30.KAZISONUÇLARITOPLANTISI 2. C LT

T.C.KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI!I

Kültür Varlõklarõ ve Müzeler Genel Müdürlü"ü

30.KAZI SONUÇLARI

TOPLANTISI2. CİLT

26-30 MAYIS 2008ANKARA

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlõ"õ Yayõn No : 3171-2Kültür Varlõklarõ ve Müzeler Genel Müdürlü"ü Yayõn No: 130 - 1

YAYINA HAZIRLAYANLARDr. Haydar DÖNMEZDr. Adil ÖZME

Kapak ve UygulamaSuna HÖKENEK

ISBN: 978-975-17-3395-5 (2. Cilt) 978-975-17-3242-2 (Takõm)

ISSN: 1017-7655

Kapak Foto"rafõ: Michael BLÖMER, Engelbert WINTER (Das Zentralheiligtum Des Iupiter Dolichenus Auf Dem Dülük Baba Tepesi Bei Doliche - Forschungen Des Jahres 2007)

Not : Kazõ raporlarõ, dil ve yazõm açõsõndan Klâsik Filolog Dr. Haydar Dönmez tarafõndan denetlenmi#tir. Yayõmlanan yazõlarõn içeri"inden yazarlarõ sorumludur.

ANKARA-2009

Ç NDEK LER

Nurettin ÖZTÜRK, H. Asena KIZILARSLANO!LU Zeytinliada 2007 Yõlõ Kazõ Çalõ#malarõ ..................................................................1

T. BAKIR, H. BULUT, A. HEK MO!LU, K. REN, A. KOÇAK YALDIR, H. F. ÖZDEM R Daskyleion 2007 Yõlõ Kazõlarõ .............................................................................13

Akõn ERSOY 2007 Yõlõ Smyrna Antik Kenti Kazõsõ...................................................................33

Aslõ ÖZYAR, Günhan DANI$MAN, Emre KURUÇAYIRLI, Elif ÜNLÜ Tarsus-Gözlükule 2007 Yõlõ Kazõsõ ....................................................................47

Osman AYTEK N $av#at (Satlel) Kalesi 2007 Yõlõ Kazõ ve Restorasyon Çalõ#masõ ............................61

A. Nejat B LGEN Seyitömer Höyü"ü 2007 Yõlõ Kazõsõ ....................................................................71

Harun TA$KIRAN, Selahattin Eyüp AKSU Suluin Ma"arasõ 2007 Yõlõ Kazõsõ ........................................................................89

Yutaka M YAKE Diyarbakõr li, Salat Camii Yanõ Kazõsõ ..............................................................101

Nuran $AH N, Emre TA$TEMUR, Gül#ah DALLIK, brahim ÖNOL Klaros, 2007 ...................................................................................................113

Derya YALÇIKLI Mezra Höyük 2007 Yõlõ Kazõsõ ..........................................................................129

Engin ÖZGEN, Atilla ENG N, Erdal ESER Oylum Höyük, 2007 ........................................................................................139

Halet ÇAMBEL, Murat AKMAN Karatepe -Aslanta# ve Domuztepe 2006 Yõlõ Çalõ#malarõ .................................155

Halet ÇAMBEL, Murat AKMAN Karatepe Kazõsõ ve Çevresi 2007 Yõlõ Çalõ#malarõ ..............................................163

Tunç S PAH 2007 Yõlõ Boyalõ Höyük Kazõsõ ..........................................................................177

Hans LOHMANN, Georg KALAITZOGLOU, Gundula LÜDORF Rescue Excavation of the Archaic Panionion in the Mycale (Dilek Da"larõ): 3rd Campaign 2007 ........................................................................................189

Gülriz KOZBE, rem Ö!ÜTLE, Selin $LER Kavu#an Höyük Kazõsõ, 2007 ...........................................................................199

Mustafa ERKMEN, Alpaslan CEYLAN, Fikret ÖZTÜRK, Yasin TOPALO!LU 2007 Yõlõ Erzurum Kale Kazõsõ .........................................................................217

Mehmet ÖZDO!AN, Hermann PARZINGER, Eylem ÖZDO!AN, Heiner SCHWAZBERG Kõrklareli Höyü"ü A#a"õ Põnar Kazõsõ 2007 Yõlõ Çalõ#malarõ ...............................233

Ernst PERNICKA, Peter JABLONKA, Rüstem ASLAN 2007 Yõlõ Troia Kazõ Çalõ#malarõ ......................................................................249

Andreas FURTWÄNGLER Didyma, 2007 .................................................................................................267

I#õn YALÇINKAYA, Harun TA$KIRAN, Metin KARTAL, Kadriye ÖZÇEL K,M. Beray KÖSEM, Gizem KARTAL 2007 Yõlõ Karain Ma"arasõ Kazõlarõ ...................................................................285

Ya#ar ÇORUHLU Yeni Dönem Ani Kazõlarõ 2006-2007 Çalõ#malarõ .............................................301

R.R.R. SMITH Aphrodisias, 2007 ..........................................................................................327

Erksin GÜLEÇ, Mehmet ALKAN, Cesur PEHLEVAN, $akir Önder BOZKURT,A. Cem ERKMAN, Ferhat KAYA, Adem BED R, Kutay Murat BOZCA, Özlem ÇER 2007 Yõlõ Sivas/Haliminhanõ-Hayranlõ Kazõsõ ....................................................341

Marie-Henriette GATES 2007 Season At Kinet Höyük (Ye#il-Dörtyol, Hatay) .........................................351

Aynur ÖZFIRAT Bozkurt Kurgan Mezarlõ"õ 2007 Yõlõ Kazõsõ .......................................................369

Dominique BEYER Zeyve Höyük (Porsuk) 2007 .............................................................................385

Francesco D’ANDRIA Phrygia Hierapolisi 2007 Yõlõ Çalõ#malarõ .........................................................393

Celal $ M$EK 2007 Yõlõ Laodikeia Antik Kenti Kazõlarõ ...........................................................409

Deborah N. CARLSON, Orkan KÖYA!ASIO!LU Kõzõlburun Roma Sütun Batõ"õ Sualtõ Kazõsõ: 2007 Kazõ Sezonu .........................437

Ayla SEV M EROl, Ayhan Y ! T 2007 Yõlõ Çorakyerler Kazõsõ ............................................................................449

Rüçhan ARIK Kubad-Abad 2006-2007 Yõlõ Kazõ Çalõ#malarõ Raporu .....................................471

Haluk ABBASO!LU, A#kõm ÖZD BAY Perge Kazõ ve Onarõm Çalõ#malarõ 2007 Yõlõ Raporu .........................................483

Timothy P. HARRISON, Stephen BATIUK, Heather SNOW Tayinat Höyük Kazõlarõ, 2006-2007 ................................................................503

369

* Doç. Dr. Aynur ÖZFIRAT, Yüzüncü Yõl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Kampus 65080-Van-TÜRK YE. aynurozÞ rat@yahoo.com

1 Ba!kanlõ"õnõ yürüttü"ümüz kazõya Prof Dr. Veli Sevin ve Prof. Dr. Necla Arslan Sevin ile Yüzüncü Yõl Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü’nden Ara!. Gör. Davut Yi"itpa!a, Ara!. Gör. Gulan Ayaz, Ar!. Gör. Sabahattin Erdo"an, Ara!. Gör. Nilgün Co!kun Köse katõlmõ!tõr. Bakanlõk temsilci"i görevi Arkeolog Sema Dayan tarafõndan yapõlmõ!tõr. Kültür Varlõklarõ ve Müzeler Genel Müdürlü"ü’nün izin ve destekleriyle yapõlan kazõ aynõ zamanda Türk Tarih Kurumu ve TÜB TAK (Proje No: SBB-105K063) proje destekleriyle gerçekle!tirilmi!tir. Tüm bu kurumlara, Bakanlõk temsilcisi olarak görev yapan Arkeolog Sema Dayan’a ve ekip üyelerine te!ekkür ederim.

2 Martirosyan 1964:58, 61; Özfõrat 2001b: 67-68.

3 Martirosyan 1964: 75-77.

4 Özfõrat 2001b: 71–75; Özfõrat 2006; Özfõrat Baskõda a; Özfõrat Baskõda b.

BOZKURT KURGAN MEZARLI I

2007 YILI KAZISI

Aynur ÖZFIRAT*

Bozkurt Kurgan Mezarlõ"õ A"rõ li, Do"ubayazõt lçesi’nin 16 km. kuzeyinde

ve A"rõ Da"õ’nõn batõ ete"inde yer alõr. Mezarlõkta 2007 yõlõnda ilk kazõlara

ba!lanmõ!tõr1.

Do"u Anadolu Bölgesi’nin özellikle kuzeydo"u kesiminde kurgan türü

yõ"ma ta! tepeli mezar anõtlarõnõn varlõ"õ uzun yõllardan beri bilinir. Ancak Rus

bilim adamlarõ E. Ressler’in Kars yakõnlarõndaki küçük çatma kurganlarõnda

1900 yõlõnda2, P. K. Kuchin’in ise 1916’da Erzurum yakõnõndaki Köprüköy’de3

yaptõ"õ kazõlardan günümüze kadar geçen 100 yõlda Türkiye’de ba!ka

hiçbir kurgan kazõlõp arkeolojik olarak incelenebilmi! de"ildir. Oysa sõnõr

kom!ularõmõz Gürcistan, Ermenistan, Nahçõvan ve ran Azerbaycanõ’nda pek

çok kurgan mezar uzun yõllardan beri kazõlarak incelenmi! ve sonuçlar tüm

bilim dünyasõna çe!itli yayõnlarla duyurulmu!tur.

Do"u Anadolu Bölgesi’nde Mu!, Bitlis, Van, A"rõ ve I"dõr illerinde

1995’ten beri sürdürdü"ümüz yüzey ara!tõrmalarõnda irili ufaklõ çok sayõda

kurganõn varlõ"õ ortaya konmu!tur4. Böylece bu kültürün batõ yayõlõmõ açõklõk

kazanmõ!tõr. Ara!tõrmalarõmõzdan elde etti"imiz sonuçlara göre kurgan türü

mezarlar batõda Mu!-Erzurum arasõna çekilebilecek bir hatla, güneyde ise

Tendürek ve Alada"lar’la sõnõrlanõr. Tendürek ve Alada"’õn güneyinde ve aynõ

zamanda Van Gölü Havzasõ’nõn kuzeyinde yer alan Çaldõran-Erci!-Patnos

370

yöresinde az sayõda görünür. Van Gölü Havzasõ bu birkaç örnek dõ!õnda

kurgan kültürünün dõ!õndadõr. Belirlemi! oldu"umuz kurgan türü mezarlar,

Güney Kafkasya ve ran Azerbaycanõ’nda oldu"u gibi Erken Transkafkasya

Döneminin sonundan Orta Demir Ça"õna de"in uzanan bir süreç içinde yer

alõrlar.

Bozkurt kurgan mezarlõ"õ yüzey ara!tõrmalarõmõzda belirlenmi! olan

mezarlõklarõndan biridir, yakõnõnda yerle!ime ait izlere rastlanmamõ!tõr.

Do"ubayazõt Ovasõ’nõn kuzeydo"u ucunda ve A"rõ Da"õ’nõn batõ ete"indeki

alçak ve geni! bir yamaçta yer alõr (Çizim: 1; Resim: 1). Bozkurt Köyü’nden

ba!layarak kuzeye do"ru yakla!õk 12 km² lik geni! bir alana yayõlmõ!tõr. lk

kazõ çalõ!malarõnõn sonuçlarõna göre mezarlar ço"unlukla kurgan türündedir.

Mezarlõkta yüzeyden elde edilen çanak çömlekler büyük oranda Orta Tunç

ve Son Tunç/Erken Demir Ça"õna aittir. Güneybatõsõnda ve köyün kuzeyinde

yer alan Melecami kayalõ"õnda ayrõca Geç Kalkolitik Dönem, lk Tunç Ça"

ve Ortaça"a ait çanak çömlek parçalarõ görülmektedir. Olasõlõkla Melecami

kayalõ"õnõn üstünde ve eteklerinde bir Geç Kalkolitik Dönem yerle!imi yer

almaktaydõ. Bu alanda topladõ"õmõz birkaç parçanõn yanõ sõra güneyindeki

düzlükte yer alan açmada ise lk Tunç Ça"õna ait çanak çömlekler

bulunmu!tur.

Kazõ Çalõ malarõ

2007 yõlõnda mezarlõ"õn kuzeybatõsõnda 7 adet kurgan incelenmi!,

güneydeki Melecami kayalõ"õnõn güney eteklerinde, olasõlõkla alçak kurgan

türünde iki mezar temizlenmi!tir (Çizim: 1). ncelenen kurganlarõn, biri

dõ!õnda, tümü kaçak kazõ ile soyulmu!tur. Yalnõzca 7 No.lu kurganda in

situ bulgulara eri!ilebilmi!tir. Kurgan türü mezarlarõn özelliklerini çok iyi

tanõmadõ"õmõz için bu yõl özellikle tahrib edilmi! mezarlarda çalõ!õlmõ!tõr.

Daha geni! çaplõ kazõlara ba!lamadan önce bu mezarlar hakkõnda bilgi sahibi

olmak istedik. Kurganlarõn ortak özellikleri !öyledir: !lenmemi! küçük

ta!larla yapõlmõ! yõ"ma tepeler 0.60 ile 1.50 m. arasõnda de"i!en yükseklikte

ve 8 ile 12 m. kadar çapõndadõr. Yõ"ma tepenin altõndaki mezarlar ta! örgü

veya ta! sandõktõr. 7 No.lu kurganda yõ"ma ta! tepenin altõnda ve 1.00 m.

derinlikteki ta! örgü mezar dikdörtgen planlõ ve do"u-batõ do"rultuludur. 1.20

x 0.60 m. boyutlarõndadõr. Mezarda hayvan iskeletleri ait da"õnõk durumda

kemik kalõntõlarõyla bir çanak ve bir çömlek ele geçirilmi!tir5. Kaçak kazõ ile

371

tahrip edilmi! olmalarõna ra"men, çalõ!ma yaptõ"õmõz di"er kurganlardaki mezarlarõn aynõ türde oldu"u belirgindir. Bu kurganlardan elde etti"imiz çanak çömlek Orta Tunç Ça"õna aittir.

Mezarlõ"õn güneybatõsõnda Melecami kayalõ"õnõn güney yamacõnda inceledi"imiz 2 mezar ta! örgüdür. Bunlar dikdörtgen planlõ ve yarõ i!lenmi! orta boy ta!larla yapõlmõ!tõr. Üzerleri iri kapak ta!larõyla örtülü olmalõydõ, yalnõzca 1 No.lu mezarda bir adet kapak ta!õna rastladõk. Bu mezarlar alçak kurganlar !eklinde olabilir. Mezarlõ"õn bu alanõnda kaçak kazõnõn çok yo"un olmasõ nedenle üst örtüyü tam olarak belirlemek mümkün olmamõ!tõr. Her ikisi de kaçak kazõyla tahrib edildi"i için mezarlarõn içindeki iskeletlerin gömü !ekilleri anla!õlamamõ!tõr.

Kurgan 1

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi! ta!larla yapõlmõ!tõr, 12 m. taban, 4 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i 0.60 m. dir. Orijinal yüksekli"i yüksekli"i 1.00 m. olmalõdõr. Yõ"ma tepe i!lenmemi! orta boy ta!larla çevrilerek sõnõrlanmõ!tõr. Kurganõn yõ"ma tepesinin altõnda 1.20 m. derinlikte ta! sandõk mezar yer alõr. Mezar dikdörtgen planlõ ve do"u-batõ do"rultuludur. 1.80 x 1.20 m. boyutlarõndadõr. 0.80 x 0.40 m. boyutlarõnda yarõ i!lenmi! ta!larla yapõlmõ!tõr. Üst örtüye ait kapak ta!õna rastlanmamõ!tõr. Az sayõda buluntu ele geçirilmi!tir. Bunlar mezar odasõnõn batõsõnda yer alan bazõ hayvan kemikleri ile az sayõda çanak çömlek parçasõdõr.

Kurgan 2

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi! ta!larla yapõlmõ!tõr, 8 m. taban, 2.50 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i 0.90 m. dir. Orijinal yüksekli"i yüksekli"i 1.00 m. olmalõdõr. Kurganõn yõ"ma tepesinin altõnda 1.30 m. derinlikte ta! sandõk mezar yer alõr. Tahribat nedeniyle mimarîsi belirgin de"ildir. Ancak mezarõn tabanõna ait ta!lara göre dikdörtgen planlõ ve do"u-batõ do"rultulu oldu"u anla!õlmaktadõr. Taban ta!larõnõn ölçüsü 1.05 x 0.50 m. boyutlarõndadõr. Orta boy yarõ i!lenmi! ta!larla yapõlmõ!tõr. Üst örtüye ait kapak ta!õna rastlanmamõ!tõr.

5 Bozkurt kazõsõ iskeletleri üzerinde Prof. Dr. Ayla Sevim çalõ!maktadõr. Detaylõ raporlar kendisi tarafõndan yayõnlanacaktõr.

372

Kurgan 3

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi!

ta!larla yapõlmõ!tõr, 10.00 m. taban, 4.00 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i

1.00 m. dir. Orijinal yüksekli"i yakla!õk 1.50 m. olmalõdõr. Kurganõn yõ"ma

tepesinin altõnda 1.20 m. derinlikte ta! örgü mezar yer alõr. Mezar dikdörtgen

planlõ ve do"u-batõ do"rultuludur. 1.20 x 0.60 m. boyutlarõndadõr, orta boy yarõ

i!lenmi! ta!larla yapõlmõ!tõr. Üst örtüye ait kapak ta!õna rastlanmamõ!tõr.

Kurgan 4

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi!

ta!larla yapõlmõ!tõr, 10 m. taban, 4 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i

1.25 m. dir. Orijinal yüksekli"i yüksekli"i 1.00 m. olmalõdõr. Kurganõn yõ"ma

tepesinin altõndaki mezar tahrip edildi"i için mimarî belirlenememi!tir. Az

sayõda buluntu ele geçirilmi!tir. Bunlar Orta Tunç Ça" ve Ortaça"a ait çanak

çömlek parçalarõdõr.

Kurgan 5

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi!

ta!larla yapõlmõ!tõr, 13 m. taban, 5 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i

0.80 m. dir (Çizim: 1-2; Resim: 2-3). Orijinal yüksekli"i yüksekli"i 1.50 m.

olmalõdõr. Yõ"ma tepenin altõnda 2 m. derinlikte ta! sandõk mezar yer alõr.

Mezar dikdörtgen planlõ ve güneydo"u-kuzeybatõ do"rultuludur. 1.20 x

0.75 m. boyutlarõndadõr, 0.50 x 0.30 m. boyutlarõnda yarõ i!lenmi! ta!larla

yapõlmõ!tõr. Üst örtüye ait kapak ta!õna rastlanmamõ!tõr. Az sayõda buluntu

ele geçirilmi!tir. Bunlar Orta Tunç Ça"õ, Son Tunç/Erken Demir Ça"õ ve

Ortaça"a ait çanak çömlek parçalarõdõr.

Kurgan 6

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi!

ta!larla yapõlmõ!tõr, 7 m. taban, 3.50 m. zirve çapõnda ve mevcut yüksekli"i

0.70 m. dir. Orijinal yüksekli"i yakla!õk 1.00 m. olmalõdõr. Kurganõn yõ"ma

tepesinin altõndaki mezar tahrip edildi"i için mimarî belirlenememi!tir.

373

Kurgan 7

Kuzeybatõ alanõnda yer alõr. Kurganõn yõ"ma tepesi küçük i!lenmemi!

ta!larla yapõlmõ!tõr, 9.50 m. taban, 3.50 m. zirve çapõnda ve yüksekli"i 0.70 m.

dir. Yõ"ma tepenin altõnda 1.00 m. derinlikte ta! örgü mezar yer alõr. Mezar

dikdörtgen planlõ ve do"u-batõ do"rultuludur. 1.20 x 0.60 m. boyutlarõndadõr,

küçük boy yarõ i!lenmi! ta!larla yapõlmõ!tõr. Üst örtü yõ"ma ta!larla yapõlmõ!tõr,

orta boy i!lenmemi! ta!lar kullanõlmõ!tõr. Mezarda bir insan iskeleti, bir

çanak ve bir çömlek bulunmu!tur. Üzerindeki yõ"ma ta!lar iskeletin tahribat

görmesine neden olmu!tur. Bu sebeple iskeletin in situ durumuna ra"men

gömü !ekli belirlenememi!tir. Çanak çömlekler Orta Tunç Ça"õna aittir.

Mezar 1

Melecami kayalõ"õnõn güney yamacõnda yer alõr (Çizim: 1-3; Resim: 4-5).

Bu alanda mezarlarõn çok sõk olmasõ ve yo"un tahribat nedeniyle mezarõn

türü kesin olarak anla!õlamamõ!tõr, olasõlõkla alçak kurgandõ. Mezar ta! örgü

türündedir. Dikdörtgen planlõ, 1.80 x 1.20 m. boyutlarõnda ve kuzeydo"u-

güneybatõ do"rultuludur. Mezar yarõ i!lenmi! 2 sõra orta boy ta!larla

yapõlmõ!tõr. Üzeri iri ve yassõ ta!larla örtülüdür, yalnõzca bir adet 1.40 x 1.20 m.

boyutlarõnda kapak ta!õ mevcuttur. Mezarda birden fazla gömü yapõlmõ!tõr.

Üç adet insan iskeletine ait kafatasõ bulunmu!tur. Kemikler mezarõn farklõ

yönlerinde da"õnõk !ekilde ele geçirilmi!tir. lk incelemelere göre bu iskelet

bir kadõna aittir.

Mezar 2

Melecami kayalõ"õnõn güney yamacõnda yer alõr. Bu alanda mezarlarõn

çok sõk olmasõ ve yo"un tahribat nedeniyle mezarõn türü kesin olarak

anla!õlamamõ!tõr, olasõlõkla alçak kurgandõ. Mezar ta! örgü türündedir.

Dikdörtgen planlõ ve do"u-batõ do"rultuludur. 1.50 x 1.00 m. boyutlarõndadõr,

yarõ i!lenmi! orta boy ta!larla yapõlmõ!tõr. Üst örtüye ait kapak ta!õna

rastlanmamõ!tõr. Mezarda bir adet kafatasõna rastlanmõ!tõr. Kemikler mezarõn

farklõ yönlerinde da"õnõk !ekilde ele geçirilmi!tir. Az sayõda buluntu ele

geçirilmi!tir. Bunlar bir adet Orta Tunç Ça"õna ait çömlek parçasõ ve bir adet

obsidyen âlet parçasõdõr.

374

Buluntular

Çanak çömlekler Kurgan 7’de bulduklarõmõz dõ!õnda yüzey malzemesidir.

Geç Kalkolitik Dönemden Orta Demir Ça"õ/Urartu Dönemine de"in kesintisiz

bir süreci kapsarlar.

Geç Kalkolitik Dönem çanak çömle"i Melecami kayalõ"õnõn güneyinde

yo"unlukla bulunmu!tur. Kahve-kiremit bitki katkõlõ ya da krem astarlõ bitki

katkõlõ olmak üzere iki mal grubu görülür. Bu büyük grubun dõ!õnda bir adet

‘Sioni Ware’ çömlek parçasõ vardõr. Bu parça basit a"õz kenarlõ, dik boyunlu

ve yuvarlak gövdelidir. Koyu gri renkte hamurlu, hamurunun renginde

astarlõ, orta kum katkõlõ ve el yapõmõdõr. A"õz kenarõnda bu mal grubunun

özelli"i olan çentik dizisi vardõr. Kahve-kiremit ve krem astarlõ bitki katkõlõ

mal gruplarõna ait parçalar genellikle devetüyü, kahve ve kiremit renklerde

hamurlu, hamurunun renginde ya da krem renkte astarlõ, orta-kaba kum ve

bitki katkõlõ, orta pi!irilmi!, açkõsõz ve el yapõmõdõr (Resim: 6). Biçim olarak

çömleklerden olu!ur, basit ve kapalõ a"õzlõ, yuvarlak gövdeli biri dõ!õnda,

basit a"õz kenarlõ, boyunlu ve yuvarlak gövdelidirler. Boyunlar dik ya da dõ!a

çekiktir. Bu parçalarõn yüzeyinde bitki katkõ izleri belirgindir.

lk Tunç Ça"õ parçalarõ sayõca azdõr. Melecami kayalõ"õnõn güneyinde ve

devamõnda köyün sõnõrõndaki kumluk alanda bulunmu!lardõr, bu alanda

taban suyunun çok fazla olmasõ nedeniyle buluntu durumlarõ açõk de"ildir.

Bu parçalar Kura-Aras kültürüne aittir, krem astarlõ açkõlõ ve çift renkli açkõlõ

olmak üzere iki mal grubuna ayrõlõrlar. Çift renkli mala ait parçalar kahve

ve kiremit renklerde hamurludurlar, yüzey ve kesitlerin siyah görünümü

fõrõnlama nedeniyledir, hamurunun renginde astarlõ, kaba ya da orta kum

katkõlõ, büyük oranda kötü pi!irilmi!, açkõlõ ve el yapõmõdõrlar (Resim: 7).

Siyah görünümlü olan kaplarõn boyun ve a"õz kõsõmlarõ kiremit ya da krem

olmak üzere fõrõnlama nedeniyle farklõ renktedir. Krem astarlõ parçalar aynõ

özelliklere sahiptir yalnõzca dõ! yüzleri krem renkte astarlõ olu!uyla ayrõlõr. Her

iki grup form olarak farklõ de"ildir, çömlekler dik a"õzlõ, uzun boyunlu ve oval

gövdeli, çanaklar ise basit veya dõ!a çekik açõk a"õzlõ ve yuvarlak gövdelidir.

Kura-Aras çanak çömle"i için çok tanõdõk olan formlar ve Nahçõvan kulplarõ

görülür.

Orta Tunç Ça"õ çanak çömle"i kahve-kiremit açkõlõ ve siyah açkõlõ maldan

olu!ur. Kahve-kiremit açkõlõ mala ait parçalar Melecami kayalõ"õnõn güneyinden

ve Kurgan 7’de ele geçirilmi!tir. Siyah açkõlõ mal ise ço"unlukla Kurgan 5 ve

375

Melecami kayalõ"õnõn do"usundaki bir kurgandan toplanmõ!tõr. Hepsi çarkta

yapõlmõ! bu parçalar, genellikle orta kum katkõlõ, orta veya kötü pi!irilmi!

ve açkõlõdõr. Bu dönem çanak çömle"inde açkõ parlak de"ildir. Kahve-kiremit

açkõlõ malda parçalar kahve ve kiremit renklerde hamurlu ve hamurlarõnõn

renginde astarlõdõr, siyah açkõlõ malda kesitler ve yüzey siyah renklerdedir,

bu parçalarõn içi yüzeylerinde genellikle hamurlarõnõn rengi olan kahve renk

görülür (Resim: 8-9). Form olarak çanaklar basit ve yivli a"õz kenarlõ, kapalõ

a"õzlõ ve yuvarlak gövdeli, çömlekler ise basit a"õz kenarlõ, alçak boyunlu ve

oval gövdelidir. Çömleklere ait olan bezemeli gövdeli parçalar siyah açkõlõ

mala aittir (Resim: 10). Bu parçalar Güney Kafkasya Orta Tunç Ça"õ için çok

belirgin bir özellik olan tarak baskõ ile bantlar ve üçgenlerle bezenmi!lerdir,

Trialeti, Üzerliktepe, Lori Berd, Lça!en, Ariç, Metsamor, Keti, Verin Naver,

Sisian ve Kültepe II’de çok yakõn benzerleri vardõr.

Son Tunç/Erken Demir Ça"õ çanak çömle"i kahve-kiremit ve gri-siyah

malla temsil edilir. Bu parçalarõn bir kõsmõ Kurgan 5’ten di"erleri Melecami

kayalõ"õnõn güneyinden ve do"usundaki kurganlardan elde edilmi!tir.

Genellikle orta kum katkõlõ, orta veya kötü pi!irilmi! ve çarkta yapõlmõ!lardõr.

Kahve-kiremit malda parçalar kahve ve kiremit renklerde hamurlu ve

hamurlarõnõn renginde astarlõdõr, açkõlõ ve açkõsõz örnekler vardõr. Gri-siyah

malda kesitler ve yüzey koyu gri ve siyah renklerdedir, açkõsõz ve açkõlõ

parçalar vardõr (Resim: 11). Her iki grupta da biçim olarak yalnõzca çömlek

parçalarõ ele geçirilmi!tir. Çömlekler basit a"õz kenarlõ, alçak boyunlu ve

yuvarlak gövdeliler ile basit ve dõ!a kalõnla!tõrõlmõ! a"õz kenarlõ, yüksek

boyunlu ve oval gövdeli olarak ikiye ayrõlabilir. Bezemede yivler, kazõnarak

yapõlmõ! üçgenler ve çentik dizileri hâkimdir. Bu dönem çanak çömle"i daha

önceki dönemlerde oldu"u gibi ba!ta Elar, Keti, Horom, Lori Berd, Dvina,

Artik, Lçasen, Metsamor, Kültepe I ve II gibi olmak üzere Güney Kafkasya

merkezleri ile benzerlik içindedir.

Orta Demir Ça"õ/Urartu Dönemine ait çanak çömlek oldukça az sayõdadõr.

Bunlar kahve-kiremit açkõlõ ve kõrmõzõ cilalõ (Biainili) türündedir. Kahve-

kiremit açkõlõ mala ait iki çanak parçasõ dõ!a kalõnla!tõrõlmõ! a"õz kenarlõ, açõk

a"õzlõ ve yuvarlak gövdelidir (Resim: 12). Kahve ve kiremit renklerde hamurlu

ve hamurlarõnõn renginde astarlõ, açkõlõ ve çark yapõmõdõrlar. Urartu çanak

çömle"inin en tanõdõk grubu olan kiremit astarlõ (Biainili) mal tek parçadõr,

basit ve dõ!a çekik a"õzlõ bir testi ya da çömle"e aittir.

376

Sonuç

Gelecek yõllarda devam etmeyi planladõ"õmõz Bozkurt Kurgan Mezarlõ"õ kazõsõ, Orta Asya’da M.Ö. 5. binyõldan, Kafkasya’da ise M.Ö. 4. binyõlõn ikinci yarõsõndan beri varlõ"õnõ bildi"imiz kurganlarõn Do"u Anadolu Bölgesi’ndeki yayõlõmõ ve tarihlenmesi konusuna açõklõk getirecektir6. Güney Kafkasya’da ise M.Ö. 3. binyõlõn ortalarõndan beri var oldu"u Do"u Gürcistan’daki Martkopi, Bedeni ve Trialeti gibi anõtsal kurganlardan bilinmektedir7. Bozkurt Mezarlõ"õ’nõn Geç Kalkolitik Dönemden Orta Demir Ça"õna de"in uzanan bir süreci kapsayan çanak çömlekleri ve mezarlarõ yapõsal özellikleriyle Güney Transkafkasya ve ran Azerbaycanõ merkezleriyle oldukça yakõn ortak özellikler gösterir. Bulgular Do"u Anadolu’nun Orta Asya ve Kafkasya ili!kileri konusundaki bilgilerimize yenilerini ekleyecek görünmektedir.

B!BL!YOGRAFYA

ANTHONY 1986, ANTHONY, D. W., “The ‘Kurgan Culture,’ Indo-European Origins, and the Domestication of the Horse: A Reconsideration”, Current Anthropology 27: 291-314.

DJAPARIZADE 1991, DJAPARIZADE, O. M., Die Georgische Archäologie (Stein und Bronzezeit), Tbilisi.

DJAPARIZADE 1995a, DJAPARIZADE , O. M., “Die Zeit Frühen Kurgane”, Unter Wegs zum Goldenen Vlies: Archaeologische Funde aus Georgien, A. MIRON ve W. ORTHMANN (Eds.), 69-78, Museum für Vor-und Frühgeschischte Saarbrücken, Saarbrücken.

DJAPARIZADE 1995b, DJAPARIZADE, O. M., “Mittlere Bronzezeit”, Unter Wegs zum Goldenen Vlies: Archaeologische Funde aus Georgien, A. Miron ve W. Orthmann (Eds.), 79-94, Museum für Vor-und Frühgeschischte Saarbrücken, Saarbrücken.

EDENS 1995, EDENS, C., “Transcaucasia at the end of the Early Bronze Age”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 299/300: 53-64.

6 Anthony 1986; Gimbutas 1997; Nagler 1996; Korenevsky 1995.

7 Djaparidze 1991: 325-337; Djaparidze 1995a; Djaparidze 1995b; Edens 1995; Kushnareva 1997: 81-207; Lordkipanidse 1991: 54-92; Puturidze 2003a; Puturidze 2003b; Rubinson 1976.

377

GIMBUTAS 1997, GIMBUTAS, M., The Kurgan Culture and The Indo-

Europeanization of Europe: Selected Articles from 1952 to 1993, Journal of

Indo-European Studies Monograph 18, Institute for the Study of Man

Washington D.C., Washington.

KORENEVSKY 1995, KORENEVSKY, S. N., Galugay I: Poselenie Maikopskoi

Kulturi, Rossikaya Akademiya Nayk, Institut Etnologi i Antropologi,

Moskva.

KUSHNAREVA 1997, KUSHNAREVA, K., The Southern Caucasus in Prehistory:

Stages of cultural and socioeconomic devolopment from the eight to the second

millennium B. C., Rusçadan çeviri H. N. Michael, The University Museum

of Pennsylvania Monograph 99, Philadelphia.

LORDKIPANIDZE 1991, LORDKIPANIDZE, O., Archäologie in Georgien,

Von der Altsteinzeit zum Mittelalter, Quellen und Forschungen zur

prähistorischen und provinzialrömischen Archäologie 5, Weinheim.

NAGLER 1996, NAGLER, von A., Kurgane der Mozdok-Steppe in Nordkaukasien,

Deutsches Archäologisches Institut Eurasien Abteilung, Archäologie in

Eurasien 3, Espelkamp.

ÖZFIRAT2001a, ÖZFIRAT, A., Do"u Anadolu Yayla Kültürleri (M.Ö. II. Binyõl),

stanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayõnlarõ.

ÖZFIRAT 2001b, ÖZFIRAT, A., “Erste Betrachtungen zum ostanatolischen

Hochland im 2. Jt. v. Chr.”, !stanbuler Mitteilungen 51: 27-60.

ÖZFIRAT 2006, ÖZFIRAT, A., “Pre-classical Survey in Eastern Turkey. Fifth

Preliminary Report: Van Lake Basin and Mt. A"rõ Region”, Studi Micenei

ed Egeo Anatolici 48: 177-207.

ÖZFIRAT Baskõda a, ÖZFIRAT, A., “Archaeological Investigations in the Mt.

A"rõ Region: Bronze and Iron Ages”, Proceedings of the 6th International

Congress on the Archaeology of the Ancient Near East (Rome, 5th-10th May

2008).

ÖZFIRAT Baskõda b, ÖZFIRAT, A., “A"rõ Da"õ Kurganlarõ”, XV. Türk Tarih

Kongresi (Ankara, 11-15 Eylül 2006): Türk Tarih Kurumu.

378

PUTURIDZE 2003a, PUTURIDZE, M., “Social and economic shifts in the South Caucasian Middle Bronze Age”, Archaeology in the borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond, A. T. Smith ve K. S. Rubinson (Eds.), 111-127, University of California, Cotsen Institute Monograph 47, Los Angeles.

PUTURIDZE 2003b, PUTURIDZE, M., “The picture of development of Middle Bronze Age cultures South Caucasian (Summary) “, Problems of Caucasian Bronze-Iron Age archaeology, Dedicated to the 75th birth anniversary of Rostom Abramishvili, V. Japakidze, D. Kacharava, B. Maisuradze, G. Kvirkvelia, M. Nioradze, R. Ramishvili, J. Amiranishvili (Eds.), 57-58, The Centre for Archaeological Studies of Georgian Academy of Sciences. Dziebani, Supplement X, Tbilisi.

RUBINSON 1976, RUBINSON, K. S., The Trialeti Culture, Ph. D. thesis, Columbia University, Dept. of Art History and Archaeology, University MicroÞ lms, Ann Arbor.

379

Çizim 1: Bozkurt Mezarlõ"õ, topograÞ k plan

Çizim 2: Kurgan 5

380

Çizim 3: Mezar 1

Resim 1: Bozkurt Mezarlõ"õ genel görünüm

381

Resim 3: Kurgan 5 Mezar

Resim 2: Kurgan 5

382

Resim 4: Mezar 1

Resim 5: Mezar 1

383

Resim 6: Geç Kalkolitik Dönem çanak çömle"i (kahve-kiremit bitki katkõlõ mal: Melecami Güney Alanõ)

Resim 7: lk Tunç Ça"õ çanak çömle"i (çift renkli açkõlõ mal: Melecami Güney Alanõ)

Resim 8: Orta Tunç Ça"õ çanak (kahve-kiremit açkõlõ mal: Kurgan 7)

384

Resim 9: Orta Tunç Ça"õ çömlek (kahve-kiremit açkõlõ mal: Kurgan 7)

Resim 10: Orta Tunç Ça"õ çanak çömlek (Kurgan 5: siyah açkõlõ mal)

Resim 11: Son Tunç/Erken Demir Ça"õ çanak çömlek (gri-siyah mal: Melecami Güney Alanõ)

Resim 12: Orta Demir Ça"õ çanak çömlek (kahve-kiremit açkõlõ mal: Melecami Güney Alanõ)