και Αρχαιολογία»,το οποίο µέσα από τις πρωτότυ-πες ανακοινώσεις των επιστηµό-νων του προσέγγισε καινούριαθέµατα και εµπλούτισε τη γνώσηγια την περιοχή µας.

Αναδροµική έκθεση ζω-γραφικής του ΣωτήρηΣορόγκα φιλοξενείται α-

πό τις 11 ∆εκεµβρίου στο ξενο-δοχείο «Leventis Art Suites»,στην Παναγίτσα. Πρόκειται γιαέναν από τους πιο γνωστούς Έλ-ληνες ζωγράφους, που θα εκθέ-σει περίπου 30 από τα έργα τουµέσα σ` ένα χώρο περίπου 200τετραγωνικών µέτρων.

Ο καλλιτέχνης είναι οµότιµοςκαθηγητής στο Εθνικό Μετσό-βειο Πολυτεχνείο. Έργα του βρί-σκονται, µεταξύ άλλων, στην Ε-θνική Πινακοθήκη της Αθήναςκαι στο Τελλόγλειο Μουσείοτου Πανεπιστηµίου της Θεσσα-λονίκης. Στις δηµιουργίες του«πρωταγωνιστούν» πέτρες,µάρµαρα, ξύλα κ.ά.

Στον ίδιο χώρο λειτουργείµόνιµη έκθεση φωτογραφικώνµηχανών, µια από τις πληρέ-στερες στα Βαλκάνια. Η έκθε-ση θα διαρκέσει µέχρι τις 28Φεβρουαρίου.

Παληά στέγη (1986)Ακριλικό και κάρβουνο σε µουσαµά(Συλλογή Πινακοθήκης Αβέρωφ)

Ο Πολιτιστικός Σύλλο-

γος Μικρασιατών Περαί-ας πραγµατοποιεί την

Κυριακή 2 Ιανουαρίου 2011 καιώρα 11 π.µ. την εκλογοαπολογι-στική Γενική Συνέλευσή του σταγραφεία του Συλλόγου.

Το Γυµνάσιο της Άρνισ-σας κυκλοφόρησε πάνι-νες τσάντες για τα καθη-

µερινά µας ψώνια σε µια προ-σπάθεια να αλλάξει τις συνή-θειές µας από την κατάχρησητης πλαστικής σακούλας. Στη-ρίξτε την προσπάθεια και προ-µηθευτείτε της.

«Πλαστικοί» αριθµοί• 1,2 τρισεκατοµµύρια πλαστι-

κές σακούλες χρησιµοποιού-νται κάθε χρόνο. Ο κάθε ενήλι-κας καταναλώνει 300 σακούλεςτο χρόνο, δηλαδή περίπου µίασακούλα κάθε µέρα.

• Ενα εκατοµµύριο σακούλεςχρησιµοποιούνται κάθε λεπτό.• 100 δισεκατοµµύρια τόνοι πλα-στικού ρυπαίνουν τις θάλασσεςκαι αποτελούν το 90% της θα-λάσσιας ρύπανσης.

• Το πλαστικό παραµένει στοπεριβάλλον για 500 έως 1.000χρόνια.

• Ενα εκατοµµύριο θαλασσο-πούλια πεθαίνουν κάθε χρόνο α-πό το πλαστικό.

• 267 είδη θαλάσσιων οργανι-σµών απειλούνται από την κα-τάποση πλαστικών.

• Το 98% των θαλασσοπου-λιών της Ευρώπης έχει 35 κοµ-µάτια πλαστικού στο στοµάχιτου.

Από το ΟΙΚΟ της Καθηµερινής

Κυκλοφόρησαν οι τέσ-σερις τελευταίοι «Οδη-γοί για το περιβάλλον»

από το WWF Ελλάς( είχανπροηγηθεί άλλοι έξι). Τα θέµα-τα των οδηγών είναι: «Ανανεώ-σιµες πηγές ενέργειας», «Του-ρισµός και περιβάλλον», «Προ-βλήµατα και λύσεις για την ο-λοκληρωµένη διαχείριση τουνερού» και «Αέρας και ατµο-σφαιρική ρύπανση». Χρήσιµαεργαλεία για όσους ασχολού-νται µε ζητήµατα προστασίαςτου περιβάλλοντος.

Μία πρώτη επαφή µετις νέες ∆ηµοτικές αρ-χές του Αµυνταίου και

της Έδεσσας πραγµατοποίη-σε -µέσα στο πρώτο 15νθήµε-ρο του ∆εκεµβρίου- αντιπρο-σωπεία του Συλλόγου µας,για να συζητήσει το θέµα τηςσύνταξης της «Ειδικής Περι-βαλλοντικής Μελέτης των λι-µνών Βεγορίτιδας και Πε-τρών». Από την πλευρά µαςτονίστηκε η ανάγκη να προ-χωρήσει και να ολοκληρωθεί,

σύµφωναµε όσα προβλέπο-νται, για να τεθούν οιβάσεις για την προ-στασία και ανάπτυξητων παραπάνω λιµνών.Οποιαδήποτε άλλη εξέλι-ξη θα έχει µόνο αρνητικές συ-νέπειες για τη γύρω περιοχή.

Κυκλοφόρησε µέσα στον∆εκέµβριο το βιβλίο τουγεωπόνου Στέφανου Ιω-

αννίδη « Η αµπελουργία στο Α-µύνταιο». Στόχος αυτού του βι-βλίου είναι να βοηθήσει τους α-µπελουργούς στη βελτίωση τηςποιότητας των προϊόντων τους,καθώς και τους οινοπαραγω-γούς στην κατεύθυνση της πα-ραγωγής και στον καθορισµότων προδιαγραφών στον πρωτο-γενή τοµέα. Μπορεί να αποτε-λέσει εργαλείο για την προώθη-ση των κρασιών της περιοχής,

διότι παραθέτει πολλά στοιχείαγια την καταλληλότητα και ταπλεονεκτήµατα του τόπου αυ-τού στην καλλιέργεια του αµπε-λιού. Ακόµα αναφέρεται στο έ-δαφος και το κλίµα της περιοχήςπου είναι τα βασικά στοιχεία πουσυνθέτουν ένα ιδιαίτερο ¨οικο-σύστηµα¨, όπου ο άνθρωπος ζειµε σεβασµό για χιλιάδες χρόνια,παράγοντας τα ονοµαστά κρα-σιά Αµυνταίου.

Περιοδική έκδοσητου ΣυλλόγουΠροστασίαςΒεγορίτιδας

------------------------------Ταχ. ∆ιεύθυνση:580 02 ΑΡΝΙΣΣΑ

Τηλ. & Fax: 23810 32047e-mail: kartasi@sch.gr

kagkas@yahoo.com info@lakevegoritida.gr

------------------------------www.lakevegoritida.gr

------------------------------Ιδιοκτήτης

Σύλλογος ΠροστασίαςΒεγορίτιδας------------------------------

ΕκδότηςΚάρτας Ηλίας6974 809371------------------------------

Κωδικός ΕΛΤΑ 7908------------------------------

Συντακτική ΕπιτροπήΚάγκας ΜιχαήλΚάρτας ΗλίαςΚρητικός ΓεώργιοςΚύρκος ΣωτήριοςΜάτζος ∆ηµήτριοςΜούλας ΝικόλαοςΝτουµπάρατζης Πολίτης

------------------------------Ετήσια συνδροµή 10 €

Όσοι δεν είναι µέλη του συλλόγου------------------------------Εκτύπωση

Στέφανος ΒαγουρδήςΈδεσσα

Τηλ. 23810 23964------------------------------

Η έκδοση αυτή του Συλλόγουαποτελεί βήµα περιβαλλοντι-κών, ιστορικών, εκπαιδευτικώνκαι αναπτυξιακών ανησυχιών.Καλούνται τα µέλη, οι φίλοι, οιεπιστήµονες, οι εκπρόσωποιτης τοπικής αυτοδιοίκησης καιοι φορείς να καταθέτουν τακτι-κά τα επιχειρήµατα και τουςπροβληµατισµούς τους από τοβήµα αυτό.

Aνακύκλωση τηγανόλαδου & γυαλιού

Στο ∆ηµοτικό Σχολείο και το Γυµνάσιο της Άρνισσας

Συνέχεια στην 8η σελ.

ΟΟΟΟ ΠΠΠΠααααρρρρααααττττηηηηρρρρηηηηττττήήήήςςςς

3∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Το Οκτώβριο του 1912, µετά από τηγιγαντιαία και νικηφόρα προέλασητου Ελληνικού Στρατού, απελευθερώ-θηκαν, ως γνωστόν, οι πόλεις της Κε-ντρικής Μακεδονίας Βέροια και Νάου-σα (16 - 17 Οκτωβρίου), Έδεσσα (18 Ο-κτωβρίου) και Γιαννιτσά (20 Οκτωβρί-ου), όπου ο στρατός µας χρειάστηκενα δώσει επί ένα διήµερο σκληρές καιπολύνεκρες µάχες, για να φτάσει νι-κητής και τροπαιούχος στις 26 Οκτω-βρίου στη Θεσσαλονίκη.

Μετά από την αδικαιολόγητη υπο-χώρηση της 5ης Μεραρχίας από το Σό-ροβιτς (Αµύνταιο) ο τουρκικός στρα-τός σύντοµα ανακατέλαβε τη λεκάνητου Οστρόβου, κλείνοντας διαβάσεις,δρόµους και επικοινωνίες προς την Έ-δεσσα, τη ∆υτική Μακεδονία και τοΜοναστήρι, όπου είχε παραταχθεί οσερβικός στρατός, αναµένοντας ενι-σχύσεις από ελληνικής πλευράς.

Ήταν επιτακτική ανάγκη να απωθη-θεί ο τουρκικός στρατός από τις πε-ριοχές αυτές για να απελευθερωθούν,αλλά παράλληλα να επιτευχθεί και ηδιάλυσή του ώστε να αποτραπεί οποι-αδήποτε απόπειρα των τουρκικών δυ-νάµεων να προωθηθούν προς την Ή-πειρο, όπου ο Ελληνικός Στρατόςπροετοιµαζόταν για τη µεγάλη επιχεί-ρηση απελευθέρωσης των Ιωαννίνωνκαι της Ηπείρου.

Για το σκοπό αυτό από το ΓενικόΣτρατηγείο διατάχθηκε γιγαντιαία α-ναστροφή των ελληνικών δυνάµεων,µέσω του κάµπου των Γιαννιτσών καιτης Έδεσσας, προς τη ∆υτική Μακε-δονία, µε τελικό προορισµό το Μονα-στήρι. Η επιχείρηση αυτή και τα γεγο-νότα που ακολούθησαν κατά το χρονι-κό διάστηµα από 30 Οκτωβρίου µέχρι7 Νοεµβρίου 1912 αναφέρονται στηνπολεµική ιστορία υπό το όνοµα «Επι-χειρήσεις του Οστρόβου» γιατί η λε-κάνη του Οστρόβου, µεταξύ των ορει-νών όγκων Βιτσίου, Βόρα, Βερµίου καιΣινιάτσικου, αποτέλεσε το θέατρότους.

Στις 30 Οκτωβρίου 1912 τέσσεριςελληνικές µεραρχίες, 1η, 3η, 4η, 6η καιένα Σύνταγµα Ιππικού, υπό τις άµεσεςδιαταγές του Αρχιστράτηγου και ∆ια-δόχου Κωνσταντίνου, ξεκίνησαν απότη Θεσσαλονίκη µε αρχικό προορισµόκαι στόχο την απελευθέρωση της λε-κάνης της Βεγορίτιδας, όπου είχαν ο-χυρωθεί οι τουρκικές δυνάµεις, απο-τελούµενες από την 18η ΜεραρχίαΜοναστηρίου και µια εφεδρική µε σύ-νολο 13.000 ανδρών.

Με συνεχή πορεία τριών ηµερών ηελληνική δύναµη κατόρθωσε να δια-νύσει απόσταση 90 χιλιοµέτρων, υπόκαταρρακτώδη βροχή και το απόγευ-µα της 1ης Νοεµβρίου να βρεθεί στηνπεριοχή της Έδεσσας. Από εκεί η κάθεµονάδα ανέλαβε τη διατεταγµένη α-ποστολή της. Η 1η Μεραρχία µε το Γε-νικό Στρατηγείο παρέµεινε στη Σκύ-δρα (Βαρτικόπ). Η 3η Μεραρχία στάθ-µευσε στην Έδεσσα. Η 4η κατευθύνθη-

κε στην Φλαµουριά (Πόδος). Η 6η Με-ραρχία µε το 1ο Σύνταγµα Ιππικού συ-ντάχθηκαν στα υψώµατα του Άγρα(Βλάδοβο). Τα επόµενο διήµερο η 4η

µετακινήθηκε προς το Κάτω Γραµµατι-κό και η 3η στην Καρυδιά (Τέχοβο).

Ο τουρκικός στρατός είχε οχυρωθείαµυντικά σε θέσεις της περιοχής, γύ-ρω από τον Άγρα, στη θέση Αγία Πα-ρασκευή κοντά στην Καρυδιά, στο Νη-σί και µε τον κύριο όγκο των δυνάµε-ών του, τρία πλήρη τάγµατα, στα υψώ-µατα της ∆ροσιάς, των Ξανθογείων(Ροσίλοβου) και ανατολικά της Άρνισ-σας. Άλλες δυνάµεις του είχαν κλεί-σει τις ορεινές διαβάσεις του Γκορνί-τσοβου (Κέλλης) και της Μπάνιτσας(Βεύης).

Στις 2 Νοεµβρίου η 6η Μεραρχία µετο 1ο Σύνταγµα Ευζώνων απέκρουσεεπιθέσεις και απώθησε τις τουρκικέςδυνάµεις από τον Άγρα. Στις 3 Νοεµ-βρίου η 3η Μεραρχία ενήργησε εκκα-θαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχήτου Τεχόβου. Την εποµένη, 4 Νοεµ-βρίου, η ίδια µονάδα ανέλαβε την απο-στολή να προωθηθεί, µέσω Καρυδιάς,προς το Όσλοβο (Παναγίτσα) και τηΖέρβη. ∆έχτηκε όµως σφοδρά τουρκι-κά πυρά που την υποχρέωσαν να υπο-χωρήσει, να συµπτυχθεί και να προω-θήσει µόνο ορισµένα αναγνωριστικάτης τµήµατα µέχρι το βλαχοχώρι Πα-τετσίν (Πάτηµα).

Την ίδια µέρα η 4η Μεραρχία από τοΚάτω Γραµµατικό, αφού απέκρουσε µι-κροαντιστάσεις των Τούρκων στην πε-ριοχή, κατέλαβε τις απογευµατινές ώ-ρες τα χωριά Κότσανα (Περαία) και Κα-τράνιτσα (Πύργους) και τµήµατά της ο-χυρώθηκαν σε υψώµατα νοτιοανατολι-κά της Άρνισσας, σε απόσταση βολήςαπό τις τουρκικές θέσεις. Μικρή µονά-δα ιππικού ανέλαβε αναγνωριστική α-ποστολή των εχθρικών θέσεων καθώςκαι της δυνατότητας επαφής µε τονσερβικό στρατό. Έπεσε όµως σε ενέ-δρα τουρκική και σκοτώθηκαν δύο άν-δρες ιππείς της µονάδας. Για την τύχητων οστών των δύο νεκρών θα ανα-φερθούµε στο τέλος του άρθρου.

Η 6η Μεραρχία προωθήθηκε προςτην Άρνισσα κατά µήκος της αµαξιτήςοδού, µε εµπροσθοφυλακή το 18ο Σύ-νταγµα Πεζικού, τρεις ηµιλαρχίες ιπ-πικού και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγµα.

Οι πρώτες συγκρούσεις άρχισαντην πρωία της 4ης Νοεµβρίου και κρά-τησαν µέχρι αργά το βράδυ, χωρίς ό-µως αποτέλεσµατα θετικά. Η εµπρο-σθοφυλακή, αφού εξουδετέρωσε µι-κροαντιστάσεις του εχθρού, κατά τιςαπογευµατινές ώρες κατάφερε ναφτάσει στη γραµµή των υψωµάτωννοτιοανατολικά της Άρνισσας, όπουόµως δέχτηκε αντεπιθέσεις και σφο-δρά πυρά από αµυνόµενες εχθρικέςµονάδες και αναγκάστηκε σε µερική

υποχώρηση. Με ενισχύσεις της Με-ραρχίας αντεπιτέθηκε και κατάφερενα απωθήσει τον εχθρό στις αρχικέςτου θέσεις. Νυχτερινή επίθεση που ε-πιχειρήθηκε από το 1ο Σύνταγµα Ευ-ζώνων, συνάντησε τη λυσσώδη αντί-δραση των τουρκικών δυνάµεων καιδεν έφερε τα αναµενόµενα αποτελέ-σµατα.

Την επόµενη ηµέρα (5 Νοεµβρίου1912) η επίθεση γενικεύθηκε και οτουρκικός στρατός υποχρεώθηκε σευποχωρητικούς ελιγµούς. Μέχρι το α-πόγευµα της ηµέρας αυτής ο ελληνι-κός στρατός είχε επιβληθεί ολοκλη-ρωτικά και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγµα,που µε τους 8 λόχους του πρωταγωνί-στησε στις συµπλοκές, απελευθέρω-νε την περιοχή µας και έµπαινε πρώτοθριαµβευτικά στην κωµόπολη του Ο-στρόβου.

Έτσι από την αυγή της 5ης Νοεµβρί-ου άνοιγε µια καινούρια σελίδα γιατους υπόδουλους χριστιανούς κατοί-κους της Άρνισσας, του Αγίου Αθανα-σίου, του Γραµµατικού, της Ζέρβης,των Ξανθογείων και όλων των οικι-σµών της λεκάνης της Βεγορίτιδας, έ-να µήνυµα ελπιδοφόρο για τη ζωήτους, για την τιµή τους, για την ασφά-λεια και την προκοπή τους. Ξηµέρωσεµια καινούργια µέρα, όπου όλα έλα-µπαν από τον ήλιο της δικαιοσύνηςκαι της ελευθερίας, που επέστρεφε ε-πιτέλους στον τόπο της ύστερα από530 µαρτυρικά χρόνια αβάσταχτηςσκλαβιάς υπό τον τουρκικό ζυγό(1382-1912).

Πολύχρονοι αγώνες, αµέτρητες θυ-σίες και άφθονο αίµα µαρτύρων συ-ντοπιτών µας κατά τον Μακεδονικό Α-γώνα που είχε προηγηθεί, εύρισκαν ε-πιτέλους την αιώνια λύτρωση και τηδικαίωσή τους µε τη νικηφόρο προέ-λαση του Ελληνικού Στρατού και τηναπελευθέρωση της Μακεδονίας.

Την ίδια µέρα η 3η Μεραρχία εξου-δετέρωσε τις εχθρικές θέσεις γύρω α-πό τη Ζέρβη και µέσω της Τσέγανης(Αγίου Αθανασίου) κατευθύνθηκεπρος το Γκορνίτσοβο (Κέλλη) και τοΣόροβιτς (Αµύνταιο), όπου υπήρχαντουρκικές αντιστάσεις. Προς το Σόρο-βιτς κατευθύνθηκε και η 4η Μεραρχία,ανατολικά της Βεγορίτιδας και τοβράδυ στρατοπέδευσε στην Κολάρ-

τσα (Μανιάκι), ενώ η 5η Μεραρχία έ-φτασε στο Τσαλτζιλάρ (Φιλώτας). Στις6 και 7 Νοεµβρίου έγιναν συντονισµέ-νες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σεΓκορνίτσοβο και Μπάνιτσα και στις 7Νοεµβρίου απελευθερώθηκε η Φλώρι-να.

Οι δύο ιππείς που σκοτώθηκαν στις4 Νοεµβρίου 1912 τάφηκαν πρόχειραστο σηµείο όπου έπεσαν. Είκοσι επτάπερίπου χρόνια αργότερα, συγγενείςτων δύο νεκρών στρατιωτών, ήρθανστην Άρνισσα αναζητώντας στην πε-ριοχή το χώρο ταφής και τα οστάτους.

Ο Περικλής Ηλιάδης από την Άρνισ-σα, 88 χρόνων σήµερα, µου αφηγήθη-κε τα εξής σχετικά µε το γεγονός: Λί-γο πριν από την κήρυξη του πολέµουτου σαράντα, ήταν καλοκαίρι του1937, δεκαπεντάχρονο παλικάρι τότε,µαζί µε τον συνοµήλικό του ∆ηµήτρηΚάρτα, µε εντολή του προέδρου τηςΚοινότητας Σταύρου Χατζηχαρίση,πήραν φτυάρι και κασµά και πήγανεστην Μπόφτσα, τοποθεσία νοτιοανα-τολικά της Άρνισσας, για να σκάψουνσε κάποιο χωράφι.

Εκεί βρήκαν τρεις άγνωστους ά-ντρες µε κάποια σηµειώµατα ή χάρτεςστα χέρια που τους υπέδειξαν το ση-µείο όπου έπρεπε να σκάψουν ο Ηλιά-

δης µε τον Κάρτα. Τον έναν από τουςάντρες αναγνώρισε αργότερα ο Περι-κλής Ηλιάδης: ήταν ο δασονόµος τηςπεριοχής µας Ιωάννης Βαρδάκας.Σκάβοντας επίµονα, αποκάλυψαν ο-στά δύο νεκρών και αφού τα καθάρι-σαν, τα παρέδωσαν στους τρεις κυρί-ους. Με τη φροντίδα του Ι. Βαρδάκα α-νοίχτηκε νέος τάφος σε άλλο σηµείο,όπου τοποθετήθηκαν τα οστά των νε-κρών και περιφράχτηκε µε σιδερένιακάγκελα. Ο νέος τάφος βρισκόταν κο-ντά στο σηµείο όπου σήµερα σµίγουνοι δρόµοι που οδηγούν προς Άρνισσακαι Φλώρινα µέσω Ξανθογείων.

Ο τάφος αυτός, µε τα χρόνια πουπέρασαν και µε τα έργα της διάνοιξηςτου δρόµου προς την Άρνισσα, επιχω-µατώθηκε µερικώς, χορτάριασε, χά-θηκαν τα ίχνη του. Μόνο το κυπαρίσσιπου είχε φυτευτεί πλάι του και υπάρ-χει µέχρι σήµερα εκεί, θύµιζε τη θέσητου. Με τον καιρό οι βροχές παρέσυ-ραν τα χώµατα από το επικλινές έδα-φος και κάποιες εκσκαφικές εργασίεςστην περιοχή έφεραν στο φως µέροςτων οστών, τα οποία περισυνέλεξε οσηµερινός Νεωκόρος του Ναού τηςΆρνισσας Ιορδάνης Λαζαρίδης και ταπαρέδωσε στον Ιερέα της Ενορίας π.Νικόλαο Τούλη και αυτός µε τη σειράτου, αφού τα φρόντισε µε τον οφειλό-µενο σεβασµό και τα συσκεύασε επι-µελώς, τα τοποθέτησε κάτω από τηνΑγία Τράπεζα στον Ναό της ΑγίαςΤριάδος, όπου φυλάσσονται µέχρι σή-µερα. Τα ονόµατα των νεκρών είναι ά-γνωστα. Μια σχετική ενέργεια που έ-γινε προς το Γενικό Επιτελείο Στρα-τού, από τον κ. Θανάση Βαρδάκα, συ-νταξιούχο δασικό, κάτοικο ΚαλάµουΑττικής, υιό του Ιωάννη Βαρδάκα, γιατη γνωστοποίηση των ονοµάτων τωνδύο νεκρών, δεν έχει αποδώσει ακό-µα.

Μια αναµνηστική στήλη, ένα λιτόκαι απέριττο µνηµείο, στο σηµείο ό-που έπεσαν οι δύο στρατιώτες, µε ταονόµατά τους, εφ’ όσον γίνουν γνω-στά, ή και χωρίς αυτά, θα απέδιδε τηνελάχιστη οφειλόµενη τιµή σε όλουςαυτούς που πολέµησαν και έδωσαν τηζωή τους για να χαιρόµαστε εµείς σή-µερα τον τόπο µας ελεύθερο. Είναιχρέος του ∆ήµου, των τοπικών Συλλό-γων, όλων µας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. Επίτοµη Ιστορία των ΒαλκανικώνΠολέµων ΓΕΣ/∆.Ι.Σ. Αθήνα 1987

2. Ο Ελληνικός Στρατός κατά τουςΒαλκανικούς Πολέµους ΓΕΣ/∆.Ι.Σ.1988

3. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαί-δεια (τοµ. ΙΘ΄)

4. Πρακτικά Β΄ Πανελ. ΙστορικούΣυνεδρίου Βαλκανικών Πολέµων(Γιαννιτσά 2002)

5. Σπύρου Μελά: «Οι Πόλεµοι 1912-1913» εκδ. ΜΠΙΡΗΣ 1972

6. Ηµερολόγιο Μ.Ε.Σ.Ν.Α. 19947. Παπαλαζάρου Ιωάννη: «ΑΓΙΟΣ Α-

ΘΑΝΑΣΙΟΣ (ΤΣΕΓΑΝΗ)» 2008

ΗΗ ΜΜάάχχηη ττοουυ ΟΟσσττρρόόββοουυ4-5 Νοεµβρίου 1912: Απελευθέρωση της περιοχής µας

από την Τουρκοκρατία µετά από 530 χρόνια

Του Παπαλαζάρου ΙωάννηΕκπαιδευτικού

Εικόνες από τους Βαλκανικούς Πολέµους. Πεζικό και Εύζωνοι

Από τη µάχη του Οστρόβου. Πρόελαση ίλης του Ελληνικού Ιππικού(Από τον τ. «ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ 4000 ΧΡΟΝΙΑ» της «ΕΚ∆ΟΤΙΚΗΣ Α.Ε.»)

4 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Σε µικρή απόσταση βορειοανατολι-κά της Άρνισσας βρίσκεται ο πα-λαιός οικισµός των Ξανθογείων

(τ. Ρουσίλοβο ή Ρουσίλο), ο οποίος α-παντάται στις πηγές από το 1481. Τοχωριό, αποµονωµένο και αθέατο απότις παράπλευρες οδικές αρτηρίες, το-ποθετηµένο αµφιθεατρικά εντός µι-κρής χαράδρας, ήταν προστατευµένοαπό τις επιβουλές των Τούρκων κατα-κτητών, αλλά και από τις αντίξοες και-ρικές συνθήκες. Το γεγονός αυτό, µαζίµε την σταδιακή εγκατάλειψή του απότην δεκαετία του 1950 και εξής και τηνµετοίκηση των κατοίκων στο νέο χω-ριό, του επέτρεψε να διασώσει τον πα-ραδοσιακό του χαρακτήρα. Σήµερα, εί-ναι εγκαταλελειµµένο και πολλά απότα λιθόκτιστα σπίτια του βρίσκονται σεηµιερειπιώδη κατάσταση.

Στις βορειοδυτικές παρυφές του οικι-σµού και εντός του νεκροταφείου βρί-σκεται ο ναός του Αγίου ∆ηµητρίου, µιασχετικά µικρή εκκλησία που εξυπηρε-τούσε τις θρησκευτικές ανάγκες τηςκοινότητας. Ανήκει στον τύπο της τρί-κλιτης βασιλικής µε ενιαία δίρριχτη κε-ραµοσκεπή στέγη µε αποτµήσεις στηνδυτική και ανατολική απόληξη, που χα-ρακτηρίζει τη ναοδοµία της ύστερηςΤουρκοκρατίας και απαντάται σε όλητην Μακεδονία. Στην ανατολική πλευράκαταλήγει σε χαµηλή, ηµικυκλική αψίδαµε αδιαµόρφωτη όψη, ενώ οι κόγχεςτης πρόθεσης και του διακονικού εγ-γράφονται στο πάχος της τοιχοποιίας,χωρίς να είναι ορατές εξωτερικά. Οιδιαστάσεις της, χωρίς την αψίδα, είναιµήκος 17µ. και πλάτος 10,60µ.

Η τοιχοποιία είναι κατασκευασµένηαπό αδρά πελεκηµένους λίθους διαφό-ρων διαστάσεων, που τοποθετούνταισε στοιχειώδεις σειρές, µε παρεµβολήµικρότερων λίθων και κονιάµατος. Στιςτέσσερις γωνίες, για λόγους στατικό-τητας, οι λίθοι είναι µεγαλύτεροι, τε-τραγωνισµένοι και τοποθετηµένοι«πλεκτά». Το πάχος της τοιχοποιίας εί-ναι 80 εκ., χαρακτηριστικό που προσδί-δει σταθερότητα και αντοχή, ενώ την ε-πίστεψή της περιτρέχει γείσο που δια-µορφώνεται µε λίθινες πλάκες σε δύοσειρές, τοποθετηµένες εκφορικά. Χρή-ση οριζοντίων ξυλοδέσµων δεν παρα-τηρείται εξωτερικά και είναι πιθανό αυ-τοί να είναι υποχωρηµένοι.

Το µνηµείο διαθέτει δύο εισόδους,µία στη νότια και µία στην δυτική πλευ-ρά, που οδηγούν στο εσωτερικό του να-ού, το οποίο βρίσκεται σε λίγο χαµηλό-τερη στάθµη από το φυσικό έδαφος. Ηνότια θύρα, όπως έχει επικρατήσειστους ναούς αυτού του τύπου κατά την

περίοδο της Τουρκοκρατίας, εξυπηρε-τούσε τον ανδρικό πληθυσµό, ενώ η δυ-τική τον γυναικείο, µιας και εισήγαγε α-πευθείας στον γυναικωνίτη.

Το µεγαλύτερο µέρος του φυσικούφωτός εισέρχεται στον κυρίως ναό µέ-σω σειράς τεσσάρων ανοιγµάτων πουβρίσκονται στο υψηλότερο τµήµα τουνοτίου τοίχου, από τα οποία τα τρία δυ-τικότερα έχουν περιορισµένες διαστά-σεις και τοξωτή απόληξη, µε ιδιαίτεροκατασκευαστικό στοιχείο την εσωτερι-κή διεύρυνση για τη διάχυση του φω-τός. Το ανατολικότερο, το οποίο είναιµεγαλύτερο και τετραγωνικό, είχε δια-νοιχθεί σε µεταγενέστερους χρόνους.Άλλα φωτιστικά ανοίγµατα είναι ένατετραγωνικό παράθυρο στη µέση τηςβόρειας πλευράς, το οποίο είναι και αυ-τό µεταγενέστερο και ένα αντίστοιχοστον δυτικό, το οποίο σήµερα έχει µι-κρύνει και αποκτήσει τοξωτό σχήµα, ε-νώ ακόµα ένα µικρό τοξωτό παράθυροδιακρίνεται ψηλά. Επιπροσθέτως, απα-ντάται µία στενή θυρίδα στην αψίδα τουιερού, καθώς και ένας φεγγίτης σε σχή-µα τετράφυλλου στο αέτωµα της ανα-τολικής όψης.

Ο ναός από τα νότια και δυτικά περι-βάλλεται από ξύλινο χαγιάτι, νεώτερο,κατασκευασµένο στις διαστάσεις και τηµορφή του αρχικού. Η ύπαρξή του, κοι-νό στοιχείο στους περισσότερους να-ούς του τύπου αυτού, όχι µόνον εξυπη-ρετεί για την προφύλαξη από τις καιρι-κές συνθήκες, αλλά αποτελεί και ση-µείο συνάθροισης της κοινότητας.

Αµέσως νότια στέκει το λιθόκτιστο,τετράπλευρο κωδωνοστάσιο µε τα µε-γάλα τοξωτά ανοίγµατα, το οποίο είναισύγχρονο του ναού.

Εσωτερικά, ο ναός διαιρείται σε τρίακλίτη, µε ευρύτερο το µεσαίο, από δύοκιονοστοιχίες αποτελούµενες από πέ-ντε ζεύγη κιόνων κατασκευασµένων α-πό ξύλινες δοκούς τετραγωνικής διατο-µής, επενδεδυµένων µε µπαγδατόπη-

χες. Η τεχνική αυτή, γνωστή ως «µπα-γδατί», συνίσταται στην κατασκευή επι-φανειών από λεπτές και επιµήκεις ε-πάλληλες σανίδες που επιχρίονται µεασβεστοκονίαµα, διατηρώντας, αφε-νός, το βάρος των ανώτερων τµηµάτωντης τοξοστοιχίας και των επιστυλίωνµειωµένο και δηµιουργώντας, αφετέ-ρου µεγάλες επιφάνειες που τοιχογρα-φούνται. Αντιθέτως, το βάρος της στέ-γης φέρουν οι ξύλινες δοκοί.

Η νεώτερη οροφή, υπερυψωµένη στοκεντρικό κλίτος, είναι ξύλινη και τα-µπλαδωτή, κατασκευασµένη µε βάσητην παλαιά. Ξύλινο είναι και το ευθύ-γραµµο σε κάτοψη τέµπλο, που διαθέ-τει ελαφρώς κεκλιµένο θριγκό και επι-στέφεται από σταυρό µε λυπηρά εκατέ-ρωθέν του. Η γραπτή του διακόσµησηαποτελείται από ανθικά µοτίβα στα θω-ράκια και στα τοξύλια επάνω από τησειρά των δεσποτικών εικόνων, ενώ τοεπιστύλιο κοσµεί γραπτή «άµπελος», ε-νώ ενδιαφέρον παρουσιάζει το βηµόθυ-ρο που παριστάνει τον Ευαγγελισµότης Θεοτόκου, κατασκευασµένο κατά

τα τέλη του 19ου αιώνα. Στον ναό διατη-ρείται ο θρόνος, καθώς και ο άµβωνας,που στηρίζεται σε κίονα της βόρειας το-ξοστοιχίας. Στα δυτικά βρίσκεται ο υπε-ρυψωµένος γυναικωνίτης, η πρόσβασηστον οποίο γίνεται µε ξύλινη κλίµακατοποθετηµένη στη νοτιοδυτική γωνία.

Τοιχογραφίες δεν υπάρχουν, εκτόςαπό την µικρή κόγχη της Πρόθεσης ό-που παριστάνεται το, σύνηθες για τονχώρο, εικονογραφικό θέµα της ΆκραςΤαπείνωσης, µε τον νεκρό Χριστό ναπροβάλλει όρθιος µέσα από την σαρκο-φάγο και να πλαισιώνεται από την Πα-ναγία στα αριστερά και τον Ιωάννη σταδεξιά όρθιους να θρηνούν. Ακόµα µίαπαράσταση εντοπίζεται στο κεντρικόοµφάλιο της παλαιάς οροφής, όπου α-πεικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτωρ.

Ο ναός χρονολογείται µε επιγραφή ηοποία έχει αποτυπωθεί από τον τεχνίτησε δύο εσοχές ψηλά στον βόρειο τοίχο,όπου σχηµατίζεται η χρονολογία ανοι-κοδόµησης 1884, ενώ η ίδια χρονολο-γία εµφανίζεται εγχάρακτη σε λίθο τηςβορειοδυτικής γωνίας που αποκαλύ-

φθηκε προσφάτως, µετά την αφαίρεσητου επιχρίσµατος.

Στη συλλογή του ναού ανήκουν καιαρκετές φορητές εικόνες, που φυλάσ-σονται στην εκκλησία του Προφήτη Η-λία στον νέο οικισµό των Ξανθογείων.Το παλαιότερο παράδειγµα από αυτέςχρονολογείται µε επιγραφή στα 1796και παριστάνει τον Άγιο ∆ηµήτριο έφιπ-πο να αποκτείνει τον Σκυλοϊωάννη. Ε-πιπροσθέτως, αξιόλογα παραδείγµαταείναι δύο εικόνες του έτους 1805 πουπαριστάνουν την Παναγία Βρεφοκρα-τούσα και τον Χριστό Παντοκράτορα, ι-στορηµένες από τον Χιονιαδίτη αγιο-γράφο Νικόλαο, ενώ παραδείγµαταλαϊκής απόδοσης, είναι σειρά εικόνωντου δεύτερου µισού του 19ου αιώνα, πουαναπαριστά αγίους όπως οι άγιοι Γεώρ-γιος και ∆ηµήτριος, Αθανάσιος, Νικό-λαος, Ιωάννης ο Πρόδροµος, οι αγίεςΠαρασκευή και Κυριακή, η Ανάβαση τουΠροφήτου Ηλιού, καθώς και τµήµα βη-µοθύρου µε την παράσταση του Ευαγ-γελισµού. Επιπροσθέτως, από τον ναότου Αγίου ∆ηµητρίου προέρχεται καισειρά εντύπων εκκλησιαστικών βι-βλίων, µε παλαιότερο παράδειγµα Πε-ντηκοστάριο του έτους 1873.

Ο ναός, φτωχικός και λιτός στην κα-τασκευή του, φέρει εξωτερικά ελάχι-στα διακοσµητικά στοιχεία, όπως η κα-λαίσθητη τοποθέτηση των κεραµιδιώνστις δύο εσοχές µε την χρονολογία α-νοικοδόµησης και τα µικρά ανάγλυφακαι εγχάρακτα σχήµατα –ρόδακες,σταυροί και σχηµατοποιηµένα άνθη-,που διαθέτουν δύο από τα τοξωτά πα-ράθυρα. Τα παραπάνω στοιχεία, καθώςκαι το αναλόγως λιτό εσωτερικό, αντι-κατοπτρίζουν την περιορισµένη οικονο-µική δυνατότητα των κατοίκων τωνΞανθογείων, η απασχόλησή των οποί-ων συνίστατο, κυρίως, στην γεωργίακαι την κτηνοτροφία. Παρ’ όλ’ αυτά, µέ-σα στα περιθώρια που τους παρείχαν οιτοπικές συνθήκες, ανέγειραν έναν α-πλό, καλαίσθητο ναό για την εξυπηρέ-τηση των λατρευτικών αναγκών τους.Αυτός συγκαταριθµείται στο πλήθος α-νάλογων ναών που ανεγείρονται στηΜακεδονία κατά το δεύτερο µισό του19ου αιώνα, κυρίως ύστερα από τις µε-ταρρυθµίσεις του Χάτι Χουµαγιούν (Φε-βρουάριος 1856), και οι οποίοι απετέλε-σαν τον βασικό φορέα της χριστιανικήςπαράδοσης, κατά την περίοδο της ύ-στερης Τουρκοκρατίας.

Στη σηµερινή του κατάσταση ο ναόςέχει υποστεί σειρά νεώτερων επεµβά-σεων που έχουν αλλοιώσει κάποια απότα αρχικά του χαρακτηριστικά, διατη-ρώντας όµως, σε γενικές γραµµές, τηνπαραδοσιακότητα και την παλαιότητάτου.

Φωτογραφίες:Γιώργος Σταλίδης

Ο ναός του Αγίου ∆ηµητρίου Παλαιών Ξανθογείων

Ηηµέρα της γιαγιάς (Μπά-µπιν ντεν) ήταν ένα έθι-µο, µέχρι και τη δεκαετία

του `50, που το διατηρούσαν οικάτοικοι του Αγίου Παντελεή-µονα για πολλά χρόνια για νατιµούν τις µεγάλες σε ηλικίαγυναίκες. Το έθιµο αυτό ανα-βίωνε κάθε χρόνο στις 8 Ιανου-αρίου και ήταν ένα από τα πιοευχάριστα και ενδιαφέροντα έ-θιµα. Η γιορτή αυτή ξεκινούσεδύο µέρες πριν.

Στις έξι Ιανουαρίου λοιπόνµετά το ρίξιµο του Σταυρού στηλίµνη Βεγορίτιδα και τον εορτα-σµό των Θεοφανίων όλοι οι κά-τοικοι, µικροί και µεγάλοι, κα-τευθύνονταν στην κεντρικήπλατεία του χωριού. Εκεί ήτανέτοιµη η ορχήστρα για να τουςδιασκεδάσει µέχρι το βράδυ. Α-ξιοσηµείωτο γεγονός θεωρεί-ται ότι οι άντρες ντύνονταντσολιάδες γι’ αυτήν την τριήµε-ρη εκδήλωση.

Την επόµενη µέρα, του Αγίου

Γιαννιού από το πρωί, οι άντρεςντυµένοι πάλι τσολιάδες πήγαι-ναν σε όλους τους εορτάζοντεςµαζί µε την ορχήστρα για νατους ευχηθούν. Το γλέντι συνε-χιζόταν το βράδυ στα καφενείατου χωριού, µέχρι το πρωί. Εκεί-νη την εποχή όµως, επειδή δενυπήρχαν αρκετά χρήµατα για

να καλυφθούν όλα τα έξοδα τηςεκδήλωσης, οι κάτοικοι επινόη-σαν έναν δικό τους τρόπο. Που-λούσε ο καθένας όσο κρασί καιτσίπουρο µπορούσε να διαθέσεικαι πλήρωναν έτσι την ορχή-στρα και το µαγαζί που έκλεινανγια το βράδυ.

Κάθε χρόνο διασκέδαζαν µετην ψυχή τους και αυτό φαίνε-ται από τα αστεία γεγονόταπου µου διηγήθηκε ο κ.Μπλά-γας Εµµανουήλ και ο κ.∆όκας∆ηµήτριος. Ένα καθιερωµένοαστείο που έκαναν ήταν: κατάτη διάρκεια του χορού δύο

τσολιάδες ‘’συλλαµβάνανε’’έναν άντρα και τον υποχρέω-ναν να δώσει λίγες δραχµέςστο ταµείο που είχαν για τα έ-ξοδα της γιορτής. Μετά λοι-πόν από το διήµερο αυτό, ξη-µέρωνε αυτή η πολύ σηµαντι-κή µέρα. Η ηµέρα της για-γιάς…

Από το πρωί ξεκινούσαν όλεςοι νεότερες γυναίκες για ναφτιάξουν νόστιµα εδέσµατα ,ό-πως παραδοσιακά φαγητά ,πί-τες και γλυκά. Στη συνέχεια ταπήγαιναν στην πλατεία για ναυποδεχτούν τις γιαγιάδες. Εκείβέβαια δεν υπήρχαν µόνο λι-χουδιές για να γευθούν, αλλάκαι µια ορχήστρα για να τουςδιασκεδάσει. Εάν όµως οι τσο-λιάδες παρατηρούσαν ότι κά-ποια γυναίκα έλλειπε από τηνεκδήλωση, πήγαιναν µαζί µετους οργανοπαίκτες στο σπίτιτης και την έφερναν στην πλα-τεία. Μ’ αυτή την τόσο σηµαντι-κή για τους ηλικιωµένους γιορ-τή έκλεινε το εορταστικό τριή-µερο.

Το «Μπάµπιν ντεν» δεν ήταναπλά µια γιορτή αλλά και έναδείγµα αγάπης και σεβασµούτων νεότερων προς τους ηλι-κιωµένους για την πολύτιµηπροσφορά τους στην οικογέ-νεια.

Αυτός και µόνο είναι ένας πο-λύ σηµαντικός λόγος για να ε-παναφέρουµε ξανά αυτό το ση-µαντικό έθιµο στο χωριό µας.

“Μπάµπιν Ντεν”Η ηµέρα της γιαγιάς

Φωτογραφίες από το αρχείο του Βασίλη Λαζαρίδη

Του Γιώργου ΣταλίδηAρχαιολόγου 11ης Ε.Β.Α.

Της Μαρίας ∆όκα Νοσηλεύτριας

5∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

ται για πολύ.Τροφικό δυναµικό. Ένα δεύτερο

χαρακτηριστικό των λιµνών είναι τοτροφικό τους δυναµικό. Μερικές λί-µνες χαρακτηρίζονται ωςολιγότροφες, δηλαδή αυτές που έ-χουν µικρή πρωτογενή παραγωγή ήφυτοπλακτόν που είναι απλά η πρασι-νάδα του νερού (βλέπε παρακάτω), αρ-κετό βάθος - πάνω από 50 µ. -, απότο-µες όχθες, και καθόλου ή µικρής επι-φάνειας παραλίµνιες καλλιεργούµε-νες εκτάσεις. Αυτές οι λίµνες έχουνκαθαρό νερό κι η επιφάνειά τους δίνειγαλάζιο χρώµα. Άλλες, πάλι, είναι εύ-τροφες, πράγµα που απλά σηµαίνει ότιπαράγουν φυτοπλαγκτόν. Για να γίνειαυτό πρέπει τα νερά τους να είναιπλούσια σε φωσφορικά και νιτρικά ά-λατα που συνήθως προέρχονται απόεκπλύσεις των γύρω εδαφών που καλ-λιεργούνται και λιπαίνονται. Γενικά, εί-ναι ρηχές, βρίσκονται σε πεδινές εκτά-σεις κι έχουν πράσινο χρώµα. Ο ευτρο-φισµός µιας λίµνης είναι φυσικό χαρα-κτηριστικό κι όχι κατ’ ανάγκην κακό ήαποτέλεσµα ρύπανσης, όπως συχνά ι-σχυρίζονται µερικοί. Μπορεί, όµως, ναοφείλεται και στα άφθονα αστικά λύ-µατα (π.χ. η Ορεστιάδα λίµνη της Κα-στοριάς κι η Παµβώτιδα των Ιωανίν-νων), αλλά και στα απόβλητα ενός ερ-γοστασίου λιπασµάτων, όπως είναι ηπερίπτωση της Βεγορίτιδας. Η λίµνηαυτή ήταν αρχικά ολιγότροφη, δέχτη-κε όµως µεγάλες ποσότητες αποβλή-των από το εργοστάσιο λιπασµάτωντης ΛΙΠΤΟΛ και σιγά-σιγά µετατράπη-κε αρχικά σε µεσότροφη κι αργότερασε εύτροφη. Ενδεχόµενα παραµένει α-κόµα εύτροφη στο νότιο τµήµα της, ό-που οι εκβολές του ρέµατος Σολού πουµετέφερε τα απόβλητα. Ωστόσο, στοβορρά παραµένει µεσότροφη προς ολι-γότροφη. Αν έχει διακοπεί η τροφοδό-τηση µε αυτά τα απόβλητα όλη η λίµνησιγά-σιγά θα ξαναγυρίσει στην ολιγο-τροφική της κατάσταση, εκτός κι αντροφοδοτηθεί µε οικιστικά και γεωργι-κά απόβλητα από την αναπτυσσόµενηπεριοχή, πράγµα που πρέπει να µελε-τηθεί και να παρθούν έγκαιρα µέτρα.

Ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο. Με βά-ση όσα ειπώθηκαν παραπάνω πρέπεινα τονιστούν εδώ δύο σηµαντικάπράγµατα για τη Βεγορίτιδα, που ισχύ-ουν και για άλλες λίµνες: (α) ότι, δηλα-δή, δεν αρκεί µια έρευνα για τη λίµνη,

µια κι έξω – όπως πολλοί ισχυρίζονταιλέγοντας: «µα τι τις θέλουµε τις έρευ-νες, αφού έγιναν τόσες και τόσες...».Κάποιος πρέπει να τους πει ότι δενφτάνουν – όπως δεν µπορεί να έχει κα-νείς καλή εικόνα για την υγεία του ε-πειδή έκανε «κάποτε» ιατρικές εξετά-σεις και βγήκαν καλές - χρειάζονται κιάλλες. Έτσι, και για µια ζωντανή λίµνηχρειάζονται κάθε µέρα µετρήσεις(monitoring) κι αδιάκοπη παρακολούθη-ση των µεταβολών των αβιoτικών τηςπαραγόντων, ιδίως αν εµφανίζονταισυχνά διαταραχές, και (β) ότι το αρχικόπανιδικό σύµπλοκο, που αναφέρθηκεπαραπάνω, π.χ. το σύνολο των ειδών

των ψαριών ή ιχθυοπανιδικό σύµπλο-κο, προέκυψε από γεωγραφικούς συ-σχετισµούς κι εξελικτικές διαδικασίεςχιλιάδων ετών κι αρχικά ήταν προσαρ-µοσµένο σε ένα συγκεκριµένο λιµναίοοικοσύστηµα κι εµφανίζει φυσική στα-θερότητα. Το σύµπλοκο αυτό, συχνάδεν ήταν, ούτε είναι το πλέον κατάλλη-λο, επειδή δεν έχει τα σωστά είδη. Ό-µως, αυτό είναι δεδοµένο κι έτσι τοκληρονοµήσαµε. Αν, λοιπόν, σήµερααλλοιώνεται ραγδαία από παρεµβά-σεις, είναι φυσικό να µην µπορεί να α-πορροφήσει αµέσως τις µεταβολές καιγι’ αυτό συχνά εµφανίζει διαταραχές.Επειδή το ιχθυοπανιδικό σύµπλοκο α-ποτελεί το βασικό κρίκο της τροφικήςαλυσίδας, εξελικτικά προέκυψε απόσυνδυασµούς λιµνόφιλων ειδών, πουδιέθετε το σύστηµα τότε, πολύ παλιάδηλαδή, κατά τον σχηµατισµό του, πουεπιβίωναν µε το παραγωγικό δυναµικόή την παραγωγικότητα, αν προτιµάται,δηλαδή την τροφή που παράγει η λίµνηµε φυσικές διαδικασίες. Έτσι, υπήρχεκι υπάρχει πάντα µια κατηγορία ψα-ριών, τα πλακτοφάγα, που είτε είναικατάλληλα ή καταλήγουν να τρέφο-νται µε το φυτοπλαγκτόν, είτε στρέ-φονται προς το ζωοπλαγκτόν, ενώ µιατρίτη κατηγορία περιλαµβάνει ψάριαπου τρέφονται κυρίως µε βένθος - δη-λαδή, τα ζώα και τα φυτά που ζουνστον πυθµένα της λίµνης. Τα περισσό-τερα ψάρια, όµως, εµφανίζονται ωςπαµφάγα, δηλαδή έχουν µικτό τροφικόχαρακτήρα. Πολύ σηµαντική είναι µιατέταρτη κατηγορία ψαριών, τα αρπα-κτικά ή οι θηρευτές, που τρώνε τ’ άλλαή ό,τι άλλο διαθέσιµο π.χ. βατράχια,νερόφιδα. κλπ. Τα ψάρια αυτά µπορείνα ενεδρεύουν (όπως π.χ. η τούρνα, ογουλιανός, το περκί) ή να ψάχνουν µετα µουστάκια τους στα σκοτεινά (όπωςπ.χ. ο γουλιανός του Πολυφύτου) ή νακυνηγούν στη στήλη του νερού, όπωςή λουτσιόπερκα ή χαραµής του Έβρουή το ασπρόψαρο της Βόλβης, τουΣτρυµόνα και του Έβρου. Αλλά και τοθαλασσινό λαβράκι που συχνά ανεβαί-νει τα ποτάµια και µπορεί να προσαρ-µοστεί ως και στο γλυκό νερό µια λί-µνης (π.χ. της Τριχωνίδας). Το ασπρό-ψαρο είναι το µόνο από τ’ αρπακτικάπου δεν έχει δόντια - όπως δεν έχουνκι όλα τα κυπρινοειδή στα οποία ανήκει-, όµως αρπάζει και καταπίνει το θήρα-µά του κι έτσι ενεργητικά θηρεύει τ’άλλα στη στήλη του νερού. Ωστόσο,αυτή η βασική σύνθεση µπορεί να περι-

λαµβάνει περισσότερα είδη ψαριών α-πό κάθε κατηγορία ή πολλές ενδιάµε-σες ή και µεικτές µορφές. ∆υστυχώς,όµως, αυτή η «πολυτέλεια» δεν εµφα-νίζεται σε όλες τις λίµνες. Μερικές, ό-πως π.χ. η Ορεστιάδα κι η Παµβώτιδαδεν είχαν αρχικά αρπακτικό, άρα δεν υ-πήρχε ανώτερος καταναλωτής – µε α-ποτέλεσµα να εµφανίζουν εγγενή «α-στάθεια». Άλλες πάλι, όπως π.χ. οι πε-ρισσότερες φραγµαλίµνες (Ταυρωπός,Λάδωνας, κλπ.) δεν έχουν καθόλου ήέχουν µόνο τα ρεόφιλα είδη που τα πή-ραν από το ποτάµι από το οποίο προέ-κυψαν οι ίδιες. Για παράδειγµα, ηφραγµαλίµνη Ταυρωπού πήρε τα ρεό-

φιλα από τον Αχελώο, της Πλατανό-βρυσης από το Νέστο κλπ. Είναι, λοι-πόν, φυσικό εκεί όπου η σύνθεση τωνγηγενών ειδών δεν είναι η ενδεδειγµέ-νη, δηλαδή δεν καταναλώνεται σωστάη παραγόµενη τροφή να δικαιολογού-νται - ως ένα βαθµό και µε την επιφύ-λαξη των χειρισµών από ειδικό επιστή-µονα -, εξωγενείς παρεµβάσεις πουσκοπό έχουν να βρεθεί και να εισαχτείτο κατάλληλο ψάρι που θα καταναλώ-σει την περισσευούµενη βιοµάζα, γιατίαλλιώς αυτή θα αποσυντεθεί κι ενδε-χόµενα θα προκαλέσει διαταραχή. Ε-δώ πρέπει να προσθέσουµε ότι οι λί-µνες που έχουν µεγάλο αριθµό γηγε-νών ειδών, όπως η Βόλβη που έχει πά-νω από 20, εµφανίζονται, συνήθως, πιοσταθερές από άλλες, όπως η Βεγορίτι-δα, η Παµβώτιδα κι η Ορεστιάδα, πουδεν έχουν.

Γηγενή, αλλογενή κι ενδηµικάείδη. Είναι απαραίτητο να δοθούν ορι-σµένες εξηγήσεις για τους όρους αυ-τούς που πρέπει να λαµβάνονται σοβα-ρά υπόψη για κάθε µορφή ορθής δια-χείρισης. Γηγενή λοιπόν είναι τα είδηπου υπήρχαν ανέκαθεν σε ένα υδάτινοοικοσύστηµα και κανείς δεν φαίνεταινα τα µετέφερε από κάπου αλλού – άλ-λωστε, για ποιο λόγο να το κάνει, αν

δεν υπήρχε οικονοµικό ενδιαφέρον;Στη Βεγορίτιδα π.χ. σίγουρα είναι γη-γενείς οι πλατίκες. Το γριβάδι, όµως; Ογουλιανός; Τα είδη αυτά ίσως είναι αλ-λογενή, δηλαδή ξένα, γιατί δεν ταιριά-ζουν µε το ιχθυοπανιδικό σύµπλοκοτης περιοχής. Πως, µπορεί να έγινε αυ-τό; Εχουµε ενδείξεις, από διηγήσειςτων αρχών του 20ου αιώνα, ότι οι τότεψαράδες της περιοχής (π.χ. της Βεγο-ρίτιδας, των Πετρών, κλπ.) µετέφερανζωντανά γριβάδια µε κάρα τη νύχτασκεπασµένα µε υγρά χόρτα και λινά-τσες σε αγορές ή σε σπίτια πλουσίων,αρκετές ώρες δρόµο µακριά. Όπως εί-ναι γνωστό, τα γριβάδια έχουν µεγάλη

αντοχή. Εποµένως δεν µπορεί να απο-κλειστεί ότι αυτό γινόταν ή έγινε καισε παλαιότερους αιώνες µε µεταφο-ρές από αλλού και στην ίδια τη Βεγορί-τιδα ή άλλες λίµνες της ∆. Μακεδονίας– κι αυτό να µην έχει καταγραφεί, έτσιόπως καταγραφόταν σε πολλά µονα-στήρια της ∆ύσης. Αν έγινε διασπορά,προφανώς θα έγινε από το Λουδία ήτον Αξιό όπου θεωρείται ότι το ψάριαυτό έχει φυσική κατανοµή. Υπάρχει έ-να τρόπος να το µάθουµε: αν µελετή-σουµε το λεγόµενο µιτοχονδριακόDNA των γριβαδιών της Βεγορίτιδας –ενδεχόµενα κι άλλων ειδών κι από άλ-λες λίµνες – και να το συγκρίνουµε µετο DNA των γριβαδιών άλλων περιο-χών, ακόµα και του ∆ούναβη. Υπάρ-χουν επιστήµονες που µπορούν και ξέ-ρουν να το κάνουν, αλλά δεν υπάρχουν– δυστυχώς – πορτοφόλια για να πλη-ρώσουν την ακριβή αυτή έρευνα πουθα µας διαφωτίσει για τις δραστηριότη-τες των ανθρώπων κατά τους σκοτει-νούς αυτούς χρόνους... Μια ειδική κα-τηγορία γηγενών ειδών ψαριών είναιεκείνα που λέγονται ενδηµικά και που– προσοχή ! – είναι εκείνα που απο-κλειστικά κι εξ ορισµού ζουν µόνο στοσύστηµα (περιλαµβάνει και τα ποταµά-κια που χύνονται σε αυτό). Υπάρχουν

τέτοια στη Βεγορίτιδα; Ενδεχοµένωςνα υπάρχει ένα µόνο, η πλατίκα, που οΑλέξανδρος Στεφανίδης, ένας διαπρε-πής Έλληνας ιχθυολόγος την περιέ-γραψε το 1943 και της έδωσε το όνοµαRutilus rutilus varietas vegariticusStephanidis, 1943, όπως πρέπει ναγράφεται πλήρως το επιστηµονικό τηςόνοµα. Αν και είναι πολύ πιθανόν να εί-ναι ξεχωριστό είδος κι όχι «ποικιλία»(=varietas), ωστόσο δεν έχει γίνει ανα-λυτική έρευνα να το επιβεβαιώσει. Έ-τσι, δεν γνωρίζουµε τι σχέση έχει µετο συγγενικό είδος της Ορεστιάδας καιτων άλλων γειτονικών λιµνών (Πε-τρών, Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα). Η Βεγορί-τιδα, λοιπόν, φαίνεται να έχει πολύ µι-κρό αριθµό γηγενών ειδών που δεν εί-ναι και πολύ καλά γνωστά. Ενώ αφθο-νούν τα αλλογενή ή αλλόχθονα ή ξενι-κά ή εισαγωγής ή ακόµα κι αλλότοπα –δηλαδή από άλλες γειτονικές περιο-χές. Κατά καιρούς κι από διαφόρους ει-δικούς, αλλά κι άσχετους, έχουν εισα-χθεί κι έχουν ή δεν έχουν εγκληµατι-στεί. Είναι αυτά που ασκούν συχνά έ-ντονο ανταγωνισµό στα γηγενή καιστα ενδηµικά και που απειλούν ακόµακαι να τα αφανίσουν. Στην εποχή µαςπου έχει αναπτυχτεί έντονη συνείδησηγια τη διατήρηση της βιοποικιλότηταςκάθε διαχειριστική προσπάθεια πρέπεινα γίνεται µε φειδώ και γνώση.

∆ιαδοχή βιοκοινωνιών. Σε µια λί-µνη υπάρχει συνήθως µια καλά ορ-γανωµένη τροφική πυραµίδα, πουστη βάση της βρίσκονται οι οργανι-σµοί που φωτοσυνθέτουν (φυτοπλα-γκτόν). Οι οργανισµοί αυτοί (µικρο-σκοπικά πράσινα φύκη) παράγουνοργανικές ενώσεις, που είναι κατάλ-ληλες για την οικοδόµηση της ζώσαςύλης, από νερό κι ενώσεις αζώτουκαι φωσφόρου του περιβάλλοντος(στην προκειµένη περίπτωση το νε-ρό της λίµνης) και το διοξείδιο τουάνθρακα της ατµόφαιρας, µε τη βοή-θεια της ηλιακής ενέργειας που α-πορροφάται από τα ειδικά οργανίδιατων πράσινων φυκών, τα πλαστίδιαµε τη βοήθεια µιας πολύπλοκης ορ-γανικής ουσίας, της χλωροφύλλης.Στην κορυφή της τροφικής πυραµί-δας βρίσκονται οι θηρευτές (αρπα-κτικά ψάρια, πουλιά, υδρόβια θηλα-στικά, κλπ.). Οι ενδιάµεσοι ορίζοντεςµπορεί να είναι αρκετοί και, συνή-θως, ο καθένας τους αποτελεί µια ξε-χωριστή βιοκοινωνία. Στην απλού-στερη µορφή, ο ένας ακολουθεί τοναµέσως προηγούµενό του, κατανα-λώνοντας τον. Αυτή η διαδικασία λέ-γεται και ροή ενέργειας, επειδή η ε-νέργεια που παράγεται µε την τροφή«φαίνεται» να ρέει από το ένα επίπε-δο στο άλλο. Αν δεν υπάρχει κατανα-λωτής για ένα επίπεδο, τότε αυτόσυνήθως καταρρέει και µπορεί να ο-δηγήσει σε διαταραχή. Τα πράγµατα,βέβαια, σε µια λίµνη είναι περισσότε-ρο πολύπλοκα, όµως σε γενικέςγραµµές ισχύει το παραπάνω σχήµα.Ένα διδακτικό παράδειγµα φυσικήςδιαταραχής µας δίνει η Βόλβη, µιακατά τα άλλα σταθερή λίµνη µε ικανόαριθµό ειδών ψαριών. Από έρευνεςβρέθηκε ότι η αλιευτική διαχείρισηστη λίµνη αυτή δεν είναι η ενδεδειγ-µένη.

Όµως γι αυτό και για µερικά άλλαθα µιλήσουµε σε µια άλλη συνέχεια.

Θεσσαλονίκη, ∆εκέµβριος 2010

Φωτογραφίες ψαριών: www.fishfinder.grKαλαµιώνων: Ηλίας Κάρτας

Συνέχεια από την 1η σελ.

H ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙˆÓ ÏÈÌÓÒÓ:

H ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ BÂÁÔÚ›Ùȉ·˜

6 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

C M Y K

Ηεπίσηµη ονοµασία ψαρόνι. Ηεπιστηµονική του Sturnusvulgaris. Είναι γνωστό στον

ελλαδικό χώρο επίσης µε διάφοραάλλα ονόµατα. Τα πιο γνωστά γκα-ραβέλι, γκάργκουλο, ζαραβέλι,ζουρζούρι, µαυροπούλι, σβορίγγι,χειµώνι κ.ά.

Εµφανισιακά συγχέεται µε τονκότσυφα λόγω του µαύρου χρώ-µατος που κυριαρχεί στο φτέρω-µά του και το κίτρινο ράµφος του.Με µια προσεκτική όµως µατιάβλέπουµε να έχει πολλές διαφο-ρές από τον κότσυφα και στην εµ-φάνιση και στη συµπεριφορά. Τοψαρόνι έχει άσπρα στίγµατα πουδεν έχει ο κότσυφας. Τα ψαρόνιασχηµατίζουν πολυπληθείς οµά-δες ενώ ο κότσυφας είναι είδοςµοναχικό.

Τα ανήλικα έχουν καφετί χρώµασε όλο το σώµα µε ανοιχτόχρωµολαιµό και µαύρο ράµφος. Τα νεα-ρά διατηρούν το καφετί χρώµαστο κεφάλι και αποκτούν λευκο-κίτρινες κηλίδες στο υπόλοιποσώµα.

Τα ενήλικα αρσενικά έχουνµαυριδερό χρώµα µε µεταλλικήπράσινη και βιολετιά όψη. Το ράµ-φος κιτρινίζει την άνοιξη που αρ-χίζει η αναπαραγωγική περίοδοςκαι τα πόδια του παίρνουν ένα ρο-δοκόκκινο χρώµα. ∆εν υπάρχουνµεγάλες διαφορές ανάµεσα σταδυο φύλα. Μια µικρή διαφορά ε-ντοπίζεται στη βάση του ράµ-φους. Στα αρσενικά είναι λίγο γα-λαζωπό ενώ στα θηλυκά κοκκινω-πό.

Στην περιοχή µας είναι ενδηµι-κό πουλί. Το φθινόπωρο και τοχειµώνα δεχόµαστε όµως πληθυ-σµούς από τα βόρεια. Αναπαρά-γεται την άνοιξη. Γεννά µέχρι και

τρεις φορές. Τα αρσενικά έχει α-ποδειχθεί ότι είναι πολυγαµικά.Ζευγαρώνουν µέχρι και µε τρίαθηλυκά. Θηλυκά που δεν κατάφε-ραν να βρουν το ταίρι τους και ναστήσουν τα ίδια δική τους φωλιάπάνε και γεννούν αυγά σε φωλιέςάλλων θηλυκών.

Τα αρσενικά για να προσελκύ-σουν τα θηλυκά χρησιµοποιούντη φωνή τους. Κάνουν ιδιαίτεραεπιτόπια φτεροκοπήµατα και στο-λίζουν όµορφα τη φωλιά. Βέβαια,

µερικές φορές το ζευγάρι ανα-λαµβάνει να φτιάξει τη φωλιά απόκοινού.

Τα αυγά του ψαρονιού είναι γα-λαζωπά µε άσπρα στίγµατα. Η εκ-κόλαψη διαρκεί 13-15 µέρες. Οινεοσσοί φροντίζονται από τουςδυο γονείς για 20-25 µέρες. Μετάτο ξεπετάρισµα οι γονείς βοη-θούν τα νεαρά άτοµα στην εύρε-ση τροφής .Κατόπιν πολλά νεαράµαζί δηµιουργούν οµάδες και τρέ-φονται µόνα τους.

Κινούνται και τρέφονται στο έ-δαφος. πολλές φορές τα βρίσκου-µε να ξεκουράζονται στα εναέριακαλώδια. Όταν πετάνε κατά σµήνηκάνουν εντυπωσιακούς σχηµατι-σµούς ιδιαίτερα στην προσπάθειάτους να αποφύγουν κάποιο αρπα-κτικό. Το φτεροκόπηµα τότε ακού-γεται από πολύ µακριά.

Το όνοµα ψαρόνι το οφείλει στοµαυριδερό χρώµα µε άσπρα στίγ-µατα (ψαρός) και όχι στη διατρο-φή του. Είναι παµφάγα πουλιά.

Τρέφονται µε διάφορα έντοµα(σαρανταποδαρούσες, σκουλή-κια, κάµπιες) φρούτα (αχλάδια,µήλα, σταφύλια, κεράσια) και διά-φορους σπόρους και ελιές .

Χειρίζεται το ράµφος του πολύκαλά για να µπορεί να ανοίγει σα-λιγκάρια και κοχύλια.

Κελαηδάει όλο το χρόνο. Η φω-νή του σύµφωνα µε τον οδηγό ανα-γνώρισης, «Τα Πουλιά της Ελλά-δας, της Κύπρου και της Ευρώ-πης», δυνατά υψηλά σφυρίγµατακαι σχετικά απαλοί χτυπητοί ήχοικαι στριγκλιές. Είναι πολύ καλόςµίµος. Μιµείται φωνές άλλων που-λιών αλλά και ήχους από το περι-βάλλον. Θυµάµαι µια φορά ένανχειµώνα στο πεδίο όπου άκουσαξεκάθαρα τη φωνή συκοφάγου.∆εν µπορούσα να το πιστέψω. Ωςγνωστό οι συκοφάγοι είναι πουλιάπου µας επισκέπτονται από τον Α-πρίλη µέχρι και το Σεπτέµβρη. Τε-λικά µπόρεσα να δω το ψαρόνι πουµιµούνταν τη φωνή του συκοφά-γου. Τελευταία έχει διαπιστωθείπως µπορεί να µιµηθεί και ήχους κι-νητών τηλεφώνων.

Στην περιοχή µας τα συναντά-µε όλο το χρόνο. Από το Σεπτέµ-βριο µέχρι το Μάρτιο εντοπίζο-νται προς τη Βεγόρα αλλά και α-νάµεσα στις δυο λίµνες, Πετρώνκαι Βεγορίτιδα. Εδώ βρίσκονται οιαµπελώνες. Τα µεγάλα κοπάδιαέρχονται να «τρυγήσουν» µερι-κές φορές πριν τους νοικοκύρη-δες. Οι αµπελουργοί για να προ-στατέψουν τη σοδειά τους χρησι-µοποιούν κανονάκια µε συµπιε-σµένο αέρα.

Το διατροφικό τους όµως µενούδεν αποτελείται µόνο από σταφύ-λια. Έτσι, όσο και να µας στενο-χωρεί η παρουσία τους ιδιαίτερατην περίοδο του τρύγου, τα οφέ-λη που έχει η περιοχή από την ύ-παρξή τους είναι σηµαντικά.

Φωτογραφίες: Οδυσ. Τζηµούλη

To ΨαρόνιΤου Οδυσσέα Τζηµούλη

7∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

C M Y K

νει καλλιεργώ βιολογικά. Καλλιεργώ βιολογικά ση-

µαίνει ίσως αλλάζω επάγ-γελµα γιατί οι τεχνικές πουεφαρµόζονται στηρίζονταισε άλλη λογική από το χρησι-µοποιώ αγροχηµικά έστω καιβιολογικά. Μία εισροή πουθεωρείται βιολογική µπορείεπίσης να προκαλέσει βλάβηστο περιβάλλον εάν δεν ε-φαρµοστεί σωστά.

Εφαρµόζω τεχνικές πουσυµβαδίζουν µε τις νέες ανα-καλύψεις της επιστήµης αλ-λά συνδυάζουν και την παρα-δοσιακή και τοπική τεχνικήκαλλιέργειας της κάθε πε-ριοχής.

Βιολογική καλλιέργεια ση-µαίνει µαθαίνω να συνεργά-ζοµαι µε άλλους παραγω-γούς σε όλους τους τοµείςώστε να αντιµετωπίσω όλεςτις δυσκολίες που θα παρου-σιαστούν.

Συγκεκριµένα για την βιο-λογική καλλιέργεια της µη-λιάς ο παραγωγός πρέπει ναέχει υπόψη του τα εξής:

Λίπανση:Απαραίτητο είναι κάθε

τριετία το αργότερο να γίνε-ται µια ανάλυση του εδά-φους για να διαπιστωθεί σε τικατάσταση βρίσκεται και α-ναλόγως να φροντίσουµε ναπροσθέσουµε ή όχι λιπάσµα-τα που επιτρέπονται στηνβιολογική γεωργία. Επίσηςκατά κύριο λόγο κάθε δύοχρόνια , ο βιοκαλλιεργητήςµπορεί να εµπλουτίζει το έ-δαφος του κτήµατος µε χλω-ρή λίπανση. Χρησιµοποιούµε(σπέρνουµε) δηλαδή ψυχαν-θή φυτά ( βίκος, ρεβίθι, κου-κιά,κ.ά.) µαζί µε αγρωστώδη(φεστούκα) και γίνεται ενσω-µάτωσή τους λίγο πριν τηνάνθισή τους για εµπλουτισµόµε άζωτο. Ο κανονισµός τηςβιολογικής γεωργίας(834/2007) που ο καθέναςµπορεί να αναζητήσει στοδιαδίκτυο αναφέρει τις επι-τρεπόµενες ουσίες για λί-πανση των βιολογικών καλ-λιεργειών. Υπάρχει πληθώραβιολογικών σκευασµάτωνπλέον που δύνανται να χρη-σιµοποιηθούν στην βιολογι-κή γεωργία. Ένας σωστόςσύµβουλος βιολογικής γεωρ-γίας ή ένας καλός βιοκαλ-λιεργητής θα ήταν ένα καλόστήριγµα σε έναν παραγωγόπου ξεκινά τώρα τα βιολογι-κά.

Προσθήκη καλίου εάν χρει-αστεί µπορεί να γίνει µε επι-τρεπόµενα σκευάσµατα πουπολλά από αυτά χρησιµοποι-ούνται και στην συµβατική

γεωργία.(θειικό κάλιο µαγνή-σιο). Εάν το κτήµα είναι µι-κρό µπορεί ακόµη να χρησι-µοποιηθεί η στάχτη ξύλων α-πό ξυλόσοµπες ή τζάκια , ηοποία περιέχει µεγάλη ποσό-τητα καλίου.

Σε περίπτωση ανάγκηςπροσθήκης ιχνοστοιχείων ,στην αγορά µπορεί να προ-µηθευτείτε πολλά σκευά-σµατα µε βασικό συστατικότα φύκια της θάλασσας . Επί-σης ένας ενηµερωµένος βιο-καλλιεργητής έχει την δυνα-τότητα να χρησιµοποιήσειπαρασκευάσµατα που φτιά-χνει µόνος του. Υπάρχουνκάποια βιβλία που µπορούννα σας δώσουν κάποιες πλη-ροφορίες, µε κύριο το βιβλίο«Φυτοπροστασία χωρίς χηµι-κά» του Γαβριήλ Πανάγου.

Επίσης είναι σηµαντικό ε-φόσον ο βιοκαλλιεργητής έ-χει την δυνατότητα, να πα-ράγει και να κάνει χρήση ι-διοπαραγόµενου κοµπόστ.Το κοµπόστ παρασκευάζεταιµε υπολείµµατα καλλιεργει-ών, οργανικά γενικά υλικά µεαερόβιο ζύµωση. Φυσικά υ-πάρχουν αρκετά κοµπόστ καιστο εµπόριο. Το λίπασµα αυ-τό βοηθά στον εµπλουτισµότου εδάφους µε οργανικήουσία και στην σωστή ανά-πτυξη της κάθε καλλιέργει-ας.

Φυτοπροστασία Οι µηλιές αντιµετωπίζουν

αρκετές προσβολές που

προκαλούνται είτε από µύκη-τες είτε από έντοµα. Εδώ θαασχοληθούµε µε τις δύο κυ-ριότερες προσβολές που εί-ναι η καρποκάψα και το φου-ζικλάδιο.

Καρποκάψα της µηλιάς(cydia pomonella) Η καρπο-κάψα είναι µια πεταλούδαπου οι προνύµφες της δηµι-ουργούν τεράστια προβλή-

µατα στην καλλιέργεια τηςµηλιάς προσβάλλοντας τουςκαρπούς και προκαλώνταςπολλές φορές ζηµιές σχεδόνσε όλη την παραγωγή του ο-πωρώνα .Οι γενιές που έχει ηκαρποκάψα συνήθως αλλη-λεπικαλύπτονται και για αυ-τό είναι δύσκολο να αντιµε-τωπιστεί η κορυφή κάθε γε-νιάς όπως σε άλλα είδη πε-ταλούδων .Ιδανική λύση γιατην αντιµετώπιση της δεν υ-

πάρχει, απλά προσπαθούµενα µην καλλιεργούµε µηλιέςεκεί που υπάρχει έντονο τοπρόβληµα της καρποκάψας.Αυτά τα µέρη είναι κυρίως οιορεινές περιοχές της χώραςµας.

Η αντιµετώπιση της καρπο-κάψας στην βιολογική γεωρ-γία γίνεται µε συνδυασµό τε-χνικών και σκευασµάτων έ-τσι ώστε να έχουµε το καλύ-

τερο δυνατό αποτέλεσµα.Τεχνικές: 1) Συλλογή ό-

λων των προσβεβληµένωνκαρπών από τα δένδρα αλλάκαι από το έδαφος και κατα-στροφή τους. 2) Φρεζάρισµαεπιφανειακό για καταστροφήκαρπών στο έδαφος και ταυ-τόχρονη εξόντωση των νυµ-φών της καρποκάψας. 3) Κά-λυψη του κορµού του δέν-δρου µε χαρτί περιτυλίγµα-τος οντουλέ µε την κυµατι-στή πλευρά προς τον κορµόκαι σταθεροποίηση του πάνωστον κορµό. Παρατήρησητων χαρτιών κάθε τρεις µέ-ρες και εάν υπάρχουν προ-νύµφες ή νύµφες προχωρά-µε στην καύση τους και τοπο-θετούµε άλλο χαρτί. Αυτόθα γίνει την περίοδο που εµ-φανίζεται η καρποκάψα δη-λαδή τέλος της άνοιξης µέ-χρι τέλος καλοκαιριού. 4)∆ηµιουργία φυτικού φράκτηγύρω από το κτήµα έτσι ώστε

εκεί να κρύβονται πουλιάπου είναι φυσικοί εχθροί τηςπεταλούδας αλλά και άλλωνπροβληµάτων που αντιµετω-πίζουν οι µηλιές ή άλλες καλ-λιέργειες του κτήµατος µας.

Επεµβάσεις: 1) Με βάκιλοτης Θουριγγίας που είναι έ-νας µικροοργανισµός πουαρρωσταίνει τις προνύµφεςτης πεταλούδας όταν τον κα-ταπιούν. 2) Με ιό της κοκκιώ-σεως (madex) που επίσης αρ-

ρωσταίνει την προνύµφη. 3)Με παγίδες φεροµόνης πουπαγιδεύουν τα αρσενικά άτο-µα µε αποτέλεσµα να µην γο-νιµοποιούνται τα θηλυκά καινα µην γεννούν αυγά. 4) Μεπαγίδες σεξουαλικής σύγχυ-σης µε αποτέλεσµα τα αρσε-νικά να µην βρίσκουν τα θη-λυκά και να µην εναποτίθε-νται αυγά στα δένδρα. 5) Ε-πέµβαση µε σκευάσµατα πουπεριέχουν την δραστική ου-σία spinosad όπου έχουµεκαλή αντιµετώπιση αλλά ή ε-φαρµογή είναι σε πειραµατι-κό στάδιο. Όλες οι προανα-φερόµενες επεµβάσεις γίνο-νται µόνο όταν έχουµε έντο-νη προσβολή και επικουρικάτων τεχνικών γιατί κοστίζουνχρήµατα.

Φουζικλάδιο. Είναι από τιςπιο σοβαρές µυκητολογικέςπροσβολές της µηλιάς καιµπορεί να καταστρέψει ολό-κληρο οπωρώνα ή να µειώσειαισθητά την ποιοτική αξίατων καρπών. Προσβάλλει ταφύλλα, τα άνθη και τους καρ-πούς αλλά πολλές φορές καιτους βλαστούς των δένδρων.Η καταπολέµηση αυτού τουµύκητα γίνεται κυρίως µεχαλκούχα σκευάσµατα, µπο-ρεί επίσης να χρησιµοποιηθείτσάι από πολυκόµπι (εκουϊ-

ζέτο) επικουρικά, αλλά όλεςοι επεµβάσεις πρέπει να συ-νοδεύονται και από καλλιερ-γητικές τεχνικές όπως το πα-ράχωµα των προσβεβληµέ-νων φύλλων που αποτελούνεστίες µόλυνσης, ή το σωστόκλάδεµα που βοηθά στον αε-ρισµό του φυλλώµατος καιτην µη εγκατάσταση του µύ-κητα. Επίσης πρέπει να τονί-σουµε ότι όταν είναι δυνα-τόν, χρησιµοποιούµε ποικι-λίες οι οποίες είναι ανθεκτι-

κές σε αυτόν τον µύκητα. Τέλος είναι απαραίτητο

κάθε βιοκαλλιεργητής ναγνωρίζει ότι η βιολογική γε-ωργία είναι µια εφαρµογήτης οικολογίας στην πράξηκαι ότι παράγοντας φυσικάβιολογικά προϊόντα προ-σφέρει στην προστασία τουπεριβάλλοντος, προστατεύ-ει την υγεία του αλλά και τηνυγεία των καταναλωτών πουαγοράζουν τα βιολογικάπροϊόντα .

BÈÔηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÌËÏÈ¿˜Συνέχεια από την 1η σελ.

Χωρίς προστασία παραµένουν οιτέσσερις λίµνες του οροπεδίουτου Αµυνταίου, παρότι έχουν ε-

νταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 ωςΖώνες Ειδικής Προστασίας και ΤόποιΚοινοτικής Σηµασίας.

Συγκεκριµένα:Στη Βεγορίτιδα παρατηρείται δρα-

µατική πτώση της στάθµης κατά 30 µέ-τρα, η οποία οφείλεται σε προγενέστε-ρες λαθεµένες διαχειριστικές πρακτι-κές και στις ανεξέλεγκτες αρδευτικέςγεωτρήσεις. Οι παράνοµες επεκτάσειςτων γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε ε-κτάσεις από τις οποίες έχουν αποσυρ-θεί τα ύδατα οδηγούν σε συρρίκνωσησηµαντικά οικοσυστήµατα, όπως υγράλιβάδια και καλαµιώνες.

Στη Χειµαδίτιδα παρατηρείται το α-ντίθετο πρόβληµα, δηλαδή η ταχεία ε-πέκταση που καλαµιώνα σε ποσοστό85%, µε αρνητικές συνέπειες στην ορ-νιθοπανίδα αλλά και στην παραγωγήτων ψαριών.

Στη Ζάζαρη (αλλά και στη Χειµαδίτι-

δα) παρατηρούνται φαινόµενα ευτρο-φισµού από υπολείµµατα λιπασµάτων,που καταλήγουν εκεί µέσω των απο-στραγγιστικών τάφρων, καθώς και ρύ-πανση από κτηνοτροφικές µονάδες, ε-νώ σηµαντικό είναι και το πρόβληµατων φερτών υλών.

Η λίµνη Πετρών αντιµετωπίζειπροβλήµατα καταπατήσεων, διαχεί-ρισης των καλαµιώνων, καθώς καιρύπανσης από αστικά και βιοµηχανι-κά λύµατα, τα οποία µεταφέρονταιµέσω συνδετήριας τάφρου και στηΒεγορίτιδα.

Για την προστασία τους έχουν κατα-σπαταληθεί κοινοτικοί πόροι. Στη Χει-µαδίτιδα για παράδειγµα, µετά από µε-λέτες στο πλαίσιο προγράµµατοςLIFE, (το οποίο διακόπηκε µε πρωτο-βουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής),κατασκευάστηκε ανάχωµα που αυξά-νει την στάθµη, µε χρηµατοδότηση α-πό το ΠΕΠ ∆υτ. Μακεδονίας. Το αποτέ-λεσµα ήταν κατακλυσµός των καλα-µιώνων σε ποσοστό 80% και εξαφάνι-

ση πολλών τύπων οικοτόπων για τα ο-ποία η περιοχή εντάχθηκε στο δίκτυοNATURA 2000.

Το καθεστώς προστασίας στις λί-µνες Πετρών και Βεγορίτιδα είναι ελλι-πές, καθώς δεν έχει εκπονηθεί ακόµα ηΕιδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ),δεν έχει γίνει επέκταση των Ζωνών Ει-δικής Προστασίας, δεν έχει καθορισθείεπίσηµα το µέγιστο και ελάχιστο τηςστάθµης στη Βεγορίτιδα και δεν έχουνσταµατήσει οι καταπατήσεις των εκτά-σεων που αποκαλύπτονται.

Το ζήτηµα της προστασίας των λι-µνών του Αµυνταίου τέθηκε στο Ευρω-παϊκό κοινοβούλιο µε ερώτηση που κα-τέθεσε ο Ευρωβουλευτής Μιχ. Τρεµό-πουλος, ο οποίος δήλωσε για το θέµα:«Οι επιδόσεις της χώρας µας στο ζήτη-µα της προστασίας των περιοχώνNATURA είναι απαράδεκτες και ήδη έ-χει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό ∆ι-καστήριο αρκετές φορές. Ειδικά όµωςστις λίµνες της περιοχής του Αµυνταί-ου φαίνεται να υλοποιείται µια συνει-δητή πολιτική αδιαφορίας για το φυσι-κό περιβάλλον, τη στιγµή που σπατα-λούνται κοινοτικοί πόροι που διατίθε-νται γι΄ αυτό το σκοπό».

Ακολουθεί το κείµενο της ερώτη-σης:

Θέµα: Συνεχιζόµενη υποβάθµισητων λιµνών Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα, Πε-τρών, Βεγορίτιδα

Τέσσερις λίµνες στο οροπέδιο τουΑµυνταίου εντάσσονται στο δίκτυοNATURA 2000 ως Ζώνες Ειδικής Προ-στασίας και Τόποι Κοινοτικής Σηµα-σίας. Επικοινωνούν µεταξύ τους υδρο-λογικά και φιλοξενούν σηµαντικούςπληθυσµούς πουλιών. Ωστόσο, αντιµε-τωπίζουν σοβαρά προβλήµατα. Στη Βε-γορίτιδα παρατηρείται δραµατική πτώ-

ση της στάθµης κατά 30 µέτρα, η οποίαοφείλεται σε προγενέστερες λαθεµέ-νες διαχειριστικές πρακτικές1 και στιςανεξέλεγκτες αρδευτικές γεωτρήσεις.

Το καθεστώς προστασίας στις λί-µνες Πετρών και Βεγορίτιδα είναι ελλι-πές, καθώς δεν έχει εκπονηθεί ΕιδικήΠεριβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), δεν έ-χει γίνει επέκταση των Ζωνών ΕιδικήςΠροστασίας2, δεν έχει καθορισθεί επί-σηµα το µέγιστο και ελάχιστο τηςστάθµης στην Βεγορίτιδα όπως απαι-τείται για την διατήρηση των κρίσιµωνενδιαιτηµάτων του SCI και δεν έχουνσταµατήσει οι καταπατήσεις των εκτά-σεων που αποκαλύπτονται. Στη Χειµα-δίτιδα, µετά από µελέτες στο πλαίσιοπρογράµµατος LIFE3, το οποίο διακό-πηκε από την ΕΕ, ολοκληρώθηκε πρό-σφατα η κατασκευή αναχώµατος πουαυξάνει την στάθµη, µε χρηµατοδότη-ση από το ΠΕΠ ∆υτ. Μακεδονίας4. ∆υ-στυχώς όµως το έργο αντιµετωπίζεταιαπό την ΝΑ Φλώρινας αποκλειστικά ωςαρδευτικό και έχει σταµατήσει το πα-ράλληλο πρόγραµµα παρακολούθησηςτης επίδρασης της παρέµβασης στηνποιότητα των υδάτων, στην ορνιθοπα-νίδα και τα ψάρια. Το αποτέλεσµα είναιη εξαφάνιση πολλών τύπων οικοτόπωνκαι ειδών της ορνιθοπανίδας για τα ο-ποία η περιοχή εντάχθηκε στο δίκτυοNATURA 2000.

Ερωτάται η Επιτροπή: Ποια µέτρα προτίθεται να λάβει για

να αντιµετωπίσει τα παραπάνω προ-βλήµατα των περιοχών NATURA 2000,που σχετίζονται µε έργα τα οποία έ-χουν συγχρηµατοδοτηθεί µε κοινοτικάκονδύλια;

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ(1) Απόληψη και παροχέτευση τερά-

στιων ποσοτήτων νερού µέσω σήραγγαςστον υδρο-ηλεκτρικό ταµιευτήρα Άγρα,(µέχρι το 1991) και άντληση µεγάλων πο-σοτήτων νερού για την ψύξη των θερ-µοηλεκτρικών εργοστασίων της ∆.Ε.Η.(µέχρι το 1997).

(2) Αν και σύµφωνα µε µελέτη της Ελ-ληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και του∆ήµου Αµυνταίου έχουν εντοπιστεί ση-µαντικά είδη ορνιθοπανίδας, κυρίως µε-ταξύ των δύο λιµνών. Μπούσµπουρας∆ηµήτρης 2004. Έκθεση παρακολούθη-σης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή τωνλιµνών Βεγορίτιδα και Πετρών 2003.Πρόγραµµα ΕΤΕΡΠΣ – Προστασία Περι-βάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη «Προ-στασία των λιµνών Βεγορίτιδας και Πε-τρών» ΥΠΕΧΩ∆Ε – ∆ήµος Αµυνταίουσελ.38, χάρτες. Ελληνική ΟρνιθολογικήΕταιρεία

(3) LIFE00NAT/GR/7242 «∆ιατήρηση -διαχείριση των λιµνών Χειµαδίτιδα - Ζά-ζαρη»

(4) Προστασία και ανόρθωση υγροτό-πων Ζάζαρης – Χειµαδίτιδας του Ν. Φλώ-ρινας

E-9110/10ELΑπάντηση του κ. Potonik

εξ ονόµατος της Επιτροπής(17.12.2010)

Σχετικά µε τα ζητήµατα που τέθηκαναπό το Αξιότιµο Μέλος του Κοινοβου-

λίου, η Επιτροπή τονίζει ότι τα όρια τηςΖώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)GR1340008 «λίµνες Χειµαδίτιδας καιΖαζάρης», οι οποίες έχουν χαρακτηρι-στεί δυνάµει της οδηγίας για την προ-στασία των πτηνών 2009/147/EΚ1, δι-ευρύνθηκαν πρόσφατα από την Ελλά-δα στο πλαίσιο των µέτρων για τη συµ-µόρφωση µε την απόφαση του ∆ικα-στηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτωνστην υπόθεση C-334/04 για ανεπαρκήχαρακτηρισµό ζωνών ειδικής προστα-σίας. Το εν λόγω έργο LIFE, το οποίοστόχευε στη διατήρηση της περιοχής,ολοκληρώθηκε χωρίς να έχουν επιτευ-χθεί οι στόχοι του και η Επιτροπή ήτανυποχρεωµένη να ανακτήσει µέρος τωνπροκαταβολών. Επιπλέον, προκειµέ-νου να συµµορφωθεί µε την απόφασητου ∆ικαστηρίου (υπόθεση C-293/07)σχετικά µε την ανεπαρκή προστασίατων ΖΕΠ, η Ελλάδα ανέλαβε να θεσπί-σει ένα συνεπές, εξειδικευµένο καιπλήρες νοµικό καθεστώς που θα εξα-σφαλίσει την αειφόρο διαχείριση και α-ποτελεσµατική προστασία των ΖΕΠτης. Το σχέδιο νόµου που καταρτίστη-κε για αυτό το σκοπό αποτελεί επί τουπαρόντος αντικείµενο δηµοσίων δια-βουλεύσεων στην Ελλάδα.

Οι ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνεςγια την εφαρµογή των απαραίτητωνµέτρων ώστε να αντιµετωπιστούν οι α-πειλές σχετικά µε τις ζώνες που ανέ-φερε το Αξιότιµο Μέλος του Κοινοβου-λίου, σύµφωνα µε τις διατάξεις των ο-δηγιών. Η Επιτροπή µπορεί να παρέµ-βει µόνο εφόσον της τεκµηριωθεί εν-δεχόµενη παραβίαση των εν λόγω δια-τάξεων.

Σχετικά µε συγκεκριµένο έργο, τοοποίο συγχρηµατοδοτείται στο πλαί-σιο του Περιφερειακού Επιχειρησια-κού Προγράµµατος, κατ’εφαρµογήτης αρχής της επικουρικότητας, τακράτη µέλη είναι υπεύθυνα να επιλέ-γουν, να διαχειρίζονται και να υλο-ποιούν έργα των επιχειρησιακώνπρογραµµάτων σύµφωνα µε τουςσχετικούς κανονισµούς των διαρ-θρωτικών ταµείων. Τα κράτη µέληδεν υποχρεούνται να διαβιβάζουνστην Επιτροπή πληροφορίες όσον α-φορά ζητήµατα σχεδιασµού και ανά-πτυξης των έργων, εκτός εάν τα τε-λευταία αποτελούν συγχρηµατοδο-τούµενα µεγάλα έργα, όπως προβλέ-πεται βάσει των σχετικών κανονι-σµών του Συµβουλίου. Τα έργα και ταειδικά µέτρα, εξαιρουµένων των µε-γάλων έργων, επιλέγονται και αξιο-λογούνται από τις αρµόδιες εθνικέςπεριφερειακές και τοπικές αρχές, οιοποίες είναι υπεύθυνες για τη συγ-χρηµατοδότηση από τα διαρθρωτικάταµεία, στο πλαίσιο επιχειρησιακούπρογράµµατος, και για την εξασφά-λιση της συµµόρφωσης µε τη νοµο-θεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1. Οδηγία 2009/147/EΚ (κωδικοποιη-µένη έκδοση που αντικαθιστά την οδη-γία 79/409/EΟΚ), ΕΕ L 20, 26.1.2010.

8 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

υαλόθραυσµα) και καθαρίζεται απόξένες ουσίες (καπάκια, χαρτιά, πλα-στικά κλπ). Τα υλικά που µπορούν ναµαγνητιστούν (όπως για παράδειγµατα καπάκια) αποµακρύνονται µε ι-σχυρούς µαγνήτες. Τα ελαφριά αντι-κείµενα (χαρτιά, ελαστικά προϊόντα,κλπ) αποµακρύνονται µε αέρα πουφυσάει στην επιφάνεια της µεταφο-ρικής ταινίας που µεταφέρει το υα-λόθραυσµα. Η αποµάκρυνση άλλωνυλικών γίνεται µε το χέρι. Στη συνέ-χεια το γυαλί πλένεται µε νερό γιανα αποµακρυνθούν οι οργανικές ε-νώσεις, κυρίως σάκχαρα. Τέλος τουαλόθραυσµα οδηγείται στον κλίβα-νο τήξης για να κατασκευαστεί καιπάλι γυαλί.

Στην υαλουργία η ανακύκλωση τουγυαλιού είναι µέρος της βιοµηχανικήςδιαδικασίας γι’ αυτό συνήθως δεν δηµι-ουργούνται στερεά απόβλητα.

Τα ελληνικά υαλουργεία δέχονται45.000 τόνους υαλόθραυσµα ετησίωςγια ανακύκλωση. Το ποσό αυτό µπορείνα αυξηθεί και να φτάσει τους 140.000τόνους ετησίως. Έτσι θα εξοικονοµη-θούν σηµαντικές πρώτες ύλες όπωςάµµος (περίπου 90.000 τόνοι ετησίως)και σόδα (34.000 τόνοι ετησίως).

Σήµερα, υπάρχουν πάνω από650.000 σηµεία συλλογής γυαλιού σεδρόµους, πλατείες και άλλους δηµόσι-ους χώρους των χωρών της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης, ενώ λειτουργούν περίπου100 µονάδες για την επεξεργασία τουχρησιµοποιηµένου γυαλιού.

- Η ανακύκλωση γυαλιού στη χώραµας βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο

σε ότι αφορά την επαναχρησιµοποίη-ση, ενώ η χρήση των συσκευασιώνµιας χρήσης είναι ανεξέλεγκτη, παράτο γεγονός ότι αυξάνει συνεχώς η πο-σότητα των σκουπιδιών µας. Η ανακύ-κλωση γίνεται σε µάντρες κοντά στιςχωµατερές ή σε ειδικά κέντρα εµπο-ρίας γυαλιού σε διάφορα σηµεία τωνµεγάλων πόλεων. Στα κέντρα αυτά γί-νεται η διαλογή των φιαλών ανάλογαµε τη φίρµα της βιοµηχανίας που τιςχρησιµοποιεί ως υλικό συσκευασίας.Όσες βρίσκονται σε άριστη κατάστασηστέλνονται στις αντίστοιχες βιοµηχα-νίες, όπου καθαρίζονται, αποστειρώ-νονται και επαναχρησιµοποιούνται. Οιυπόλοιπες φιάλες διοχετεύονται στιςβιοµηχανίες υαλουργίας ως υαλό-θραυσµα.

Το γυαλί µε αριθµούς- 1.100 κιλά ακατέργαστων υλικών

(άµµος, σόδα και ασβεστόλιθος) µαςδίνουν 1.000 κιλά γυαλί.

- Το γυαλί αποτελεί περίπου το 9%των απορριµµάτων µας ενώ 8%-10%του βάρους των οικιακών µας απορριµ-µάτων είναι γυαλί.

- Κάθε χρόνο πετάµε 28 δισεκατοµ-µύρια µπουκάλια και βάζα.

- Τρία βάζα ή µπουκάλια ζυγίζουν πε-ρίπου ένα κιλό.

- Ένα µπουκάλι από γυαλί χρειάζεται5 δευτερόλεπτα για να φτιαχτεί.

- Στους µεγάλους φούρνους πουχρησιµοποιούνται για την κατασκευήγυαλιού παράγονται 400 τόνοι γυαλίτην ηµέρα. ∆ηλαδή περισσότερα απόένα εκατοµµύρια µπουκάλια και βάζατην ηµέρα.

- Τα γυάλινα µπουκάλια σήµερα είναι

ως και 30% ελαφρύτερα από ότι ήτανπριν από δέκα χρόνια. Αυτό σηµαίνει ε-ξοικονόµηση ενέργειας και φυσικώνπόρων.

- Μια φιάλη πολλαπλής χρήσης συ-νήθως γεµίζει 6 φορές το χρόνο, ενώ ηµέση διάρκεια ζωής µιας φιάλης πολ-λαπλής χρήσης είναι περίπου 5 χρόνια.

- Στις χώρες µε µεγάλα ποσοστά α-νακύκλωσης γυαλιού, υπάρχουν κάδοιανακύκλωσης γυαλιού σε κάθε νοικο-κυριό.

- 1.000 κιλά ανακυκλωµένου γυαλι-ού εξοικονοµούν 12 κιλά πετρέλαιο.

- Ένας κάδος ανακύκλωσης γυαλιούχωράει περίπου 3000 µπουκάλια.

- Με την ενέργεια που εξοικονοµεί-ται από την ανακύκλωση ενός γυάλι-νου µπουκαλιού, µπορεί να ανάψει έ-νας ηλεκτρικός γλόµπος των 100 βατγια 4 ώρες.

- Σήµερα το µέσο µπουκάλι περιέχειπάνω από 25% ανακυκλωµένο γυαλί.

- Από τους 45.000 τόνους της ετή-σιας ανακύκλωσης στην Ελλάδα οι40.000 τόνοι προέρχονται από τουςµεγάλους εµφιαλωτές τροφίµων καιποτών.

- Στη χώρα µας ανακυκλώνονται πε-ρίπου 45.000 τόνοι υαλοθραύσµατοςκάθε χρόνο αν και οι συνολικές ανά-γκες είναι της τάξεως των 170.000 τό-νων ετησίως.

Συνέχεια από τη 2η σελ.

Aνακύκλωση τηγανόλαδου & γυαλιού

Συνεχιζόµενη υποβάθµιση των λιµνών Ζάζαρη, Χειµαδίτιδα, Πετρών, ΒεγορίτιδαΣΤΟ ΕΥΡΩΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΤΟΥ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΤΡΕΜΟΠΟΥΛΟΥ

9∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Η πολύµηνη µελέτη (που δηµοσι-εύεται στο έγκριτο, διεθνές περιο-δικό «Environmental Toxicology») έ-θεσε στο µικροσκόπιο τα χαρακτη-ριστικά 13 λιµνών της κεντρικής καιβόρειας Ελλάδας, εντοπίζονταςσυγκεντρώσεις τοξινών που µπορείνα καταστούν επικίνδυνες για τονάνθρωπο κατά τη διάρκεια ψυχαγω-γικών δραστηριοτήτων στο νερό ήλόγω της κατανάλωσης ψαριώνπου ζουν στα επιβαρηµένα υδατικάοικοσυστήµατα.

Χαρακτηριστικό είναι πως στιςλίµνες της Καστοριάς, της Παµβώ-τιδας, της Μικρής Πρέσπας και τηςΚορώνειας η συγκέντρωση τοξινών(µικροκυστινών) στη σάρκα των ψα-ριών που µελετήθηκαν ξεπερνούντην τιµή της επιτρεπόµενης συγκέ-ντρωσης που µπορεί να λαµβάνεταικαθηµερινά από έναν ενήλικο χωρίςνα υπάρχουν τοξικές επιδράσεις σεαυτόν, σύµφωνα µε τον ΠαγκόσµιοΟργανισµό Υγείας...

Η οικολογική κατάσταση των ελ-ληνικών λιµνών, που αποτυπώνεταιστη διδακτορική διατριβή της βιολό-γου Θεοδότης Παπαδηµητρίου, στοτµήµα Βιολογικών Εφαρµογών καιΤεχνολογιών του ΠανεπιστηµίουΙωαννίνων, είναι κάθε άλλο παράενθαρρυντική. Και στις 13 λίµνεςπου µελετήθηκαν, ανιχνεύθηκανσυγκεντρώσεις µικροκυστινών, το-ξινών δηλαδή που παράγονται απόφυτοπλαγκτονικούς οργανισµούς(κυανοβακτήρια), η παρουσία τωνοποίων είναι συνυφασµένη µε τοφαινόµενο του ευτροφισµού. Ταδείγµατα συλλέχθηκαν το2007.Στην Κορώνεια εντοπίστηκανοι υψηλότερες συγκεντρώσεις, ενώυψηλές συγκεντρώσεις βρέθηκανκαι στα νερά των λιµνών Καστοριάςκαι Παµβώτιδας, όπως επίσης στη∆οϊράνη, τη Μικρή Πρέσπα, τη λί-µνη Πετρών και τη Ζάζαρη. Στον α-ντίποδα βρίσκονται οι λίµνες Χειµα-δίτιδα, Κερκίνη, Λυσιµαχία, Τριχω-νίδα και Βεγορίτιδα, ενώ οι χαµηλό-τερες συγκεντρώσεις µικροκυστι-νών εντοπίστηκαν στη Βόλβη.

Εκτός από την ποιότητα των υδά-των, η βιολόγος του ΠανεπιστηµίουΙωαννίνων εστίασε και στην ποσό-τητα τοξινών που περνούν στηντροφική αλυσίδα, µέσα από τα ψά-ρια του γλυκού νερού. Συγκεκριµέ-να, µελέτησε 10 αγριοκυπρίνους (ήπεταλούδες - Carassius gibelio) απόκάθε λίµνη. Οπως διευκρινίζει η ί-δια, επέλεξε αυτό το ψάρι, καθώςθεωρείται από τα πιο ανθεκτικά εί-δη, που µπορεί να επιβιώσει κάτω α-πό εξαιρετικά ακραίες περιβαλλο-ντικές συνθήκες, είναι ευρέως δια-δεδοµένο απ’ την Ιαπωνία έως καιτην Ευρώπη, ενώ είναι το µοναδικόείδος που υπάρχει στο σύνολο τωνεσωτερικών ελληνικών υδάτων, γε-γονός που το καθιστά οργανισµό -µέτρο σύγκρισης.

Αποδείχθηκε πως όλα τα ψάριασυσσωρεύουν ποσότητες µικροκυ-στινών κυρίως στο συκώτι, αλλά καισε άλλους εδώδιµους (σάρκα) καιµη εδώδιµους (νεφρός, εντόσθια, ε-γκέφαλος) ιστούς τους. Οι τοξίνεςσυσσωρεύονται στα ψάρια κυρίωςδιαµέσου της διατροφής τους καιδευτερευόντως παθητικά, µέσα α-πό τα βράγχιά τους. Στα ψάρια των

λιµνών Κορώνεια, Καστοριά, Παµ-βώτιδα και ∆οϊράνη εντοπίστηκανοι υψηλότερες συγκεντρώσεις. Α-κολουθούν οι αγριοκυπρίνοι από τιςλίµνες Τριχωνίδα, Χειµαδίτιδα, Ζά-ζαρη, Μικρή Πρέσπα και Κερκίνη, ε-νώ οι χαµηλότερες συγκεντρώσειςεντοπίστηκαν στα ψάρια των λι-µνών Βόλβη, Πετρών, Βεγορίτιδακαι Λυσιµαχία.

«Καταδεικνύεται η εκτεταµένηπαρουσία µικροκυστινών στα υδάτι-να οικοσυστήµατα της Ελλάδας»,υπογραµµίζει η κ. Παπαδηµητρίου,εξηγώντας πως «το µεσογειακόκλίµα ευνοεί την αύξησή τους. Οισυγκεντρώσεις που µετρήθηκανστις ελληνικές λίµνες είναι παρα-πλήσιες µε αυτές άλλων µεσογεια-κών περιοχών, όπως η Τουρκία και ηΠορτογαλία, µικρότερες όµως απόαυτές λιµνών της Αυστραλίας καιτης Βραζιλίας. Οσον αφορά τα ψά-ρια, συγκεντρώσεις µικροκυστινώνέχουν µετρηθεί στη σάρκα διαφό-ρων ειδών σε λίµνες στην Κίνα, τηΝέα Ζηλανδία κ.α., αν και οι σχετι-κές µελέτες είναι ελάχιστες». ∆ιευ-κρινίζεται πως τα ψάρια που διη-θούν το νερό, προκειµένου να συλ-λέξουν την τροφή τους (όπως ο α-γριοκυπρίνος), διατρέχουν µεγαλύ-τερο κίνδυνο να καταναλώσουν το-ξικά κυανοβακτήρια, σε σχέση µεάλλα είδη.

Το ποσοστό της απορρόφησηςµικροκυστινών επηρεάζεται απότη δοµή και το µήκος του εντέρουτων ψαριών. Η πέστροφα, που έ-χει µικρού µήκους έντερο, είναιλιγότερο ευαίσθητη στις µικροκυ-στίνες σε σύγκριση µε τα κυπρινο-ειδή, όπως το Carassius gibelio.Τιείναι οι µικροκυστίνες. Eίναι τοξί-νες που παράγονται από τα κυα-νοβακτήρια, φυτοπλαγκτονικούςοργανισµούς που συναντώνται σελίµνες, ποτάµια και θάλασσες. Ταεπιβαρηµένα µε µικροκυστίνες υ-δάτινα συστήµατα αποτελούν α-

πειλητικά περιβάλλοντα µε τοξικήεπίδραση για πολλούς οργανι-σµούς. Η υπέρµετρη αύξησή τουςείναι στενά συνυφασµένη µε τονευτροφισµό, την υπερβ ολική δη-λαδή παραγωγή φυτοπλαγκτού,που οφείλεται µε τη σειρά της σεµεγάλο βαθµό στην αστικοποίησηκαι στις καλλιεργητικές τεχνικές,που συνεχώς αναπτύσσονταιστον ελληνικό χώρο. Ανεπεξέρ-γαστα αστικά λύµατα, γεωργικάλιπάσµατα και φυτοφάρµακα,σκουπίδια από ανεξέλεγκτες χω-µατερές συµβάλλουν στον πολ-λαπλασιασµό των θρεπτικών αλά-των (άζωτο και φώσφορο) σε λί-µνες και ποτάµια, µε αποτέλεσµατον ευτροφισµό τους.Τι πρέπει ναπροσέχετεΠηγή µολύνσεων τανερά και τα ψάρια.

Οπως αναφέρει η ερευνήτριατου Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, ηπαρουσία µικροκυστινών στο νε-ρό άρδευσης δηµιουργεί πιθα-νούς κινδύνους για την ανθρώπι-νη υγεία, µέσω και των αγροτικώνπροϊόντων που προορίζονται γιακατανάλωση από ζώα και ανθρώ-πους.Οι αγρότες, για παράδειγµα,εκτίθενται σε πιθανό κίνδυνο απότην εισπνοή σταγονιδίων που πε-ριέχουν τοξίνες κατά τη διάρκειατης άρδευσης ή µέσω της δερµα-τικής επαφής µε επιβαρηµένο νε-ρό.Οσον αφορά το πόσιµο νερό,το ασφαλές όριο συγκέντρωσηςπου έχει θεσπίσει ο ΠαγκόσµιοςΟργανισµός Υγείας (ΠΟΥ) είναι 1µg/L µικροκυστινών.

Τα αποτελέσµατα των αναλύσε-ων για τις λίµνες ∆οϊράνη, Καστο-ριά, Κορώνεια, Παµβώτιδα, Πετρώνκαι Ζάζαρη είναι πάνω από αυτή τηνασφαλή τιµή.Την ίδια στιγµή, πολ-λές λίµνες χρησιµοποιούνται γιαψυχαγωγικούς σκοπούς. Για την κα-τηγορία αυτή ο ΠΟΥ έχει εκδώσειµία σειρά από σχετικές οδηγίες, κα-τηγοριοποιώντας τα ψυχαγωγικά

νερά ως χαµηλού, ενδιάµεσου καιυψηλού κινδύνου. Οι συγκεντρώ-σεις στις λίµνες Χειµαδίτιδα, Κερκί-νη, Λυσιµαχία, Τριχωνίδα, Βεγορίτι-δα και Βόλβη δεν θέτουν κανένακίνδυνο για δυσµενείς επιδράσειςστην υγεία. Αντίθετα, στις λίµνες∆οϊράνη, Μικρή Πρέσπα, Πετρώνκαι Ζάζαρη ενυπάρχει χαµηλός κίν-δυνος, ενώ στις λίµνες Καστοριά,Κορώνεια και Παµβώτιδα µετρήθη-καν συγκεντρώσεις που θέτουν κίν-δυνο για δυσµενείς επιδράσειςστην υγεία.Ο αγριοκυπρίνος έχειµικρή εµπορική αξία στην Ελλάδα,αλλά θεωρείται µέρος της διατρο-φής πολλών χωρών της Ευρώπης.

Η κ. Παπαδηµητρίου υπολόγισετην εκτιµώµενη ηµερήσια ποσότηταµικροκυστινών που λαµβάνει έναςενήλικος άνθρωπος βάρους 60 κι-λών, µέσω της καθηµερινής διατρο-φής του µε 300 γραµµάρια µυϊκού ι-στού ακριοκυπρίνου.Στις λίµνες Κα-στοριάς, Παµβώτιδας, Κορώνειαςκαι Μικρής Πρέσπας η συγκέντρω-ση τοξινών στα ψάρια ξεπερνά τηνποσότητα που µπορεί να λαµβάνεικαθηµερινά ένας ενήλικος, χωρίςνα κινδυνεύει µε τοξικές επιδρά-σεις, σύµφωνα µε τον ΠαγκόσµιοΟργανισµό Υγείας (0.04 µg/Kg βά-ρος σώµατος/ηµέρα).«Είναι πιθα-νόν να υπάρξει σηµαντική απειλήτης ανθρώπινης υγείας εάν ένας ε-νήλικος άνθρωπος καταναλώνει κα-θηµερινά 300 γραµµάρια αγριοκυ-πρίνου από τις παραπάνω λίµνες»,υπογραµµίζει η ερευνήτρια προσθέ-τοντας πως «αν θεωρήσουµε την τι-µή του Παγκόσµιου Οργανισµού ωςσυνιστώµενο όριο για έναν υγιή ε-νήλικο, τότε τα παιδιά και οι ηλικιω-µένοι είναι πιθανόν να βρίσκονταισε µεγαλύτερο κίνδυνο».

Οι επικίνδυνες και οι ακίνδυνες λίµνες

Στο κόκκινο: Κορώνεια: εντοπίστηκαν οι υψη-

λότερες συγκεντρώσεις µικροκυ-στινών.

Την περίοδο 1985-1995 µετατρά-πηκε από εύτροφη σε υπερεύτρο-φη, ενώ έπεσε δραµατικά η στάθµητου νερού. Το 2002 ξηράνθηκε καιτην περίοδο 2003-2004 χαρακτηρί-ζονταν από µη προβλέψιµες πληθυ-σµιακές εκρήξεις τοξικών φυτοπλα-γκτονικών οργανισµών. Ακολούθη-σαν µαζικοί θάνατοι πουλιών καιψαριών.

Λίµνη Καστοριάς: είναι µία αστι-κή λίµνη που µέχρι το 1995 δέχο-νταν αστικά απόβλητα. Η άνθησητων κυανοβακτηρίων είναι συνηθι-σµένο φαινόµενο, ενώ οι µικροκυ-στίνες αποτελούν χαρακτηριστικόσυστατικό του νερού της λίµνης.Για πρώτη φορά κυανοτοξίνες στηλίµνη, παρατηρήθηκαν το 1987.

Παµβώτιδα: τις τρεις τελευταίεςδεκαετίες το τροφικό της επίπεδοέχει αλλάξει λόγω της έντονης αν-θρωπογενούς δραστηριότητας (άρ-δευση, απόθεση αστικών λυµάτων),αν και αποτελεί διεθνώς ένα πολύσηµαντικό οικοσύστηµα µε µεγάληβιοποικιλότητα.

Στο πράσινο:Βόλβη: µαζί µε την Τριχωνίδα

καταγράφουν τις µικρότερες συ-γκεντρώσεις µικροκυστινών. Η µεί-ωση, ωστόσο, των εισροών οδήγη-σε σε ανεπιθύµητη αύξηση των κυα-νοβακτηρίων.

Τριχωνίδα: η µεγαλύτερη φυσικήλίµνη στην Ελλάδα έχει µεγάλη οι-κολογική και οικονοµική σηµασία.Από το 2004 έχει µετρηθεί µικρός ό-γκος κυανοβακτηρίων.Συγκεντρώ-σεις µικροκυστινών έχουν ανιχνευ-θεί σε ψάρια διαφόρων χωρών:Λί-µνη Ammersee, Γερµανία - στο ψάριCoregonus lavaretus LΛίµνηJacarepagua, Βραζιλία - στο ψάριTilapia rendalli∆υτικός Κόλπος τηςΦινλανδίας - στο ψάρι PlatichthysflesusΛίµνη Taihu, Κίνα - στο ψάριHypophthalmichthys molitrix ΛίµνηRotoiti, Νέα Ζηλανδία - στο ψάριOncorhynchus Mykiss

Η ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΙΜΝΕΣΤριχωνίδα

ΛυσιµαχίαΠαµβώτιδαΜικρή ΠρέσπαΒεγορίτιδαΚαστοριάΖάζαρη ΠετρώνΧειµαδίτιδαΚορώνειαΒόλβη∆οϊράνηΤεχνητός ταµιευτήρας νερού

Κερκίνης

Οι τοξίνες «πνίγουν» 13 µεγάλες λίµνεςΠηγή:

www.apostolinero.gr

Σε τουλάχιστον 160 από τις µε-γαλύτερες λίµνες στον κόσµο αυ-ξήθηκε η θερµοκρασία τα τελευ-ταία 25 χρόνια, µε τις ευρωπαϊκέςλίµνες να καταγράφουν τη µεγα-λύτερη αύξηση, σύµφωνα µε µελέ-τη που δηµοσιοποίησε το Εργα-στήριο Προώθησης Τζετ της NASAστην Καλιφόρνια.

“Τα αποτελέσµατα συµφωνούνµε τις αναµενόµενες αλλαγές καιέχουν σχέση µε την υπερθέρµαν-ση του πλανήτη”, γράφουν οι ερευ-νητές της NASA.

Στοιχεία από δορυφόρο χρησιµο-ποιήθηκαν για τη µέτρηση της θερ-µοκρασίας της επιφάνειας σε 167 λί-µνες. Η ποσότητα του νερού έπρεπενα είναι 500 κυβικά χιλιόµετρα ή πε-ρισσότερο, ώστε αυτές οι θερµοκρα-σίες να µπορούν να µετρηθούν σε α-πόσταση αρκετά µακρινή από την α-κτή για να µην επηρεάζονται από τιςθερµοκρασίες του εδάφους, τονί-ζουν οι ερευνητές της NASA.

Για κάθε δεκαετία, η θερµοκρα-σία στις λίµνες αυξήθηκε κατά 0,45του βαθµού Κελσίου. Σε ορισµένες

λίµνες αυξήθηκε ένα βαθµό Κελσί-ου, σύµφωνα µε τη µελέτη.

Οι ερευνητές Φίλιπ Σνάιντερ καιΣάιµον Χουκ διαπίστωσαν ότι οι µε-γαλύτερες αυξήσεις θερµοκρα-σίας καταγράφηκαν στο µεσαίο έ-ως το υψηλό γεωγραφικό πλάτοςτου βορείου ηµισφαιρίου.

Η “µεγαλύτερη και πιο σύµφωνηπεριοχή µε το φαινόµενο της υπερ-θέρµανσης” είναι η βόρεια Ευρώ-πη, ακολουθούν η Σιβηρία, η Μογ-γολία και η βόρεια Κίνα, η νοτιοα-νατολική Ευρώπη, γύρω από τη

Μαύρη Θάλασσα, την Κασπία Θά-λασσα και το Καζακστάν, επισήµα-ναν οι ερευνητές.

Λιγότερη υπερθέρµανση παρα-τηρείται στη Βόρεια Αµερική. Οιθερµοκρασίες στις λίµνες των νο-τιοδυτικών ΗΠΑ ήταν υψηλότερεςσε σχέση µε τις Μεγάλες Λίµνες. Ητροπική ζώνη και αυτή στο µεσαίογεωγραφικό πλάτος του νότιου η-µισφαιρίου είχαν µικρότερη αύξη-ση της θερµοκρασίας.

27/11/2010Πηγή: Skai.gr

Αυξήθηκε η θερµοκρασία σε 160 λίµνες σε όλο τον κόσµο

ΦΦΦΦωωωωττττόόόό:::: ΤΤΤΤάάάάσσσσοοοοςςςς ΠΠΠΠααααππππααααδδδδηηηηµµµµηηηηττττρρρρίίίίοοοουυυυ

10 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Είναι εύλογο ότι ένα καλά σχε-διασµένο δίκτυο µονοπατιών µπο-ρεί να τονώσει την οικονοµία τηςυπαίθρου, στηρίζοντας τον ήπιο ε-ναλλακτικό τουρισµό. Με αυτό τοσκεπτικό, αλλά µένοντας πιστόςστο όραµα της προστασίας της φύ-σης, ο εξαιρετικά ενεργός ο Σύλ-λογος Αρκάδων Ορειβατών & Οι-κολόγων ξεκίνησε από το 2009 µιαµεγάλη προσπάθεια για τον καθα-ρισµό και τη σηµατοδότηση 200χλµ πεζοπορικών µονοπατιών τουΜαίναλου, η οποία πρόκειται να ο-λοκληρωθεί ως τα τέλη του 2011.Τη δράση αυτή που πραγµατοποιεί-ται σε απολύτως εθελοντική βάση,ωστόσο µε ζήλο και συνέπεια απότον εν λόγω σύλλογο, στηρίζεται,όσον αφορά την προµήθεια του α-ναγκαίου εξοπλισµού σήµανσης,από την Τοπική Ένωση ∆ήµων &Κοινοτήτων Αρκαδίας.

Στα νοτιοανατολικά του Μαινά-λου, η προστατευόµενη περιοχήτου Όρους Πάρνωνα και Υγροτό-που Μουστού καταλαµβάνει έναµεγάλο τµήµα (1.147.010 στρέµ-µατα) των Νοµών Αρκαδίας και Λα-κωνίας. Περιλαµβάνει το µεγαλύ-τερο µέρος του ορεινού όγκου τουΠάρνωνα και την οικολογικά πολύ-τιµη λιµνοθάλασσα Μουστού, κα-θώς και άλλους µικρότερους παρά-κτιους υγροτόπους.

Η περιοχή συνδυάζει µια πλού-σια πολιτισµική παράδοση, µε κυ-ρίαρχη τη µακρόχρονη παρουσίακαι συνδιαµόρφωση του τοπίου α-πό τον άνθρωπο, µε µια εξίσου α-ξιόλογη χλωρίδα (µε πολλά ενδη-µικά είδη) και πανίδα. Μερικοί απότους οικοτόπους του είναι µοναδι-κοί ή ιδιαίτερα αξιόλογοι για τονελλαδικό και τον ευρωπαϊκό χώρο,όπως είναι οι εκτεταµένες δασικέςεκτάσεις µε µαύρη πεύκη, τα δάσηµε τον δενδρόκεδρο στη Μονή Μα-λεβής, οι καστανεώνες στην Κα-στάνιτσα, η χαράδρα του ∆αφνώνακ.ά. Άλλοι, εκτός από σηµαντικοίείναι και απειλούµενοι σε πανευ-ρωπαϊκή κλίµακα, όπως η λιµνοθά-λασσα Μουστού, και η Πολιτεία ο-φείλει να τους προστατέψει. Θέλ-γητρα για τον επισκέπτη αποτε-λούν τόσο τα µετέωρα στο χρόνο,σχεδόν ανέγγιχτα τοπία και τα πά-

µπολλα σπάνια αγριολούλουδα, ό-σο και οι τοπικές γιορτές και έθιµα,οι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής οικι-σµοί και η Τσακωνιά (χωριά στα ο-ποία επιζεί τοπική αρχαία δωρικήδιάλεκτος).

Εµπνεόµενος από την προανα-φερθείσα δράση του ΣΑΟΟ και µετη βοήθειά του, ο φορέας διαχείρι-σης Όρους Πάρνωνα – ΥγροτόπουΜουστού πρόκειται να προτείνειπρος υλοποίηση ένα ανάλογο έργογια την περιοχή του πάρκου. ∆ηλα-δή, σε συµπλήρωση των υπαρχό-ντων µονοπατιών, θα προωθηθεί ηδηµιουργία ενός βασικού δικτύουµονοπατιών που θα διατρέχει τονορεινό όγκο του Πάρνωνα, βελτιώ-νοντας υπάρχοντα αρχαία µονοπά-τια. Στο δίκτυο αυτό θα προστε-θούν, αναλόγως του διαθέσιµουπροϋπολογισµού και κάποια µικρό-τερα ή µεγαλύτερα παρακλάδια ήκαι κάποιες κυκλικές διαδροµές, ε-νώνοντας προορισµούς µε υποδο-µές διαµονής και εστίασης, καισυνδυάζοντας τις διαδροµές αυ-τές µε στοιχεία του πολιτισµού, ό-πως κρήνες, νερόµυλους, µονα-στήρια και πολλά άλλα. Σκοπόςµας είναι η δηµιουργία πολλών επι-λογών για ένα µεγάλο φάσµα επι-σκεπτών, από τον έµπειρο ορειβά-τη ως την κάθε σύνθεσης οικογέ-νεια, παρέα ή οργανωµένη οµάδα.

Σε µια προστατευόµενη περιοχή,ένα δίκτυο µονοπατιών είναι ίσωςτο κυριότερο, το πιο θεµελιώδεςεργαλείο για την προστασία τηςφύσης από την επέλαση της άναρ-χης ανάπτυξης, και ταυτόχρονα τοεργαλείο για την ήπια, συµβατή µετη φύση ανάπτυξη του εναλλακτι-κού τουρισµού. Ένα εργαλείο, πουγια να αξιοποιηθεί, θα πρέπει να

τύχει βεβαίως συνετής χρήσης α-πό την τοπική αυτοδιοίκηση και τοντοπικό επιχειρηµατικό κόσµο. Έτσιώστε, ο οποιοσδήποτε επισκέπτης,να γυρίσει πίσω ευχαριστηµένος α-πό τη συνολική του εµπειρία και ναµεταδώσει τις καλές του εντυπώ-σεις στους γύρω του.

Γιατί ωστόσο τα µονοπάτια συµ-βάλλουν στην ενηµέρωση και τηνευαισθητοποίηση;

Είναι γενικά παραδεκτό ότι κα-νείς δεν µπορεί να προστατέψει α-ποτελεσµατικά κάτι που δεν γνωρί-ζει καλά και εποµένως δε γνωρίζειούτε και τις ανάγκες του. Η βιοποι-κιλότητα, το πλήθος δηλαδή τωνδιαφορετικών µορφών ζωής σε ό-λα τα επίπεδα οργάνωσης της ζω-ής, ακόµα και σήµερα είναι δραµα-τικά ελλιπώς γνωστή. Η περιγραφήκαι τεκµηρίωση των αξιών της βιο-ποικιλότητας είναι έξω από τοπλαίσιο αυτού του άρθρου.

Ας κρατήσουµε εν τούτοις, ότιµέσα στην επιστηµονική κοινότηταυπάρχει οµοφωνία ότι ο ρυθµός α-πώλειάς της συγκριτικά µε οποια-δήποτε άλλη εποχή στο παρελθόν(πράγµα που τεκµαίρεται µε µελέ-τη απολιθωµάτων και παλαιο-οικο-λογική έρευνα) είναι υψηλότεροςαπό ποτέ (ως και 1000 φορές), µετη θλιβερή επίσης καινοτοµία ότιγια πρώτη φορά ο κύριος υπεύθυ-νος είναι ο άνθρωπος, και όχι φυσι-κά φαινόµενα.

Αφού εκφράσει την απογοήτευ-σή της για τη µέχρι τώρα αποτελε-σµατικότητα των πολιτικών προ-στασίας της φύσης στην Ελλάδααλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη, ηκ. ∆έσποινα Βώκου, καθηγήτριαΟικολογίας στο ΑΠΘ και νυν πρόε-δρος της άρτι επανασυσταθείσαςΕπιτροπής «Φύση 2000», σε σχετι-κό εγχειρίδιο του 2008* για τη δια-χείριση προστατευόµενων περιο-χών, γράφει µε µια δόση αυτοκριτι-κής:

«Θα πρέπει όλοι όσοι ασχολού-µαστε µε την οικολογία και το πε-ριβάλλον, να καταλάβουµε ότι µό-νον αν καταφέρουµε να βρούµεκανάλια επικοινωνίας µε τουςπολλούς, υπάρχει ελπίδα να αυξη-θεί ο πληθυσµός των ενηµερωµέ-νων και οικολογικά ευαισθητοποι-ηµένων ενεργών πολιτών και οστηριγµένος στην επιστήµη τηςοικολογίας λόγος, να µετουσιωθείσε αποτελεσµατική πολιτική καιπράξη».

Τα µονοπάτια είναι πολλά υπο-σχόµενα σχετικά µε την ανάγκηαυτή της επικοινωνίας µε τουςπολλούς, όπως εκφράστηκε παρα-

πάνω. Η νοηµατική αλυσίδα είναιαπλή αλλά αδιάσειστη: Προσεγγί-ζω, γνωρίζω, αγαπώ, προστατεύω.

Το µονοπάτι είναι η πρόσβασηστη φύση µε σεβασµό. Είναι η πρό-σβαση η λίγο πιο δύσκολη, η πιοσταδιακή, αυτή που ξετυλίγει τηνοµορφιά λίγο – λίγο, που δεν αλ-λοιώνει το τοπίο, που σε αναγκάζεινα µη βιάζεσαι και να προσέχεις τοκάθε τι.

Το µονοπάτι δεν είναι µόνο οδρόµος του έµπειρου ορειβάτη. Εί-ναι επιπλέον και ένα κάλεσµα, έναξελόγιασµα, για τον νέο και άπειροπεζοπόρο, ανεξάρτητα από ηλικία,φύλο ή άλλα γνωρίσµατα. Ένα κά-λεσµα για επαφή µε τη φύση, προςέναν άνθρωπο µε σκεβρωµένηπλάτη από την καθιστική δουλειά,µε ψυχή ωστόσο που λαχταρά τηνοµορφιά, προς µια κουρασµένη µη-τέρα που θέλει να θυµηθεί και ναµάθει στα παιδιά της να περπατούνσε δρόµο άλλον από την άσφαλτο,για ένα παιδί, που έχει κορεσθεί α-πό τις εικονικές περιπέτειες των η-λεκτρονικών παιχνιδιών, και θέλει

να εξερευνήσει, να λερωθεί, νακρεµαστεί από ένα δέντρο, να α-κούσει πως κρώζει ένα αληθινό γε-ράκι.

Το µονοπάτι καλεί τον επιστήµο-να ή ερασιτέχνη βοτανικό, εντοµο-λόγο, ορνιθολόγο, γεωλόγο, δα-σολόγο, µανιταροσυλλέκτη, τονκάθε είδους φυσιολάτρη, να το α-κολουθήσει για να αυξήσει τη γνώ-ση του πάνω στο πεδίο που τον εν-διαφέρει, παίρνοντας δύναµη και οίδιος.

Καλεί τον φωτογράφο, τον κινη-µατογραφιστή, τον λαογράφο, τονιστορικό, τον αρχαιολόγο, να το α-κολουθήσει και να αποτυπώσει µέ-

σα στο βουητό των τζιτζικιών ή τησιωπή του χιονιού, τη δική του αλή-θεια.

Τα µονοπάτια, όπως παρουσιά-ζονται στο ένθετο µιας κυριακάτι-κης εφηµερίδας, είναι η πρόκλησηγια έναν άνθρωπο της πόλης, πουίσως ποτέ δεν είχε σκεφτεί ότιµπορεί να ορειβατήσει, να κάνειδιαδροµές, µικρές ή µεγάλες, πουθα τον κάνουν να νιώσει ζωντανόςκαι περήφανος για τον εαυτό του.

Γιατί νιώθουµε ζωντανοί ότανδιαβαίνουµε το µονοπάτι; Προχω-ρώντας, παρατηρούµε τη χρωµατι-κή παλέτα του φθινοπώρου σταδρυοδάση. Οσφραινόµαστε την υ-γρασία κάτω από το στρώµα τωνπεσµένων πλατανόφυλλων ή τηβροχή στο ελατοδάσος. Ψηλαφού-µε τα κηρώδη και αγκαθωτά φύλλατου πουρναριού, ακούµε τα κρωξί-µατα των αρπακτικών, γευόµαστετις αγριοφράουλες και τα κούµα-ρα. Οι αισθήσεις µας δουλεύουν ό-λες µαζί αδιάκοπα και αισθανόµα-στε το προαιώνιο δέσιµο µε τη µη-τέρα γη. Τότε, ο καθένας από µας

νιώθει ευγνωµοσύνη για το ότι εί-ναι κι εκείνος µια ψηφίδα, σε αυτόντον µαγευτικό πίνακα, που λέγεταιζωή.

-------------------* ∆έσποινα Βώκου. 2008. Σύνοψη

βιοποικιλότητας: επιστηµονικές –κοινωνικές συνιστώσες και προ-σεγγίσεις και η ανάγκη προστα-σίας. Σελ. 13-44 στο: ∆ηµόπουλος,Π., Ι.∆. Παντής, ∆. Τζανουδάκηςκαι ∆. Βαγενάς (επιµ. Έκδοσης).2008. Αειφορική ∆ιαχείριση Προ-στατευόµενων Περιοχών. Εκδό-σεις Παππάς. Αθήνα. Σελ. 643

Φωτογραφίες φυτών: Aναγνωστοπόυλου Μαρία

ΤΤαα µµοοννοοππάάττιιαα ωωςς µµέέσσοο εεννηηµµέέρρωωσσηηςς κκααιι εευυααιισσθθηηττοοπποοίίηησσηηςς γγιιαα ττηη φφύύσσηηΓράφει η Μαρία

Αναγνωστοπούλου, βιολόγος – περιβαλλοντολόγος,Πρόεδρος ∆Σ Φορέα ∆ιαχείρισης

Οικολογικού Πάρκου Όρους Πάρνωνα - Υγροτόπου Μουστού

ΠΠΠΠηηηηγγγγήήήή:::: AAAArrrrccccaaaaddddiiiiaaaa bbbbllllooooggggssss

11∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100

Με τον όρο βιοποικιλότητα εννοού-µε γενικότερα την ποικιλοµορφία τηςζωής σε µια περιοχή. Έτσι µπορούµενα µιλούµε για τη βιοποικιλότητα τουκήπου µας, του χωριού µας, της χώραςµας κτλ. Η ποικιλοµορφία αυτή εµφανί-ζεται σε όλα τα επίπεδα της οργανω-µένης ζωής αρχίζοντας από τα κύττα-ρα και τα συστατικά τους και τελειώνο-ντας µε τον πλανήτη γη αν τον θεωρή-σουµε ως µια ενιαία ενότητα ζωής. Ό-µως έχει καθιερωθεί πλέον όταν ανα-φέρουµε τη βιοποικιλότητα να εννοού-µε τρία συγκεκριµένα επίπεδα αυτήςπου έχουν µεταξύ τους επαγωγικήσχέση:

Επίπεδο της γενετικής ποικιλότη-τας.

Εδώ έχουµε να κάνουµε µε την ποι-κιλότητα εντός ενός είδους: διαφορε-τικές ράτσες, τύπους, ροή γονιδίων, τιςικανότητες επιβίωσης και εξέλιξης τουείδους εφόσον υπάρχουν τα κατάλλη-λα γονίδια κτλ. Κύριο στοιχείο είναιδηλ. η ποικιλότητα εντός πληθυσµών ήαυτή που προκύπτει από επαφή πληθυ-σµών ενός µόνο είδους, η οποία ποικι-λότητα κληροδοτείται στους απογό-νους (εύρος των κληρονοµικών κατα-βολών).

Επίπεδο ποικιλότητας ειδώνΗ ποικιλότητα εδώ συνίσταται από

τα είδη που υπάρχουν στην εν λόγωπεριοχή. Να µην ξεχνάµε ότι ο άνθρω-πος είναι µέρος της φύσης και το αν-θρώπινο είδος συγκαταλέγεται στηνποικιλότητα των ειδών. Φυσικά ενδια-φέρον παρουσιάζει όχι µόνο ο αριθµόςτων ειδών αλλά και άλλοι παράµετροιόπως οι πληθυσµοί ατόµων που απα-ντώνται, το µέγεθος των ατόµων, γεω-γραφική κατανοµή κ.α. που χαρακτηρί-ζουν την κατάσταση της συγκεκριµέ-νης βιοποικιλότητας. Είναι σηµαντικόπ.χ. να γνωρίζουµε ότι σε µια περιοχήενώ παρατηρούνταν παλαιοτέρα 5 ζευ-γάρια ενός είδους αετών, τώρα παρα-τηρείται µόνο ένα ζευγάρι (που ίσωςνα είναι και γερασµένο) του ίδιου εί-δους!

Επίπεδο ποικιλότητας οικοσυστη-µάτων

Εδώ ενδιαφέρει η ποικιλότητα τωνβιοτόπων καθώς επίσης και οι λειτουρ-γίες που συντελούνται σ’ αυτούς. Υ-πάρχουν βέβαια πάρα πολλά είδη οικο-συστηµάτων, µπορεί όµως να γίνει σεκάποια συγκεκριµένη κλίµακα µεγέ-θους µια τυποποίηση των οικοσυστη-µάτων έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη ηµελέτη, η αξιολόγηση και η προστασίατους.

Συχνά αναφέρεται κι ένα τέταρτο ε-πίπεδο, η βιοποικιλότητα τοπίου. Αυτήεκφράζεται µε τον αριθµό διαφορετι-κών τύπων τοπίων που απαντώνταιστην συγκεκριµένη περιοχή. Κι εδώ βέ-βαια είναι µια τυποποίηση τοπίων απα-ραίτητη για να ξέρουµε για τι µιλάµε.

Η Ελλάδα διαθέτει εντυπωσιακά µε-γάλη βιοποικιλότητα (µεγαλύτερη απόκάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα) σε όλα τα

επίπεδά της, που όµως δυστυχώς δενέχει επαρκώς µελετηθεί. Επίσης η Ελ-λάδα δεν έχει τηρήσει αρκούντως τιςυποχρεώσεις της ως µέλος της Ευρω-παϊκής Ένωσης σχετικά µε την προ-στασία της ελληνικής φύσης και τηςελληνικής βιοποικιλότητας (Όπου καινα ταξιδέψω η Ελλάδα µε πληγώνει“!)και γιαυτό έχει καταδικαστεί για διά-φορες περιπτώσεις από το Ευρωπαϊκό∆ικαστήριο.

Ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίεςπαρατηρήθηκε διεθνώς και έγινε ευρέ-ως γνωστή µια ταχύτατη, προφανώςανθρωπογενής, ελάττωση της βιοποι-κιλότητας. Η εξαφάνιση ειδών είναιβέβαια συνδεδεµένη µε την ύπαρξητης ζωής. Εφόσον υπάρχουν είδη θα υ-πάρχουν και εξαφανίσεις λόγω κλιµα-τικών αλλαγών, φυσικών καταστρο-φών κ.τ.λ. Με τον άνθρωπο όµως η ε-ξαφάνιση των ειδών προσέλαβε νέαδιάσταση στην εποχή µας. Κύριες αι-τίες είναι οι εχθρικές για τη φύση αν-θρώπινες δραστηριότητες: εντατικήγεωργία και κτηνοτροφία συχνά µε γε-νετικά τροποποιηµένους οργανισµούς,δοµήσεις, υπερεκµετάλλευση της γηςκαι των υδάτινων πόρων, µόλυνση, αλ-λαγή του κλίµατος κ.α. Υπολογίζεταιότι η ταχύτητα εξαφάνισης ειδών στηνεποχή µας είναι τουλάχιστον 100-πλά-σια από την φυσιολογική. Ήδη έχουν ε-ξαφανιστεί πάρα πολλά είδη, που δενήταν καν γνωστά. Επίσης έχουν ήδη ε-ξαφανιστεί πολλά είδη, αλλά αυτό δενείναι ακόµα πιστοποιηµένο, επειδή έναείδος θεωρείται επίσηµα ως εξαφανι-σµένο εφόσον για ένα µεγάλο χρονικόδιάστηµα (αρκετές δεκαετίες) δεν έχειπλέον παρατηρηθεί.

Τώρα θα µπορούσε να δηλώσει κά-ποιος κυνικά: Ε, και τί έγινε; Τι θα πά-θουµε αν συνεχίσει να συρρικνώνεταιη βιοποικιλότητα; Έτσι κι αλλιώς δεν ταχρειαζόµαστε όλα τα είδη. Χρειαζόµα-στε ίσως 500; Ας είναι και 1000! Τι θαπείραζε αν τα υπόλοιπα εξαφανίζο-νταν;

Βασικά υπάρχουν δύο θέσεις ανα-φορικά µε την προστασία της βιοποικι-λότητας και της φύσης γενικότερα: ηοικοκεντρική και η ανθρωποκεντρική.Κατά την οικοκεντρική αποδίδεταιστην φύση ίδια αξία (δηλ. η φύση έχειµια αξία ανεξάρτητα από τον άνθρω-πο), η οποία είναι και ο λόγος για τηνπροστασία της. Κατά την ανθρωποκε-ντρική θέση η φύση δεν έχει κάποια ί-δια (ηθική) αξία, αντίθετα ο άνθρωποςαποδίδει στη φύση µια αξία, και η προ-στασία της είναι ουσιαστικά προστασίατων αποθεµατικών πόρων για τον άν-θρωπο, της υγείας του κτλ. Με µιαφράση η φύση υπάρχει προς εξυπηρέ-τηση του ανθρώπου και µόνο ως τέτοιαέχει κάποια αξία. Η παραπάνω δήλωσηπροέρχεται βέβαια από µια άκρως αν-θρωποκεντρική, αµφισβητήσιµη αντί-ληψη (βλ. Γιατί να προστατεύουµε τηφύση“, προηγούµενο φύλλο, σελ. 9),που όµως είναι απολύτως λανθασµέ-νη, διότι η φύση έχει συστηµικό χαρα-κτήρα και όλα τα είδη είναι απαραίτηταγια να συνεχίσει να υπάρχει η φύση ό-πως την ξέρουµε και να εξελίσσεται.∆εν γίνεται να χαθούν µερικά εκατοµ-

µύρια είδη (ή και πολύ λιγότερα) και ναπαραµείνουν µόνο τόσα όσα ο άνθρω-πος άµεσα χρειάζεται (500, 1000 κτλ.)Η βιοποικιλότητα του πλανήτη (ασφα-λώς πολύ χοντρικά υπολογιζόµενη)κυµαίνεται µεταξύ 3 και 30 εκατοµµυ-ρίων ειδών από τα όποια µόνο περίπου1,8 εκατ. είδη είναι γνωστά. Ανεξάρτη-τα όµως από το πόσα ξέρουµε για ταείδη, όλα αυτά που υπάρχουν σήµερααποτελούν µαζί ένα σύστηµα, και τοκαθένα είναι ένα εξάρτηµα“ του συ-στήµατος. Αν κάποιο εξάρτηµα“ χαθείτο σύστηµα θα αρχίσει να παρουσιάζειβλάβες.

Η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητηγια τη ζωή στον πλανήτη. Είναι, να τοπούµε απλά, η ασφαλής βάση της ζωήςέτσι ώστε για κάθε αλλαγή που φυσιο-λογικά συντελείται, η ζωή, αντλώνταςαπ’ αυτήν τη βάση τα κατάλληλα στοι-χεία (άτοµα, είδη, οικοσυστήµατα), ναµπορεί να αντιµετωπίζει την αλλαγή µετην ανάλογη προσαρµογή και να εξα-

σφαλίζει έτσι τη συνέχειά της. Είναιδηλ. ένα σύστηµα αυτοπροστασίας τηςίδιας της ζωής στη µορφή που βρίσκε-ται.. Εκτός αυτού η αξία της βιοποικι-λότητας έγκειται επίσης και στις δω-ρεάν“ υπηρεσίες που παρέχει: ρύθµισητου κλίµατος (ιδιαίτερα µε την χλωρί-δα), παραγωγή τροφίµων από ζώα καιφυτά , δηµιουργία από οργανισµούς ε-νεργειακών κοιτασµάτων κ.α.

Αυτοί είναι οι λόγοι γιατί υπάρχειτόσο µεγάλο ενδιαφέρον τελευταίαγια την βιοποικιλότητα και έτσι προέ-κυψε και η αναγκαιότητα της προστα-σίας της. Ιδιαίτερα µετά την Παγκό-σµια Συνδιάσκεψη Κορυφής για το Πε-ριβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντεΤζανέιρο το 1992 η βιοποικιλότητα α-ναδείχτηκε σε σηµαντικό ζήτηµα διε-θνώς.

Τι ακριβώς όµως και πώς θέλουµενα προστατέψουµε όταν λέµε προ-στασία της βιοποικιλότητας“; Υπάρχειεδώ ένα ζήτηµα προτεραιοτήτων ε-πειδή δεν είναι βέβαια δυνατόν ναπροστατευτούν εξίσου όλα τα υποεί-δη, τα είδη, τα οικοσυστήµατα και τατοπία της γης, τουλάχιστον στο άµε-σο µέλλον. Με τον καθορισµό προτε-ραιοτήτων έχει άµεση σχέση η αξίααυτού που θέλουµε να προστατέψου-µε. Η δυσκολία που υπάρχει είναι ότιη αξία της βιοποικιλότητας από τη φύ-ση της δεν µπορεί να αποτιµηθεί σεχρήµατα (αν και υπάρχουν, κατά τηνγνώµη του συγγραφέα καταδικασµέ-νες σε αποτυχία, προσπάθειες προςαυτήν την κατεύθυνση) ώστε να µπο-ρέσει να συγκριθεί µε άλλα µεγέθη ό-πως π.χ. κέρδος από την εξόρυξη ε-νός µεταλλεύµατος που συνεπάγεται

την καταστροφή ή την υποβάθµιση ε-νός δάσους. Εξάλλου και η ίδια η µε-λέτη και καταγραφή της βιοποικιλότη-τας µιας περιοχής και η εξακρίβωσηκατά κάποιο τρόπο της αξίας της απο-δεικνύεται στη πράξη πολύ δύσκολοεγχείρηµα εξαιτίας δυσκολιών ταξι-νόµησης, σπανιότητα ειδών, µέγεθοςτης περιοχής, τρόπος λήψης πρόβαςκ.α. Επί πλέον για να µπορεί να γίνεισύγκριση διαφορετικών περιοχών α-ναφορικά µε την βιοποικιλότητά τους,θα πρέπει να έχει ακολουθηθεί για ό-λες τις περιπτώσεις η ίδια διαδικασία.Όλα αυτά όµως είναι ζητήµατα πουµπορούν να διευθετηθούν.

Οι προσπάθειες σε διεθνές επίπεδογια την προστασία της βιοποικιλότηταςξεκίνησαν µε την Παγκόσµια Συνδιά-

σκεψη Κορυφής για το Περιβάλλον καιτην Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο το1992, όπως ήδη αναφέρθηκε. Ένα απότα πέντε ντοκουµέντα της Συνδιάσκε-ψης είναι και η Σύµβαση για την Προ-στασία των Ειδών (Convention onBiological Diversity“, CBD), η οποίαπροτείνει διεθνώς δεσµευτικά µέτραγια την διατήρηση της βιοποικιλότη-τας. Μέχρι το 1993 την είχαν υπογρά-ψει167 κράτη, µεταξύ των οποίων και ηΕλλάδα. Στο άρθρο 1 της Σύµβασης α-ναφέρεται:

Οι στόχοι αυτής της Σύµβασης εί-ναι:

- Η διατήρηση της βιολογικής ποικι-λότητας

- Η αειφόρος χρήση των συστατικώντης στοιχείων

- Η εξισορροπηµένη και δίκαιη κα-τανοµή των πλεονεκτηµάτων πουπροκύπτουν από τη χρήση των γενε-τικών πόρων, ιδιαίτερα µέσω ανάλο-γης πρόσβασης στους γενετικούςπόρους, ανάλογης µεταβίβασης τωνσχετικών τεχνολογιών, παίρνονταςβέβαια υπόψη τα δικαιώµατα πάνωσ΄αυτούς τους πόρους και τις τεχνο-λογίες, καθώς και µέσω κατάλληληςχρηµατοδότησης.

- Η συνδιάσκεψη αυτή κορυφής αλ-λά και άλλες παλιότερες προεργασίεςστον ίδιο τοµέα δροµολόγησαν πολ-λές άλλες προσπάθειες σ’ όλο τον κό-σµο για την προστασία της φύσης. ΗΕυρωπαϊκή Ένωση άρχισε να ανα-πτύσσει περιβαλλοντική πολιτική καιθεσµοθέτησε π.χ. το οικολογικό δίκτυοNatura 2000.

Από την Συνδιάσκεψη Κορυφής τουΡίο πέρασαν 18 χρόνια και το 2010 έ-χει ανακηρυχτεί ∆ιεθνές Έτος Βιοποι-

κιλότητας. Θα ήταν σκόπιµο εποµένωςνα γίνει ένας απολογισµός του τι έγινεµέχρι τώρα. Έχει εξασφαλιστεί η δια-τήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, ήγίνεται πλέον αειφόρος χρήση τωνσυστατικών της στοιχείων, ή µήπως ηκατανοµή των πλεονεκτηµάτων από τηχρήση των γενετικών πόρων είναι εξι-σορροπηµένη και δίκαιη; ∆υστυχώς τί-ποτα απ΄ όλ΄ αυτά δεν συµβαίνει. Η ε-ξέλιξη γίνεται µε πολύ αργά, εντελώςανεπαρκή βήµατα. Εν τούτοις δεν θα ή-ταν εξωπραγµατικό να ελπίζει κανείςότι θα µπορούσαν τουλάχιστον να εί-χαν µπει κάποιες υγιείς βάσεις ώστενα µπορέσει να διορθωθεί η κατάστα-ση σε εύλογο χρονικό διάστηµα χωρίςνα είναι πολύ αργά. ∆υστυχώς όµωςούτε αυτό έγινε για διάφορους, κυρίωςοικονοµικούς και πολιτικούς, λόγους.

Οι συνέπειες της µη επίτευξης τωνστόχων θα µπορούσαν να είναι πολύβαριές:

Μη αναστρέψιµη καταστροφή ή υπο-βάθµιση δασών και υδάτων σε παγκό-σµιο επίπεδο

Ως εκ τούτου καταστροφή της βά-σης για τη διαβίωση µεγάλης µερίδαςτου παγκόσµιου πληθυσµού που ζει α-πό τα δάση και τα νερά (ιδιαίτερα φτω-χοί πληθυσµοί).

Η συρρίκνωση της βιοποικιλότηταςσηµαίνει και ανυπολόγιστη απώλεια οι-κολογικών, υγειονοµικών, αισθητικών,πολιτιστικών αξιών, αλλά και οικονοµι-κό πλήγµα.

Θα πρέπει σ’ αυτό το σηµείο να αναφέ-ρουµε ότι τα περιβαλλοντικά ζητήµατα α-πό τη φύση τους δεν µπορούν να µελετη-θούν µεµονωµένα µε βάση τη σχέση Αιτί-ου-Αιτιατού (δηλ. τη σχέση εάν ισχύειαυτό, τότε συνεπάγεται εκείνο). Αυτό ι-σχύει βέβαια και για την βιοποικιλότητα,όπου οι επιπτώσεις πολύ πιθανόν να εί-ναι πολύ χειρότερες από τις παραπάνω.Η αναγωγή στο ιδεώδες του Αιτίου-Αι-τιατού της ανάλυσης, το οποίο χρησιµο-ποιούµε εδώ και πολλούς αιώνες για τηςεξαγωγή συµπερασµάτων, αποτυχαίνειστην Οικολογία, επειδή αυτό το ιδεώδεςδεν χαρακτηρίζει την λειτουργία πολύ-πλοκων συστηµάτων. Συνεπώς η Οικολο-γία πορεύεται πιο αποτελεσµατικά µε σε-νάρια και προγνώσεις, απ’ ότι µε σχέσειςΑιτίου-Αιτιατού που εδώ στο χώρο τηςΟικολογίας έχουν στενό, περιορισµένο ήµετά µεγάλης δυσκολίας καθοριζόµενοπεδίο ισχύος. Ήδη τα περισσότερα σενά-ρια δείχνουν ότι πλέον είναι πολύ αργάγια µια παγκόσµια αναστροφή και µιλούνγια κατάρρευση σε πλανητικό επίπεδοστο χρονικό διάστηµα µετά το 2030 καιπριν το 2100.

Ας ελπίσουµε ότι την τελευταίαστιγµή η παγκόσµια κοινότητα θα συ-νετιστεί ώστε να αποφευχθούν τα χει-ρότερα. Εξ άλλου να µην ξεχνάµε ότικαι ο καθένας από εµάς µπορεί να επι-φέρει µια αλλαγή. Ο άνθρωπος είναιπάντα δυνητικά σε θέση να κατευθύνειτα πράγµατα.

Eικόνες: Βiodiversity

ΒΒιιοοπποοιικκιιλλόόττηητταα κκααιι ηη ππρροοσστταασσίίαα ττηηςς Του Γεωργίου Προβατά

Περιβαλλοντολόγου

12 ∆∆εεκκέέµµββρριιοοςς 22001100C M Y K

ΚΡΑΣΙ «ΕΠΑΥΛΙΣ»Στους πρόποδες του

Βιτσίου, λίγα χιλιόµετραπιο κάτω από το Νυµφαίο,στο µαγευτικό Αετό, η Ε-ταιρεία Αετόζι επέλεξετο σηµείο όπου φύτεψετους αµπελώνες της. Η ε-ταιρεία σε µια προσπά-θεια αναβίωσης του ιστο-ρικού αµπελώνα αλλά καιτης αγροτουριστικής α-νάπτυξης της περιοχής,τη χρονιά του 2001εγκα-τέστησε 20 στρέµµατα α-µπελιού, µε κυρίαρχηποικιλία το Syrah.

Τρεις διαφορετικές ε-τικέτες κρασιών κοσµούντον κόπο της αµπελοοινι-κής χρονιάς. Το «Έπαυ-λις» (παλαιωµένος)» έ-χει παλαιώσει 14 µήνεςσε δρύινα γαλλικά βαρέ-

λια και έχει ωριµάσει στη φιάλη για 8 µήνες. Είναι ένα βαθυπόρφυροχρωµατικά κρασί, µε πλούσια γεύση, µακριά επίγευση και αποτελείτην πρόταση της εταιρείας Αετόζι, για τους συλλέκτες των επιλεγµέ-νων κρασιών. Τιµήθηκε για το 2007 στον ∆ιεθνή ∆ιαγωνισµό Θεσ/νίκης( DETROP) στην κατηγορία του αργυρού µεταλλίου.

Μια πιο φρέσκια πρόταση της εταιρείας Αετόζι είναι το «Έπαυλις –Ερυθρός Ξηρός» ένα φρέσκο ερυθρό κρασί, όπου τα φρουτώδη αρώ-µατα συναντούν το µαλακό του στόµα.

Τη χρονιά του 2006 οινοποιήθηκε για πρώτη φορά στη ∆υτική Μακε-δονία από την ποικιλία Syrah, ένα Ροζέ Κρασί. Η εντυπωσιακή µύτητου, µε αρώµατα λεµονανθών, φραγκοστάφυλου και βύσσινου του«Έπαυλις –Ροζέ» ισορροπούν αρµονικά, µε ένα πλούσιο στόµα και µεµια διακριτική οξύτητα. Το 2006 τιµήθηκε µε το χάλκινο µετάλλιο στον∆ιεθνή ∆ιαγωνισµό Θες/νίκης (DETROP).

Υπεύθυνος: Άνθιµος Σ. Τόρτοκας Τηλ.23850-44144,Fax.23850-44143,

Κιν: 6974070232e-mail: info@aetozi.gr - website: www.aetozi.gr

Μέσα σε χιονισµένο το-πίο αλλά σε πολύ θερ-µό κλίµα εγκαινιάστη-

κε το νέο Κέντρο Ενηµέρω-σης για την Αρκούδα που θαλειτουργεί στο εξής ο ΑΡ-ΚΤΟΥΡΟΣ στο Νυµφαίο τηςΦλώρινας, στο ιστορικό κτή-ριο της Νικείου Σχολής.

Το Κέντρο Ενηµέρωσης ε-γκαινίασαν η Υφυπουργός Α-γροτικής Ανάπτυξης και Τροφί-µων, κα Μιλένα Αποστολάκη, οΠρόεδρος του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ κ.Γιάννης Μπουτάρης και το µέ-λος του ∆.Σ. του ΙδρύµατοςΣταύρος Νιάρχος, κ. Γιώργος Α-γουρίδης.

Η Υφυπουργός, κα Αποστο-λάκη αναφέρθηκε στο Νυµφαίοκαι τη δράση του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥως την άλλη Ελλάδα, τη ζωντα-νή και δηµιουργική, αυτή που ό-λοι αναζητούµε και επιδιώκου-µε ακόµη και στις ορεινές µεθό-ριες περιοχές όπως το Νυµ-φαίο.

Ο Πρόεδρος του ΑΡΚΤΟΥ-ΡΟΥ, κ. Μπουτάρης έθεσε τοζήτηµα της περιβαλλοντικήςεκπαίδευσης και ευαισθητοποί-ησης ως θέµα πολιτισµού κα-θώς και της προστασίας της ά-γριας ζωής ως ζήτηµα διαφύλα-ξης της εθνικής µας κληρονο-µιάς.

Ο κ. Αγουρίδης συνεχάρη τονΑΡΚΤΟΥΡΟ για την υλοποίησηενός έργου µεγάλης περιβαλ-λοντικής ευαισθησίας και δή-λωσε εκ µέρους του ΙδρύµατοςΣταύρος Νιάρχος, σταθερός υ-ποστηρικτής των δράσεων του

ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.Χαιρετισµούς απεύθυναν α-

κόµη ο βουλευτής της Ν∆, κ.Κωνσταντινίδης, ο περιφερει-άρχης ∆υτικής Μακεδονίας κ.∆ακής, ο απερχόµενος ΓενικόςΓραµµατέας της Περιφέρειας∆υτικής Μακεδονίας, κ. Κύρ-κος, ο ∆ήµαρχος Αµυνταίου κ.Ιωσηφίδης, ο Πρόεδρος τηςΚοινότητας Νυµφαίου, κ. Γιώρ-γος Μπουτάρης.

Την εκδήλωση τίµησαν µετην παρουσία τους εκπρόσωποιφορέων και ΜΜΕ, επιχειρηµα-τίες και κάτοικοι της ευρύτερηςπεριοχής.

Παρά το χιόνι και το δριµύψύχος ακολούθησε επίσκεψηστο Καταφύγιο της Αρκούδας.

Στο χώρο της Νικείου Σχολήςεκτίθενται µε δωρεά του καλλι-τέχνη προς τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ,γλυπτά από το έργο «∆ωµάτιοενός εφήβου» του Χάρη Κοντο-σφύρη.

Στο χώρο του Κέντρου Ενη-µέρωσης για την Αρκούδα λει-τουργεί παράλληλα και πωλη-τήριο αναµνηστικών του ΑΡ-ΚΤΟΥΡΟΥ.

Το Κέντρο Ενηµέρωσης γιατην Αρκούδα θα λειτουργεί όλοτο χρόνο καθηµερινά και τις αρ-γίες και τα Σαββατοκύριακα α-πό τις 10.00 ως τις 19.00. Γιασχολεία και οµάδες ισχύουνραντεβού. Τηλέφωνο επικοινω-νίας 23860 31155.

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ευχαριστείθερµά την Κοινότητα Νυµφαίουγια την παραχώρηση του ιστο-ρικού κτηρίου της Νικείου Σχο-λής καθώς και για τη διαρκή υ-ποστήριξη και το Ίδρυµα Σταύ-ρος Νιάρχος.

Για περισσότερες πληροφο-ρίες: Βάσω Πετρίδου, ∆ιευθύ-ντρια Επικοινωνίας, 6937422537.

EÁηÈÓÈ¿ÛÙËΠÙÔ Ó¤Ô K¤ÓÙÚÔ EÓË̤ڈÛ˘ ÙÔ˘ “AÚÎÙÔ‡ÚÔ˘” ÛÙÔ N˘ÌÊ·›Ô