1

RADYOAKTF KAYNAKLARIN GVENL VE EMNYET LE LGL DAR KURALLAR

ULUSLARARASI ATOM ENERJS AJANSI (IAEA), VYANA, 2004

IAEA/CODEOC/2004

IAEA, 2004

CODE OF CONDUCT ON THE SAFETY AND SECURITY OF RADIOACTIVE SOURCES

IAEA, VIENNA, 2004

Printed by the IAEA in Australia

January 2004

ULUSLARARASI ATOM ENERJS AJANSI (IAEA) tarafndan Avustralya'da baslmtr.

Ocak 2004

Uluslararas Atom Enerjisi Ajans ye lkeler;

Sanayi, tp, aratrma, tarm ve eitim gibi alanlarda radyoaktif kaynaklarn yararl kullanmnn potansiyel nlanma riski tadnn bilincinde olarak,

Kiilerin, toplumun ve evrenin radyoaktif kaynaklarn yer ald kt niyetli eylemlerden ve olas kazalarn zararl etkilerinden korunmas gerektiini bilerek,

Radyoaktif kaynaklarn kontrol altna alnmasnda yetersiz dzenleme ve etkin olmayan bir denetleme sisteminin ciddi kazalara, kt niyetli eylemlere ve sahipsiz kaynaklarn ortaya kmasna neden olduunun altn izerek,

Bu tr olaylardan kaynaklanan risklerin uygun radyasyon gvenlii ve radyoaktif kaynaklarn emniyeti standartlarnn uygulanmasyla en aza indirilebileceini ve korunma salanacan bilerek,

Radyoaktif kaynaklarn dzenleme veya ynetimi ile ilgili tm kurulularda ve buralarda alan herkesi kapsayacak bir gvenlik ve emniyet kltrnn gelitirilmesinin nemine iaret ederek,

Radyoaktif kaynaklarn zellikle ulusal veya uluslararas tamalar srasnda urayabilecei zararlarn azaltlmas konusunda srekli ve etkin bir denetimin gerekliliini bilerek,

Gvenlik ve emniyet alt yaplar yetersiz olan lkeleri dikkate alarak ihracatta yetkilendirme yaparken titizlik gsterilmesi ve radyoaktif kaynaklar ile ilgili uyumlu bir ihracat kontrol sistemi oluturma ynnde aba sarf edilmesi gerektiine inanarak,

Radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyetinin salanmas iin uygun ekipman ve uzman personeli ieren teknik alt yapnn gerekliliini bilerek,

yonlatrc radyasyona kar korunma ve radyoaktif kaynaklarn gvenlii iin Uluslararas Temel Gvenlik Standartlar'nn iyonlatrc radyasyona kar korunma ve radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyetine ynelik tavsiyeler ierdiine iaret ederek,

UAEA'nn nkleer, radyasyon, radyoaktif atk ve tama gvenlii iin yasal alt yap ile ilgili gvenlik koullar dokmannn mevcudiyetini hatrlayarak,

Nkleer Kazalarn Erken Bildirimi Anlamas (1986) ve Nkleer Kaza veya Radyolojik Tehlike Durumunda Yardm Anlamas (1986) hkmlerini dikkate alarak,

2

Kullanlm Yakt Ynetimi ve Radyoaktif Atk Ynetim Gvenlii Szlemesi (1997) hkmlerinden zellikle radyoaktif atklarn snrlararas hareketi, mlkiyet, yeniden imal ve kullanm d kapal kaynaklarn bertaraf ile ilgili olanlar dikkate alnarak,

Ak radyoaktif kaynaklarn bu klavuzun kapsam dnda kalmasna ramen bu tr kaynaklarn klavuz kapsamna dahil edilebilecei durumlarn olabileceini bilerek,

Radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti ile ilgili olarak UAEA'nn global ilevini hatrlayarak,

UAEA'nn IAEA-TECDOC-1344 balkl "Categorization of radioactive sources" radyoaktif kaynaklarla ilgili snflandrmas gz nnde bulundurularak ve bu snflandmann ngrlebilen salk etkilerini esas aldn, kazalar ile radyoaktif kaynaklarn kt amal kullanmlarndan doan etkileri ve sonularn tamamen kapsamadnn da bilincinde olarak,

Nkleer terrizme kar korunmaya ilikin faaliyetlerin nkleer madde dnda kalan radyoaktif maddenin emniyetine ilikin faaliyetleri de kapsamasna ynelik nerinin Mart 2002'de UAEA Ynetim Kurulunca kabul edildiini dikkate alarak,

Bu klavuzun (Code of Conduct) radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti ile ilgili ynetmelik, tzk, yasa ve politikalarn gelitirilmesinde ve uyumlu hale getirilmesinde lkelere bir yol gsterici olarak hizmet edeceine KARAR VERRLER.

I.TANIMLAR

1. Bu klavuzda verilen terimlerin tanmlar aada verilmitir.

Yetkilendirme (authorization): Radyasyon kaynaklar ile ilgili faaliyette bulunmak zere bavuruda bulunan gerek ya da tzel kiiye dzenleyici kurum tarafndan verilen izin belgesidir. Yetkilendirme tescil,lisans veya bu klavuzun amalarn yerine getirebilecek dier etkin yasal kontrol tedbirleri eklinde olabilir.

Bertaraf (disposal); radyoaktif kaynaklarn yeniden kullanlmasna engel olacak ekilde uygun bir tesiste muhafaza edilmesidir.

Kullanm d kaynak (disused source); yetkilendirme kapsamndaki bir uygulamada kullanlmayan ve daha fazla kullanlmas amalanmayan radyoaktif kaynak.

Ynetim (management); radyoaktif kaynaklarn retimi, temini, alnmas, satlmas, depolanmas, bulundurulmas, kullanlmas, tanmas, ithali, ihrac, bakm, onarm, yeniden kazanlmas veya bertaraf gibi idari ve iletim faaliyetleri.

Sahipsiz kaynak (orphan source); daha nce hi kayt altna alnmam veya terkedilme, kaybedilme, alnma, yanl yerde bulunma veya yetkisiz tama gibi nedenlerden dolay kayt altnda bulunmayan radyoaktif kaynak.

Radyoaktif kaynak (radioactive source); kapsl iine alnarak zrhlanm veya dalmayacak ekilde kat formda bulunan ve dzenleyici kurumun denetimden muaf olmayan ve ayrca radyoaktif kaynak szdrdnda ve krldnda aa kan hertrl radyoaktif maddeyi ifade eder. Aratrma ve g reaktrlerinin nkleer yakt evirimindeki nkleer madde ve bertaraf etmek amacyla kapsl iine alnm madde bu tanmn dndadr.

Dzenleyici kurum (regulatory body); radyoaktif kaynaklarn denetlenmesi, yetkilendirilmesi ve dolaysyla gvenlik ve emniyetin salanmas, yrtlmesi konularnda resmi olarak yetkilendirilmi kurum, kurulu veya birden fazla kurum veya kurululardr.

Dzenleyici kurum denetimi (regulatory control); radyasyondan korunma veya radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti ile ilgili dzenleyici kurumun tesislere ve faaliyetlere uygulad dzenleme ve denetim biimidir.

Gvenlik (safety); radyoaktif kaynaklarn yer ald kaza ihtimalini en aza indirmeyi ve kazann vuku bulmas halinde olumsuz etkilerinin azaltlmasn amalayan nlemlerdir.

Gvenlik kltr (safety culture); tm kurumlarda ve buralarda alan herkes tarafndan korunma ve gvenlik konularna ncelikli olarak ve hibir ihmale ve disiplinsizlie yer brakmayacak ekilde gsterilmesi gerekli nem ve hassasiyetin bir sonucu olarak ortaya kan davranlar btndr.

3

Emniyet (security); radyoaktif kaynaklara yetki dnda ulalmasn, bu kaynaklarn zarar grmesi, kaybolmas, alnmas veya yetki dnda tanmas eylemlerini engellemek iin alnan nlemler.

Emniyet kltr (security culture); tm kurumlarda ve buralarda alan herkes tarafndan emniyet konularna ncelikli olarak ve hibir ihmale ve disiplinsizlie yer brakmayacak ekilde gsterilmesi gerekli nem ve hassasiyetin bir sonucu olarak ortaya kan davranlar btndr.

Depolama (storage); radyoaktif kaynaklarn yeniden kullanm amacyla bir tesisin kapal ve zel bir blmnde muhafaza edilmesidir.

II.KAPSAM VE HEDEFLER

2. Bu klavuz, kiilere, topluma ve evreye zarar verme tehlikesi tayan ve Ek-1'de verilen tm radyoaktif kaynaklara uygulanr. lkeler ayrca potansiyel tehlike tayan dier kaynaklarn denetim altna alnmas iin de gerekli nemi vermelidirler.

3. Bu klavuz pltonyum-239 ieren kaynaklar hari "Nkleer Maddenin Fiziksel Korunmas Szlemesinde (the Convention on the Physical Protection of Nuclear Material) tanmlanan nkleer maddelere uygulanmaz.

4. Bu klavuz askeri ve savunma alanlarnda kullanlan radyoaktif kaynaklara uygulanmaz.

5. (a) Bu klavuzun amac, ulusal politika ve mevzuatn gelitirilmesi, uyumlu hale getirilmesi ve uygulanmas yoluyla ve uluslararas ibirliini yaygnlatrarak;

(i) Radyasyon kaynaklarnn gvenlik ve emniyetini en yksek seviyede salamak ve devam ettirmek,

(ii) Kiilerin, toplumun ve evrenin radyoaktif kaynaklarn kt amal olarak kullanlmas veya kaza sonucu oluabilecek zararl etkilerine maruz kalma ihtimalini azaltmak zere bu kaynaklara yetki dnda ulalmasn, bu kaynaklarn zarar grmesi, kaybolmas, alnmas veya yetki dnda tanmas eylemlerini engellemek,

(iii) Radyoaktif kaynaklarn yer ald kazalar veya kt amal eylemler sonucu oluan radyolojik etkileri azaltmak veya en aza indirmektir.

(b) Bu amalara, radyoaktif kaynaklarn retiminden bertaraf etme aamasna kadar uygulanabilir ve yeterli ve gvenli bir denetleme sistemi ile bu sistemin kontrol d kalmas durumunda yerine geecek bir mekanizma kurularak ulalr.

6. Bu klavuz nkleer, radyasyon, radyoaktif atk ve tama gvenlii ve radyoaktif kaynaklarn denetimi ile ilgili mevcut uluslararas standartlara dayanmakta ve bu standartlarn tamamlanmas amalanmaktadr.

III. TEMEL LKELER

GENEL

7. Her lke kiileri, toplumu ve evreyi korumak amacyla doru ve uygun nlemler alarak aadaki artlar salar:

(a) lke snrlar iinde veya denetimi ya da sorumluluu altnda bulunan radyoaktif kaynaklarn kullanm sresince ve kullanm d kaldnda gvenli bir ekilde kontrol edilmesi ve emniyetli bir ekilde korunmas,

(b) Radyoaktif kaynaklarla ilgili gvenlik ve emniyet kltrnn gelitirilmesi.

8. Her lke radyoaktif kaynaklarn korunmas ve ynetimi konularnda etkin ulusal yasal ve dzenleyici denetim sistemine sahip olmaldr. Bu sistemde aadaki artlar salanmaldr:

(a) Radyoaktif kaynaklarn emniyetinden ve gvenli ynetimi ile ilgili birinci dereceden sorumlu yetkililerin belirlenmesi,

(b) Radyoaktif kaynaklarn kontrol d kalmas ihtimalinin en aza indirilmesi,

(c ) Sahipsiz kaynaklar kontrolnn salanmas veya yeniden kontrol altna alnmas,

4

(d) Bu amala hzl iletiim ve bilgi aknn salanmas,

(e) Dzenleyici kurum ve kullanclar arasndaki iletiim ve bilgi aknn gelitirilmesi,

(f) lkelerin belirledii tehdit tanmna uygun olarak sabotaj da ieren kt amal eylem ihtimalini azaltmak iin nlemlerin alnmas,

(g) Radyoaktif kaynaklarn yer ald kaza veya kt amal eylemlerin radyolojik sonularnn hafifletilmesi veya en aza indirilmesi,

(h) Ulusal yasal ve dzenleyici denetim sisteminin gelitirilmesinin srekli klnmas.

9. Her lke radyoaktif kaynaklar kullanan kiilerin radyasyondan korunma, gvenlik ve emniyet iin uygun tesis ve hizmetlere ulaabildiinden emin olmal ve kullanmn temin etmelidir. Bu tesis ve hizmetler aadakileri iermek ancak bunlarla snrl kalmamak zere aadaki hususlarnn yerine getirilmesine uygun olmaldr:

(a) Kayp kaynaklarn bulunmas ve emniyetinin salanmas,

(b) Radyoaktif kaynaklarn yer ald kt amal bir eylem veya kaza olayna mdahale edilmesi,

(c) Kiisel dozimetri ve evresel izleme ilevlerinin yerine getirilmesi,

(d) Radyasyon izleme cihazlarnn kalibrasyonunun salanmas.

10. Her lke, dzenleyici kurum, yasa uygulayc ve acil durumda grevli kurulularn alanlarnn uygun eitimini temin etmek iin yeterli dzenlemelerin yaplmasn salamaldr.

11. Her lke radyoaktif kaynaklar iin ulusal kayt sistemi kurmaldr. Bu kayt sistemi en az bu klavuzun Ek.1'de verilen birinci ve ikinci katagorideki radyoaktif kaynaklar iermelidir. Kayt sistemindeki bilgi uygun ekilde korunmaldr. Radyoaktif kaynaklara ilikin bilgilerin lkeler arasnda deiimindeki etkinlii artrmak iin lkeler kendi kayt sistemi formatlarn uyumlandrmak iin aba gstermelidir.

12. Her lke kontrol d kalm radyoaktif kaynaklara ilikin veya radyoaktif kaynaklarn yer ald ve potansiyel snr tesi etkileri olabilecek olaylarla ilgili btn bilgilerin etkilenmesi muhtemel lkelere UAEA araclyla veya dier yollardan hzl bir ekilde iletilmesini temin etmelidir.

13. Her lke:

(a) Sanayi ve salk sektr ile resmi kurumlarn ve halkn sahipsiz radyoaktif kaynaklarla ilgili gvenlik ve emniyeti tehlikeye dren durumlara ilikin bilincini arttrmal ve

(b) Faaliyetleri srasnda sahipsiz kaynaklarla temas etme olasl bulunan kurum ve kiileri bu kaynaklar tespit edecek uygun izleme programlarn yrtmek iin tevik etmelidir.

14. Her lke, uygulanabilir durumlarda gvenlik ve emniyet faktrlerini dikkate alarak radyoaktif kaynaklarn yeniden kullanm ve geri dnmn tevik etmelidir.

15. Her lke bu klavuzun uygulanmasnda radyoaktif kaynak tasarmclarna, reticilere, tedarikilere, kullanclara ve kullanm d kalm kaynaklarla ilgili ilemleri yrtenlere radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti hususlarnda sorumluluklarn belirtmelidir.

16. Her lke kendi yerel tehdit tanmn yaparak lkesinde kullanlan kaynak eitliliinin bu tehditle ilikili durumunu bir veya daha fazla kaynan yer ald ve kaynaklarn kontrol d kalmas ve kt amal eylemlerde kullanlmas erevesinde deerlendirmelidir.

17. Her lke, bu klavuzun uygulanmas srasnda klavuz erevesinde gizlilik derecesi tayan bilgi almas durumunda bu bilgilerin gizliliini koruyacak tedbirleri kendi ulusal mevzuatyla uyumlu olacak ekilde almaldr. Bir lke dier bir lkeye veya uluslararas bir kurulua gizlilik kouluyla bir bilgi salanmas durumunda bu bilginin gizliliinin korunmas ile ilgili tm aamalar gerekletirilmelidir. Bir lke dier bir lkeden gizlilik artyla bir bilgi alrsa bu bilgiyi dier lkenin onay olmakszn nc bir lkeye veya dier lkelere veremez. Bir lkeden kendi gvenliini tehlikeye atacak veya ulusal mevzuat gereince bildirmesine izin verilmeyen bir bilgiyi vermesi veya aklamas beklenmez.

5

YASAL DZENLEME VE YNETMELKLER

18. Her lke aadakileri ieren uygun yasal dzenleme ve mevzuata sahip olmaldr:

a) Radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyetini temin etmek iin resmi dzeyde kurumlarn yetkilendirilmesi ve sorumluluklarn tarifi,

(b) Radyoaktif kaynaklar zerinde etkin kontrol salanmas,

(c) yonlatrc radyasyondan korunmaya ilikin gerekli koullarn belirlenmesi,

(d) Radyoaktif kaynaklarn ve bu kaynaklar ieren cihazlarn gvenlik ve emniyetine ilikin gerekli koullarn belirlenmesi,

19. Bu yasal dzenleme ve/veya mevzuat zellikle aadakileri iermelidir:

(a) Radyoaktif kaynaklarn ynetimi veya kullanm ile ilgili faaliyetlerin dnda olmak zere, bu faliyetleri dzenlemek zere yetki ve zellikleri 20 ve 22 nci paragraflarda verilen bamsz bir dzenleyici kurumun ihdas,

(b) yonlatrc radyasyonun zararl etkilerinden kiileri, toplumu ve evreyi korumak iin alnan nlemler,

(c ) Radyoaktif kaynaklarla faaliyet gsterenlerin yetkilendirilmesi ile ilgili idari koullar,

(d) Muafiyete ilikin hkmlerin (c)'de belirtilen idari koullar iinde yer almas,

(e) Kii, toplumve evreye nemli lde zarar verebilme riski olan radyoaktif kaynaklarla yaplan faaliyetlerde dzenleyici kuruma yaplacak bildirimlerle ilikili idari dzenlemeler,

(f) Radyoaktif kaynaklarn denetimine ilikin uygun politika, nlem ve ilemlerin oluturulmasna ynelik ynetsel dzenlemeler,

(g) Ynetimin tm aamalarnda radyoaktif kaynaklara yetki d ulalmas ile ilgili eylemleri tespit etmek, caydrmak veya geciktirmek iin gerekli emniyet nlemleri gibi koullar,

(h) Radyoaktif kaynaklarn gvenlik ve emniyet deerlendirmleri ve uygunluk dorulamas ile ilgili ihtiyalarn belirlenmesi, uygun ve yeterli kaytlarn muhafazas yoluyla radyoaktif kaynaklarnn gvenlik ve emniyetinin teyit edilmesi ile ilgili koullar,

(i) Etkin yaptrm gc.

DZENLEYC KURUM

20. Her lke yasalar erevesinde kurulan dzenleyici kurumun aadaki yetkilere sahip olmasn temin eder:

(a) Radyoaktif kaynaklarn gvenlik ve emniyeti ile ilgili konularda mevzuat hazrlamak ve ynergeler yaymlamak,

(b) Radyoaktif kaynaklarla ilgili faaliyet gstereceklerden yetki iin bavuruda bulunmalarn ve aadaki hususlar yerine getirmelerini istemek:

(i) Gvenlik deerlendirmesi,

(ii) Emniyet gerektiren durumlarda, gerektiinde ulusal tehdit deerlendirmesi ile belirlenen riskler gzetilerek radyoaktif kaynaklar ve/veya bunlarn bulunduu tesisler iin uygun ekilde yaplm emniyet plan veya deerlendirmesi.

(c) Yetki iin bavuruda bulunandan gerekli tm bilgileri istemek,

(d) Radyoaktif kaynaklarla ilgili faaliyetler iin yetki vermek, verilen yetkide deiiklik yapmak, geici veya sresiz iptal etmek,

(e) Aadakileri de iermek zere, verilen yetkilere btn koullar ak ve anlalr ekilde dahil etmek:

6

(i) Sorumluluklar,

(ii) Asgari operatr yeterlilii,

(iii) Asgari tasarm ve verim kriterleri ve radyoaktif kaynak ve bunlar ieren cihazlar iin bakm koullar,

(iv) Radyoaktif kaynaklarn gvenlik ve emniyetini salamak iin kullanlan sistem ve techizatn asgari bakm ve onarm koullar,

(v) Acil durumlarda izlenecek yntemler ve iletiim yollar iin koullar,

(vi) zlenecek alma yntemleri,

(vii) Kullanm d kaynaklarn gvenlik ve emniyetine ilikin, uygun olduu hallerde tedarikiye gnderilmesi anlamalarn da kapsayan faaliyetler,

(viii) Radyoaktif kaynaklarn ynetiminde alan kiilerin gvenilirliklerinin tespiti iin uygun yntemler,

(ix) Kaynaklarn emniyeti ile ilgili bilgilerin gizlilii.

(f) Yetkili kiiden gerekli bilgiyi, zellikle gvenlik ve emniyet deerlendirmelerine dikkat ederek almak,

(g) Radyoaktif kaynak ve kaynak ieren cihazlarn tedarik edilmesi ve naklinde gvenlik ve emniyeti salamak iin alcya gerekli tm teknik bilgiyi vermek,

(h) Koullara uygun alp almadn denetlemek zere tesise girmek,

(i) Mevzuat uygulatmak,

(j) Sahipsiz kaynaklarn tespit edilmesi ve takip edilmesinde doru izleri srmek ve bunun iin dier yetkili kurumlardan yardm talep etmek,

(k) Radyoaktif kaynan gvenli ve emniyetli olmad durumlarda ilemlerin doru yaplmasn temin etmek,

(l) Kiileri, toplumu ve evreyi korumak iin gerekli grldnde yetkili kiiye benzer olaylarn yer ald durumlar ile ilgili bilgileri salamak,

(m) Radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti ile ilgili tm resmi ve gayri resmi kurumlar ile ibirliine girmek ve irtibat kurmak,

(n) Dzenleme ile ilgili bilgilerin deiimi ve ibirliini yaygnlatrmak iin uluslararas rgtler ve dier lkelerin dzenleyici kurumlaryla irtibat kurmak,

(o) Acil durumlarda mdahale iin kriterleri belirlemek,

(p) Radyoaktif kaynaklarn uygun tesislerde depolanmasn temin etmek,

(q) Uzun sre depolanacak kullanm d kaynaklarn koullar uygun tesislerde muhafaza edilmesini temin etmek.

21. Her lke dzenleyici kurumunun;

(a) Nitelikli personele sahip olmasn,

(b) Grevlerini etkin ve verimli bir biimde yerine getirmek iin gerekli mali kaynak, tesis ve tehizata sahip olmasn,

(c) Dier ilgili resmi kurumlardan danmanlk hizmetleri ve uzman ihtiyacn karlayabilmesini,

salar.

22. Her lke dzenleyici kurumunun;

7

(a) Yetkilendirme bavurularyla ilgili prosedrlerin oluturulmasn,

(b) Kullanm d kaynaklar iin mali katklar da dahil olmak zere radyoaktif kaynaklarn gvenlik ve emniyeti ile ilgili dzenlemerin yaplmasn,

(c) Radyoaktif kaynaklarn trn de aka belirterek, kullanclar, el deitiren ve bertaraf edilen kaynak kaytlarnn tutulmasn, bu kaytlara yetkisiz ulam ve tahrifatn engellenmesini, kaytlarn yedekli olmasn,

(d) Radyoaktif kaynaklarn ynetiminde grev alan tm kurum ve kiiler arasnda gvenlik ve emniyet kltrnn oluturulmasnn tevik edilmesini,

(e) Toplum yesi kiilerin radyasyon tehlikesinden korunmasn salamak zere uygun olduu durumlarda radyoaktif kaynaklar ve tama kaplarn, uygulanabilir olmad durumlarda ise tama kabnn radyasyon uyar iareti tamasn salayacak sistemlerin oluturulmasn,

(f) Uygulanabilir olduu durumlarda, alanlar veya toplum yelerini radyasyon tehlikesine kar uyarmak amacyla radyoaktif kaynaklarla faaliyet gsterilen alanlarn radyasyon uyar iareti ile iaretlenmesini salayacak sistemlerin oluturulmasn,

(g) Uygulanabilir olduu durumlarda radyoaktif kaynaklarn tanmlanabilmesini ve izlenebilmesini salayacak sistemlerin, bunun mmkn olmad durumlarda ise oluturulmas, bu kaynaklar yerinde tanmlayacak ve izleyecek alternatif yntemlerin oluturulmasn,

(h) Kaynak envanteri kontrollerinin yetkili kiilerce dzenli olarak yaplmasnn salanmasn,

(i) Radyoaktif kaynan aktivitesi ve muhtemel riski dikkate alnarak belirli sklkta haberli ve habersiz denetimlerin yaplmasn,

(j) Dzenleyici kurum tarafndan belirlenen koullara uyulmasn temin etmek zere yaptrm uygulanmasn,

(k) Uygulanabilir durumlarda iletme tecrbesi ve uluslararas kabul grm standart ve tavsiyeleri de dikkate alarak dzenleyici kurum tarafndan belirlenen koullarn devamll ve geerliliinin salanmasn,

(l) Radyoaktif kaynaklarn kontrol d kalmas ya da kaza durumlarnda yetkili kiilerin ivedilikle rapor etmesini,

(m) Radyoaktif kaynaklarn ve kaynak ieren cihaz ve tesislerin retici, tedariki ve kullanclarna bunlarn gvenlii ve emniyeti ve bunlar barndran aralar ve tesisler hakknda deiik seviyelerde bilgi, talimat ve eitim salanmasn,

(n) Yetkili kiilerin uygun acil eylem planlar hazrlamasn,

(o) Sahipsiz kaynaklar zerindeki denetimi srdrmek ve yeniden olturmak iin dzenleme yapmak, radyolojik tehlike durumlarn ynetmek ve uygun tehlike durum planlarnn hazrlanm olmasn,

(p) Yerel sahipsiz kaynaklarn gvenli ve emniyetli ynetimi ile ilgili teknik bilgilerin hazrlanmasn,

temin eder.

RADYOAKTF KAYNAKLARIN THALAT ve HRACATI

23. Her lke radyoaktif kaynaklarn ithal ve ihra ilemlerini bu klavuza uygun olarak ve Ek-1'deki Kategori 1 ve 2'de yer alan radyoaktif kaynaklarn ilemlerinde ise ihracat lkenin n bildirimi ve ithalat lkenin bilgisi dahilinde ve her iki lkenin ilgili mevzuatna uygun olarak gerekletirilmesini salar.

24. Bu klavuzun Ek.1'de yer alan Kategori 1 ve 2'deki radyoaktif kaynaklarn ithal edilmesine izin vermek isteyen her lke ithalat ancak bu kaynaklarn alclar kendi ulusal kanunlar erevesinde yetkilendirilmise ve kaynan bu klavuz hkmlerine gre ynetilmesine uygun teknik, idari ve dzenleyici yap mevcut ise kabul etmelidir.

25. Bu klavuzun Ek.1'de yer alan Kategori 1 ve 2'deki radyoaktif kaynaklarn ihra edilmesine izin vermek isteyen her lke ihracat ancak ithalat lkedeki alclar kendi ulusal kanunlar erevesinde yetkilendirilmise ve ithalat lkenin, kaynan bu klavuz hkmlerine gre ynetilmesine uygun teknik, idari ve dzenleyici yaplar mevcut ise kabul etmelidir.

8

26. Herhangi bir ithal veya ihra ileminde 24 ve 25inci paragraflardaki koullarn salanamad durumlarda, kaynan gvenlik ve emniyetinin saland ve ithalat lke tarafndan da kabul edilen bir durumda ihracat veya ithalat istisnai olarak gerekletirilebilir.

27. Kullanm d kaynaklarn menei lkedeki yetkili reticiye geri gnderilmesi daha nce kabul edilmise, her lke ulusal mevzuat erevesinde kullanm d kaynaklarn lkeye yeniden giriine izin vermelidir.

28. Radyoaktif kaynan ihra ve ithaline izin veren her lke bu kaynaklarn nakil ilemlerinin yrrlkte olan uluslararas radyoaktif maddenin gvenli tanmas kriterlerine uygun olarak yaplmasn temin etmelidir.

29. Radyoaktif kaynaklarn snrlararas kara ya da deniz yoluyla transit olarak tanmas 24 ve 25inci paragraflarda bahsedilen yetkilendirme ilemlerine tabi deildir. Ancak, radyoaktif maddenin tanmas ile ilgili yrrlkte olan uluslararas tama kriterleri gz nnde bulundurularak tama boyunca denetimin sreklilii salanmaldr.

UAEA'NIN LEV

30. Uluslararas Atom Enerjisi Ajans:

(a) Radyoaktif kaynaklarn gvenlii ve emniyeti ile ilgili uluslar aras mevzuat ve teknik standartlar hakkndaki bilgileri toplamay ve yaymay, teknik standartlar gelitirmeyi, ye lkelerin istei zerine gvenlik ve emniyet ile ilgili het trl konuda danmanlk ve yardm hizmetlerini,

(b) Bu klavuz ve ilgili btn bilgileri tm lkelere datmay ve yaymay,

(c) Karar organlar tarafndan onaylanan nlemlerin uygulanmasn,

salar.

KULLANIM KILAVUZUNUN YAYGINLATIRILMASI

31. Her lke radyoaktif kaynaklarla ilgili faaliyetlerde yer alan sanayi ve salk sektrnde alanlar ile resmi kurumlar ve halk bu klavuzun uygulanmas iin alnan nlemler hakknda bilgilendirmeli ve bu bilgileri yaymak iin gerekli admlar atmaldr.

EK 1: KILAVUZ KAPSAMINDAK KAYNAKLARIN LSTES

Radyotermal jeneratrler, teleterapi, nlama gibi uygulamalarda kullanlan 1inci kategorideki radyoaktif kaynaklar, gvenlik ve emniyetleri salanmad durumlarda, bu kaynaklarla faaliyet gsteren gsteren veya bu kaynaklara birka dakikalk temasta bulunan kiiler zerinde bile kalc hasar meydana getirebilirler. Birka dakikadan bir saate kadar sre ile zrhlanmam kaynaklarla temas ise lmcl etki yaratabilir.

Endstriyel gamaradyografi, yksek veya orta doz hzl brakiterapi gibi uygulamalarda kullanlan 2nci kategorideki radyoaktif kaynaklar, gvenlik ve emniyetleri salanmad durumlarda, bu kaynaklarla faaliyet gsteren veya birka dakikadan birka saate deien zaman srecinde temas eden kiiler zerinde kalc hasar meydana getirebilirler. Birka saatten birka gne kadar sre ile zrhlanmam kaynaklarla temas ise lmcl etki yaratabilir.

Genellikle nem, seviye, younluk lme ve sondaj gibi endstriyel uygulamalarda kullanlan 3nc kategorideki radyoaktif kaynaklar, gvenlik ve emniyetleri salanmad durumlarda, bu kaynaklarla faaliyet gsteren kiiler veya bu kaynaklara birka saat sre ile temas iinde bulunan kiiler zerinde kalc hasar meydana getirebilirler. Bu kaynaklarla zrhlanmam durumda iken birka gnden birka haftaya kadar temas edilmesi durumu, muhtemel olmamakla birlikte lmcl etki yaratabilir.

Tablo-1'de, genel olarak kullanlan radyonklitler aktivitelerine gre snflandrlmtr. Bu snflandrmada, kaynaklarn kontrol altnda bulunmad durumlarda ve artan nlamayla derecesi artan radyasyonun eiksiz etkilerinin ortaya kabilecei tehlikeli kaynaklar tanmlayan "D" deerleri esas alnmtr.

Her kategori iin ilgili aktivite seviyeleri ve daha ayrntl bir liste ile "D" deerlerinin tretilmesi ve tanmlar ile ilgili bilgi TECDOC-1344'de bulunabilir.

9

Bu kategorilere ek olarak lkeler, kt amal eylemlerde kullanlmas muhtemel radyoaktif kaynaklarla dk aktivitelerin oalmasyla istenmeyen sonular ortaya kabilecek radyoaktif kaynaklara da gerekli nemi vermelidir.

TABLO 1. Eik Deerlerine Karlk Gelen Aktiviteler

Kategori 1 Kategori 2 Kategori 3 1000 x D 10 x D D

Radyonklit

(TBq) (Ci)a (TBq) (Ci)a (TBq) (Ci)a Am-241 6.E+01 2.E+03 6.E-01 2.E+01 6.E-02 2.E+00 Am-241/Be 6.E+01 2.E+03 6.E-01 2.E+01 6.E-02 2.E+00 Cf-252 2.E+01 5.E+02 2.E-01 5.E+00 2.E-02 5.E-01 Cm-244 5.E+01 1.E+03 5.E-01 1.E+01 5.E-02 1.E+00 Co-60 3.E+01 8.E+02 3.E-01 8.E+00 3.E-02 8.E-01 Cs-137 1.E+02 3.E+03 1.E+00 3.E+01 1.E-01 3.E+00 Gd-153 1.E+03 3.E+04 1.E+01 3.E+02 1.E+00 3.E+00 Ir-192 8.E+01 2.E+03 8.E-01 2.E+01 8.E-02 2.E+00 Pm-147 4.E+04 1.E+06 4.E+02 1.E+04 4.E+12 1.E+03 Pu-238 6.E+01 2.E+03 6.E-01 2.E+01 6.E-21 2.E+00 Pu-239b/Be 6.E+01 2.E+03 6.E-01 2.E+01 6.E-02 2.E+00 Ra-226 4.E+01 1.E+03 4.E-01 1.E+01 4.E-02 1.E+00 Se-75 2.E+02 5.E+03 2.E+00 5.E+01 2.E-01 5.E+00 Sr-90 (Y-90) 1.E+03 3.E+04 1.E+01 3.E+02 1.E+00 3.E+01 Tm-170 2.E+04 5.E+05 2.E+02 5.E+03 2.E+01 5.E+02 Yb-169 3.E+02 8.E+03 3.E+00 8.E+01 3.E-01 8.E+00 ---------------- ---------------- ---------------- ---------------- ---------------- ---------------- ---------------- Au-198* 2.E+02 5.E+03 2.E+00 5.E+01 2.E-01 5.E+00 Cd-109* 2.E+04 5.E+05 2.E+02 5.E+03 2.E+01 5.E+02 Co-57* 7.E+02 2.E+04 7.E+00 2.E+02 7.E-01 2.E+01 Fe-55* 8.E+05 2.E+07 8.E+03 2.E+05 8.E+02 2.E+04 Ge-68* 7.E+02 2.E+04 7.E+00 2.E+02 7.E-01 2.E+01 Ni-63* 6.E+04 2.E+06 6.E+02 2.E+04 6.E+01 2.E+03 Pd-103* 9.E+04 2.E+06 9.E+02 2.E+04 9.E+01 2.E+03 Po-210* 6.E+02 2.E+03 6.E-01 2.E+01 6.E-02 2.E+00 Ru-106 (Rh-106)*

3.E+02 8.E+03 3.E+00 8.E+01 3.E-01 8.E+00

Tl-204* 2.E+04 5.E+05 2.E+02 5.E+03 2.E+01 5.E+02

* Bu radyonklitler Kategori 1,2 veya 3'e ait radyoaktif kaynaklarda kullanlmas muhtemel olmayan, bu nedenle aktiviteleri 23-26nc paragraflardaki ithalat ve ihracat ile ve 11inci paragrafda bahsedilen ulusal kayt sistemi ile ilgili koullarn dnda tutulan radyonklitlerdir.

a Birincil deerler TBq cinsinden verilmektedir. Dnmden sonra yuvarlanm Curie deerleri kullanm kolayl iin verilmitir.

b Kritiklik ve fiziksel korunma ile ilgili hususlarda "D" deerlerinin katlar kullanlr.