22-11-2007 leenwoorden 1 presentatie door christine bücking en annelie werner westfälische...

22-11-2007 Leenwoorden 1

Leenwoorden

Presentatie door Christine Bücking en Annelie Werner

Westfälische Wilhelms-UniversitätInstitut für Niederländische PhilologieWiSe 2007/08College: TaalveranderingDocente: Dr. Truus Kruyt


taalcontact leenwoorden

www.kh-software.de


Inhoud

1. Inleiding

2. Soorten ontlening

3. Stadia van aanpassing

4. Wijzen te lenen

5. Reacties op vreemde woorden

6. Discussie


1. Inleiding1.1 De Nederlandse woordenschat

erfwoorden oudste woorden centrale woordenschat

arm, neus, dag, nacht

nieuwvormingen uitbrijding in het Nederlands samenstellingen en afleidingen

tafel+poot tafelpoot, be+denken bedenken

ontleningen uitbrijding door andere taal


1. Inleiding1.2 Waarom lenen?

noodzaklijke vs. niet-noodzakelijke ontlening noodzakelijk

inheems woord bestaat niet vult een lacune overnemen van nieuwe zaken, berippen, techniek... + naam

kameel, peper, zilver, gentleman, computer niet-noodzakelijk

inheems woord bestaat luxe- of mode-ontlening betekenis iets anders

bezoek – visite, party geven – feestje geven één woord in plaats van meerdere

uit het vorafgaande logisch voortfloeiend – consequent afslijting van woorden

plee, retirade, toilet > Frans closet, lavatory, wc > Engels


2. Soorten ontleningen2.1 Betekenisontlening

betekenis verandert door vreemd woordNederlands Engels

moeilijk: echt ontlening?

familie

[familie]

family

[gezin]

[gezin]


2. Soorten ontleningen2.2 Vertalende ontlening

vertaling van vreemd woord overnemen van betekenis en samenstelling minder precies = vrije vertaling precies = leenvertaling

Frans Nederlands

grand-père > grootvader vertaling van uitdrukkingen

Latijn Nederlands

ius civile > burgerlijk recht als niet geaccepteerd: barbarisme


2. Soorten ontleningen2.3 Leenwoorden

overnemen van betekenis, klank en/of spelling van vreemd woord

Engels Nederlands

finish > finish

Frans

compresse > kompres

gebruiklijkste ontlening ingrijpendste: vreemde klanken + spelling aanpassing van de vreemde elementen


2. Soorten ontleningen2.4 Pseudo-ontleningen

vreemde woorden van Nederlandse bodem vreemd woord + vreemd achtervoegsel

artillerie + -ist > artillerist verkortingen

Engels Nederlands

mixed drink > mixdrink ellips

Engels Nederlands

camping site > camping namaakwoorden (reclaamtaal)

“deodorant met de wilde frishheid van limoenen“



1. vreemd woord: spelling is nog niet vastgelegd gebruik door een bepaalde groep in een bepaalde context

met een bepaalde betekenisbodybuilder, noisette, koran

2. leenwoord: spelling en klank wijken nog af gebruik ook in andere contexten

meeting, strategie



3. leenwoord: aangepast in klank, spelling en woordvorming steeds meer gebruik

sigaar, rugzak

4. inheems woord: ingeburgerd tegenover een erfwoord geen optisch verschil

tafel, techniek, abrikoos

bastaardwoorden


4. Wijzen te lenen4.1 Mondeling

persoonlijk contact alleen de klank

po van het Franse pot (omdat de Fransen het slot –t niet uitspreken)

onbekende klank- combinaties makkelijk te ontlenen


4. Wijzen te lenen4.2 Schriftelijk

schriftelijk contact vooral de spelling spellinguitspraak

pot van het Franse pot verschil tussen Noord- en Zuidnederlands

Franse alcoholist > [-ist] vs. [iest]

nu: alleen maar mondeling en schriftelijk


4. Wijzen te lenen4.3 Direct en indirect

direct: rechtstreeks uit een taal indirect: via meerdere talen

Latijns persicum Grieks prekókkion

Portugees albricoque Arabisch al-barqũq

Spaans albarocoque Frans abricot

door het Nederlands als abrikoos geleend


4. Wijzen te lenen4.4 Herhaald

uit verschillende talen in dezelfde vorm / verschillende vorm en betekenisrelaxen, surprise > Frans + Engelse uitspraak bekken, citrus > Latijn + bassin, citroen > Frans

meer dan eens uit dezelfde taal als gevolg van ontwikkelingen in de brontaalmedalje, vanilje > Frans + medaille, vanille > Frans


4. Wijzen te lenen4.4 Herhaald

in verschillende tijden en daardoor in verschillende vormen (uit dezelfde taal)

kaak(je) > Engels + cake > Engels

in eerste instantie met een bepaalde betekenis en later met een nieuwe betekenis

eskader > Frans [afdeling soldaten] [afdeling oorlogsschepen]


5. Reacties op vreemde woorden5.1 Algemeen

twee mogelijke reacties:1. tolerantie/meegaandheid

2. verzet: het weren van leenwoorden purisme streven naar zuiverheid van de moedertaal meer politiek- economisch (nationalistisch- chauvinistisch)

dan taalkundig- wetenschappelijk


5. Reacties op vreemde woorden5.2 Taalzuivering

alternatieven door vertaling of nieuwvormingen eerste puristische beweging in de renaissance: een

aandacht voor de eigen taal ontstond literatuur werd in de eigen taal geschreven

Taalorganisaties tegen het Engels de Stichting Nederlands het Ampzing Genootschap de Stichting Taalverdediging

vechten allemaal tegen de „anglomanie“ vooral in het onderwijs en bedrijfsleven succes van de organisaties: vb. „Koninklijke luchtmacht“


5. Reacties op vreemde woorden5.3 Taalorganisaties


5. Reacties op vreemde woorden5.4 Voorbeeld woordenlijststalken SN

AG

TV

belagen, dwangvolgen

dwangvolgen (vrij:) ongewenst schaduwschuiven

bejagen, dwangvolgen

downloaden SN

AG

TV

binnenhalen, ophalen

binnenhalen, (vrij:) binnenloodsen

overnemen, binnenhalen, oproepen

manager SN

AG

TV

[officiële functie] chef, bedrijfsleider, hoofd

[praktische functie] baas, leidinggevende

[beroep] zakelijke leider, impresario

[eigenschap] regelaar

regelaar, (vrij:) overbetaalde knecht

beheerder, zaakvoerder, directeur, bestuurder


6. Discussie

Gevecht tegen windmolens?


Literatuur

Grezel, J.,“Als we niets doen, gaat het fout”, in: Onze Taal, 76 (2007), p.50-53.

Kolsteren, A., Prisma vreemde woorden, Utrecht 2000.

Sijs, N. van der, Groot Leenwoordenboek, Utrecht/Antwerpen 2005.

Veen, P. van, Etymologisch woordenboek, Utrecht/antwerpen 1989.

22-11-2007 leenwoorden 1 presentatie door christine bücking en annelie werner westfälische...

Documents