2020 - sbb · 2020. 10. 21. · yillik ekonomİk rapor 2020. z 9 2020 3 İÇİndekİler i. kÜresel...

YILLIK EKONOMİK RAPOR

2020

Yıllık Ekonomik Rapor 2020

3

İÇİNDEKİLER

I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER .............................................................................................................. 9 A. Küresel Ekonomik Görünüm ......................................................................................................................... 9 1. Küresel Büyüme ve Ticaret ..................................................................................................................... 9 2. Gelişmiş Ülkeler ........................................................................................................................................ 12 3. Gelişmekte Olan Ülkeler ........................................................................................................................... 15 4. Enflasyon ve Emtia Fiyatları .................................................................................................................... 16 5. Finansal Piyasalar ..................................................................................................................................... 17 B. Küresel Riskler .............................................................................................................................................. 18 1. Finansal Piyasalarda Oynaklık .................................................................................................................. 19 2. Küresel Korumacılık ve Ticari Gerilimler ............................................................................................... 20 3. Jeopolitik Gerginlikler .............................................................................................................................. 20II. BÜYÜME ..............................................................................................................................................................23 A. Harcamalar Yönünden GSYH ....................................................................................................................... 23 B. Üretim Yönünden GSYH ............................................................................................................................... 24 C. Ekonomik Aktiviteye İlişkin Temel Göstergeler ............................................................................................ 25 1. Üretim Yönlü Göstergeler ........................................................................................................................ 25 2. Talep Yönlü Göstergeler ........................................................................................................................... 27 3. Yatırım Göstergeleri ................................................................................................................................. 27III. İŞGÜCÜ PİYASASI ............................................................................................................................................ 31 A. İşgücü Göstergeleri ........................................................................................................................................ 31 B. İşgücü Piyasasında Yapısal Göstergeler ......................................................................................................... 32 1. Sektörlere Göre İşgücü Göstergeleri ........................................................................................................ 32 2. Salgının Etkilerine Karşı Alınan Tedbirler ve İşgücü Piyasasında Esneklik ............................................ 33 3. Kadınların İşgücüne Katılımı ................................................................................................................... 34 4. Kayıt Dışı İstihdam .................................................................................................................................. 34IV. KAMU MALİYESİ ............................................................................................................................................. 37 A. Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ...................................................................................................... 37 1. Bütçe Dengesi .......................................................................................................................................... 37 2. Bütçe Giderleri ......................................................................................................................................... 38 3. Bütçe Gelirleri ........................................................................................................................................... 39 B. Genel Devlet Dengesi .................................................................................................................................... 41 C. Kamu Borç Dinamikleri ................................................................................................................................. 41 1. AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku ................................................................................................... 41 2. Kamu Net Borç Stoku ............................................................................................................................... 42 3. Merkezi Yönetim Borç Stoku ................................................................................................................... 42 a. Merkezi Yönetim İç Borç Stoku ................................................................................................... 42 b. Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku ............................................................................................... 43V. ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI .............................................................................................................. 47 A. Enflasyon ...................................................................................................................................................... 47 1. TÜFE ve Yİ-ÜFE Görünümü ................................................................................................................... 47 2. Gıda Enflasyonu ....................................................................................................................................... 49 3. Enerji Enflasyonu ..................................................................................................................................... 49 4. Hizmet Enflasyonu ................................................................................................................................... 50 5. Çekirdek Enflasyon .................................................................................................................................. 50 6. Yİ-ÜFE ..................................................................................................................................................... 51 B. Para Politikası ................................................................................................................................................ 51


4

VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR ................................................................................................................ 59 A. Risk Primi ....................................................................................................................................................... 61 B. Hisse Senedi ve Tahvil-Bono Piyasaları ......................................................................................................... 62 1. Borsa Endeksi ............................................................................................................................................ 62 2. Tahvil Faiz Oranları ................................................................................................................................... 62 3. Yabancı Yatırımcıların Payları .................................................................................................................. 62 C. Döviz Piyasası ................................................................................................................................................. 63 D. Bankacılık Sektörü .......................................................................................................................................... 64VII. ÖDEMELER DENGESİ .................................................................................................................................... 67 A. Cari İşlemler Hesabı ....................................................................................................................................... 69 1. Cari İşlemler Dengesi ................................................................................................................................ 69 a. Dış Ticaret Dengesi....................................................................................................................... 70 b. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler ................................................................ 74 2. Sermaye ve Finans Hesabı ........................................................................................................................ 75 B. Reel Efektif Döviz Kuru ................................................................................................................................ 77 C. Dış Finansman ............................................................................................................................................... 77 1. Uluslararası Yatırım Pozisyonu ................................................................................................................ 77 2. Özel Sektör Dış Borç Stokundaki Gelişmeler .......................................................................................... 78VIII. Temel Ekonomik Göstergeler............................................................................................................................ 79KAYNAKÇA ............................................................................................................................................................ 83

ŞEKİLLER DİZİNİ

I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER Şekil 1: Küresel Büyüme ..................................................................................................................................... 11 Şekil 2: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme ................................................................................................................. 12 Şekil 3: ABD İşsizlik Oranları ............................................................................................................................ 13 Şekil 4: Fed Bilançosu ve Politika Faiz Oranı .................................................................................................... 13 Şekil 5: Avro Bölgesi Büyümesi ......................................................................................................................... 14 Şekil 6: Avro Bölgesi Politika Faizi ve Bilanço Büyüklükleri ............................................................................ 14 Şekil 7: Japonya Büyüme .................................................................................................................................... 14 Şekil 8: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme ..................................................................................................... 15 Şekil 9: BRIC Ülkelerinde Büyüme ................................................................................................................... 16 Şekil 10: Enflasyon (TÜFE) ............................................................................................................................... 16 Şekil 11: Emtia Fiyatları ..................................................................................................................................... 17 Şekil 12: Gelişmiş Ülke Faiz Oranları ................................................................................................................ 17 Şekil 13: VIX Endeksi ........................................................................................................................................ 19

II. BÜYÜME Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları ....................................................................................................................... 23 Şekil 2: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden) ......................................................................... 24 Şekil 3: GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden) ................................................................................ 25 Şekil 4: Sanayi Üretim Endeksi .......................................................................................................................... 26 Şekil 5: Kapasite Kullanım Oranı ve PMI .......................................................................................................... 27 Şekil 6: RKGE ve Ticari Krediler ...................................................................................................................... 27 Şekil 7: Perakende Satış Hacim Endeksi ............................................................................................................ 27 Şekil 8: Yatırım Göstergeleri .............................................................................................................................. 28


5

III. İŞGÜCÜ PİYASASI Şekil 1: İşgücü Piyasasında Temel Göstergeler (Mevsimsel Düzeltilmiş) ......................................................... 31 Şekil 2: İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranı (Mevsimsel Düzeltilmiş) ............................................................... 31 Şekil 3: Sektörlerin Payı (2020 Temmuz) .......................................................................................................... 32 Şekil 4: İstihdamın Sektörel Dağılımı ................................................................................................................. 33 Şekil 5: Kısmi Zamanlı Çalışan Oranı ................................................................................................................ 33 Şekil 6: OECD Ülkelerinde Kadınların İşgücüne Katılım Oranı ........................................................................ 34 Şekil 7: Kayıt Dışı İstihdam Oranı ..................................................................................................................... 34

IV. KAMU MALİYESİ Şekil 1: Merkezi Yönetim Bütçesi ....................................................................................................................... 37 Şekil 2: Merkezi Yönetim ve Genel Devlet Dengesi .......................................................................................... 37 Şekil 3: Genel Devlet Borçlanma Gereği ............................................................................................................ 41 Şekil 4: AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku ................................................................................................ 42 Şekil 5: Kamu Net Borç stoku ............................................................................................................................ 42 Şekil 6: Merkezi Yönetim Borç Stoku ................................................................................................................ 42 Şekil 7: Merkezi Yönetim Borç Stokunun Yapısı ............................................................................................... 42 Şekil 8: Toplam İç Borç Çevirme Oranı .............................................................................................................. 43 Şekil 9: İç Borçlanma Vade Yapısı ....................................................................................................................... 43

V. ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI Şekil 1: Yıllık TÜFE ve Yİ-ÜFE Enflasyonu Oranları ........................................................................................ 48 Şekil 2: TÜFE- Döviz Kuru Sepeti ..................................................................................................................... 48 Şekil 3: Yıllık Enflasyona Katkılar ..................................................................................................................... 49 Şekil 4: Yıllık Enflasyon Beklentileri .................................................................................................................. 49 Şekil 5: Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon .......................................................................................... 49 Şekil 6: Enerji Fiyatları Yıllık Enflasyonu ......................................................................................................... 50 Şekil 7: Hizmet ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon ...................................................................................... 50 Şekil 8: Çekirdek Enflasyon ve Döviz Kuru ...................................................................................................... 51 Şekil 9: Yİ-ÜFE ve Döviz Kuru ......................................................................................................................... 51 Şekil 10: TCMB Faiz Oranları ........................................................................................................................... 52

VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Şekil 1: 5 Yıllık CDS Primi ................................................................................................................................ 61 Şekil 2: Borsa Endeksi ........................................................................................................................................ 62 Şekil 3: Tahvil Faiz Oranları ............................................................................................................................... 62 Şekil 4: Yurt Dışı Yerleşiklerin Hisse Senedi ve Tahvil-Bono Piyasalarındaki Payları ...................................... 63 Şekil 5: Döviz Kurları ......................................................................................................................................... 63 Şekil 6: Döviz Kuru Oynaklığı ........................................................................................................................... 63 Şekil 7: Kredi Büyüme Oranları ......................................................................................................................... 64 Şekil 8: Kredi Faiz Oranları ................................................................................................................................ 65 Şekil 9: Kredi ve Mevduat Büyüme Oranları ..................................................................................................... 65 Şekil 10: Takibe Giren Alacak Oranı .................................................................................................................. 65 Şekil 11: Kârlılık Oranları .................................................................................................................................. 66 Şekil 12: Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı ..................................................................................... 66


6

VII. ÖDEMELER DENGESİ Şekil 1: Enerji ve Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi (yıllıklandırılmış, milyar dolar ........................................ 69 Şekil 2: Petrol Fiyatları (brent, dolar) ve Enerji Açığı (milyar dolar) ................................................................. 70 Şekil 3: Altın Dış Ticareti (yıllıklandırılmış, milyar dolar) ................................................................................ 70 Şekil 4: Dış Ticaret Miktar Endeksleri (6 aylık hareketli ortalama yüzde değişim) ........................................... 71 Şekil 5: Dış Ticaret Birim Değer Endeksleri (6 aylık hareketli ortalama yüzde değişim ................................... 71 Şekil 6: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (yıllıklandırılmış, yüzde) ................................................................. 71 Şekil 7: Turist Sayısı ve Turizm Gelirleri (yıllıklandırılmış, milyon kişi, milyar dolar) ..................................... 75 Şekil 8: Cari Açığın Finansmanı (yıllıklandırılmış, milyar dolar) ....................................................................... 76 Şekil 9: TCMB Rezervleri (milyar dolar) ........................................................................................................... 76 Şekil 10: Reel Efektif Döviz Kuru ..................................................................................................................... 77 Şekil 11: Borçlulara Göre Brüt Dış Borç Stoku .................................................................................................. 78

TABLOLAR DİZİNİ

III. İŞGÜCÜ PİYASASI Tablo 1: İşgücü Göstergeleri ................................................................................................................................ 32

IV. KAMU MALİYESİ Tablo 1: Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri ........................................................................................................ 38 Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri ......................................................................................................... 40 Tablo 3: 2020 Yılında Gerçekleştirilen Yurt Dışı Tahvil İhraçları ...................................................................... 43

VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Tablo 1: Bankacılık Sektörü Temel Verileri ....................................................................................................... 64

VII. ÖDEMELER DENGESİ Tablo 1: İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı (milyon dolar) .............................................................. 72 Tablo 2: Ülke Gruplarına Göre İhracat (milyon dolar) ........................................................................................ 72 Tablo 3: İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı (milyon dolar ................................................................. 73 Tablo 4: Ülke Gruplarına Göre İthalat (milyon dolar)......................................................................................... 74 Tablo 5: Sermaye Dengesi ................................................................................................................................... 76 Tablo 6: Uluslararası Yatırım Pozisyonu (milyon dolar) ..................................................................................... 77

I. KÜRESEL

EKONOMİK GELİŞMELER


9

Küresel ekonomi, 2020 yılında Kovid-19 virüs salgını nedeniyle zorunlu olarak uy-gulanan tedbirlerin de etkisiyle muazzam bir üretim kaybına uğramıştır. 2020 yılı-nın ilk yarısında bazı gelişmiş ülkelerde GSYH, yüzde 20’yi aşan oranlarda geri-lemiştir. Devletlerin olağanüstü ve cömert teşvikleri sayesinde küresel ekonominin daha keskin daralmasının önüne geçilmiş-tir. Karantina koşullarının gevşetilmesiyle ve yeni normale geçilmesiyle üretim küre-sel düzeyde ilk aşamada hızlı toparlanmış-tır. Ancak toparlanma küresel ekonomiyi eski büyüme patikasına taşımak için henüz yeterli değildir. Yılın üçüncü çeyreğin-de hanehalkı tüketimi daha çok dayanıklı tüketim malları tarafında kuvvetlenirken, işsizlik oranları bir miktar düşüş göster-mekle birlikte halen yüksek seyretmekte-dir. Özel kesim yatırımları ve ticaret zayıf seyretmekte, bu durum küresel imalat sa-nayinin toparlanmasını sınırlamaktadır. 2019 yılı sonunda kısmen anlaşma zemi-nine doğru evirilen ticaret savaşları, sal-gınla birlikte gündemden uzaklaşmış gibi görünse de ABD-Çin ekseninde tansiyon yükseliş göstermiştir. Buna AB ile İngilte-re arasındaki Brexit sürecindeki sorunlar ilave edildiğinde, küresel ticaretin ivme kazanmasını engelleyen risklerin varlığını koruduğu gözlenmektedir.

Salgınla birlikte temelde ABD Merkez Bankası (Fed) ve Avrupa Merkez Banka-sı (AMB) gibi gelişmiş ülke merkez ban-kaları yanı sıra gelişmekte olan ülkelerin merkez bankalarının da genişlemeci para politikası uygulamasıyla birlikte finansal koşulların, küresel ekonomik faaliyetteki toparlanmayı desteklemesi beklenmekte-

dir. Ancak salgının bir süre daha devam etmesi öngörülmekte, küresel düzeyde yay-gın ve etkin bir koruyucu tedavinin kısa vadede uygulanması güç görünmektedir. Bu nedenle küresel ekonominin son IMF tahminlerine göre bir önceki yıla göre 2020’de yüzde 4,4 daralması, 2021 yılında ise yüzde 5,2 büyümesi öngörülmektedir.

Salgının seyrine bağlı olarak özellikle 2020’nin ilk çeyreğinde finansal piyasa-larda oynaklık hızla artmış, özellikle his-se senedi piyasalarında tarihsel düşüşler gözlenmiştir. Riskli varlık fiyatları keskin düşerken, sermaye akımları gelişmekte olan ülkeler aleyhine bozulmuştur. Geliş-mekte olan ülke para birimleri değer kay-bederken hızla düşen taleple petrol fiyat-ları tarihsel dip seviyelere inmiş, güvenli liman olarak görülen altın ve gümüş fiyat-ları yükselmiş, diğer emtia fiyatları da dü-şüş göstermiştir. Küresel piyasalar halen salgına ve uygulanan politikalara fazla-sıyla duyarlı olup küresel düzeyde hisse, altın ve petrol fiyatları hala tam anlamıyla istikrarlı bir görünüme kavuşmuş değildir. Yeni normal dengede güvenli liman arayı-şı devam etmekte, gelişmekte olan ülkelere sermaye girişi önceki yıllara göre daha kı-rılgan bir seyir izlemektedir.

A. Küresel Ekonomik Görünüm

1. Küresel Büyüme ve Ticaret

2019 yılında kırılganlıktan yeni çık-maya başlayan küresel ekonomi, 2020 yılında salgın nedeniyle çok daha faz-la belirsizlik içeren bir ortamda faali-yet göstermektedir. Küresel kriz sonrası 2018 yılının ilk yarısında nispeten güçlü büyüme performansı sergileyen küresel

I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER


10

ekonomi, yılın ikinci yarısından itibaren artan ekonomik, siyasi ve jeopolitik belir-sizliklerin de etkisiyle zayıflamıştır. ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşları, başta Almanya olmak üzere Avro Bölgesi’nde genele yaygın zayıf performans, Brexit’e ilişkin belirsizlikler, bazı gelişmekte olan ülkelerdeki makroekonomik dengesiz-likler, Çin’deki sıkı kredi politikalarıyla azalan yatırımlar, ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerdeki parasal normalleşme, azalan küresel talep ve güven 2019 yılın-da küresel büyümenin yavaşlamasında etkili olmuştur. Bu duruma tepki olarak özellikle Fed ve AMB başta olmak üzere gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin mer-kez bankaları daha gevşek para politikası yaklaşımlarına yönelmişlerdir. Ülke eko-nomilerini desteklemek için Fed ve AMB parasal normalleşmeye son vererek ge-nişletici para politikası adımları atmıştır. 2019 yılında bazı gelişmekte olan ülkeler de ekonomilerini desteklemek amacıyla faiz indirimlerine gitmişlerdir. Böylece 2019 yılının sonunda ve 2020 yılının he-men başında piyasalarda görece iyimser bir görünüm gözlenmiştir. Söz konusu dönemde azalan ticaret savaşı gerilimleri ve destekleyici para politikalarıyla kısmen de olsa küresel istikrarın toparlandığına dair işaretler alınmıştır. Ancak 2020 yılı-nın başında Kovid-19’un küresel salgına dönüşmeye başlamasıyla birlikte küresel makroekonomik görünüm hızlı bir bozul-ma sürecine girmiştir.

Küresel ekonomide daha önce de mev-cut olan ivme kaybı, 2020 yılında salgın nedeniyle tarihsel bir bunalıma dönüş-müştür. 2007/08 küresel finans krizine göre daha yaygın ve derin etkiler yaratma potansiyeline sahip olan Kovid-19 salgını,

2020 yılının ilk yarısından itibaren küresel ekonomik ortamda ciddi bir sarsıntıya yol açmıştır. Salgının Çin’in sınırlarını aşması sonucunda başta İtalya, İngiltere, Fransa ve İspanya olmak üzere Avrupa ekonomi-lerinde ve akabinde ABD’de iktisadi faa-liyet hızla durma noktasına gelmiştir. Bu çerçevede alınan kararlardan özellikle ka-rantina ve ekonomik kapanma gibi tedbir-ler, iktisadi faaliyet üzerinde yoğun kısıtla-yıcı sonuçlar doğurmuştur. Salgının geniş toplumsal kesimler üzerindeki tahribatını azaltmak amacıyla tarihte benzerine az rastlanır mali teşvik ve parasal genişleme politikalarına başvurulmuştur. Bunların başında; hanehalkının ve firmalara destek paketlerinin açıklanması ve uyumlu para politikası uygulamaları gelmektedir. Bu tedbirlere rağmen, 2019 yılının tamamın-da yüzde 2,8 oranında büyüyen ve salgın öncesi dönemdeki IMF tahminlerine göre yüzde 3,4 oranında büyümesi beklenen küresel ekonominin, 2020 yılında yüzde 4,4 oranında daralması öngörülmektedir. Salgının ilk aşamada dünya ekonomisinde önemli bir paya sahip olan Çin ekonomisi ile bazı Asya ekonomilerini vurması nede-niyle, küresel hasıla üzerindeki etkisinin yılın ilk çeyreğinde daha sınırlı kaldığı görülmüştür. Ancak, yılın ikinci çeyreğin-de salgının dünyanın diğer bölgelerine de hızla yayılmasıyla küresel ekonomi üze-rindeki etkileri çok daha derin ve yaygın bir şekilde hissedilmiştir. Küresel hasıla-daki 2020 yılının ilk yarısında görülen da-ralma ağırlıklı olarak gelişmiş ekonomi-lerde görülen zayıf ekonomik aktiviteden kaynaklanmıştır. Nitekim 2020 yılının ilk çeyreğinde Avrupa’daki dört büyük ekono-mi olan Almanya, Fransa, Birleşik Krallık ve İtalya bir önceki çeyreğe göre sırasıyla 2,0, 5,9, 2,5 ve 5,5 oranlarında daralırken,


11

benzer şekilde, ABD ekonomisi aynı dö-nemde yüzde 1,3 oranında küçülmüştür1. Salgının merkezi üssü yılın ilk çeyreğinde Çin iken, ikinci çeyreğin başlarında geliş-miş Avrupa ülkeleri ve ABD olmuştur. Bu ülkelerde ağır sağlık tahribatına yol açan salgının, tedarik zincirinde yol açtığı so-runlar ile ticaret üzerindeki yıkıcı etkisi de başta AB ekonomileri olmak üzere küresel imalat sanayii üzerinde olumsuz etki yap-mıştır.

Tarihi bunalım 2020 yılı ikinci çeyreğin-de sarsıcı boyutlara ulaşmıştır. Çin’de yılın ilk çeyreğinde başlayan salgın, özel-likle yılın ikinci çeyreğinde Avrupa ülkele-rinin yanı sıra Rusya, Brezilya, Hindistan, Güney Afrika gibi gelişmekte olan büyük ölçekteki ekonomilerde etkili olmaya baş-lamış ve ekonomik faaliyetlerde belirgin bir biçimde yavaşlama meydana getirmiş-tir. Gelişmekte olan ekonomiler de kendi içlerinde salgından farklı derecelerde et-kilenmişlerdir. Bunun temel nedeni, sal-gından ciddi şekilde etkilenen turizm sek-törü ve emtia piyasalarındaki gelişmelere duyarlı olan gelişmekte olan ülkeler ara-sındaki yapısal farklılıklar, salgın ile mü-cadeledeki farklılıklar, verimlilik farkları, kriz öncesi büyüme eğilimleri ve yurtdışı finansal akımlara bağımlılık açısından mevcut olan ayrışmalardır. Ayrıca, başta ulaştırma ve turizm sektörleri olmak üzere birçok hizmet sektöründe faaliyetler ikinci çeyrekte büyük ölçüde yavaşlamıştır. Hiz-metler sektörü salgından çok daha fazla et-kilenirken, imalat sanayii faaliyetlerindeki gerileme daha düşük seviyede gerçekleş-miştir.1 Eurostat’ın mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış bir önceki çeyreğe göre yüzde değişim verileri kullanıl-mıştır.

Şekil 1: Küresel Büyüme

8,3

5,2

3,9

6,0

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

(%)

Küresel Ticaret Küresel büyümeGelişmiş Ülkeler Büyüme Gelişmekte olan Ülkeler Büyüme

Kaynak: IMF WEO Ekim 2020

Salgın küresel ticareti olağanüstü za-yıflatmıştır. Salgın öncesinde ABD’nin başta Çin ve Avrupa Birliği olmak üzere küresel düzeyde ticaret gerilimlerini tır-mandırma eğilimleriyle zayıflama riskiyle karşı karşıya kalan küresel ticaret hacmi, salgının etkisiyle daralmıştır. Diğer taraf-tan, 2020 yılı başında ticaret savaşlarının ön plana çıkan iki tarafı olan ABD ve Çin arasında “Birinci Safha Ticaret Anlaşma-sı” imzalanmıştır. Bu anlaşmayla iki ülke arasındaki ticaret savaşı kaynaklı gergin-liğin kısmen azalması sağlanmış olmakla birlikte, gümrük vergilerinin indirilmesi gibi daha güç başlıkların “İkinci Safha” kapsamında değerlendirilmesi planlan-mıştır. Ancak 2020 yılının üçüncü çeyreği itibarıyla ”İkinci Safha” anlaşmasına yö-nelik somut bir adımın atılmadığı görül-mektedir. Muhtemel ek tarife ve yaptırım-lar ile politika belirsizliklerinin artması, küresel ticaret üzerinde aşağı yönlü bir risk olarak görülmektedir. Bununla birlik-te, ticaret savaşlarına ilişkin diğer bazı hu-suslarda ise geleceğe dönük belirsizlikler halen sürmektedir. Dünya ticaret hacmi, aylık verilere göre Nisan 2020’de yüzde 12,1 oranında gerilemiş ve böylece seri içerisindeki en keskin düşüş gerçekleşmiş-tir. Ticaret hacmindeki aşağı yönlü eğilim Mayıs ayı itibarıyla sona ermiş, Haziran ayından itibaren kademeli bir iyileşme


12

gözlenmiştir. Uluslararası kuruluşlar dün-ya ticaretinin 2020 yılında önemli ölçüde daralacağını beklemektedir. Uluslararası Para Fonu (IMF) ise 2019’da yıllık yüz-de 1 büyüyen dünya ticaret hacminin 2020 yılında yüzde 10,4 küçüleceğini, 2021 yı-lında ise yüzde 8,3 genişleyeceğini tahmin etmektedir.

2. Gelişmiş Ülkeler

Gelişmiş ülkelerde ekonomik faaliyet-ler, salgının yarattığı belirsizliklere bağlı arz ve talep şokları, ticaret gergin-likleri ve küresel politika belirsizlikleri nedeniyle keskin yavaşlamıştır. 2020 yı-lında yüksek sanayi ve ihracat kapasitesi-ne sahip olan gelişmiş ülkeler ancak savaş dönemleri ile kıyaslanabilecek daralmala-rı yaşamışlardır. Salgın, küresel karantina önlemlerine bağlı olarak talep tarafında ani bir düşüşe neden olmuş, aynı zamanda tedarik zincirlerinin kopmasıyla arz şoku yaşanmıştır. Küresel teşvik edici müdaha-leler ekonomileri serbest düşüşten tekrar toparlanma sürecine çevirse de, özellikle 2020’nin ikinci çeyreği gelişmiş ülkeler açısından dramatik ekonomik daralma-ların yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu çerçevede, 2020 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki döneme göre; ABD ekonomisi yüzde 9,0 oranında küçülmüştür. Aynı dö-nemde, Birleşik Krallık yüzde 19,8, İspan-ya yüzde 17,8, Fransa yüzde 13,8, İtalya yüzde 13 ve Almanya yüzde 9,7 ekonomik daralmaya maruz kalmışlardır.2 Söz ko-nusu sorunlar, Avro Bölgesinde genelinde yoğun hissedilmiş ve 2020 yılının 2. çey-reğinde söz konusu bölge yüzde 11,8 ora-2 Eurostat’ın mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış bir önceki çeğre göre yüzde değişim verileri kulanılmıştır.

nında daralmıştır. Aynı dönemde Japonya ekonomisi de yüzde 7,9 daralarak küresel hasılanın düşüşünde önemli rol oynamış-tır. Üçüncü çeyrek itibarıyla söz konusu ekonomilerde V tipi toparlanmanın öncü göstergeleri izlenmektedir. Ancak, geliş-miş ekonomilerdeki toparlanmanın, salgın belirsizlikleri, ticaret gerginlikleri, Brexit süreci ve jeopolitik gerilimler nedeniyle düşük ivmeyle uzun bir zamana yayılması muhtemeldir. Gelişmiş ülkelerdeki olağa-nüstü ekonomik yavaşlama, başta Fed ve AMB’nin parasal genişlemeyi ve mali teş-vikleri içeren destekleyici politika değişik-liklerine gitmelerine neden olmuştur. IMF tarafından yapılan son tahminlere göre, 2019 yılında yüzde 1,7 büyüyen gelişmiş ekonomilerin 2020 yılında yüzde 5,8 kü-çülmesi ve 2021 yılında ise yüzde 3,9 ora-nında yeniden büyümesi beklenmektedir.

Şekil 2: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme

1,7 2,2 1,3 0,7

-5,8-4,3

-8,3

-5,3

3,93,1

5,2

2,3

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

Gelişmiş Ülkeler ABD Avro Bölgesi Japonya

(%)


2019 2020 2021

ABD ekonomisi, risklerin varlığını ko-ruduğu bir ortamda zayıf görünüm sergilemektedir. ABD, sağlık sisteminde-ki açıklar ve önlemlerin yetersiz kalması nedeniyle salgına hızlı tepki vermekte zorlanmış ve buna bağlı olarak ekonomik çöküntü çok kuvvetli hissedilmiştir. Sal-gın öncesinde diğer gelişmiş ülkelerden pozitif ayrışan ABD, Avro Bölgesine göre daha düşük olmakla birlikte ciddi ekono-


13

mik sarsıntı yaşamış ve bu süreci küresel finans krizine göre çok daha hızlı bir pa-rasal genişlemeye başvurarak durdurmaya çalışmıştır. Ancak, başta Çin olmak üze-re ticari ortakları arasındaki gerginliğin zaman zaman gündeme gelmesi, salgın faktörü, politika belirsizlikleri, daralan küresel ticaret ve jeopolitik risklerle bir-likte bakıldığında; IMF tahminlerine göre, ABD ekonomisinin 2020 yılında yüzde 4,3 oranında daralması, 2021 yılında ise toparlanarak yüzde 3,1 büyümesi beklen-mektedir.

ABD ekonomisinde işgücü piyasası sal-gın nedeniyle kırılgan hale gelmiştir. Salgın kaynaklı olarak işgücü piyasası hızla bozulmuş ve işsiz sayısı hızla yük-selmiştir. Salgına karşı önlemlerin yoğun-laştığı dönem olan Nisan 2020’de işsizlik oranı yüzde 14,7 ile zirve yapmıştır. Son IMF tahminlerine göre, işsizlik oranının 2020 yılında ortalamada yüzde 8,9 olması beklenmekte, 2021’de ise yüzde 7,3’e in-mesi öngörülmektedir.

Şekil 3: ABD İşsizlik Oranları

0,02,04,06,08,0

10,012,014,016,0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

%

Kaynak: U.S. Bureau of Labor Statistics

İşsizlik Oranı:2020 İşsizlik Oranı: 2015-2019 Ortalaması

Ülke ekonomisini desteklemek için Fed 2020 yılında faiz indirim politikasını hızlandırmış ve küresel krizden sonra tekrar büyük ölçekli bilanço genişlet-me programını devreye sokmuştur. 16

Eylül 2019’da enflasyon görünümü yüzde 2’ye erişene kadar faizi sabit tutmaya ka-rar veren Fed’in parasal duruşu, Kovid-19 salgınıyla daha da güvercin bir tutuma dö-nüşmüştür. 15 Mart 2020’de acil toplanan Fed, fonlama faiz oranını yüzde 0 ila 0,25 aralığı olarak belirlemiştir. Böylece Fed uzun dönem faiz oranlarını düşük tutmaya çalışmaktadır. Salgın nedeniyle ilave para-sal genişlemenin üst tavanı sınırsız olmuş-tur. Bu gelişmelerle Eylül 2020 itibarıyla Fed bilançosu 7 trilyon dolara yükselmiş-tir.

Şekil 4: Fed Bilançosu ve Politika Faiz Oranı

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0

1

2

3

4

5

6

20

07

-1 72

00

8-1 7

20

09

-1 72

01

0-1 7

20

11

-1 72

01

2-1 7

20

13

-1 72

01

4-1 7

20

15

-1 72

01

6-1 7

20

17

-1 72

01

8-1 7

20

19

-1 72

02

0-1 7

(Tri

lyo

n $

)

(%)

Üst Band (Sol Eksen) Alt Band (Sol Eksen) Fed Bilançosu

Kaynak: Bloomberg, FED

Avro Bölgesinde ekonomik faaliyetler beklenenden hızlı yavaşlamıştır. 2019 yılında yüzde 1,3 oranında büyüyen Avro Bölgesinin küresel krizden beri yaşadığı sorunların yanısıra İtalya’da kamu borç-lanma maliyetlerinin artması, küresel ti-caret politikaları ve Brexit belirsizliğinin yol açtığı ve düşük büyüme performansı nedeniyle düşük faiz politikası uygulayan AMB, salgın nedeniyle 2020 yılında da parasal genişlemeyi destekleyen bir du-ruş izlemektedir. Ayrıca, salgına karşı AB komisyonu tarafından tarihinde ilk defa geniş kapsamlı mali teşvik paketleri uy-


14

gulamaya konulmuştur. IMF tahminlerine göre, 2020 yılında yüzde 8,3 oranında da-ralacak olan Avro Bölgesinin 2021 yılında ise toparlanarak yüzde 5,2 oranında büyü-mesi beklenmektedir.

Şekil 5: Avro Bölgesi Büyümesi

9

Bölgesinde ekonomik büyümenin, 2020 yılında negatif yüzde 8,3, 2021 yılında ise toparlanarak

yüzde 5,2 oranlarında gerçekleşmesi beklenmektedir (IMF WEO).

Şekil 5: Avro Bölgesi Büyümesi

Avrupa Merkez Bankası yeniden bölge ekonomisine yönelik destekleyici para politikasına

yönelmiştir. Politika faizini uzun zamandır sıfır düzeyinde tutan AMB, ekonomik toparlanmayla

beraber daraltıcı para politikası sinyalleri vermiş varlık alım programını 2019 yılı başında

sonlandırmıştı. Ancak 2019 yılında bölge ekonomilerindeki yavaşlama, zayıf enflasyon ve bazı

merkez bankalarının genişlemeci politikalar uygulamaya başlaması nedeniyle ECB bölge

ekonomilerini desteklemek için söylem değişikliğine gitmiştir. 2019’un sonu itibarıyla yüzde -0,5’e

kadar inen mevduat faizi, yüzde sıfır olarak uygulanan politika faizi ve yüzde 0,25 olan marjinal

fonlama faizinde salgın nedeniyle 2020 yılında bir değişikliğe gidilmeyerek negatif politika faizi

-4,0

-3,0

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

-15

-13

-11

-9

-7

-5

-3

-1

1

3

5

Ç1-2

007

Ç3-2

007

Ç1-2

008

Ç3-2

008

Ç1-2

009

Ç3-2

009

Ç1-2

010

Ç3-2

010

Ç1-2

011

Ç3-2

011

Ç1-2

012

Ç3-2

012

Ç1-2

013

Ç3-2

013

Ç1-2

014

Ç3-2

014

Ç1-2

015

Ç3-2

015

Ç1-2

016

Ç3-2

016

Ç1-2

017

Ç3-2

017

Ç1-2

018

Ç3-2

018

Ç1-2

019

Ç3-2

019

Ç1-2

020

Kaynak: OECD Database

Yıllık Çeyreklik (y.o..; Sağ Eksen)

Avrupa Merkez Bankası yeniden bölge ekonomisine yönelik destekleyici para politikasına yönelmiştir. Politika faizini uzun zamandır sıfır düzeyinde tutan AMB, ekonomik toparlanmayla beraber daraltı-cı para politikası sinyalleri vermiş varlık alım programını 2019 yılı başında sonlan-dırmıştı. Ancak 2019 yılında bölge eko-nomilerindeki yavaşlama, zayıf enflasyon ve bazı merkez bankalarının genişlemeci politikalar uygulamaya başlaması nede-niyle AMB bölge ekonomilerini destek-lemek için söylem değişikliğine gitmiştir. 2019’un sonu itibarıyla yüzde -0,5’e kadar inen mevduat faizi, yüzde sıfır olarak uy-gulanan politika faizi ve yüzde 0,25 olan marjinal fonlama faizinde salgın nedeniyle 2020 yılında bir değişikliğe gidilmeyerek negatif politika faizi bölgesinde kalınma-ya devam etmiştir. Bu gelişmelerle birlikte AMB’nin bilanço büyüklüğü 6,4 trilyon Avro’ya ulaşmıştır.

Şekil 6: Avro Bölgesi Politika Faizi ve Bilanço Büyüklükleri

-0,5

6,4

0

1

2

3

4

5

6

7

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

01.2

007

08.2

007

03.2

008

10.2

008

05.2

009

12.2

009

07.2

010

02.2

011

09.2

011

04.2

012

11.2

012

06.2

013

01.2

014

08.2

014

03.2

015

10.2

015

05.2

016

12.2

016

07.2

017

02.2

018

09.2

018

04.2

019

11.2

019

06.2

020

(Tri

lyon

Avr

o)

(%)

Kaynak: Bloomberg

Politika Faizi

Bilanço Büyüklüğü (Sağ Eksen)

Japonya ekonomisi, gelişmiş ekonomi-lerde gözlenen keskin bir daralma eği-limine eşlik etmektedir. Salgın nedeniyle küresel ekonomide gözlenen duraklama Japonya ekonomisine görece geç yansı-mıştır. Ayrıca salgınla mücadele için Ja-ponya’da uygulanan kapanma tedbirleriy-le eşanlı olarak, 1 trilyon dolar civarındaki destek paketinin hızlı bir şekilde açıklan-ması ekonomik faaliyetteki kayıpların di-ğer gelişmiş ekonomilere göre daha düşük düzeyde kalmasını sağlamıştır. 2019 yı-lında yüzde 0,7 büyüyen Japonya ekono-misinin 2020 yılında yüzde 5,3 daralması tahmin edilmekte, 2021 yılında ise yüzde 2,3 oranında büyümesi öngörülmektedir.

Şekil 7: Japonya Büyüme

-12.0-10.0

-8.0-6.0-4.0-2.00.02.04.06.08.0

Ç1

-20

07

Ç3

-20

07

Ç1

-20

08

Ç3

-20

08

Ç1

-20

09

Ç3

-20

09

Ç1

-20

10

Ç3

-20

10

Ç1

-20

11

Ç3

-20

11

Ç1

-20

12

Ç3

-20

12

Ç1

-20

13

Ç3

-20

13

Ç1

-20

14

Ç3

-20

14

Ç1

-20

15

Ç3

-20

15

Ç1

-20

16

Ç3

-20

16

Ç1

-20

17

Ç3

-20

17

Ç1

-20

18

Ç3

-20

18

Ç1

-20

19

Ç3

-20

19

Ç1

-20

20

Kaynak: OECD Database

Çeyreklik (y. o.) Yıllık


15

Japonya Merkez Bankası (BoJ) genişle-meci para politikasına devam etmekte-dir. BoJ, 2016 yılı başından bu yana eko-nomik aktiviteyi canlandırmak ve yüzde 2 enflasyon hedefine ulaşmak için negatif politika faizi uygulamaktadır. Enflasyon oranının hedefin oldukça altında seyretme-si ve çekirdek enflasyonda istenilen ölçüde artış yaşanmamasına ek olarak salgının ik-tisadi aktivite ve bekleyişler üzerindeki et-kileri nedeniyle BoJ’un genişlemeci para politikasını, önümüzdeki dönemde de sür-dürmesi beklenmektedir.

3. Gelişmekte Olan Ülkeler

Salgın, 2020 yılının ilk çeyreğiyle bir-likte gelişmekte olan ekonomilerde et-kisini artırmıştır. Salgınla mücadele kap-samında getirilen kapanma ve kısıtlama tedbirleri ekonomik aktivitenin keskin bir şekilde yavaşlamasına yol açmıştır. Kü-resel ticaretteki daralma petrol ihracatçısı ekonomileri, seyahat kısıtlamaları ise tu-rizm geliri elde eden gelişmekte olan eko-nomileri olumsuz etkilemiştir. Ocak-Mart döneminde yaşanan sert daralmanın ar-dından, finansal koşullar gelişmekte olan ekonomiler için göreli olarak gevşemiştir. Bazı gelişmekte olan piyasa merkez ban-kaları ilk kez para politikasında miktar genişlemesine ve varlık alımlarına yö-nelmiştir. Ayrıca, gelişmekte olan birkaç ülke döviz likidite sıkıntısını para takası hatlarıyla hafifletmeye gitmiştir. Ancak, küresel ticaret hacminde gözlenen keskin daralma gelişmekte olan ülke ekonomile-rini derinden etkilemektedir. 2019 yılında yüzde 3,7 büyüyen gelişmekte olan ülke ekonomilerinin 2020 yılında yüzde 3,3 oranında daralması, 2021 yılında ise yüz-de 6,0 büyümesi beklenmektedir.

Şekil 8: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme

6,14,2

1,1 1,31,9

-10,3

-5,8-4,1

8,2 8,8

2,8 2,8

-12-11-10-9-8-7-6-5-4-3-2-10123456789

10

Çin Hindistan Brezilya Rusya

%


2019 2020 2021

Kovid-19 salgınının ortaya çıktığı Çin, 2019 yılının son çeyreğinden itibaren ekonomik faaliyette daralmaya en erken giren ülke olmuştur. ABD ile geçen yıl-dan devam eden ticaret gerilimleri altında, Kovid-19 salgını, küresel ticaretteki sert daralma, ticaret ortaklarındaki ekonomik yavaşlama, iç talepteki düşüş, dünyanın en büyük ikinci ekonomisinin yavaşlamasın-da etkili olmuştur. Ancak, uygulanan sert kapanma tedbirlerinin olumlu sonuçları-nın yılın ikinci çeyreğinden itibaren alın-dığı izlenmektedir. 2019 yılında yüzde 6,1 büyüyen Çin ekonomisinin 2020 yılında yüzde 1,9, 2021 yılında ise yüzde 8,2 ora-nında büyüyeceği öngörülmektedir.

Salgından görece geç etkilenen Hindis-tan’da ekonomik faaliyetin de topar-lanması gecikmektedir. Salgına bağlı ka-panma tedbirlerinin de daha uzun sürdüğü Hindistan’da toparlanmanın güçsüz oldu-ğu görülmektedir. Merkez Bankası’nın iç talebi ve yatırımları desteklemeye devam etmesi, küresel ticaret ve ekonomik akti-vitenin, salgının ilk dönemine göre daha olumlu olması sonraki döneme dair bekle-yişleri desteklemektedir. 2019 yılında yüz-de 4,2 büyüyen Hindistan ekonomisinin 2020 yılında yüzde 10,3 oranında daral-ması, 2021 yılında ise yüzde 8,8 oranında büyümesi beklenmektedir.


16

Rusya ekonomisi, salgının olumsuz et-kilerine ek olarak petrol fiyatlarındaki sert düşüşten olumsuz etkilenmektedir. Rusya’da da ekonomik faaliyeti destek-lemek üzere bir dizi tedbirler alınmış ol-masına rağmen, ekonominin 2020 yılında yüzde 4,1 daralması, 2021 yılında ise yüz-de 2,8 oranında büyümesi beklenmektedir.

Şekil 9: BRIC Ülkelerinde Büyüme

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

2014

Ç1

2014

Ç2

2014

Ç3

2014

Ç4

2015

Ç1

2015

Ç2

2015

Ç3

2015

Ç4

2016

Ç1

2016

Ç2

2016

Ç3

2016

Ç4

2017

Ç1

2017

Ç2

2017

Ç3

2017

Ç4

2018

Ç1

2018

Ç2

2018

Ç3

2018

Ç4

2019

Ç1

2019

Ç2

2019

Ç3

2019

Ç4

2020

Ç1

2020

Ç2

%

Kaynak: Bloomberg

Çin Hindistan Rusya Brezilya

Brezilya Kovid-19 salgınından sert bir bi-çimde etkilenmiştir. Latin Amerika bölge-sine görece geç ulaşan salgın, Brezilya’da hızla yayılmış ve ülkenin vaka sayısı açı-sından kısa sürede dünyanın merkez ül-kelerinden biri haline gelmesine neden olmuştur. Ayrıca emtia ihracatçısı olan Brezilya, emtia fiyatlarındaki keskin dü-şüşten de olumsuz etkilenmeye devam et-mektedir. Salgına karşı, sert faiz indirimle-ri ve kırılgan kesimlere yönelik doğrudan transferler dahil olmak üzere önemli mali ve likidite paketleri gibi tedbirler uygu-lanmıştır. Ancak, tedbirlerin azaltılması, 2015-2016 durgunluğundan hala topar-lanamamış olan iç talebin görünümünü olumsuz etkileyecektir. 2019 yılında yüz-de 1,1 oranında büyüyen ekonominin 2020 yılında yüzde 5,8 daralması, 2021 yılında ise yüzde 2,8 oranında büyümesi öngörül-mektedir.

4. Enflasyon ve Emtia Fiyatları

Küresel enflasyon, petrol ve emtia fiyat-larındaki gelişmeler ile küresel talepteki zayıflığa bağlı olarak düşük seyretmek-tedir. Küresel ölçekte enflasyon açısından da sıra dışı bir dönemden geçilmektedir. Kovid-19 nedeniyle toplam talepte gözle-nen gerileme, bir yandan petrol ve emtia fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluş-tururken, ekonomik aktiviteyi destekleme yönündeki parasal genişlemenin ve düşük faiz ortamının enflasyonist etkileri gözlen-memektedir. Benzer şekilde, arz kesintile-rinin fiyatlar üzerindeki olumsuz etkileri de henüz görünmemektedir. Nitekim ge-lişmiş ekonomilerde ortalama enflasyon, 2019 yılsonundan bu yana 1,3 puan aza-larak, Nisan 2020 itibarıyla yıllık bazda yüzde 0,4’e gerilemiş, gelişmekte olan ekonomilerde ise aynı dönemde 1,2 puan düşerek yüzde 4,2 olmuştur.

Şekil 10: Enflasyon (TÜFE)

1,4

5,1

0,8

5,0

1,6

4,7

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler

(%)

2019 2020 2021


Emtia fiyatları, küresel talebin etkisin-de zayıf bir seyir izlemektedir. Kovid-19 etkisiyle küresel ticaret hacmindeki daral-ma ve genel olarak toplam talepteki düşüş, emtia fiyatlarının zayıf seyrini sürekli hale getirmiştir. Salgının ekonomik aktivite üzerindeki etkilerini sınırlamaya yönelik parasal tedbirler ve yatırımcıların güvenli liman arayışları, kıymetli maden fiyatla-rında artışa yol açmıştır.


17

Petrol fiyatları, 2018 yılının son çey-reğinden bu yana devam eden dalgalı seyri sonrasında, artan jeopolitik risk-ler ve zayıf küresel ekonomik görünüm nedeniyle gerilemiştir. 2019 yılında arz kısıtlamaları ve artan jeopolitik riskler nedeniyle petrol fiyatlarında göreli artış yaşanmış, ancak 2020 yılının ilk çeyreğin-den itibaren, küresel talebin tarihsel bir çö-küş yaşaması fiyatlarda sert düşüşe neden olmuştur. Brent petrol fiyatları 2020 yılına 70 dolar/varil seviyesinden başlamasına rağmen oldukça düşük seviyelere geri-ledikten sonra 40-45 dolar/varil bandına yerleşmiştir. Önümüzdeki dönemde, fiyat-ların toparlanan talebe bağlı olarak sınırlı miktarda yükselmesi beklenmektedir. An-cak fiyatlarda halen 2019’e göre düşük bir seviye öngörülmektedir.

Şekil 11: Emtia Fiyatları

0

20

40

60

80

100

120

2014

-120

14-4

2014

-720

14-10

2015

-120

15-4

2015

-720

15-10

2016

-120

16-4

2016

-720

16-10

2017

-120

17-4

2017

-720

17-10

2018

-120

18-4

2018

-720

18-10

2019

-120

19-4

2019

-720

19-10

2020

-120

20-4

2020

-7

(ABD

TÜFE

ile De

flate

Edilm

iştir,

2015

=100

)

GıdaMetalBrent Petrol (Ortalama Spot Fiyat)GıdaMetalBrent Petrol (Ortalama Spot Fiyat)

Kaynak: IMF, WEO Ekim 2020

5. Finansal Piyasalar

2020 yılında gösterge faiz oranları dü-şerek finansal koşulların genel olarak gevşemesine yol açmıştır. Küresel ölçek-te merkez bankalarının salgın kaynaklı pi-yasa baskısını hafifletmeyi amaçlayan hız-lı ve sert eylemleri, bazı gelişmekte olan ekonomilerde ilk kez olmak üzere, çeşitli ülkelerde varlık alımlarının uygulanması, piyasa duyarlılığını artırmış ve finansal koşulların gevşemesini sağlamıştır. Ko-vid-19 salgını nedeniyle ABD’de ekono-miyi desteklemek için 2,3 trilyon dolara

kadar kredi sağlayacak ilave eylem kara-rı alınmıştır. Ayrıca, ekonomideki topar-lanmanın tamamlanmasına kadar uyumlu para politikası ve düşük faiz uygulama-sının orta vadede devam edeceği açık-lanmıştır. Benzer şekilde Avrupa Merkez Bankası (ECB) de salgına bağlı olarak acil varlık alımına giderek parasal genişleme-ye gitmiş ve Mart ayında 750 milyar Avro ile başlatılan ve Haziran ayında 600 mil-yar Avro artırılarak toplam 1 trilyon 350 milyar Avroya çıkarılan varlık alımı, poli-tika faiz oranlarının sıfır düzeyinde tutul-masıyla desteklenmiştir. Ancak bu büyük belirsizlik döneminde, finansal piyasalar ile reel ekonomi arasındaki kopukluk, ya-tırımcı risk iştahının azalmasına ve yılın ilk yarısında küresel sermayeyi güvenli liman arayışına itmiştir. Nitekim yılın ilk yarısında yükselen piyasa ekonomileri-ne yönelik sermaye akımlarında keskin düşüşler görülmüştür. Hatta Çin hariç bu ülkelerden sermaye çıkışları gözlenmiş-tir. Yılın ikinci çeyreğinden itibaren, kısa vadeli ekonomik göstergelerdeki göreli iyileşmelere bağlı olarak, genişleyici para politikaları ve genel olarak ülke risk prim-lerindeki iyileşme sermaye girişlerini gö-reli olarak desteklemiştir.

Şekil 12: Gelişmiş Ülke Faiz Oranları

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

09.2

013

12.2

013

03.2

014

06.2

014

09.2

014

12.2

014

03.2

015

06.2

015

09.2

015

12.2

015

03.2

016

06.2

016

09.2

016

12.2

016

03.2

017

06.2

017

09.2

017

12.2

017

03.2

018

06.2

018

09.2

018

12.2

018

03.2

019

06.2

019

09.2

019

12.2

019

03.2

020

06.2

020

(10

Yıllı

k D

evle

t Tah

vil G

etir

ileri

, %)

ABD Japonya Almanya

Kaynak: Bloomberg


18

B. Küresel Riskler

2020 yılında salgının yarattığı sağlık krizi, talep ve arz koşulları nedeniyle küresel ekonomide stres artarken, kü-resel görünümü tehdit eden riskler hala bulunmaktadır. Salgına karşı alınan ön-lemler ilk etapta olumlu sonuç vermekle birlikte, sağlık krizinin tamamen aşılama-ması nedeniyle toparlanmanın uzun zama-na yayılması olasılığına bağlı riskler hala mevcudiyetini korumaktadır.

Hükümetlerin riskleri sınırlandırmak amacıyla yaptığı olağanüstü müdaha-lelerin, kısa vadeli faydalarının yanı sıra orta vadede farklı risk faktörlerine dönüşebilme ihtimali bulunmaktadır. Salgın sürecinde hükümetler bir yandan yoğun mali teşvik paketlerini uygulamaya koyarken, diğer yandan merkez bankala-rının benzeri görülmemiş önlemlere baş-vurduklarına şahit olunmuştur. Bu süreçte yükselen piyasa ekonomilerinin merkez bankaları da ilk defa varlık alımı programı uygulamışlardır. Bu programlarla, hazine bonolarının, devlet garantili bonoların, özel kesim borçlarının ve konut kredileri-ne dayalı menkul kıymetlerin gelişmekte olan merkez bankalarınca alındığı görül-müştür. Ancak, söz konusu önlemlerin orta vadede kamuya ilave yükler getirmesi kaçınılmaz görünmektedir. Buna ilave ola-rak, önümüzdeki dönemde bazı gelişmek-te olan ekonomilerin borç çevrim sıkıntısı yaşaması ve piyasaya erişimlerinin sınır-lanması temel risk unsurları olarak görül-mektedir. Bu durum söz konusu ekonomi-lerin kırılganlığını artırmaktadır.

Salgın farklı piyasalardaki fiyatlar üze-rinde bozucu etkiler oluşturmuştur. Likiditeye ve güvenlik arayışına giren

yatırımcı davranışları nedeniyle riskli var-lıkların fiyatlarında keskin düşüşler kay-dedilmiştir. Risk iştahında görülen ciddi düşüşler, gelişmekte olan ülkelerde serma-ye akımlarının bozulmasını beraberinde getirmiştir. Küresel finans kriz dönemleri-nin yüksek dalgalanmaya sahip ancak göz-de yatırım araçları olan altın ve gümüşe ta-lep artmış dolayısıyla fiyatları çok yüksek düzeylere ulaşmıştır. Diğer taraftan, Mart 2020 itibarıyla önemli ölçeğe sahip ekono-milerde görülen karantina tedbirleri, petrol fiyatlarında talep yönlü baskı oluşturmuş ve petrolün spot fiyatı ve vadeli petrol fi-yatları azalmıştır.

Salgının seyrine bağlı olarak büyüme senaryolarındaki riskler farklılaşmak-tadır. Ülke ekonomilerinde V tipi topar-lanma işaretleri alınsa ve küresel hasıla-daki daralmanın boyutu daha az kötümser tahminlere doğru revize edilse de, düşük faiz ortamına rağmen toparlanmanın bek-lenenden uzun sürebileceği değerlendi-rilmektedir. Bu senaryoda, salgına karşı etkin bir koruyucu tedavinin (aşı) sağlana-bilmesi halinde; küresel talebin makul bir toparlanma eğrisine kavuşması ve tedarik zincirinin yeniden iyi çalışmasıyla küresel üretimin canlanması ihtimali bulunmak-tadır. Bu durumda, altın ve gümüş fiyat-larında aşağı yönlü, petrol fiyatlarında ise yukarı yönlü hareketler beklenebilecektir. Küresel hisse piyasalarında sektörel de-ğişimlerin yaşanması ve reel ekonomi ile bağı kopan riskli varlıkların fiyatlarında parasal genişlemeyle oluşan şişkinliğin azalması muhtemeldir. Bu senaryoda risk iştahının yön değiştirmesiyle küresel ser-maye hareketlerinin tekrar gelişmekte olan ülkelere yönelmesi olasıdır. Daha olumsuz bir senaryoda, etkin tedavinin 2021 yılının


19

ikinci yarısına sarkması ve hastalığa karşı küresel düzeyde bağışıklığın zaman alacak olmasıdır. Bu ihtimal dalgalı piyasalara ve gelişmekte olan ülkelere zayıf serma-ye akımlarını beraberinde getirebilecektir. En kötü senaryoda ise salgının küresel dü-zeyde yeniden tepe yapma olasılığı ortaya konulmakta ve bunun sonucunda güvenli limanlara ve nakit varlıklara yöneliş ihti-mali artmaktadır. Ülkelerin ekonomilerini tekrar kapsamlı bir biçimde kapatmaları, daha fazla vergi geliri kaybına katlanma-ları, iş kayıplarına karşı destek paketlerini sürdürmeleri maliyetli olabilecektir. Ge-lişmekte olan ülkelere olan fon akımları-nın ise kısıtlı olması beklenmektedir. Do-layısıyla fonlara erişimin daha maliyetli ve kısıtlı olması halinde devletlerin borç ve rezerv yönetimi ülke riski değerlendirmesi açısından daha önemli hale gelebilecektir.

Şekil 13: VIX Endeksi

0

10

20

30

40

50

60

70

01.2

008

09.2

008

05.2

009

01.2

010

09.2

010

05.2

011

01.2

012

09.2

012

05.2

013

01.2

014

09.2

014

05.2

015

01.2

016

09.2

016

05.2

017

01.2

018

09.2

018

05.2

019

01.2

020

09.2

020

Kaynak: Bloomberg

1. Finansal Piyasalarda Oynaklık

2020 yılında salgının etkilerine karşı ekonomiyi destekleyici maliye ve para politikası uygulamaları, riskli varlıkla-rın fiyatlarındaki düşüşü sınırlandıra-rak küresel bir çöküşe engel olmakla birlikte finansal piyasalarda oynaklık-lar sürmektedir. 2020 yılında küresel piyasalar salgının etkileri üzerinden yön-

lendirilmiştir. Virüsün beklenenden hızlı yayılması ve etkin bir tedavinin olmadı-ğının anlaşılmasıyla, likiditeye ve güven-lik arayışına giren yatırımcı davranışları nedeniyle riskli varlıkların fiyatları keskin düşüşler kaydetmiştir. Örneğin ABD’de S&P endeksi tarihi zirvesine göre yüzde 20 azalmıştır. Varlık fiyatlarındaki kayıp-lar ve satış baskısı, 2007/08 küresel finans krizinde görülen azalışlarla kıyaslanabi-lecek düzeylere erişmiştir. Risk iştahında görülen ciddi düşüşler, özellikle gelişmek-te olan ülkelerde sermaye akımlarının bo-zulmasını beraberinde getirmiştir. Bu sü-reçte gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin merkez bankalarının politikaları, yatırım-cının risk iştahını hızla yukarıya taşımış-tır. ABD, İngiltere, Kıta Avrupası, Asya ülkeleri ve gelişmekte olan birçok ülkede politika faiz oranlarının tarihi düşük sevi-yelere inmesiyle reel faizlerin birçok ülke-de negatife döndüğü gözlenmektedir. Bu çerçevede, piyasalarda politika faizlerinin birkaç yıl daha düşük seviyelerde seyret-mesi beklenmektedir. Bununla birlikte, politika faizlerindeki düşüşün yanında Fed’in 23 Mart 2020’de daha önce görül-memiş bir hamleyle 2,3 trilyon dolarlık bir kriz-dönemi kredi olanağını devreye sok-ması, riskli varlık fiyatlarının V şeklinde toparlanmasını sağlamıştır. Ancak riskli varlıklardaki mevcut toparlanmanın ne öl-çüde sürdürülebilir olduğu belirsizdir. Zira genişlemeci para politikaları riskli varlık-lara hızlı dönüşü sağlarken, genel ekono-mik aktivitedeki yeterince güçlü olmayan sinyaller finansal yatırımlarla reel kesim arasındaki bağın zayıfladığını ima etmek-tedir. Bu gelişmeler, risk iştahının azal-ması halinde riskli varlıklar piyasalarında keskin bir düzeltme gelebileceği olasılığı-na işaret etmektedir. Bu savı destekleyen


20

bulguları uluslararası derecelendirme ku-ruluşlarının önemli hisse senedi piyasala-rına ilişkin yaptıkları değerlendirmeler-den görmek mümkündür. Bu savın doğru olduğu ortaya çıkarsa riskli varlıklardan çıkışı tetikleyebilecek çeşitli senaryolar bulunmaktadır. Bir tetikleyici unsur, virü-sün ikinci bir dalga yaratması ve ülkelerin kısmen karantina koşullarına mecburen dönmek zorunda kalmaları olabilecektir. Diğer bir olasılık ise mevcut durgunluğun beklenenden daha derinleşmesidir. Ayrıca, hükümetler ve merkez bankalarının yeni-den beklenmeyen hamleler yapmalarının piyasalar tarafından fazla iyimser fiyatlan-mış olabileceği değerlendirilmektedir.

2. Küresel Korumacılık ve Ticari Gerilimler

Ticaret gerilimlerinin yarattığı belir-sizlikler küresel ekonomi için önemli risk oluşturmaktadır. Salgın döneminde ABD-Çin ticaret gerilimi hız kaybetse de devam etmiştir. Ocak 2020’de ABD ile Çin arasında “birinci faz” anlaşması imza-lanmış ve ABD Çin geriliminin azalması yönünde küresel piyasalarda kısmi iyim-serlik oluşmuştur. Söz konusu birinci faz anlaşma, piyasalarca Çin ile adil ticarette önemli bir adım olarak tanımlanmış ayrıca ABD Çin’e uygulanan vergileri ikinci faz anlaşma imzalanırsa kaldıracağını açıkla-mıştır. Ancak, salgının ABD’yi vurmasıy-la ABD Çin arasındaki politik ilişkiler ve karşılıklı suçlamalar yeniden belirgin hale gelmiştir. 2020 yılı içinde ABD, Hong Kong’a getirilen Ulusal Güvenlik Yasa-sı’ndan Çin’i sorumlu tutan bir yasa tasa-

rısını onaylamıştır. Ayrıca Hong Kong’a yönelik imtiyazları kaldıran bir başkanlık kararnamesi imzalayan ABD, Çinli tekno-loji firmalarına çeşitli kısıtlamalar uygula-maktadır.

Brexit sürecinin de Avrupa Birliği ile İn-giltere arasında sorun olmaya devam et-mesi ticaret kanalındaki riskleri güçlendir-mektedir. Salgının uzun vadeli etkileriyle birlikte değerlendirildiğinde, ABD ile Çin arasında süregelen ve diğer ülkeleri de içi-ne alan ticari gerilimlerin devam etmesi halinde küresel ticaret hacmi, verimlilik ve rekabet, olumsuz etkilenerek orta va-dede küresel büyüme baskılanabilecektir. Buna karşın, ticaret görüşmelerinin olum-lu sonuçlanması, korumacılık faaliyetle-rinin azalması, taraflarca serbest ticareti destekleyecek adımların atılması ve güm-rük tariflerinde muhtemel düşüş ticaret hacmini genişleterek büyümeyi destekle-yebilecektir.

3. Jeopolitik Gerginlikler

Jeopolitik gerginlikler azalmış gibi görünse de arka planda varlığını korumaktadır. 2020 yılının ilk yarısı ağırlıklı olarak salgına odaklanılan bir dönem olmuş ve uluslararası alanda sorun yaratma potansiyeli taşıyan hususlar nispeten ülke gündemlerindeki önceliğini kaybetmiştir. Bununla birlikte, Ortadoğu’da süregelen mevcut sorunların yanı sıra, son dönemdeki Kafkasya’daki gelişmelere bağlı olarak jeopolitik risklerin güçlendiği gözlenmektedir.

II. BÜYÜME


23

2018 yılının ikinci yarısında spekülatif kur ataklarıyla başlayan ekonomideki dur-gunluk süreci 2019 yılının ilk yarısında da sürmüş, yılın ikinci yarısında ise döviz kurundaki oynaklığın azalması ve enflas-yondaki gerileme sayesinde faiz oranları düşmeye ve toparlanma süreci belirgin-leşmeye başlamıştır. Böylece, 2019 yılın-da Türkiye ekonomisi yüzde 0,9 oranın-da büyümüştür. Ancak, 2020 yılında kısa zamanda tüm dünyayı etkisi altına alan Kovid-19 salgınından Türkiye ekonomisi de özellikle yılın ikinci çeyreğinde belir-gin biçimde etkilenmiştir. Hem ekonomik birimlerin faaliyetlerini yavaşlatmak zo-runda kalmaları hem de toplum sağlığını korumaya yönelik alınan önlemlerin et-kisiyle, 2020 yılının ilk yarısında Türkiye ekonomisi yüzde 3,1 oranında daralmıştır.

Haziran ayı başında salgına karşı alınan önlemlerin hafifletilmesiyle Türkiye eko-nomisi hızlı bir toparlanma sürecine gir-miştir. Sanayi üretimi, kapasite kullanım oranları, PMI gibi göstergeler Haziran ayı itibarıyla oldukça olumlu bir görü-nüm sergilemeye başlamış, yılın üçüncü çeyreğinde ekonomide kuvvetli V-tipi bir toparlanma eğilimi gözlenmiştir. Diğer yandan, salgından en çok etkilenen turizm sektörü de sınır kapılarının açılmasıyla yı-lın üçüncü çeyreğinde tekrar canlanmaya başlamıştır.

2021-2023 Yeni Ekonomi Programına göre 2020 yılında ekonomik büyümenin yüzde 0,3, 2021 yılında ise yüzde 5,8 ora-nında gerçekleşmesi hedeflenmektedir.

A. Harcamalar Yönünden GSYH

2020 yılının ilk yarısında Kovid-19 sal-gını kaynaklı iç ve dış talepteki daralma Türkiye ekonomisini olumsuz etkile-miştir. Salgına karşı hem ulusal, hem de küresel düzeyde alınan önlemlerin de etki-siyle talepteki düşüşe bağlı olarak ekono-mi ikinci çeyrekte yüzde 9,9, 2020 yılının ilk yarısında ise yüzde 3,1 daralmıştır. Yı-lın ilk yarısında toplam tüketim büyüme-ye -1,2 puan katkı yapmıştır. Söz konusu katkının -1,4 puanı özel tüketimden, 0,2 puanı kamu tüketiminden sağlanmıştır. Özel tüketim ilk çeyrekte yüzde 4,5 ora-nında artarken, ikinci çeyrekte yüzde 8,5 oranında gerilemiştir. Salgının olumsuz etkilerinin telafi edilebilmesi için uygula-maya konulan Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketinin de yardımıyla ikinci çeyrekteki daralma nispeten kontrol altına alınmış ve harcamalar tarafında en büyük kalem olan özel tüketimin ekonominin genelinde göz-lenen küçülmeye olan etkisi sınırlanarak 5,1 puan düzeyinde tutulmuştur.

Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları

2

büyük kalem olan özel tüketimin ekonominin genelinde gözlenen küçülmeye olan etkisi

sınırlanarakmış ve 5,1 puan düzeyinde gerçekleşmiştir.tutulmuştur.

Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları

[EA1]

Kaynak: TÜİK

Kamu tüketimi harcamaları ise yıllık bazda ilk çeyrekte yüzde 3,2 oranında artarken ikinci

çeyrekte yüzde 0,8 oranında gerilemiştir. İlk çeyrek büyümesine 0,5 puan katkı veren kamu

tüketimi ikinci çeyrek küçülmesine daralmasına 0,1 puan etkide katkıda bulunmuştur.

2020 yılının ilk yarısında özellikle inşaat yatırımlarındaki daralma sabit sermaye yatırımlarını

olumsuz etkilemiştir. Nominal olarak sSabit sermaye yatırımlarının yaklaşık yarısını oluşturan

inşaat yatırımları ilk ve ikinci çeyrekte yıllık bazda sırasıyla yüzde 9,7 ve yüzde ikinci çeyrekte

ise yüzde 16,4 oranındalarında gerilemiştir.daralmıştır. Sabit sermaye yatırımları içinde

nispeten daha az bir paya sahip olan makine ve teçhizat yatırım harcamaları ise yılın ilk ve ikinci

çeyreğinde sırasıyla kte yüzde 14,7 ve ikinci çeyrekte ise yüzde 4,7 oranındalarında artmıştır.

Böylece sabit sermaye yatırımları yılın ilk ve ikinci çeyreğinde sırasıyla kte yüzde 0,3, ikinci

çeyrekte ise ve yüzde 6,1 oranındalarında daralmıştır. Yılın ilk yarısında yüzde 3,3 oranında

daralan sabit sermaye yatırımları ekonominin ilk yarıdaki büyümesini 0,8 puan aşağı çekmiştir.

Sabit sermaye yatırımlardaki gerilemede salgın kaynaklı belirsizlikler öne çıkarken, jeopolitik

-9,9

-11,0

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

2008

-120

08-3

2009

-120

09-3

2010

-120

10-3

2011

-120

11-3

2012

-120

12-3

2013

-120

13-3

2014

-120

14-3

2015

-120

15-3

2016

-120

16-3

2017

-120

17-3

2018

-120

18-3

2019

-120

19-3

2020

-1

(% D

eğişi

m)

(% D

eğişi

m)

GSYH Büyüme Oranları

Büyüme(Yıllık, Sağ Eksen) Büyüme (Çeyreklik,m.a.)

Kaynak:

Kamu tüketimi ise yıllık bazda ilk çeyrekte yüzde 3,2 oranında artarken ikinci çeyrekte yüzde 0,8 oranında gerilemiştir. İlk çeyrek büyümesine 0,5 puan katkı veren kamu tü-ketimi ikinci çeyrek daralmasına 0,1 puan katkıda bulunmuştur.

II. BÜYÜME


24

2020 yılının ilk yarısında özellikle inşaat yatırımlarındaki daralma sabit sermaye yatırımlarını olumsuz etkilemiştir. Sabit sermaye yatırımlarının yaklaşık yarısını oluşturan inşaat yatırımları ilk ve ikinci çeyrekte yıllık bazda sırasıyla yüzde 9,7 ve yüzde 16,4 oranında daralmıştır. Sabit sermaye yatırımları içinde nispeten daha az bir paya sahip olan makine ve teçhizat yatırım harcamaları ise yılın ilk ve ikinci çeyreğinde sırasıyla yüzde 14,7 ve yüz-de 4,7 oranında artmıştır. Böylece sabit sermaye yatırımları yılın ilk ve ikinci çey-reğinde sırasıyla yüzde 0,3, ve yüzde 6,1 oranında daralmıştır. Yılın ilk yarısında yüzde 3,3 oranında daralan sabit sermaye yatırımları ekonominin ilk yarıdaki bü-yümesini 0,8 puan aşağı çekmiştir. Sabit sermaye yatırımlardaki gerilemede salgın kaynaklı belirsizlikler öne çıkarken, jeo-politik riskler ve beklentilerdeki bozulma gibi nedenler de bu gelişmede etkili ol-muştur.

Net mal ve hizmet ihracatı 2020 yılının ilk çeyreğinde büyümeyi 4 puan, ikinci çey-rekte ise 7,8 puan sınırlandırılmıştır. Söz konusu 7,8 puanlık negatif katkıda ülke-lerin sınırlarını kapatması sonucu turizm başta olmak üzere mal ve hizmet ihraca-tında 2020 yılı ikinci çeyreğinde gözlenen tarihi daralma (yüzde 35,3) etkili olmuş-tur. Net mal ve hizmet ihracatının ilk ya-rıdaki ekonomik daralmaya katkısı ise -6 puan seviyesinde gerçekleşmiştir.

Şekil 2: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden)

4

[EA2]

B. Üretim Yönünden GSYH

Üretim yönünden GSYH içinde en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörü1, yılın ilk

yarısında yüzde 4,1 küçülmüştür. İlk çeyrekte yüzde 3,8 büyüyen sektör, ikinci çeyrekte

özellikle ticaret, ulaştırma, konaklama ile mesleki, idari ve destek hizmeti faaliyetlerindeki

sırasıyla yüzde 25 ve yüzde 16,5 oranındaki daralmalar sonucunda yüzde 11,5 oranında

küçülmüştür. İkinci çeyrekte finans ve sigortacılık faaliyetleri ile bilgi ve iletişim faaliyetlerinin

sırasıyla yüzde 27,8 ve yüzde 11 oranında büyümesi hizmetler sektöründeki daralmayı manın

etkisini sınırlandırmıştır. Sonuç olarak hizmetler sektörü ilk çeyrek büyümesine 2,2 puan katkı

verirken, ikinci çeyrekteki daralmaya 6,7 puan etkide bulunmuştur. Üçüncü çeyrekte, salgına

karşı alınan önlemlerin hafifletilmesi ve turizmdeki canlanmanın etkisiyle, ulaştırma ve

konaklama hizmetlerinde bir toparlanma beklenmektedir.

Türkiye ekonomisinin yaklaşık yüzde 7’sini oluşturan inşaat sektörü 2020 yılının ilk

çeyreğinde bir önceki yıla göre yüzde 1,9, ikinci çeyrekte ise yüzde 2,7 oranında daralmıştır.

1 İnşaat sektörü hizmetlere dâhil edilmemiştir.

-16-14-12-10-8-6-4-202468

10121416

2017

-1

2017

-2

2017

-3

2017

-4

2018

-1

2018

-2

2018

-3

2018

-4

2019

-1

2019

-2

2019

-3

2019

-4

2020

-1

2020

-2

(% De

ğişme

)

Özel Tüketim Kamu Tüketimi Toplam YatırımlarNet İhracat Büyüme

Kaynak: TÜİK

B. Üretim Yönünden GSYH

Üretim yönünden GSYH içinde en yük-sek paya sahip olan hizmetler sektö-rü, yılın ilk yarısında yüzde 4,1 küçül-müştür. İlk çeyrekte yüzde 3,8 büyüyen sektör, ikinci çeyrekte özellikle ticaret, ulaştırma, konaklama ile mesleki, idari ve destek hizmeti faaliyetlerindeki sıra-sıyla yüzde 25 ve yüzde 16,5 oranındaki daralmalar sonucunda yüzde 11,5 oranın-da küçülmüştür. İkinci çeyrekte finans ve sigortacılık faaliyetleri ile bilgi ve ile-tişim faaliyetlerinin sırasıyla yüzde 27,8 ve yüzde 11 oranında büyümesi hizmetler sektöründeki daralmayı sınırlandırmıştır. Sonuç olarak hizmetler sektörü ilk çeyrek büyümesine 2,2 puan katkı verirken, ikinci çeyrekteki daralmaya 6,7 puan etkide bu-lunmuştur. Üçüncü çeyrekte, salgına karşı alınan önlemlerin hafifletilmesi ve turizm-deki canlanmanın etkisiyle ulaştırma ve konaklama hizmetlerinde bir toparlanma beklenmektedir.

Türkiye ekonomisinin yaklaşık yüzde 7’sini oluşturan inşaat sektörü 2020 yı-lının ilk çeyreğinde bir önceki yıla göre yüzde 1,9, ikinci çeyrekte ise yüzde 2,7 oranında daralmıştır. 2020 yılındaki bu daralma oranları 2019 yılına göre daha ılımlı biçimde gerçekleştiğinden inşaat sektörü 2020 yılında diğer sektörlerden olumlu yönde ayrışmıştır. Sektördeki da-ralma GSYH’daki daralmaya ilk çeyrekte 0,1 puan ikinci çeyrekte ise 0,2 puan etki-de bulunmuştur. Üçüncü çeyrekle birlikte kredi koşullarındaki iyileşmenin de katkısı ile inşaat sektörünün sınırlı toparlanmasını sürdürmesi beklenmektedir.

Ekonomik aktivitenin yaklaşık beşte bi-rini oluşturan sanayi sektörü 2020 yılı-nın ilk altı ayında yüzde 5,6 daralmıştır.


25

Sanayi sektörü katma değeri, ilk çeyrekte yüzde 5,9 oranında artarak büyümeye 1,2 puan katkı vermiştir. İkinci çeyrekte ise yüzde 16,5 oranında daralan sanayi üre-timi, ikinci çeyrek daralmasına 3,3 puan etkide bulunmuştur.

Tarım sektörü, yılın ilk yarısında yüzde 3,5 oranında büyümüştür. Sektör böy-lece, sanayi ve hizmetler sektörlerinden olumlu ayrışmıştır. İlk çeyrekte yüzde 2,6 oranında büyüyerek GSYH büyümesine 0,1 puan katkı yapan tarım sektörü, ikin-ci çeyrekte yüzde 4 oranında büyümüş ve GSYH daralmasını 0,2 puan kadar sınır-landırmıştır.

Şekil 3: GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden)

Salgına karşı alınan önlemlerin hafifle-tilmesi ve güven endekslerindeki artışla önümüzdeki dönemde birçok sektör-de büyüme performansının iyileşmesi beklenmektedir. Sanayi, inşaat, toptan ve perakende ticaret, bilgi ve iletişim, gay-rimenkul faaliyetleri, finansal hizmetler, mesleki ve bilimsel faaliyetler sektörle-rinde Haziran ayı itibarıyla başlayan güçlü toparlanmanın yılın ikinci yarısı boyun-

ca devam etmesi beklenmektedir. Ancak, ulaştırma, konaklama, idari ve destek hizmetleri faaliyetleri sektörlerindeki da-ralmalar yılın üçüncü çeyreği itibarıyla hafiflemesine karşın devam etmektedir. Bu sektörlerde devam eden daralmalar, hizmetler sektörünün GSYH büyümesi-ne vereceği katkının sınırlı kalmasına yol açabilecektir.

C. Ekonomik Aktiviteye İlişkin Temel Göstergeler

2020 yılının ikinci yarısında ekonomide belirgin bir toparlanma beklenmekte-dir. Salgına karşı alınan önlemlerin ha-fifletilmesi, dünyadaki aşı çalışmalarında önemli aşama kaydedilmesi ve belirsizlik-lerdeki azalma sayesinde toparlanma süre-cinin hız kazanması beklenmektedir.

Öncü ve eş zamanlı göstergeler ekono-mide hızlı bir toparlanmanın başladı-ğına işaret etmektedir. Önümüzdeki sü-reçte; sanayi üretim endeksi (SÜE), imalat sanayii satın alma yöneticileri endeksi (PMI), kapasite kullanım oranı (KKO) ve perakende satış hacim endeksi gibi eşanlı ekonomik göstergelerdeki toparlanma iç talebin ekonomik büyümeyi destekleyece-ğini göstermektedir.

1. Üretim Yönlü Göstergeler

Salgına yönelik önlemlerin hafifletil-mesi ve tüketici güvenindeki artışa pa-ralel olarak iç talepteki toparlanmayla beraber sanayi üretiminin yılın ikinci yarısında pozitif bir eğilim izleyeceği öngörülmektedir. Sanayi üretimi Ağus-tos ayında yıllık yüzde 16 oranında artarak piyasa beklentilerinin üzerinde gerçek-


26

leşmiştir. Ağustos ayında arındırılmamış sanayi üretim endeksindeki güçlü artışta ekonomik faaliyetlerdeki güçlü toparlan-ma ve çalışılan gün sayısının 2,5 gün fazla olması etkili olmuştur. Takvim etkisinden arındırılmış endeks bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 10,4 oranında büyümüş-tür. Mevsim ve takvim etkilerinden arın-dırılmış endeks ise bir önceki aya göre yüzde 3,4 oranında artarak Nisan ayındaki sert düşüşten sonraki toparlanma süreci-ni sürdürmüştür. Ağustos ayında takvim etkisinden arındırılmış imalat sanayi üre-timinin alt gruplarına bakıldığında; 24 alt sektör içinde büyüme kaydedenlerin sa-yısının Temmuz ayına göre 17’den 21’e yükseldiği gözlemlenmiştir. Söz konusu rakamlar yayılım endeksinde de bir topar-lanma yaşandığını göstermektedir. Yılın üçüncü çeyreğine ilişkin reel kesim güven endeksi, kapasite kullanım oranı ve PMI gibi öncü ve eşanlı verilerdeki olumlu gö-rünüm yılın ikinci yarısında sanayi üreti-mine ilişkin olumlu beklentileri destekle-mektedir.

Şekil 4: Sanayi Üretim Endeksi

8

Şekil 4: Sanayi Üretim Endeksi

İmalat sanayii kapasite kullanımı geçtiğimiz yıl ortalamasının altında seyretmekle beraber

toparlanma sinyalleri vermektedir. Kapasite kullanım oranı Eylül ayında bir önceki yılın aynı

ayına göre 1,7 puan azalarak yüzde 74,6 olmuştur. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite

kullanım oranı da bir önceki aya göre 1,3 puan artarak yüzde 74,3 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Böylece üçüncü çeyrekte reel sektörün kapasite kullanımı ortalama yüzde 72,9 olmuştur.

İmalat sanayinin alt sektörlerine bakıldığında, makine ve ekipman üretimi ile inşaat sektörüne

girdi sağlayan mineral madde üretiminde kapasite kullanımının Eylül ayı itibarıyla geçtiğimiz

yılki seviyesinin üzerine çıkmış olması önümüzdeki dönemde yatırım harcamalarında

toparlanma yaşanabileceğine ilişkin sinyal vermektedir.

İmalat sanayiinin faaliyet koşullarında küresel ölçekteki zorluklara rağmen iyileşme

yaşandığı görülmektedir. Satın alma yöneticileri endeksi (PMI) Nisan ayında son 11 yılın en

düşük seviyesine gerilemesine karşın hızlı bir toparlanma sergileyerek Haziran ayında tekrar

50 eşik seviyesinin üzerine çıkmış, Temmuz’da ise yüzde 56,9 ile son 9 yılın en yüksek

seviyesine ulaşmıştır. Ağustos ve Eylül aylarında da sırasıyla yüzde 54,3 ve yüzde 52,8

seviyelerinde gerçekleşen PMI, imalat sektörünün üçüncü çeyrekten itibaren toparlanmaya

İmalat sanayii kapasite kullanımı geç-tiğimiz yıl ortalamasının altında sey-

retmekle beraber toparlanma sinyalleri vermektedir. Kapasite kullanım oranı Ey-lül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre 1,7 puan azalarak yüzde 74,6 olmuştur. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasi-te kullanım oranı da bir önceki aya göre 1,3 puan artarak yüzde 74,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Böylece üçüncü çeyrekte reel sektörün kapasite kullanımı ortalama yüzde 72,9 olmuştur. İmalat sanayinin alt sektörlerine bakıldığında, makine ve ekipman üretimi ile inşaat sektörüne girdi sağlayan mineral madde üretiminde kapa-site kullanımının Eylül ayı itibarıyla geç-tiğimiz yılki seviyesinin üzerine çıkmış olması önümüzdeki dönemde yatırım har-camalarında toparlanma yaşanabileceğine ilişkin sinyal vermektedir.

İmalat sanayiinin faaliyet koşullarında küresel ölçekteki zorluklara rağmen iyileşme yaşandığı görülmektedir. Sa-tın alma yöneticileri endeksi (PMI) Nisan ayında son 11 yılın en düşük seviyesine gerilemesine karşın hızlı bir toparlanma sergileyerek Haziran ayında tekrar 50 eşik seviyesinin üzerine çıkmış, Temmuz’da ise 56,9 ile son 9 yılın en yüksek seviyesi-ne ulaşmıştır. Ağustos ve Eylül aylarında da sırasıyla 54,3 ve 52,8 seviyelerinde ger-çekleşen PMI, imalat sektörünün üçüncü çeyrekten itibaren toparlanmaya başladı-ğına işaret etmektedir. PMI verilerindeki mevcut eğilimin devam etmesi son çey-rekte büyümenin bir miktar daha güçlene-bileceğini göstermektedir.


27

Şekil 5: Kapasite Kullanım Oranı ve PMI

9

başladığına işaret etmektedir. PMI verilerindeki mevcut eğilimin devam etmesi son çeyrekte

büyümenin bir miktar daha güçlenebileceğini göstermektedir.

Şekil 5: Kapasite Kullanım Oranı ve PMI

Alınan önlemler ve tEkonomik destek paketleriyle güç kazanan Ttalep tarafındaki

hareketlenme reel sektörün önümüzdeki döneme ilişkin beklentilerini pozitife

döndürmüştür. Reel kesim güven endeksi (RKGE), Temmuz ayı itibariyle kritik değer olan 100

puanın üzerine çıkmıştır. Ağustos ayında 106,2’ye kadar yükselen endeks, Eylül ayında bir

önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,6 artarak 105,3 olmuştur. Mevsimsellikten arındırılmış

endeks ise Eylül ayında bir önceki aya göre yüzde 0,5 artarak 105,7 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Şekil 6: RKGE ve Ticari Krediler

Ekonomik destek paketleriyle güç kaza-nan talep tarafındaki hareketlenme reel sektörün önümüzdeki döneme ilişkin beklentilerini pozitife döndürmüştür. Reel kesim güven endeksi (RKGE), Tem-muz ayı itibariyle kritik değer olan 100 puanın üzerine çıkmıştır. Ağustos ayında 106,2’ye kadar yükselen endeks, Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,6 artarak 105,3 olmuştur. Mev-simsellikten arındırılmış endeks ise Eylül ayında bir önceki aya göre yüzde 0,5 arta-rak 105,7 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Şekil 6: RKGE ve Ticari Krediler

10

2. Talep Yönlü Göstergeler

Yurt içi talepteki canlanmanın yılın ikinci yarısında büyümeyi desteklemesi beklenmektedir.

Haziran ayında kredi oranlarında indirime gidilmesi özellikle otomobil ve beyaz eşya satışların

2020 - sbb · 2020. 10. 21. · yillik ekonomİk rapor 2020. z 9 2020 3 İÇİndekİler i. kÜresel...

Documents