ticarethukuku

kpss ve kurum

sınavları için

özgün konular ve

özgün sorulardan oluşan

tek kitap2014

kpss

Adli HakimlikSayıştay

Gelir UzmanlığıKamu İhale Kurumu

KontrolörlükDenetmenlik

Uzmanlık

Özgür Demirci - Kadir Algın

Özgür DEMİRCİ

KPSS TİCARET HUKUKU

ISBN 978-605-364-642-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

©2013, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

2. Baskı: Kasım 2013, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EROĞLUTürkçe Redaksiyon: Cansel KAHRAMAN

Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul KAYMAKÇIKapak Tasarımı: Gürsel AVCI

Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

Yenimahalle / ANKARA(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

SUNU

Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sistemin-de her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde ola-bildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğü-müz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir.

Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlan-ması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracı-lığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır.

Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem Ailesi’ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Seda DEMİRALP ve Ahmet Resul KAYMAKÇI’ya, kita-bın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU’ya, kitabın yazılma süresince eleştiri ve dostluğunu esirgemeyen sevgili Mustafa DİNÇDEMİR’e, ve Emin KALKAN’a hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiçbir zaman esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım.

Özgür Demirci

İÇİNDEKİLER

TİCARİ İŞLETME HUKUKU

1. BÖLÜM Ticaret Hukuku Konusu ve Kapsamı ve Ticari İşletme Kavramı

Ticaret Hukukuna Giriş .................................................................................................1

Ticaret Hukukunun Konusunu Saptayan Sistemler ......................................................2

Ticari İşletme Kavramı ..................................................................................................3

A. Tanım ..................................................................................................................3

B. Ticari İşletmenin Unsurları ..................................................................................4

C. Esnaf İşletmesi Tanımı .......................................................................................6

D. Ticari İşletmenin Malvarlığı Unsurları .................................................................7

E. Ticari İşletmede Merkez ve Şube Ayrımı ............................................................8

F. Ticari İşletmenin Devri .......................................................................................12

G. Ticari İşletmenin Rehni .....................................................................................15

Çıkmış Sorular ............................................................................................................20

Çözümler ....................................................................................................................23

Cevaplı Test ................................................................................................................26

2. BÖLÜM Ticari İş, Ticari Hüküm ve Ticari Yargı

Ticari İş Kavramı ve Ticari İşler ..................................................................................29

A. Ticari İş Kavramı ...............................................................................................29

B. Nelerin Ticari İş Olduğunun Belirlenmesi .........................................................29

C. Ticari İşlere Bağlanan Sonuçlar .......................................................................32

Ticari İşlere Uygulanacak Hükümler ve Sırası ............................................................35

A. Ticari Hükmün Tanımı .......................................................................................35

B. Ticari Hükümlerin Uygulanma Sırası ................................................................36

Ticari Yargı..................................................................................................................38

viPEGEM AKADEMİ

A. Tanım ...............................................................................................................38

B. Ticari Dava Türleri ............................................................................................38

C. Ticari Davaların Görüleceği Mahkemeler .........................................................40

D. Ticarı Davalarda Deliller ...................................................................................41

Çıkmış Sorular ............................................................................................................42

Çözümler ....................................................................................................................44

3. BÖLÜM Tacir ve Tacir Olmanın Yükümlülükleri

Tacir ...........................................................................................................................47

A. Gerçek Kişilerin Tacir Sıfatı ..............................................................................47

B. Tüzel Kişilerin Tacir Sıfatı ................................................................................48

C. Tacir Sıfatını Sona Erdiren Hâller .....................................................................49

D. Tacir Olmanın Sonuçları ...................................................................................50

E. İki Tarafın Tacir Olduğu Hallerde Uygulanacak Kurallar ...................................53

Çıkmış Sorular ............................................................................................................55

Çözümler ....................................................................................................................58

Cevaplı Test ................................................................................................................60

4. BÖLÜM Ticaret Sicili ve Ticari Adlar

Ticaret Sicili Tanımı ve Örgütlenmesi .........................................................................63

A. Ticaret Sicili Teşkilatlanması .............................................................................63

B. Ticaret Sicilinin Özellikleri ................................................................................64

C. Ticaret Siciline Tescile Talep Süresi ................................................................64

D.Ticaret Siciline Tescilin Yapılış Aşaması ...........................................................65

Tescil Türleri, Fonksiyonları ve İlanı ...........................................................................66

A. Tescil Türleri .....................................................................................................66

B. Tescilin Fonksiyonları .......................................................................................67

C. Sicile İtimat Prensibi .........................................................................................67

vii PEGEM AKADEMİ

D. Tescilin İlanı ..................................................................................................... 67

Ticaret Unvanı ve Diğer Ticari Adlar .......................................................................... 68

Ticaret Unvanı ...................................................................................................... 68

İşletme Adı................................................................................................................. 72

Marka......................................................................................................................... 72

A. Markanın Tanımı ............................................................................................. 72

B. Markanın Fonksiyonları ................................................................................... 73

C. Markanın Çeşitleri ........................................................................................... 74

D. Markanın Tescili .............................................................................................. 75

E. Marka Sahibinin Hak ve Yükümlülükleri .......................................................... 76

F. Marka İle İlgili Hukuki İşlemler ......................................................................... 77

Çıkmış Sorular ........................................................................................................... 78

Çözümler ................................................................................................................... 80

5. BÖLÜM Haksız Rekabet, Cari Hesap ve Ticari Defterler

Haksız Rekabet ......................................................................................................... 83

A. Tanım .............................................................................................................. 83

B. Haksız Rekabetin Unsurları ............................................................................. 84

C. Başlıca Haksız Rekabet Halleri ...................................................................... 84

D. Haksız Rekabetin Sonuçları ............................................................................ 85

E. Haksız Rekabet Davalarının Davalı ve Davacıları .......................................... 86

F. Haksız Rekabette Zaman Aşımı (1-3 Yıl) ........................................................ 87

G. Cezai Sorumluluk ............................................................................................ 88

Cari Hesap................................................................................................................. 88

A. Cari Hesabın Kapsamı .................................................................................... 88

B. Bir Alacağın Cari Hesaba Geçirilmesinin Sonuçları ........................................ 89

C. Cari Hesapta Süreler ....................................................................................... 89

D. Cari Hesabın Sona Ermesi .............................................................................. 90

E. Cari Hesapta Zaman Aşımı (5 Yıl) .................................................................. 91

viiiPEGEM AKADEMİ

Ticari Defterler ............................................................................................................91

A. Tutulması Zorunlu Defterler ..............................................................................91

B. Ticari Defterlerin Tutulma Usulü .......................................................................92

C. Ticari Defterlerin İncelenmesi ..........................................................................92

D. Ticari Defterleri Saklama Yükümlülüğü ...........................................................93

E. Ticari Defterleri İspat Yükümlülüğü ..................................................................93

Çıkmış Sorular ............................................................................................................95

Çözümler ....................................................................................................................99

Cevaplı Test ..............................................................................................................101

6. BÖLÜM Tacir Yardımcıları

Tacir Yardımcıları ......................................................................................................105

A. Genel Olarak ..................................................................................................105

B. Bağımlı Tacir Yardımcıları...............................................................................105

C. Bağımsız Tacir Yardımcıları............................................................................110

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................119

Çözümler ..................................................................................................................123

Cevaplı Test ..............................................................................................................125

ŞİRKETLER HUKUKU

1. BÖLÜM Şirketler Hukuku

A. Şirketin Tanımı ve Unsurları .................................................................................131

1. Kişi Unsuru .....................................................................................................131

2. Sözleşme Unsuru ...........................................................................................132

3. Sermaye Unsuru .............................................................................................132

4. Ortak Amaç Unsuru ........................................................................................133

5. Şirket İşlerini Kendi İşin Gibi Benimseme Niyeti (Faal Katılma Unsuru)

ix PEGEM AKADEMİ

(Affectio Societatis Unsuru) ................................................................................133

B. Şirketlerin Sınıflandırılması .................................................................................134

1. Tüzel Kişiliğinin Bulunup Bulunmamasına Göre .............................................134

2. Kişi Şirketleri – Sermaye Şirketleri ..................................................................134

3. Sermaye Yapılarına Göre Şirketler .................................................................136

4. Ortakların Sorumluluğuna Göre Şirketler ........................................................136

C. Adi Şirketler..........................................................................................................138

1. Kuruluş ve Temel Nitelikleri ............................................................................138

2. Kâr ve Zararın Paylaşımı ................................................................................139

3. Şirket Yönetim ve Denetimi ............................................................................139

4. Şirket Ortaklığında Değişiklik ..........................................................................140

5. Ortakların Yükümlülükleri ...............................................................................141

6. Adi Şirketin Dış İlişkileri .................................................................................141

7. Adi Şirketin Dağılması ...................................................................................142

8. Tasfiye Aşaması ..............................................................................................142

9. Adi Şirketlerde Zaman Aşımı ..........................................................................143

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................144

Çözümler ..................................................................................................................147

2. BÖLÜM Ticaret Şirketleri

Ticaret Şirketleri ........................................................................................................149

A. Ticaret Şirketlerinin Birleşmesi .......................................................................149

B. Ticaret Şirketlerinin Tip Değiştirmesi .............................................................151

C. Kolektif Şirketler ............................................................................................152

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................159

Çözümler ..................................................................................................................160

Cevaplı Test .............................................................................................................162

xPEGEM AKADEMİ

3. BÖLÜM Komandit Şirket

Komandit Şirketler ................................................................................................... 167

A. Adi Komandit Şirket ........................................................................................ 167

B. Paylı Komandit Şirket .................................................................................... 169

Çıkmış Sorular .......................................................................................................... 170

Çözümler .................................................................................................................. 172

Cevaplı Test .............................................................................................................. 174

4. BÖLÜM Anonim Şirket

Anonim Şirketler ....................................................................................................... 177

A. Anonim Şirketin Kuruluşu ............................................................................... 177

B. Payın Devri ve Kuruluştan Sonra Devralma ................................................... 179

C. Kuruluştan Önce Yapılan İşlemler ve Sorumluluk .......................................... 179

D. Anonim Şirketin Organları .............................................................................. 180

E. Anonim Şirketlerde Denetim ........................................................................... 189

F. Anonim Şirketlerde Pay Sahipliği .................................................................... 193

G. Anonim Şirketin Sona Ermesi ........................................................................ 194

H. Anonim Şirketin Tasfiyesi ............................................................................... 195

Anonim Şirketlerle İlgili Önemli Notlar ...................................................................... 195

Çıkmış Sorular .......................................................................................................... 197

Çözümler .................................................................................................................. 202

Cevaplı Test .............................................................................................................. 206

5. BÖLÜM Limitet Şirket

Limitet Şirketler ........................................................................................................ 209

A. Limitet Şirketin Kuruluşu ................................................................................ 209

B. Limitet Şirketin Organları ................................................................................ 210

C. Limitet Şirketin Sona Ermesı .......................................................................... 213

xi PEGEM AKADEMİ

D. Limitet Şirketin Tasfiyesi .................................................................................214

Limitet Şirketlerle İlgili Önemli Notlar ........................................................................214

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................216

Çözümler ..................................................................................................................218

Cevaplı Test ..............................................................................................................219

KIYMETLİ EVRAK HUKUKU

1. BÖLÜM Kıymetli Evrak Hukuku

Kıymetli Evrakın Tanımı ve Unsurları .......................................................................223

A. Kıymetli Evrak Benzeri Senetler .....................................................................223

B. Kıymetli Evrakta Hakkın Doğumu ...................................................................224

C. Kıymetli Evrakta Borçlunun Hukuki Durumu ..................................................224

D. Kıymetli Evrakın Sınıflandırılması ..................................................................225

E. Kıymetli Evrakta Tür Değiştirme (Tahvil) ........................................................231

F. Kıymetli Evrakın Ziyaı (Kaybı) ve İptali ...........................................................232

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................235

Çözümler ..................................................................................................................237

Cevaplı Test ..............................................................................................................238

2. BÖLÜM Kambiyo Senetleri

Kambiyo Senetleri (Poliçe, Bono, Çek) ....................................................................241

A. Genel Özellikleri .............................................................................................241

B. Ehliyet .............................................................................................................241

C. İmza ...............................................................................................................242

D. Kambiyo Senetlerinde Temsil .........................................................................242

Poliçe ........................................................................................................................244

xiiPEGEM AKADEMİ

A. Poliçede Bulunması Gereken Şartlar .............................................................245

B. Açık (Beyaz) Poliçe - Eksik Poliçe ..................................................................249

C. Poliçede Kabul ...............................................................................................249

D. Poliçenin Cirosu .............................................................................................252

E. Poliçenin Ödenmesi .......................................................................................255

F. Poliçenin Kabul Edilmemesi veya Ödenmemesinin Sonuçları ........................255

G. Araya Girme ...................................................................................................257

H. Zaman Aşımı ..................................................................................................257

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................258

Çözümler ..................................................................................................................262

Cevaplı Test ..............................................................................................................264

3. BÖLÜM Bono (Emre Muharrer Senet)

Bono (Emre Muharrer Senet) ..................................................................................267

A. Bonoda Bulunması Gereken Şartlar ..............................................................267

B. Bonoda Zaman Aşımı .....................................................................................268

Çıkmış Sorular .........................................................................................................270

Çözümler ..................................................................................................................272

Cevaplı Test ..............................................................................................................273

4. BÖLÜM Çek

Çek ...........................................................................................................................275

A. Çekte Bulunması Gereken Şartlar ..................................................................275

B. Çek İle İlgili Kavramlar ....................................................................................276

C. Çekin Cirosu ...................................................................................................277

D. Çeklerde İbraz Süreleri ..................................................................................278

E. Çekin Ödenmesi .............................................................................................279

F. Çekin Ödenmemesi ve Müracaat Hakkı .........................................................279

xiii PEGEM AKADEMİ

G. Karşılıksız Çek ve Yaptırımları .......................................................................280

H. Çekte Ödemenin Önlenmesi ..........................................................................281

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................282

Çözümler ..................................................................................................................286

Cevaplı Test ..............................................................................................................289

Yararlanılan Kaynaklar .............................................................................................293

Ticaret Hukuku Sözlüğü ...........................................................................................294

TİCARİ İŞLETME HUKUKU

Ø TİCARET HUKUKU KONUSU ve KAPSAMI ve TİCARİ İŞLETME KAVRAMI

Ø TİCARİ İŞ, TİCARİ HÜKÜM VE TİCARİ YARGI

Ø TACİR VE TACİR OLMANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Ø TİCARET SİCİLİ VE TİCARİ ADLAR

Ø HAKSIZ REKABET, CARİ HESAP VE TİCARİ DEFTERLER

Ø TACİR YARDIMCILARI

“Geciken adalet adalet değildir.”

W. S. LANDOR

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Çıkmış Soru Ağacı

2

2

2

2

2

2

2

2

2011

20122

20132

TİCARET HUKUKUNA GİRİŞ

Ticaret malların/ürünlerin üretim sürecinden tüketimine kadar geçen

zamanda, ekonomik değer taşıyan başka nesneler ile değiştirilmesi, alışı

ve satışı anlamında kullanılmaktadır. Esasında ticaretin insanlık tarihindeki

ilk şekli takas oluşturmaktadır. Takas yöntemi ile, mal ve hizmetler birbiri

karşılığında değiş tokuş edilirlerdi. Günümüzde ise artık değişim aracı ola-

rak para kullanılmaktadır.

Ticaret eyleminin insanlık tarafından keşfedilmesi insanlık tarihinin er-

ken dönemlerine dayanmaktadır. Pek çok tarihçi ticaretin, iletişimin doğu-

şunu takiben takas yöntemiyle başlamış olduğunu düşünmektedir.

Ticaretin ortaya çıkış nedeni, insanın ihtiyaçlarını karşılama arzusu-

dur. Üretimin ve kaynakların kısıtlı olmasından dolayı insan, kendinde ol-

mayan mal veya hizmeti bir başkasından sağlamak istemiş, bunun için de

kendinde bulunan mallar ile değiş tokuş yapmaya başlamıştır.

Paranın keşfi, ticaretin kolaylaşmasını ve yaygınlaşmasını sağlamış-

tır. Taşımacılığın ve iletişimin de gelişmesi ile birlikte ticaret bugünkü halini

almıştır. Bu gelişim sırasında da içinde bulunduğumuz ekonomik sistem

gelişmiş, ticareti düzenleyici bir takım kanunlar yapılmıştır.

Bu bilgiler ışığında ticaret hukukunun tanımını yapacak olursak, İn-

sanoğlu en eski çağlardan beri üretip tüketmekte ve tükettiği ile de değiş

tokuş faaliyetine girmektedir, Ticaret hukuku olarak nitelendirdiğimiz bu

hukuk dalı da üretim, değişim ve tüketime yönelik ticari faaliyetleri düzen-

leyen kurallar bütünüdür.

Ticaret hukukunun tanımını yukarıda ki gibi belirttikten sonra ticaret

hukukunun kapsamının neler olduğu hangi faaliyetlerin ticaret hukuku

1. BÖLÜM TİCARET HUKUKU

KONUSU ve KAPSAMI ve TİCARİ İŞLETME KAVRAMI

2PEGEM AKADEMİ

kapsamında değerlendirileceği sorusuna cevap vermemiz gerekecektir.

Ticaret hukukunun içeriği, kapsamı ve uygulama alanı, her ülkede kanun

koyucunun düzenlemesine göre değişiklik gösterir. Ticaret hukukunun uy-

gulama alanını saptamada kanun koyucular değişik esaslardan yararlan-

mak sureti ile ortaya farklı sistemler çıkarmışlardır. Diğer bir ifade ile nele-

rin ticaret hukukunun konusuna girdiğini tespit etmek için farklı sistemler

ortaya atmışlardır. Bu sistemleri aşağıdaki gibi incelemek mümkündür.

TİCARET HUKUKUNUN KONUSUNU SAPTAYAN SİSTEMLER

Ticaret hukukunun içeriği, kapsamı ve uygulama alanı, her ülkede

kanun koyucunun düzenlemesine göre değişiklik gösterir. Ticaret hukuku-

nun uygulama alanını saptamada ( yani nelerin ticaret hukukunu ilgilen-

dirdiğini tespit etmede) kanun koyucular değişik esaslardan yararlanmak

sureti ile ortaya farklı sistemler çıkarmışlardır. Dünyada hangi konuların

veya nelerin ticaret hukukunun konusuna girdiğini tespit etmeye yarayan

genel kabul görmüş dört sistem ortaya atılmıştır. Bu sistemleri öncelikle

bir tablo ile belirtip daha sonra açıklamakta fayda görüyoruz;

Ticaret Hukukunun Konusunu Saptayan Sistemler

Subjektif Sistem Objektif Sistem Karma Sistem Modern Sistem

A) Subjektif Sistem (Tacir): Bazı kanun koyucular, Ticaret Hukuku-

nun uygulama alanını ve konusunu saptamak için ticari faaliyetin “özne”sini,

yani “tacir”i esas almışlardır. Bu sistemi kabul eden ülkelerde, Ticaret Hu-

kuku bir “Tacirler Hukuku” bir “Sınıf hukuku” niteliğindedir. kısaca tacirin

yaptığı her işi ticari iş olarak kabul etmektedir. Bu sistem Orta Çağdan beri

kabul görmektedir. Orta Çağda kabul gören bu ilk sistemi uygulayan bazı

ülkelere örnekler verecek olursak 1673 tarihli Fransız Kara ve Deniz Ticareti

Emirnameleri, 1897 yılında çıkarılan Alman Ticaret Kanunu gibi

B) Objektif Sistem (Ticari İşlem): Fransız İhtilali her türlü sınıf ay-

rımcılığını kaldırınca, bununla bağdaşan bir sistemin gereği olarak objektif

sistemin çıktığını görüyoruz. Objektif sisteme göre ticaret hukuku bir sınıfa

ait hukuk dalı ( tacir sınıfına) değil, belirli nitelikteki işlemleri ( ticari işlem-

leri) yapan herkese ait olan bir hukuk dalı olduğu görüşü ortaya atılmıştır.

Yani bu sisteme göre tacir olmayan bir kişinin yapmış olduğu ticari bir işlem

de ticaret hukukunun konusuna dahildir.

Örneğin, 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu.

3 PEGEM AKADEMİ

C) Karma Sistem (Tacir + Ticari İşlem): Bu sistemde ise, ticari iş-

letme esası ile birlikte, tacir ölçüsüne de yer verilmiş, veya tacir esası uy-

gulandığı halde ticari işlemler ölçütüne belirli ölçüde yer verilmiştir. 1926

tarihli, Türk Ticaret Kanunu bu sisteme bir örnek olarak gösterilebilir.

D) Modern Sistem (Ticari İşletme): Ticari işletme esası olarak da bi-

linen modern sistem 20.yy.da ortaya çıkmış bir sistemdir. Bu sisteme göre

Ticaret Hukukunun esasını “ticari girişim” veya ticari işletme” oluşturur

1956 kabul tarihli ve 1957 yürürlük tarihli olan çok yakın zamanda yürür-

lükten kalkmış bulunan Türk Ticaret Kanunu Ernest Hirşh tarafından bu

sitemle yazılmıştır. Nitekim ülkemizde 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe gir-

miş olan 6102 sayılı Y.T.T.K da modern sistemi esas alarak hazırlanmıştır.

Dikkat! Arkadaşlar Ö.S.Y.M. nin sorularında kısa ve öz olarak şu şekilde

sorular sorulduğunu sıkça görüyoruz. Aşağıdakilerden hangisi ti-caret hukukunun konusunu saptamada taciri esas alan sistemdir gibi. O halde bizim teorik açıdan çok doğru olmasa bile soruları çö-zerken aşağıdaki kısaltmaları aklımızda tutmamız yararlı olacaktır.Taciri esas alan sistem Subjektif sistemTicari işlemleri esas alan sistem Objektif sistem (ticari işletme değil ticari işlem karıştırma!!!)Tacir ve ticari işlemleri esas alan sistem Karma sistemTicari işletmeyi esas alan sistem Modern sistem

TİCARİ İŞLETME KAVRAMI

A. TANIM

6102 sayılı TTK’da tıpkı 6762 sayılı TTK gibi ticari işletme esasını

benimsemiştir. O halde Ticaret kanunumuz ticaret hukukunun konusunu

saptama da ticari işletme kavramını benimsediğine göre bizlerinde ticari iş-

letme kavramından ne anlaşılması gerektiğini belirlememiz gerekmektedir.

Arkadaşlar önemle belirtmek gerekir ki 6102 sayılı TTK nın getirdiği yeni-

liklerden bir tanesi de eski ticaret kanunundan farklı olarak ticari işletmenin

tanımını yapmış olmasıdır. Eski ticaret kanunumuz ticari işletmenin tanı-

mını yapmamış ancak sayma yöntemi ile nelerin ticari işletme sayılacağını

belirtmişti. Ancak 6102 sayılı yeni TTK eskisinden farklı olarak mad. 11 de

ticari işletmenin tanımını yapmıştır. Bu bilgiler ışığında yeni Türk Ticaret

Kanunu’nun 11. mad. de tanımladığı şekliyle ticari işletmenin tanımını yap-

mak gerekirse: “Ticari işletme; esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan

düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız

şekilde yürütüldüğü işletmedir.” şeklinde açıkça tanımlanmıştır.

6102 sayılı

TTK 1 Temmuz

2012’de yürür-

lüğe girmiştir ve

modern sistem

esaslı hazırlan-

mıştır.

hoca notu

4PEGEM AKADEMİ

Türk Ticaret Kanunu mad.11’deki tanımdan hareket ederek ticari iş-

letmenin unsurlarını aşağıdaki gibi ortaya koymamız mümkündür. Ancak

önemle vurgulamak gerekir ki bir ticari işletmeden bahsedebilmek için bu

unsurların hepsinin bir arada olması gerekmektedir.

Ticari işletmenin unsurları şu şekildedir.

F Gelir (kazanç) sağlamanın amaçlanması,

F Amaçlanan gelirin esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan dü-

zeyde olması,

F Gelir sağlama hedefi için yürütülen faaliyetin devamlılık arz et-

mesi ve

F Söz konusu faaliyetin bağımsız bir niteliği haiz olması.

Bu unsurlardan anlaşılması gereken nedir şimdi detaylıca inceleyelim

B. TİCARİ İŞLETMENİN UNSURLARI

Gelir Sağlamayı Hedef Tutmak

Ticari İşletmenin Olmazsa Olmaz Unsurları

Faaliyetlerin Devamlılık Arz Etmesi

Faaliyetlerin Bağımsızlık Arz Etmesi

Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşmak

1. Gelir Sağlamanın Hedeflenmiş Olması

Bir işletmenin ticari işletme niteliğini kazanması için ilk şart gelir sağ-

lama amacıdır. Bir işletme ancak kazanç elde etmek amacıyla kurulabilir.

Ancak burada önemle belirtmek gerekir ki amaç gelir sağlamayı hedef

tutmaktır. Mutlak gelir şart değildir. Zarar da söz konusu olabilir. Önemli

olan faaliyetler sonucunda kâr elde edileceğinin düşünülmesidir.

5 PEGEM AKADEMİ

Dikkat! Hayır amacı taşıyan dernek veya vakıflar ticari işletme sayılmazlar.

Ancak bir işletmenin ticari işletme sayılması için kazanç elde etmiş

olması ya da kâr elde etmiş olması gerekmez. Çünkü, bir işletme

her zaman kazanç elde etmeyebilir. Bazen zarar eder, bazen de

maliyetine satış yapabilir. Ama yine de hedefi değişmemiştir. Gelir

sağlamayı hedeflemiş olması, işletmeye en önemli niteliğini kazan-

dırmaktadır.

2. Devamlılık

Bir ticari işletmenin varlığı için o işletmenin devamlı bir nitelik taşıması

gerekir. Yani, devamlı olarak yapılmayan bir faaliyet veya tesadüfi olarak

bir defaya mahsus yapılmış işler ticari işletme olmaya vucut vermez. Ör-

neğin: Bir kere olmak üzere yapılan taşınmaz alım satımı, bir işletmenin

varlığını ispatlamaz. Burada kastettiğimiz devamlılık ebedî anlamda bir

devamlılık değildir. Devamlılık kasıt ve niyetidir.

Dikkat! Faaliyetin işin niteliğinden dolayı kesintiye uğraması, süreklilik

unsurunu zedelememektedir. Sadece kış aylarında çalışan, Ulu-

dağ’daki turizm işletmelerinin yazın faaliyette bulunmaması, bu

işletmelerin devamlılık unsurunu zedelemez. Ya da okul kantinle-

rinin işinin mahiyeti gereği belli bir dönem çalışması işin devamlı-

lığını zedelemez.

Dikkat! Devamlılık unsurundan ölümsüzlüğü de anlamamak gerekir bir ti-

cari işletme belli bir dönem içinde kurulabilir. Örneğin: 5 yıl süreyle

bir köprü inşaatı yapmak üzere kurulmuş bir işletme, bu 5 yıllık

süre boyunca devamlıdır.

3. Bağımsızlık

Bir işletmenin, hem iç ilişkide hem dış ilişkide, bir başka işletmeye

bağlı olmaksızın ticari nitelikte faaliyette bulunabilmesidir. TTK mad. 11

f.l’de ticari işletmenin tanımı yapılırken bağımsızlık unsurunun altı da açık-

ça çizilmiş bulunmaktadır.

Burada şunu önemle belirtmeliyiz ki bağımsızlık unsuru ticari işlet-

meyi şubeden ayıran en önemli unsurdur. İlerleyen bölümlerde de göre-

ceğimiz üzere şubeler bağımsız olmadıkları için ticari işletme sayılmazlar.

İşinin maliyeti

gereği belli bir

dönemde çalışan

yerlerde de-

vamlılık unsuru

zedelenmez.

hoca notu

6PEGEM AKADEMİ

4. Esnaf Faaliyeti Sınırlarını Aşma

Esasen bir ticari işletmenin ticari işletme sayılmasına ilişkin en

önemli unsur bu unsurdur. Gerçekten işletmenin bir ticari işletme özelliği

kazanabilmesi için işletme kapsamında yürütülen faaliyetlerin belirli bir ka-

pasiteyi aşması gerekir. Çünkü gelir temin etmeyi hedeflemek ve faaliyetin

devamlılığı gerektirmesi unsurları ticari niteliğe sahip olsun olmasın bütün

ekonomik işletmeler bakımından ortak bir özelliktir. Bu itibarla, ekonomik

faaliyetin belirli bir çapı aşması, bir işletmenin ticari olarak görülmesinin en

önemli kriteri olacaktır. Bu kriter de TTK mad. 11’de elde edilmesi amaçla-

nan gelirin esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşması olarak belirlenmiş-

tir. Öyleyse bir işletmenin ticari işletme sayılabilmesi için esnaf kapasite

sınırını aşması yani esnaf faaliyetlerinden fazlasını kazanması gerekir.

Burada karşımıza çıkan en önemli sorun kişilerin kazancının ne kadar ol-

duğunda esnaf faaliyeti sınırını aşacağı sorunudur. Bu soruna çözüm bu-

labilmek için öncelikle esnaf işletmesi tanımını yapmamız ve sonrasında

kapasite sınırı dediğimiz sınırın nezaman aşılacağını belirtmemiz gerekir.

C. ESNAF İŞLETMESİ TANIMI

TTK’nin 15. maddesinde esnaf olabilmenin şartları düzenlenmiştir.

Bu şartlar, aynı zamanda esnaf-tacir ayrımını da ortaya koymaktadır.

Buna göre, TTK mad. 15’e göre: “İster gezici olsun ister bir dükkânda

veya bir sokağın belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti ser-

mayesinden fazla bedenî çalışmasına dayanan ve geliri 11’inci maddenin

ikinci fıkrası uyarınca çıkarılacak kararnamede gösterilen sınırı aşmayan

ve sanat veya ticaretle uğraşan kişi esnaftır...” diyerek esnafın kim olduğu-

nu ortaya koymuştur. Kanun koyucunun bu tanımından yola çıkarak esna-

fın unsurlarını ortaya koymak gerekirse esnaf;

F İktisadi faaliyeti nakdi sermayeden çok bedeni çalışmaya dayanan,

F Geçimini sağlamaya yetecek kadar az gelir sağlayan kişi olarak

tanımlayabiliriz.

Dikkat! Arkadaşlar geçimini sağlayacak kadar az gelir kazanmak ne de-

mek? Kime göre, neye göre? Ali Sabancı’nın geçimini sağlaması

için gerekli olan parayla bizim geçimimizi sağlamamız için gerekli

olan para eşit midir? Bu sınır nasıl belirlenecek? Kanun koyucu

burada da geçim sağlama limitinin ne kadar olması gerektiğini ka-

nunda atıf yaparak belirlemiş ve Bakanlar Kurulunca çıkarılacak

bir kararnameyle belirlenebileceğini söylemiştir. Bakanlar Kurulu-

nun belirlediği limitin altında kazanç elde edenler esnaf, bu limitin

üstünde kazanç elde edenler tacir sayılacaktır.

Geçimini sağ-

layacak kadar

miktarın ne

kadar olduğunu

Bakanlar Kuru-

lu çıkaracağı bir

KHK ile belirler.

hoca notu

7 PEGEM AKADEMİ

D. TİCARİ İŞLETMENİN MALVARLIĞI UNSURLARI

Bir ticari işletme olabilmek için gerekli unsurların neler olduğunu yu-karıda belirttik. Ancak bir ticari işletmeyi var eden unsurların neler olduğun-dan da bahsetmek gerekirse ticari işletmeyi oluşturan bir takım unsurlar bulunmaktadır. Bunları kişi unsuru ve mal varlığı unsuru başlığı altında ikiye ayırmak mümkündür.

Ticari İşletmenin Unsurları

İnsan Unsuru Malvarlığı Unsuru

Maddi Unsurları

Ham madde Peştemaliye Kiracılık hakkı Sınai haklarTesisat

Gayrimaddi unsurları

1. İnsan Unsuru: Ticari işletmenin insan- kişi unsurunu, ticaret hukukunun öznesi olarak kabul edilen tacir oluşturur.

2. Malvarlığı unsuru: Malvarlığı unsurları ise maddi-gayrimaddi

unsurlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

a. Maddi unsurlar: Maddi unsurlar, tesisat, işletme sermayesi, ham-madde ve üretilmiş mal stoğu ile benzeri değerlerden oluşur. Bu anlamda tesisat, işletmeye tahsis olunmuş gayrimenkuller ile bunların mütemmim cüz’ü ya da teferruatı niteliğinde olan şeyleri (makine, alet-edevat) kapsar. Tesisat kavramına işletmede kullanılan kamyon, otobüs, gemi gibi menkul-ler de dahildir (menkul işletme tesisatı).

b. Gayrimaddi Unsurlar: Gayrimaddi unsurlar arasında, ticaret un-vanı, işletme adı, marka, patentler, fikir ve sanat eserleri, peştemaliye, sı-nai model ve resimler üzerindeki haklar yer alır.

Peştemaliye: Ticari işletmenin sevk ve yönetiminin müşteri çevresin-

den gördüğü rağbettir, ticari işletmenin değeridir.

Patent: Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sınaiye uygulanabilir

nitelikte olan bir buluşu yapana (veya haleflerine) buluştan belli bir

süre için sadece kendisinin yararlanması imkânını tanıyan belgedir.

Ticari işletme-

nin unsurları

konusu işletme-

nin devrinde ve

rehninde önem

arz etmektedir.

hoca notu

8PEGEM AKADEMİ

E. TİCARİ İŞLETMEDE MERKEZ VE ŞUBE AYRIMI

Ticari hayatın akıcılığı içerisinde tacirin iş yaptığı pazardan daha bü-

yük pay alabilmek ya da daha fazla müşteri çevresine ulaşabilmek için iş

yerlerinin sayısını artırması gerektiği kaçınılmaz bir sonuçtur. Ancak aynı

tacire ait birden fazla işyeri bulunması durumunda her biri bağımsız çalı-

şan iş yerlerini kurmaktansa hepsini aynı çatı altında toplayan bir yapıya

sahip olmak tacir adına daha az külfetli bir durum olacaktır. İşte böyle bir

ihtiyacın sonucu olarak hem tacirin çeşitli yerlerde işletme açma hem de

birden fazla işletmesi olması yerine hepsini bir çatı altında toplanması

ihtiyacına cevap verecek aynı tacire ait olan merkez ve şube kavramları

karşımıza çıkmaktadır. Merkez ve şube kavramlarının neler olduğunu ve

bunların sonuçlarını aşağıdaki gibi açıklamamız mümkündür.

1. Merkez

Tacirin ticari işletmesine ilişkin tüm ticari faaliyetlerini aynı yerden

yani tek bir merkezden yürütmesinde esasen herhangi bir sorun yoktur.

Fakat bazen ticari hayatın karmaşasından kaynaklı olarak veya tacirin

daha geniş bir çevreye hitap etme gereksinimden kaynaklı olarak işlet-

menin faaliyetleri farklı yerlerde olabilir. Böyle bir durumda tacir birden

fazla yerde işletme açar ve bunların hepsini tek bir yerde toplar. Fakat

bu gibi durumlarda da neresinin merkez neresinin şube olacağı sorusuna

cevap bulmamız gerekir. Ticaret kanunumuz merkez kavramının tanımına

yer vermiş değildir. Ancak merkez kavramının kanunda tanımlanmamış

olması büyük bir eksikliğe de neden olmamıştır, çünkü doktrinde merkez

kavramı üzerinde genel kabul görmüş bir tanım yapılmıştır. Bizde ticari

işletmenin merkezî kavramının tanımını doktrindeki hakim görüşe göre

belirleyebiliriz. Buna göre hakim görüş ticari işletmenin merkezini, işlet-

menin yönetsel, hukuki ve ticari faaliyetlerinin toplandığı ve yürütüldüğü

yer işletmenin merkezidir demek suretiyle tanımlamıştır.

Merkez olmaya bağlanan sonuçlar

F Ticari işletmenin merkezî, ticari işletmenin teknik faaliyetlerinin

yürütüldüğü yerden farklı bir yerde bulunabilir. Örneğin: Depo-

lar, şantiye, teknik birimler, işletmenin idari, ticari faaliyetlerinin

yürütüldüğü yerden farklı bir yerde olabilir. Bu gibi durumlarda

işletmenin merkezi, yine idari faaliyetlerin yürütüldüğü yerdir.

F Gerçek kişiler tarafından işletilen ticari işletmelerde merkez,

gerçek kişinin ikametgahından farklı bir yerde de olabilir (MK

mad. 19/111).

Bir ticari

işletmenin hu-

kuki ve yönetsel

faaliyetlerinin

yürütüldüğü

yere işletmenin

merkezi denir.

hoca notu

9 PEGEM AKADEMİ

F Tüzel kişiler tarafından işletilen ticari işletmelerde ise merkez,

dernek tüzüğü veya şirket sözleşmesinde gösterilen yerdir.

F Her tacir, ticari işletmenin açıldığı günden itibaren on beş (15)

gün içinde belli hususları, işletme merkezinin bulunduğu yer ti-

caret siciline tescil ve ilan ettirmekle yükümlüdür.

2. Şube

a. Tanımı ve Unsurları

Ticari işletme kapsamında yürütülen faaliyetin yaygınlaşması, işle-

rin tek bir merkezden yönetilmesini zorlaştırabilir ve bu durum karşısında

tacir, işlerini merkezden yönetmek yerine kuracağı yan bağımsız birimler

aracılığıyla mahallinden (yerinden) yürütmek isteyebilir. İşte bu ihtiyaç,

şube açılmasına neden olur. Bu açıklamalardan sonra şubenin tanımını

yapmak gerekirse şube;

İç ilişkilerinde ve örgütlenmesinde merkeze bağlı, merkezle aynı ti-

caret unvanı ve aynı iştigal alanına sahip bulunan; merkezle birlikte aynı

gerçek veya tüzel kişi tacire ait olup müstakil sermayesi ve müstakil mu-

hasebeye sahip veya muhasebesi merkezde tutulduğu ve mustakil serma-

yesi olmadığı halde kendi başına ticari muamele yapan yerler şube olarak

adlonulur.

Bu tanımdan da yola çıkarak şubenin unsurlarını 4 başlık altında top-

lamak mümkündür.

ŞUBENİN UNSURLARI

İÇ İLİŞKİDE

MERKEZE BAĞLI

MÜSTAKİL

MUHASEBEYE SAHİP

DIŞ İLİŞKİDE

MERKEZEN BAĞIMSIZ

YER BAKIMINDAN

MERKEZEN BAĞIMSIZ

10PEGEM AKADEMİ

aa. Merkeze Bağımlı Olma

Şube, ticari işletmenin bir parçası olarak, merkeze bağlıdır. Dolayı-

sıyla şube ile merkezin aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olması gerekir. Bu

bağlılık nedeniyle şubenin, merkezden ayrı bir işletme politikası olamaz;

şubenin kâr ve zararı merkeze aittir; şube aracılığıyla elde edilen hakların,

üstlenilen borçların sahibi de, şube değil işletmenin kendisidir.

ab. Dış İlişkide Merkezden Bağımsız Olma

Şube, iç ilişkide merkeze bağımlı olmakla birlikte, dış ilişkilerinde

merkezden bağımsızdır. Dolayısıyla şubenin, merkezin yaptığı işlemler

türünden işlemleri üçüncü kişilerle kendi başına yapma yetkisine sahip

olması gerekir. Bu anlamda bir pastanenin şubesinin de, hem pasta imali

için gerekli faaliyetleri yapabilmesi hem ürettiği mamüllerin satışı konu-

sunda yetkili olması lazımdır. Buna karşılık, merkezin yaptığı türden işleri

yapmayan ya da çok sınırlı bir kısmını yapan birimler şube oluşturmaz.

Örneğin bir lokantanın, dışarıya satış yapmayan, yalnızca yemekleri ha-

zırlayan birimi; bir turistik otel işletmesinin rezervasyon bürosu gibi. Fakat

burada önemle belirtmek gerekir ki şubenin, merkezin yaptığı tüm işlem-

leri yapması da beklenemez; işletme türü ve niteliği açısından asli sayıla-

bilecek işlerin tamamını veya büyük çoğunluğunu yapması yeterlidir.

ac. Yer Bakımından ve Yönetim Bakımından Merkezden Bağım-

sız Olma

Şube ile merkez arasında yer ayrılığının bulunması gerekir. Ancak,

gelişen ticaret hayatında şube ile merkezin farklı yerde olması neredeyse

olanaksızlaşmış, hatta şube ile merkez aynı bina veya aynı katta da yer

alabilmektedir. Burada kast edilen şube ile merkezin farklı müşteri çev-

resine hitap etmesi ve kendine özgü ayrı bir yönetiminin bulunması ge-

rekliliğidir. Yani şube ile merkez aynı bina içerisindede olsa farklı müşteri

çevresi ve kendine özgü bir yönetime sahip olması gerekir.

ad. Müstakil Muhasebe

Şubenin merkezden ayrı bir muhasebesi bulunmak zorundadır.

Şubenin çapının küçük veya büyük olması önem taşımaz. Önemli olan,

müstakil bir muhasebenin varlığıdır. Ancak burada da önemle vurgulamak

gerekir ki şubenin mustakil bir muhasebesi olması gerekse de bu ayrı-

lık ticari defterlerin ayrılığı anlamına gelmez. Yani şubenin muhasebesi

merkezin defteri ile aynı defterde tutulabilir fakat aynı defterde bile olsa

şubenin hesapları ayrı olarak gösterilmesi gerekmektedir.

11 PEGEM AKADEMİ

b. Şube Olmaya Bağlanan Sonuçlar

Şube olmaya bağlanan bir takım sonuçlar bulunmaktadır. Bu sonuç-

ları şubenin ticaret siciline tescil edilmesi, sanayi odalarına kayıt olması,

ticaret unvanının kullanımı, temsil yetkisinin sınırlandırılması ve açılacak

davalarda yetkili mahkemenin tespiti açısından ele alarak tek tek belirtmek

gerekir. Şube olmaya bağlanan hukuki sonuçlardan bazılarını şu şekilde

sıralayabiliriz:

F TTK 40.3 uyarınca merkezî Türkiye’de bulunan ticari işletmele-

rin şubeleri bulundukları yer ticaret siciline şube olarak tescil ve

ilan olunur. Merkezleri Türkiye dışında bulunan ticari işletmelerin

Türkiye’deki şubeleri de yerli ticari işletmeler gibi tescil olunur.

(Dikkat şubenin tescili için talep süresi şubenin açıldığı günden

itibaren 15 gündür.)

F Ayrıca şubeler ticaret siciline kayıtlı işletme ve fabrikalar gibi bu-

lundukları yerin ticaret ve sanayi odalarına da kaydolmaları ge-

rekmektedir.

F Şubeler, kendi merkezlerinin ticaret unvanını, şube olduklarını

belirtecek bir ekle birlikte kullanmak zorundadırlar. Örneğin: Pe-

gem Akademi Limitet Şirketinin Samsun şubesi, ticaret unvanını

“Pegem Akademi Limitet Şirketi Samsun Şubesi” şeklinde kullan-

mak zorundadır. Merkezi yabancı ülkede bulunan işletmelerin Tür-

kiye’deki şubelerinin ticaret unvanında ise, merkezin ve şubenin

bulunduğu yerlerin ve şube olduklarının gösterilmesi zorunludur.

F Ticari mümessilin ve işletmede temsil yetkisine sahip bulunan

kimselerin temsil yetkisi, belli bir şubenin işlemleri ile sınırlandırı-

labilir. Bu sınırlandırmanın tescil ve ilan edilmesi gerekir.

F Şubenin yaptığı hukuki işlemlerle ilgili davalar merkezin bulundu-

ğu yerde açılabileceği gibi şubenin bulunduğu yerde de açılabilir.

İflas yoluyla takip ve iflas davası ise sadece ve sadece merkezin

bulunduğu yerde açılabilir.

F Ticari işletmenin devri halinde devir aktif ve pasiflerle birlikte ya-

pılacağından devrin kapsamına şubeler de girer.

Arkadaşlar şube olmanın sonuçları çeşitli şekillerde ÖSYM’nin

yaptığı sınavlarda karşımıza çıkmaktadır. Bunların ezberlenme-

sinde yarar vardır.

12PEGEM AKADEMİ

F. TİCARİ İŞLETMENİN DEVRİ

1. Devrin Tanımı

Tacir ticari hayatın bir gereksinimi olarak ticari işletmesini başka bir

tacire veya başka bir kimseye devretme ihtiyacı duyabilir. Tacirin ticari

işletmesini devredebileceği gerçeğini kanun koyucu YTTK mad. 11/3 ve

BK mad. 202 de düzenlemiştir. Ticari işletmesini devretmek isteyen ta-

cir kural olarak bir kül halinde devretmelidir. Yani tacir aktif ve pasifleri

ile birlikte ticari işletmesini devretmelidir. Sadece aktifleri kapsayan yahut

sadece pasifleri kapsayan bir devir sözleşmesi geçerli olmayacaktır. Her

ne kadar ticari işletmenin devri bir bütün halinde gerçekleşir desekte ta-

cir sözleşmede belirtmek koşulu ile bazı unsurları devrin kapsamı dışına

alabilir. Ancak burada şunu belirtmekte fayda var devrin kapsamı dışında

tutulacak unsurların ticari işletmenin çalışmasını engelleyecek nitelikte ol-

maması gerekir.

2. Devrin Koşulları

F Geçerli bir ticari işletme devrinden söz edilebilmesi için, işlet-

menin aktif ve pasif malvarlığı unsurlarının birlikte devredilmiş

olması gerekir. Ancak bu ifadeden, ticari işletmenin malvarlığına

dahil tüm unsurların, devrin kapsamında yer almasının zorunlu

olduğu gibi bir sonuç çıkarılmamalıdır. Münferit bazı unsurlar

devredilmemiş olsa dahi geçerli bir devir işleminden bahsetmek

mümkündür; yeter ki devrolunan unsurlarla ticari işletmenin iş-

letme olarak devamı mümkün görülsün. Acaba ticari işletmenin

sadece aktif kalemlerinin devri, buna karşılık pasif kalemlerinin

devredilmemesi mümkün müdür? Devrin aktif kalemlerin yanı

sıra pasifleri de kapsaması, alacaklıların korunması amacıyla

kabul edilmiş emredici bir ilkedir. Bu anlamda sadece aktifleri

içeren bir devir sözleşmesi ya da sadece pasifleri içeren bir de-

vir sözleşmesi Borçlar Kanunu kapsamında geçersiz bir sözleş-

me olacaktır.

F Ticari İşletmenin devri, TTK mad. 11/3 ve TBK mad. 202’de

düzenlenmiştir. Ticari işletmenin devri herhangi bir resmî şekil

şartına bağlı olmasa bile devir sözleşmesinin yazılı olarak ya-

pılması bir geçerlilik şartıdır. Ancak devir sözleşmesinin hukuki

sonuç doğurabilmesi için ticaret siciline de tescil ve ilan edilme-

si de zorunludur.

Ticari işletme-

nin devri hem

TTK’da hem de

BK’da düzenlen-

miştir.

hoca notu

13 PEGEM AKADEMİ

F Ticari işletmenin devrinin kapsamı içerisinde devri özel şekil ku-

rallarına tabi mallar ve haklar varsa bunlar kanunun öngördüğü

zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmak-

sızın bir bütün halinde devredilebilir. ( Eski kanunun aksine)

F Ticari işletmeyi devralan devirle birlikte ilgili ürün piyasasının

veya Türkiye pazar payının %25’ini aşan bölümüne sahip ola-

caksa veya devralanın devirle birlikte toplam cirosu 25 milyon

TL’yi aşarsa devirden 30 gün önce Rekabetin Korunması Hak-

kındaki Kanun gereği Rekabet Kurulundan izin almak zorunda-

dır. Bunun nedeni tekelleşmenin önüne geçmektir.

Eski ticaret kanunumuzda devri özel şekil şartını gerektiren unsur-

lar varsa bunların devrinin gerekli şekil şartlarına uyularak yapıl-

ması gerektiği öngörülmekteydi ancak yeni ticaret kanunumuzun

11. maddesinin üçüncü fıkrası bunu değiştirerek ticari işletmenin

devrinde devri özel şartları gerektiren unsurlar da olsa devir söz-

leşmesiyle bunların devredileceğini düzenlemiştir. Arkadaşlar bu

maddeye göre ticari işletmenin devri sözleşmesi tescilsiz iktisap

sağlayan hallerden birisi haline gelmiştir dikkat edelim.

3. Devrin Kapsamı

Ticari işletmenin devri sözleşmesinin kapsamı içerisine dahil olan un-

surlar nelerdir acaba yani ticari işletmesini devreden tacir işletme içerisin-

deki hangi unsurları da devretmiş olur ya da hangi unsurları devretmek

zorundadır?

F Duran malvarlığı (taşınır mallar, taşınmaz mallar),

F İşletme değeri (müşteri çevresi vb),

F Kiracılık hakkı (mal sahibinin onay vermesi halinde),

F Ticaret unvanı ve diğer fikri mülkiyet hakları (marka, patent vb.

ticaret unvanı devrin kapsamı dışında tutulabilir.)

F Ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurları girer.

Dikkat! Devir sözleşmesiyle bir kısım mal ve hakların kapsam dışında bı-

rakılması mümkündür. Ancak kapsam dışında bırakılan mallar ve

haklar olmadan da devredilen işletmenin bir ticari işletme olarak

(asli unsurlar açısından) faaliyetlerine devam edebilmesi gerekir.

Ticari işlet-

menin devri

herhangi bir

şekil şartına tabi

değildir.

hoca notu

14PEGEM AKADEMİ

Dikkat! Arkadaşlar dikkat edelim ticaret unvanı devrin kapsamı dışında bı-

rakılabilir. Ancak ticaret unvanının devrin kapsamı dışında tutula-bilmesi karşılıklı anlaşmaya bağlıdır hatta öyle ki ticaret unvanını tacir yeni kuracağı işletmeye de vermesi mümkündür. Ancak dik-kat etmek gerekir ki aksi kararlaştırılmamışsa ticaret unvanı dev-rin kapsamı içerisindedir ve ticaret unvanı devredilmek isteniyor-sa mutlaka ticari işletmeyle birlikte devredilmesi gerekir. Ticaret unvanının işletmeden ayrı olarak devredilmesi mümkün değildir. Kısaca ticaret unvanı devrin kapsamı dışında tutulabilir ancak tek başına devredilemez ticari işletmeyle birlikte devredilebilir.

4. Devrin Sonuçları

F Ticari işletmesini devreden kişi, ticareti terk etmiş olur ve buna bağlı olarak da tacir sıfatını kaybeder.

F Ticari işletmenin devri sonucunda, kural olarak, işletmeye daimî şekilde tahsis olunan tüm unsurlar devralana geçer (TTK 11.3). Ancak taraflar, devir sözleşmesine hüküm koymak suretiyle, münferit bazı unsurları devrin kapsamı dışında tutabilirler. Ör-neğin ticaret unvanı, devrin kapsamı dışında tutulabilir.

F Devrolunan işletmedeki bazı unsurlar (örneğin makineler) üçün-cü bir kişiye ait ise iyiniyetli devralan, MK 988’e göre bunlar üze-rinde de mülkiyet hakkını kazanır.

F Ticari işletmenin devri, işletme içinde yerine göre en önemli un-suru teşkil eden müşteri çevresinin de alıcıya geçmesine neden olur. Bu itibarla taraflar, devir sözleşmesinde devreden bakımın-dan bir rekabet yasağı öngörmemiş olsalar bile devreden, dev-rettiği işletme ile rekabet etmeme borcu altına girer. ( Ancak bu rekabet yasağının aksi sözleşmeyle kaldırılabilir.)

F Ticari işletmenin tacire ait olmayan bir taşınmazda faaliyet gös-termesi halinde işletmenin devrinin, kiracılık hakkının da devra-lana geçmesine neden olacağı söylenebilir.

F Ticari işletmenin devri genellikle bir satış sözleşmesine daya-nacağından, bu sözleşmeyle ilgili ayıp ve zapta karşı tekeffül hükümleri burada da uygulanır.

F Ticari işletmesini devreden tacir işletmenin devirden önce doğmuş bilinen ve bilinmeyen borçlarından dolayı, devralanla birlikte iki yıl daha müteselsilen sorumlu olur. Bu sorum-luluğun ilk yılında iflas takibi yapılabilir ikinci yılı ise icra takibi yapılabilir. (Buraya dikkat et önemli). Devredenin bu sorumluluğu devrin ilanı veya bildiriminden önce doğmuş bu-lunan borçlar için söz konusudur. Devralanın, devirden sonra doğan borçları mantıklı olarak devredeni ilgilendirmeyecektir.

15 PEGEM AKADEMİ

Dikkat! Devredenin devralanla birlikte sorumlu tutulacağı iki yıllık sürenin

başlangıcı, muaccel borçlar için bildirim veya ilan tarihinden itiba-

ren, müeccel borçlar içinse borcun muaccel olduğu tarihten itibaren

başlar. (Devri ilan etme yükümlülüğü ise devralana aittir). İki yıllık

süre hak düşürücü süre olup, bunun dolmuş olduğu hâkim tarafın-

dan resen dikkate alınır. Bu iki yıllık sürenin dolmasıyla sorumluluk

devralana geçer ve devralanın bu borçlardan sorumluluğu borcun

zaman aşımı süresince devam eder. (Arkadaşım bunun altını çiz

önemli okuyarak geçme anlamaya çalış).

Bu durumu somut bir örnekle açıklayalım:

01.01.2012 tarihinde işletmesini (T)’ye devreden (M), 01.11.2011 vade

tarihli bir bono borcundan dolayı (01.01.2012 + 2 yıl=) 01.01.2014 yılına

kadar, işletmenin devrinden önce doğan fakat 01.04.2009 vade tarihli bono

borcu için ise (01.04.2009 + 2 yıl) 01.04.2011 tarihine kadar işletmeyi devir

alan yeni malik (T) ile birlikte alacaklılara karşı sorumlu olur. Fakat işlet-

menin devrinden sonra doğan borçlar için eski malik (M)’nin sorumluluğu

doğal olarak söz konusu olmayacaktır.

G. TİCARİ İŞLETMENİN REHNİ

1. Rehnin Tanımı

Bir borcun yerine getirilmemesi halinde, borçlarına teminat karşılığında verilen ve kişiye paraya çevirme hakkı veren taşınır ve taşınmaz mal güven-cesine rehin denir. Tacir ticari hayatın akışı içerisinde yer yer kredi çekmek suretiyle nakit paraya ihtiyaç duyabilir. İşte bu şekilde tacirin krediye ihtiyaç duyduğu durumlarda tacirin güvence olarak gösterebileceği en önemli var-lıklarından bir taneside ticari işletmesidir. Tacirlerin krediye ihtiyaç duyduğu durumlarda kendine veya 3. kişiye ait olan bir ticari işletmeyi kişininde rızası olması şartı ile rehin göstererek kredi çekmesi mümkündür. Tacirin bu ihtiya-cını önceden öngören kanun koyucu tacirlere özgü olarak ticari işletmenin rehni kurumunu düzenlemiştir. Rehin esas itibari ile Medeni Kanun’da düzen-lenmiş bir kurumdur. Ancak Medeni Kanun’da rehinin menkul malların teslimi suretiyle yapılabileceği öngörülmüştür. Bu hükmün tacire uygulanması yani tacirin menkul mallarını vermek suretiyle rehne başvurması tacirin çalışama-ması iş hayatına devam edememesi dolayısı ile borcunu ödeyememesi so-nucunu doğuracaktır. Kanun koyucu bu sakıncayı öngördüğü için ticari işlet-menin rehnini Medeni Kanun’un aksine Ticari İşletmenin Rehni Kanunu adı verdiğimiz bir kanunda düzenlenmiştir. Ticari İşletmenin Rehni Kanunun en önemli özelliği teslimsiz rehin imkânı vermesidir. Ve yine Medeni Kanun’da rehin düzenlenmiş iken bu kanuna gerek duyulmasının sebebi ticari işletme-nin rehni kanunun teslimsiz rehin imkanı vermesidir.

Ticari işletme-

sini devreden

tacir işletmenin

borçlarından

dolayı 2 yıl

daha müteselsil

sorumludur.

hoca notu