28

QlfJ Jıis group took (Jl,"D' ıJı~ g<nTnll'l~lıt GMi wııfommatdy after tM~Oiiof Istdrıbul aLi 16 Jlardı 1920, Dtvrtad F~ PtuM antI Jıu group ıd 0\'tT dı~

go' "C1l/I'lCIt tıgaiıı.

O" 13 April 1920 Gra"d .'\atiDMJ An~bly (TB.IJ.\f) opm«f in Aııkara ~th~n TurkUlı Nationa list establi.Jlı«l ıJıe ,,~. g0VUJl!"t'lıt aJ1d caM nu«! ıJı~T

o~ Gı'Uoırii Trwı'" on tJıe eastfront. by Başu,muta"/ı. victory 011 the westsuccess 'J '" SO 1. 1\' . rfront and Mı;danya Armutice iUld Lozan Pea« Treaty. ( 'I(! • atIQJ'I~ ısts

pro,"rd thaı willıoU! o militariol superioruy , ıh~ eou/d nof be aııy po/mea!

achieı-ement.

TfRKh '['Sl" DIŞ TicARETis OEKi GELiş'lELER VE~I [KA~SAL aişKiLER

(1173--1995)

!mJtdAI 'CT

• F_ iiııiiiiı ... s.,..,ıy. ................... ı.,pıı..'4okj~__ ....w- -ıı.r ........... Ku A""'f'l'_~. LLL) LU""" NopoIyaıo'. y.ıilaıoıııi ............~___ ...ı.-4o w --. -.ı- ııIr. ~ o.:.w. ı:-li ~u.,.ı.....

,.....,...,ı_ s i • .Bıo_ A __.... ,.... __ Bıo,......ıı.-.~ ~

e- _lıııIt e i i Bıo C ii __ ü .....

"ı ' _ "" <-...ı. .,.. .....~ ........ i ' A.ıı- 113. iriı/j 0... ,.. T ..w.- .. ...ıı;

__ bqb oıuıan. ..~. JO LLL... li""" 1_ mu.aı- .-.- a. 29N... 1i61~ C'loo...ıo-I'.- T_ .-...ı-. iaı ......... ıi<:ui. ~

~ ....... fııIa4r Bıo ı.-dıo .,.-ıı. ı.q; N. ı:-.... o- /ı<CtIt: .....ıN" ' t ; 1 (L"" IVI). llıok Ar.-r- J-)W..w..... 1974: LL~O...ıIO r..- ıN c , t , 11(1""'" __ oııı-ııio-ı~ FoUııIıoııi. ,.,..,....... 197 lı- Oııııııo" r_ o- 0n0000Iıs-,. ...__ı , : ~n.ı.;,. 1ıı

s-a-EııMrY.,..."".w..... ım·... b i ' ....i $o ,-... ". L"I:)'ILıIOı o......... DıI nc--. DMt ı---.~Tonlııi E.ı. Diziııi cil i.~ 191" , "-'1~2.

dota A\tUpl 'cbJQ d1ldefe YODdikti. Batı A\nıpa ilc olan ili$kiler. çok daha UlUrll

OLarK )ıınıtılI~-ordu-

Bu dumm Wla)i daıimine kadar bo}le 5Ilrm0şt0r. Aııc:ak s,al'lı}'ilqırıc

harekı:tlerinin ~rıda.ıı ilib:ueıı ıngilizleri n dÜIl}'1 lic:atetinde daha çOk $ol:

sahibi oıcsu,u p1lIıııekıcd.if'. 19, }11Z)ı1d.an itıbaren ise bu hak.imı,"Ct a&:ı:ı ralJ ps.izolma bo)ıırwu. ula$rnı$ ,~ bu durum )1tzJ.ı1ı 1ı lıOI!UDI ka4ar dıe\..m. etmi.$tiı. Bunabrphk lUO 'b ,-.ıbrdm itibaım. ise.~'lII tiCateIsahnesinde artıJr. Alırıanlanadaak:tifobrU )'eI" aldııı~r. A.şatıda 19.~11I.D SOD~~ 1913yılına bdar olan doııcnıdcki dış ticam ilişkileri ele alınacaktı r.

OssıwıJı lmparaıorlutunun son dOnemini içine alan 1878·1913 )lllannda,ticari i1i$1dde bUhıınıWı YabUIa Q1lıleri n başı. ıı4ıı ıene!l ikJe İngiltere )U alma1Udıl

(T1bio 1). lqiJtere 1173-1190)~ arasuıda % 40 dob,.'UIlb. pa>-a abipkcn. biiwilııeo sc:ıon~"UIda bir lILikW aull$ oImıq. anı;;ak ith.ıbna.ki~itıni yiDC ekkorunı~. Ingiltere' den ıeleıı mallana 191) )ılınd:ıki pa)l % 194 d~~-m_

Bu donemde tn fazla itha lllll n gerçıeklCflllildili ikinci o.lke Uc, 1878-1880 )ıllan

aruında tıç(Incn dunımun.d.a olaıı A\'uuwyıı 'dlr. Onun toplam ithalatıw pa)l %21.4. 10.1 aJa$l ıı4ıı lkti$l1ti$tı r. Fransa ı ıso )ılıN bdaı ikinci dunımdl iken butarihkD soanı~ CIa$miI$. ım'dea iulıan:ıı ODCC AııJmb Birlq:ikDe.,Ietkri, ardılldm dA AJınaa:.-a oı;tıııdıhıl !IUaSlDII~r_ Tablod.I )eralmaıan ancak TOtki)'e 'nin dış ucaretiaçısından onem~URııs}'l'ftln~ ise%.10.30 a rasındadır'.

I lııaı;aı açısından d.iı 187&.1913 dı:lncmindc çotunlukla Ingil tere birincisuadadır. Iııgillm: '1Ii1ı 1OJUıı:ı ihnııc:atukj~ı be % .., .ı ·21.6 arum4a deti$miJlif.YIIl'tdı$ı yll$lar4a IU 7 yılına kadar bazı, )'illar Frama'lWl oııdıc ge1dili degOl1l1mdacdi r. En ı:u.ıa iiıraı::ai >2plıaa 1LçUnı:1Lı nııe i3eAwsturya·dıı . payı % 13.9­S.O araSınd3I detişındr;tedir. OzcllikJe bagllJ\ Dop Anadolu BOlp ıınırlan içindekalan )"erlerle ticari i lişldlen ıel4J'ııil olan Rııs)..' nın ihracallaki pa)1., ı ıııo'dan

11190'. kadar% 10.15 dolayında olııılII. buuırihlen 50ıırı ise dı1şercl. %)-4 arasında

~r.

TabW i 1171-19

TOIıKJYD,,1N 0 1$ T1CAR:ETtNOEKI OEUşMELU ) iVEMEKANSAL. I1.JŞK!LER ( II7&-I 99S)

0SıUııJı İmpuatarlutwıda daha çok gıda maddeleri \"e haDUnaM: ihraçcıııılırken, her b1rfO mamul ırıadıknin Mali ıerçdıcpirilmda~-di.. sa durum 20.y~ıl:n bqWın.ll bdar de>-am etmiştir . Osmanlı lU n en 6nemli im.; ınal ı, eldedokunan tıah ve kihmletdır. Bwum y'alUMa l11tün, LIZQm, incir, hanı ipek, tiJ\ık.

af}-on, mqe pal.amudu, fındık, pamuk ve ZC)tin>ab gılı i wımsai Qr1lnler dil erıınanliihraç kalmıkriııi Mışnııu)'Ofdu (Tabkı ı ). Aıx:ak biçtıir wımsai wıın

diıerımne br$ı. daha çok ihıaçedilme 6ı:dlitine sahip oIınamışw', &ı Qr1lnkrdm

~rininıOPIam~ pl}lIUn % ı ı 'yi ..........1..... AıIaıdoIU 'ıb, tdr. bir ziraionıniln hakim olmadıtılU n bir gOsıerıesi olarakUbUI edilmekıcdir.

.ihraç lIr1Werinden bazılan ı.anı:ı n içinde ıneydana gelen siyasi \ 'C}-a

ekoIıomik ob}'bra tıraıiı OWa1ı. hızla Onem yi tirmeye \~'a daha çok önemkazanrn.lly.~( . 1856'ıb, tmtaU. bo\Ulll~ olan aniliD.·inbuhııırııasınmOntınIi bir ihraç Qr11a1 OWı IlIe\lID"kokOııO!l CMd 60eminiYitirmesineııeıkıı olmas&, Anıı:rik.arı iç YVaŞI ııruınd.ı Amerila' D1n ~iııdeki wuıı~ndarı Inıı1ıere "ye pamuk ilıracaıllUn }""~arak durması 5On~Ingiltere'den Anadolu pamuj:una bayilk bir talep 'gerçek1eşın esi bu konııd4

\'eJ1ld:ıilccd: en belirgin 6mcklctdı r . Bu d&ıern4e Çtıkııro'ı-a \"e Eıe O\'ab,nn<bIln:l:ilenpumıpa. Qorw:ınıi a1ıalannd.u biri lııplı&:re·4i.r. A.mı:rıka'dW iç $i\'a$lD

ı ı YıllanAtuıııdaOmıIııIı~ T"1ClIfetiılde o!kdaiıı f'J}1an- , ~,, • • , , •~

~~ - • - • - • - •

Fo - ..,=LO - ., - • - •• - ..- - ~ - ., - •• - "._.. - .0 - ,.. - •• - ., - .,~,- ••- " - ". - . , - • - ..~=

•• - " - '" - ., - ., - ..• - " - •• - •• - ., - ..• - • - ". - .,- ., - .._. - " - ". - •• - •• - ..- ., .- ., - o.. - .. - MO - ..

~::•• - o" - '" - •• - .. .- ..•• - " - D. - •• - •• - ..• - • - ". - •• - ., - .._. - ' 0 - •• - .. - '0 - ..

0' 0-••- " - •• - ., - •• - .._. - • - ,,, - . , - •• - "

SEDAT AVClLO

bitiminden 50ıınıı ~1:niden alımlann bu pazardan yapılmayıl başlanması., Türkpamugun.a olan talebi hızla u.alımı~ ı r_

Omı.anlı dOnmı.iııde ıthalılın ,aru1an fulas:ı paırnıklu .oc ,11nIn ıeksl.il

OnmIerinden oIıışa lı ııWnııI mallard.ıın ~daNl geJ~"Ofdu (Tablo 3). Ozdliklc 20,}~lla gelindiıınde itha L doLumalar anık, Anadolu 'mm en LLCra lı.~leriTIC bıle

ginnitli . DıJer ıdıal drnnl:r anı.ı;ıııd3 ÇC$1ı1i !ııda maddeleri. denu r)ohı m.ab.emcleri,silah , "C cephane ilc makinc:ler, çq.illi ınamw maddeler}tt al ı, ordu. ıllıalalın bukadar mımmtıdaki cn Onemli nedı:n ,wnda da bclinildigi gibi sı nıflardaki

da ralmadı r. Eskiden tllke içinde, bölgeler ara sı nda gerçekleştiril en ticaret

- • - • - i ,. - ., - •• - ••- .- - • - ,,, - ., - .. - ..- ., 0- • - ,,, - •• - ., - i;)- .,- .. - .. - ., - .' - ,-- .,0- .. - ~ - ., - .' - "~-

.,0- " - .. - •• - •• - ... -••- .. - "' - •• - •• - ..' tCOl ~ .. 0- " - ,,, - .. - •• - ",,p, ._~ ..~ ..~ Ve ,... ,..... \'.....g ._~ ..~ ..~ ._~ VIIIi,.. ~~

,...... ._~ ..~ ,.. .... v.... ~~

-~._~ ._~

~~ '"~._~-.,0- ", - .. - ., - •• - ••, ~~

._~ .......-~

,..... ~~

, - • 0- .. - .. - .-- ., - "'- • - " - .- - ;'.- .' - .,- •• - • - ., - •• - ., - ..,. - " - "_. .. - .. - •• - ..-"" - ' 0- " - '" - ;U - ". - "'

'" ~~ ~~._~ ._~

~~ ~~

" - ". - " - ı : J - ~ - '" - ...Ii.ol"'"k t r--. h 'iolzıo..ı.ı.. ~ M·...;;.

i

II

Tablo 3' Mal Gro nlanna G6re Osmuh ft lı.alall nın M:ıL Bil~leri

M.ıJ Grubu "Gıda maddekri 31·3 8tli ha mmadde \'1: ara mıllın (,.10

Hcr tilrf1ı iM ,hmul.hı. \1l.rı11ı i · JL.eı:CD ddwrna mamulleri :ı6-38

Yalınm mallan (Oemil'\oiu i-;:-malzemesi a \ '1: ..........lml <8

Dıtcr mamu l ın.ılLu (özellıkle 5;1\"2_ d6nemlerindel 8·1 0

~ DLS L'1CARETtSDEKI OEl.1ŞMELERVEMEKA.\,iSAL n...ış KILER. (Iım- l99S )

~-.çIann 5IItbınmuı için ~ucrl.i ik~ U\~ LOPOk u,~rıa ball ı oLıınıkimalat bil" zorunluluk halini .alıııqur. Bir diger "ıcll ik de iıba1&tı n bet zmıa.n

~~n~'tJl onınkrin ciı$ın4an "llll .alınması şeklinde oI.ıruııruısıdir. OsuwıIıimplf.'lorIup dOnrnıindc per NDl)i nin kıırulamaınq olmuı ~ie şekerin

dıpndan ,etinilıtıe:5inin bir zorunluluk oInwı.na k.aı$l lik" klpr».bn IIlCrinde~'elaince l1re!ikbi len butaa,', un ve pirinç gibi rıul~nn dahi )undışndan

s.ıJbnması. farklı neden lere batlı olarak ortaya çıkmıştı r . Bu nedenle rden enörıcmlileri esas l1retimin ıerçd..ıqlirildıli- iç ku.ımlar ile I Okeı:imin roaun~tı k:ı~1kesimleri arasında u~gun n: reterli bi r ulaşım ab mn kurulmanuı oltna~ı, çıoğunlukb

ithal edilen ürünlerin daha ucuza gelmesi ve rabancı ülkelere tanınan i nı tiuzbr

ncdeni~'lc ~'erli ll retı len mallann paza rlarda rekabet inlUnını )'ilimliı Olllla$l~~1labi lir .

ı<.)ııak . ş , hınUl:, l 'i. YQZ)1k1a .,.. .. J6

Bufün bunlar, Osmanlı Imparaıorl ugunun dıı tiClret !ıaçnıi nin zaman içindegenişlemesi ne "01açmış, da ha Iazla mal sau şr r un ge~qtırilmesi, mal alı mını da1Cf\'ik etrrnsnr.

1, CumJr urij'd Dö""mi EI" mmni P"Utik" /rm ~e 8 .",/..( 111 /)" TiN,dOuri", Etliiı•.,i: .

Cum huriret dOnemi ckı:rnoıni pıılitikal.an dış ncaret açlsmdanincelendilin&:, kendi içlerinde dı: alı daTClm oL1 n çC$uli delTCler~nlabilmdaedir. Bu de\n:k ri oıu~"2 ~.a.ıı unsurlar, ~·asi \C ekonomik kcşıIlar

\ '1:)" ımd dwnomiJr. J~1 tarn anlaınıJIa deji $U rccd. politı kalar obbilmektedir ,Bu dcuderdeki dı$ tieardin ve mehncal ilitk ilainin a;ıldanabılmcsi için dolarbannda ithalaı ve ihncat \-mıeri ~erlcnc:liriJırıi$. dı~ ıi.:am.ıc TI1rlı;i).c a;ı~1l6nCm.Ii olan tllJr.c:IC"1" inceLellirken, \'Cf'ileıi bııIunabildigi oı~ dı$ıiartte Jr.oııu o1arı

ınal ırUPUn \'1: deppmleri. de bc:lırlenfllC"J'I: çaiııılnıqur. Dış li.:amin mc:karısalmtılıınındaJr.i lı.uiıaJada ifad: edilmiştir.

ıı, C""''"''rr,Ttilı KUf"NIJ"t" Yılı""'.. ne, r~., (rJ/lililni:. TOrir.i)'I:' nin batımsızlıJr. 5a\-.şonı. luunınası "C Lonı ıı &nşAn~nın

ırrıulanması~ bı birl ikte. batınısı~lıtın sllrdı1ıillcbilmesı için ekonomik ~apıda n.:ıı lbi deti$iklıklerc le!'tk d~uıdutu \e ka.lkı ııTQ.Inın nasıl gcrçc:klqlin lccegi sorunuorta)'a çikmı$u r. Cumhuri~"C1 in ilanınmn Jr.u.a bır ı;Ore llnce ıopl.nan Birinci Iktisa lKongresinde. )cni del iClin kurul llUl$ınd.ın sonra ekonomi k gcli~m..nin sağlanması

SEDATAVCI

Tablo 2: \lal Gnın13nna Göre O~'ıı<lIlh hracatilim Mal Bil Menleri

:\h.l Gnıhu "Gıda maddeleri H ·35

H.amınad.kler ~~LI

Yın mamul ınallır f' I: nmi deıi '"bl ı-s

\Iamul mıılb r l'tııhı'lk cotunluh il.: ,1lnln dcokuma. h:l1ı'''5 L (,.,

"

"SEDATAVCJ

için aderiıı ~-apıJ.ırıası ~ de a111ll1UJ, lam babmsızlık için ekoaomilblıımgıhıın da ptt OI4UtU uırıııbııımışu '. Lo:ua anl1aşınaq nrlUye ' rıin 5i}'aslb;ıııuıwzıı tım dıteı d1kdcre~bturdı ' &ıt:ıi. d ooomilc arıbmdaa baıı~lııNds ıerçcklqtircalı. madddcr~rdu . Bu maı:Io:k\eıin en onemli ozc:lliıı, daha(LDCedCn nrilmi$ bir çı:ık ~ncallııD. L3nWI içinde kaldınlmasıdır.

~-ut batlılıSUlıca bqılık ekonomık tıabmsırlııın ınçd anbıncb.

saıtanamanu$ olması \1: Ql};enin b}onakbnmn )"elersizlili gibi blt6rlerin etJrjsi)i tTÜrkİ)1: Cl.ımhun,.-etinin kuruldulu ilk )"llIarda ekonomik ) apıda tıo)1lk birfarklılaşma oTta)-a çıkmam ıştır. Hakim ekonomik düzen daha çok. tanmsalfaali)"etltre dayaruyordu. Buna karı:ılık tarımsal ekonomiden sana)i ekonomisinegeçiı \1: ekonomik )-ap ımn buna ıore dUzenltnnıtSi fikri, ilk yı llarda n ilibarı:n

sorckIi gündemde )'tl" almıştır. Bu faıkIıhtın oluşabil mcs.i için bazı todbirkrinalınması \1:baD planlann u)"gııla~-a konulmasıgerekmi~r. Bunun için OnceltUeunmsal firOnkrin i$lenditi S3l1a)i koIlanmn ıCş\U. cd.ilmtSi dııştUıQlmÜŞIUr. Fakatbu,~ ı.icaret açısından bazı kOçLLk fark1arla. ~nı g.:lrUn ılmil.ıı lorunmast anlamınads ıelınıclı;ıcdir. 1923 ~ılıD4:a ~.8 mi~U1 doiaı cIlI:ıqinde ola.n duacal ile 86.9mihoo dolar dllzt\ i ndc olan itlıalal: arwu. 192.4·19 29 ıionmıinde ilıracarQ 7H ·102.7 rııil~~ aoiu. ilbalattıı iw: 100.5-129.0 ııW,o'OD dolar arasıDC!a ~rakvniara eri$nıı$l:lr (fatıkı .4, ŞtkiI I ).

Tfırki}c'ııın pmrıık resimleri N dilzımkıne lıakkııu ddıc ttlili 1929 yth~U1 zanwm. tüm d'lıJtı.'3)"I eWJc:,'CIbir c:k.onomik krizi... de en pddctIi~TCSi.ıri

oI.ııştumıaldadır. ~1: bu ekoııoınilr. krizi aı laııbi l md< içi... iluacalı arttırmak.

Tıın. panamıı dttcriııi korumak. \1: )VIi Wla}iiniD firetti1i malları n ~-atwıa

rnalbn kaqı koıuııınasım satıamak Jibi buı ıedbirkr almak. zorunda kalnuştır.

Gtrtk bu kdbi rlCT, gcrdsıc Lozan ania$ması ııcdtni}ie amınlama)an giiınrülı.

\ugilerinin bu tarihıen sonn )-enidc:n dl1zenknmesi ncdeni)'k iılıalat \1: ihrac:altabü)ilk bir dll$llf lrIC)'daııa gelmişti r'.

, ı...;,.... 11 ş.aı.4 ı.ton ım ıariblori..- .."ı- iliriıı<:i bcıiooı KarıVOOL hoııı o.n.ıı­

~ı-. ......... )....... ..-Jiııia WirIOMOOOi __ y.,;~ :ı.ı ........-.ur- Bııı ı.-ıda~ lıiICi o.~~!ka.. ro..,.... mJ.J:-.,H.~7"'-, "'*- cı..;...,.,; s;y..ı. BıLPW f _ ........ i~ A. .... ı:- lıııı_

r.....,. l1~"""l'1J,"-'-'~,DiI Tri ı.:.-_.w.-ım.o ı.-. 80nI Ad i ' ......... iili iIPi bm e.ı.; k i Mh,ı)......k ':' o--ıı ı _.... 1: ' ' j~ ""-""'i.~ __ Hı yrı-.

~. i i ~~ ......... -ı;ıo- ...... UnrW ...,. ....~ ..)L.-I ....... .......... ..-çIOn _ ~ __ ...ı-wr Y.~ - K r-..,.TMiW _ .. ~)n _ ......... V ' _ ~ '* c-.. ~...,:ııı.

, i " ... " : . __.~ i i ' i +-. ı.- .... .'-"ır ~u" , o-wııı~OoıııD', _', : ~ ı.,., '

ubol~ 01 ı r '-ii ............ '-ii pon iili 3" tr ..... ..,.1 '_,,__, .... -. urıioy<r~ --.. (l T&ali • S. lJr.r. s.-, S--~lU1~lIaı""r.ııtı-,...,Qoa Dotııf....~,.ı- ""*- 1911. •4l~ AııIOPOYa ..... It:l9 YıbaIıO ""~ iIiıı\.iıa edWıONriıı ıı..ı- Itıa ~~,..ıı:;,.-...ı-.i1ıı~'_ 1'111 - ' liı...ç;... 'IIlıU· _ l,......~19'_~ ıı..an.pılıiı. Bııı ı-;ı- ItS<f )'IIrM~ (f.Kqıowd< _ S. Y.-aR, TQıIıiYO _ .. H~

, L.oı..~ il&ifi mOıIdOiOı' MMıiYIO Tti.i ıo-. 1929 )OI&a udar ~ lG olaıı pdk-.:ilorini~, 1929·..... ..... bm ....ıı.. ........ pıril ....pi ~ .. rIOZrYinO

TOR.LCIYENIS DIŞ L1CARETLNDEKL: 0E1lŞ.'-fEU:RVE MrK,A...."SJı1. DJşıcttLR ( 181I-1m )

OunhllfJlı1:tın iLan edildıb )"LUarda radı. wuıı \"C JtfCkXUDa)1dt)~

am k.al1Dl.$l ık. dı$ tiam isutisti1ltrme de .;ık. bir $dU1dc: )usımaWdır , En fazl.ıı

ıthal edilca ınalbt aıuın4a pamukhı \"c ~1'Inld dOkıımaIar ba$ta ~tırdu.. 8wıııper \ "C tıuıdıl· Jibt flı1i!ılc:r Wi)'Ol'du.. A)m yıllardaba$lK:a ihıtıç malıan be ).utıınLD \-e O.ııımdQI. Bunuincir, fısnk. af)l)rı JIbi osmanlılar donemindcnberi lrJaSikkabul edildı ilcı:;d; olan 0:l1lrıkr izitmdw:ydı (Tablo' J. 1930 )"ıhada mt),,-e, tOtı1LI \1:pamuk ihrac:au. ıopiarn ihraeau n % '7."'tınO oIl1ltUn1}"Ordu' .

Ülkeler açısından ele ahndılında da Osmanl: lıııpanı:orlulunun mndOnenılerindeki gOrdnürnün 19]O'LU yıllarn lr.adaT korundugu g6ıilnmckıcdil ,

Cunıhun,."eI Oııocsinde dt paylannın toplamı % j"O ' nin üzerinde olan hal)'ı.

IngillCTC. A1man,a \-"CFI'IlW.,. 192-1 )1ltnda nırki~1: 'nin dış ricareliııdt oııdt gelenQlkelcri mc,'daJıa geumıtkıe,-di (1-Lınıa 1), Bu dOn OLL.t ıopıım iıhalalı n %58.3'Qml, ilınıc:aun ue % 6U ' ini gerçekleşıiri)-'Ordu (Tablo 6).

1.1. Til,ki,v '";,, JUo.J'J$ Yı1J.", Anuuı" Dl$ 1iaudi:

1930 'lu yıllar. ruoo,.-e'dt ilk doaonUk p!aniarm ,-.ıldılı )"ıllacdı r. Ancakbu planlarbu ~ıımaplanı*iildir. DaIııı çok Qlle kallr.ınmasınc1a bih1lk oncmiola.n \"C d.alWJi IıwcdiltD ~ kollarııun bdirJcntrn. ıc:Wıtnn )~IınasmaJ<lDdik pbrıIardır . 111r. PWı 193) )"llın4a)~ pmziştir. "B irinci Sana\i PIanı~

i

i...

,~ ITHAI.A,T IHRACA.T ,"U~ ""~, lKJV.C"T

, ..11 ....,2 "'" ,%, ",-rıO! 1-467~.." ,_oııo' ,%. "q....7 nll'7.." ı ı-,,) I021OC1 ,,.,

6ı'616 .....,1' 26 12 14 11 ...n ,- lJ?;:ıt ""'1"" 1017' 2 "'fi ,%. "ItH """..n II J7IO an ,... ,,"" --"" I :J' ~' ~ar '%' ..- nu,..

"" fi'" "'" ,... """ - "ltll mJ! ..". ,... ~",. "..,.,m ,."" mn "" N"" - ",m ...., ..... ,,,, 11- 1 ,,-,," "'.. "'"

,,.,,' ''2l J4 ~...

ı,ı ! _" 1un ıen 1OUıt. n l ?On

,," mı, 91670 "" 1m" , IJnın

\9)' "'" '~11' .." .n., ıı 1<&0 107'

,'" 11'''' 11'01 ' "" H 2S647 194011.

~')9 9249. »N' ,,.,, " ••m ''''DUı... "''' - ,,,, ._. n"'6J'N' ,,$4, 'ILL" .." ~, :DlH",,..: ,,~ l:Mll l ,... -, 29 101%2

'N' U)).o ,.". 'R' mn" ._",... ''''M ",," "" ~- "4"'"i,..~ - """ ,'" ' 2J!'(IGI 'mın,... ,,- 214' 10 ı... 1(l1~2 7U J6O:l

'N' .- "'", >R' lIJ.4JJn "'-'N' ı'l 50n ,.m ... 11104710 14~m

'N' 190210 2'''2' .." 141" 10' 10190041,,,,, ıı~4 16H 24 ını 14]) ' 196 lI64;ıoıl

19S1_. .,,"" ,... U'79\Iın ı 1624691

ı .n ,,"=O uı'1 4 "" U 10212t ]" ,n pı,n. UH)) ......, ,n, 21041'01 4 ın~l,m ",," l U9;4 ,- n"""" 14114619

ı'" fin" nn.. ,'" ...",,, 1"._7,'" ,.",., ....... ,... ::12190" ı "oım,,,,

mız' .....,,11 ,n,"~ii 1 1 6J'Oı1

ı,,',..... umı ,- .m_

l.11 :ııı;,.

I'" -n ın,.., ,,,, --, 26:ı-~',... ...,. ,=,

37

.. C1ıınIrıllm'C'lDooaıli. ..... 2 1.

,.,.,,;

L7

"""~ ~'

,,

•

-

i1 11 11 . 1 11 1ı 1 11 !l1I111I1I-

- - .....-.-ı ,..,ii -

TCR.KlYE;!.1S DI$ T1CAREL'tSDEKJ GELIŞMELD.\'E MEXA.'"SAL 1UşK1L.[R ( 1 11ı- 1 99S)

Tablo5: Cu~"Clln Ilk Yıllarmda 8aşIıcıı Itha1aI \"e hırac:3ı. Mallan ile Top...i ·ndek.i "-'-Ian (%\o

mıAl""'T mllACATCR C7>"LfR 192) 1924 CR~IJ:ll; ,~, t9 Z4_.

"_.

"_.

"_.

".. .. ,.. .. , - •• '" .' >tL, , ,

" .. - < " , '" ", '. , " .. .. .. "- " f " ,.. " - " " " ", n .. ,' .. -- .. " ,. .., ,. ,. .- " " , ..- " .. • " - " " " ", , .. ' , , , ,"- .. .. .. .. - n .. " "" " ,

" " " '" "- • "' " "' ,~ ,. .. " "-ü .. .. ,., .. " " .. "," , , • ,. ,

" •.. " - " , , ' ,k~ " " " n - " .. .. n, " n ,

"' , .. ...' " co ,... .. _.'''" , .' '. , ..

"'"""'n

i

iı

i

l6

~ııak: DIE. DıI TI_l_nsnMm 1994, DeYle!: LSWUtik EMtitlbG~w. Aııkar-; DIE,.T1lfkiyc nı DonyıL .• "" DIE'mn b.sılırıamıf verileri.

Ştkil i

l8SFDAT AVCI

TORKIYENIN Dış nCARETtNDEKl GELIŞMELERVEMEKANSAL nJşKILER (1818· 1995) "• , • • • • ~

, " : • ~ •" s • • • •

• • .! ! .!~ j " • •! • • j ! 1Q • J J j J • 1< •• ~ • • • s • ;: : •" • • • •• • • • •

-• • i~ ! 1 s, • .! f j j ••~• Q 1 • J< • > 1: .i~

•.;ı • ~ " si • • ; • ; • ;: ~ •, " " •

• • .! • • •~ 1 " ~ ! " " ! ! " "!Q J • • • ,; •< < < .s -c e < <

• s • • ;; • • • • t • • ~• ;; • ; ;; , " ıl ;;

· • • 1• • f İ~ • • ! • ~ J " " 1Q 1 1 1 • •" < < < < <

• • • • o ;: • • • : , •• • •• • • • • •

•~ İ !j j • •1j • • • •1 < .i 1 1 1 ]

• ;: • • • " • , • ;: ;: • o .

= • , • e = • e

-• • j .! .!S

~ ! " e j j .! .! " !Q~ J J J J ~" j

s · ; • • ~ • " • •E • s •• " • " " " ıl • e

• • .! .! • e, • • • !~ i i " 1 J i ! 1• i • •• • < < " a •• • • " " ~

, i ~ 2 • ;• ;; • • e - ;;• •-• • i • 1~ j J i • " " .:::; " :::; •j • ,; • • • İ" < < < < < <

•~ ~ • ; ~ ! ~ ~ ~ ~ ~ ~ •e •

ıi,iiı

,

•...

•...

\

-

Harita 1: Tllrti}~' nin 1924 yılı ndaki dı, ticareti (bin doLu)

-- - - --_.-~ -- - -

, ,.. -

il " . . ..~ . Ul

m_ -"lı:';i-c~ _. ,.....ımn 1001_'_[J _ .-0 - ..· ...

..SEDATAVCI

adını ıapı.u bu pWıın bq ~ık1a gerçekleştirilmesi bcddlcD.irken, Qetişm ~-a

lolıt1an \-e amaçlann ~1LIı. klsnuDlD~~·Ie 1936 ~-.lında ~ lliocis.a.ıu.}ı Planı~ hazir\anııu$Uf ,

Bu planb:r<b. ihtiyaç ~'U1a!ı s.a~i lollanndan lıanıılerine Orıcdılr.

\-enleup ınbıı cıdildiprıdm,ldıa1arWJ OrK;elıkler de belı rlenmış oIıaala3dır. 1930}ı1lnda uıuslararuı ticari ili~ide builUIulan başlıca lill:dcr ~inc: bau A' nrpaiilkeleridı r. Ancak bunlar arasına ihr.tcıtta Amerika Biriqik Dnictlcri dekaUlmı~r. 1930 ) ılı nda ilkdön sırada y" alan de\·Iet1er ıoplam ithalatın % 54,i ' ini,ihracann ise % 5S.2's ini olııştııru)'orlardı. Ancak bıı dc\ letIcrin Ttlrktyc ilc dış

ucarer ilişkilcrindcki payla rı zamanın şartla rı ncdcrıi ,·ıc delişmi,lir ,

1930 '111 yılların siyasi gOfünümQ } aklaşan bir dan)'a u\-aşına da ipreı

ediyordu. Birinci Diliı}ll San"ndaıı ekonomik ve ~'asal ~n zararlı çıkan ' cSOmdrgclcnnin ~iik bir kısmını b;ıtıeden ülkeler, dün,.. Q.ıeriııdc yerıiden miliobbi1ccekkri aIarıIar arıım.ı,'I bqbdılu. Bu "~LLI zalniUl4ı, 1926 ~ılındaıı iutwaı

hU-sedihl~-e b-aşbnıın. -.ııc:ak 1929 )ılıodıı tam anlanu,-Ia etkil i OWı ckODClmik biıile Il1kdCTi ekonomik 1Ç1l1aa içinde bulunduklan kOUI dunnndan kıırwac:ak

.al~&n)l~ nlC}-dml ıdcti!i dOnCırıedcıık dOşınekUdir. Bun-. bağlı oıuabir çOL iUkcdcıktidar ektipkbUm ~danıı Jdmi$, ~-asi aı;.Wı&$In u:;lan temii.lC4C:II hQJdLmCt1Cr 1939 ~ıhna kadar, yeni bir dün,'2 ıı...a~ının çıkmasını n ıcıninini

~;arı çqitli prişiınkTdc bulıınınuşlardır~,

Sa\3f )l llan dq riarct i1işkilcnnirı sınırtandip ~11ludır, Buna kaqılılr.

~Iliklc ııd.ı maddcIcrindcDoIup.n ımlin bir ihıac:at powısi)diniıı olıtWl, 5-a\1Iş.I

&iril~-erek ekonomide }-enibir çek. ııcdm. olabileı;ek (.a.a1i)ulcrdcn kaçınılmuı

gibi rakıorkrin eıkisi)'le T1lrkı}-e, dı, ticarcı bacmindckidaralm-.}a l'3.gmc-n, doneınbo}unc-. J{l\-en içinde kalm-.~ı başanbi l miştir. 1930 ' Iu }ııı..nn balından illbarende,..letl;ilik polillWınınl1 uygulama)ı konulmuş olması ncdeni)-ıc. $li\l(Ş oıv;esindc

\ 'c sa\"a~ yıllanııda s.ana}·ilC$mcnin Oe\'ld , eli)·le )'apılması planlanmış, dış tica retkonllSunda da Oıcll ikle her hangi bı r açıgın \'nİlmcmesine çallşılmışlır. Bunungc-rçc:klcştiri lrncsi için ikil i ticaretanl~mal.arı nı n ~--apıldıp olu ler ile ticarete Onem\mınıiştir. Tuıkİ}c ' nin m.allannı $aun a1aıı ülkelerden ınııl ılınıısı, yerli ı'mtimi

)'Ipabrı mlllanıı ithabıunın slnırtan4ınlmuı \ "C ikili antiaşınalanı koııu olanmallanNil ihracuıın serbest bırakılmua. bu d6rıandc ~'ıUJanan dış ticard

Lo ıı.. ..... ilki ' • -ı.ı.ı.n.,.... ren' • •~~w& . ..... ...,.,tiyIoıi ~Iııir~._ , ıno .. ı no~ ,..... '"IıoçıiQ "' '''- '''_J i .....(F.~JCL ,.,.,-,sı,- T_ fl 91#.1Ntf, TM;y.ı. ıı..-blılr)'*)...... Aoık.wa 1-. ..m ). l4i . i _" ... ,.... " .... iii iiItıiLi .ı. ,.... .ı.p.,.._

ı.ı-,o..,.. ,..ı; ..."n'" ça'. 1*'1 c)*lolao ı.ır.. ça';" f _ )ooLrıOıOI<>IM S- 1oOlpııiıııil ıs..~)oo~ A.IııOOOıIOr-. 19)'.• A-,...,. _ ""ç ,,,._ ,. . [ ıw),,·_ •.ı, ,..~' ım ,... '" Ama ...- -...ı.ı. ilıo olayla< _ ' ...,..ıık OIOaLın __ keLiI<riN '"ııoı-ti- - hop_ .. F~~,,)o u.,. ) E)tII( 1.' ' '' ;ı.., ollilcr ''I lk;",,;Dılooya s....., ıı..ıu...._ ıf.~ 20. Yllı»l "~ " :U L.)(H~

il ilııı~~Iik poL~ ıIIUıWi &)ftIIlıl ı oiatak ~A "-~ünı- .. T~'*'>'o

C....""~...~ Bı"'.... s-..yı PId.... 1911, T1IrL. Tn Kı.ınımu )'lıyw, M.&ıo. .912" iOimIi ...to..............

TOPJaYF.h1NDfŞ~"DEK! GEL1ŞME1.DtVEMEK,u,,'SAlll.1ŞKJlLR ( I S1I- 1 99S)

politikasının ana unsurlandıi i . Daha LULa mal itırac:lnna karplıl daha al: itlıabllD);apılmuı sonunında Ttıti}-e 'nin a1un , "c !biz sıoidmartJıIı$Uf. Bu.. daha sonraki~ıLLUCL1 beliren dı, lic:ıı.rcneki açıkbnıı bpanhnallnda Ofteınli bir raktor ııimtıttur ,

ikmci f>Uıı:. -a Sa\~ ~lUanııdan LLUO )lJındiı en ı:uıa iılWalın ve üıracatınrapıldıtı eıkeıee bakıldıgında, en (ula iıfQlatın 1~1I'cLın ıerçnlqbri ldıgı bunıı

Roman}a, Ingıhere veA!man}a 'mQiLlediii ıllril1Or. Buolkckriıı lopbm ilhalattıki~lan % U dob}ıııdadır, ftıraealta ise lıalJ.ıı \ "c Ammka Biriqik De\ 1et1m ilk ikisıra~l p.aylaşııW;ta; toplam ihracaı içindeki orantan ise % IS düıe> indc

gerçeklClmekledir. Bunlan i.r.l~-en Rcman~--a ilc Ingiltere' nin ol'3.nlan ise %10Jı;.a~ı r E~onomik koşullann rorlaşmasına karşılık, 1940 ~'lllnda savaşırı çokgenışlememı, olması, Avrupa ülkeleri ilc ticaretin }ıırilllllcbilmcsi nde Onemli biretkendir (Hari li ~). Bu dönemdc lınmsal ürünlerden 1llC)\-e, ltiliin ve p.amutunloplaı:ıı ılıraaınaki ~}l % " S'c kadar gcrilemi$. anı;;ık Ikinci Düll)o1l Sa\'a~nın

bitl mlııdcıı sonn ~'eııidcn % 6' ·ln llıeriııe çıkmışur '.

2.J. 19-11-1961 t',I14n Arını>tdor /Jq rınu-d:

T~-e'DLD .ikiDCi Dun~1I Sa\1IŞI 'nılı bittiii 194' \1lırıdaki dq ucarctiinı::elcDdipndc 1682 mii)'OIl dola rlik ihracata karşılık. SadCÔC: 96.9 mi"oıı dobritIıaIaL ~aptıtı dikbti çdcmcktcdi r 1930'lu )lllan lı.adaı dq ticarenc~ı->-a

5ıhip OIaıı A1ıııan}'2')b Ilişkikı . somr1anmış. bu .<SOııemdC 4ılıa çok. dıp ttiııA'TUpa Q1lıIcn ve AmerikaBirlqi1 Dı:\ieılm ile i1i$kikr ıeli$ını~r, sun-. kalıılı11945 OIlCı:$lnde dq tıc:arcnc,oruJcn lııgilıerc)e ~-aJunlık, si}ucneki ıScgWıne lkı,-aı. u:ıdıınııut \ "c dq ocan:tıe AmmL:.a Bır\qi1 De\letkrfnin etkisi uzun )lllarbll}-ııJr. orleııı taş!)acU. şekilde ıdişmeı.-e ba$lartc-n, SSCB ile si~asi ilişli ler gidı:rd.

tıoaılmUl \ 'e bu ıki Q1kearasındaki tican:lhacmi da ralm-.}-abalLamıştı r

İkinci 000)·. Sa\aşının biııııcsi \"C bant sltr«inin ballamaSl Tüıki\c' ni nsi~'3Si \·e tica ri açıdan di~ ili,kilerinde dc ycni bir donemin ~langIÇJd·lr . Bu dönema)~ zama nda T1ırt~-ı: 'nin sir asi ha)·atı nda (dr. partili dill.CTlden çok panili ha).ıı a

gCÇI~l n dc gcrçekleştı~ldi~ dönemdir. Bu degişim Türkt)"C 'nin ckonomi poliıikalanllıerinde ban dctişililikJerin oldutu )1Uar olarak karşımıu çikmaktadır, BudOnCnıdC genel ekonomi politikalan açwndan de\·Icı:çilik uygu1&malarından liberalekonomi polit:iblann-. geçıt çalıabn gördlıııektedir. Bu amaçla 1947 Kalkırnııa

planı olarak biliııeıı. idıord Olçekıc plan1ımanın }1Ipıldıp fakaı 505\111 p.nlannde!cr1erıdırilıncditi bir plan haıııtanm~r&, 19.50)-ılında )'apl1aıı genci scçinıkıden

5JOIır2 hlıIcaını:tin det4mesi. dcl.1dçilik gOrLLŞLLD(Lıı etkilmni la$ı}1ID bu plaNnU}~nda bul. ıcrlul1ar ON}'2 çıkamıışu r. Bu noıku1c i9-ı1 eloııonıikb1bnma pbm bor1In }Wlcri ik dctil ömlikJc dıe\1d.ın baıı 5allZ\i ıcsısıcnnibirmuı )~ ~lcriııin ha)'~ geçiriidi~ bir pbıı ~ kar$ımınçWnakıadır, Ekonomik 51_ OJank lıberaI bır )OIIP'JOL 1a\1lnmas.ına nıpnaı ~-enihLikUrneı. bu planda de\ieı Cıı)'\e kııruhtWl dıişUrıOlensana,iıaisknni n kuru111$1l1ll1gcrçdıJqtinne,e çalışnup ı r. Bunundı~ tiarcı llurine ~-aıJSI}ıuı dkikri ise. sao.a,

SEOAT AVCi T'ORKIYe.1S Dış nCAREl1NDEKl OELIŞMElERVE MEKA."iSAL 1I..JşK1LER (I ' 78-199S)

Hari ta 2; TUrki,'C 'nin 1 9.ıo yılındaki dış ticami (bin dolar)

soıın.sı dOnCmdC Amerika BirlC$ik, Daialeri ile daha çal ilişki kunı.lm.u.ı

$ddindc:dir.

Sa''3$ sonrası. ıSOnemdC 19-46 )ılml1a IulkOmd taıafıno:1an yap lW!ck\o'&l1laS}'OfIdarıl J sonra19S3 ,ılına k.adat nUbı:tCn ıı:ıbest birdi, ekonomi politikasıiıknmiştir. Bu dönemde temin edilen dı, rardıınlar \'C borçlar, dış ticaretııxnıiııdı:ki ~enıcııin bir diter sebctıidir. Ancak 19S3 )ılında.. ~'aŞ )ıllannda

~ olan dOı.iz ve altın 5lOi.lannm ualınasa. bir ~m tedbirlerin )nUdenJUn&:me gelmesiIlC zemjnhazı~r. Bazı kısrtlamabnı Jidılmi$ ,'C19S. )ı lındaise ileride de depnilecd; oIan)'elli bir 4c:\~lI.as}tm y;ıpıJmquı.

Bu dönemin en onemli OZdliklcrindea. biri farlı.lı rakctim .lıp;anııUanron

ıioJııWIDoI batlı olarak ,'Cfti tilkenm mallanrun paıarl.ar4a )tt bulmuıdır. BuııedmIe 1"o.rtQ'C için itlıaiala konu OWı ııWlannbilqilllino:Sc bir takı.m detilıiJikkr

onar' çıkmış. buna karlılık ihriç ti:nLnJCrirıdebir dep$iklik bel irmemi$tir. Ba$lu:aihraç drOnIerini oIuştıınıı m e)"''C,. tntı1n ' 'C pamutuıı ıoplam iIı.rıaı;:anıkj ~ı bul10Iıeırıcic de " 60'111 Ilzaindedı rt. 19..S )ılında en r.u.la iihabı InıiJtere 'dea.)"IpIlııiıcıl, buau Amerika Birlqik De\-kderi, LS\'CÇ \'C ~içre m;,-ordıı. TopI.uDiLhaLat içindeki pıybn ıse " 6O.j ~ı~'dı.. thıaarta iK onde idcıı LLIkderAmmka Bilieşık De\1etkri, Ingılıere. fı.bsır \'C Iniçre'dır_ Bu Qlkdcrin ~1an cb'" 7ı.3'o ~-ordu.Ancak tek başına Amaıka Birir:$ik De\ictkri,~'C'ııinıopıam. ilmıclıının" " l .S'ini brşiı,,-ordıı..

1950 ')i )tIIarda inbaresıı en razıı ithalatın )-apıldıcı Olle Amıc:rtka Bıı1e$ik

Dre\1ıe(\eri olmuştur. Bu iılUnin 1950 ve 19" )ıllannd.ald p2)ı )-al.1a$ı1 '" 22,2'.mumdır. ihrxan.ıı la ise ll1kdcria ıualanışt daha wtIıdır. 1950 ,'C 19")ıllannda AInWı,~en w1a ınal ihraç edilenOIkc,i oi~ Amerika BirlqlkDre\idkri bu L11IU:ı:kıı sonragcliyordu. AIınan,~'nın JIıY' 1 950 )ılında " 21.1, 1955)ılında ise " 1'.7'dif. Amerika Birleşik I>a1ı:tkri 'nin p2)ı 1950 )ılında" 16.9,19j j )ıJında " iH oImuşnır. 1950 yılındaa ıoıını ,me! obıak lllkdcrilı ~iannııı

luz1a azalması., ~tu1 WkJı PU.arIanı )6Ddmesiıı.i n de bir~r(Hanu 3).

19-15--1960 )ıllan aruı.ııı1a ",.gu1aıwı ekonomi po!itıblan ııcıderıi)1c

tıl1r.dim mallanna ihti,--acın tum artıııua, bu m.ıil&rcWı. bir kwruııın)ııttiçinde deIlrctilcbili rlitinin araştınlmasım saıbrııı$lır. A~ıu d6ııauık )'Wl içinde tıü,1ık birJdir artışı~~. Bu ima1al sana,iini u,Vln bı r eıJJ )-.rattnqlır.~ ' 'CrlilIrelım b1lynk oıaııı!a ymınm mallanna ihlİ)lIaI1 dotmasına neden oImuştuı! · . fç

.. ~....-ı.; ve ,..ıı:ı; OIıııP "'* ...... _ ~~ ilir~ ıı.r-uı...-:. .....)odı. __ h'-,cd'")'I ..,.. ....-~ U:.... TIrt<i)oo.""" ..... 6YOıLLW YırıPI6<U. __ ı- f&zlıı...,.....-......... <lo fi>'OıU- )CLbOImOOi iIO __ oı....ı.ı.- ........)~ ;ı.;~~

"...,..a- ı..t.... ı.ı--. ı..dı.l 1914, .. "J} ı:..,. .. v-ı,·. P'" ........~ Torti)oo ....:ı __ .. &iıııa hooi.....-" hir dolnonıdo YaP1M'" <Ionl~bqloaı. -.ı.n. ilbIJıı ... iIn.:.OLm -ıı.ı ~ ~Il ...... fON _ai ı.aıı -.ık idıalııaıı-ıo ........ ..o:-.aı.n.. picnım.: .. IMF', uuım. lwonada aluıhIOk_ lloı UtıI ....politıhlaımo6a hir blıt/dıpı oı-ı-ı. dı:ıfarııl1ınaiılir (Y. ,,-,,* . S . V.......ı., T1IIki,. loJ....,i. DIE,Tllrliyoo .. DIıııyL.,.. , ." M. V.... Cwnhuri)'ll Do'ınaui .~ .. 1"-149

.--........' 11-

{lli::!:i _.­f'·'·] -0 -·-

~--­mmıı-·­1:.-.:1 ....-0---

.. SEDATAVCI TORKLYENtN DIş n CAREl1NDOO GE1JŞMELE RVE~'SAL lUŞKIU.R (1 S7J.t99~) "

Harit:ı 3: TUrki)-e 'nin 19~ yılındaki dış licami (bin dolar)

lalebin hızla annwı n((ierti~'ıc: bazı eanann ihnçı yaıakb.~ iefbest dO\'izlceeeme ıisl:erniııe gcçihni$. tak.u iş lemleri ni n hacmi d.ara lhlllUŞ \ li dillICam dengesi)'Cniden açık ' -erJllC}li ~Lamı~ır' ·. Et.onominin girditi dar bolU. 1958 )ıhnda birdızi tedbirlerle aşıllIl:i>'a çal l$llnuJ, bell i ithöıtaı ve iluac:at po/ililıbn

oı~muşnırl·. Bu dC\TClk ba$lıca ithal mallannı iwnınaöde ve makine ikaraçL.tnUn oIııp.n )'llun m mallm oIııştunııaltadır. Ttıkctim ın.ıllan ve in$MImalzemelerinin omu ise bu dOnnnde lWd.li aulma ı05'ennipir ~ta.l \'C

IUmıederin ıiderdt daha faziı. dı.şandao ımun edilmesi. tOnUÇCa iı~ -olınaua

olmaz- bir M elik kaundımu$U~.

Bu döntm.i.n son )l llan Adece ckonoıniJr. delil, iç ~"Ui ~1ardan ciaetki louniştir . MC\"CUl bl1ldltnel: bı r aKer1 4ıııtıe ile )"Mdıındeıı uz;;ıU~ştınlnu$U r.

A~nca )-eni bi r ~-.sa hazırtanarak 1I)"plamz}ıı. k.omılm~ ' li bu ana )-uanlll bl:rıereti OWak rk\id plaıı1ama Tcşkilau (DP1) kunıImıqlUr. 1960 )ılında d.a clış

tiartttc dOn Gll~ ArıımIO;a Birqık Dedelini, Al~... InıillCfe \ 'C ıtalya baŞU

rdınektellır . Bu don QIke tcıpWn ithabun % 62,9'W\I& ~dana ıcti",.ordu.

Ihracatta da bu OIlr.e1a , ~1U stra ilc yer almakta \ 'C IOpbım ıthabtın % 52.~ ·Orlıı

ol~UıIar. Bu dOrLeındC Tllrtiyc 'nin ithWıo.&70 ınil}'OII ıkılara. ihraclıı tse

IOLı.ı.-Ik T~~ _ .. "ı ,

" 1". " ~ ",,, koW "" "" ,... ıPo~"_ ""t.......ı.n )t ' "ı.;ik_~""""_"_",,,, L ı "."v',' , pokjlı-P'o;

..ıı:ı.ı.. ....., u.. ....... ~ ..... ~ IIOW u.. :...ı..-; .. ........ ......"YfI'L- U '1.,,» w-...... --""""")'IııLIıIdıı ~

"""'''' -..ı.; 'OC ..toec d&oiılo-...., ı ' ' lo iIWıI.ıt,~1iıııIoııoi ............. 1iııIOWi.;,-.ı.yop_.

O-LIı..iIi ,.... IIOOLIL. .. -..-ı-&li _ __ ".", ! Bıı ı- ,.ı )'lllÔlAal ....---.. , ' ..h

ıiobııl "'ud o,...... __~ . ... -. u..~. s-.yiooo iIIOabıı ılııi:)- ....., f _~..,.... ' "-

_--. __~~~..".Be·..' i ~ ...-Yi ' ' ı• .

..ıaıcıı ~ idonııi (AJO) ,..,-ı..-"to ................. iıu ,.............. 6Iol ~

,,__ ~~ liyoc~,...) , ı _~...,aw;a

LIIb ) ı ·....... T_ ı.-. ...- ,..._ _ veya ""'..... ...ıı..

.......__1 '_.

"')Wl~-...ı,...ı;ı.ı.,.. ~

....S.,LıIı, ........ ıo-ıib...ıu.oı ıIOPrLCr;a~ po;....-..ı.~ ... )""L"=,,_ -ıı. lWiOCiıııW:i 1ıOıGOı ....... i....ı iiiudır. AaM -tw- &llo;ı" iki~

_ -.- ........ iıu ~ lıdı; 1ıir k<ııa)-a ~. \ '.-,.. ....~ k.. _i.IkCdtD: 6a.ü. LıarUiI .... kır LııIOfi<IıCri, iıutdaı.t ............ )al! tı1ıi mM4CLCrır. iIhaLi _ lllOjil<...........ı-.".olanlı.~,

\ı:OulıiUo ı.n-l llrfwıloodaı lıir ...~-ı•• 6YOUan rP=Y~~- il _ woi ;ç;,. Ti<aAC 8oboIh pıeo ..ı. MIi . iJ.ı ,..,ın...liyoc _iLן ............,.

..~ )'Ol""" YaPdaOU. __ \!oya. po;iı:i iIını<>o1Ibw Uydlorl& iz.- ..w.ı... .....""-ri --)"FO........6:bnç~beıldlerımn )urda ,.ıirilınai, TQrk P..- Itrjmııtinıi ı:.ır..n.. "-- k~ı..tiıdır (DPT, K<NIı_ Plıı... Bı..*! B. , r.ı 1'J6J_/96'. DMOı p\orılama To,l<il.. ,-ayıno. t\nk.Mı.

196J, .. 'I I).,:ı~

.. Y. "->d< M S. Ynflıık. TQrlUy. ~ .. ' ll

ı...e..rc'_ 'r-,m--- ~g - '~_.-

~-­0---

Gad OIaıık ck_injıı ~ rı::btıo:naıkOırUnıııNı PRkbdır_Aı

idifrrıii oi:ı:ııaııııı difa" I!lc'mldct1mk dıf ~~uk,"C'lwını ıidamck iç..ç:ak ycıkııck~ bir.....ı.ın:.ııD ilc konımıı

..,ı.nmah aııı;alı; bu. acod konııııa zanıaııı. aZa1ıııIı ttiliminde olmalıdır

Buıııııı ymıncı. ymi dotaıı LIILLaYiICri konıııı&k ~ ldiltiJmdt için ~Icld.1ifbir eeeı kcrurııa~_ Bu 1Ul&)11criı1 ınllnıkclıı oidııiıınc&aı Ia)ıdı; otıııu., rııaliyc\lcriD lCnİf ol~ yCkxlınainc yol &çmama.ıı yekonırnanııı zamaniçinde kaldınlrıwı dllşQnlllmllltDr_

I-tiıııa)~ \~ lJIjkrar içinde ıcıitme potitikuı ilc nonııal 0)'Ullkıırallanıwı 1l)J' lloo_.,ndıı UnrIılık ....,ıan"·k, boykcc if lalı.ip~

PIeOCk~ dahauıwn taiımirık:f)1lpDUt lIILLmkQıı oIaWtır.

Gt1ınrOk daunuıiıı iıedefi. dnkie ırcIır -ıJamU: _ •~kmmmacı OL.ICakıı?, ..00ttııı bu ıCıı:IMU ilc ALıIı alman rıWLarda )mi WIa)"Üııiıl koruıımaıı,

yaıınm ınailan ithalinin ihti}-aı; pr-opamıu pe ıcminıııin~

pWı1anırkcıl;itbabtıııSQıa:i içiDLSC, ı:naks:Il1ı.oa uygun \ "C diAplinb oWak)-apı.1ması;iıb''aııçı11nn belli CrbICrde uzıoan1apna1an \"C ihnıç OdiJCn mallanma itlWiııin

&ık:nmcsi ,.bi ıO:ILUkJ de ıetirilmdtcd:ir. lhrxanıı ilc. iiıraı; mallanmnstaııdar-di~~ll,ambalajlaıımaa,koruıunast,dıi Wnnmı \"C paadanm.as;ı ile ilpliktınııIar-da iyiIcşnnnc plan1aıııııakıa bumm için YaPı.I~ fCL'CkCııIC:nb..............",.

.Bu dOııemdc g~ itbala t, ıerebe ihrxaı deFJcri $OJdd i anı$psıennqbf. plan dOııcminın~ndaitbalaı690 mil)'ondolara, itıracaı i5ıc 370

rniIJ'On do1ar.ıı Y~lllJ. DOnem lOIlıında ithiliı &)"Di dQ.zcydc kallrtcn, ihracııtul

ise bOyllk bir artıı gerçı:klqtirilcrek 520 mil}'OA dolan aşan bir geli r elde edilmişti r_

Birinci Kalkınma PIaıu. dı ı ticareııc )""anIlUtı sonuçW açısından clcalındıtındı; ~iin isıenilcn dilze)-dc 8c1i.şemediji \ "C bu nodenlc koııınmasınade\1IDledilcıoc:ti, )'abana ~'Cftin itc ycıerinoc çeJr.ilcrncıdigi orla}lI çıJr.maIr.tadıı.

Buna kırpıık dıJ borçların ertelerımesi $CIdjnde kendiııi peraı bU fi nansmankol&)'lııı "~- Bııı:on bu çııbaiara ntmcn dıJ ticarel açık \ 'ttmC:)"C dc\1IDI_.

~nci Bq Y~ Kalkuuııa Pl.aıunın u~"ıuanma)1l konuldutu 196))'llırıdan 1U"bareıı en fazla itbai \1! iln> edilen ıııaJbqait \ 'CfiIeZ"bulunabi~(Tablo 7 ve 8,). Buna~Tur1İ)'C lltUr) la CD çı;ık "pç llrctc:ıı makine \ "C araçiaf"kapwnıııdUiınaI1an ithal etmeXıeıdı r. Bınaci Kalkuıma pbıu CIOaCmiııdC bu malı.ithaJanakj p3)1 '" 21.9.27.0 arasnıda~ "mcc.ai iilcme makiDalaıı " \ 1! "PCtıOI

SIDt.T AVCI

l2 i ıniJ,-0II ıbIan )"aklçuı ı buJun~"ordu. Dıı tic:arcndci bu ıonırnım kalkınmı.

pbn1anrun WrWaIananLr. ~JIIla/!ıaya konuJduto 1963 )llıoa bdv dwumunu

""""'-24. PftutJj~DıIr~ Yak1IqurJ.,. N' S-~

Tllrk~ ve ORUD bU parçasl olan dq ticarrtıe ~Planh Dooem"&'In bir 0Pem la$lmaktadır. De\-1c1 p1anlama Teşkilatı wafındarı lıazırlanaıı

Kaıkı.nma Planlan. de\·let sektor1l için cllUcdici, ou! $d1Of için ise )"Ol. g65(cridolma oullitine sahiptirler. Bu açıdan ele a1ındıtında özellikle $ıkı kambi)"Opolilikalannın uYJUlandıtı 1980 Ont'C1inde, dı, ticareti belirleyen ve )"01g6sleren enOnemli unmJ' bu planlar olmlliıur.

TOrlci)"e'nin dıı ıicareli flzcrindc etkili olan bir diger (aktör de dQnyaticaretini }"6n1cndırm. birliklcn1ir. Ekonomik i..ştıirligi imkanlan )'anılanbu birliider,u1us1anrası tic:m:ı: i1i $kilerıni dl1zCnlmıckted.ır1 , TOrki}"C'dc (arldı Qlke \ "CtopIulııldarta ~ilb ckooomik işbiriili anlaşma12n )-.pm lllJr. Ancak bu ikillili$kikr, 1i)'Ui yapı ilc de )nırıd.uı ilıilidir. Tomyc, ının ve Pakİ$b.n iIIUIndakWUIaD ve daha lOftL'a ıeıı4letilınesi için çııhif'lıln yaptlan "Kalkınma Için bbirlitiTqkibtı (ReDrnda lran'da ~'Ui reftmiJı. Pakistan'da ue yOnetimin ıktişınesi

~ic: bir ıe11ifl\C~ Tnrki)"C'ddd G}-aA prtiar da}'Crtİ U'a}"l$bnll.

~na oedaı oilt1UŞlUf.

Torti}"C'nia O)-csi olmak isttdili birliklerinbaşnda temdlcri ım )ılında

an1an, anak kıın.ıIıqu 1958 }ı1lıw1a ıaçCLIqCrı \~ bU kısı.m A\nıpa lUkdcriııia

oluşrtır'lfutu A\nıp& Ekooomik Toplulup (AET) gdmdıcd.ı,n, ~"C 1957Jı.lında bu lop lulup girmdı. için tla$\"UnIo1I bulunmUi. )lIpılaıı JOriiŞmdCt

sonucunı1a 1963 )ıbrıda Arıkan aııJaiması imnbmıı \ "C bu an~ma 196-1 )ılında

)llr11rlQtc girmi pir . Bu pjldc giinmlk bi rlitine gidılıncsi, serbest dolaşım hakkı

gibi bir dızi imtiyazın, To.rIti)"C ilc A\TUpa ülk eleri arasında zaman içindeu)-gulanınası gCfCki)"Ordu_ Aııeak bu iIi$kilcr her zaman gcreklili kadar hıdı \ "CgÜ\'cn olUmında gcrçeklcştiıilcmcmişti r.

Büııın bu etmenleri n etJdsi}ie kalIunma pbıılannda TQrki)"c 'nin ithalat \ 'cihnKannda )"J-PIWI SOrUrıIann ~zı1m1cıımesiııc ilişkin ~itli todbirler Onerilın4 \1!

bunlann gerçddqıiriIıncsiiçin }-apı lması gerd.enlere}-er \'erilmiştir.

24.1. Biri1rd ıkı Yı/Iık Kııl1:uf.... PI_ı:

Ilk kalt.ıruıuı planı 1963. 1 9(7 )ıllan ansını k.apsı)wdu. Bu PIarMbı ij )1llık

bir~ açaAJU dq~.;:ısırıdan da ııclerin bckkDditi \"C acıerin )-apı.1muı

gerdı:ıi ti de alınmıştıf_ Bun.ıı pe:

• Drıı bir\tin,. A""'f'" ıı.-- T...... (AET). n---.~ ...~T.., (OECD).~n.--ı. ~~').~ lçiIı~ ltIıriıi T..... (1l.CDJı,~ AiJ-~ T (ASEA.'1 .......~_ ......". ...~MZıIOn

_ i<;ao*__ )'ömit w)1l ..-ı; fa)'llıı.yı~ iç-.~ )itio ..........

(COMECON... RCD....).. 9lı k.....dı. a)"llllılı. lıoJ&i Mo Y.,~ oa-n; ~ .. J91-tQ2; E...........--T~ ..em..t1i.l: Bırlll,... h"""""''' (.~ ... s.ı.-ı.vı. LIL&IIbUL Tıoııcı oduı )"I_ 1ıwıbuI 19U ,," rm,....~Te,t>.hı,I1o .. h1lb)4'm""ıon, ı........ı Tkat« oduı )"Iyoaı, bwıIıul I99'O'dı. lıulunınal<u.dır

,,i,,ii

i

"J1JRJCIYa1S DIŞ 'I'ICARf'J'!.''DEJ(] OE.1JŞME1.ERVEMf.X.A."'5AL lUSlaLER (117&.1995)

Kı!bnrngıı,. dıf ticar-.tııı clkiıııi 6iımıli oı.c.ktır, Bubekunduıdıf~~ azuailllrdi bir~dozeııı. ri ge 1rl~Onnn!idlr. .

"

.. 5EDATAVCJ ~1S DIŞ T'ICJJI.E'Tr.'DEKJ GELlŞMEU:RVE MEKA.'1W. D..I$KIU.R (l l7l. lm)

..Tabkı 7: 1963-1994 Yı11In AıUıDııa EoFazla ldialEdıka Mal Gıııpl.an veTcıpIam Içilwkti

Paylan

, , • •~ - • ~ - • ~ - • ~ - •- - - -,~ n ,- ı ı .' • .'" '" • - " • -,"

,~ • ,- ~, • - '" • o . " u ".. ",~ n ,- '" • -, ,,, n - u • - ,.,~ • ,- ~ • - " • ~ " n - "~ • ,- PA • ma .. • ~, " " - ",~ n

_.n, • - ,.. • ~. ... " , nu u- n ,- ~. • n~ .. • ... " • ~ 1.'

,~ n ,~. '" • -.. '" " - ... n ~. ",m n """~, • ,,- ,,, n nn, • • nn. u

'm n -,'" • ım:'l ". • l U lI:'IJ ,,," • m ..

,m n m»' "' ".,~ ". • ,.~ .. " ,- u,m " M " '" " .- '" " 4mı: ,,, • :u.ııı o ..

,m " I_l l '" • - ,.. n - ". " JUl.... "'m "._,

~. • ,- ,,, n ~,. ... • - 1."- u ,- ~, " ,- '" n - ı... " ~m .,,m • ,-, -n .,~ ,... n - " • m," u

'm • IMlm -n - '... • - " • .un "-• -,n, n -- LU " - ... • .,- u,., • .- ~ n ,.- '" • - " n - ..,~ • ~ ... n - ,.. " - u • _. u,.. • . 1'" '" n 14ml1 '" • .,- .. n ,,- ",~ • .- ..., n I QII",ı ,... " - ... n 41)1. ",.. • ' 50111' ı ı. ! • ltc7Jl' ,., n - '.' • ... u,~ • ,- ,,, • 1'"'" '" n IJ~IJo ,,, •

_..",~ •

_.. ". n 1111611 ,.• • - u • -. ...,- • _ n ,u n 'rn~ ... " - " » -,...,- •

_..17.\ n 1'"'1..: " "

_.." • m ••

,- • )1111'11:l '" " ,- '.' n ..- " • _. .,- • - ,.. n ,.,- .. n Il»_ .. n ,- ",~ • - ,.. • ,- .. n 'UL. u n 1<1'2117 ",~ • ~ '" "-_. .. • .... u n - ..

"" •_.,.. "- ~.. u n .- " • '"- ,.

t ebloi . 1963-1994 Yillc~Eıı. FaıIa lin; Edılcıı. M.ı 0nPLIn ye Toplam Sı;ııııı:kkı

Po"", , •• •

'"' .~ • ..M"'w » •• .- » •• .-- """" - - »

,~ • - •• • - .' u - ", • ,,,.. "- • ..~ .' u - ." • -,." • ~.. .... • ..~ •• • ..- ., u - ". • - ..- • ~.. ~ u ~ '" • - ., • - .... • ..~ ro • ,- •• .. ..- ~ • - .... • - •• • .- •• .. - ., • ~ .... • ~" •• • _. - u nA ". • - "- • ,- •• • '.. •• • n•• ., - - ..~ • - .. • ,- ", n - '" e -, •,n • l ....ı ., • nun ." u ,- ,.. • .,.

"'n , .- •• • .- ,,, u ,- .. • ~.. ..,m • - no • mIG' M. u >n" '" • l.ı~ "'n • u_ ., • - ,,, u ,- ,.. • ,- "'" • 'O. .. • ... ., o

.'~ '" - .,. ,,'- • u_ •• • DJ:_ ". - - ıu .. ..,..,. •~ • _u r, • - .'1 • - '" u ... ..~ • .~ •• • - MO • - ,,, " ,- '... • - no D ... ., • ... ,.. u ~ •.. • - ., • ... u , • .- " u

_.•.. • - •• • ~. •• • - " • - .... • ~. ". • -~

MO • - '" • ... ..- • ,... ". • - '" • ... '" r .~ .... • ,- u, • - o , • ... 1l.1 r - ",~ • '_ n M' • ll\l ı'" ,.. • - ,,,

" - •nu • I'''»' ". • ,- '" • ,- '" " - "- • m,. .. • ,... ," • - ". • ,... u .,. • - •• • ,- '" • _.

'" • ,- ••.. • -- •• • ,- .. " '... '" " ,- ,,,- • _,D•• • ,- ". • -- ., • ,u_ "- • - no " -= '" • ,- ., " ,- .... - - D' " - ,,, • - •• - - ..- • - .. • u_ u. "u__

". • - ,,,

I, J

SEDA.T AVCI

\1: PCUOJdCn Qretilen 1if1LLLIer"' bu dOPemde CIL faZLa ithaLaUkoou olan eliF OnınJC:r

Oıınuşnu_ Bunların Mı '" LO dob}ı.ııdad.ı r. En (.ula ihrxaı ee, ~~ d>-m '1:bunların atıkları" olarak nilClclltll ınal ınıbundan gcrçekleşti rilmifti r, Toplamihracaı içindeki PJ>1 '" 25 doIJı.ındad.ır. Bunu. ~1IlCyl1: ve seeeeıer" , 1: "LOttI.n ''CtUtı1ıı mamııllcri~ ihtaa iıkmiştir, Bu ıııai pupiannu. ıOPWn. içindeki PJ>ian '" 20CİV.Ln ndad.ı r.

Dı$ tia,rrtlC llllr.clec' aıuında 4attlıP\l J6slcrınck lkcn: planın ortalarına

denkdQşea 1965 )llıııa ~t ,tti1ttdcn bir lwu.ı.1ıazırlanmışıır (Harita. 4). Buna ioi'cAıDerika Birle$ikDclictIeri..A1~'&. Ingiftert; ' 1: Iw,~Tllrki)'C' ılİn 4ı$ tiı:arctindc

(Inde ~ten IUkelerdi.r, Bu dönemde Amcrik.a Birlc;ilr.Ik\·!etkri ' pin itLWanaki Mı% lO'. )"Üınkell, ihıacattaki. PJ>ı UC % 20 ııevi)C:5iMedir. A1ll1l1.lı)a'da.n )'lpllanithaWı.Q '1: ilıraı:m.onnlanıoplam.ihra::atııı.'" 15"1bdM,lıııiJterc "nin onn1an '"10 "un biru altında. lta!)~"auı iK '" 5'iD bUııı dzerirıdcdir. Fnma ,'C SSCB bulUkelcri irlemektedir. Bu her tc)'C k.arşthk. bab M rupa. dlkc lcri olan ticaretin,d~'&IIIn c1iaer bOlgderi iLC olanıican:nm daha tv.ıa oIduıun u da. C~cnncktcdi r

2L2 /LLItd Bq rı/Id K.ıkuo_Plmrc

Bu planda dı, tiCll'rt açıP , T11rk dumomi.siııde ~lişmeyi sınırlayan birfakıOt olanJı. ıtlnlhnekledir. 01$ tiCll'rtldd gdişmc1crin kalkınma hızına iyıık

u,.-.:!wanıaınul Ion1JC\Uldl eli, borçIannıaıun 4l gen:IrJi oldugu de a1lnnuktadır.

Ayna. lkinci 8q Yıllık pb.ıı dOncmiadc~ do\iz gel irleri ile iıhalatın

brşılanafllll}'at3tına ipra edilmektedi?'" Ancak bu plan dOııcmiııde idıala.ungOLııe, ))CU'O-kim>"3 ilrilnleri. metalllıji ' 'C ınakiıııı iırıabı Jd;. IOıilrlcSc )ıJdan yıla )'erlisana,"i!ıia ~ bpMıı:ıası DCdcrıı}ic .ahıaıtı; ihnııc:arı.a ee wı~ bnkterinkonmlM$l)'la bırlıkte mamul madde ihraonııı da~ tahmin~" Buplanda yap lll'lla5l ddşdnlll cn i, lcrin başında;

.n.r-.a 4ODıık. ...-yi ıais1c:rirıiıı NııIıııaSıııI ye k:f'IıL

....ılnıc:ıi. /Laı::ıCI.ık~ " ~k-. iIIIIUl)l LaULeriıOdır llrdllcıcok

LIrLLnIeriıı. dıf PIDrLarda iıertıqj bir dtr~brJıı..,u.-dıkbtNilcıcek.,

~Yaıi parlar bııhlıllCÜ. ~ JIUMItn. <wıt biiidi veçefitli lI\IILııı - ..,"- " a)rIQ .-ıı-uı ıLDıO)Oı~_ı.ıı:ıaI o1masmııçılıp'-",

e-Oaıc1Iiklc ihnUIta c16'1ı ile ticam ICfvik cdi1mek1c birlikllı,

mr-.~ bm ıcdbiriı:f DDCLCııi)'Ie iIL.iLi ticaret an\etıııtiin da,...-CI-IIırK.ta 4OnOk bir kmii RJICLIIi ıdiftırileck, ~..

lfUtL1d& ıerckıiz rekabet 0nImccck, w-ı ıııttmnıı konusıNı. me,-doN~~1ak1cri azaI.tıriik. ~ CLLUdan bIdımıak j,çlD kul'\ıınsal

<frtmı!nnrtcR~

~ oba ıaıd~~ btIb~itlla1&tın bynıJr.~ yd.~ j,çin Ç&l1flTllJc yapıı.c.ak.,.

.. orr,c.a.-"'- brntd., nı J P6Ş.191l. DıOdOI n.ı- T....~.-.."", .. 41••>.. DI'T,coa.-"'- /bJW1l _" 90-91.

"'-~-....!Z!lJ -~

eı -­1::3-­0 -·-

ıo...<:Al rl_

m - - ... i

~­5l -~­0---

s ı

• DPT. K..ıb_Pl<ı.. hat><fM~ " 119·121... Mo y_Oımtı<ııil"'l J)LWmi _ , " J.6I-J69.

c.ııı..ıaa. ....ı.ııf ....b. 4a~~ yeni~oUııı.llDa)i~tqcli ~.,...ekinıe ie-ı.ı~.-.:di Grelim~ 1IDa); 1eJUICriııiıı bırulııpıa ait i«ha1ııI 6Dı;cIiklc

;.,..çct&qarikak.r-OZ'd1ıkk~ ; ırıaıı.n trCtiı'ıUDdC~)9ktcbrımıca

~ iıı h m u. q ycdaııı;:ı. ıUOSdC jttı.l.rındıı ti,1II ... kalite ___

-~.BONnbu alırım tedbiJIeI' \ t bcdd1c:r ikinci lWkı.ama Pbru"Dda ck\kun

dı, uo:atet ltzc:nlldıeki etkilemıi yaıuı.rma hııd1 r. Aıııcak bu dÖDCfrıde ~-apılaıı PWıJam.aik ıı,"guiama arasıDda tııuı wtlar da oru,':I. çıkmıııır . L')~ 1~·I.970)lllanarawıda CWı& LibenI birpolilib WeııirUn,si}'lUi iktidarın ~}ftidcıısını rlı da oba bir do:\1ctçilik polıtıkuını. doPll$G akseninniştir" .

ikinci Beş Yıllik Kalkuıını Plaıu nın ilk )ılında itha1al 1~ milyon dGIatdl1tt'<inde iken, doııem lIOtIunda iki kan artı$la 1.5 rnil}'U dolan ~$l1r. lhraeanada .}UI dönemde i1ı.i bta yakın anış JOrtllmı4tiU. Ancak ilıracalın dönem~ndaSOO mii}'on dolara erişmemesi, planın sonunda ihraç~nın. da SSS mılyondolar dilU)indc kalmasına neden olmaktadır. Bu dönemdeki dı.1 hCllnll: ....ıı 100milyon dolara )'8k.ı ndır.

Bu plan dOneminde dıı ticam açısından Onde gelen (lıkeleri bclirlenı~

üzere 1970 )ılı ıcnıcl a1llUTUŞl1f. 1970 )'lhnda ithalat \ 'C ıhracat Getcrimincelenditinde ülkelere göre bazı fark]llıl1ann ertaya çıktıp ıı:ön1lmektod.ir. Ithalataçısından AınCriIr.a B irlqiiı. De'''\etlcri \ 'C Almanya % lO'nin biru &lurıdJ. p3)-1uaAhip üee, bu iılkeIcrl % 9.9 ilc Ingiltere \ 'C % 7.9 ile Italy-a izlemektedir. IhracanaUC Alman)a )ine " 20 oranındaki pa:."UU konıtkeu. Amtrik.a Birleşik Oe\"k!:len 'nınomu % ıo' uıı da altıDdadı r. hncatta bu 1uk.ekri i~'tD I"içre, Fransa \'C

ltal)-a' run ~tan '" 6-1 arasında detişırıdUdir. Ancak bu dOnCm I. Bq Yı.lIik

Kalkı.nmııPIarUde\TeSiJıdeıı bCl}tık bir fark~t.

Ikinci Bq Yıllık Kalkınma Planınm ~'gulaDma,'a koauldııfıı. 1968·1972,illan arasmda en faıla rtbai edıkn malll'\bJ. Birinci Bq Yıllık Kalkınm.ıı planı

~DIkol4utu- pbi -,.ıç LIn:LtD nı.abne ' oc araçlar"dıt . Bu ırUP topwı iWbWı% 22.27 arası.ı:ıd3. ~ bit k&sııtuıı Oı~t. Buna "lncla1 ~mıemakiıWan-. "petrol \oc PCCrOIdaı 0TCtiLen tlr11nler" \oc "'bditli f;aJLIYi tçin ~makine \oc cihuiat'" OWak nıtdeom mal gnıplan izkmektcıdit. Htt gnıbwı .,.,1)Ula$ıIr. % LOdoIa:oılllbıdıt. En fazla~ cdikn ım.I gnıPIan~ -~dım ve bunlann mklan- ik - 1DC)"oc \oc 5d;udcr'" Jdıı:ıektcdıt. Bu. ekononıide

unmsal yıpı."ın 1970li ~111ardıı dahi tıa,iil oneıne sahip oıdutww J6slenrıcktcdi t.Bu malgnıpLanrua ıopiam ihncal:içinddd paylan % 25·30 arası.ı:ıd3. detişmektaiir.

ÜQLııCIL sıradaki "lilnııı \oc tOflln mamulleri-nin paJ-1 yılan ~ % 10-20 aıuıı:ıd3.

c1etişmckt=dtr. Bu dönemdı: ilıracattaki pa~l % 5-6 dob.)lnda olan. anak dahasonraki )..ılarda bu ııaY' hı zI.J. anan -ıebti l iplikt en. kurt\.3.\, $dUl \-e-rilmi~

dolr.umalar- nıal grubu diter Onemlibir ihraç llı1lnilnQ oluşturnWaadı r.

"SmATAVCI 'TORKM:l.1N DIŞ T1CAAET1NDEXI OEL1ŞMEtf.R 53

VE MEKANSAL ILIŞKIlER (1871--199' )

l.4.J. Op:"cıi Bq YıllıkK~PIıuo.:

OçtıneG Bq Yıllik K.il.ı1URlPbru, ilk iiıi pWıdandaha fartlı ~!$Itıaltında lıanrtaıuıııp-. Bu PIaOda ..,'&1 )~1 ıfılzaı~1: )'Ondık ı:I.W fazlatedbıirk:rin ahMloUl gerdı::titıne l$arer edılmiştır . 197) .1971 ,ıllan aruındr

~~-a kOaııWı planda. ihrKauıı bılqimiDlk ilk iki plan dOOemiııdC birdqI$1kIııın Atla.oamadıtw. TQrki)'e'ııin dıt ticard. yapısının SLLrCkIi dıt lican:ı

açılınıı:ı bll)1lmesıne)'Ol açtıtw. bWııı.D ilhaIanı. snrdı.li btr bsıthlıpp1ıImcsiııeııcciea OIdUP belirtıletek, ttLf1LIUUL IWledilrncsi içiıı Çibftmftn esas obrak ilııa:atuı

aıuınlmuıııabath oldu lıı ııu \ 1: bımda da azcı.lıkJe AlIall mallan ibracıruabih'Okoııem LI$Idı" ifade edılmektedir ! . . .

ÜÇLIrıdI Bq Yıllık Kalkınma planı doIıcmincle ~ dmııomii. ıi~1ercılişkin ~ıaı hcddler-: taDa)lIqme: ve dıt b)naldata tıagı.m1llltı u.a.ltaeakıcdbtrleti n alınması dır . Bunun tçia.;

..Ihrx.ııa 6D<:mIi )'ci" tıııaıı CIrGnIC:r ik bı.ıııiana. ııu­

pocansi}dl~ ~ doııcıııdo:ti fCl~ eiilin:/c:ri. dıf ıak:p. ıımimmiktan, }mı saıı.ıı~lde bı1ı.ıum LIIiktan n ilftl:cdeıı O!~1l:f o1ıt

i1~11ft rm dunımıı &öz Olııınc a1ını.n.k bc: lırla\ıniflir .

b-lhrac.tI& )lllık onaı..rr.. % , .• dolayın4& bir anı.ş beddlmin:cn,ı.nmSaI. ~crdcn "ok .....yi lIrnııIcriniıı iiınaıınııı 'eıtek1cflirilmı:ıoi,bııniaı: Iiinde de ın. ınalı ve YaLıt1IIt malı ihraı:ının "nem kaZaıınıNı,"""""""'.

. Bu amaçla ilıracaı poInıkası olarak; T1lri.i~ ·nin içinde bulundu'"sana,ı1eıme ~muında ihnata )'Onelrnq ua.ıi1er ilc ithalatı ikame eden AIII~i1er

aıuıııd:' kesin bır 1)1nm yapmanın ıııtlmkön olmadı,tı, ihracatı teş\ik ile illıaJ.

ibıııcsi poliukalannın" . birbirlerinin . alternatifi dctiJ, taınarıııa,1C81 oldutu~ hareket ~lmesı gerektiti behı1erırni$lı r. BUDU leJ''ik için '\'eI"ıi iadesi~\1: dı$ puu gCI~ )-ardımı- obnk nitdenm baıı araçlano kullanılması

ODerilmdaeıdir. ILIıaW lçUı ise; bazı anı \'c )~ınmmaibn tlretm. ALIaL; ıesiskrinin)LUt içinde kunıltIWl, bunlann IwnIl1llide llnlıı ili$lcisi içinde buJıWea..k $Cki)deyapWıdınlırıa1an, iıha1ann WlI)iIe$ıneıo 't, ~'tni ItknoIojikre, iç tasamıfianı \'e m~istıkRnlUl JCıtC dıherıknınesine çahplmı$D,.to. •

. oçoııı;t Bq YılIıIr. KaI1Uıın:ı.I planı dı$a babmlılıtıll az.a1tıIllWlDI \'eWlI)ll~l C$U ab.ıı bil Ozdlite roatıiprir. Aıok 1974 ~ılııııda IIIC')~ J'dtQ iç\oc dıt D:)1lSI ola}1ar Dtdcni)1e pbnlama dOaeminin blp,ı:ıdaıı beri )-apılanlar \1:

pb.ruıı ilk ),lıı:tda ~11 çıkan olumlu etkilerocudaıı bIlma\lI~. llhalatıerıi$krkaı ihııtıcil pçd.: deterkr aı;ısıııdaıı dıırU.Iarnı$. işçi do\irleriDdegOrUIenamt hıı1a U.aIma epıimiııe ıinıı4tir . lhracmn rerç:ek deterleF bakımnwnibal1amuııııbld ert bü)ilk cı1.cn ix. bqbaı ilnç GrGnIeriııeoıaJı. iç u.Ic:pteki anqabrşılık, bu malbnıı 4r'etiminde ~1:Ierince anıı satıaıwnamış Oımasıdır . Im'li

SEDATAVOSEDA.TAVCi

"

• . - "QO

"-"'.......Bm--..1ZZl - ­Eiiiiii - ""·m-­0--·

_' rı'"

ı:::s - - ..WJ -~­~-­0 ---

~111arda Dlln}-anı ıı. içine di4ttlIG ekonomık kri z de. T1lriiye 'mn dı, [jı;arctjni

dki.le,-enolaıdardan biridir.

Bu plan doncmi ııo:Sc: iltWaı: 2·' mil~ardolar, ilıraı::al ise 1.)·1 .9 ım~"3fdoLar

~;ndıc~. Ozdlikk ithabt nbm1&nrııa anırwı.Mı. YqLDLII petrolkımnin ııo,ilk O:LÜ$ioi~. 197)·1977 ydian arasında en faZLıı ithal edilen. malgmplan"'pelrol ve pcuoldeıı Qrctilen ürün ler" ile MgOçLI.feIen makine ve .raç1ar'"d ır.

Bu itl\aLaun daı.. çok ekonomik faali)"ClIerin stırdüıi1letıilmcsi. için Cerekli olanpcon~na -,nldıtını da permckudir. sa ~ puplamu "dczııjr veçelık" ilc "mdIJ işleme makinıJan" plıi );iluua malları \'C .«pıı.ik kimr ualLI.r\LnkI" ithalau izIerni$tir. Her çubuo toplam. IthaIaaaki. pa)l % '·10 vasında

de#ilmcklcdir. SDZı1 edilen dönemdeihracata konu olan mal gruplmnın başında ise% 22·2' II'UIndaid omu ile ~ve \1: sc:bzcler- ıeimektedi r. MC)"\'C ve sebzeihnı;ını YUdaD ~ı.lı.~owıian)-Ia "dokuma d}-m \ 'C bunlanıı. atık1an.. ihncau.Wcmo:ktcdır. Dıter 0CLeInLi ihnç drlI.n1enni "l1m1n \1: ultdn mamulleri'· ile "LCkStiJiplikleri, kwnIŞ. $ıckti \'C:I"ilmq dokumalar" oluşturmaktadır. Buıı.lann ihracanakipa)ı i!iC % \0 duı.e,indcdir.

1974 )lbnda ıı:erçc:lrJqtirm Kıbm Barış Harekatı. bunun ar<lındaı:ı

U}'pıanan 1mtıarıO. MemeICı 6aJse$inin 4aIı.I da bozuJrnISlıı.l neden ohnll$. b tu.idıabtuı ve ihıaQm.a ar:ıcic Jdm Q1kcleıiıı. 51ımm.bn dctiıJıı.işur . ILIWatU. 19SQ..1970 ~ı1 1an arasında OrtaWna % 2' ~;ııdc~.. sahip OJan Amcrib Birleşik

[ko,'1eIIeri 'nin ~l % IO'un da aluru. dOşcrken, A1~'3 ' nı ll. pa)l % 20 'nin birazazımnde ıcrçıeklqınişiı. Ozdhkle petrol llımlfOO IcrçeUqtiri1dıti Ink'llI.~l iseAmerika Birkşik ~1ctIeri 'niıı. de llz.crinc çıkarak % il oi.l11UŞ1ıU'. l bTacıına iseAlnıaıı}1I '1ıuı ~ % 2O' nia ı1zerindı:ıdtr. Bunu % LOdoI.,lndW))I)-l ile AmıCriIı.a

Birleşik ~.Ictlcri. % 6-7 dolayındaki. payları ilc lS\içıe n hal~lI izlemcktcdir(Tab lo 9 ~ HariLl '),

ıl.l, /MNil"t:fi Bq rıJJJı Kalkuı..." 1'Iiuı1 ~ ıı 0aLtK~L~

[)(LrdQnCQ Bq Yıllık Kalbıı.m.ı planı, Im·l lıS} )ı1lan aruııı4a

ıı,-planmakbeR lı.zulan/lllfU!". Bu PIaJLda iJıraCana yıllıl PrOgnmJar \1: dı, tK:amrejimi ile satışı yasaklananlar dı~lııdaki lilm mallann satıpna ıerbcstlik ıetirilrnc:si.

ilıTacatçı tridikleriııe O)'C olunması zonmIulutunun bJd.ınlmas.ı, mi1:w, fi,-al. \ 'C

b1ile denetimid.ıpndıı biı dcncUmin yapılmaması , bOrWatik i$kmIerinaultılmasL~'CILI pazarlaruı kvaılınası. \1: ihracatın antınlm.u:ı pbi DrdcnIetIe wutıma oncm\'Crilmcsi , ihracaIçı wıayicilcn: sab$i&n ile tnıUIb olarakdaha fazladoviz ıalWsi

yapılması Jibi onıemler düşOnOlml1ştt1r. Ozcllikle ihraeatın k.oı:ıpcratifler kanalıyla

ıı:erç:ddeştirilmcsi oz.endirilcıcd., TOlki)1:'nin cobllfi k.onumunun satbd.ıti 3\-arıuj

ile çe>Te afkdCf\1: Tıırtiyc'rUn~"ft&klanarasındabir i.iişiı;:i kııruImara çalıfi laak .

ihıacana~ rekabeti allımak »çin del1d dC:SteJi ve 6zcnd:irme cinkmlcria11ıı.ıcakıır. Ithalat pohtikası. do\iı: tıarcaına1annda tasarrufu oc! gOmı, kıı do\izolaııalUannın erı etki n biçimde deBer lendiretl, ıCıişmelcte olan Anl)ileri belirl i5Grder için k.cnı)u, ihnı::aıa dOnUk Orctimin ıonınIu ihıiyaçlannı brpbyan birnildikle obı2ktıi".

.. DrT.~~ 1LLIOtr~p,- ıı"" /rıu. DrVW.n- T.,.ıuı..~ ........ '"',o- 166-267,

" TORK!YENtN DlŞ rtCAREJ'l:NDEı<l oEl..1ŞMFl.ER

VEMEKANSAL lI.1ŞK1LER (1878.1995)SEDATAVCl "

Harita 6: Tılrki}'e 'nin 1980 yılındaki dı, tiı;arcti (bin dolar)

o .... n~

o .... 1100

Inw..4fl'OM!

~ -- ...rzzz.a ..,......~,,-­

ı::::J ""00cı ......

Muc.lıTll_

~ ...-....W,l ~­

~ ."'OLI

ı::::J -0 "--

LO 2~ o.v. t91(1 ı.vihiııdt &I...... UnrLOnıUıı b<ddWri u-.a 1'lYtc ıınluıalıoliıc

..[nf1~ yo...,.lılmok, fiyol.~ ..,ı_ ~ OnII.U>-ı <LOYLd~k.o.yı.aUarIan

<IL<iICrirıi aıa/IınaL;,

tMCrotinı çm.- bud< ... ...,;ımck.bIırILLft içiıı d6\ir. «>eıji "" dip- pdiı.riıı on.ıı ontıınıok..,.EI<~~W- p;:cınıı~ pçimıd< içiıı iInMı bW ıoııvil- __ ~ dLNiZ~ oIi.... fuJirotl<ri~

d-Zorunlıı iLtWLıı dıpııclo d&oiı lOOtaınıabrOIıı .......... dtlııryo inılirmot<.

..oı.ı~. -... OIOraI< kdLıIdan -. "" )'oldon ola .... '" ıaı...~~oıkin ..........'" piJo--...-.. iıLMıOt.

f-Y"'; LaaUN( faiı. l.aaıbi).'O poiilikıJMmı IIYF\om.U. (.... kı1ı9>oY, Tll,* a-A-M_/ı..-.

Pohnk4"". sv.ııq,ı., T1lfli,.. " llAnI<.. KoIlQr Y.~...ı.n. AııIıWO t 9~ .. 179-177).if ı. o.q, Tll'" 'tk Dı, Tıcaroo' I't>b~koltur ... Dll !I<N;Soror....~Ti<aı<I o.ı- )..yıno. lsıMlbııl

1919, " 15.

Planda ilk hedef, dış ticaret açığının kapaullll&.'\ıdır. Bunun için yapılması ı~rckcn

ilk $c)' ihracatı amınrken ithalatı azallmaktır. Ancak yukarıda da belinilaili gibidÜJl)-a ticaretinde çeşitli ülkeleri içineaLın belli gnıp1.ırolUŞmU$lUt. Bu gruplaramalsatabitmek uyguIanan kotalar nedern,'lc çotunlukla imkAnsız hale gelmekte ' "C)1I

ülkeler arasında ayrıca ikili anl3.iınalara gerek duyulmaktadır. TürIU,.'c bu dönemdeyeni pazarlar ar.ımak \ 1: mallaomu d4 ptyasada koaylılda satı labilm esini sağlamak

için kalite arturma }'Ondııdeki çalışmalan teşvik etmiştir. Ancak bu plan ilc ilgiliU}"gulımalar 1980 yıhna kadar devam edebilmiştir. Tıırki~'c ' nin dönem içinde OntebQ)11k bir ekonomik Çôk6ş yaşaması, ardından. 1980 yılında sıradan bir ekonomikIstikrar tcdblrleri paketi olarak görünen"24 Qçak~ kararan olarak bilinen kararlaraIıI\llWl ve ardından ~"c'de ekonomikyaklaşımlarttı ıamami)"1c: dctiştirildip.

serbest pi)'U3 ekonomisine geçişe aiı çeşidi tedbirlerin )iıriirlllle konması", 1980yılından sonra plan hedeflerini kesintiı'e uintnuştır. Al ınan bu kararların etkileriöncelikle dış ticareı üzerinde: kendini gOStcrmiştir. A)nca 1983 \1: 1984 yıllannda

dli ticaret \ 1: kaıtıtm"O rej imlmnin liberalleştirilmesine yönelik k öklü dctişildiklçr

gerçekleştirilmiştir'f.24 ocak kararları ile itha lat serbest bırakılrruş, bu da OUııikle ilk yıllarda,

nımye'nin dış ticaret açılının anrnasında etkil i olmuştur. zaman içinde piyasadaha dU7.enli bir )1lpıya kavuşmuştur. Donem içinde ithalat 1979 yılında S milyardolardan 1983'de: 9 ,2 milyar dolara, ihracat ise 2.2 milyar dolardan S.7 mil,'lll" dolaraçıkmıştır. En fazla ithalat }1lpllan ülke genellikle Irak'tır. Toplam itha1anaki pa)1%ı 1.7-17.6 arasında 1kgi,miştir. sadece 1983 yılında İran'nı payı Irak 'tan daha fazlaolmuştur . Bu iki ll1kedc:n yapılae ihracatta ana ınal, petroldUr. Bu ülkeleri genellikleAlman)1l % LOdolaıırıdaki payı ile Izlemiştir. Lib)-a ve Amerika Birleşik Deı.1e'ıleri

yine % LO dalışında para sahip ülkeler arasında yer almaktadır. En çok i!ın'ıcat

)1lpı lan Wke Almanya "e lran'dır. Bunlan irıık ve ıtalya izlemekt edir (Harita 6).Dördüııct1 Kalkınma Plam döneminde en fazla "petrol ve petrolden elde: edilenürünler" ithal edilmiltir . Dönemiçindekipa)1% 33.6 -47.3 arasına. depşrniştir. Bunu% I I .I -18.S arasında pa)';I sahip olan ~gllç üreten makine ve araçlar" ile % 6.2-8.0arasında paya sahip "organik kim,'asal ürünler" izlemektedir. Ihracatta en W,ilkpay, oranı gittikçe aza lmakla birlikte, % I S.3-n .7 arasında <letişen "meyve "esebzeler"e aittir. Bunu ~. ıO- ı S arasındaki payları ile "tekstil jpliklcri, kumaş, şekil

venlnuş dckumalar" izlereektedir. Butonbunlar, petro l bakımından dışa bağımlı \1:

ser

SEDAT AVCI "verennce sanavilqmeırı4bir ülkenin dış ricam ıkngelerini göstemıesibakımından

enem taşıınakiadır.

2.4.5. Bqilfci lk~ Yıllık KDlkın",,, pt"".:Bu plan 1985· 1989 )l llan aruında U)"gulanmak üzere hazırlanmıştır. Bu

p1an4aki dış tic:am pol itika lan. gc:çm.i$ dönemde belirlenen poh likalann günlın

p:rtIan na bir uyarlaırwı olarak kabul edılebilir. Bwıa göre;••TUrki)"c 'nin ihraç llrünIcrinin,~ açıdan UııJı: bulunan

PaZOrIardı. taııılı1ııı&sın gaınt c4iı~ powısiycl pıozmar.xaerlcııdirilfttk,bii amaçlaÜlrIc&I.çIM S=kli d=tek~,

b-Powısi)'C1 ~ p;Q o!allmalll1/lJl tqYik tedbirleri}'!': [cbbel.ıaconcb~lII& ~IJlı.caktır ,

e-~ıı.nn u1ııs1&rarası. ~ Uı1II.qtılı qcllcrc iwlı

koııuııııası ~ in dQzcıılc:mdı:r ıo-Pı1ııcak i'e~l)'l )vdımctolımauktır.

d-I)oYiz kUl\! politik.ı.ı;ı. dı4 rekabet glkllnll idamı: ettir~ 'le

ruyroc:l bir tqvik oistemiıliıı. ol\lfllll1llma.sıkatkıda bı.ılwıaı:ak b~imdc

)1lr1ltQIea:k ve plan~içiııdc ı.edıKen~ dom kunl ıisteınine'

l""iııoNmı~.e-lıha1ı.na libc::ru>= po!itikuı 1llrdllrU1c:ıı;e k, lIfLLL fı~ (onlarla

dcrı.rc~.

(·Iç piyuad.o. qın fi)'.d aı1ıfUU Olllernd amıı.:ıyla, libcı.syoıı.

wıırtan~=ı~ldılc:ıı;el1lr.

I.Ekoııomidc -uıııiliJin amınlınul, ihraeatuı ıqvıki vewketiQnin )'alW\ açısuıdan, kofu.mı, liACmi ruyıınc11qtirikıçck, Rk.ııbd

ıl1dlnc bnı:ımllf veya uV\lŞIbilir dunııııda OWı _yilerin lr.orwıma

onnıan. ileride: AET ilc oLaW; ili.:ıkilcr de dikkate alınarak kdri«:ılaı.&Itı1aW:tır. Uıuıı aıredc:ıı. beri ko:ınwııakta olan _yi tcıisleri,

~lirlcneı;ckbir sllrc içersinde~ııç ılııakııf. Yeni bını1auk~~cri ıad..li ha1leıdc: belli bir sllrc makulOıanIarda~ .

h.Bu konııııa politikası ektıaomiııiıı <litı:r d;!6rlftindc de prensipOWıd;.~bOl1llı döı>cıınide \'mmı.iliir. anın1acaktıi".

AnCaIı;. 1980· 1985 yılları arasında AEt·T'llrtd)~ il~leri bir gerilemedönemine girmiş, Taıkiyc 'nin katma proıokollerlo: elde ettip aıTlcal ıklar \ 'e uygunşartlar; delişen dün)lI kOlullan \ 'e AET illketenmD girdikleri ikili anlaştmlan

nedeniyle Türkiye'nin aleyhine bolUlmuştur. Bu dönemde TIlrkiye'nin bazı ihraçmalIanna AET l1Ikeleri tarafından kota u.;p 1anmas1, bu mal1ano ticaretini Tüm}'eiçin ııerede)'K yapllamaı balegetinniştir.·Oıdlikletanm ve tekstilün1nlerine konankota1ar, serbestdolaşım hakkının kıs.ıtlanmasına ,'Önelik çabalar bu dönemde ort.a}"3.çıkan öneınli JOnmlaıdır. Bu nedenle TIiIki)-e reni ihraç oronlmne}-eni pazarlararımıak durumunda kalmıştır,

Tllri".ive 'nio dış ticaretindc etkili olan bir diıet faktör de bu yınarda

ekonomide oıU}lI çıkan çeli$kili durumdur. Bir ra ndan liberallq;lIIll !iÜrCCine batI ıolarak gerçekleştirilen atılımlar, di~ yandan beliren ınakToekonomik denge

..on, &ıpw;; B~ '!'ıfkı; r ..a:ı_ PIML tlW-J~. DC\IICıı P\AnLaınO TotliIatı _ Aııbnı 198! , ..

'"

tıemıklııklanm n Iitıeıa llq;meyi sın ı rtayıcı ve piyasa ekonomisine geçişi engclJe:.icielkileri, bu çelişkinin de gOSlergeleridir"'. BillUn bıınJara ratmen Beşinci Beş Yıl likKa,lkırınıa Planı döııeminde de TüOOye'nin dı$ ticareti ithalatta 11.3- 1$.7 milyardow, ihracatta ise 2.2-' .7 milyar dolar arası nda deAi$mi~r. IthaIana % IO'untızerinddd pa)"l ile Almanya önde gelmekte, bunu yine % Lo dola)"ındaki pa)l ileAınertk.t Birleşik Del·letleri izlemektedir. ihraç ürünlerinin gOnderilditi ülkelerinba$lnc1a AlmaIl}"3. gelmektcıdı r. Pa}"l % 20 doLa}"lndadır, Bunu ialeye n illkekrin payı

" l A doLa)l nda \~"3. altındadır. Bu l1Ikeler arasında Irak, Iran, tıal)"l \ "(' döneminJOnuna dotm Amerika Birleşik Delidleri ve SSCB 5lI}1labilir (Harita 7).

Bqinci Beş Yıllık Kalkınma p\anı döneminde de en ram ithal edilen malgrupLınnd.a boyak dcti$iklikler ölmamışu r. Ithalattaki pa)l % 20-30 arasında

dc-fişen "'petrol ve petroldcn elde edilen nronıer" i mal gnıbu en razla ithal edilenııııın olRla}"3. devanı etmekı edir. AnCaJr. döıımı. içindeki payı uzun }"ıllık efil iminedeba.!I1 oIarak azalma göstermektedir, Bu dOnemde petrol \"(' petrolden elde edilenonınleri Izleyerı ba$lıca ithal ürünleri; makina ve ulaştırma araçlan başlılı altında

yer alan MgüÇ tıretcn maldne ve araçlar, belirli sana}i için özel makine ve cihazlar;diter sanayi rnakinalan ci1ıazlan ve akseaıarlan" ile "demir YI: çelik" grubu içindeyeralan mallardı r. [)(Incillin başında makine mal grubunun oranı % lü'un ozerindciken, zaman içinde % j 'e yaklaşmıştır . Bu 1980 JOnrasında Türk ekonomisininkuAnma}'a başladılı yenı '"3.plRlnilk gOstergeleriolarak deierlendirilelıilir.

2 .1,6.Altı"cı Bq Yıllık KııUa"mlıptllJrl :

Allıncı Bq; Yıllık Plan 1990-1994 yılları arasında uygulamayakcnulmuşnır, Bu plan dönemi nde ihracatı ve diler döviz kazandıncı işlemlerin

ICŞ\ik cdilmesi)·le Oderndcr dc-ngesindc nisbeten daha &atl ıldı bir }"apımn orta}'açıktıb ; bunun da ekonomi.lr. gcli ~meni n daha (ULa istikrar kazanmasında etkilioldutu ifade edilmektediroo. Bu plan döneminde belirlenen ekonomik hedefler;d6\iz kurunun pi}"3.Sa SartIan içi nde oluşması ve Türk parasının kOD\"Cnabl balegelmesi için gerekli ortamın )"atlItılması. clış ticam rejiminin setbestlcştinlmesi,

\-ergi \"(' ilgili (on!ann basitleştirilınesi, ihracatın ve dit er dll\iz kaı.andıncı

faalı,-et1erin özendiri lrnesi, ckoııcınide iç fiyatlar ile dı$ fıyal lann, nuacauengellCRlC)'eCd; $dUIde densede tuıulmasım n saııanması ce buniann tanıfolunanuluslararası anlaşmalarla çcIişrnemesidir,ı . Bu şartlar altında ihnu;;at poli~;

. lhraeana llı1lnOn fi'qil1aıdırilıııesi ~e buruı doeter oranı yokıoek

olan nihai lIrOn1ai.ıı. ~ /lzetIdirilirken, _~; llı'llnIainin üııae.l1aki

payının~ 5llrddilik~IM,

boYeni paurl&rıı ~ 6ıcndiri lirl<cn de, devletin bu psuriarlı.U.kındaki bilıi akıllıU~ duunkrneler yanında iıer roıHı kknıl:

yardım )apmasıııa, aym:ıı u1UJ1arara.:ıı PUarIarda bılılqı laıı rcl:abdio:ngdl~ci uygulaınaWı.a;makia her tarla destdı:~

" z. oait. nroy. ·dr _~L H_ Il>... DPT, AlIuı<o /Hf r<llıt K.ıtı-G p/imı i~/Wf. D.Y\CI; PIOrıIOma To,üIoız )a)1ftl, AtUILL "", ..

"... DPT. AItıOO<ı. ••~ L 17.

60 1"ORK1YEh1N DIŞ nCAREllNDEXl GElİŞMELERVE MEKANSAL n..tş Kn...ER (187ll-199S)

SEDATAVCI 61

m '- - ...li?lZ:l .....­..a'-t ·-·-I ...

Dtoı -

IT........' I·..1I

tm '000_ '"f.iZ:zl ...~ -t::::::ı ""Ol'

0 110- -

Harita6: TM i)'c:' nin ı 9S~ yılı ndaki dış ticareti (bin dolar)

e-\hnQıa )'Onelik mallann IwnmadQı:leriııiıı u:rııininde lCrbeStpiyasa1ordı. belirl= fı)'8tIWan mal laniııini saDayacıoi.: esrıelliklcıi

i.erentedbirlerin .ıınması,

d-bıratanadotfud.m tq\ik yerineihnıt.al hı:disi. iIıJııgı siıorwıve ihracat kndi iig«wı a:ibi döı..ylı lep illerinı~lmdi. 1)JlC& krediiınJWıI,,", da 8clittirilerd Kd 0nı:eIi kredi ve proje kredilmne aJırlık

\'Cfilmniııc.

c-Dilviı kILIU pohtibwun ekooomiııiıı dıtcı llcnııelcri de aıııoııllndc bıı.!unduN1arak dı4 ıWbCt gikOııd JIlrdarc.:cl {'Cblde)1ll1lI1l1mClliııc,

r-~ llI'Qnlı::riniıı~ ambalaj t ve kalitesinini)ilqtiıilmw.e

da)~.ltlıa1attlı ix;..a.ooamide ocrbest rekabet tq\ilr. edi lirken. itlı.al rejiminin de

-ı-uqlirilmcli ~C rcbbd Jt\L;Q kanının" olan lllII&yikollannda korwnacıran1&rınıD~i.

b-ilhalatlan a1uwı vergive fOPJa- Mlklqtirilip basitlqtirilirkel1,tqvik sitemi ilc ilgili ayncalıkların daha 8~.i hale ıctirilrnm veanti­dampiııı )'Gnetmdiklcıi ve ıeWi ediçj I'CIileııdimıo:: l.l)-,u1am&Iannın kıM

lOredC Wcrlik k.inıım.uınuı Milaılmuı .

c-IıJııı.I edilen aıonIeriıı sallık SI&IIdaıtLanıı. uyguntutunundenctlo=nmesi 'le bu denı:tlemı:yi Jaila>..... her tlIrlıı doııanıının~

politikalanna ver \"eri lmiştir·ı.

Yine bu plan döneminde AET ilc i1i~lcrin gelişece ği \ 'C LJLm Q)'dijinsağlanacağı düşQnillerck uyum kanım \ '1: )'Ciııctmcliklerinin lıaıırlanm;wna, buuııeıerıe yapılacak ~i rli!ini gOçlendirici çalışmalara da ret \'erilecetiaçıklanmaktadır. Ancak bu plan dooem.inde bu konuda istenilen gcl4ıne yines.aj:lana.ırıamış, aksine i1i~ler daha zor )ıln1tillllr haıc gclm4tir_ Bütün bunlarakatşılık. 1990-199" yıllan arası nda Tllıkiyı 'nin ithalatı 22.3 miı,.·af dolardan 23.2milyar dolara, i lıracatı ise 12.9 milyardolardan 18. i milyar dolanl çı kmıştır.

En fazla ithalaı yapılan ülke A1rnan)'I ·dı r. Toplam ithalaı içindeki payı %\ 5 dolayındadır. Bunu 0/. 10 ilc Amerika Birleşik Devteuen, % 8 ile ltal)"aizlemektedir (Harita 8). lhreca na ise pa)1 % 22-25 arasında değişeliA1ııwı~"a yineen fazla ihracatın g<:rçcklC$tirilditi e ne olarak karşımıza çıkrrıakta4l r. Bunu % 5-7arasında dclişcıı oranları ilc IW)'a, Amerika B i rleşik Devletleri, Ingiltere, FnlnsaveRııs)"a Federasyonu gibi ülkeler izIcmcktcdi r. En fazla ithaledilen mal gnıbu "PCtrOJve petrolden d de edilen llrilrı1er

Mdi

r. Toplam ithalattaki payı % 17·10 anısında

ık:t4ıJli$ti r. 10 )11kadar (Ince bu mal grubunun payı nın %.w d4z.e)i ndc oldıip ,g/lzönünc alırursa, bu k.alcmdı:lti gerilemenin bo}'UlIan daha açık olarak karşımıza

çıkmaktadı r. Mak:ina1M ' li demir çelik ilc ilgili mal gnıplan % 5-6 oranındaki

paylan ilc ditcr en çok ithal edilen mallan ol~urmaktadır. Ihracana ise ~gi)im

eşyası ve bunlann akscsuarIan" % 25·28 oranındaki paı.-Ian ilc dikkati çekmckıedir.

.. DPT, A1Iw:o .~ L 27·21.

62 TORKfYENIN DIş TtCARETINDEId GELIşMELER

VEMEKANSAL nJŞKILER ( ı &7S-ı 99S)

ri SEDAT AVCI "

Harita 8: TI1fkiye'nin tm )l lındaki dış ticareti (bin dolar)

Bunu % 10 dola)ındaki p~'tan i le ~1IIC}"''l: \1: sebzeler, tekstil iplikleri , kuma.ş, şekil

verilmiş dokumalar ilc demir l'c çelik" izlemektedir.

Sonuç n ~kuk:

TOrki}'C Oıellikle plan lı dOnemde dl$ ticaret açısından bı1YOIı:.: gelişmeler

~r_ Ancak. dünya genelindeki siyasi \'C ekonomik olaylardan da büyükOIç6de etkiJenmi~r. Bir diter Onemli fakttır de, lUke içindeki si)-asi gelişmelerdiı.

M~'daııa gelen bu gel işmeler, ço~ukla ~ ilişkileri de olumlu \"e}"a OIUIl1$Ul)'OnlenGinnişlerdir. Eko nomik kriz d6rıem1eri dış ticareti kısıtla)ıCl etki yarattığıgibi, 1980 askeri d.ubesi \'e)'a Gt1ne)'dogu Anadolu'da yaşanan acı olaylar dış

ticareti hep ol urnsıız etitilC}'Cn unsurlar olmuşla:rdı r.

1963'dcn 1977'}-e kadar, cn fazl:ı Mgüç ümen makine \ 1: araçlar" malgrubunıla)er alan mallar ithal edilirken , bu tarihten sonn "petrol \ 'C petrolden eldeedilen dı'Qnler'" Ondc gelmişti r. ı 980 yılında bu mal grubu toplam ilhalatıo hcmcıı

hemen }'3I1SJ.nı oluştuN}"OrdIL Osmanlı doneminden beri geleneksel ihraç ınallan

arasında }"er alan ~;"c ' 1: sebze ile dokuma sanayiine ait hammaddeler, 19IUyılından itibaren )"Crini "giyim eşyası ve bunlann aksesuarlan" mal grubunabırakmıştır. Bu TOrk dı$ ticaretindeki deJişimin oldup kadar, ekonomidekidc~$imin de bir gOStagesid.ir. Giyim eşyalannın pa) l toplam ihracacun ,.. 25·30'una kadar çıkarken. itlıal ürünleri içindeki tekstil iplik.1eıi, kumaş, tekil verilmiş

dokumalar ile JDe}"'oc ve setııelerin paylan % LO dou,.ındadı r.

1975· 1995 )111an arasındaki dönem ele alı ndıpnda, en fazla ithalat vei hracatın yapıldıp ülkeler sıralamasında ilk 5 sıradakilerin ıoplam ticaretin hemenIIernenyansım IlIC).daJı.a gcıird.ik.leri, iIk IO'u nun toplanun % 60-30'ini, ilk 20'şinin

ise % 70·90 arasındaki payını gerçd:Jqıi rdik.1eri ortaya çıknıaktadır (Tablo 10).Ancak payların auJma ctilimdc ol ması, TIirkiye'nin dıS ticardinde yeru pazarlannda önem kazandıktm gtistemıekıedi r. Buna ra ğmen &$ ueeeee atı rlık Aınıpa

lllkelerindcd.ir (Harita 9).

Yine arm )ıllarda ithalat ' 'e ihracatta 10 mil)'on dolar, 100 milyon dolar vei milyardolann ll7.erindc ticaretin )llplidıtı tllkcler incelenmiltir (Tablo i I ). 1975·1995 yılları arasında her oç grupta da ille sayısı artmıştır, Türkiye'nin dıs ticaretibakınundan Alman)'a ' nın önemi son derece açık ölarak 0lta)1I çıkmaktadı r. Butn".ellik.le Alman)"a'}ll işçi olarak ~)'a giden TdrkIer nedeniyle değarı

yakınlaşmanın bir sonucuolsa gerektir. Gerek. ithalana, gerekse ihracatta A1maıı);ı,

ım yılından sonra i milyar dölann azerinde paya sahip oluşu ile dikkatiçı:kmcktedir. Diler üIlelerin sayısının ve alış veriş miktarlanmn arıması.

Tl1rkİ}'e 'nin ekononuk açıdan dllıı)ll pantrlm llda ıaşıdııt önemin de birgGS1agesidır.

Yakın yıllara kadar T1lOO)'e 'nin luımşu1arıyla olan ticaretinin batı A\-"TIlpaü1kcleriyle oldugu kadar gelişmemesi dikkat çtkicidir. Daı-kOl bunun en Onemlinedeninin, "onlann tlrettiklcri ilc ihtiyııçJannın bize benzemesi" oldugunu ifadeetmektedir(DARKOT, 1972: 233·234). Ancak bu durumda 1970'li yıUann sonunadolru dllnyada yaşanan enerji kriziylc bir detişiklik gözlemnC)'e başlamıştır, Budönemde Ou nik.le Iran \'1: Irak ile petrol itlıalau teklinde gdişen ticaret, 198O'Ii}ı l larda anır ticareti gibi uygu1amalarta dahada Onemk.uanmışUr. Birdi ğer öneml i

• ••

SlE - -1fI"t?EJ - ­E§I~-ın ...,.CJ IoO _ -

~ ,...-...lZi7J 1C1.,"""

Eia 10'_c::::ı JO.tOO

0 10- -

",

es

•

x-,~--... ~t'LLZJ -­es -­ı::::J ...'.0 ·--

ii

iiii

iri

i

i

1't'JUCIYE.','tS 01$'I'JCAREm,'DEKI GEUŞ.'-fEllıl.VE MII<.ıU'SAL l1.IŞKJ1D (II7I-I ", )

10 ı o: 1\l7~_1 99~ YıliMl AnsıolD Dı· 'rscareıe ıu s. IOw l O'ni n l'a\1an

"""'"UlUı,/,.Ai """'CA',

" ",

" ",~, ~ . ... N' N ' ,,, w.,~ u . ... m H' LU n ...n ." ,.. N' ... LU n '.... ~1,' m .n . 7 L) ... " ,O..n ... 619 'H ... n, n '.... ,,, 1\.9 n' .. , 6U n .,.., .., LU N' .. , 61 .1 ' H,~

,,, 1U m ... n. n..... ,,, 71 2 w, H' ,,, N',- N ' ... n . ,.. n , tlO,.., .. , ... n • n, lu M ',- ' H 6" ... .. , ... ".,... ... 6" n • ' 1.4 712 n ...n 67.7 6U ... .. , 6U ..,,... .., n . OH ... ." ...,- 6B '" OH 'll 67.6 I L2'w, 6H 110 ".. " 0 ... U .O,... ... .., n • nı ... no'w, ',' .. , ... ... 61' n ,,... .., .., 'H " .t ... n •,... . ~ . ... n ' ... ." n'1C.a)ııak: DCE., TOrtİ)'c ~ Daıı)a ._ .."'ı..n'l l111:ricrQm1ıcMp!-'f" ,

"

T~e'nin dış ticaretindc detipm }-aratan bir &ter (aktOr, A\~Toplulup ile olan ilişkilerdır. A\nıpa Toplulugu kaıılırıak iste,.e n (Ilkeleri, biıbça.şamad.an olup n bir u)wnIınd,nna programından sonra tam Qyeliie kabulM1elıcdiJ:. Türkiye. Anbnı aııla$ınası ilcbu toplulup ortak olmawepu bclirtmifve oruk1ılln lemcl i lk eleri de OTU)'" konu.lmıqnır. Bu~ unaa: "'T'Orki)eek.orıomisinin iıubrıdırılmı$ blIurıma5lıu "oc Tfır\r. balkınııı. lstihı:l.alll lC\"i}Uinin \"C

)'a$am K\~uWD~ni ~ gerqirıi tl1md ile sm 0n0Ddebulunduram. watlar aı:uıııdaticari. ck..........ik i1i$ki1cri ablıbu: \"C ikngdi OLaRkgOçIlC1Idimıqi lC$\ik etmdtir-.TGrki}-c b.m Ü)'e O1mI iacgiııi 14 !'isan 1" "*topıuluta bildirmiştir. Ancalr. zaman içilW ımk bu ilkelerden ~'dan.ıı geleDsapmalar W )-eni j'eni ileri sUl'tıklı pı1lar, bir tl1rlQ Tllrki)-e ' nin tam ortakll' llUngerçddeşmc:sinç imkan sa'Wtwruştıl'. Halta bazı döncrnlerde si)ui ııed<:nlerle

A\ı:upI Toplulutu ile TQrki}-e arasuıdald ilişkiler kııptıı.J noktasına d.dıi

gdmc:ktQ1ir. Dıf ticam açwııdanbu gibi JOL'UL'L1anı:ı Çl)DlırIleodıilınesi ~ Ttlrki).'eba$U 4IkCIetJe ticatel: an!lşn1llan irııDbmabadır. Bunlara en i)i omdr.Amıpa

seıbc:5l: Miiıadde Bitti&;i (EFTAL .tuu ıaşıyaıı birlik ailderi ile yapılan

~. 1991)ı.Iı.ı:ıda imaluwıanlaşn:ıa 1991 yılında~Jinııişıir . Bir

rakto r de Tt\ rki}'('nin dl$ liı:am ııu.l lanndaki çeşitlilitin artmast ve bu mallarvutna sanayi mal lannın da gi rnıesidir.

Tab (%)

.. Eo .......... A""'l'" TopNb.ıp _ L "'4.

.. ~TAvcı: "scrtıesı: bam anlaşması obtııiı.bu~gad l1lkeler,lC'fWıı:mal OIçetinde birçok di1zı:rı1arıEkrin Oıuşmasıııı satlamı$lır".

Tablo 11: Türktve'mn En Fula Mal Ilhal W"'I i..-~ Eni&i Ülkelerin S.ı-uı

"""'" JHkACAY, "'-'" lO M~ lOO Mılı- ' ..... I O Mı~ 100Uıl)ao 'M">-

~. ~ ~C~ ~"'" ~~ o"ıar !'"",~"'"'m ~ "

,"

,,m " " · " • ·,~ .. " · " • ·,~

" " - ", -

,~ M " - .. • ·,- " ",

" •1911 M " ı M " -,se, .. "

,~ " -

,'O M ", M "

,,- M "

," "

,'m " " • " "

,"M .. "

, .. M ,I9I? " " • " "

,,," " " • " "

,"" " " • " "

,,- M M • " "

,,..," " • .. "

,,~ .. .. • ~ "

,,~ ~ " • n "

,,- n " -ı ~ M ,,", " " • " " •

BOtıiD~T~-c ' nin ıfq ticuetiı:ıdc A\nıpa ile üi$ilemı p:leccktedeJOçIenerdı. dc\-am cdecetini. bkaı bunıuı yanında ula$:ım. haberleşme gibiimkanlardald i)ileşmelere batlı olarak dofr)nı n mler bölgelerindcld (Ilkelerle: deticaretin gelifCClCti ni gOsl:emıckıcdir.

SU.WIARY

nı"fon/rın-k ii tkpt7Jlkııt of! ,#tt «OIfOIfticmpoIitks tnıdjn,,,nıatiOlUll

rrJQll(IIU of dr"~triu. 'TMdt~ ocannııg il dwu two f«ton kati to IOCQ/tA1fr"ItUS lINi nıurtUial/~'(FjQ/jfJ#Uhı dw JOnip tnJtk. b, dıtı ırtick. tM pmod.."idr cuwnfrwrı tM IMf qtur1tr oftiıc L~ cmhtry ID 19951Hub«tr COIUidnwl..~ tM fon/gıt tIVtMbıım~ brfpMtQlfCf /it tM Orr_ btpfn.

TM f'C(IIJOIItic polin", l",plltfMffl t d. I"I""Q/iorıa/ ntalleNU. (iii d jilfDlldm~r~ as rM faclon _/ridr tklt""ı~ dıt impom Md nPOtU $ome~,aJJ

Ql/d ifldııstrial~ "'altlriDb mcJı <u ronOlI ...ltl"W' Uf'O'1td ", tır" jinl~rlod. n"t/omlf/lJtion ofagriCllllura / P"f'dı'cts Iıı tht U pOI1.S has bt M ofimportanc. from ıhlt

/irs,~lV'J of Turkish Rtpubllc. Af/tr 1980, parolltl to tht tcoııoflllc dtwlof»Mnl,t xporlz of ı"ı/ıi;rtriol prodwcu t!«tt ikd tht t rpom ofagrln-Iıııro/ products.. Az totJıC 1"'f'O"U, tLtOK of connuıtptlOll gOOtb haw b«" rtO/IN for o long n_. (iiidbttwHn tJrı- ~'" 1950, _d 1980, inl~lott goods how bun Qlldtd LO tJıC_

prodııas. lo tht~an oit" 1980. UrwSIIWnt pod.f _ Jwwting tht llUljorpwt oftJW 1"'ptJrt$.

:rM prot/Mcts ..Ilıdı LITt dtt "jtcJ of~ OIfd O:POrD .-rdijftrwrttDlrd drpr..Jing _ tM~c pallan l...pI_ıtd /Iİ ""nı ~LFI.

AIIOtIıtı' dl/lrrma u dıat dtt fOn/grr l1'Gdtt wltidr u rrtl!ı~d ,"dt Q frw Cf1fOftrwS UIPIa/lılQiMd -.idr "'LLIrJI COfI1/tT1tS t" di/lV't1lt paris of dtt ..'OI"/d.