2017 -???1)2020.pdf · 2020. 9. 7. · lilit baghdasaryan (armenia) asya berberyan (armenia)...

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀՈԳԵԲՈՒԺԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱՅԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ

ՀՈԳԵԿԱՆ ԱՌՈՂՋՈՒԹՅԱՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆԴԵՍ

11

ARMENIAN JOURNAL OF MENTAL HEALTH

OFFICIAL JOURNAL OF ARMENIAN PSYCHIATRIC

ASSOCIATION

АРМЯНСКИЙ ЖУРНАЛ ПСИХИЧЕСКОГО ЗДОРОВЬЯОФЦИАЛЬНЫЙ ЖУРНАЛ АРМЯНСКОЙ ПСИХИАТРИЧЕСКОЙ АССОЦИАЦИИ

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀՈԳԵԲՈՒԺԱԿԱՆ

ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ

ՀատորValueТом

1.2020

ԹիվNumberНомер

ISSN1829-202X

Շնորհակալություն «Ացինո Ֆարմա ԷյՋի»-ի (Շվեյցարական Կոնֆեդերացիա) հայաստանյան ներկայացուցչությանը համարի

հրատարակմանն աջակցելու համար։

Pantone U

Pantone 151 U

Pantone 226 U

Pantone Cool Gray 9 U

ԳԼԽԱՎՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ Արմեն Սողոյան (ՀՀ)

ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ԽՄԲԱԳԻՐ Սամվել Սուքիասյան (ՀՀ)

ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ Խաչատուր Գասպարյան (ՀՀ)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԿՈԼԵԳԻԱ Հակոբ Ակիսկալ (ԱՄՆ) Ալլա Ավետիսովա (ՌԴ) Սամվել Գրիգորյան (ՀՀ) Մարուքե Եղիյան (ՀՀ) Պարունակ Զելվեյան (ՀՀ) Արամ Հակոբյան (ՀՀ) Արթուր Մկրտչյան (ՀՀ)

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ Ալլեն Ազիզյան (ԱՄՆ)Ռուբեն Աղուզումցյան (ՀՀ) Գայանե Առաքելովա (ՀՀ) Արմենուհի Ավագյան (ՀՀ) Հրանտ Ավանեսյան (ՀՀ)Լիլիթ Բաղդասարյան (ՀՀ) Ասյա Բերբերյան (ՀՀ) Անահիտ Գևորգյան (ՀՀ) Սրբուհի Գևորգյան (ՀՀ) Սերգեյ Ենիկոլոպով (ՌԴ) Ադա Թադևոսյան (ՀՀ) Կարինե Թաթարյան (ՀՀ) Սամվել Թորոսյան (ՀՀ) Նարինե Խաչատրյան (ՀՀ) Սամվել Խուդոյան (ՀՀ) Սոնա Հարությունյան (ՀՀ) Գայանե Ղազարյան (ՀՀ) Ստեփան Մաթևոսյան (ՌԴ) Արմեն Ներսիսյան (ՀՀ) Գայանե Շահվերդյան (ՀՀ) Աննա Չիլինգարյան (ՀՀ)Բորիս Պիվեն (ՌԴ) Վազգեն Պողոսյան (ՀՀ) Գայանե Սարգսյան (ՌԴ) Սեդրակ Սեդրակյան (ՀՀ) Եվգենի Սնեդկով (ՌԴ) Վիկտոր Սոլդատկին (ՌԴ) Կամո Վարդանյան (ՀՀ)

EDITOR IN CHIEF Armen Soghoyan (Armenia)

ASSOCIATE EDITOR Samvel Sukiasyan (Armenia)

SECRETARY GENERAL Khachatur Gasparyan (Armenia)

EDITORIAL BOARD Hagop Akiskal (USA)Alla Avedisova (Russia) Samvel Grigoryan (Armenia) Maruke Yeghiyan (Armenia) Parounak Zelveian (Armenia) Aram Hakobyan (Armenia) Arthur Mkrtchyan (Armenia)

ADVISORY BOARDAllen Azizyan (USA)Rouben Aghuzumtsyan (Armenia) Gayane Arakelova (Armenia) Armenuhi Avagyan (Armenia) Hrant Avanesyan (Armenia) Lilit Baghdasaryan (Armenia) Asya Berberyan (Armenia) Anahit Gevorgyan (Armenia) Srbuhi Gevorgyan (Armenia) Sergey Yenikolopov (Russia) Ada Tadevosyan (Armenia) Karine Tataryan (Armenia) Samvel Torosyan (Armenia) Narine Khachatryan (Armenia) Samvel Khudoyan (Armenia) Sona Harutyunyan (Armenia) Gayane Ghazaryan (Armenia) Stepan Matevosyn (Russia) Armen Nersisyan (Armenia) Gayane Shahverdyan (Armenia) Anna Chilingaryan (Armenia) Boris Piven (Russia)Vazgen Poghosyan (Armenia) Gayane Sarkisyan (Russia) Sedrak Sedrakyan (Armenia) Evgeni Snedkov (Russia)Viktor Soldatkin (Russia)Kamo Vardanyan (Armenia)

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР Армен Согоян (Армения)

ОТВЕТСТВЕННЫЙ РЕДАКТОР Самвел Сукиасян (Армения)

ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Гаспарян (Армения)

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Акоп Акискал (США)Алла Аведисова (Россия) Самвел Григорян (Армения) Маруке Егиян (Армения) Парунак Зелвеян (Армения) Арам Акопян (Армения) Артур Мкртчян (Армения)

РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ Аллен Азизян (США) Рубен Агузумцян (Армения) Гаяне Аракелова (Армения) Арменуи Авагян (Армения) Грант Аванесян (Армения) Лилит Багдасарян (Армения) Ася Берберян (Армения) Анаит Геворкян (Армения) Србуи Геворкян (Армения) Сергей Ениколопов (Россия) Ада Тадевосян (Армения) Карине Татарян (Армения) Самвел Торосян (Армения) Нарине Хачатрян (Армения) Самвел Худоян (Армения) Сона Арутюнян (Армения) Гаяне Казарян (Армения) Степан Матевосян (Россия) Армен Нерсисян (Армения) Гаяне Шахвердян (Армения) Анна Чилингарян (Армения) Борис Пивень (Россия) Вазген Погосян (Армения) Гаяне Саркисян (Россия) Седрак Седракян (Армения) Евгений Снедков (Россия) Виктор Солдаткин (Россия) Камо Варданян (Армения)

Լրատվական գործունեություն իրականացնող` §Հայկական հոգեբուժական ասոցիացիա¦ ՀԿ, վկայական՝ 03Ա 086011, տրված` 21.10.2009թ. հասցե՝ ք. Երևան, Նալբանդյան 47/16. Ս տորագրված է տպագրության՝ 26.06.2020թ., Երևան, 2020

Համարի թողարկման պատասխանատու՝ Սամվել Սուքիասյան

Տպաքանակ 300, տարածվում է անվճար

Հոգեկան առողջության հայկական հանդես

§Հոգեկան առողջության հայկական հան-դեսը¦ Հայկական հոգեբուժական ասոցիա- ցիայի պաշտոնական պարբերականն է: Հանդեսը եռալեզու է` հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն: Հոդվածները գրախոսվում են: Հանդեսում հրապարակվում են գիտական, ակնարկային հոդվածներ, հայ և արտասահ- մանյան գիտնականների հետազոտությունների արդյունքներ, օգնություն պրակտիկ բժշկին, թարգմանություններ, հոգեկան առողջության ոլորտին վերաբերող այլ տեղեկություններ: Հոդվածներից մեջբերումներ անելիս հղումը

§Հոգեկան առողջության հայկական հան-դեսին¦ պարտադիր է, ամբողջական վեր- արտադրումը` ամսագրի խմբագրության գրա-վոր թույլտվությամբ: Հանդեսը ներառված է ՀՀ Բարձրագույն որակավորման կոմիտեի ատե-նախոսությունների հիմնական արդյունքների և դրույթների հրատարակման համարընդունելի պարբերական գիտական հրատարակութ-յունների ցուցակում:

Armenian Journal of Mental Health Армянский журнал психического здоровья

«Армянский журнал психического здоро-вья» является официальным рецензиру-емым журналом Армянской психиатри-ческой ассоциации. Статьи издаются на армянском, русском и английском языках. В журнале публикуются научные и об-зорные статьи, результаты исследований отечественных и зарубежных ученых, пе-реводы статей, информация, касающаяся психического здоровья, сообщения для практикующих врачей и др. При цитиро-вании опубликованных в журнале статей ссылки на «Армянский журнал психиче-ского здоровья» обязательны. При полной перепечатке статьи письменное разреше-ние редакции обязательно. По решению Высшей аттестационной комиссии жур-нал включен в список периодических на-учных изданий, принятых для публикации основных результатов и положений дис-сертационных работ.

«Armenian Journal of Mental Health» is the official, peer reviewed Journal of Armenian Psychiatric Association. Articles are publishing in Armenian, Russian and English. It publishes research articles, forums, Mental Health policy papers, translations and news related to Mental Health field from authors of all regions and countries. Citation from articles should be mentioned by authors. For reproducing articles from this journal a written permission from the publisher is required. The journal is recognized by «Higher Qualification Committee» Agency of RA and accepted in the special list of acknowledged periodical publications.

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

2 | Հոգեկան առողջության հայկական հանդես 11(1) 2020 Armenian Journal of Mental Health Армянский журнал психического здоровья

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԿՈՐՈՆԱՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ՎԱՐԱԿԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱ-ՀՈԳԵԲՈՒԺԱԿԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ ................................................................................................................................. 3

Սուքիասյան Ս.Հ., Թադևոսյան Մ.Յ. PSYCHOLOGICAL-PSYCHIATRIC OUTCOMES OF COVID-19 IN ARMENIA

Sukiasyan S.H., Tadevosyan M.Ya. ПСИХОЛОГО-ПСИХИАТРИЧЕСКИЕ ПОСЛЕДСТВИЯ КОРОНАВИРУСНОЙ ИНФЕКЦИИ В АРМЕНИИ

Сукиасян С.Г., Тадевосян М.Я.

ՕԲՍԵՍԻՎ-ԿՈՄՊՈՒԼՍԻՎ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄԸ ՄԵԾԱՀԱՍԱԿՆԵՐԻ, ԴԵՌԱՀԱՍՆԵՐԻ ԵՎ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ՄՈՏ՝ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆԱԿԱՆ ՎԻՃԱԿԸ .............................................................14

Հովսեփյան Ա.Ա., Խաչատրյան Վ.Վ., Հովսեփյան Շ.Հ., Սարգսյան Ա.Վ. OBSESSIVE-COMPULSIVE DISORDER IN ADULTS, ADOLESCENTS AND CHILDREN: CURRENT EPIDEMIOLOGICAL STATUS

Hovsepyan A.A., Khachatryan V.V., Hovsepyan Sh.H., Sargsyan A.V. ОБСЕССИВНО-КОМПУЛЬСИВНОЕ РАССТРОЙСТВО У ВЗРОСЛЫХ, ПОДРОСТКОВ И ДЕТЕЙ: СОВРЕМЕННОЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ

Овсепян А.А., Хачатрян В.В., Овсепян Ш.Г., Саргсян А.В.

ՀԱՇՏԱՐԱՐԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ԱՆՁՆԱՅԻՆ ՈՐԱԿՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ......................................................................................................................... 25

Գևորգյան Ս.Ռ., Մանուկյան Հ.Վ. ANALYSIS OF THE REQUIREMENTS FOR THE PROFESSIONAL AND PERSONAL QUALITIES OF THE MEDIATOR

Gevorgyan S.R, Manukyan H.V. АНАЛИЗ ТРЕБОВАНИЙ К ПРОФЕССИОНАЛЬНЫМ И ЛИЧНОСТНЫМ КАЧЕСТВАМ МЕДИАТОРОВ-ПОСРЕДНИКОВ

Геворгян С.Р., Манукян Г.В.

ՆԵՐՇՆՉԱՆՔԻ ԴԵՐԸ ՈՒՍՈՒՑԻՉ- ԱՇԱԿԵՐՏ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ ................................. 31 Գարօղլանեան Ս.Ա.

THE ROLE OF INSPIRATION IN TEACHER-STUDENT RELATIONSHIP Karoghlanian S.A.

РОЛЬ ВНУШАЕМОСТИ В ОТНОШЕНИЯХ УЧИТЕЛЬ-УЧЕНИК Гароглеанян С.А.

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ ՍՊԱՍԵԼԻՔՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ ............................................................................................................... 36

Վարդանյան Ն.Տ., Քոչարյան Շ.Լ. STUDY OF STUDENTS' EXPECTATIONS ABOUT THE HIGHER EDUCATION SYSTEM

Vardanyan N.T., Kocharyan S.HL. ИЗУЧЕНИЕ ОЖИДАНИЙ СТУДЕНТОВ ОТНОСИТЕЛЬНО СИСТЕМЫ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

Варданян Н.Т., Кочарян Ш.Л.

ՈՉ-ՀՈԳԵԲՈՒԺԱԿԱՆ ՀՈԳԵԲՈՒԺՈՒԹՅՈՒՆ` ԼԻՆԵԼ, ԹԵ ՉԼԻՆԵԼ ՆՈՐ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻՆ ............ 40 Սուքիասյան Ս.Հ.

NON-PSYCHIATRIC PSYCHIATRY: A NEW CONCEPT - TO BE OR NOT TO BE?Sukiasyan S.H.

НЕПСИХИАТРИЧЕСКАЯ ПСИХИАТРИЯ: БЫТЬ ИЛИ НЕ БЫТЬ НОВОЙ КОНЦЕПЦИИ Сукиасян С.Г.

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ – РЕДАКЦИОННАЯ – EDITORIAL


Психолого-психиатрические последствия коронавирусной инфекции в Армении

Сукиасян С.Г.1,2,3, Тадевосян М.Я.1,2,4 1МРЦ «Артмед», отделение реабилитации психического здоровья «Стресс», Ереван, РА

2Армянский медицинский институт, Ереван, РА 3Армянский государственный педагогический университет им Х. Абовяна, Ереван, РА 4Ерванцкий государственный медицинский университет им. М. Гераци, Ереван, РА

В статье приводятся четкие определения понятий эпидемия, пандемия, их дифференциация. Показано, что одним из путей решения проблемы борьбы с новой мутацией является, так называемая, иммунизация населения. В статье рассматривается роль мировых и локальных систем в урегулировании вопросов эпидемической обстановки. Подчеркивается, что постоянно нагнетаемый негативный поток информации, введение строгого режима самоизоляции оказывают повышенное психологическое давление на население, что чревато возможным всплеском психических расстройств в населении.

Отмечается, что особо опасную группу в плане заражения коронавирусной инфекцией являютсяс психически больные люди. Показано, что распространение инфекции у пациентов психиатрических больниц и амбулаторной сети обусловлено когнитивными дисфункциями, невысокой осведомленностью о рисках заболевания, особенностями мышления. Повышенный риск заражения и тяжелого течения СOVID-19 у психически больных связан с наличием коморбидной соматической патологии. Фактором риска является также пожилой возраст. В заключении подчеркивается важность решения возникших психологических и психиатрических проблем. Ключевые слова: СOVID-19, карантин, психологические последствия, психиатрические расстройства

Հայաստանում կորոնավիրուսային վարակի հոգեբանա-հոգեբուժական հետևանքները

Սուքիասյան Ս.Հ.1,2,3, Թադևոսյան Մ.Յ. 1,2,4 1 «Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոն, Հոգեկան առողջության վերականգնման «Սթրես»

բաժանմունք, Երևան, ՀՀ 2Հայկական բժշկական ինստիտուտ, Երևան, ՀՀ

3 Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան, Երևան, ՀՀ 4Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան, Երևան, ՀՀ

Հոդվածում տրված են համաճարակի և համավարակի սահմանումներն ու նրանց միջև տարբե-րակման չափանիշները: Ցույց է տրված, որ նոր վիրուսային ինֆեկցիայի դեմ պայքարի ուղիներից մեկը բնակչության համատարած իմունիզացիան է: Հոդվածում դիտարկվում են տարբեր երկրներում համա-ճարակի դեմ պայքարի ձևերը իրավիճակի կարգարվորման գործում: Ընդգծվում է, որ անընդմեջ ընթացող բացասական տեղեկատվության հոսքը, խիստ ինքնամեկուսացման ռեժիմի սահմանումը, սաս-տիկ հոգեբանական ճնշում է գործադրում բնակչության վրա, ինչը կարող է հանգեցնել հոգեկան խանգարումների: Կորոնավիրուսով վարակվելու ռիսկային խմբի մեջ են մտնում հատկապես հոգեկան խանգարում ունեցող մարդիկ: Ընդգծվում է, որ հոգեբուժական հիվանդանոցներում գտնվող և ամբու-լատոր հիվանդների մոտ վիրուսի տարածումը կարող է պայմանավորված լինել կոգնիտիվ դիսֆուն-կցիայով, հիվանդության ռիսկերի մասին ցածր տեղեկացվածությամբ, մտածողության խանգարումներով և այլն: СOVID-19-ով վարակվելու բարձ ռիսկը և հիվանդության ծանր ընթացքի հավանականությունը կապված են ուղեկցվող սոմատիկ հիվանդությունների հետ: Ռիսկի գործոն են հանդիսանում նաև տարեցները: Հետևաբար հոգեկան խանգարումներ ունեցող մարդկանց բոլոր խմբերը կարիք ունեն ավելի մեծ ուշադրության առողջապահության առաջնային օղակի կողմից:

Հոդվածում ընդգծվում է հոգեկան և հոգեբանական խնդիրների լուծման կարևորությունը, բնակ-չության խոցելի խմբերի առանձնացման անհրաժեշտությունը, հոգեբուժական ծառայությունների


հնարավորությունների գնահատումը, online-ծառայությունները և ճգնաժամային խորհրդատվութ-յունները, բուժման և օժանդակության ալգորիթմների ընտրությունը: Բանալի բառեր. COVID-19, կարանտին, հոգեբանական հետևանքներ, հոգեբուժական խանգարումներ

Psychological-psychiatric outcomes of COVID-19 in Armenia

Sukiasyan S.H. 1,2,3, Tadevosyan M.Ya. 1,2,4 1“Artmed” Medical Rehabilitation Center, “Stress” Department of Mental Health Rehabilitation, Yerevan, RA

2Armenian Medical Institute, Yerevan, RA 3Armenian State Pedagogical University after Kh. Abovyan, Yerevan, RA

4Yervan State Medical University after M. Heratsi, Yerevan, RA

The article studies the clear definitions of the concepts of epidemic, pandemic, and their difference. It is shown that one of the ways to solve the problem of fighting a new mutation is the so-called “immunization of the population”. The article examines the role of global and local systems in fighting with the epidemic situation. It is emphasized that forced negative information, the introduction of a strict regime of self-isolation increased psychological pressure on population, which can cause the growth of mental disorders in the population. It is noted that people with mental disorders are particularly observed as a group of risk in terms of COVID-19 infection. It is indicated that the spread of infection in patients in psychiatric hospitals can observed as a result of cognitive dysfunctions, low awareness of the risks of disease, peculiarities of thinking, etc. Similar problems are identified among the outpatient psychiatric service users. An increased risk of infection and severe course of COVID-19 in patients with mental health disorders are associated with the presence of co-morbid somatic pathology. Old age is considered as a risk factor as well. Therefore, it is indicated that all groups of people with mental disorders must be in the spotlight of primary care. As the conclusion, it is emphasizes the importance of resolving psychological and psychiatric problems, the need to distinguish among the most vulnerable groups of the population, assessing the capabilities of the country's psychiatric services, organizing online services and crisis intervention, identifying assistance algorithms, etc.

Key words: COVID-19, quarantine, psychological consequences, psychiatric disorders

Март 2020 года стал началом новой драмы в жизни армянского общества. Дра-мы, которая до того и после охватила жизнь всего мирового сообщества. Объявление ВОЗ [5] пандемии COVID-19 в мире и ухудшающаяся эпидемическая обстановка в нашей стране, безусловно, являются новым серьезным вызовом для всего нашего общества, переживающего новую фазу в своем политическом развитии, вызовом для общественного здравоохранения, прави-тельственных структур и, как показало последующее развитие событий, для пси-хиатрической службы страны. Сложив-шаяся ситуация вызвала массу вопросов у специалистов здравоохранения и, в первую очередь, эпидемиологов, инфекционистов, вирусологов и организаторов здравоохра-нения, и должна была привести к раз-

работке соответствующих мероприятий по противостоянию надвигающихся проблем. Правительство Армении стало предпри-нимать меры, которые можно определить как беспрецедентные по предотвращению дальнейшего распространения коронавирус-ной инфекции. Но, как показала динамика последующих событий, меры, продикто-ванные здравоохранными проблемами, ре-шались далеко не медицинскими и здраво-охранными методами. Введенный режим карантина, который никак не соответство-вал природе и сути данного инфекционного заболевания, привел к созданию коменда-туры, режима самоизоляции, ограничению свободы передвижения, закрытию госу-дарственных границ и изоляции страны, блокировке передвижения внутри каждой общины и по стране в целом; был осущест-




влен импульсивный переход на дистанцион-ное обучение учащихся школ и колледжей, студентов вузов (к чему не были готовы ни учебные заведения, ни учащиеся, ни сту-денты и преподаватели), была приоста-новлена экономическая активность и т.д.

Насколько адекватными были эти меры в связи с объявленным ВОЗ пандемии COVID-19? Ответ на этот вопрос начнем с того, что попытаемся понять, что имеет ввиду ВОЗ, когда говорит об эпидемии и пандемии, и что есть в действительности эпидемия и пандемия. В переводе с гречес-кого языка слово «эпидемия» означает «среди народа», это прогрессирующее во времени и пространстве распространение инфекционного заболевания среди людей, значительно превышающее обычно регист-рируемый на данной территории уровень за-болеваемости и способное стать источником чрезвычайной ситуации. Универсальным эпидемиологическим порогом считается заболевание 5% популляции или 5% какой-либо социальной группы [36].

Пандемия же, опять в переводе с гре-ческого, это необычайно сильная эпидемия, распространяющаяся на территории стран, континентов; это высшая степень развития эпидемического процесса [37], то есть эпидемия охватившая весь народ (pan demos - «весь народ»). Обычно под пандемией подразумевают болезнь, принявшую массо-вый, повальный характер, поражающую значительную часть всего населения. Сог-ласно критериям ВОЗ, пандемия – распрост-ранение нового заболевания в мировых масштабах [38].

Объявленная марте 2020 года и дейст-вующая сегодня (в июне 2020 года) панде-мия не соответствует научным критериям этих категорий. К чему привел такой «пере-кос»?

Не будучи ни эпидемиологом, ни вирусологом, и так и не дождавшись воз-можности услышать мнение узких спе-циалистов-профессионалов, позволю себе заметить, что все мы вольно или невольно

оказались вовлеченными в некую всемир-ную игру под названием «Берегись, панде-мия!», приостановить которую мы не в состоянии. Безусловно, мы имеем дело с гриппозным вирусом, с относительно новой мутацией, с инфекционной болезнью. Реше-ние этой проблемы предусматривает иммунизацию населения, которая осущест-вляется двумя путями: искуственной и естественной иммунизацией. Иными слова-ми, либо необходимо проводить всеобщую вакцинацию населения, либо должны переболеть коронавирусной инфекцией до 70% населения, что создает естественный иммунный барьер, и болезнь купируется. Первый вариант оказался неприемлемым в виду отсутствия подобной вакцины (работы в этом направлении ведутся в ряде стран). Второй вариант был отвергнут. В специаль-ной литературе по этому вопросу каких-либо сведений нет. Мы предполагаем, что по каким-то причинам Китай пошел по пути директивного решения проблемы, что и стало примером для подражания. Немало-важную роль в этом сыграла сверхактив-ность средств массовой информации (СМИ), которые, с одной стороны, форми-ровали «правительственное» мнение, с другой, - общественное. Тотальная дезин-формация о сути и характере коронави-русной инфекции в социальных сетях и средствах массовой информации, подпиты-ваемая и поддерживаемая некоторыми мало-подготовленными и неадекватными проправительственно настроенными спе-циалистами и такими же организаторами здравоохранения, причем часто меняющими свое мнение, сеяла страх и панику в обществе, вызывала и продолжает вызывать обеспокоенность за судьбы наших реальных и возможных пациентов, диктуют необхо-димость понять и оценить ситуацию, сде-лать некоторые выводы и предложения по информированию руководителей страны, здравоохранения и специалистов в области психического здоровья и подготовке меди-цинских учреждений в случае появления


заболевших COVID-19 с психической пато-логией.

Но, прежде всего, считаем необхо-димым провести критический анализ ситуа-ции, как в стране, так и за рубежом. Объяв-ленная ВОЗ эпидемия, а затем и пандемия коронавирусной инфекции не соответствует классическим научным определениям этих категорий. Грипп распространяется каждый год, это сезонное заболевание и относи-тельно легкое, но часто он приобретает характер пандемии, когда эпидемия приоб-ретает особенно большие размеры. При-менительно к гриппу существуют соот-ветствующие специальные последствия принятия решения о том, что это пандемия. Применительно к этой инфекции никаких определенных последствий объявление пандемии не несет. Следовательно, объяв-ление пандемии преследует далеко не медицинские и здравоохранные цели. И навязанный всему миру карантин, должен был иметь свои нюансы в каждой из стран. Однако, слушая хроники и информацию по разным TV-каналам, on-line источникам, СМИ, создается впечатление, что все они подготовлены одной рукой – почерк, содер-жание, объект и субъект информации одни и те же и в Армении, и в России, и в Европе и в Америке. Как будто нет психологичес-ких, национальных, культуральных, полити-ческих, экономических и других различий, обусловливающих приоритеты в подходах к решению проблемы.

Интересно заметить, что существуют некие закономерности распространения ин-фекционных болезней. Гонконгские иссле-дователи Adam D. et al. отмечают, что большая часть новых случаев COVID-19 это следствие заражения людей так называе-мыми суперраспространителями [1]. В исследовании, проведенном этими автора-ми, отмечается, за 80% новых случаев зара-жения отвечали всего 20% инфицирован-ных SARS-CoV-2.

Подавляющее большинство заражений происходит в результате эпизодов супер-

распространения: когда один человек передает вирус большому количеству людей в закрытых помещениях или в транспорте. И 70% инфицированных людей не передают вирус другим людям. Следоваельно акцент в профилактике следует ставить на выяв-ление суперраспространителей. Инфици-рование происходило на массовых меро-приятиях и в общественных местах: в хра-ме, на свадьбе и в барах. 20% случаев боле-зни были источником 80% заражений. Остальные 20% заражений были связаны еще с 10% инфицированных. В эпидемио-логии существует правило «20 на 80», что означает, что 20% инфицированных ответственны на 80% заражений при многих инфекционных болезнях.

Постоянно нагнетаемый негативный поток информации о количестве умерших, заболевших, о наличии у скончавшихся хронических заболеваний, о негативном прогнозе COVID-19 у пожилых, введение строгого режима самоизоляции и широко навязанное, но не всегда эффективное и часто бессмысленное требование приме-нения санитарно-гигиенических мер и норм оказывают повышенное психологическое давление на население, что чревато возмож-ным всплеском психических расстройств в населении. Подтверждением нашего пред-положения являются данные, публикуемые в некоторых странах, уже прошедших первые этапы «коронавирусной пандемии» - в Китае [33], в США [26], в Италии [25]. По данным Schwartz BJ. [26] почти половина опрошенных в США испытывают серьез-ный уровень тревоги и 40% опасаются, что сами или их близкие могут заболеть COVID-19 в тяжелой форме и умереть.

По нашим наблюдениям многократно дублируемый по всем каналам поток инфор-мации о коронавирусе в Армении форми-рует в нашем обществе (и так насыщенном стрессами) очередной, новый, если вспомнить всю истории нашей незави-симости (социально-политический кризис, землетрясение, война в Арцахе, миграция,




экономический, энергетический кризисы), неординарный стресс – карантинный. Заметим, что числу неординарных стрессов, согласно американской DSM [2] и между-народной ICD-10 [40], относят такие, как боевые действия, землетрясения и другие природные катастрофы, антропогенные ка-тастрофы, террористические действия, ра-диация, а также изнасилования, пожары, смерть родного человека и т.д. Сам феномен карантина и идея карантина, будучи здра-воохранным мероприятием и теорией, нап-равлены на ограничение и ликвидацию инфекционных заболеваний и обеззаражи-вание источника, в результате извращенной, односторонней и гипертрофированной ин-формации приобрели черты психогении (стресса), важнейшими критериями кото-рого являются сила, длительность, смысл, значение, оценка, а также личностные особенности тех, кто подвергается воздейст-вию стресса. В период карантина в качестве стрессоров можно рассматривать фрустра-цию и отчаяние в период самоизоляции, изменение обычного уклада и режима жизни, ограничение возможности социаль-ного общения; недостаточные средства и недосягаемость медицинской службы; недостаточная информированность; дли-тельность карантина; навязанный страх заразиться или заразить родных и близких, который проявляется подчеркнутой фикси-рованностью на деятельности организма, а также наличием соматических симптомов.

Общество не состоит из абсолютно психически здоровых людей, более того все здоровые люди отличаются разнообразием личностно-типологических черт, среди которых немало лиц с чертами негативной эмоциональности (нейротизма) [13, 39]. Это люди склонные к реактивности, то есть переживают больше, чем другие люди; они подчеркнуто тревожные, депрессивные, застенчивые, импульсивные, ранимые, вну-шаемые, лабильные. Для них характерны негативные мысли, они чаще склонны к различными психическим переживаниям и

расстройствам [17]. Они дольше пережи-вают стресс. Безусловно, эти лица состав-ляют группу риска. В этой же группе находятся лица с хроническими заболе-ваниями, лица с проблемами психического здоровья. 10,1% населения страны (данные на конец 2019 года) [41] составляют лица старше 64-х лет, которые также составляют группу риска. Пожилой возраст, хроничес-кие заболевания, личностные особенности и гипертрофированная информация – готовая почва, способствующая развитию постст-рессовых расстройств. Ежедневно много-кратно повторяющаяся информация о количестве смертей от COVID-19, акцент в информации на пожилой возраст и наличие хронических заболеваний действует на стрессоуязвимость населения и возмож-ность возникновения психологических и психиатрических последствий.

Карантин, введенный в Армении в мар-те 2020 года имел негативные экономичес-кие последствия. Однако, что касается медицинских последствий, здесь ситуация приобрела новое содержание. Мировой небольшой опыт карантина по поводу COVID-19 показал следующее. Введенный в некоторых регионах США карантин при-вел к выраженному стрессу, продолжитель-ность которого коррелировала с развитием симптомов посттравматического стрессо-вого расстройства (ПТСР) [3]. Обследован-ные пациенты демонстрировали практичес-ки весь спектр симптомов ПТСР: фрустра-цию, страхи, раздражительность, вспышки гнева, чувство одиночества, социальной отгороженности и отчуждения, разочаро-вания и бесперспективности, чувство надви-гающейся угрозы, флешбеки, образные представления о заражении COVID-19, бессонница, ночные кошмары, избегающее поведение и т.д. [10]. Эти признаки являются факторами риска для развития хронического ПТСР [28].

В период эпидемиологического пика COVID-19 в Италии (конец марта и начало апреля 2020 года), когда уже в течение 3-4-х


недель люди находились в карантине, среди обследованных 18000 человек у 37% были выавлены клинически значимые симптомы ПТСР, признаки выраженного стресса - у 22,8%, расстройства адаптации - у 21,8%, тревоги - у 20,8%, депрессии - у 17,3% и бессонницы - у 7,3% [25]. Достаточно близ-кие данные были получуны у обследо-ванных в Китае. Симптомы выраженной тревоги отмечены у 30%, депрессии - у 17% населения [31], а травматические стрессо-вые симптомы - у 35%. И в Италии, и в Китае эти симптомы чаще наблюдались у женщин [23]. Из приведенных данных можно предположить, что пандемия оказы-вает негативное влияние на психическое здоровье населения, вовлекая почти 25-30%% населения в зоне заражения.

По данным ранних коронавирусных эпидемий, в частности эпидемии SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) в 2003 г., примерно каждый 10-й человек в очаге эпидемии через 1 год обнаруживал расст-ройства, соответствующие диагностическим критериям ПТСР [20]. Учитывая характер экстраординарности коронавирусного стресса, который сформировался благодаря усилиям СМИ и неадекватного руководства и контроля органами здравоохранения, мы ожидаем рост не только постстрессовых и адаптативных реакций, но и более тяжелых психических нарушений. Наши предполо-жения основаны как на данных литературы, так и на анализе текущего собственного опыта.

Немногочисленная психиатрическая ли-тература свидетельствует о развитии таких психиатрических расстройств, как депрес-сия, тревога, панические атаки, рост числа суицидов, личностные декомпенсации, сверхценные и индуцированные бредовые идеи и даже острая психотическая симпто-матика [6, 12, 14].

Китайские авторы изучали психо-логические реакции на начальных этапах эпидемии COVID-19 среди населения в

целом [31]. Респонденты оценили свое состояние исключительно как тяжелое и умеренное; при этом 53,8% респондентов оценили психологическое воздействие вспышки эпидемии, 16,5% сообщили о депрессивных симптомах и 28,8% - о тре-вожных симптомах. Другой общенацио-нальный опрос, проведенный среди более чем 50000 человек в Китае во время эпидемии COVID-19, показал, что около 35% респондентов испытали психологичес-кий дистресс [23]. Другая исследовательс-кая группа в Китае отобрала и проанали-зировала онлайн-сообщения примерно 18000 китайских пользователей социальных сетей до и после объявления COVID-19 в Китае 20 января 2020 года [18]. Исследо-ватели обнаружили, что негативные эмоции, такие как тревога, депрессия и гнев, увели-чиваются, в то время как положительные эмоции и удовлетворенность жизнью сни-жаются.

Тревожные и депрессивные расстройст-ва в условиях пандемии сопровождаются нарушениями сна [27], которые могут быть связаны как с тревогой и депрессией, так и проявляться как самостоятельное расст-ройство. Расстройства сна в совокупности с отмеченными психическими расстройст-вами выступают как факторы риска возни-кновения суицидальных тенденций. Факто-рами повышенного суицидального риска являются и ограничение социальной актив-ности, вынужденная изоляция, обострение внутрисемейных проблем, злоупотребление алкоголем и наркотиками, нагнетаемая тревожная информация и негативные пере-живания [9, 14, 29]. Увеличение числа суицидов во время и после пандемий является весьма распространенным яв-лением. Большинство самоубийств проис-ходит из-за экономического спада, связан-ного с блокадой страны, изоляцией. Вторым фактором, способствующим самоубийству, является страх перед инфекцией. Усугуб-ляет жизненную ситуацию безработица,




связанная с локаутом [21]. Высказывается точка зрения, что

последствия пандемии коронавирусной болезни для психического здоровья могут быть значительными [15], Есть предпо-ложения, что уровень самоубийств будет расти, хотя это не является неизбежным. Самоубийство, вероятно, станет более насущной проблемой, поскольку эта ситуа-ция как в Армении, так и во многих странах стойко продолжается и не известно, как долго она будет длиться, опустошая души и карманы людей, государственную казну, загоняя людей и государство в кабалу. В данном предположении мы ссылаемся на исторические факты, свидетельствующие, что во время пандемии гриппа 1918-1919 годов в США смертность от самоубийств возросла [32]. Аналогичная картина наблю-далась среди пожилых людей в Гонконге во время эпидемии тяжелого острого респира-торного синдрома (SARS) 2003 года [4].

Немаловажно заметить, что депрессия и стрессовые переживания влияют на иммун-ную систему человека и ослабляют ее иммунитет, тем самым осложняя течение и прогноз любого соматического и инфек-ционного заболевания, включая COVID-19 [35].

Не секрет, что некоторые современные эпидемические инфекционные заболевания вызывают целый ряд серьезных психи-ческих расстройств, требующих профессио-нального вмешательства [30]. Однако, из вышеизложенного нами не следует впадать в панику. Поскольку мы говорим о возмож-ности развития психических расстройств и акцентируем то, что уже было выявлено. Как пишут британские исследователи, у большинства людей с COVID-19, даже перенесших тяжелую форму болезни, не возникнет никаких проблем с психическим здоровьем, требующих госпитализации, но учитывая большое количество заболевших людей, воздействие на психическое здо-ровье может быть значительным [24]. Исследователи проанализировали 65 рецен-

зированных исследований и семь препри-нятных к публикации статей с данными об острых и посттравматических психических и нервно-психических расстройств у пациентов, госпитализированных с COVID-19 во время текущей пандемии. В анализ были включены и данные двух ранних коронавирусных вспышек заболеваний - тяжелого острого респираторного синдрома (SARS) в 2002-2004 годах и ближне-восточного респираторного синдрома (MERS) в 2012 году. Суммарное количество пациентов, включенных в исследование, составило 3559, средний возраст участников был в пределах от 12 до 68 лет. Иссле-дования проводились в ряде стран: Китай, Гонконг, Южная Корея, Канада, Саудовская Аравия, Франция, Япония, Сингапур, Великобритания и США. Анализ показал, что во время острой фазы SARS и MERS 28% пациентов испытывали спутанность сознания, 33% имели подавленное настрое-ние, 36% испытывали тревогу, 34% страда-ли нару-шением памяти и 42% имели бессонницей. Были даже случаи (13 набл.) стероидиндуцированной мании и психоза при SARS.

После выздоровления от SARS и MERS более чем у 15% пациентов в течение периода наблюдения (от 6 недель до 39 месяцев) отмечались астенические явления в виде нарушения сна, эмоциональной ла-бильности, нарушения концентрации вни-мания, усталости, дисмнестических на-рушений, болезненных воспоминаний [24].

Анализ нашего текущего опыта позволяет нам дифференцировать пациен-тов с «карантинным коронавирусным стрес-сом» (или «коронафобией») на следующие группы. Первую группу составляют пациен-ты, которые не проявляли до объявления карантина каких-либо признаков психи-ческого расстройства, были соматически и психически здоровы, во многих случаях проявляли личностные особенности на уровне акцентуации характера. Начало заболевания и его дальнейшее развитие


совпадало с объявлением карантина со всеми вытекающими последствиями, с непрерывным потоком дезинформирующей и нагнетающей страх и панику инфор-мацией; длительность карантина, неопре-деленность будущего, ограниченность в средствах и возможностях, всевозможные слухи о коронавирусе, порой доходящие до абсурда или отрицающие значение санитар-но-гигиенических мер и т.д., приводили к формированию фобий, тревожных и ипо-хондрических опасений, депрессивных симптомов; возникали нарушения сна от трудностей засыпания до интрасомнических тревожных и кошмарных переживаний. Интересы пациентов сужались до уровня «сегодня и здесь», ограничивалась и теря-лась перспектива.

Вторую группу пациентов составляли лица с компенсированными психическими расстройствами, а также пациенты в сос-тоянии ремиссии преимущественно с пограничными психическоми расстройст-вами – депрессивные эпизоды, тревожно-фобические расстройства, генерализован-ные тревожные расстройства или паничес-кие атаки, обсессивно-компульсивные расстройства, постстрессовые расстройства и т.д. В этих случаях имеет место обост-рение имеющегося заболевания, в структуре которого тема коронавируса и карантина играет в основном патопластическую роль, придавая «косметические» нюансы клини-ческой картине основного заболевания. Психологические переживания и сентенции аналогичны тем, которые выявляются в первой группе.

Третья группа пациентов состоит из лиц с психотическими расстройствами в состоя-нии ремиссии или без таковой. Тема карантина и коронавируса «вклинивается» в бредовую и галлюцинаторную психопа-тологию, придавая им новые аспекты, а в некоторых случаях выступает как самостоя-тельный феномен.

Естественно, что в связи с воздействием агрессивной информации со стороны масс-

медиа и длительного режима самоизоляции (а внашей стране наблюдается ужестожение требований санитарно-гигиенического ре-жима) oсобую тревогу сегодня вызывают больные с психическими расстройствами, особенно находяшиеся в психиатрических учреждениях. Основной мишенью для COVID-19 в стационарах являются пациен-ты с аффективными расстройствами, тре-вожными и невротическими расстройст-вами, личностной патологией и психоти-ческими расстройствами. Об этом свиде-тельствует недавний опыт психиатрических служб Китая [7], Южной Кореи [16], Италии [8], Испании [11]. Оказалось, что корона-вирусная инфекция у пациентов психиат-рических учреждений распространяется быстрее, чем в здоровой популяции, а пос-ледствия оказываются достаточно тяже-лыми.

Есть свой опыт заболевания корона-вирусной инфекцией и у нас, в Армении. Как сообщает сайт armdaily.am в Нацио-нальном центре охраны психического здоровья (больше известном как Нубара-шенская психиатрическая больница) выяв-лены 49 больных COVID-19, из которых 9 пациенты больницы и 40 сотрудников (администрация, лечебный и хозяйственный персонал). Заболевание у всех протекает бессимптонно. На территории больницы реализуются противоэпидемиологические мероприятия. Все заразившиеся находятся в изоляции [42].

Быстрое распространение коронави-русной инфекции у пациентов психиат-рических больниц объясняется рядом факторов: когнитивные нарушения, невысо-кая осведомленность о рисках заболевания, особенности мышления, негативная психо-патология, госпитализм, а также специ-фические условия пребывания в психиат-рических больницах, трудности реализации санитарно-гигиенических мероприятий. Есть похожие проблемы и у амбулаторного психиатрического контингента: в силу ряда особенносыей психического состояния,




недостаточной критичности и комплаент-ности они могут нарушать режим самоизо-ляции, не соблюдать санитарно-гигиени-ческие нормы и требования [34].

Риск тяжелого течения СOVID-19 у психически больных более высокий по сравненнию со здоровой популляцией, пос-кольку они чаще страдают коморбидными соматическими заболеваниями, такими, как диабет, сердечно-сосудистая и респиратор-ная патология, часто осложненные метабо-лическим синдромом [22]. Немаловажную риль играет возрастной фактор, который так усердно пересказывается день ото дня средствами массовой информации по всем каналам связи, осложняя психологическими переживаниями, страхами, тревогой, руми-нациями и без того сложное экзистенциаль-ное состояние пожилых лиц. Следова-тельно, все группы лиц с психическими расстройствами нуждаются в более прис-тальном внимании со стороны первичного звена здравоохранения, включая проведение санитарно-гигиенических и психообразо-вательных мероприятий, а также в прове-

дении противодействия негативному психо-логическому давлению средств массовой информации. В условиях карантинных ограничений перспективным представ-ляется проведение психологического и пси-хиатрического on-line консультирования, и, как свидетельствует опыт Китая, даже пси-хотерапевтических сеансов для лечения де-прессивных и тревожных расстройств [19].

Психологические и психиатрические проблемы, возникшие в результате панде-мии коронавирусной инфекции, требуют безотлагательного решения со стороны пси-хиатрической службы страны. В первую очередь следует разграничить наиболее уязвимые категориям лиц, определить их основные потребности, оценить возмож-ности (силы, ресурсы) службы, органи-зовать оline-службы, обеспечить кризисную консультативную взаимопомощь с обще-медицинской службой, определить «дорож-ную карту» ведения этих лиц, определить алгоритмы оказания помощи. Естественно, все эти вопросы должны быть решены с учетом мирового опыта.

Литература:

1. Adam D, Wu P, Wong J. et al. Clustering and superspreading potential of severe acute respiratorysyndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) infections in Hong Kong. Research Square; 2020. DOI:10.21203/rs.3.rs-29548/v1

2. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition:DSM-5. Washington, DC; 2013; 947 p.

3. Brooks SK, Webster RK, Smith LE. et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it:rapid review of the evidence. Lancet. 2020;395(10227):912-920. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(20)30460-86

4. Cheung YT, Chau PH, Yip PS. A revisit on older adults suicides and severe acute respiratory syndrome(SARS) epidemic in Hong Kong. Int J Geriatr Psychiatry. 2008;23:1231-1238.https://doi.org/10.1002/gps.2056

5. Coronavirus disease (COVID-19) Pandemic. Geneva: World Health Organization, March 23, 2020.https://www.who.int/emergencies/diseases/novelcoronavirus-2019.

6. Courtet P, Olié E, Debien C, Vaiva G. Keep socially (but not physically) connected and carry on:preventing suicide in the age of COVID-19. J Clin Psychiatry. 2020;81(3):20com13370.https://doi.org/10.4088/JCP.20com13370

7. Dong L, Bouey J. Public mental health crisis during COVID-19 pandemic, China. Emerg Infect Dis.2020;26.https://doi.org/10.3201/eid2607.202407

8. Fagiolini A, Cuomo A, Frank E. COVID-19 diary from a psychiatry department in Italy. J ClinPsychiatry. 2020;81(3):20com13357. https://doi.org/10.4088/JCP.20com13357

9. Foster T. Adverse life events proximal to adult suicide: a synthesis of findings from psychological autopsystudies. Arch Suicide Res. 2011;15(1):1-15. https://doi.org/10.1080/13811118.2011.540213


10. Galea S, Merchant RM, Lurie N. The mental health consequences of COVID-19 and physical distancing:the need for prevention and early intervention. JAMA Intern Med. Published online April 10, 2020.https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2020.1562

11. Garriga M, Agasi I, Fedida E. et al. The role of mental health home hospitalization care during theCOVID-19 pandemic. Acta Psychiatrica Scandinavica. 2020. https://doi.org/10.1111/acps.13173

12. Goldberg JF. Psychiatry’s niche role in the COVID-19 pandemic. J Clin Psychiatry.2020;81(3):20com13363. https://doi.org/10.4088/JCP.20com13363

13. Goldberg LR. An alternative «description of personality»: The Big-Five factor structure. / L.R. Goldberg.J Personal Soc Psychol. 1990;59:6:1216-1229. https://doi.org/10.1037/0022-3514.59.6.1216

14. Goyal K, Chauhan P, Chhikara K. et al. Fear of COVID 2019: first suicidal case in India! Asian JPsychiatr. 2020;49:101989. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.101989

15. Gunnell D, Appleby L, Arensman E. et al. Suicide risk and prevention during the COVID-19 pandemic.Lancet Psychiatry. 2020;7:6:468-471. DOI: https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30171-1

16. Kim MJ. «It was a medical disaster»: the psychiatric ward that saw 100 patients diagnosed with newcoronavirus. Independent [published online March 1, 2020]. https://www.independent.co.uk-/news/world/asia/coronavirussouth-korea-outbreak-hospital-patients-lockdown-a9367486.html

17. Kotov R, Gamez W, Schmidt F, Watson D. Linking «Big» personality traits to anxiety, depressive, andsubstance use disorders: a meta-analysis. Psychological Bulletin. 2010;136:(5):768–821.https://doi.org/10.1037/a0020327

18. Li S, Wang Y, Xue J. The impact of COVID-19 epidemic declaration on psychological consequences: astudy on active Weibo users. Int J Environ Res Publ Health. 2020;17(6):E2032. doi:10.3390/ijerph17062032

19. Liu S, Yang L, Zhang C. et al. Online mental health services in China during the COVID-19 outbreak.Lancet Psychiatry. 2020;7(4):17-18. https://doi.org/10.1016/s2215-0366(20)30077-8

20. Mak IW, Chu CM, Pan PC. Et al. Risk factors for chronic post-traumatic stress disorder (PTSD) in SARSsurvivors. Gen Hosp Psychiatry. 2010;32(6):590-598. https://doi.org/10.1016/j.-genhosppsych.2010.07.007

21. Mamun MA, Ullah I. COVID-19 suicides in Pakistan, dying off not COVID-19 fear but poverty? – Theforthcoming economic challenges for a developing country. Brain Behav Immun. 2020 May 11 doi:10.1016/j.bbi.2020.05.028

22. Nordentoft M, Wahlbeck K, Hallgren J. et al. Excess mortality, causes of death and life expectancy in270,770 patients with recent onset of mental disorders in Denmark, Finland and Sweden. PLoS One.2013;8:e55176. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0055176

23. Qiu J, Shen B, Zhao M. et al. A nationwide survey of psychological distress among Chinese people in theCOVID-19 epidemic: Implications and policy recommendations. Gen Psychiatry. 2020;33:19-21.https://doi.org/10.1136/gpsych-2020-100213

24. Rogers JP, Chesney E, Oliver D. et al. Psychiatric and neuropsychiatric presentations associated withsevere coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19pandemic. Lancet Psychiatry. 2020 Published Online May 18, 2020 https://doi.org/10.1016/ S2215-0366(20)30203-0

25. Rossi R, Socci V, Talevi D. et al. COVID-19 pandemic and lockdown measures impact on mental healthamong the general population in Italy. An N=18147 web-based survey. 2020. medRxiv preprint.https://doi.org/10.1101/2020.04.09.20057802

26. Schwartz BJ. New Poll: COVID-19 Impacting mental well-being: americans feeling anxious, especiallyfor loved ones. APA News releases. March 25, 2020. https://www.psychiatry.org/newsroom/news-releases/new-poll-covid-19-impacting-mental-well-being-americans-feeling-anxious-especiallyfor-loved-ones-older-adults-are-less-anxious

27. Sher L. COVID-19, anxiety, sleep disturbances and suicide. Sleep Med. 2020;70:124.doi:10.1016/j.sleep.2020.04.019

28. Tracy M, Norris FH, Galea S. Differences in the determinants of posttraumatic stress disorder anddepression after a mass traumatic event. Depress Anxiety. 2011;28(8):666-675.https://doi.org/10.1002/da.20838

29. Tubbs AS, Perlis ML, Basner M. et al. Relationship of nocturnal wakefulness to suicide risk acrossmonths and methods of suicide. J Clin Psychiatry. 2020;81(2):19m12964. https://doi.org/-10.4088/jcp.19m12964

30. Tucci V, Moukaddam N, Meadows J. et al. The forgotten plague: psychiatric manifestations of ebola,zika, and emerging infectious diseases. J Glob Infect Dis. 2017;9:151-156. https://doi.org/-10.4103/jgid.jgid_66_17 27




31. Wang C., Pan R., Wan X. et al. Immediate psychological responses and associated factors during theinitial stage of the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19) epidemic among the general population inChina. Int J Environ Res Publ Health. 2020 Mar 6;17(5):E1729. doi: 10.3390/ijerph17051729

32. Wasserman IM. The impact of epidemic, war, prohibition and media on suicide: United States, 1910–1920. Suicide Life Threat Behav. 1992; 22: 240-254. https://doi.org/10.1111/j.1943-278X.1992.tb00231.x

33. Xiang Y-T, Yang Y, Li W. et al. Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak isurgently needed. Lancet Psychiatry. 2020;7(3):228-229. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30046-8

34. Yao H, Chen J-H, Xu Y-F. Patients with mental health disorders in the COVID-19 epidemic. LancetPsychiatry. 2020;7:e21. https://doi.org/10.1016/s2215-0366(20)30090-0

35. Александровский ЮА, Чехонин ВП. Клиническая иммунология пограничных психическихрасстройств. М.: ГЭОТАР-Медиа, 2005.

36. Бургасов ПН, Сумароков АА. Эпидемия. Большая медицинская энциклопедия: в 30 т. Гл. ред. Б.В.Петровский. - 3 изд. – М.: Советская энциклопедия, 1986. Т.28. 544 с.

37. Бургасов С.П. Пандемия. Большая медицинская энциклопедия: в 30 т. Гл. ред. Б.В. Петровский. - 3изд. - М.: Советская энциклопедия, 1982. - Т.18. - 528 с.

38. ВОЗ: Глобальное предупреждение и ответные действия (GAR). Что такое пандемия? URL:https://www.who.int/csr/disease/swineflu/frequently_asked_questions/pandemic/ru/].

39. Воронкова ЯЮ, Радюк ОМ, Басинская ИВ. «Большая пятeрка», или пятифакторная модельличности. В кн.: Смысл, функции и значение разных отраслей практической психологии всовременном обществе: сборник научных трудов. Под ред. Е.Н. Ткач. Хабаровск: Изд-воТихоокен. гос. ун-та, 2017; 39-45.

40. Международная классификация болезней (10-й пересмотр). Классификация психических иповеденческих расстройств. Клинические описания и указания по диагностике. Пер. на русскийязык под ред. Ю.Л. Нуллера, С.Ю. Циркина. СПб, 1994. 304 с.

41. Население Армении. URL: https://countrymeters.info/ru/Armenia#population_202042. Նուբարաշենի հոգեբուժարանում կորոնավիրուսի 49 հաստատված դեպք կա. կատարվել է

307 թեստավորում: 02.06.2020. URL: http://armdaily.am/?p=94516&l=am%2F&fbclid=-IwAR0xOMAsMNICB3gLV0Kiy-220DbA5Q5RWH1MesxxqcWyCnY40dCbHdTsVmE(дата обращения:07.06.2020)].

Контакты:

Сукиасян С.Г., д.м.н., профессор, [email protected]

Ստացվել է 09.02.2020

ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ Ա.Ա.


Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը մեծահասակների, դեռահասների և երեխաների մոտ՝ ժամանակակից համաճարակաբանական վիճակը

Հովսեփյան Ա.Ա.1,2, Խաչատրյան Վ.Վ.3, Հովսեփյան Շ.Հ.3, Սարգսյան Ա.Վ.3 1MHS Հոգեկան առողջության ծառայություն, Երևան, ՀՀ

2ՀՀ ԱՆ Ակադեմիկոս Ս․ Ավդալբեկյանի անվան Առողջապայության ազգային ինստիտուտ, Երևան, ՀՀ 3Երևանի Մ․ Հերացու անվ․ բժշկական համալսարան, Երևան, ՀՀ

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը (ՕԿԽ) այն հիվանդություններից է, որը զգալիորեն ազդում է կյանքի որակի վրա։ Դա պայմանավորված է մի շարք գործոններով, որոնցից առաջին տեղերն են գրավում հիվանդության հյուծող, հոգնեցնող բնույթը, ժամանանկի զգալի կորուստը, խանգարող սովորույթները և սահմանափակումները, կոմորբիդ տագնապային և դեպրեսիվ վիճակները։ Թեև այն արդեն երկար ժամանակ է, ինչ մանրամասն նկարագրված է և հայտնի ոչ միայն բժիծկներին, այլ նաև ընդհանուր բնակչությանը, դեպքերի մեծ մասը ախտորոշվում են և ստանում համապատասխան բուժում հիվանդության բավականին ուշ և ծանրացած փուլում, իսկ ավելի մեծ մասը ընդհանրապես չի բացահայտվում։ Քանի որ դեպքերի մեծ մասում խանգարման հիմքը դրվում է մանկական և դեռահաս տարիքում, հատկապես արդիական է դառնում ՕԿԽ հայտնաբերումը և վաղ բուժիչ-կանխարգելիչ միջամտությունը հենց այդ տարիքային խմբում։

Տվյալ հոդվածում լուսաբանվում է արդի գիտական հետազոտությունների ամփոփումը՝ ՕԿԽ տարածվածության վերաբերյալ մեծահասակների և երեխաների մոտ, ինչպես նաև խանգարման ազդեցությունը կյանքի որակի վրա, հիմնավորելով դրա համաճարակաբանական ուսումնասիրության կարևորությունը։

Հանգուցային բառեր. օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում, կպչուն մտքեր, համաճարակաբանություն

Обсессивно-компульсивное расстройство у взрослых, подростков и детей: современное эпидемиологическое состояние

Овсепян А.А.1,2, Хачатрян В.В.3, Овсепян Ш.Г.3, Саргсян А.В.3 1Служба психического здоровья MHS, Ереван, РА

2Национальный институт здравоохранения имени акад. Авдалбекяна МЗ РА, Ереван, РА 3 Ереванский государственный Медицинский Университет им. М. Гераци, Ереван, РА

Обсессивно-компульсивное расстройство (ОКР) относится к психическим расстройствам, оказывающим значительное влияние на качество жизни. Это обусловлено рядом факторов, среди которых главное место занимают характерные для болезни усталость и вялость, значительное время, которое уделяется ритуалам, мешающие привычки и ограничения, коморбидное тревожное и депрессивное состояние. Несмотря на то, что это расстройство досконально описано и известно не только врачам, но и общему населению, большинство случаев диагностируются и получают соответствующее лечение на довольно поздних сроках, а еще больше случаев вовсе не выявляются. Так как в большинстве случаев расстройство зарождается в детском и юношеском возрасте, особенно актуально выявление и лечебно-профилактические вмешательста именно в данной возрастной группе. В данной статье освещается современное состояниеэпидемиологических исследований ОКР среди детей и взрослых, а также влияние расстройства на качество жизни.

Ключевые слова: обсессивно-компульсивное растройство, навязчивые мысли, эпидемиология

Obsessive-compulsive disorder in adults, adolescents and children: current epidemiological status

Hovsepyan A.A.1,2, Khachatryan V.V. 3, Hovsepyan Sh.H.3, Sargsyan A.A.3 1MHS Mental Health Service, Yerevan, RA

2 National Institute of Health after Academician S. Avdalbekyan of the RA MH, Yerevan, RA 3Yerevan State Medical University after M. Heratsi, Yerevan, RA

Obsessive-compulsive disorder (OCD) is one of mental disorders that have a significant impact on the quality of life. This is due to a number of factors, the main caused by disease are fatigue and asthenisation, significant waste of time, disturbing rituals and limitations, co-morbid anxiety and depression. Despite the fact that this has been proven by doctors and well-known to the general population, the condition is often diagnosed and received treatment in the last stage and even more cases are not disclosed at all. Usually disorder occurs in children and adolescents, so it is very important to detect and make treatment and preventive intervention especially in this age group. This article highlights the conclusion of current scientific research: the prevalence of OCD among children and adults, as well as the impact on the life quality, according to epidemiological studies. Keywords: obsessive-compulsive disorder, obsessive thoughts, epidemiology

ՀՈԳԵԿԱՆ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - EPIDEMIOLOGY OF MENTAL DISORDERS - ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ПСИХИЧЕСКИХ РАССТРОЙСТВ


Կպչուն-սևեռուն, կամ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ

խանգարումը (ՕԿԽ) աշխարհում ամենատա-

րածված և ծանր հոգեկան խանգարումներից

մեկն է։ ՕԿԽ-ն տագնապային բնույթի խանգա-

րում է, որը ունի օբսեսիվ և կոմպուլսիվ բաղադ-

րիչներ: Օբսեսիաները անցանկալի գաղա-

փարներ, մտքեր, պատկերներ կամ մղումներ են,

որոնք տհաճ են և կարող են առաջացնել ան-

հանգստություն, մեղքի կամ ամոթի զգացում:

Կոմպուլսիաները՝ ռիտուալները, վարքային

խանգարումներ են, որոնց ժամանակ երեխա-

ները կրկնում են նույն գործողությունները,

որպեսզի խուսափեն հիասթափություններից

կամ ինչ-որ վատ սպասումից: Այս հիվան-

դությունը հայտնի է բավականին վաղուց, ընդ

որում ոչ միայն լավ նկարագրված է բժշկական

միջավայրում, այլ նաև բազմիցս արտացոլվել է

մշակույթի տարբեր ոլորտներում՝ գրակա-

նության, կինոյի, երաժշտության մեջ։ Սակայն,

չնայած դրան, ՕԿԽ-ն շարունակում է մնալ նաև

ամենա հազվադեպ բացահայտվող հոգեկան

խանգարումների ցուցակում։ Քանի որ դեպքերի

մեծ մասում խանգարման հիմքը դրվում է

մանկական և դեռահաս տարիքում, հատկապես

արդիական է դառնում ՕԿԽ հայտնաբերումը և

վաղ բուժիչ-կանխարգելիչ միջամտությունը հենց

այդ տարիքային խմբում։

Պատմական ակնարկ

Ներկայում օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգա-

րումը պատկանում է ամենահայտնի հոգեկան

խանգարումների շարքին։ Սակայն, շատ պատ-

մական աղբյուրներից գիտենք, որ հիվանդու-

թյունը ուղեկցել է մարդկությանը իր ողջ պատ-

մության ընթացքում։ Դեռ անտիկ հռոմեական

գրականության մեջ կան հիշատակումներ չա-

փազանց մաքրասեր և մանրուքների վրա

ֆիքսվող մարդկանց մասին։ Իսկ այս վիճակի

առաջին մանրակրկիտ նկարագիրը, որտեղ

ՕԿԽ-ի մասին ասվում է որպես խանգարում՝

հայտնի է 14-րդ դարից։ Նշենք նաև, որ ՕԿԽ-ի

վաղ պատմական նկարագրությունների մեծ

մասը տրված էին ավելի շատ կրոնական, քան

բժշկական գրականության մեջ։ Այդ գրակա-

նության ուսումնասիրությունից պարզ էր, որ

օբսեսիվ վախերը բավական տարածված էին և

այդտեղից էլ եկել է scrupulosity (բծախնդրու-

թյուն) տերմինը, որը մինչև հիմա առանցքային

տեղ է զբաղեցնում ՕԿԽ-ի կլինիկական պատ-

կերում [25]։ Քանի որ այդ ժամանակ կրոնը

ամենօրյա կյանքում մեծ նշանակություն ուներ,

ՕԿԽ-ով հիվանդների մոտ բավականին արտա-

հայտված էին կրոնական հիմք ունեցող խանգա-

րումները, մասնավորապես բարոյականության

և կրոնական ծեսերը ճշգրիտ կատարելու հետ

կապված [25]։

7-րդ դարի քրիստոնեական աստվածաբան,

փիլիսոփա Սուրբ Եկատերինայի վանքի վանա-

հայր Հովհան Կլիմաքոսը նկարագրել է երիտա-

սարդ հոգևորականի մի դեպք, ով տառապում էր

մշտական և անհաղթահարելի «աստվածանար-

գության մտքերով», ինչի մասին ավագ հոգևորա-

կանին հայտնելուց, հետո նա ստացել է հետևյալ

պատասխանը. «Որդիս, ես իմ վրա եմ վերցնում

քո բոլոր այն մեղքերը, որոնք բերել են կամ

կբերեն նման գործողությունների: Այն ինչ

պահանջում եմ քեզանից, դա այն է, որ ապա-

գայում դրանց ուշադրություն չդարձնես» [37]:

Եվրոպայում 14-16-րդ դարերում համարում

էին, որ այն մարդիկ, ովքեր ունեին սրբապիղծ,

սեքսուալ և այլ բնույթի կպչուն մտքեր՝ դիվա-

հարված են։ Մարդկանց մեծամասնությունը,

ովքեր կարծում էին, որ դիվահարված են՝ չու-

նեին ցնորքներ կամ «տպավորիչ ախտանշան-

ներ», բայց «գանգատվում էին տագնապներից,

կրոնական վախերից և դաժան մտքերից»։ 1584

թվականին Անգլիայի Կենտ կոմսությունից

տիկին Դեյվի անունով մի կին գրեթե այրվեց

խարույկի վրա, այն բանից հետո, երբ խոստո-

վանեց, որ ունի իր ընտանիքին սպանելու մասին

անընդհատ կրկնվող անցանկալի մտքեր [25]։

Ջոն Բանյանը (1628–1688)՝ «Պիլիգրամի ճա-

նապարհորդությունները» գրքի հեղինակը, ցու-

ցաբերում էր ՕԿԽ-ի ախտանիշներ (հիվան-

դությունը դեռ իր անունը չէր ստացել)։ Նա

հետագայում իր օբսեսիաները նկարագրել է

«Երանությունը պատում է մեղսավորների

առաջնորդին» ինքնակենսագրական գրքում,



ասելով իր կպչուն մտքերի մասին․ «Նմանատիպ

բաները կարող են շատերի համար հիմա-

րություն համարվել, սակայն ինձ համար դրանք

ամենատանջալից մտածմունքներն էին»։ Նա

նաև երկու տեղեկագիր է գրել նրանց համար,

ովքեր ունեին նմանատիպ անհանգստութ-

յուններ։ Դրանցից մեկում զգուշացնում էր

չտրվել կոմպուլսիաներին՝ «Փորձի՛ր

անհանգստությունները վերացնել սխալ ճանա-

պարհով՝ ինքդ քեզ խոստանալով, փոխել կյանքդ

և սկսելով նոր ապրելակերպ՝ իր պարտա-

կանություններով ու գործողություններով» [37]:

ՕԿԽ-ի դեպքերից մեկը 17-րդ դարում

նկարագրել է Օքսֆորդում Ռոբերտ Բարտոնն իր

“The Anatomy of Melancholy”-ում (1961)՝ կպչուն

վախ մահանալուց, որը անհաղթահարելի էր

հիվանդի համար, թեև նա հասկանում էր որ

առողջ է և իրեն անմիջական վտանգ չի

սպառնում: ՕԿԽ-ի ժամանակակից նկարագ-

րությունները հայտնվեցին Գերմանիայում և

Ֆրանսիայում 19-րդ դարում։ 20-րդ դարի

երկրորդ կեսից արդեն հայտնի դարձավ

հիվանդության կենսաբանական հիմքը, որպես

հոգեկան խանգարում, քանի որ արդեն առկա էր

ուղեղի գործիքային վիզուալիզացիայի եղանակը

և կար պատկերացում տարբեր նյարդային

միջնորդանյութերի մասին [24]։

ՕԿԽ-ով էր տառապում նաև բրիտանացի

պոետ, էսեիստ և լեքսիկոգրաֆ Սեմյուել Ջոն-

սոնը (1709–1784): Նա փողոցում քայլելիս դռների

մոտով անցնելու հատուկ արարողակարգեր էր

մշակել և անընդհատ աստիճաններով բարձրա-

նում էր ու իջնում՝ հաշվելով սանդուղքները: Նա

ձեռք էր տալիս փողոցի յուրաքանչյուր փոս-

տարկղին՝ դրանց կողքով անցնելիս, ապա

կանգնում սալարկներին և կրկնում նույնը՝

կարծելով, որ առաջին անգամ ճիշտ չի արել [42]:

Ժան Դոմինիկ Էսկիրոլը 1838թ․ նկարագրել է

«կպչուն մտքերով մոլագարությունը», հետա-

գայում անվանելով այն “Folie de doute”, այսինքն

“Կասկածների խելագարություն” [17]։ 1877

թվականին գերմանացի հոգեբույժ Կարլ Վեստ-

ֆալը առաջարկեց “zwangsvorstellung”՝ կպչուն

միտք կամ գաղափար, ինչն էլ ընկած է ներկա

օբսեսիվ-կոմպուլսիվ, կամ կպչուն-սևեռուն

խանգարման անվանման հիմքում [20]: 1903թ․ Պյեռ Ժանեն առանձնացրեց օբսեսիվ-

կոմպուլսիվ ախտանշանները սովորական տագ-

նապային կասկածներից և վախերից, որոնք

անվանվեցին «Փսիխասթենիա» [54]:

Այդ ժամանակից սկսած մինչև մեր օրերը,

չնայած բազմաթիվ նոր նկարագրված ախտա-

նիշների, հիվանդության մասին պատկերացումը

պահպանվում է նույնը՝ խանգարում, որը

բնորոշվում է կպչուն բնույթի մտքերով, պատ-

կերացումներով, հիշողություններով, գործո-

ղություններով, շարժումներով, որոնց անիմաս-

տությունը մարդ լիովին կամ մասամբ գիտակ-

ցում է, սակայն չի կարողանում ազատվել։ Թեև

այն համարվել է հասուն տարիքի խանգարում,

սակայն գիտության զարգացման ընթացքում

ուսումնասիրությունները աստիճանաբար պար-

զեցին, որ մեծահասակների մոտ նկարագրվող

դեպքերի 1/3-ը սկզբնական դրսևորումներ է

ունեցել մանկության շրջանում [34]:

Պատմականորեն ՕԿԽ-ն համարվել է տագ-

նապային խանգարման տեսակ։ Իրականում այն,

ինչպես և տագնապային խանգարումը, դասա-

կարգված է որպես նյարդային սթրես-ասոցաց-

ված և սոմատոֆորմ խանգարում ըստ DSM-IV-ի։

Այս տեսակետը վերանայվել է DSM-V-ում՝

հաշվի առնելով ՕԿԽ-ի և տագնապային խան-

գարումների ծագումնաբանական տարբերութ-

յունները, այն առանձնացվել է որպես ՕԿԽ և իր

հետ կապված խանգարումներ [39]։

1990 թվականին Առողջապահության համաշ-

խարհային կազմակերպությունը ՕԿԽ-ն ներա-

ռել է այն հիվանդությունների տասնյակի մեջ,

որոնք ուղեկցվում են արտահայտված անկարո-

ղությամբ, ձեռքբերումների կորստով, կյանքի

որակի զգալի փոփոխմամբ [37]։

Համաձայն DSM-4-ի ՕԿԽ-ն՝ մեծահասակ-

ների և երեխաների մոտ հանդիպող կպչուն

մտքերով և սևեռուն գործողություններով ընթա-

ցող ռեկուրենտ վիճակ է, որը սպառում է տվյալ

անհատի ժամանակի մեծ մասը, հանգեցնում է

դիսթրեսի և զգալի խանգարում է ամենօրյա

գործունեությունը [34]։



Համաճարակաբանություն

ՕԿԽ տարածվածության ուսումնասիրութ-

յունը ունի երկու առավել ակտիվ ժամանա-

կաշրջան՝ 1990-ականները և վերջին 6-8 տարին։

Թեև շատ երկրներում անց են կացված քիչ կամ

շատ ծավալուն համաճարակաբանական հա-

մարվող հետազոտություններ, սակայն դրանց

շատ փոքր մասն է արտացոլում լիարժեք պատ-

կերները, քանի որ մի շարք ստորև նշված գոր-

ծոնների պատճառով հավաստի և ամբողջական

տվյալներ ստանալը բավականին դժվար է։

Այդ մասին է վկայում առաջին հերթին այն, որ

հետազոտությունների արդյունքները բավա-

կանին տարաբնույթ են։ Տարբեր երկրներից

ստացված ցուցանիշները կարող են միմյանցից

տարբերվել ընդհուպ մինչև տասնյակ անգամ՝ թե

ախտորոշման չափանիշների և ընտրված

գնահատման մեթոդների տարբերությունների

հետևանքով, թե՝ սուբկլինիկական ձևերի

ներգրավելով կամ բացառելով, թե՝ ընտրված

հետազոտման խմբերի պատճառով։ Սակայն

միանշանակ է, որ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խան-

գարումը ամենատարածված հոգեբուժական

խնդիրներից մեկն է, իսկ աշխարհում տարած-

վածության մասին տվյալները տատանվում են

0,2-4% սահմաններում։ Ըստ Առողջապահության

համաշխարհային կազմակերպության միջի-

նացված գնահատականների, ՕԿԽ համաշ-

խարհային տարածվածությունը ընդհանուր

պոպուլյացիայում կազմում է 2,3% [19]։

Նախկինում տարածված էր այն տեսակետը,

որ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը երեխա-

ների մոտ հազվադեպ է հանդիպում, սակայն

ներկայումս գիտնականները հանգել են այն

կարծիքին, որ այդ խմբի ախտանշանները ի

հայտ են գալիս և հարաճում են սկսած 11-12 տ-

ից, իսկ 15-16 տարեկանը խանգարումների մեծ

մասի ձևավորման առանցքային տարիքն է [10,

15, 46]։ Նաև կան տվյալներ, որ դեպքերի կեսը

սկսվել են վաղ տարիքում, իսկ դեպքերի 21%-ը

սկսվել է դեռ 10 տարեկանից, տղաների դեպքում

մանկական ՕԿԽ-ի ի հայտ գալու տարիքը միջի-

նում 9-11տարեկանն է, աղջիկների դեպքում 11-

13 [27]։ Ստացվում է, որ բոլոր դեպքերի ավելի

քան կեսը սկսվում են մինչև 20 տարեկան

հասակում։ Սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ

սա մանիֆեստացիայի տարիքն է, իսկ դրան

մեծամասնությամջ նախորդում է ամիսներից

մինչև տարիներ տևող սուբկլինիկական վիճակ,

որը սովորաբար միայն հետադարձ է ճանաչվում

որպես հիվանդության մաս [11]։ Բացի դրանից,

նույնիսկ գանգատների առկայության դեպքում․ այդ տարիքային խմբում խանգարումը ավելի

հազվադեպ և ավելի դժվար է ախտորոշվում։

Դպրոցականների մոտ արտահայտված օբսե-

սիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը բավականին

լուրջ ազդեցություն է ունենում թե ընդհանուր

կյանքի որակի, թե ուսման գործընթացի վրա,

վատացնելով հիվանդության պրոգնոզը [3]:

Շնորհիվ նրա, որ ՕԿԽ-ն բավականին վաղուց

է նկարագրված, սահմանված և ունի հեշտ

կիրառելի և հակիրճ ախտորոշման մեթոդա-

բանություն, դրա տարածվածությունը տարբեր

երկրներում բավականին լայն է ուսումնա-

սիրված։ Ըստ UpToDate-ի, որը ամենահեղի-

նակավոր ապացուցողական բժշկության անընդ-

հատ թարմացվող տվյալների կենտրոնացված

բազան է, օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման

տարածվածությունը տարբեր երկրներում տա-

լիս է հետևյալ թվերը՝ Լեհաստանում՝ 0,38% [5],

Գերմանիայում [44] և Մեծ Բրիտանիայում [23]՝

0,6%, Նիդերլանդներում՝ 1% [48], Իտալիայում՝

2% [32]: Գրեթե համանման արդյունքներ են

գրանցվել նաև ԱՄՆ-ում՝ 0,1-2,9% [2]։ Իսկ ահա

Իսրայելում [53] և Իրանում [43] արձանագրվել

են ավելի բարձր ցուցանիշներ՝ 2,3-3,6% և 11,2%

համապատասխանաբար՝ թեև վերջին թիվը

կասկած է առաջացնում ընտրանքի և ախտորոշ-

ման մեթոդների հավաստիության վերաբերյալ։

Ինչպես և շատ հոգեկան խանգարումների

դեպքում, ՕԿԽ-ի տարածվածությունը ամենա-

լավն է ուսումնասիրված ԱՄՆ-ում։ Դեռ 80-

ականներում կատարված համաճարակաբա-

նական հետազոտության տվյալներով ՕԿԽ-ի

տարածվածությունը մոտավոր 3% էր, իսկ

սուբկլինիկական ձևերի՝ մինչև 19% [29, 47, 51]։

Վերջին տվյալների համաձայն, ԱՄՆ-ում նա-

խորդ մեկ տարվա ընթացքում ունեցած ՕԿԽ-ի



տարածվածությունը կազմում է 1,2% [28]։

Կյանքի ընթացքում ՕԿԽ են ունենում բնակ-

չության 2,3%։ Նրանցից 50,6%-ի մոտ հիվան-

դությունը առաջացնում է կյանքի որակի և

կարևոր գործառույթների լուրջ խախտում [22]։

Հունաստանում կատարված դեռահասների

համաճարակաբանական հետազոտությունը

ցույց է տվել, որ հարցվածների 1.39% ունեցել են

ՕԿԽ։ Ընդ որում, արական սեռի մոտ տարած-

վածությունը եղել է 1,01%, իսկ իգականի մոտ՝

1,79%։ ՕԿԽ ունեցողներից 78,48%-ը ունեցել է

կոմորբիդ հոգեբուժական որևէ այլ խնդիր,

որոնցից 41,77%՝ դեպրեսիվ էպիզոդներ, 49,37%՝

ընդհանրացված տագնապային խանգարում,

8,86%-ը՝ խուճապային խանգարում, 29,11%՝

վախեր, 30,38%՝ հաճախակի ալկոհոլի օգտա-

գործում, 13,92%-ը՝ կաննաբինոիդների օգտա-

գործումից առաջացած հոգեկան խանգարումներ

և 21,52%-ը` սուիցիդալ մտքեր [38]։

Իսպանացի 1514 դպրոցականների շրջանում

կատարված հետազոտության տվյալների

համաձայն ՕԿԽ-ի տարածվածությունը կազմում

է 1,8% է, սուբկլինիկական դեպքերինը՝ 5,5% և

ՕԿԽ որոշ առանձին ախտանիշների առկա-

յությունը՝ 4,7%։ Սեռային տարբերություն այս

հետազոտոթյան արդյունքներով չի հայտնա-

բերվել։ Իսկ ՕԿԽ ունեցողների կոմորբիդ հոգե-

բուժական խնդիրների տարածվածությունը 85%-

ից ավելի է եղել, ընդ որում առավել մեծ տոկոս

են կազմել հուզական, ոչ թե վարքային խան-

գարումները [8]։

ՕԿԽ-ի ամենաբարձր հավաստի տարած-

վածությունը նկարագրվել է Նոր Զելանդիայում՝

4%, տղամարդ/կին հարաբերությունը ՝ 0,7։1։ Հե-

տազոտության մեջ ընդգրկվածների մեծ մասը

ունեցել է նաև կոմորբիդ այլ խնդիր՝ 62%-ը

դեպրեսիա, 38%-ը սոցիալական ֆոբիա, 24%-ը

կախվածություն ալկոհոլից և 19%-ը մարիխուա-

նայից [12]։

Ընդհանուր առմամբ, վերջին ամփոփումները

ասում են, որ մանկական տարիքում ՕԿԽ-ն

ավելի հաճախ է հանդիպում տղաների մոտ, իսկ

դեռահաս և մեծահասակ տարիքում՝ ըստ

տարբեր տվյալների, մոտավոր հավասար է

տարածված, կամ գերակշռում է կանանց մոտ։

Նաև նշվում է, որ կանանց մոտ զգալիորեն

ավելի արտահայտված եմ կոմորբիդ դեպրեսիան

և տագնապը [35, 45]:

1999թ․-ին Մեծ Բրիտանիայում կատարված

համաբրիտանական հետազոտության տվյալնե-

րով, որտեղ ընդգրկված էին 10438 5-15 տարե-

կան երեխա, պարզվեց, որ մանկական ՕԿԽ-ի

տարածվածությունը 0,25% է։ Եվ ավելի շատ

հանդիպում էր ցածր սոցիալ-տնտեսական

պայմաններով և ավելի ցածր ինտելեկտով

երեխաների մոտ [14]։

257 յուվենիլ ՕԿԽ ունեցող պացիենտների (20

երեխա, 44 դեռահաս և 193 մեծահասակ)

շրջանում կատարված հետազոտության համա-

ձայն երեխաների մոտ ինտենսիվ օբսեսիաները

և մենտալ ռիտուալները ի համեմատ դեռա-

հասների և մեծերի ավելի քիչ են դրսևորվում

[33]։ Տղաների մոտ կլինիկան գերարտա-

հայտված է հատկապես դեռահասության

շրջանում։ Եթե համեմատենք հաճախ ուղեկցող

խանգարումները և ախտաբանական վիճակները

երեխաների ու մեծերի մոտ, ապա երեխաների

մոտ ավելի շատ է դիտվում ուշադրության

պակասի և հիպերակտիվության համախտա-

նիշը և ավելի քիչ են հանդիպում տրամադ-

րության, սնուցման և հոգեակտիվ նյութերի

չարաշահման խանգարումները: Հետազոտ-

վողների 90%-ը նշում է մի քանի օբսեսիաների և

կոմպուլսիաների առկայություն։ Բոլոր տարի-

քային խմբերում ամենահաճախ հանդիպող

օբսեսիաներից են մաքրության, սիմետրիայի,

գերպատասխանատվության, և իրեն կամ այլ

մարդուն (հարազատին) վնաս պատճառելու

մտքերը։ Իսկ ամենահաճախակի կոմպուլսիա-

ներից են անընդհատ ստուգումը, ձեռքերի

լվացումը, առօրյա գործողությունների անըդ-

հատ կրկնումը և իրերի դասավորում/տեղա-

փոխումը։ Այստեղ է հիշատակվում նաև իրեր

կուտակելու պաթոլոգիկ վիճակը (hoarding

disorder), որը մոտավորապես հավասարաչափ է

հանդուպում ցանկացած տարիքային խմբում

[16, 33, 42]: Մեկ այլ հետազոտություն նշում է, որ

սեռական բովանդակությամբ, և մասնավորա-

պես հոմոսեքսուալ օբսեսիաները ավելի հաճախ

դիտվում էին արական սեռի մոտ [31]:

ՀՈԳԵԿԱՆ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ -EPIDEMIOLOGY OF MENTAL DISORDERS - ЭПИДЕМИОЛОГИЯ ПСИХИЧЕСКИХ РАССТРОЙСТВ


Ախտորոշում

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում ունե-

ցողները երկար տարիներ կարող են մնալ

չախտորոշված և դիմել բժշկի արդեն ձևավոր-

ված ծանր ախտանիշներով, որի պատճառը,

թերևս, այն է, որ խանգարումը խիստ հետերոգեն

է և երկու անձինք նույն հիվանդությամբ կարող

են ունենալ իրարից խիստ տարբեր և ոչնչով

չնմանվող կլինիկա։ Ընդունված է համարել, որ

օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը երեխաների

մոտ ի հայտ է գալիս միջինում 10-14 տարեկան

հասակում, խանգարման պիկը դիտվում է 18

տարեկանում, իսկ ախտորոշմանը՝ 15-19 տարե-

կանում։ Սակայն, չպետք է մոռանալ, որ հետա-

զոտությունը հիմնված է առաջին անգամ ախտո-

րոշման տվյալների վրա և հնարավոր է ամբող-

ջությամբ չարտացոլի իրական պատկերը [36]։

Կան տեղեկություններ, որ ՕԿԽ ախտո-

րոշմանը օգնում է կոմորբիդ հոգեբուժական այլ

խանգարման առկայոթյունը, ինչպես օրինակ

դեպրեսիան, երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումը,

փսիխոտիկ խանգարումները և սննդի ընդուն-

ման խանգարումները, քանի որ նման մարդիկ

ավելի շուտ են հայտնվում բժշկի ուշադրության

կենտրոնում։ Բացի դրանից, կոմորբիդ հիվան-

դություն ունեցողների մոտ ի տարբերություն

չունեցողների՝ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգար-

ման ախտանշանները ավելի շուտ են սկսում

դրսևորվել և ընթացքը ավելի ծանր է լինում [1,

13, 52]։

Երեխաների և դեռահասների մոտ oբսեսիվ-

կոմպուլսիվ խանգարում ախտորոշելը բավա-

կանին դժվար է: Համարվում է, որ երեխաների

մեծ մասի մոտ այս խանգարումը չի ախտո-

րոշվում և այդ թերախտորոշման պատճառով և

բուժման բացակայության արդյունքում հե-

տագայում դիմում են ավելի արտահայտված

գանգատներով [50]։

Ախտորոշման և դասակարգման համար

կիրառվում են տարբեր զգայունության և սպեցի-

ֆիկության թեստեր, հարցաշարեր ու սանդղակ-

ներ, որոնցից հիմնականներն են՝ ՕԿԽ ախտո-

րոշիչ կարճ հարցաշարը (Short OCD Screener) և

Յեյլ-Բրաունի սանդղակը։ Սակայն վերջնական

ախտորոշումը խորհուրդ է տրվում կատարել

դասակարգիչ համակարգի չափանիշներով՝

ՀՄԴ-10 կամ DSM-V [52]։

Երեխաների մոտ առաջինը կիրառվող ախ-

տորոշիչ թեստը՝ 6 կետից բաղկացած ՕԿԽ

ախտորոշիչ կարճ հարցաշարն (Short OCD

Screener) է, որի զգայունությունը 97% է։ Եթե այս

թեստի արդյունքը դրական է՝ կատարվում են

հետագա հետազոտություններ ախտորոշումը

հաստատելու կամ ժխտելու համար։ Շատ կա-

րևոր է մանրակրկիտ անամնեզի հավաքումը և

հատկապես երեխայի/դեռահասի հետ առանձին

զրույցը, որովհետև հարազատների ներկայութ-

յամբ նրանք կարող են թաքցնել որոշ դրսևո-

րումներ՝ հատկապես տաբու համարվող սեռա-

կան օբսեսիաները։

Յեյլ-Բրաունի սանդղակը (Yale-Brown

Obsessive Compulsive Scale, Y-BOCS) օգտա-

գործվում է օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման

ծանրությունը և ախտանիշների արտահայտ-

վածությունը գնահատելու համար ու կախված չէ

օբսեսիաների կամ կոմպուլսիաների տեսակից։

Այս սանդղակում ներառված է 10 հարց՝

գումարային 40 միավոր, յուրաքանչյուր հարցը

գնահատվում է 0 (անախտանիշ) - 4 (ծանր ար-

տահայտված) միավոր։ 8-15 միավորի արդյունքը

համարվում է թեթև ՕԿԽ, 16-23՝ միջին, 24-31

ծանր և 32-40 խիստ ծանր օբսեսիվ-կոմպուլսիվ

խանգարում [18]։ Այս գնահատման գործիքը

այժմ համարվում է հիմնական և ամենահավաս-

տին ՕԿԽ ախտորոշման և ծանրության

գնահատման համար [9]։

Հիվանդության առողջապահական և սոցիա-

լական նշանակությունը

ՕԿԽ-ն զգալիորեն ազդում է հիվանդների

կյանքի որակի վրա։ 1996 թվականին կատարված

հետազոտությունը ցույց տվեց, որ միջին և ծանր

աստիճանի ՕԿԽ-ով հիվանդները ունեն ավելի

վատ սոցիալական և ֆունկցիոնալ վիճակ աշ-

խատանքում և այլ զբաղմունքներում, քան

առողջ հասարակությունը, և նույնիսկ շաքա-

րային դիաբետով հիվանդները [30]:



Ինչքան ծանր է ՕԿԽ-ն, այնքան ավելի ար-

տահայտված են սոցիալ-ֆունկցիոնալ ան-

կարողությունները։ Բացի այդ, Rasmussen և Eisen

1992 թվականին նշել են, որ այս մարդկանց ցածր

կյանքի որակին նպաստում է նաև այն, որ

օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում ունեցող

մարդկանց շրջանում ամուսնությունների

տոկոսը նկատելիորեն ցածր է [40]։

Հիվանդության սոցիալական ծանրությունը

պայմանավորված է նաև նրանով, որ այս

խանգարման ընտանեկան խնամքը նույնպես

զգալի դժվարություն է ներկայացնում։ Խնամա-

կալությունը բարդ գործընթաց է, քանզի

ամենօրյա ռիտուալները, անընդհատ նույն

գործողությունները, տարբեր օբսեսիաները

խլում են շատ ժամանակ ոչ միայն հիվանդից

այլև խնամակալից, պատճառ են դառնում

հաճախակի վեճերի, տրամադրության անկում-

ների, սթրեսի, ֆրուստրացիայի, երբեմն բար-

կության բռնկումների, ինչի պատճառով իջնում է

նաև ընտանիքի մյուս անդամների կյանքի

որակը և աշխատունակությունը։ Հիվանդները

կարող են ընտանիքի անդամներին դարձնել

իրենց ռուտին կոմպուլսիաների մասը, չնայած

գիտեն, որ դա դուր չի գա այդ անձանց ու էլ

ավելի են հոգնեցնում խնամակալներին։ Մեկ այլ

ֆրուստրացնող փաստ է այն, որ չնայած բուժ-

մանը՝ արդյունքները միանգամից չեն լինում և

ընտանիքի անդամները հաճախ կորցնում են

հույսը [49]։

ՕԿԽ-ն իրականում բավականին լուրջ վիճակ

է, որը հիվանդների մոտ առաջացնում է

անտանելի տագնապի և դիսկոմֆորտի զգացում։

Տևական խանգարման ժամանակ արձա-

նագրվում է շարունակական սթրեսի բարձր

մակարդակ, որը բավականին լուրջ իջեցնում

երեխաների դպրոցական ուսման որակը [26]։

Հաշվի առնելով, որ երեխաների վարքում

կրկնվող, ստերեոտիպ պատտեռններ հաճախ են

հանդիպում, և կազմում են նորմալ մանկական

զարգացման մասը, մանկական տարիքում ՕԿԽ

ախտորոշելու համար խանգարումը պետք է լինի

ոչ միայն երկարատև, այլ նաև էապես ազդի

երեխայի առօրյայի վրա, առաջացնելով գործու-

նեության առանձին տեսակների կամ ընդհանուր

հարմարվողականության դժվարություններ [21]։

Հաց ուտելիս, քնելուց առաջ շատ երեխաների

համար սովորաբար նորմալ է ունենալ որոշակի

կրկնվող գործողություններ, որոնք նվազում են

մեծանալուն զուգընթաց: ՕԿԽ ունեցող երե-

խաների մոտ այս գործողությունները տարիքի

հետ չեն անցնում, դառնալով պարտադիր,

անհարմարություն պատճառող, կամ ձևափոխ-

վում են, վերածվելով առավել հաճախակի,

ինտենսիվ և անիմաստ գործողությունների՝

խանգարելով երեխայի առօրյա կյանքին [4]։

ՕԿԽ-ն կարող է երեխայի առօրյան դարձնել

խիստ սթրեսային։ Ռիտուալները շատ ժամա-

նակատար են և դրա համար երեխաները

հաճախ են ուշանում դպրոցից և այլ միջոցա-

ռումներից, որն իր հերթին պատճառ է դառնում

ընտանիքում լարվածության։ Երեխաները չեն

վայելում ընկերների հետ անցկացրած

ժամանակը, քանի որ ՕԿԽ-ը սպառում է իրենց

ժամանակի մեծ մասը։ Դպրոցում օբսեսիվ

գործողությունները, ինչպիսիք են անընդհատ

ռետինով ջնջելը, տնայինները շարունակաբար

ստուգելը, շեղում են ուշադրությունը և չեն

թողնում երեխային կենտրոնանալ դասընթացի և

դասարանում տրվող առաջադրանքների վրա։

Դեռահասները կարող են կարծել, որ իրենք

խելագարվում են և այդ ամենը թաքցնելու

համար ավելի շատ ու ավելի մեծ եռանդով են

սովորում և աշխատում։ Այս ռեժիմով ապրելը

դառնում է գերհոգնեցնող։ Բացի այդ օրվա

ընթացքում բավականաչափ հոգնած երեխան

նախքան քնելը կատարում է մի շարք ռիտուալ-

ների և համեմատաբար ավելի ուշ է քնում, քան

ՕԿԽ-ով չտառապող հասակակիցները։ Սա

տևական սթրես է, որը հանգեցնում է մշտական

վատ տրամադրության, բարկության ու

բռնկունության [4]։

Oբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում ունեցող

մարդկանց մեծ մասը սուբկլինիկական

դրսևորումներ է ունենում բուն խանգարման

ձևավորումից տարիներ առաջ և ըստ գիտնա-

կանների մեծամասնության կարծիքի, վաղ

սկսված բուժումը նվազեցնում է հետագայում



ախտանիշների դրսևորման ծանրության

աստիճանը։ Չնայած խանգարման տարածվա-

ծությանը, հատկապես սակավ են կանխար-

գելման մասին հասանելի տվյալները։ Հաշվի

առնելով, որ մի շարք էթիոլոգիկ գործոններ

ժառանգական և կենսաբանական հիմք ունեն,

հետևաբար ենթակա չեն լայնամասշտաբ կան-

խարգելիչ գործողությունների, առաջնային կան-

խարգելման հիմնական նպատակն է դառնում

խանգարման առաջացմանը նպաստող արտա-

քին միջավայրի գործոնների շտկումը՝ ընտա-

նիքի, դպրոցի և այլ հասարակական անցանկալի

ազդեցությունների նվազեցումը և երեխայի ան-

հատական ճկունության զարգացումը։ Երկրոր-

դային կանխարգելումը իր մեջ ներառում է այն

բոլոր վաղ միջամտությունները, որոնք կիրառ-

վում են այլ հոգեկան խանգարումների կանխար-

գելման համար։ Երրորդային կանխարգելումը

միջոցառումների համալիր է, որի նպատակն է

առավել հասանելի դարձնել օբսեսիվ-կոմպուլ-

սիվ խանգարման բուժման միջոցները, որն էլ

հիմնական կանխարգելիչ միջոց է բարձիթողի,

չբուժված ծանր վիճակով հիվանդների համար

[4, 6, 7]։

ՕԿԽ-ն, լինելով բավական տարածված

ախտաբանական վիճակ, ոչ բավարար է ուսում-

նասիրված: Հասանելի տվյալները բավական մեծ

վաղեմություն ունեն և վերջին տասնամ-

յակում/ժամանակներս չկան կատարված լայնա

մասշտաբ և հավաստի հետազոտություններ։

Անգամ մեծ տերությունները չեն կարողանում

տրամադրել միանշանակ վիճակագրական

տվյալներ ՕԿԽ-ի տարածվածության մասին։ Էլ

ավելի բարդ է խնդիրը, երբ հարցը վերաբերում է

երեխաներին։ Այս տեսակետից առավել կարևոր

է երևում ՕԿԽ տարածվածության և արտա-

հայտման աստիճանի գնահատման լայնածավալ

հետազոտությունների իրականացումը։

Այսպիսով, ամփոփելով ներկայացված տեղե-

կությունները, կարող ենք եզրակացնել հե-

տևյալը։

1. ՕԿԽ տարածվածության վերաբերյալ կան

բավականին տարբերվող տվյալներ, բայց

մեծամասնությունը գտնվում է ընդհանուր

պոպուլյացիայի 1-2% սահմաններում։

2. Հիվանդության դեպքերի մոտ կեսը սկիզբ է

առնում մանկական և դեռահաս տարիքում,

ինչը ստիպում է հատուկ ուշադրություն

դարձնել հենց այդ տարիքային խմբին։

3. ՕԿԽ ախտորոշման և ծանրության գնահատ-

ման սանդղակները ունեն բարձր հավաս-

տիություն և համեմատաբար փոքր ծավալ,

ինչը իրատեսական է դարձնում լայնածավալ

վաղ ախտորոշման աշխատանքը։

4. Դեպքերի զգալի մասը հայտնաբերվում են

հիվանդության բավականին ուշ փուլերում,

ինչը հատկապես արդիական է դարձնում

վաղ հայտնաբերման հարցը:

Գրականություն

1. Angst J, Rufer M, Fineberg N, Ajdacic-Gross V, Rössler W. Obsessive-compulsive Disorder: Prevalence,

Comorbidity and Remission from the Ages of 20 to 50. Praxis (Bern 1994). 2015 Nov 25;104(24):1323-8.

2. Apter, A., Fallon, T., King, R.A., Ratzoni, G., Zohar, H., Binder, M., et al. (1996). Obsessive–compulsive

characteristics: from symptoms to syndrome. Journal of the American Academy of Child and Adolescent

Psychiatry, 35, 907–912.

3. Bernard Boileau, A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents, Dialogues Clin

Neurosci. 2011 Dec; 13(4): 401–411

4. Brakoulias, V., Perkes, I. E., & Tsalamanios, E. (2017). A call for prevention and early intervention in

obsessive-compulsive disorder. Early Intervention in Psychiatry, 12(4), 572–577


5. Brynska, A., & Wolanczyk, T. (2005). Epidemiology and phenomenology of obsessive–compulsive

disorder in non-referred young adolescents. A Polish perspective. European Child & Adolescent

Psychiatry, 14, 319–327.

6. Burchi E, Hollander E, Pallanti S. From Treatment Response to Recovery: A Realistic Goal in OCD.Int J

Neuropsychopharmacol. 2018 Nov 1;21(11):1007-1013

7. Burchi E, Pallanti S. Diagnostic Issues in Early-Onset Obsessive-Compulsive Disorder and their

Treatment Implications.Curr Neuropharmacol. 2019;17(8):672-680

8. Canals, J., Hernández-Martínez, C., Cosi, S., & Voltas, N. (2012). The epidemiology of obsessive–

compulsive disorder in Spanish school children. Journal of Anxiety Disorders, 26(7), 746–752

9. Castro-Rodrigues, P., Camacho, M., Almeida, S., Marinho, M., Soares, C., Barahona-Corrêa, J. B., &

Oliveira-Maia, A. J. (2018). Criterion Validity of the Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale Second

Edition for Diagnosis of Obsessive-Compulsive Disorder in Adults. Frontiers in Psychiatry, 9

10. Cath DC, Nizar K, Boomsma D, Mathews CA. Age-Specific Prevalence of Hoarding and Obsessive

Compulsive Disorder: A Population-Based Study. Am J Geriatr Psychiatry. 2017 Mar;25(3):245-255.

11. Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5 ed.). Washington: American Psychiatric

Publishing. 2013. pp. 237–242

12. Douglass, H. M., Moffitt, T. E., Dar, R., McGee, R., & Silva, P. (1995). Obsessivecompulsivedisorder ina

birthcohort of 18-year-olds:prevalence andpredictors. Journal of the American Academy of Child and

Adolescent Psychiatry, 34, 1424–1431.

13. Drubach DA. Obsessive-compulsive disorder. Continuum (Minneap Minn). 2015 Jun;21(3 Behavioral

Neurology and Neuropsychiatry):783-8

14. Eichstedt JA, Arnold SL. Childhood-onset obsessive-compulsive disorder: a tic-related subtype of OCD?

Clin Psychol Rev. 2001 Feb

15. Fenske JN, Petersen K. Obsessive-Compulsive Disorder: Diagnosis and Management, Am Fam Physician.

2015 Nov 15;92(10):896-903.

16. Fontenelle LF, Mendlowicz MV, Versiani M. The descriptive epidemiology of obsessive-compulsive

disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2006 May;30(3):327-37. Epub 2006 Jan 18.

17. G. E. Berrios.The History of Mental Symptoms: Descriptive Psychopathology Since the nineteenth

century. Cambridge University Press, 1996; 152

18. Goodman WK, Price LH, Rasmussen SA, Mazure C, Fleischmann RL, Hill CL, Heninger GR, Charney

DS. The Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale. I. Development, use, and reliability. Arch Gen

Psychiatry. 1989 Nov;46(11):1006-11.

19. Goodman, WK; Grice, DE; Lapidus, KA; Coffey, BJ (September 2014). "Obsessive-compulsive disorder".

The Psychiatric Clinics of North America. 37 (3): 257–67․20. Hans-Jürgen Möller, Gerd Laux, Hans-Peter Kapfhammer. Psychiatrie, Psychosomatik, Psychotherapie:

Band 1: Allgemeine Psychiatrie. New York, 2011; 572

21. Haraldsson M. [Obsessive-compulsive disorder. A hidden disorder]. Laeknabladid. 2015 Feb;101(2):87-94

22. Harvard Medical School, 2007. National Comorbidity Survey (NCSSC). (2017, August 21

23. Heyman I, Fombonne E, Simmons H, Ford T, Meltzer H, Goodman R. Prevalence of obsessive-

compulsive disorder in the British nationwide survey of child mental health. Int Rev Psychiatry. 2003

Feb-May

24. http://med.stanford.edu/ocd/about/prevalence.html

25. https://www.ocduk.org/ocd/history-of-ocd/

26. https://www.promisesbehavioralhealth.com/mental-health/ocd-in-high-school/



27. Janowitz D, Grabe HJ, Ruhrmann S, Ettelt S, Buhtz F, Hochrein A, Schulze-Rauschenbach S, Meyer K,

Kraft S, Ferber C, Pukrop R, Freyberger HJ, Klosterkötter J, Falkai P, John U, Maier W, Wagner M. Early

onset of obsessive-compulsive disorder and associated comorbidity. Depress Anxiety. 2009

28. Kessler RC, Berglund P, Demler O, Jin R, Merikangas KR, Walters EE. Lifetime prevalence and age-of-

onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Arch Gen

Psychiatry. 2005 Jun

29. Kessler RC, Chiu WT, Demler O, Merikangas KR, Walters EE. Prevalence, severity, and comorbidity of

12-month DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Arch Gen Psychiatry.2005

Jun;62(6):617-27.

30. Koran LM, Thienemann ML, Davenport R. Quality of life for patients with obsessive-compulsive

disorder. Am J Psychiatry. 1996 Jun;153(6):783-8.

31. Leonard HL, Ale CM, Freeman JB, Garcia AM, Ng JS. Obsessive-compulsive disorder. Child Adolesc

Psychiatr Clin N Am. 2005 Oct;14(4):727-43

32. Maina, G., Albert, U., Bogetto, F., Vaschetto, P., & Ravizza, L. (1999). Recent life events and obsessive–

compulsive disorder (OCD): the role of pregnancy delivery. Psychiatry Research, 89, 49–58.

33. Mancebo CM., Garcia AM., Pinto A., et al. Juvenile-onset OCD: clinical features in children, adolescents

and adults. Acta Psychiatr Scandinav. 2008;118:149–159

34. Masi G, Millepiedi S, Perugi G, Pfanner C, Berloffa S, Pari C, Mucci M, Akiskal HS. A naturalistic

exploratory study of the impact of demographic, phenotypic and comorbid features in pediatric

obsessive-compulsive disorder. Psychopathology. 2010;43(2): 69-78.

35. Mathes BM, Morabito DM, Schmidt NB. Epidemiological and Clinical Gender Differences in OCD.Curr

Psychiatry Rep. 2019 Apr 23;21(5):36.

36. Nagl M, Jacobi C, Paul M, Beesdo-Baum K, Höfler M, Lieb R, Wittchen HU, Prevalence, incidence, and

natural course of anorexia and bulimia nervosa among adolescents and young adults. Eur Child Adolesc

Psychiatry. 2016 Aug;25(8):903-18.

37. Osborn Ian (1998)։ Tormenting Thoughts and Secret Rituals: The Hidden Epidemic of Obsessive-

Compulsive Disorder։ New York City, New York: Dell Publishing։ ISBN 978-0-440-50847-2

38. Politis, S., Magklara, K., Petrikis, P., Michalis, G., Simos, G., & Skapinakis, P. (2017). Epidemiology and

comorbidity of obsessive–compulsive disorder in late adolescence: a cross-sectional study in senior high

schools in Greece. International Journal of Psychiatry in Clinical Practice 21(3), 188–194

39. Price LH, Rasmussen SA, Eisen JL. The Natural History of Obsessive-compulsive Disorder. Arch Gen

Psychiatry. 1999;56(2):131–132. doi:10.1001/archpsyc.56.2.131

40. Rasmussen SA, Eisen JL. The epidemiology and differential diagnosis of obsessive compulsive disorder.J

Clin Psychiatry. 1992 Apr;53 Suppl:4-10.

41. «SAMUEL JOHNSON (1709–1784): A Patron Saint of OCD? by Fred Penzel, Ph.D. from the Scientific

Advisory Board of the International OCD Foundation»։ Westsuffolkpsych.homestead.com

42. Sarvet B. Childhood obsessive-compulsive disorder. Pediatr Rev. 2013 Jan;34(1):19-27;

43. Shams G, Foroughi E, Esmaili Y, Amini H, Ebrahimkhani N. Prevalence rates of obsessive-compulsive

symptoms and psychiatric comorbidity among adolescents in Iran. Acta Med Iran 2011; 49(10): 680-7.

44. Steinhausen, H. C., Metzke, C. W., Meier, M., & Kannenberg, R. (1998). Prevalence of child and

adolescent psychiatric disorders: the Zürich Epidemiological Study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 98,

262–271

45. Stewart SE, Platko J, Fagerness J, Birns J, Jenike E, Smoller JW, Perlis R, Leboyer M, Delorme R,

Chabane N, Rauch SL, Jenike MA, Pauls DL. A genetic family-based association study of OLIG2 in

obsessive-compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry. 2007 Feb



46. Torres AR, Lima MC. [Epidemiology of obsessive-compulsive disorder: a review]. Braz J Psychiatry. 2005

Sep;27(3):237-42. Epub 2005 Oct 4.

47. Valleni-Basile LA, Garrison CZ, Jackson KL, Waller JL, McKeown RE, Addy CL, Cuffe SP. Frequency of

obsessive-compulsive disorder in a community sample of young adolescents. J Am Acad Child Adolesc

Psychiatry. 1994 Jul-Aug;33(6):782-91. Erratum in: J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1995 Feb

48. Verhulst, F. C., van der Ende, J., Ferdinand, R., & Kasius, M. C. (1997). The prevalence of DSM-III-R

diagnoses in a national simple of Dutch adolescents. Archives of General Psychiatrica Scandinavica, 54,

329–336.

49. Verma, M., and U. K. Sinha. "Burden of care and stress in family members of patients suffering from

obsessive compulsive disorder." Delhi Psychiatry J 16.2 (2013): 375-379.

50. Vivan Ade S, Rodrigues L, Wendt G, Bicca MG, Braga DT, Cordioli AV. Obsessive-compulsive symptoms

and obsessive-compulsive disorder in adolescents: a population-based study. Braz J Psychiatry. 2014 Apr-

Jun;36(2):111-116

51. Weissman MM, Bland RC, Canino GJ, Greenwald S, Hwu HG, Lee CK, Newman SC, Oakley-Browne

MA, Rubio-Stipec M, Wickramaratne PJ, et al. The cross national epidemiology of obsessive compulsive

disorder. The Cross National Collaborative Group. J Clin Psychiatry. 1994 Mar

52. Wells JG. Obsessive-compulsive disorder in youth: assessment and treatment. J Clin Psychiatry. 2014

May

53. Zohar, A. H., Ratzoni, G., Pauls, D. L., Apter, A., Bleich, A., Kron, S., et al. (1992). An epidemiological

study of obsessive–compulsive disorder and related disorders in Israeli adolescents. Journal of the

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 31, 1057–1961.

54. Свядощ А.М. Неврозы (руководство для врачей). Санкт-Петербург: Питер Паблишинг, 1997. – Р.69

Կոնտակտներ

Արամ Աշոտի Հովսեփյան

[email protected]



ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ Ս.Ռ.


Հաշտարարի մասնագիտական և անձնային որակներին ներկայացվող պահանջների վերլուծություն

Գևորգյան Ս.Ռ., Մանուկյան Հ.Վ.

Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան, Երևան, ՀՀ

Սույն ուսումնասիրության նպատակն է հաշտարարի մասնագիտական կարողությունների, նրա անձնային և մասնագիտական բնութագրերի վերլուծությունը: Ուսումնասիրության մեջ օգտագործվել են տեսական վերլուծության և փորձագիտական հարցման մեթոդներ: Տեսական նյութերի վերլուծության և փորձագիտական հարցման արդյունքում հայտնաբերվել են հաշտարարի մասնագիտական կարևոր հատկությունները, ինչպես նաև անհրաժեշտ հմտությունները և կարողությունները: Քննարկվում են մասնագիտագրության և հաշտարարի հոգեգրամայի կառուցման խնդիրների ուսումնասիրման ուղիները: Հանգուցային բառեր. հաշտարար, հաշտարարություն, մասնագետ, փսիխոգրամա, մասնագիտա-կան կարևոր հարկություններ

Анализ требований к профессиональным и личностным качествам медиаторов-посредников

Геворгян С.Р., Манукян А.В.

Армянский государственный педагогический университет имени Х.Абовяна, Ереван, РА

Целью данного исследования является изучение профессиональных компетенций медиатора, его личностных и профессиональных характеристик. В исследовании использовались методы теоретического анализа и экспертного опроса. На основе анализа теоретических материалов и опроса ныне работающих медиаторов были выделены профессионально важные качества медиатора, а также необходимые навыки и способности. Проблема составления профессиограммы и психограммы медиатора содержит пробелы, которые необходимо досконально изучить.

Ключевые слова: посредник, посредничество, специалист, важные профессиональные качества, психограмма

Analysis of the requirements for the professional and personal qualities of the mediator

Gevorgyan S.R., Manukyan H.V.

Armenian State Pedagogical University after Kh. Abovyan, Yerevan, RA

The purpose of this article is to study the professional competencies of the mediator, his personal and professional characteristics. The study used methods of theoretical analysis and expert opinion survey. Based on the analysis of theoretical materials and a survey among currently working mediators, professionally important qualities of a mediator, as well as necessary skills and abilities, were identified. The problem of compiling a "profession-gram" and a "psych-gram" of a mediator contains gaps that need to be thoroughly studied.

Keywords: mediator, mediation, specialist, important professional qualities, psychоgram

User

Typewritten Text

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПСИХОЛОГИЯ - PROFESSIONAL PSYCHOLOGY


Մարդկային գոյության ողջ ընթացքում

կոնֆլիկտների լուծման համար մշակվել են

տարբեր մոտեցումներ, մեխանիզմներ և

մոդելներ համապատասխան տվյալ ժամա-

նակահատվածի քաղաքացիաիրավական գի-

տակցության զարգացման մակարդակին և

յուրահատկություններին: Ժամանակակից աշ-

խարհում որպես կոնֆլիկտների հանգուցա-

լուծման այլընտրանքային մեխանիզմն իր

ուրույն տեղն է գտել հաշտարարությունը

(մեդիացիան): Հաշտարարությունը, որպես

ինստիտուտ սկիզբ է առել ԱՄՆ-ում, այնուհետև

լայն տարածում ստացել եվրոպական մի շարք

երկրներում [1]: Հաշտարարության ինստի-

տուտը նաև բուռն զարգացում է ապրել

հետսովետական որոշ երկրներում, մասնա-

վորապես, Ռուսաստանի դաշնությունում [2]:

Հաշտարարության ինստիտուտի կայացման

որոշակի քայլեր կատարվել են նաև ՀՀ-ում,

սակայն դրանք համակարգային բնույթ չեն կրել

և չեն ներառել միջազգային պրակտիկայում

ընդունված բնագավառները՝ ֆինանսական,

բիզնես, բժշկական, քաղաքացիաիրավական և

այլ: Հայաստանում քննարկվող ինստիտուտի

կայացման սկիզբը կարող ենք համարել «Ֆինան-

սական համակարգի հաշտարարի մասին»

օրենքի ընդունումը, որը 2008 թվականին

կայացվել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից:

Բազմաթիվ հեղինակներ նշում են

(Аллахвердова О.В., 2012; Michael D. Lang, Alison

Taylor, 2012; Dwight Golann, Jay Folberg, 2016 և

ուր.), որ հաշտարարությունը տարաբնույթ

կոնֆլիկտների հանգուցալուծման գրեթե ամե-

նաարդյունավետ միջոցներից է, իսկ հաշ-

տարարների մասնագիտական պատրաստման

գործընթացը արդի կարևորագույն խնդիրներից

մեկն է: Սակայն, նույնիսկ զարգացած շատ

երկրներում, որտեղ, կարելի է ասել, որ հաշտա-

րարության ինստիտուտը արդեն իսկ կայացած

է, այդ մասնագիտությունը մասնագիտություն-

ների շտեմարանում դեռևս չի առանձնացվում:

Հաշվի առնելով, մի կողմից հաշտարա-

րության համակարգի կայացման կարևորու-

թյունը Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական զար-

գացման այս փուլում, մյուս կողմից, այդ ինստի-

տուտի վերաբերյալ համապարփակ ուսում-

նասիրությունների բացակայությունը, հաշտա-

րարության ինստիտուտի, որպես կառույցի,

հաշտարարության որպես գործընթացի, և հաշ-

տարարների, որպես այդ գործընթացը իրակա-

նացնող անձանց հոգեբանական և մասնագիտա-

կան առանձնհատկությունների ուսումնա-

ասիրությունների այժմեականությունը և

արդիականությունը կասկած չի հարուցում:

Այլ երկրներում հաշտարարության ինստի-

տուտի կայացման և հաշտարարի գործունեու-

թյան սոցիալ-հոգեբանական հիմնախնդիրները

կարևորվել են մեր նախորդ հրապարա-

կումներում [3]: Իսկ տվյալ աշխատանքի

նպատակն է ուսումնասիրել հաշտարարների

անձնային և մասնագիտական կարևոր հատ-

կությունները, որոնց հիման վրա կառուցել

նրանց մասնագիտության հոգեբանական

գծապատկերը (փսիխոգրամմա):

Մի շարք հետազոտություններում անդրա-

դարձ է կատարվել հաշտարարների մասնա-

գիտական կոմպետենցիաներին, որոնք անհրա-

ժեշտ են գործունեության արդյունավետության

ապահովման համար [4]: Ընդ որում, Օ. Ալլախ-

վերդովան իր աշխատանքում անդրադառնում է

իրենց կողմից իրականացված հետազոտու-

թյուններին, առ այն, որ ինտելեկտուալ լաբի-

լությունը, անձնային առանձնահատկություն-

ները, բացահայտ ագրեսիվության մակարդակը

էական նշանակություն չունեն հաշտարարի

գործունեության արդյունավետության ապահով-

ման գործում: Նույն այդ աշխատանքում, Օ.

Ալլախվերդովան անդրադարձ է կատարում Ն.

Գրիշինայի և Հ. Բեսսեմերի հետազոտութ-

յուններին, որոնք հաշտարարության արդյունա-

վետության ապահովման գործընթացում առա-

վել արժևորում են հաշտարարության գործա-

ռույթները, անցկացման ընթացակարգը, այլ ոչ

թե անձնային կամ մասնագիտական առանձ-

նահատկությունները: Օ. Ալլախվերդովան նշում

է, որ «…Կոնֆլիկտաբանության հեղինակներից և

ոչ մեկի աշխատանքում չեն դիտարկվում

հաշտարարներին հատուկ անձնային որակները:

Բոլորը գրում են հաշտարարի դերի մասին, որ

նա պետք է իրականացնի, նրա հիմնական



գործառույթների, պատասխանատվության մա-

սին: Բայց կան արդյո՞ք անձի յուրահատուկ

հատկություններ, որոնք նպաստում են հաշ-

տարարի հմտությունների ձևավորմանը: Նշվում

է միայն, որ հաշտարար կարող է լինել այն

մարդը, ով ունակ է սովորելու» [5, էջ 19]:

Միևնույն ժամանակ, ՌԴ «Մեդիատորների

լիգայի» պաշտոնական կայքում զետեղված են

այն կարևոր հատկությունները, որը մարդը

պետք է հաշվի առնի հաշտարարի ընտրության

ժամանակ [6]: Դրանց թվին են պատկանում

հաղորդակցման հմտությունները, ֆիզիոգնո-

միկան, վարքագիծը, կրթությունը և այլն: Այսինք,

անձնային առանձնահատկություններին նույն-

պես հատուկ անդրադարձ չի կատարվում:

Սակայն քիչ կարևոր չէ նաև հաշտարարի

անձնային և մասնագիտական առանձնա-

հատկությունների դերը հաշտարարության

գործընթացի արդյունավետության ապահովման

հարցում: Սույն հետազոտության մեջ առա-

ջադրված խնդիրներից մեկը ենթադրում է

հաշտարարության գործընթացի առանձնահատ-

կությունների տեսական վերլուծություն և

հաշտարարի մասնագիտագրի հիմնական

չափորոշիչների առանձնացումը:

Օ. Ալլախվերդովան նշում է, որ իրակա-

նացվել են որոշակի հետազոտություններ

հաշտարարների անձնային որակների և նրանց

գործունեության արդյունավետության կապի

բացահայտման նպատակով, սակայն հավաստի

կապեր նրանց միջև հայտնաբերված չեն: Ինչպես

նշում է հեղինակը, այն կարող է պայմանա-

վորված լինել պատահական և անհամա-

պատասխան ընտրված որակների ուսումնա-

սիրությամբ [4]: Իսկ Ա. Մոլոտնիկովը հատուկ

նշում է, որ հաշտարարի համար կարևոր է նրա

չեզոքությունը [7]: Գիտագործնական տեսանկ-

յունից մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում Մ.

Լանգի և Ա. Թեյլորի աշխատանքը, որը նվիրված

է արհեստավարժ հաշտարարի պատրաստմանը

արտիստիզմի զարգացման հիման վրա [8]:

Միևնույն ժամանակ հետաքրքիր տեսակետ

են ներկայացնում ամերիկացի պրոֆեսորները

իրենց ուսումնական ձեռնարկում առ այն, որ

հաշտարարության գործընթացում կարևորվում

է փաստաբանական և չեզոք գործառույթների

հարաբերությունը: Հետաքրքրական են նաև

գրքում ներառված հետազոտությունները, նվիր-

ված բանակցությունների վարման ժամանակ

հոգեբանական խոչընդոտներին և իրավա-

բանական միջնորդության վարման մեթոդներին

[9]: Այս աշխատության վերլուծության արդյուն-

քում, կարելի է եզրակացնել որ հաշտարա-

րության գործընթացի արդյունավետության

համար կարևոր են ոչ միայն իրավական

տեսակետները, այլև հոգեբանական բաղադրիչը,

մասնավորապես ճանաչողական խոչընդոտ-

ների, հուզական առանձնահատկությունների,

հաղորդակցման ժամանակ դիտակետի հաս-

տատման խնդիրները [9]:

Միևնույն ժամանակ, գիտական գրակա-

նության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ

հաշտարարի մասնագիտական կարևոր հատ-

կությունների շարքում են գտնվում հաղոր-

դակցման հմտությունները կոնտակտի հաս-

տատման և բանակցությունների վարման ողջ

ընթացքում, բանակցությունների արդյունքում

համաձայնության իրագործելիության կանխա-

տեսման կարողությունները, այսինքն կանխա-

տեսման և վերլուծության հմտությունները,

ինչպես նաև ներազդման հմտությունները և

սոցիալական զգայունությունը, ճկունությունը,

հանդուրժողականությունը: Սակայն, ինչպես

արդեն նշել էինք, մեդիացիայի հոգեբանական

բաղադրիչի վերաբերյալ գիտական աշխա-

տանքները սակավաթիվ են, իսկ առկա աշխա-

տանքները համակողմանիորեն չեն պարզո-

րոշում այնպիսի հիմնահարցեր, ինչպիսիք են

օրինակ հաշտարարի անձնային և մասնա-

գիտական կարևոր հատկությունները, կարո-

ղությունները և հմտությունները, որոնք

անհրաժեշտ են գործունեության բարձր

արդյունավետության ապահովման համար,

ինչպես նաև այն մասնագետների շրջանակը,

ովքեր կարող են մասնագիտական շարունա-

կական կրթության արդյունքում ձեռք բերել

պրոֆեսիոնալ հաշտարարի կարգավիճակ:

Այսպիսով, վերոնշյալ հետազոտությունների

և գիտագործնական աշխատանքների վերլուծու-

թյունը ցույց տվեց, որ մեդիա-տորների մասնա


գիտական հմտությունների և կարողություն-

ների, գործառույթների, կարգավիճակի վերա-

բերյալ հարցերը, ինչպես նաև ռազմավարու-

թյունների, մեթոդների և տեխնոլոգիաների

ընտրության հարցերը գտնվում են տարբեր

գիտակարգերի գիտնականների հետաքրքրութ-

յունների շրջանակներում և կրում են սիներ-

գետիկ բնույթ: Չնայած հաշտարարության

նշանակալի դերին և տեղին ժամանակակից

հասարակությունում, այսօր էլ դեռ մնում են

արդի գիտական և լուսաբանող գրականության

հրապարակման հարցերը, ինչպես նաև բարձր

որակի հաշտարար-մասնագետների պատ-

րաստման հիմնահարցերը:

ՀՀ-ում հաշտարարների մասնագիտական

կարևոր հատկությունների ուսումնասիրման, և,

որպես հետևանք, հաշտարարի հոգեբանական

դիմանկարի կազմման նպատակով մեր կողմից

իրականացվել է փորձագիտական հարցում

տվյալ ոլորտում ութից տաս տարիների մաս-

նագիտական փորձ ունեցող հաշտարարների

շրջանում: ՀՀ արդարադատության նախարա-

րության պաշտոնական կայք էջում ներկա-

յացված է «Արտոնագրված հաշտարարների

ռեեստր»-ը (http://www.justice.am/page/582),

որում ընդգրկված է 52 հաշտարար: Հարցմանը

մասնակցել են 20 հաշտարարներ, որոնք իրենց

գործունեությունը ծավալում են տարբեր բնագա-

վառներում՝ ֆինանսական, քաղաքացիաիրա-

վական, ապահովագրական և այլն: Փորձա-

գիտական հարցաթերթիկում զետեղված էին այն

հատկությունները, որոնք ըստ վերոնշյալ

հեղինակների (C. Moore, 2004; О.В.

Аллахвердова, 2012; Х. Бесемер, 2004), համար-

վում են հաշտարարի մասնագիտական կարևոր

հատկություններ:

Փորձագիտական հարցարանում ներառված

էին հաշտարարի այն հատկություններին

(ընդամենը՝ 21), որոնք ըստ գրականության

նշանակալի դերակատարություն ունեն նրա

մասնագիտական գործառույթներում: Բացի այդ

հարցաթերթիկը հնարավորություն էր ընձեռում

ավելացնել նաև մի շարք այլ հատկություններ և

հմտություններ, որոնք ըստ ՀՀ-ում գործող

մասնագետների համարվում են անհրաժեշտ և

կարևոր: Հարցումը իրանացվել է առցանց

«Google Ձևաթղթի» միջոցով Երևան քաղաքի

«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրա-

սենյակ»-ի և իրավաբանական խորհրդատվութ-

յուն իրականացնող կազմակերպությունների

մասնագետները:

Փորձագիտական հարցման արդյունքների

քանակական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ,

հետազոտվողների մեծամասնությունը նշում են

հաշտարարության գործընթացի նախնական

փուլում տեղեկացվածության բարձր աստիճանի

նշանակությունը (70%), սուբյեկտիվ կարծիքի և

ինտուիցիայի աննշան դերը (60%): Միևնույն

ժամանակ, փորձագետները (70%) նշում են

անձնային որակների և հաղորդակցման, ինչպես

նաև համագործակցության մեծ դերը հաշ-

տարարության գործընթացի արդյունա-

վետության ապահովման գործընթացում: Ընդ

որում, մասնագիտական կարևոր հատկութ-

յունների և հմտությունների շարքում փորձա-

գետները նշում են վերլուծական մտածողու-

թյունը (70%), հետևողականությունը (80%),

համբերատարությունը (65%), գաղտնապահու-

թյունը (90%), էթիկական նորմերի հետևումը

(90%), հուզական կայունությունը (80%), ոչ

վերբալ և վերբալ հաղորդակցման հմտություն-

ները (70%), իրավիճակը ուսումնասիրելու ունա-

կությունը (60%), համարձակությունը և պատաս-

խանատվությունը (70%): Այսպիսով, փորձագի-

տական հարցման և տեսական նյութի

վերլուծության արդյունքում մենք փորձել ենք

համապարփակ ներկայացնել հաշտարարի

մասնագիտական կարևոր հատկությունները,

ինչպես նաև նրանից պահանջվող գործա-

ռույթները:

Այսպիսով, տեսական և փորձագիտական

վերլուծության արդյունքներով փորձ է արվել

կազմել հաշտարարի հոգեբանական դի-

մանկարը (Տես՝ նկար 1):



Նկար 1. Հաշտարարի հոգեբանական դիմանկարի հիմնական ցուցանիշները

Եզրակացություններ

1. Տեսական վերլուծության արդյունքները ցույց

տվեցին, որ հաշտարարի գործունեության

արդյունավետության համատեքստում կա-

րևորվում են նրանց գործառույթները,

գործունեության իրականացման ընթացա-

կարգը, ինչպես նաև իրավական կրթվա-

ծությունը: Հոգեբանական առանձնահատ-

կություններին նվիրված աշխատանքները

սակավաթիվ են և կրում են եզակի բնույթ,

իսկ առկա աշխատանքներում առանձ-

նացվում են տարբեր հատկություններ և

հմտություններ:

2. Բացահայտվել է, որ հաշտարարի մասնա-

գիտական կարևոր հատկությունների շար-

քին են դասվում կանխատեսման ունակութ-

յունը, արտիստիզմը, հուզական կայունու-

թյունը, ճկունությունը, հանդուրժողականու-

թյունը, հետևողականությունը և պատաս-

խանատվությունը:

3. Դուրս են բերվել հաշտարարի արդյունավետ

գործելու անհրաժեշտ ունակությունները՝

հաղորդակցման, ներազդման, բանակցութ-

յուններ վարելու հմտությունները, ինչպես

նաև ներկայացուցչական արտաքինը:


1. Moore C. The Mediation Process: Practical Strategies for Resolving Conflict. // 3 rd., San Francisco: Jossey-Bass Publishers. 2004, 624 р.

2. Карпенко А.Д., Меренкова Е. А. Современное состояние развития медиации в России. //http://arbimed.ru/sovremennoe-sostoyanie-razvitiya-mediacii-v-rossii



3. Մանուկյան Հ.Վ. Քաղաքացիաիրավական հարաբերություններում հաշտարարի գործունեության սոցիալ-հոգեբանական արդի խնդիրները: //Արդի հոգեբանություն, 2019 #2(4), էջ 363-369

4. Аллахвердова О.В. Обучение медиаторов и формирование компетенций. // Вестник СПбГУ. Сер. 16., Вып. 3, Психология. Педагогика. 2012. с. 31-41

5. Аллахвердова О.В. Конфликты, медиация, психология. //В кн.: Медиация: теория, практика, перспективы развития. Сб. материалов Первой всероссийской научно-практической конференции/ Отв. ред. О.П. Вечерина. М.: ФГБУ «ФИМ», 2015. 17-22 с.(с.19).

6. Как выбрать медиатора и начать работать. // http://arbimed.ru/kak_vybrat_i_rabotat

7. Нечаева Ю.Б., Селищева А.Н.. Медиация. Новый подход к разрешению конфликтов (Дайджест), Пермь: 2009, 120 с.

8. Lang D.M., Taylor A. The Making of a Mediator: Developing Artistry in Practice. John Wiley & Sons, 2012, 288 p.

9. Golann D., Folberg J. Mediation: The Roles of Advocate and Neutral, Wolters Kluwer, 2016. 432p.

10. Бесемер Х. Медиация. Посредничество в конфликтах./ Перевод с нем. Н.В. Маловой-«Духовное познание»:, Калуга, 2004., 176 с.


Սրբուհի Ռաֆիկի Գևորգյան

[email protected]



KAROGHLANIAN S.A.


The role of inspiration in teacher-student relationship

Karoghlanian S.A.

“Kalousdian-Nubarian” Armenian School, Cairo, Egypt, Armenian State Pedagogical University After Kh. Abovyan, Yeravan, RA

In teacher-student relationship, it’s important the inner qualities of a teacher, to provide trusting and respectful, love- based relationship.

A qualified teacher must be armed by all the qualities mentioned above to deal with the technology addicted and bullying prone generation of students. Key words: inspiration, teacher-student relationship, technology addiction, bullying

Ներշնչանքի դերը ուսուցիչ - աշակերտ հարաբերություններում

Գարօղլանեան Ս.Ա.

«Գալուստյան-Նուբարյան» հայկական դպրոց, Կահիրե, Եգիպտոս Խ. Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան, Երեւան, ՀՀ

Ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերության մէջ անհրաժեշտ են ուսուցիչի անձնային որակները՝ հարգանք, աշակերտի հանդեպ սեր, աշխատանքի նկատմամբ նվիրում, ինչպես նաև վստահություն ներշնչելու ունակություն:

Պատրաստված ուսուցիչը այս բոլորը ի գործ պետք է դնի՝ ժամանակակից արհեստագիտությամբ տարված եւ bullying-ի հակամետ աշակերտների կրթական գործընթացը լավագույնս հաջողելու համար:

Հանգուցային բառեր. ներշնչանք, ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերություն, արհեստագիտության մոլություն, bullying

Роль внушаемости в отношениях учитель-ученик

Гароглеанян С.А.

«Галустян-Нубаряна» армянская щкола, Каир, Египет Ереванский педагогический университет им. Х. Абовяна, Ереван, РА

В отношениях между учителем и учеником необходимыми личностными качествами учителя являются уважение и любовь по отношению к ученику, преданность работе, а также умение внушить доверие к себе. Подготовленный учитель должен использовать все это, чтобы с мастерством противостоять распространенному среди учеников буллингу (bullying) и противостоянию и обеспечить наиболее успешное течение учебного процесса.

Ключевые слова: внушение, отношения учитель-ученик, увлечение мастерством, буллинг


“The mediocre teacher tells. The good teacher

explains. The superior teacher demonstrates. The

great teacher inspires.”

William Arthur Ward

In their academic careers, it is normal for

teachers to encounter students who have different

psychological and academic problems. But every &

each problem can be solved gradually, if addressed

properly by the consistent efforts and the inspiration

of the professional teachers.

Students of age categories 6 -16 years need the

motivational inspiration of their teachers to chase &

reach their academic goals and succeed in solving

their day to day life problems.

What are the students’ main difficulties and

problems, and how they can be solved?

Difficulties and problems vary with the age of the

students through all the school years, but with the

presence of caring, inspiring, devoted and

professional teachers all the difficulties can be

tackled, thus students are lead towards the right

direction to start life.

However, if situations are not handled in a

proper way, they might lead to severe psychological

complications, affecting the character formation of

the student involved.

The ideal teacher must have enough pedagogical

and psychological backgrounds and professional

experience, added to the ability and the skills of

controlling classrooms of different scales, besides

being motivational and inspirational for students.

What is inspiration?

The pure linguistic definition of ‘’ inspiration’’ is

the effect a person or an idea has in controlling

other people’s feelings and behavior. Hence,

inspiration is commonly used by professional

teachers to help the formation of the students’

personalities, arming them with all the essential

tools to face life.

“To inspire another or to be inspired means to

infuse with life; to stimulate or impel some creative

or effective effort; to give life or courage to; to cheer;

to exhilarate.

One of the primary teaching objectives for

instructors is to inspire students and to encourage

and stimulate them to engage with learning in such

a way that they begin to generate their own

enthusiasm” (C.E. Smith, 2008).

Who is the inspiring teacher?

“Inspiring teachers are identified as strong

motivators for future aspirations, not just immediate

effort or engagement” (P. Sammons, A. Kington, A.

Lindorff, L. Ortega, 2014).

“The key aspect of being an inspiring teacher is

having a passion for the profession and being able to

transmit that enthusiasm, either for learning or for a

particular subject, to their students” (P. Sammons, A.

Kington, A. Lindorff, L. Ortega, 2014).

How a teacher can inspire a student through

his/her educational process?

Faith and trust play a pivotal role in establishing

a profound teacher-student relationship, Letting the

student decode and accept all the information flown

in from the teacher’s side.

Thus, if there is the trust and respect towards the

teacher, any student will happily do all the

assignments and the home works, besides showing

active participation during classroom discussions and

activities.

That same trust and love-based relationship even

makes attending school desirable for the student,

adding to their self-confidence, which will later lead

to academic success.

The qualified teacher, who has a positive attitude

and thinking, and has trusting and respectful

relationship with the students, can create and

provide a safe and friendly environment for

students.

The teacher who has the qualifications

mentioned above is inspiring, because first of all,

he/she masters the art of self-recognition, has a

positive impact on the student, loves his/her career,

has the necessary skills and delivers his knowledge

and the information in the right way and through

the right channels.

The inspiring teacher has also the ability of

changing the student’s attitude through

encouragement, appreciation, friendly conduct,

inspiring the student with high and positive


KAROGHLANIAN S.A.


approach, penetrating into the student’s inner

universe, not only to help him/her to store

knowledge, but also to create a harmony in the life

of the students.

According to Hargreaves, “Good teaching is

charged with positive emotion. It is not just a matter

of knowing one’s subject, being efficient, having

correct competencies, or learning all the right

techniques. Good teachers are not just welloiled

machines. They are emotional, passionate beings,

who connect with their students and fill their work

and classes with pleasure, creativity, challenge and

joy” (Christopher M. Knoell, 2012).

Speaking about the student’s improvement, we

have in mind not only the academic records, and the

desire to succeed, but also the ability of active

involvement in the society and social life.

A teacher can also inspire by effective and nice

rhetoric, especially when he/she has the respectable

image, conveys his thoughts using different

communicational methods, has motivational skills,

has a broad intellectual horizon, vivid imagination

and is confident and just.

“Inspiring teachers, along being knowledgeable,

also bring innovation into their practice and use

new, modern approaches of teaching. They exploit

their creativity and are often willing to take some

risks” (P. Sammons, A. Kington, A. Lindorff, L.

Ortega, 2014).

“Inspirational teachers set ambitious standards

for themselves and their students; they have high

expectations and a strong sense of self-efficacy as

they believe that they can make a difference to

student learning and achievement. The results reveal

strong links between the features of more effective

teaching and the practice of these inspirational

teachers” (P. Sammons, A. Kington, A. Lindorff, L.

Ortega, 2014).

Although technology addiction and bullying are

very broad topics to be discussed separately, but in

this article, we will discuss how an inspiring teacher

must behave to distract students from their smart

phones and from bullying each other and involve

them into the educational process.

1. TECHNOLOGY ADDICTION

According to Merriam-Webster, technology can

be defined as “an application of knowledge to the

practical aims of human life or to changing and

manipulating the human environment. Technology

includes the use of materials, tools, techniques, and

sources of power to make life easier or more pleasant

and work more productive. Whereas science is

concerned with how and why things happen,

technology focuses on making things happen”

(Technology, 2014).

“Technology is the technical means people use to

upgrade their life quality. People use technology to

improve their ability to do work. Classrooms around

the world have implemented many innovative forms

of technology to enhance student interest and

achievement” (J.L. Flanagan, 2008).

Another major goal of the education system is to

make mastery learners out of all students and to

increase their motivation to learn. Technology can

be a means to accomplish this goal.

“Research has shown both positive and negative

affects on student achievement through the

implementation of technology” (J.L. Flanagan, 2008).

The role of technology can no more be denied in

the educational process of the current generations. It

is the two bladed sword which can often be fatal to

its user too. Technology is regarded as the pushing

power behind education making the learning

process easy, affordable and fun. Thus, teachers

should be fit enough to use latest technological

inventions in the teaching process.

On the other hand, excessive use of technology

might pull students away from real life situations,

emphasizing on virtuality, which might put them

later face to face with real life problems which need

real life and tangible solutions that a technology-

oriented student will never be able to solve.

Technology is proved to be destructive too when

it is used as a means by parents to entertain their

kids by giving them different gadgets like smart

phones or tablets to play games or surf the virtual

world of the worldwide web, loosing their touch

with the reality, and becoming addicts of many

contemporary technology related psychological

disorders, like obesity, depression…

This kind of students have also communicational

issues with their surroundings, along with the lack


of expressing skills and the necessary vocabulary to

explain their thoughts, which lead to the lack of

self-confidence and more isolation from the society.

As long as we can not ignore the strong presence

of technology in our every day lives, we can look at

it as an opportunity rather than a problem, and use it

to make education more interesting by incorporating

its usage in different aspects of the learning process,

for example by:

Giving research assignments to be prepared and

presented using technology.

Listening to audio stories or poems, analyzing

and sharing their analysis in chat groups.

Watching lesson related films followed by group

discussions.

“By these ways teachers can effect students , by

leading them to the right path, and in parallel,

parents need to take time out of their busy schedules

and make time for them to connect with their kids

by doing outdoor recreational activities on a regular

basis so they are equipped to face the real world and

can avoid the negative aspects of technology from

affecting their children.”(Y. Alghamdi, 2016)

2. BULLYING

Bullying remains one of the main problems in

schools.

What is bullying?

“Bullying is aggressive behavior which

intentionally hurts or harms another person;

together with repetition — it happens more than

once; and a power imbalance such that it is difficult

for the victim to defend him- or herself” (Olweus,

1999). It can occur in many contexts, in childhood

and adult life (Monks et al., 2009). Bullying can be

carried out by a group, or by one stronger

individual; although usually considered in the

context of pupil-pupil relationships, both teacher-

pupil and pupil-teacher bullying may occur. Besides

physical bullying - the older child hitting and

beating up a younger one - and verbal bullying -

nasty forms of teasing and verbal abuse - there can

be indirect and relational bullying. Indirect bullying

refers to some kind of social manipulation using

others as a means of attack instead of attacking

oneself, or otherwise manipulating the social

network of the class; and relational bullying to

inflicting harm on peers in ways that damage peer

relationships; these overlapping concepts cover

spreading nasty rumors, and social exclusion. More

recently cyberbullying has emerged as a major topic”

(P.K. Smith, 2013).

How to prevent the bullying?

Preventing bullying is not a simple process,

because it is a problem with different physical and

psychological faces.

School principals, staff and other adults involved

with children and youth are responsible to uphold

their right to a safe learning environment. Bullying

prevention is the responsibility of all members of the

school community.

“One of the effective solution to prevent the

bullying is installing school security cameras in the

classrooms and the entire school campus.

When you see bullying, you should intervene at

once, by teaching moral values, ethics, and

describing the disadvantages of their act.

Posting anti-bullying posters.

Giving some attention, love and respect to

them(bully). It’s proved that children who bully,

generally come from family without warmth,

supervision and parent involvement” (Elvia, 2019).

The goal of preventing bullying is to help ensure

that all children and youth have healthy, safe,

respectful and caring relationships with everyone in

their lives.

To conclude with Dr. Pepler and with Dr. Craig’s

observation:

“Teachers can be important mentors for troubled

children and youth, and provide a critical

“relationship solution” to those involved in bullying.

If a teacher, whom the child or youth trusts, is

willing to work with him/her, there are many ways

that this relationship can provide opportunities for

coaching, acting as a sounding board, meaningful

engagement, and providing a sense of value and

belonging in the school. A regular check-in with the

mentor and the opportunity to problem solve

together will build skills, understanding, and

prevent problems from growing more serious.

Research shows that one caring adult can move a

troubled youth off a troubled trajectory and onto a

healthy one” (Dr. D. Pepler, Dr. W. Craig, 2014).


KAROGHLANIAN S.A.


References

1. Carey Elizabeth Smith, “The Role Of Motivation & Inspiration In Learning”, 2008, 7 p.

2. Christopher M. Knoell, “The Role of the Student-Teacher Relationship In The Lives of Fifth Graders: A Mixed Methods Analysis”, 2012, 135 p.

3. Derrick Meador, “School Issues that Negativity Impact Student Learning”, July 5, 2019.

4. Dr. Debra Pepler & Dr. Wendy Craig, “Bullying Prevention & Intervention In The School Environment: Factsheets & Tools, 2014, 126p.

5. Elvia, “How To Stop Bullying in Schools As Teachers, Parents And Bullying Victims- Effective And Comprehensive Ways For You”, 2019, 35p.

6. Emory S. Bogardus, “Fundamentals Of Social Psychology”, Chapter 11: Suggestion. 7. Jennifer Lyn Flanagan, “Technology: The Positive & Negative Effect On Student

Achievement, 2008, 50 p. 8. Pam Sammons, Alison Kington, Ariel Lindorff, Lorena Ortega, “Inspiring teachers:

perspectives & practices “, 2014, 144 p. 9. Peter K. Smith, “School Bullying”, 2013, p. 81-98 p. 10. Rhonda Christensen, “Effects Of Technology Integration Education On The

Attitudes Of Teachers & Students”, 2002, p. 411-433. 11. Yasser Alghamdi, “Negative Effects Of Technology On Children Of Today”, 2016,

13p.

Contacts:

Sossy Avedis Karoghlanian [email protected]

Ստացվել է` 12.02.2020

ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Ն.Տ.


Բարձրագույն կրթության համակարգի վերաբերյալ ուսանողների սպասելիքների ուսումնասիրություն

Վարդանյան Ն.Տ., Քոչարյան Շ.Լ. Հայ-Ռուսական (Սլավոնական) համալսարան, Երևան, ՀՀ

Այս հոդվածն ուղղված է բարձրագույն կրթության համակարգի վերաբերյալ ուսանողների կարծիքների և սպասելիքների ուսումնասիրությանը, պարզելու նպատակով՝ մասնակիցների ուսման դրդապատճառները և սպասելիքները, ինչպես նաև բուհում ուսուցման շրջանակներում իրենց համար ցանկալի փոփոխությունները: Հետազոտության շրջանակներում կիրառվել է ֆոկուս-խմբերի մեթոդը: Հանգուցային բառեր. ուսանողներ, բարձրագույն կրթություն, դրդապատճառ, ֆոկուս-խումբ

Study of students' expectations about the higher education system Vardanyan N.T., Kocharyan Sh.L.

Armenian-Russian (Slavonic) University, Yerevan, RA

This article is aimed to study the views and expectations of students from the higher education system in order to identify learning motives of the participants, and also desired changes in the learning process at the university. Inthe research we used the focus group method. Keyword: students, higher education, motive, focus group method

Изучение ожиданий студентов относительно системы высшего образования Варданян Н.Т., Кочарян Ш.Л.

Армяно-русский (Славянский) университет, Ереван, РА

Данная статья направлена на изучение мнений и ожиданин студентов, связанных с системой высшего образования, с целью выявить мотивы и ожидания участников, а также желательные для них изменения в рамках процесса обучения. Висследовании был использован метод фокус-групп. Ключевые слова: студенты, высшее образование, мотив, метод фокус-группы

ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - EDUCATIONAL PSYCHOLOGY – ПСИХОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ


Արդի հասարակության անդադար փո-

փոխվող և զարգացող պայմաններում

կրթական ոլորտը ևս ենթարկվում է

փոփոխությունների: Տվյալ փոփոխություն-

ները ազդում են ուսանողների սպասելիք-

ների, արժեքների և դրդապատճառների վրա:

Սակայն տվյալ ազդեցությունը միակողմանի

բնույթ չի կրում, քանի որ ուսանողների

արժեքային կողմնորոշումները, սպասելիք-

ները և դրդապատճառները հասարակական

գործընթացների ոչ միայն անբաժան մասն են

և արդյունքը, այլև հասարակական փոփո-

խությունների և գործընթացների խթանը: Այս

տեսակետից առավել կարևոր է հասկանալ

տվյալ ոլորտում առկա միտումները:

Կրթական համակարգի հումանիզացման

գործընթացը դրդում է մեզ շարունակապես

հետազոտել ուսանողի անձը, իր սպասե-

լիքները և այդ սպասելիքներից բխող

դրդապատճառները: Ժամանակակից դինա-

միկ կյանքի պայմաններում երիտասարդները

առավել բաց են նոր փորձառությունների և

արդի միտումների նկատմամբ: Երիտասարդ-

ները գտնվում են իրենց ինքնության ակտիվ

որոնման գործընթացում՝ մասնագիտական,

անձնական, հասարակական ոլորտներում:

Եվ տվյալ գործընթացը էլ ավելի է բարդանում

հասարակության ակտիվ զարգացման և

փոփոխման, տեխնիկական և տեղեկատ-

վական հագեցվածության պայմաններում:

Կարելի է ասել, որ այս ամենը որոշ չա-

փով ավելի խոցելի է դարձնում երիտա-

սարդներին՝ բարդացնելով արժեհամակարգի,

ուսման մոտիվացիայի և սեփական մասնա-

գիտական նույնականության ձևավորումը:

Ներկայիս արագ փոփոխվող պայման-

ներում կրթական համակարգի մոտեցում-

ները ևս պահանջում են արդիականացում և

ժամանակակից մոտեցումների կիրառում,

որպեսզի բավարարեն հասարակության պա-

հանջներին և մարտահրավերներին: Ներկա

ժամանակը թելադրում է, որ կրթության

գերնպատակը այլևս գիտելիքի փոխանցումը

չէ, այլ սովորողների հնարավորությունների

բացահայտումն է, այսինքն ոչ թե ուսանողին

կրթելն է, այլ ուսանողին օգնել կրթվելու

գործընթացում, որն անհնար է իրագործել

առանց ուսանողի սպասելիքների հետազոտ-

ման։

Ժամանակակից հասարակությունը պա-

հանջում է բարձրագույն կրթությունից նորա-

րարական մոտեցում, որի գործառույթներն

են՝ խթանել ինքնաճանաչումն ու ինքնազար-

գացումը, բացահայտել ներքին ռեսուրսները

և կարողությունները, զարգացնել խնդիրների

լուծման ստեղծագործական մոտեցումը: Եվ

այս բոլոր գործընթացները պետք է հիմնվեն

ուսանողի անձի սպասելիքների և մոտիվա-

ցիայի խորքային ուսումնասիրության վրա:

Ռ.Ստերնբերգը, որպես հիմնական պատճառ,

որը խոչընդոտում է բարձր ինտելեկտով

մարդկանց հաջողության հասնել, համարում

էր մոտիվացիայի բացակայությունը [5]: Ըստ

Վ. Վրումի տեսության, այն մարդիկ, ովքեր

մոտիվացված չեն և կարծում են, որ ոչինչ չեն

կարող անել, չեն հասնում հաջողության [1]:

Հիերարխիայի տեսության շրջանակներում

Ա․Մասլոուն համարում էր, որ մարդկանց

մեծամասնությունը մեկ նպատակից մյուսին

անցնելով՝ մշտապես մոտիվացված է։ Եվ

հենց այդ բավարարվածությունն է նրանց

կյանքը իմաստալից դարձնում ու արժեքա-

վորվում շրջապատի կողմից [2]: Ա. Մասլոուն

իր տեսությունում հիմնավորում էր, որ մոտի-

վացիան պայմանավորված է պահանջմունք-

ներով [3]: Մոտիվացիան և սպասելիքները

մեծ դեր ունեն նաև բուհում ուսուցման գործ-

ընթացում, քանի որ դրանց վրա է հիմնվում

ուսանողի ակտիվությունը, առաջադիմությու-

նը և բավարարվածությունը կրթական գործ-

ընթացից:

Պինտրիչի կողմից իրականացրած հե-

տազոտությունները ցույց են տվել, որ դրա-

կան մոտիվացիոն համոզմունքները

խթանում են ուսուցման գործընթացը: Ուսա-

նողներն առանցքային դերակատարում ունեն

իրենց ուսման որակը փոխելու հարցում,

համապատասխանաբար, Պինտրիչը նշում է,

որ ուսանողների մոտիվացիայի հետազո-

տությունները կարևորագույն նշանակութ-

ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Ն.Տ.


յուն ունեն ուսումնառության բարելավման

համար [4]:

Հիմնվելով վերոնշյալի վրա՝ մենք ար-

դիական ենք համարում ուսանողական տա-

րիքի երիտասարդների հետ հետադարձ կա-

պի հաստատումը՝ բարձրագույն կրթական

համակարգի վերաբերյալ իրենց կարծիքների,

սպասելիքների և դրդապատճառների ուսում-

նասիրության նպատակով:

Մեր հետազոտության նպատակն է պար-

զել մասնակիցների ուսման դրդապատճառ-

ները և սպասելիքները, ինչպես նաև իրենց

համար ցանկալի փոփոխությունները բուհում

ուսուցման գործընթացի հետ կապված:

Հետազոտության շրջանակներում կի-

րառվել է ֆոկուս-խմբերի մեթոդը: Հետազո-

տությանը մասնակցել են 18-22 տարեկան 20

ուսանող` 10 իգական և 10 արական: Ընտրա-

նու ռեպրեզենտատիվությունը ապահովելու

նպատակով հետազոտության շրջանակնե-

րում որպես ֆոկուս-խմբերի մասնակիցներ

մեր կողմից ընտրվել են տարբեր ֆակուլ-

տետների ուսանողներ (իրավաբանություն,

հոգեբանություն, կիրառական մաթեմա-

տիկա, ընդհանուր բժշկություն, լրագրություն,

գովազդ և հանրային կապեր)։

Ֆոկուսխմբերի ընթացքում ուսանողների

հետ քննարկվել էին հետևյալ հարցերը.

1. Ի՞նչ սպասելիքներ ունեք բուհում ուսուց-

ման գործընթացից:

2. Ի՞նչ կցանկանայիք փոխել կրթական գործ-

ընթացում:

3. Ի՞նչն է առավել մոտիվացնում Ձեզ ուսման

գործընթացում:

4. Մասնագիտության կամ բուհի ընտրութ-

յան հարցում ի՞նչն եք առավել կարևորում:

Ընդհանրացնելով 1-ին հարցի քննարկ-

ման ընթացքում ստացված արդյունքները

կարելի է նշել ուսանողների համար կարևոր

հետևյալ սպասելքիները.

Մասնակիցների 65%-ը ունեն հետևյալ

սպասելիքները բուհում ուսուցման գործըն-

թացից՝ ավելի շատ գործնական պարապ-

մունքների ներդնում, մասնագիտական

առարկաների շատացում, ինչը կնպաստի

աշխատաշուկայում մրցունակ մասնագետ

դառնալուն։ Մասնակիցների 30%-ը կարևո-

րում է գնահատման օբյեկտիվ համակարգը և

կոմպենտենտ դասախոսական կազմը։ 15%-ը

կարևորում է գիտական կյանքում ներգրավ-

վածության հնարավորությունը։ Մասնակից-

ների 5%-ի մոտ արտահայտվում էր սեփա-

կան անձից սպասելիքները, ուսման գործըն-

թացի շրջանակներում պատասխանատվու-

թյան և ինքնուրույնության կարևորությունը:

Ընդհանրացնելով 2-րդ հարցի քննարկ-


կարելի է նշել, որ ուսանողները կցանկա-

նային տեսնել կրթական գործընթացում

հետևյալ խնդիրների լուծումը.

Ֆոկուս խմբի մասնակիցների 55%-ը

ցանկանում են տեսնել տեխնիկական հագեց-

վածության, համացանցից օգտվելու հասա-

նելիության, թվային հարթակների կիրա-

ռելիության խնդիրների լուծումը։ 40% ուսա-

նողների սպասելիքն է ուսանող-դասախոս

փոխհարաբերություների ավելի անմիջական

ձևաչափը։ 60%-ը ակնկալում է քննական

համակարգի և բալային գնահատման համա-

կարգի վերանայում և լրացուցիչ կրթական

միջոցառումների ներգրավում։ Մասնակից-

ների 20%-ը կարևորում է հարմարավետ

պայմանների և մաքրության ապահովման

խնդիրների լուծումը։



կարելի է նշել, որ ուսանողները ուսման գործ-

ընթացում առավել մոտիվացվում են հետևյալ

գործոններից.

Մասնակիցների 40%-ին մոտիվաց-

նում է հետաքրքիր դասապրոցեսը և դասա-

խոսները, ովքեր ունեն հաջողություններ այդ

ոլորտում: 45%-ին մոտիվացնում է հետա-

գայում լավ աշխատանքի առկայությունը և

գումար վաստակելու հնարավորությունը։

35% մոտիվացիայի աղբյուր են տեսնում

սեփական նպատակների մեջ։ 20% է կազմում

հաղորդակցման հնարավորությունը ուսում-

նական գործընթացում որպես մոտիվացնող

գործոն։



ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ - EDUCATIONAL PSYCHOLOGY – ПСИХОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ


կարելի է նշել, որ ուսանողները մասնա-

գիտության կամ բուհի ընտրության հարցում

առավել կարևորում են հետևյալ գործոնները.

Ուսանողների 10%-ը մասնագիտու-

թյան կամ բուհի ընտրության հարցում

առավել կարևորում են ընտանիքի, հասարա-

կության, շրջանավարտների կարծիքը: 30%-ը

կարևորում են hետագայում աշխատանք

գտնելու հնարավորությունը և բուհի վարկա-

նիշը։ 10%-ը՝ արտերկիր գնալու և ակտիվ

ուսանողական կյանքի հնարավորություն-

ները։ Մասնակիցների 15%-ը բուհի ընտրութ-

յան մեջ կարևորում է մասնագիտությունների

ընտրության լայն հնարավորությունը, 40%-ը՝

հետաքրքիր մասնագիտությունները, որոնք

արդի են գրեթե ցանկացած աշխատաշու-

կայում և պահանջված են։ 5%-ը կարևորել է

անձնային հատկանիշները և անձնական

հետաքրքրությունները բուհի ընտրության

հարցում։

Ընդհանրացնելով արդյունքները՝ հարկ է

նշել, որ ստացված տեղեկությունները թույլ

տվեցին մեզ բացահայտել ուսանողների

համար արդիական խնդիրները, ցանկալի

բարեփոխումները և ստեղծել հետադարձ

կապ երիտասարդ սերնդի հետ, որպեսզի

կրթական բարեփոխումների գործընթացում

հաշվի առնվի նաև ուսանողների կարծիք-

ները և սպասելիքները: Ֆոկուս-խմբերի անց-

կացման արդյունքները հնարավորություն

տվեցին հետազոտել կրթական համակարգի

հետ կապված ուսանողների համար առավել

կարևոր և արդիական խնդիրները, ցանկալի

փոփոխությունները և սպասելիքները: Մենք

կարևոր ենք համարում տվյալ ոլորտում

հետագա հետազոտությունները և դրանց

հաշվի առնումը կրթական համակարգի

բարեփոխման գործընթացում:


1. Кибанова А.Я. Управление персоналом организации. Практикум: учеб. пособие /ИНФРА-М,

2005.

2. Маслоу А. Мотивация и личность. – СпБ.: Питер, 2016.

3. Немов Р.С . Психология Кн. 1. Общие основы психологии. 2003, 4-е изд.

4. Pintrich P.R. “A motivational science perspective on the role of student motivation in learning and

teaching contexts”2003.

5. Sternberg R.J. Successful Intelligence. Simon & Schuster, 1996.


Վարդանյան Նունե Տիգրանի

[email protected]

Ստացվել է` 20.01.2020

СУКИАСЯН С.Г.


Непсихиатрическая психиатрия: быть или не быть новой концепции

Сукиасян С.Г. МРЦ «Артмед», отделение реабилитации психического здоровья «Стресс», Ереван, РА

Армянский медицинский институт, Ереван, РА

Научная психиатрия перешла от госпитальной в спектральную психиатрию. Нозологическая концепция не оправдала себя. Психосоматическая концепция, опираясь психогенез расстройства, не вносит ясности в широкий спектр психосоматического континуума. Имеющаяся сегодня теоретическая база позволяет нам опираться в разработке новых концепций не на генез заболевания, а на предмет исследования - единство телесного и психического. Феноменология психосоматической патологии позволяет нам предполагать, что и психика, и тело представляют единство, развивающееся по единым законам, и, соответственно, любая патология, затрагивающая одно из составляющих этого единства вовлекает в патологический процесс другую составляющую. Мы выдвигаем тезис о пересмотре предмета психиатрии и целесообразности рассмотрения психосоматической патологии в рамках единого церебросоматического синдрома. Такой подход позволяет нам говорить не о психосоматических соотношениях, а о «непсихиатрической психиатрии», широко представленной в общемедицинской сети. Ключевые слова: периоды становления психиатрии, психосоматическая концепция, психосоматическая медицина, психосоматический континуум, нозолологическая концепция, феноменологический подход, соматизация, церебросоматический синдром, непсихиатрическая психиатрия

Ոչ-հոգեբուժական հոգեբուժություն` լինել, թե չլինել նոր հայեցակարգին

Սուքիասյան Ս.Հ.

«Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոն, Հոգեկան առողջության վերականգնման «Սթրես» բաժանմունք, Երևան, ՀՀ

Հայկական բժշկական ինստիտուտ, Երևան, ՀՀ

Գիտական հոգեբուժությունը ձևափոխվել է հիվանդանոցայինից դեպի սպեկտրալ հոգեբուժություն: Նոզոլո-գիական հայեցակարգը իրեն չարդարացրեց։ Հոգեսոմատիկ հայեցակարգը, հենվելով խանգար-ման փսիխոգենեզի վրա, պարզություն չի մտցրել հոգեսոմատիկ լայն սպեկտրի խանգարումներում: Այսօր առկա տեսական բազան թույլ է տալիս մեզ հենվել նոր հայեցակարգերի մշակման մեջ ոչ թե հիվանդության ծագման, այլ հետազոտության առարկայի վրա՝ մարմնականի և հոգեկանի միասնության: Հոգեսոմատիկ պաթոլոգիայի ֆենոմենոլոգիան թույլ է տալիս մեզ ենթադրել, որ և հոգեկանը, և մարմնականը միասնական օրենքներով զարգացող ամբողջություն են, և, համապատաս-խանաբար, այդ ամբողջության բաղադրիչներից մեկի ախտահարումը ներգրավում է մյուս բաղադրիչև: Մենք առաջ ենք քաշում հոգեբուժության առարկայի վերանայման և միասնական ցերեբրոսոմատիկ սինդրոմի շրջանակներում հոգեսոմատիկ պաթոլոգիայի քննարկման նպատակահարմարության թեզը: Այս մոտեցումը թույլ է տալիս մեզ խոսել ոչ թե հոգեսոմատիկ հարաբերակցության մասին, այլ «ոչ հոգեբուժական հոգեբուժության» մասին, որը լայնորեն ներկայացված է ընդհանուր բժշկության ցանցում: Հանգուցային բառեր. հոգեբուժության զարգացման ժամանակաշրջաններ, հոգեսոմատիկ հայեցակարգ, փսիխոսոմատիկ բժշկություն, փսիխոսոմատիկ շարունակականություն, նոզոլոլոգիական հայեցակարգ, ֆենոմենոլոգիական մոտեցում, սոմատիզացիա, ցերեբրո-սոմատիկ համախտանիշ, ոչ հոգեբուժական հոգեբուժություն

Non-psychiatric psychiatry: a new concept - to be or not to be? Sukiasyan S.H.

1“Artmed” Medical Rehabilitation Center, “Stress” Department of Mental Health Rehabilitation, Yerevan, RA Armenian Medical Institute, Yerevan, RA

Scientific psychiatry has moved from hospital psychiatry to spectral psychiatry. Nozological conception based on etiopathogenetic approach fell short of expectation. The psychosomatic concept, based on the psychogenesis of the disorder, does not bring clarity to the broad spectrum of the psychosomatic continuum. The current theoretical basis allows us to rely on the development of new concepts not on the գenesis of the disease, but on the subject of research - the unity of the body and mind.


Key words: periods of the formation of psychiatry, psychosomatic concept, psychosomatic medicine, psychosomatic continuum, nosological concept, phenomenological approach, somatization, cerebro-somatic syndrome, non- psychiatric psychiatry

За все свою неполную почти 200-летнюю

историю научная психиатрия (психология)

описала и выделила психические заболевания

(причем их выделение продолжается и в наше

время), создала научные теории и концепции

(многие из которых имеют уже историческую

ценность), создала классификации – нацио-наль-

ные и международные. От госпитальной

психиатрии Гризингера, Мореля, Кальбаума,

Геккера перешла к нозологической психиатрии

Крепелина и Блейлера. До Крепелина домини-

ровала концепция единого психоза, предложен-

ная немецкими психиатрами Нейманом, Целле-

ром и Гризингером, но которая и в последующие

годы не утратила актуальности. Все психические

расстройства авторы концепции, несмотря на их

огромное клиническое разнообразие, рассмат-

ривали как единый процесс, имеющий единую

морфологическую основу. Это позволяло

рассматривать их в едином континууме; преиму-

щественно аффективные расстройства (мания,

меланхолия) на начальных этапах заболевания в

последующем переходят в когнитивные нару-

шения (бред, галлюцинации и деменция) [26].

Нозологическая концепция Крепелина, хоть и

оставалась долгое время основной в психиатрии,

всегда подвергалась критике в силу ее

теоретичности, отсутствия адекватных клиничес-

ких фактов, которые, как предполагал Крепелин,

подтвердятся в будущем. Но они так и остались

на уровне предположений, хотя и достаточно

обоснованных. Отход от традиций, то есть от

крепелиновской категориальной модели

шизофрении, привел к формированию дименсио-

нальной парадигмы заболевания – категории

достаточно спорной, но на сегодня, пожалуй,

единственно приемлемой.

Нозологические подходы в психиатрии

отражают субъективный взгляд авторов на

этиологию и патогенез психических заболеваний,

которые, однако, сегодня остаются примерно на

том же уровне, что и во времена Крепелина [11].

На сегодня мы можем констатировать, что

психиатрия, как наука, создала уникальный (с

одной сторони, достаточно объективный, но с

другой, - основанный на субъективных рассуж-

дениях) метод исследования психически больных

лиц, который был определен как клинико-

психопатологический метод. Однако, интен-

сивное развитие нейронаук показало ограни-

ченность психопатологического метода для

оценки состояния лиц с психическими расст-

ройствами. Выявляются существенные различия и

расхождения в оценке типа, степени, течения

психопатологических расстройств на

нозологическом уровне.

В посткрепелиновский и постблейлеровский

период получила развитие клинико-динами-

ческое направление в психиатрии с двумя

тенденциями развития: к укреплению парадигмы

единой болезни и к сужению границ психозов (в

частности, шизофрении). Развивались психо-

аналитические и психодинамические теории

Фрейда и его последователей. Затем в пси-

хиатрию основательно внедрилась концепция

стресса, положив начало ряду подходов к

пониманию непсихотических психических

расстройств. Концепция Селье выступила в

качестве альтернативной парадигмы в

психиатрии прошлого века [37].

Систематика психических расстройств Курта

Шнайдера [49] разделила психические расст-

ройства на две основные группы: 1) ненор-

мальные разновидности психической сущности и

2) следствия пороков развития. Шнайдер исходил

из того, что болезни «существуют только в

телесном». Положение, которое мы акцентируем

в контексте данного исследования. Под

аномальным он имел ввиду отклонения «от

среднего уровня», как «разновидность нормаль-

The phenomenology of psychosomatic pathology allows us to assume that both the mind and the body represent a unity that develops according to the same laws, and, accordingly, any pathology that affects one of the components of this unity involves another component in the pathological process. We put forward a thesis on the revision of the subject of psychiatry and the feasibility of considering psychosomatic pathology in the framework of a single cerebrosomatic syndrome. This approach allows us to talk not about psychosomatic relationships, but about "non-psychiatric psychiatry", which is widely represented in the General medical network.

ՆՈՐ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ ՀՈԳԵԲՈՒԺՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ – НОВАЯ КОНЦЕПЦИЯ В ПСИХИАТРИИ – A NEW CONCEPT IN PSYCHIATRY


42 | Հոգեկան առողջության հայկական հանդես 11(1) 2020 Armenian Journal of Menthal Health - Армянский журнал психического здоровья

ного», как различные его вариации проявления

психического. Между нормальной и

ненормальной психической деятельностью он не

видел принципиальных различий [49]. Huber G.

же между патологией сомы и тела располагал

психосоматическую патологию и относил их к

переходным. Термин оказался адекватным и в

наши дни, когда наблюдается переход теперь уже

из психиатрии в общемедицинскую практику, где

она и находилась в начале и середине прошлого

века.

Вся история психиатрии свидетельствует, что

практически всегда центральным объектом

исследования психиатров были психотические и

ослабоумливающие формы психической

патологии, как наиболее клинически выражен-

ные и значимые, приводящие к наиболее грубым

формам дезадаптации и требующие неотложных

мер по лечению и предотвращению осложнений.

Традиционно каждое психическое расстройство

рассматривалось (по крайней мере до конца 20-го

века) как дискретное явление и определялось

совокупностью (преимущественно) психопато-

логических симптомов, объединенных в

синдромы. При этом отсутствовали какие-либо

представления и знания о морфологических,

биологических основах этих заболеваний.

Клиническая практика, однако, свидетельствует,

что одни и те же симптомы выявляются при

разных расстройствах и, наоборот, в структуре

одного и того же заболевания выявляются разные

симптомы.

Естественно, что на заре научной психиатрии

не замечались, игнорировались, а, возможно, и не

толковались как таковые многие клинически не

выраженные, аморфные, не типичные, имеющие

совершенно иной стереотип развития не

психотические формы психической патологии.

Сегодня их принято обозначать как пограничные,

малые, психосоматические, стрессовые, невро-

тические психические расстройства. Происходит

пересмотр концепции неврозов, которые в

современных классификациях болезней исполь-

зуется лишь с целью отграничения одного уровня

патологии от другого; в этот уровень патологии

объединяются наряду с невротическими также и

соматоформные и стрессовые расстройства на

основе их психогенности и непсихотического

уровня проявлений [2, 3, 7, 8, 35].

Развитие концепции стресса и концепции

личностных профилей привела к развитию

психосоматической парадигмы, которая заменила

психоневрологическую парадигму в психиатрии.

Для объяснения развития некоторых заболеваний

с психологической точки зрения Иоганн Гейнрот

предложил термин «психосоматический» (1818г.).

Несколько лет спустя (1822г.) Карл Якоби этот

термин дополнил близким понятием «соматопси-

хический», и 100 лет спустя (1922 г.) психоанали-

тик Феликс Дейч предложил понятие «психо-

соматическая медицина» [14]. Основа псих-

осоматической медицины - принятие факта

единства двух важнейших сфер человеческого

организма – тела и души, тесно переплетенных и

взаимодействующих в любом патологическом

процессе. Однако, постулируя факт единства тела

и души, все исследователи психосоматической

патологии на практике разделяли психические

симптомы от телесных, подчеркивая и выделяя

свои узкоспециальные нюансы (психовегетатив-

ный синдром у психиатров определяется как

диэнцефальный или нейроциркулаторный

синдром у неврологов; гастроэнтерологическое

соматоформное расстройство у психиатров

определяется как синдром раздраженного

желудка или кишечника у терапевтов и т.д.).

Проблема психосоматических соотношений

была и является предметом дискуссий не только

для психиатрии, но и для общей патологии

человека. Психосоматика постепенно становилась

междисциплинарной областью исследований и

получила возможность систематического

развития. Все формы психической патологии

подвержены патоморфозу (эволюционному и

лекарственному). Патоморфоз всех психических

нарушений и заболеваний приводит к стиранию и

атипизации многих клинических особенностей,

накоплению «мягких», «стертых», «завуалиро-

ванных», «маскированных» форм патологии. В

результате возникают диагностические, диффе-

ренциально-диагностические и терапевтические

проблемы. Особенно остро стоит эта проблема

для врачей амбулаторно-поликлинической служ-

бы, ежедневно сталкивающихся с подобными

больными, которые определены как «трудные».

Основное, что объединяет этих больных, это

их клиническая картина, представленная

преимущественно соматическими сенсациями.

Психосоматические расстройства в русскоязыч-

ной психиатрии традиционно рассматриваются в

пределах двух основных подходов: «психоцент-

рического» и «соматоцентрического» [31]. Психо-



центрический подход рассматривает заболевания

как результат влияния стрессовых факторов. Они

обозначаются как «болезни адаптации» [25].

Заболевания второй группы имеют соматогенную

и нозогенную природу. Современные подходы

под психосоматическими расстройствами имеют

ввиду группу состояний, возникающих на основе

взаимодействия психического и соматического

факторов и проявляющихся соматизацией психи-

ческих нарушений, психическими расстройст-

вами, отражающими реакцию на соматическое

заболевание или развивающейся соматической

патологией под влиянием психогенных факторов

[41]. Данное определение можно считать обще-

признанным [21, 24, 25, 27, 28, 31, 32, 36, 40, 42,

43, 46, 48]. В эту группу включаются и

соматогенные психотические расстройства [44,

45, 47]. Тополянский В.Д. и Струковская М.В.

определяют психосоматические расстройств как

«псевдоорганические», психогенные висцеро-

вегетативные нарушения, «псевдосоматические»

[48]. При развитии любого заболевания нельзя

исключить влияние психологических и физиоло-

гических факторов. То есть, он может быть

применим ко всем болезням [6, 10, 36]. Бытует

также точка зрения, что происхождение

большинства функциональных соматических

нарушений имеет корни в аффективной пато-

логии [16]. Поэтому психосоматические расст-

ройства они определяют как эмоциональные

нарушения с психологическими (аффективными)

и соматическими (вегетососудистыми) прояв-

лениями, которые возникают в функционально

перегруженных или поврежденных висцераль-

ных системах [15, 16]. Коркина и соавт. [28]

психосоматическими считали расстройства

функций органов и систем, в происхождении и

течении которых ведущая роль принадлежит

воздействию психотравмирующих факторов, с

четкой ориентированностью патологических

проявлений на определенную висцеральную

систему [18].

Соматические сенсации и психические

переживания и в норме, и патологии известны

каждому обывателю, интернисту и психиатру.

Сам факт наличия психосоматических и

соматопсихических соотношений в норме и

патологии является несомненным доказательст-

вом существования связи между телом и

психикой. Соматические жалобы являются

доминирующими при самых разных физических

недомоганиях и болезнях, они являются

ведущими у больных с пограничными психи-

ческими расстройствами, и становятся все более

частыми у лиц с выраженными психотическими

проявлениями. То есть наблюдатся тенденция к

«соматизации» патологии человека. Исследование

этих вопросов требует совместной работы интер-

нистов и психиатров [34, 38]. Много вопросов

возникает в этом контексте в связи с депрессив-

ными и тревожными расстройствами: является ли

сама депрессия фактором, отягощающим течение

соматических заболеваний? может сама депрессия

провоцирует соматическую патологию? Возмож-

но, депрессия является следствием соматического

страдания? Ответы на поставленные вопросы мы

находим во многих исследованиях, однако

проблема еще далека от окончательного решения.

В литературе отмечается, что от 60 до 90%

больных с расстройствами депрессивного спектра

выпадают из поля зрения психиатров и

обращаются за помощью к интернистам [5, 9].

Все аспекты психосоматических соотношений

достаточно подробно освещены в медицинской

литературе, в том числе, не только психолого-

психиатрической. Но в результате вопросов

возникает больше, чем находятся ответы на них,

что связано не только со сложностью рассмат-

риваемой проблемы, но также и с тем теорети-

ческим тупиком, в котором оказалась совре-

менная психиатрия или, как принято сегодня

говорить, постмодернистская психиатрия.

Взгляды клиницистов на данную проблему

крайне противоречивые, а нередко даже

диаметрально противоположные и взаимоисклю-

чающие.

Современная психиатрия остается пока

ориентированной на описательные класси-

фикации психических расстройств, не имеющих

практически никакого отношения к этиопа-

тогенезу этих расстройств, и во многом не

понимает нейробиологические основы этих

расстройств. Психиатрический диагноз, как и

любой другой медицинский диагноз, это

квалификация статуса в категориях классифи-

кационных систем DSM или МКБ. Психиатрия

опирается на основополагающий диагности-

ческий принцип (согласно МКБ-10) – феномено-

логический [19, 20, 39]. Он рассматривается

психиатрами (по крайней мере, большинством)

как альтернативный нозологическому принципу.

Однако, как бы мы не относились к этим



принципам и классификациям, любая из них (и

МКБ-10, и DSM-5) не лишена недостатков,

которые охватывают диагностические, термино-

логические, теоретические, педагогические и

другие аспекты. Менделевич В.Д. [33] считает,

что действующая классификация психических и

поведенческих расстройств приводит к

размыванию границ между психической и

поведенческой нормой и патологией и «меди-

кализирует» обыденную жизнь.

Современные биологические исследования

направлены на выявление при психических

расстройствах специфических морфологических

изменений, на поиски связей между феноме-

нологическими и патогенетическими аспектами

психических расстройств. Нерешенность этих

вопросов на современном этапе, на наш взгляд,

ставит проблему решения актуальных текущих

вопросов, возникающих на стыке психиатрии и

внутренней медицины: вопросов, связаных с

концептуализацией пограничных между

соматической медициной и психиатрией расст-

ройств, вопросов их диагностики и лечения.

Применение клинико-психопатологического

метода позволило сформировать общую психопа-

тологию. Но на этом развитие клинической

психиатрии, как нам представляется, остано-

вилось. Мы имеем ввиду, что развитие

психиатрической синдромологии, во-первых,

остановилось на уровне выделения некоторого

количества и перечня синдромов, которые на

практике в результате известного патоморфоза

часто трудно отграничиваются друг от друга и,

более того, их дифференциация практически

бесполезна в выборе терапевтической тактики.

Во-вторых, нозологическая концепция Крепелина

не только не получила дальнейшее развитие, а,

наоборот, претерпела известный регресс –

некоторые нозологии были низведены на уровень

синдромов, размыты не только границы между

нозологиями, но и внутри нозологий между

различными ее формами. Достижения биоло-

гической психиатрии на сегодня неприменимы в

реальной клинической практике: ни выявленные

нейромедиаторы, ни их соотношение и динамика,

ни генетические находки, ни нейроморфологи-

ческие изменения коры, глии не применимы в

диагностике и терапии психических расстройств.

Дальнейшее развитие психиатрии мы видим в

развитии и понимании самого предмета

психиатрии - психического расстройства,

претерпевающего определенный патоморфоз. Мы

разделяем точку зрения авторов, которые

предполагаят, что «клинико-психопатологи-

ческий метод должен быть направлен не только

исключительно на психическую сферу, но и на

весь организм в целом. Без этого невозможно

будет понять отдельный симптом, невозможно

будет выделить и ухватить патогенетическую

основу отдельного синдрома, невозможно будет

соотнести клинические картины с биологи-

ческими данными, невозможно будет разработать

адекватные дифференцированные методы

профилактики, лечения, реабилитации» [17].

Решение этих проблем нам видится с позиций

«непсихиатрической психиатрии».

В общемедицинской практике (где предметом

исследования является организм в целом)

психические расстройства являются наиболее

часто выявляемой патологией. По усредненным

статистическим данным только соматоформные

расстройства выявляются у каждого шестого

больного (около 16% пациентов). В то время, как

тревожное и депрессивное расстройства

выявляются только у 4% и 6% пациентов,

соответственно. При этом, доказано, что

соматоформные, депрессивные и тревожные

расстройства тесно взаимосвязаны. У пациентов,

которым было диагностировано одно из этих

состояний, риск развития дополнительных

расстройств увеличивается втрое. (цит. по

Краснову В.Н. [29]). Это обстоятельство ставит в

ряд актуальных проблему разработки концепции

непсихиатрической психиатрии. Рассматривая

психосоматический спектр (континуум) в его

полярных проявлениях, можо заметить, что на

одном полюсе расположены психосоматические

расстройства, которые рассматриваются как

самoстоятельная группа психических расст-

ройств, имеющиая свою специфическую

феноменологическую структуру (неразделимость

психической и соматической компонент). В этом

спектре располагаются психосоматические

расстройства, включающие расстройства аффек-

тивного спектра, но обладающие также общей

феноменологической структурой, а именно

неразделимость психической и соматической

компонент [30]. В свою очередь понятие

аффективный спектр сформировалось в современ-

ной психиатрии на основе объединения

расстройств, в клинической картине которых

доминируют аффективные и субаффективные



нарушения, объединенных общими клинико-

патогенетическим базисим [1, 4, 13]. Но, как

свидетельствует практика, клиническая картина

этих расстройств не всегда определяется аффект-

ивными нарушениями, а на первом плане

доминируют чаще соматические симптомы,

которые маскируют тревожные и депрессивные

феномены. На сегодня в этот спектр включаются

такие расстройства, как биполярные и рекур-

рентные аффективные заболевания, тревожные,

стрессовые, невротические расстройства, а также

расстройства адаптации и соматоформные

расстройства. Но ведущим клиническим прояв-

лением выступают, как в рамках аффективной

патологии, так и в структуре психосоматических

расстройств, вегетативно-соматические нару-

шения как в виде отдельных симптомов, так и

психовегетативных синдрома, функциональных

расстройств, сенестопатий и другий проявлений

патологии телесности.

Далее в этом психосоматическом континууме

следуют два совершенно разных по генезу, но

имеющих единую феноменологическую структу-

ру (неразделимость психической и соматической

компонент) расстройства - соматоформные

расстройства и соматические болезни. В их

структуре, как и в структуре выше отмеченных

расстройств, в той или иной форме и комби-

нации, явно или скрытно выделяют следующие

взаимосвязанные комбинации нарушений:

положительные и отрицательные эмоциональные

нарушения, вегетативно-соматические измене-

ния, сенсорные феномены, двигательные нару-

шения, когнитивные нарушения [29]. При разви-

тии расстройств психосоматического спектра

«психовегетативный синдром» [12, 22] является

посредником (возможно и промежуточным

звеном) патогенеза и клинического оформления

симптоматики. За ними следуют органические

изменения отдельных систем, либо выявляются

эндогенные механизмы психического забо-

левания.

200-летнее исследование проблем психосома-

тической медицины, как со стороны интернистов,

так и психиатров, так и не внесло ясности в

вопросы понимания этиологии, клиники,

динамики, терапии психосоматических болезней.

Ввиду ограниченности объемов статьи, мы не

имеем возможности представить здесь анализ

разных подходов и психосоматических концеп-

ций, однако заметим, что ни одна из сущест-

вующих актуальных и имеющий историческое

значение концепций и подходов не дает

исчерпывающего объяснения генеза и механиз-

мов развития психосоматических расстройств.

Это является основанием для мультифакторного

(комплексного или системного) подхода к данной

проблеме, которые подчеркивают сложность

патогенеза психосоматических заболеваний и

учитывающие и психологические, и сомати-

ческие факторы. Но заметим, что все они

фиксируются на каком-либо одном аспекте

проблемы – психогенезе расстройства, сома-

тической или психической предиспозиции,

личностной обусловленности, роли психотравмы

(стресса), нейрофизиологических механизмах и

т.д. Как ни парадоксально, основное упущение

всех концепций заключается в том, что все они

недооценивают (или ограничивают) предмет

психиатрии, рассматривая в качестве такового

исключительно патологию психики, пытаясь

выделить симптомы, специфические для высших

психических функций, для вегетативной нервной

системы, соматические симптомы, аффилиро-

ванные с психопатологическими проявлениями

или с органической патологией головного мозга и

т.д. Вся проблема в том, что дифференциация

синдромов в психиатрии опирается на внешние

проявления симптомов, в большинстве случаев

при игнорировании или непонимании патогене-

тических механизмов формирования синдрома.

Психосоматическими считали и функциональ-

ные заболевания, и заболевания с морфоло-

гической основой, и эндогенные психические

заболевания, и хронические неинфекционные

заболевания. Сохраняющаяся разобщенность в

подходах и интерпретациях психиатров и врачей-

интернистов вплоть до отсутствия взаимо-

понимания в терминах и определениях

продолжает оставаться барьером в исследовании

этого довольно широкого спектра болезней.

Решение проблемы нам видится в «объединении»

психических расстройств с соматическими

болезнями в единое целое, исходя из того, что

головной мозг является таким же внутренним

органом, как и все органы человеческого тела. Но

он является, в то же время, особенным органом в

силу выполняемых им функций. Это не только

основной нервный «ганглий» в организме, не

только центральная нервная система, но и самая

большая железа внутренней секреции; он не

только координирует, регулируюет и контроли-



рует все жизненные функции организма и

поведение человека, но и себя самого. Более того,

он является органом, обеспечивающим психи-

ческую деятельность. Мозг является не только

органом психическим, но и органом сомати-чес-

ким. Следовательно, объединение психосомати-

ческих заболеваний в единую систему нам

представляется на основе единого для них

«церебросоматического синдрома».

В контексте расстройств, составляющих с

нашей точки зрения, предмет непсихиатрической

психиатрии и представленных практически

психосоматическими расстройствами, мы

исходим из положения Гиляровского В.А. [23] о

том, что основным источником познания

являются ощущения, поэтому при изучении

психических заболеваний необходимо начинать с

исследования именно ощущений. Ощущения

являются тем феноменом, которые составляют

основное содержание всех расстройств,

определяемых как психосоматические и наиболее

часто выявляемые в непсихиатрической сети –

первичное звено здравоохранения, общесома-

тические больницы.

Эти положения будут представлены в

следующих статьях.

Литература

1. Akiskal H.S. Classification, diagnosis and boundaries of bipolar disorders. Bipolar Disorder. Eds.

M.May, H.Akiskal, J.Lopez-Ibor et al. Chichester: John Wiley & Sons 2002; p. 1–52.

2. American Psychiatric Association: Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Third

Edition, revised. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1987.

3. American Psychiatric Association:Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Fourth

Edition. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.

4. Blumenfield M, Strain J. (Eds.) Psychosomatic medicine. Philadelphia: Lippincott Williams and

Wilkins 2006.

5. Costa-e-Silva J. Facing depression. / Editorial. WPA Teaching Bulletin on Depression, 1993. –

vol. 1. – p. 11.

6. Dunbar F. Psychiatry in the medical specialties. New York: McGraw-Hill Book Co,1959. – 535 p.

7. Eriksen H.R., Svendsrod R., Ursin G., Ursin H. Prevalence of subjective health complaints in the

Nordic European countries in 1993. Europ. J. Publ. Health. 1998; 8(4): 294–298,

https://doi.org/10.1093/eurpub/8.4.294

8. Golding J.M., Smith G.R., Kashner T.M. Does Somatization Disorder Occur in Men?: Clinical

Characteristics of Women and Men With Multiple Unexplained Somatic Symptoms. Arch. Gen.

Psychiatry. 1991;48:231-235. DOI: 10.1001/archpsyc.1991.01810270043006

9. Lecrubier Y. Depression in medical practice. WPA Teaching Bulletin on Depression.1993;1:1:1-2.

10. Selhub E.M. Stress and distress in clinical practice: a mind-body approach. Nutr. Clin. Care.

2002;5:4:182–190.

11. Stengel E. Classification of mental disorders. Geneva: World Health Organization, 1960.

12. Thiele W. Das psycho-vegetative Syndrom. Munch. Мed. Wochenschrift. (1950). 1958;100:49:1918.

13. Winokur G. The types of affective disorders. J. Nerv. Ment. Dis. 1973; 156 (2): 82–96.

14. Аммон Г. Психосоматическая терапия. СПб.: Речь. 2000. 238 с.

15. Антропов Ю.Ф. Психосоматические расстройства у детей и подростков (клиника, атогенез,

систематика и дифференцированная терапия). М., 1997. 198 с.

16. Антропов Ю.Ф., Шевченко Ю.С. Лечение детей с психосоматическими расстройствами.

СПб.: Речь, 2002. 560 с.

17. Аширбеков Б.М. О предмете психиатрической науки: предварительная постановка проблемы.

Consilium. 2015;1-2(55-56): 43-44.



18. Байкова И.А. Психосоматические расстройства (классификация, клиника, диагностика и

лечение). Метод. рекомендации. Минск: Белорусский ГИУВ, 1999. 33 с.

19. Бинсвангер Л. Феноменология и психопатология. Логос. 1992;3:125-136.

20. Улановский А.М. Феноменологический метод в психологии, психиатрии и психотерапии.

Методология и история психологии. 2007;2:1:130-150.

21. Бройтигам В., Кристиан П., Рад М. Психосоматическая медицина. / Пер. с нем. – М.:

ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 1999. 376 с.

22. Вейн А.М., Дюкова Г.М., Воробьева О.В., Данилов А.Б. Панические атаки. М.: Эйдос Медиа,

2004.

23. Гиляровский В.А. Избранные труды. М., Медицина, 1973. 328 с.

24. Гиндикин В.Я. Справочник: соматогенные и соматоформные психические расстройства

(клиника, дифференциальная диагностика, лечение). М., Изд-во «Триада - Х», 2000. 256 с.

25. Исаев Д.Н. Психосоматические расстройства у детей: руководство для врачей. СПб.:

Издательство «Питер», 2000. 512 с.

26. Каннабих Ю. В. История психиатрии. М.: Минск, 2002. 559 с.

27. Каплан Г., Сэдок Б. Клиническая психиатрия. М.: Гэотар Медицина, 1999. 602 с.

28. Коркина М.В., Лакосина Н.Д., Личко А.Е., Сергеев И.И. Психиатрия. Учебник. – 2-е изд.,

доп., перераб. М.:МЕДпресс-информ, 2002. 576 с.

29. Краснов В.Н. Психосоматические аспекты расстройств аффективного спектра: клинические и

организационные проблемы. Психические расстройства в общей медицине. 2012; 2: 12-15.

30. Краснов В.Н. Расстройства аффективного спектра. М.: Практ. медицина, 2011.

31. Малкина-Пых И.Г. Психосоматика: Новейший справочник. М.:Изд-во Эксмо; СПб.: Сова,

2003. 928 с.

32. Менделевич В.Д. Клиническая и медицинская психология. Практическое руководство. М.:

«МЕД пресс», 1998. 592 с.

33. Менделевич В.Д. Проблема диагностики психических и поведенческих расстройств в

эпоху постмодернизма. Экспериментальная психология. 2015;8:3:82–90.

doi:10.17759/exppsy. 2015080308

34. Михайлов Б.В., Сердюк О.І. Диференційована психотерапія хворих на хронічні соматичні

захворювання. // Український вісник психоневрології. 2000;8:1:29-30.

35. МКБ-10: Международная классификация болезней (10-й пересмотр). Классификация

психических и поведенческих расстройств. С.-Петербург, 1994, 300 с.

36. Новикова И.А., Соловьев А.Г. Психологические аспекты психосоматических заболеваний.

Метод. Рекомендации / Под ред. П.И. Сидорова. – Архангельск, 2001. 46 с.

37. Нуллер Ю.Л. Смена парадигмы в психиатрии. Обзор психиатрии и медпсихологии. –

1992;1:11–19.

38. Петраков Б.Д. Основные закономерности распространённости психических болезней в

современном мире и в Российской Федерации / Материалы XII съезда психиатров России.

М., 1995. - С. 98 - 99.

39. Попов Ю.В., Вид В.Д. Современная клиническая психиатрия. М.: Экспертное бюро, 1997.

496 с.

40. Психологическая энциклопедия. 2-e изд. / Под ред. Р.Корсини и А.Ауэрбаха. – СПб.:

Питер, 2003. 1096 с.

41. Руководство по психиатрии: в 2-х т. – Т. 2 / Под ред. А.С.Тиганова. – М.: Медицина,1999.

784 с.



42. Сидоров П.И., Парняков А.В. Клиническая психология: Учебник, 2-е изд., дополн. М.:

ГЭОТАР-МЕД, 2002. 864 с.

43. Смулевич А.Б. Психогенные заболевания // Руководство по психиатрии / Под ред.

А.В.Снежневского. – М., 1983. – Т. 2. – С. 342–365.

44. Смулевич А.Б. Психосоматические расстройства (клиника, терапия, организация

медицинской помощи). Психиатрия и психофармакотерапия. 2000;2:35–40.

45. Смулевич А.Б. Психосоматические расстройства (клинические аспекты). Социальная и

клиническая психиатрия. 1997;7:1:5–18.

46. Смулевич А.Б. Психосоматические расстройства // Руководство по психиатрии, в 2-х т. /

Под ред. А.С.Тиганова. – М.: Медицина, 1999. – Т. 2. – С. 466–489.

47. Смулевич А.Б., Сыркин А.Л., Козырев В.Н. и соавт. Психосоматические расстройства

(клиника, эпидемиология, терапия, модели медицинской помощи). Журн. неврол. и

психиатр. им. С.С.Корсакова. 1999;4:4–16.

48. Тополянский В.Д., Струковская М.В. Психосоматические расстройства. М.: Медицина,

1986. 384 с. 49. Шнайдер К. Клиническая патопсихология. 14-е изд., с комментариями Г. Хубера и Г.

Гросс. М.: Сфера, 1999.

Контакты:

Сукиасян С.Г., д.м.н., профессор,

[email protected]

Ստացվել է` 22.01.2020

2017 -???1)2020.pdf · 2020. 9. 7. · lilit baghdasaryan (armenia) asya berberyan (armenia)...

Documents