30859 ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ...ο Προτεσταντισμός με...

ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Αριθμ. 143575/Δ2 Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρη-

σκευτικών στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ,

ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Έχοντας υπόψη:1. Τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 11 εδαφ. ε και

του άρθρου 5 παρ. 11 εδαφ. γ του Ν. 1566/85 (Α’ 167), όπως τροποποιήθηκαν και ισχύουν με τις διατάξεις του άρθρου 7 παρ 1, 2 του Ν. 2525/1997 (Α’ 188) “Ενιαίο Λύκειο, πρόσβαση των αποφοίτων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και άλλες διατάξεις”.

2. Τις διατάξεις του άρθρου 2 παρ. 3 περ. α υποπ. ββ του Ν. 3966/2011 (Α’ 118) «Θεσμικό πλαίσιο των Πρό-τυπων Πειραματικών Σχολείων, Ίδρυση Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Οργάνωση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» και λοιπές διατάξεις».

3. Το Προεδρικό διάταγμα υπ’ αριθμ. 73/2015 (Α’ 116) «Διορισμός Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης, Υπουργών, Αναπληρωτών Υπουργών και Υφυπουργών».

4. Τις διατάξεις του άρθρου 90 του κώδικα Νομοθεσί-ας για την Κυβέρνηση και τα Κυβερνητικά όργανα που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του Π.δ. 63/2005 (Α’ 98).

5. Την με αριθμ. 29/21-07-2016 πράξη του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

6. Το γεγονός ότι από την απόφαση αυτή δεν προκα-λείται δαπάνη σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού, αποφασίζουμε:

Άρθρο μόνον Το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρη-

σκευτικών στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο ορίζεται ως εξής:

1. Οι νέες απαιτήσεις για τη θρησκευτική εκπαίδευ-ση στο ευρωπαϊκό περιβάλλον του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ)

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, οι διεθνείς εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι η θρησκευτική εκπαίδευση (ΘΕ)

αναγνωρίζεται πλέον ως απαραίτητος όρος για την πο-λύπλευρη και ολοκληρωμένη μόρφωση των μαθητών. Στον ανοικτό ευρωπαϊκό διάλογο για τη σχολική θρη-σκευτική εκπαίδευση, αλλά και στα επίσημα κείμενα της Ευρώπης για την εκπαίδευση, αναγνωρίζεται πλέον ως κοινά αποδεκτό αίτημα το δικαίωμα όλων των παιδιών για θρησκευτική εκπαίδευση, γεγονός που λειτουργεί ως βασικός μοχλός για την αρτιότερη οργάνωσή της. Κατόπιν τούτου, επιδιώκεται ένα σχολικό ΜτΘ, στο οποίο η συμμετοχή όλων των παιδιών χωρίς καμιά διάκριση και ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ή μη δέσμευσή τους θεωρείται αυτονόητη όσο και αναγκαία.

Η επίγνωση των κινδύνων που προκύπτουν από τη θρησκευτική απομόνωση αλλά και από τις ποικίλες πο-λιτικές ή ιδεολογικές χρήσεις της θρησκείας οδηγεί στην ανάγκη, ώστε να αναδειχθούν οι θρησκευτικές αξίες σε πεδία διαλόγου, συνάντησης και ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις ή και τις διαφορές τους. Με τον τρόπο αυτόν θεωρείται ότι οι θρησκείες συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων και στη συνοχή της σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Παρά τις όποιες υπάρχουσες δυσκολίες και διαφορές, ο θερα-πευτικός και συμφιλιωτικός ρόλος των θρησκειών θε-ωρείται δεδομένος, καθώς οι περισσότερες από αυτές προβάλλουν προτάσεις για την υποστήριξη και ανάδειξη αυτού του ρόλου. Κατά συνέπεια, ένα ΜτΘ που εξετάζει θέματα όπως η δικαιοσύνη, η ειρήνη, η καταλλαγή, η κοινωνική συνοχή, η ανεξιθρησκία, η ευθύνη για τον κό-σμο, η αναζήτηση προσωπικού νοήματος, συνάντησης και σχέσης με τον Θεό και τον άλλο, η δημιουργικότητα, η ηθική συμπεριφορά, η ευθύνη για τα κοινωνικά προ-βλήματα -ζητήματα δηλαδή κρίσιμα για την κοινή ζωή των ανθρώπων στην Ευρώπη τουλάχιστον- θεωρείται ότι προσφέρει σπουδαίες ευκαιρίες, ώστε να εξεταστούν ζητήματα αποκλεισμού και προκατάληψης απέναντι στη θρησκευτική διαφορετικότητα και ταυτόχρονα να προ-ταθούν και να αξιοποιηθούν οι βασικές προϋποθέσεις και δυνατότητες για την ειρηνική συνύπαρξη των πολι-τών σε συνθήκες ευημερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Παρά τις διαφορές στη μορφή του ΜτΘ, το οποίο υιοθετεί και εφαρμόζει κάθε χώρα, αδιαπραγμάτευτοι παραμένουν οι δύο άξονες πάνω στους οποίους αυτό θα αναπτύσσεται: α) το πλαίσιο σταθερών ευρωπαϊκών αξιών, όπως η δημοκρατία, η κοινωνική συνοχή, η κοι-

ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

E

13 Σεπτεμβρίου 2016 ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρ. Φύλλου 2920

30859

Ανακτήθηκε από την ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ http://edu.klimaka.gr

ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α TΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ30860 Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

νωνική δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και β) τα σαφή εκπαιδευτικά κριτήρια και οι συνακόλουθοι εκπαιδευτικοί στόχοι, όπως η ευαισθησία, ο σεβασμός, η ανοχή, η ενσυναίσθηση, η κατανόηση, η κριτική στο-χαστικότητα και η ευρύτητα των οριζόντων του.

Αν και δεν είναι εφικτές ενιαίες και ομοιόμορφες λύ-σεις, αφού κάθε χώρα επιλέγει ελεύθερα τον χαρακτήρα και τις κατευθύνσεις της θρησκευτικής εκπαίδευσης (ζή-τημα, όμως, που σχετίζεται στενότατα με την ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική της συνάφεια), αναγνωρίζεται από τη διεθνή επιστημονική συζήτηση και τα διεθνή νομικά δεδομένα πως ένα ΜτΘ, το οποίο περιορίζει τη γνώση των μαθητών αποκλειστικά και μόνο στη δική τους θρησκευτική παράδοση έχει πλέον φτάσει στα όριά του. Η σχολική θρησκευτική εκπαίδευση χρειάζεται να καλύπτει έναν ευρύτατο χώρο ενδιαφερόντων και ερω-τημάτων των σημερινών μαθητών, τα οποία ξεκινούν από την τοπική θρησκευτική παράδοση αλλά και ταυ-τόχρονα την υπερβαίνουν, χωρίς αυτό να σημαίνει την υποτίμηση ή τον εξοστρακισμό της. Βασικές προϋποθέ-σεις για ουσιαστική ανταπόκριση του ΜτΘ σε αυτή τη σύνθετη ανάγκη είναι: Καταρχάς, η διευρυμένη γνώση «γύρω από τις θρησκείες» αλλά και τις θρησκευτικές και μη θρησκευτικές κοσμοθεωρήσεις που νοηματοδοτούν τον ανθρώπινο βίο.

Επιπλέον, οι μαθητές και οι μαθήτριες χρειάζονται μά-θηση «μέσα από τη θρησκεία», η οποία θα τους επιτρέψει να συνομιλήσουν με τη ζωντανή πραγματικότητα που αυτή αντιπροσωπεύει σήμερα -και κατεξοχήν της δικής τους θρησκευτικής παράδοσης- και να κατανοήσουν κατά πόσο και με ποιο τρόπο η θρησκεία συνυφαίνε-ται με τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και με τις κοινωνικοπολιτισμικές αντιφάσεις και συγκρούσεις. Οι ομοιότητες που έχουν επισημανθεί στους στόχους των ευρωπαϊκών ΜτΘ εκφράζουν αυτή τη συνθετική κατεύ-θυνση της ΘΕ. Πιο συγκεκριμένα αναγνωρίζεται ότι το ΜτΘ χρειάζεται:

- να προσφέρει γνώση και κατανόηση για τα θρησκευ-τικά «πιστεύω» και τις θρησκευτικές εμπειρίες,

- να προσανατολίσει το ενδιαφέρον των μαθητών στην ποικιλία των θρησκευτικών δυνατοτήτων και ηθικών αντιλήψεων που ανιχνεύονται στις θρησκευτικές εμπειρίες, και

- να ενθαρρύνει τους μαθητές, ώστε να ευαισθητοποι-ηθούν προς τη θρησκεία και προς τις θρησκευτικές διαστάσεις της ζωής.

Η προσέγγιση αυτή αν και υπερβαίνει παρωχημένες πρακτικές ομολογιακής μονοφωνίας δεν προσδίδει στο ΜτΘ φαινομενολογικό γνωσιολογικό προσανατολισμό ούτε το μετατρέπει σε τυπική θρησκειολογική ενημέρω-ση, η οποία δεν ανταποκρίνεται στα παιδαγωγικά χαρα-κτηριστικά, στα βαθύτερα ερωτήματα και στα πραγμα-τικά ενδιαφέροντα των μαθητών. Απεναντίας, προωθεί την ενεργητική εμπλοκή των μαθητών ως φορέων της δικής τους παράδοσης και ενθαρρύνει τη θέαση του οι-κουμενικού μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες και στά-σεις. Ακόμη, στοχεύει στην εξασφάλιση θρησκευτικής εκπαίδευσης σε όλους τους μαθητές χωρίς εξαιρέσεις.

Επιπροσθέτως, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι το θρη-σκευτικό φαινόμενο εξαιτίας της διαχρονικότητάς του

επηρεάζει με τον δικό του τρόπο την τοπική και την πα-γκόσμια ιστορία. Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο της σύγχρο-νης ΘΕ, οι θρησκείες εξετάζονται μέσα στο πολιτισμικό τους περιβάλλον χωρίς να διαχωρίζεται η μελέτη της θρησκείας από τον πολιτισμό. Η θρησκεία είναι βασική διήκουσα του πολιτισμού ενός λαού, περιλαμβάνει και νοηματοδοτεί ουσιώδη πολιτιστικά γεγονότα της ζωής του, συγκροτεί και χαρακτηρίζει την πολιτιστική ταυτό-τητά του. Ωστόσο, υπογραμμίζεται ότι αυτή η «πολιτι-σμική» έμφαση δεν πρέπει να οδηγεί στον σχετικισμό ή ακόμη χειρότερα στον συγκρητισμό ή και στην πα-ραθεώρηση ζητημάτων που συνδέονται τόσο με τους θεμελιώδεις σκοπούς και τη διδασκαλία κάθε θρησκείας όσο και με τις αντινομίες μεταξύ διαφορετικών θρησκει-ών. Είναι προφανές ότι υπάρχουν αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ των θρησκειών και ίσως να μην γεφυρωθούν ποτέ. Ωστόσο, κάθε θρησκεία λειτουργεί για τα μέλη της ως πηγή ελπίδας για σωτηρία, αιτία προσωπικής δέσμευ-σης και συλλογικής πορείας και γι’ αυτό στη διδακτική διαδικασία αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να διερευνώνται.

Εν τέλει, στην παρούσα θεώρηση του ΜτΘ προβάλ-λεται με έμφαση το αίτημα του θρησκευτικού γραμ-ματισμού ως μία καίρια διάσταση της θρησκευτικής αγωγής, η οποία συμβάλλει στη διαμόρφωση πολιτών με θρησκευτική αυτοσυνειδησία και δεκτικότητα στον διάλογο με το διαφορετικό. Ο θρησκευτικός αυτός γραμ-ματισμός βασίζεται στους κανόνες της παιδαγωγικής και επιστημονικής γνώσης και στοχεύει στην κριτική ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών με τις γνώσεις, τις αξίες και τις στάσεις ζωής που παρέχει για τις θρησκείες και από τις θρησκείες, εφαρμόζοντας μια διερευνητική, ερμηνευτική και διαλογική μαθησιακή προσέγγιση.

Συνακόλουθα, όλες αυτές οι προϋποθέσεις-προσδο-κίες από τη ΘΕ συνοψίζονται στο αίτημα υιοθέτησης κάποιων βασικών κοινών κριτηρίων (standards) για το ΜτΘ των ευρωπαϊκών χωρών. Πιο συγκεκριμένα, ανα-γνωρίζεται ότι το ΜτΘ:

1. Μπορεί και πρέπει να διδάσκεται σύμφωνα με τους όρους και τα κριτήρια της γενικής εκπαίδευσης στα δη-μόσια σχολεία.

2. Χρειάζεται να περιλαμβάνει θεωρήσεις διαχριστια-νικής και διαθρησκειακής μάθησης, διαλόγου, συνεργα-σίας και συλλογικότητας.

3. Η διδασκαλία του απαιτεί επαγγελματίες εκπαιδευ-τικούς, με ισχυρή θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση που έχουν πλήρως κατανοήσει τον ρόλο τους και έχουν αναπτύξει στοχαστικοκριτικές δεξιότητες.

2. Οι συντεταγμένες του Προγράμματος Σπουδών του ΜτΘ

Η παρούσα πρόταση αφορά ένα μάθημα που διατηρεί μεν τον γνωσιακό και παιδαγωγικό χαρακτήρα που είχε ως τώρα, ανοίγεται ωστόσο στις χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης και τις άλλες θρησκείες. Δίνοντας τις συντε-ταγμένες αυτού του μαθήματος, διαμορφώνουμε ένα ΠΣ το οποίο ξεκινά από και έχει επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση του τόπου, την παράδοση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, όπως αυτή σαρκώθηκε στη ζωή και αποτυπώθηκε στα μνημεία του πολιτισμού του. Κάθε


ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α TΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ 30861Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

μαθητής/τρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του/της ιδιοπροσωπίας, είναι αναγκαίο να γνωρίζει τη θρησκευτι-κή παράδοση του τόπου καταγωγής ή μόνιμης διαμονής του/της. Αυτή είναι η πρώτη και βασική συντεταγμένη του μαθήματος. Η δεύτερη συντεταγμένη είναι η βασική γνωριμία με τις μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις που συναντώνται στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο, εκτός της Ορθοδοξίας, όπως ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός με τις βασικές του ομολογίες. Η τρί-τη συντεταγμένη περιλαμβάνει στοιχεία από τα μεγάλα θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία περισσότερο, δηλαδή τις μονοθεϊστικές παρα-δόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ, καθώς και άλλες θρησκείες που κατά τόπους ή κατά περίπτωση κρίνεται ότι παρουσιάζουν σήμερα αυξημένο ενδιαφέρον.

Συνεπώς, πρόκειται για ένα διευρυμένο και με σαφείς θεολογικές προϋποθέσεις μάθημα, το οποίο εξετάζει με ερευνητικό, κριτικό και διαλεκτικό τρόπο τη συνεισφορά κάθε θρησκευτικής παράδοσης στην ιστορία και στον πολιτισμό, αποβλέποντας στον θρησκευτικό γραμματι-σμό, αλλά και στην ευαισθητοποίηση και στον αναστοχα-σμό των μαθητών απέναντι στον δικό τους θρησκευτικό προβληματισμό και το πώς αυτός αντικατοπτρίζεται στη δυναμική των κοινωνικών σχέσεων. Φυσικά δεν είναι δυνατόν στο Ελληνικό σχολείο να μην είναι κεντρικός ο λόγος της Ορθόδοξης θεολογίας και παράδοσης, η οποία μέσα από το ΜτΘ καλείται να προχωρήσει πέρα και από τη νεωτερικότητα αποδεχόμενη τον πλουραλισμό και την ετερότητα, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ταυτόχρονα να μην υποτιμά, να μην σχετικοποιεί, πολύ δε περισσότερο να μην εγκαταλείπει την αυτοσυνειδησία της. Στοιχεία μιας τέτοιας θεολογικής θεώρησης της πολυπολιτισμι-κότητας ως αλληλοσεβασμού, αποδοχής και ειρηνικής συνύπαρξης με τη θρησκευτική ή όποια άλλη ετερότητα, είναι διάσπαρτα μέσα στην Αγία Γραφή, στην κληρονο-μιά των Πατέρων της Εκκλησίας, σε κείμενα νεότερων και σύγχρονων χριστιανών στοχαστών, καθώς και σε ποικίλα έργα τέχνης.

Συμπερασματικά, το νέο ΠΣ προωθεί μια παιδαγωγικά ευαίσθητη, με ρεαλιστικούς μαθησιακούς στόχους, διδα-κτικά ευέλικτη και πολυεπίπεδη πρόταση θρησκευτικής αγωγής, η οποία βασίζεται στο ισχύον νομικό πλαίσιο και ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Έχει ως επίκεντρο την Ορθόδοξη παράδοση αλλά δια-φοροποιείται από την κατήχηση, διασώζει εύλογες και αναγκαίες ισορροπίες ανάμεσα στο οικείο και στο έτερο χωρίς να μετατρέπει το μάθημα σε Θρησκειολογία.

3. Γενικοί σκοποί και προσανατολισμοί του Μτθ στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο

1. Να οικοδομήσει ένα στιβαρό μορφωτικό πλαίσιο/πεδίο γνώσης και κατανόησης του Χριστιανισμού και της Ορθοδοξίας, ως πνευματικής και πολιτισμικής παράδο-σης της Ελλάδας και της Ευρώπης αλλά και ως ζωντανής πηγής έμπνευσης, πίστης, ηθικής και νοηματοδότησης: για τον κόσμο και τον άνθρωπο, τη ζωή και την ιστορία.

2. Να παρέχει στους μαθητές, ανεξάρτητα από την προσωπική τους θρησκευτική τοποθέτηση, ικανοποιη-τική κατάρτιση για τη φύση και τον ρόλο του θρησκευ-τικού φαινομένου, στο σύνολό του και στις επιμέρους

εκφάνσεις του, δηλαδή τις μεγάλες και ζωντανές θρη-σκείες του κόσμου, εφόσον θεωρούνται πηγές πίστης, πολιτισμού και ηθικού τρόπου ζωής.

3. Να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις και να προσφέ-ρει τις ευκαιρίες, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν ικανό-τητες και επάρκειες -αλλά και διαθέσεις και στάσεις- που χαρακτηρίζουν τον θρησκευτικά εγγράμματο άνθρωπο, καλλιεργώντας παράλληλα την ηθική και κοινωνική του ευαισθησία.

4. Να συντελέσει στη γνωριμία, στην κριτική κατανό-ηση, στον σεβασμό και στον διάλογο μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις ή δεσμεύσεις πάνω σε ζητήματα πίστης και ηθικού προσανατολισμού.

5. Να συνεισφέρει δημιουργικά στον ελεύθερο και υπεύθυνο αυτοπροσδιορισμό της προσωπικής ταυτό-τητας των μαθητών, καθώς και στην ολόπλευρη (θρη-σκευτική, γνωστική, πνευματική, κοινωνική, ηθική, ψυχο-λογική, αισθητική και δημιουργική) ανάπτυξή τους, μέσα από την αναζήτηση του νοήματος και την υπαρξιακή αναμέτρηση με την πολυπλοκότητα του μυστηρίου της ζωής.

Οι γενικοί αυτοί σκοποί του ΜτΘ μπορούν να εξειδι-κευτούν στους παρακάτω επιμέρους εκπαιδευτικούς προσανατολισμούς και στόχους/προτεραιότητες που επιδιώκουν:

1. Την κριτική κατανόηση των δογματικών, λατρευτι-κών, υπαρξιακών και πολιτισμικών εκφράσεων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, των άλλων μεγάλων χριστια-νικών ομολογιών, καθώς και άλλων θρησκευμάτων,

2. την ανάδειξη των οικουμενικών αξιών τόσο του Χριστιανισμού όσο και των άλλων θρησκειών του κόσμου,

3. τη διερεύνηση πτυχών και όψεων της τοπικής θρη-σκευτικής ιστορίας και παράδοσης, με στόχο τη γνώση, τη διαφύλαξη και την ανανέωση της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς,

4. την προσέγγιση της θρησκευτικής πίστης γενικό-τερα και του Χριστιανισμού ιδιαίτερα με πολλαπλά κριτήρια (πολιτισμικά, ηθικά, κοινωνικά, ιστορικά, προσωπικά, θεολογικά),

5. την αποκωδικοποίηση του θρησκευτικού υποβά-θρου των πολιτισμικών παραδόσεων και την ανα-γνώριση των θρησκευτικών διαστάσεων του σύγ-χρονου πολιτισμού,

6. την κατανόηση των αξιών αλλά και των αρνητικών ή επικίνδυνων εκφράσεων που κάποιες θρησκείες εμπεριέχουν, διατηρούν ή υποβάλλουν,

7. την κατανόηση της εποχής και των αναγκών της και τη μεθερμηνεία του θεολογικού λόγου στις σύγχρο-νες πολυπολιτισμικές κοινωνίες,

8. τον προβληματισμό και την έμπρακτη ευαισθητο-ποίηση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα της εποχής, τα υπαρξιακά ερωτήματα και τα ηθικά δι-λήμματα του ανθρώπου,

9. τον σεβασμό του δικαιώματος κάθε ανθρώπου στη θρησκευτική ελευθερία, την αναζήτηση και τον θρη-σκευτικό αυτοπροσδιορισμό,

10. την αναγνώριση και τον σεβασμό στην ιδιαίτερη θρησκευτική και πολιτιστική προέλευση και συνά-φεια κάθε μαθητή,



11. την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης και τη δια-φύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος,

12. την ανθρωπιστική προσέγγιση της θρησκευτικής μάθησης, με την παράλληλη αξιοποίηση των δυ-νατοτήτων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία,

13. την ανάδειξη του ολιστικού και μεταμορφωτικού για τον άνθρωπο χαρακτήρα της θρησκευτικής εκπαίδευσης,

14. τη θεμελίωση της θρησκευτικής εκπαίδευσης σε στέρεες παιδαγωγικές θεωρήσεις και στη συνεχή ενημέρωση για τις σύγχρονες φιλοσοφικές αντιλή-ψεις περί γνώσης και τον διάλογο μαζί τους,

15. τη συνεισφορά του ΜτΘ στη διαμόρφωση μαθη-τών που αναπτύσσουν θετική γνώμη και στάση προς τη μάθηση, εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και ευθύνη για τον κόσμο.

4. Δομή και διάρθρωση των περιεχομένων του ΠΣ Η θεμελίωση και η κλιμακούμενη ανά βαθμίδα ανά-

πτυξη του ΜτΘ ως μια σταθερή αναφορά στην ερμηνευ-τική προσέγγιση/διαπραγμάτευση του θεολογικού και θρησκευτικού λόγου και των επιμέρους παραστατικών, αφηγηματικών, συμβολικών, καλλιτεχνικών, ηθικών, κοι-νωνικών ή άλλων εκφράσεών του, εννοείται πως δεν πα-ραγνωρίζει ούτε υποτιμά διαστάσεις, όπως η εμπειρία, η συναισθηματική εμπλοκή, το βίωμα, η φαντασία κ.ά., ούτε βέβαια επιδιώκει τη μετατροπή του ΜτΘ σε ένα πε-δίο άσκησης μιας στείρας και μονότροπης νοησιαρχίας. Αντιθέτως, σε αυτή τη νέα προοπτική του, το ΠΣ αναδει-κνύοντας και αξιοποιώντας τον ερμηνευτικό λόγο ως τον συνεκτικό ιστό για τη σκέψη, τη φαντασία, το αίσθημα και την έκφραση, επιτρέπει στο ΜτΘ να υπηρετήσει τη μετάβαση του μαθητή από το ατομικό φρόνημα στον κοινό λόγο και από το γράμμα στο πνεύμα της θρησκεί-ας, δηλαδή στο υπαρξιακό, λατρευτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό αξιακό της αντίκρισμα - εκεί όπου μορφή (έκφραση) και περιεχόμενο (σκέψη, φαντασία, αίσθημα) συνυφαίνονται σε ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Ταυτόχρονα, στην ίδια προοπτική, το ΜτΘ οδηγεί τον μαθητή σε μια κριτική κατανόηση των σημερινών προ-βλημάτων του ανθρώπου και των συγχρόνων κοινωνιών και του δίνει τη δυνατότητα ή τα κατάλληλα εργαλεία και τις γνώσεις για έναν πληρέστερο και γι’ αυτό πιο εποικο-δομητικό διάλογο μαζί τους.

Με βάση την προοπτική αυτή και λαμβάνοντας σο-βαρά υπόψη την ηλικιακή ιδιαιτερότητα των μαθητών, προτείνουμε μια σταδιακή μετάβαση στον τρόπο προ-σέγγισης των θεματικών αξόνων του ΜτΘ, ως εξής:

Δημοτικό - Ο κόσμος της θρησκείας Εδώ προσεγγίζεται η θρησκεία αυτή καθεαυτή•δη-

λαδή, πρόκειται για μια σταδιακή χαρτογράφηση και αναγνώριση των βασικών εξωτερικών χαρακτηριστικών της. Στη βαθμίδα αυτή παρέχονται αφηγηματικά στοι-χεία γύρω από τα πρόσωπα, τα έθιμα, τα σύμβολα, τις παραδόσεις, την ιστορία, τα μνημεία, την κοινωνική και πολιτιστική ζωή των θρησκευτικών παραδόσεων. Η πο-ρεία αυτή έχει ως αφετηρία την Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση, δηλαδή, την παράδοση του τόπου μας και κατόπιν προσανατολίζεται στον θρησκευτικό ορίζοντα των εγγύτερων μονοθεϊστικών θρησκειών και εν συνε-

χεία ορισμένων στοιχείων από τις ανατολικές θρησκείες. Ειδικότερα στην Γ’ και Δ’ τάξη το μάθημα οφείλει να αξι-οποιεί τα ενδιαφέροντα, τις προσλαμβάνουσες έννοιες, παραστάσεις και εικόνες των παιδιών, να έχει παιγνιώ-δη και συμμετοχικό χαρακτήρα και να αφουγκράζεται τα ερωτήματα αυτής της κρίσιμης ηλικίας στην πρώτη και καθοριστική επαφή της με τη σχολική θρησκευτική αγωγή. Γι’ αυτό παρουσιάζονται κατ’ αρχάς τα εξωτερικά στοιχεία που προαναφέραμε (σύμβολα, έθιμα κ.λπ.). Το ίδιο ισχύει εν μέρει και στις δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού. Η αξιοποίηση βασικών στοιχείων της προε-φηβικής αυτής ηλικίας, όπως η κατανόηση του χρόνου, της ευθύνης, η σημασία των σχέσεων και των κανόνων, η αίσθηση του χώρου κ.ά., διευκολύνει την ανακάλυψη και προσέγγιση κειμένων, μνημείων, προσώπων, τόπων και γεγονότων. Εδώ, όμως, και πάντα στη λογική υιοθέ-τησης της σπειροειδούς διάταξης της ύλης, προστίθενται κατάλληλα προσαρμοσμένα για τη βαθμίδα αυτή και ορισμένα στοιχεία και περιεχόμενα από τις θεματικές ενότητες του Γυμνασίου ως ολοκλήρωση του Δημοτικού, αλλά και ως εισαγωγή σε πιο συγκροτημένες θεματικές περιοχές που θα ακολουθήσουν στην επόμενη βαθμίδα. Έτσι, δίνεται μια σπειροειδής παρουσίαση στοιχείων και θεμάτων ανάλογα με την ηλικιακή ανάπτυξη των μα-θητών.

Γυμνάσιο - Θρησκεία και ιστορία ως έκφραση πολι-τισμού

Πρόκειται για μελέτη της θρησκείας και του πολιτισμού που αυτή παρήγαγε ιστορικά μέσα από μια αμφίδρομη διαδικασία: αφενός έκφρασης, μαρτυρίας και ερμηνείας του εσωτερικού της βιώματος σε μορφές επικοινωνίας και, αφετέρου, αναμέτρησης και διαλόγου με την εκά-στοτε εποχή και τα συστήματα-παραδείγματα νοημα-τοδότησης του ανθρώπινου βίου. Έτσι, δίνεται έμφαση στη ζωή, στην ιστορία, στην τέχνη και στον πολιτισμό που σάρκωσαν ο Χριστιανισμός, ιδιαίτερα η Ορθοδοξία, και οι μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις, ενώ γίνεται και μια κριτική παρουσίασή τους μέσα από θεμελιώδεις άξονες, όπως Θεός, κόσμος, άνθρωπος, ηθική, κοινωνία, πολιτισμός, σύγχρονη ζωή.

Στην Α’ τάξη, έχοντας ως γενικότερο πλαίσιο την προ-οπτική «πορείας και ανάπτυξης» τόσο της χριστιανικής Εκκλησίας όσο και των μαθητών, τα υπό μελέτη θέματα αναπτύσσονται πάνω στον ιστορικό καμβά της Ύστε-ρης Αρχαιότητας. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύεται η αμφίδρομη πορεία από τη θρησκεία στον πολιτισμό, όπως καταγράφηκε στην ιστορία. Ακολουθούν μικρές ενότητες για τα ιερά κείμενα του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ, αλλά και των μεγάλων ανατολικών θρησκευτικών παραδόσεων.

Στη Β’ τάξη, στην προοπτική των «αντιθέσεων και συν-θέσεων», δίνεται έμφαση στην ιστορία και στον πολιτι-σμό, ανατρέποντας, όμως, με δημιουργικό και παιγνιώδη τρόπο τις αγκυλώσεις και τις δυσκολίες μιας ιστορικής και πολιτισμικής ύλης που αφομοιώνεται με τους συμ-βατικούς σχολικούς τρόπους. Το θεματικό αυτό πεδίο προσεγγίζεται μέσα από ένα δημιουργικό εργαστήρι συμμετοχικής και αναπαραστατικής προσέγγισης του πολιτισμού που συνέθεσαν στην ιστορία, η Ορθοδοξία,



ο Χριστιανισμός της Δύσης και οι μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις μέσα από την πίστη, τη λατρεία και τη ζωή τους.

Τέλος, στην Γ’ τάξη, με προοπτική τη μετάβαση από το «τοπικό στο παγκόσμιο», παρουσιάζονται και διερευνώ-νται με κριτικό τρόπο σύγχρονα θέματα της ύπαρξης του θρησκευτικού φαινομένου στον ευρωπαϊκό και παγκό-σμιο χώρο, σπουδαία πρόσωπα, θέματα ηθικής, κρίσιμα κοινωνικά και υπαρξιακά προβλήματα, αρνητικές όψεις της σύγχρονης ζωής αλλά και προοπτικές ελπίδας και αλλαγής κ.ά. θέματα, μέσα από τους βασικούς άξονες: Θεός, κόσμος, άνθρωπος, κοινωνία, πολιτισμός.

5. Διδακτικές προσεγγίσεις και μαθησιακές διαδικα-σίες στο ΜτΘ

Στο ΜτΘ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις διαδικασίες μάθησης με βάση τις σύγχρονες γνωσιολογικές, παι-δαγωγικές και διδακτικές θεωρίες, που μπορούν να υποστηρίξουν τόσο την προαγωγή του θρησκευτικού γραμματισμού των μαθητών όσο και την προετοιμασία ελεύθερων, ενεργών και υπεύθυνων πολιτών. Βασικοί άξονες στη διδασκαλία του ΜτΘ είναι:

1. Σεβασμός στον απαραβίαστο χαρακτήρα της προ-σωπικής ελευθερίας κάθε ανθρώπου και στη θρησκευ-τική ετερότητα.

2. Κριτική προσέγγιση των θρησκευτικών διδασκαλιών με στόχο την ερμηνεία τους και γενικότερα την αξιοποί-ηση ενός πλαισίου κριτικής διδασκαλίας και μάθησης.

3. Ποικιλία μορφωτικών και διδακτικών στόχων, που αφορούν όχι μόνο στον γνωστικό αλλά και στον συναι-σθηματικό κόσμο του μαθητή, δίνοντας βαρύτητα στη συμμετοχικότητα και στην ψυχοκινητική δράση.

4. Ανάπτυξη ενός πολυτροπικού περιβάλλοντος διδα-σκαλίας με έμφαση στη διερευνητική και ανακαλυπτική μάθηση, που ενθαρρύνεται από την ομαδοσυνεργατική και την επικοινωνιακή-βιωματική διδασκαλία.

5. Αξιοποίηση ενός πολυθεματικού διδακτικού πα-κέτου με πολλαπλά διδακτικά μέσα και με παράλληλη αξιοποίηση όλων των συγχρόνων δυνατοτήτων των ΤΠΕ.

6. Δυνατότητα μερικής προσαρμογής και διαφορο-ποίησης των διδακτικών θεμάτων και περιεχομένων στο πλαίσιο του σχεδιασμού της διδασκαλίας από τον εκπαι-δευτικό, ανάλογα με την ειδική θέση, την πολιτισμική ταυτότητα και τα ειδικά ενδιαφέροντα της μαθητικής κοινότητας με απώτερο στόχο την κοινωνική συνοχή του σχολικού περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση της ίδιας της κοινωνίας.

7. Ανάδειξη της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας της το-πικής κοινότητας: της πίστης, της ιστορίας, της λειτουρ-γικής ζωής, της τέχνης και της ζωής.

8. Ολόπλευρη αξιοποίηση των αρχών της διαθεματι-κότητας και της διεπιστημονικότητας.

9. Καλλιέργεια στάσεων, συμπεριφορών και αξιών που έχουν πανανθρώπινη απήχηση.

10. Ανάδειξη δημιουργικών δεξιοτήτων μέσω συνερ-γατικών, ερευνητικών, διαλογικών και συμμετοχικών δράσεων.

11. Πολυεπίπεδη διδασκαλία που συνδυάζει ισορρο-πημένα τον καθορισμό ρεαλιστικών στόχων, μαθησια-

κών επιδιώξεων, προσδοκώμενων επαρκειών και δει-κτών για την επίτευξή τους, με μια ποικιλία αξιολογικών μέσων και προσεγγίσεων.

12. Μεταγνωστική λειτουργία και διαδικασίες που υπο-στηρίζουν και προωθούν την ανατροφοδότηση.

6. Η δομή και η λειτουργικότητα των ενοτήτων του ΠΣ α. Βασικός σκοπός κάθε κύκλου Παρουσιάζεται η βασική επιλογή του ΠΣ ως προς τη

θρησκευτική εκπαίδευση των μαθητών σε κάθε βαθμίδα, οι οποίοι καλούνται να συνομιλήσουν με τα ζητήματα των Θεματικών Ενοτήτων και να οικοδομήσουν τη θρη-σκευτική τους γνώση. Μελετώντας κανείς τους σκοπούς από κύκλο σε κύκλο, αντιλαμβάνεται την εξελικτική πο-ρεία του επιδιωκόμενου θρησκευτικού γραμματισμού των μαθητών στη διάρκεια της υποχρεωτικής σχολικής εκπαίδευσής τους. Στον τίτλο κάθε κύκλου αναγνωρίζε-ται η βασική διήκουσα των θεμάτων.

β. Βασικοί άξονες τάξης (για το Γυμνάσιο) Αναδεικνύονται οι ιδέες-κλειδιά πάνω στις οποίες ανα-

πτύσσονται οι βασικοί και κατευθυντήριοι άξονες κάθε τάξης και διασαφηνίζονται η κατεύθυνση και η λογική οργάνωσης των Θεματικών Ενοτήτων της τάξης. Αυτοί οι βασικοί άξονες μπορούν να αναγνωριστούν επιγραμμα-τικά στον τίτλο του θέματος κάθε τάξης (βλ. π.χ. «Πορεία και Ανάπτυξη» για την Α’ Γυμνασίου).

γ. Γενικοί στόχοι τάξης Περιγράφονται αδρομερώς οι επιδιώξεις της θρησκευ-

τικής μάθησης σε κάθε τάξη. Οι επιδιώξεις αυτές αφενός συνδέονται οργανικά με τις επιδιωκόμενες Επάρκειες (κάθε τάξης για το Γυμνάσιο και κάθε κύκλου για το Δη-μοτικό) και αφετέρου εξειδικεύονται με τα Προσδοκώμε-να Μαθησιακά Αποτελέσματα των Θεματικών Ενοτήτων. Μέσα από αυτή τη συνδυαστική θεώρηση καθίσταται σαφής ο ολιστικός προσανατολισμός της επιδιωκόμενης θρησκευτικής μάθησης: από την απόκτηση γνώσεων και την επεξεργασία πληροφοριών έως την ανάπτυξη δεξιοτήτων, στάσεων και διαθέσεων.

δ. Οι Θεματικές Ενότητες (ΘΕ) Πρόκειται για ένα πλαίσιο διευρυμένης έρευνας και

εμβριθούς ανάλυσης των προτεινόμενων θεμάτων. Γι’ αυτό άλλωστε και κάθε ΘΕ δεν αναπτύσσεται σε μια ωριαία διδασκαλία, αλλά σε μια σειρά (course) δίωρων, ο αριθμός των οποίων προτείνεται κάτω από τον τίτλο.

Ο τίτλος κάθε ΘΕ (υπο)δηλώνει την ιδέα/κλειδί που τη διατρέχει. Συχνά οι τίτλοι διατυπώνονται με ένα ερώτη-μα ή μια φράση-σύνθημα, ενισχύοντας τη στρατηγική επιλογή του ΠΣ για ανάπτυξη της διδασκαλίας σε ένα διερευνητικό, ερμηνευτικό, διαλογικό και στοχαστικό πλαίσιο. Στην παρουσίαση όλων των ΘΕ διακρίνεται σαφώς η λογική της ανάπτυξής τους όχι μόνον σε κάθε τάξη, δηλαδή γύρω από τους συγκεκριμένους βασικούς άξονες / ιδέες, αλλά και σε όλο το ΠΣ από τάξη σε τάξη.

Η λογική της οργάνωσης κάθε ΘΕ μπορεί να ανα-γνωρισθεί στην ανάπτυξη των 3 στηλών της, οι οποίες παρουσιάζουν διεξοδικά τι, πώς και γιατί χρειάζεται να υλοποιήσουν οι μαθητές, καθώς πραγματεύονται κάθε επιμέρους θέμα.



ε. Οι 3 οριζόντιες στήλες κάθε Θεματικής Ενότητας Α. Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα (ΠΜΑ) Τα ΠΜΑ δεν εξειδικεύουν ούτε μετασχηματίζουν δι-

δακτικά τους γενικούς στόχους της τάξης αλλά περιορί-ζονται στην περιγραφή των αποτελεσμάτων της διδα-σκαλίας (στο ΤΙ, δηλαδή, μπορούν να κάνουν οι μαθητές μετά την πραγματοποίησή της). Τα ΠΜΑ στρέφουν την προσοχή του εκπαιδευτικού όχι μόνο στα μαθησιακά αποτελέσματα της διδασκαλίας, αλλά και σε όσα κατα-φέρνουν οι μαθητές κατά τη διαδικασία της. Δηλαδή, να προσεγγίζουν κάθε ζήτημα ή θέμα πολύπλευρα: με στοχασμό, διερεύνηση, ερμηνεία, διάλογο, ενσυναίσθη-ση, συνεργασία, φαντασία και δημιουργική έκφραση, χρησιμοποιώντας στοχευμένα τις γνώσεις που αποκτούν και συμμετέχοντας συνειδητά στην πορεία οικοδόμησης της μάθησής τους.

Στη σχετική στήλη τα ΠΜΑ ακολουθούν τη λογική της ανάπτυξης των ΒΘ. Ωστόσο, κάθε ΠΜΑ μπορεί να συν-δέεται με περισσότερα του ενός ΒΘ. Για παράδειγμα: το α’ ΠΜΑ της ΘΕ 1 της Γ’ Δημοτικού συνδέεται μεν άμεσα με το ΒΘ Ι, σίγουρα όμως θα εμπλουτιστεί από την επε-ξεργασία και των άλλων ΒΘ.

Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής του εκπαιδευτι-κού, ότι τα ΠΜΑ οδηγούν στις Επάρκειες που χρειάζεται να αποκτήσουν οι μαθητές σε κάθε τάξη.

Β. Βασικά Θέματα (ΒΘ) της Θεματικής Ενότητας Καταγράφουν τις πλευρές του θέματος, τις οποίες θα

επεξεργαστούν οι μαθητές, καθώς και το βασικό corpus γνώσεων γύρω από το θέμα που χρειάζεται να οικοδο-μήσουν. Οι στήλες αναπτύσσονται σε μια εσωτερική «κάθετη» λογική οργάνωσης, την οποία ο εκπαιδευτικός οφείλει να αναγνωρίσει και να εξετάσει πριν εκπονή-σει τον σχεδιασμό της διδασκαλίας του σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε τάξης. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι σε θέση να αποφασίσει και να επιλέξει στοχευμένα και τεκμηριωμένα από τις στήλες της ΘΕ:

α) με ποια ΒΘ θα ασχοληθεί και ποιο Εκπαιδευτικό Υλικό θα χρησιμοποιήσει (ΤΙ),

β) ποιες από τις Δραστηριότητες μπορούν να υπηρε-τήσουν την προσέγγιση που σχεδιάζει (ΠΩΣ) και

γ) ποια συγκεκριμένα Μαθησιακά Αποτελέσματα (ΠΜΑ) προσδοκά να αναδυθούν και να ενστερνιστούν οι μαθητές κατά τη διδασκαλία που σχεδιάζει (ΓΙΑΤΙ).

Συνακόλουθα, είναι ολοφάνερη η οργανική σύνδεση των ΒΘ με τα ΠΜΑ (όχι απαραίτητα με ένα), τις Δραστηρι-ότητες (είτε τις ενδεικτικές είτε άλλες συναφείς δικές του) και το Εκπαιδευτικό υλικό. Έτσι π.χ. ο «καλός ποιμένας» είναι προφανές ότι συνδέεται με τα ΠΜΑ β’, γ’ & δ’ και τις Δραστηριότητες ...., αλλά σίγουρα «φωτίζει» και το -πιο προσωπικό- ΠΜΑ α’.

Κατά κανόνα, το πρώτο ΒΘ αναφέρεται σε εμπειρίες και βιώματα των παιδιών συναφών με τον τίτλο της ΘΕ. Δεν πρόκειται για μια φάση απλής «βιωματικής προπα-ρασκευής» των μαθητών, αλλά για μια διευρυμένη ανά-δειξη των προσωπικών διαστάσεων του ΒΘ, η οποία θα διατρέχει εφεξής την σε βάθος επεξεργασία ολόκληρης της ΘΕ. Γίνεται έτσι φανερό ότι οι μαθητές προσκαλού-νται σε μια υπαρξιακή συνομιλία με το περιεχόμενο όλων των ΒΘ της ΘΕ και στην εύρεση προσωπικού νοήματος σε αυτά.

Η χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου στις διατυπώ-σεις των ΒΘ συνάδει με την κεντρική επιλογή του ΠΣ ως προς τη μαθησιακή διεργασία: συμπόρευση εκπαιδευτι-κού - μαθητών και λειτουργία της τάξης ως μιας ομάδας προσώπων που ζουν και μαθαίνουν, καθώς επικοινω-νούν και συνεργάζονται.

Γ. Ενδεικτικές Δραστηριότητες Πρόκειται για στοχευμένες και προσεκτικά προετοιμα-

σμένες από τον εκπαιδευτικό δράσεις που: - εκπαιδεύουν τους μαθητές σε ποικίλες προσεγγίσεις

των θρησκευτικών θεμάτων (βιωματική, διαθεματι-κή, διερευνητική προσέγγιση, διάλογος, ερμηνεία, στοχασμός, δημιουργική έκφραση, δράσεις κ.ά.)

- καλλιεργούν την ενσυναίσθηση ως κοινωνική δεξιό-τητα και ενισχύουν την αίσθηση της σχολικής τάξης ως κοινότητας

- ευνοούν την ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων, δεξιοτήτων, διαθέσεων και στάσεων των μαθητών, δηλαδή την ολόπλευρη ανάπτυξή τους

- υπηρετούν όχι μόνο τα ΠΜΑ, αλλά κατ’ επέκταση τους στόχους και τις επάρκειες κάθε τάξης/κύκλου

- είναι ποικιλόμορφες και θεωρητικά θεμελιωμένες - προσφέρουν δυνατότητες αξιολόγησης -ποιοτικού

κυρίως χαρακτήρα- τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στους ίδιους τους μαθητές.

Εννοείται ότι ο εκπαιδευτικός κατά τη διαδικασία της διδασκαλίας, εκτός από τις προτεινόμενες στη στήλη του ΠΣ Δραστηριότητες, θα συμπεριλάβει και άλλες Δραστηριότητες περισσότερο «κλασικές» ή καθιερω-μένες μορφές οργάνωσης της διδασκαλίας και τεχνικές, όπως: αφήγηση (ιδιαίτερα στην Πρωτοβάθμια), επίδειξη/παρουσίαση, ατομική εργασία των μαθητών, μετωπική διδασκαλία, κατευθυνόμενος διάλογος, εργασία σε μι-κρές ομάδες κ.ά.

Οι Δραστηριότητες αριθμούνται έτσι ώστε να καθί-σταται σαφής η σύνδεσή τους με το συγκεκριμένο ΒΘ. Επιπλέον, καθεμιά από αυτές ταξινομείται ανάλογα με το είδος της.

Στο ΔΗΜΟΤΙΚΟ σε: Α. Βιωματικές, Β. Ομαδικές/Διερευνητικές, Γ. Δημιουρ-

γικής Έκφρασης, Δ. Επισκέψεις/Εκδηλώσεις/Δράσεις και Ε. Παιχνίδια και Ασκήσεις από Λογισμικά.

Στο ΓΥΜΝΑΣΙΟ σε: Α. Βιωματικές, Β. Ομαδικές/Διερευνητικές, Γ. Δημι-

ουργικής Έκφρασης, Δ. Διαθεματικές και Ε. Επισκέψεις/Εκδηλώσεις/Δράσεις.

Δ. Εκπαιδευτικό Υλικό (ΕΥ) Η εφαρμογή του παρόντος ΠΣ απαιτεί την παραγωγή

νέου, πρωτότυπου και συμβατού εκπαιδευτικού υλικού, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης φιλοσοφίας και μεθοδο-λογίας του, με βάση:

• βιβλικά, πατερικά και ιστορικά κείμενα από την Ορ-θόδοξη εκκλησιαστική παράδοση, τις άλλες χριστια-νικές παραδόσεις, τις άλλες θρησκείες, καθώς και από την αρχαιοελληνική γραμματεία,

• αξιοποίηση θεολογικών, λογοτεχνικών, λαογραφικών, ιστορικών, φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών, ψυχολογι-κών και άλλων επιστημονικών κειμένων και δοκιμίων,

• αξιοποίηση ποιητικών, καλλιτεχνικών και μουσικών έργων,



• αξιοποίηση ιστορικών μνημείων και έργων τέχνης, καθώς και ποικίλου εικαστικού και φωτογραφικού υλικού,

• αξιοποίηση αποσπασμάτων και αναφορών από τον Τύπο,

• αξιοποίηση των ΤΠΕ και εν γένει των πολυμεσικών εκπαιδευτικών εργαλείων (εικόνα, ήχος, διαδίκτυο),

• αξιοποίηση των σύγχρονων και κατάλληλων για κάθε θεματική ενότητα στρατηγικών μάθησης.

Στο ίδιο πλαίσιο είναι επίσης δυνατό να αξιοποιηθούν κατάλληλα επεξεργασμένα ή προσαρμοσμένα:

• στοιχεία και εκπαιδευτικά αντικείμενα από παλαι-ότερα εγκεκριμένα διδακτικά υλικά (βιβλία και λο-γισμικά) του Υπουργείου Παιδείας/Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

• στοιχεία και εκπαιδευτικά αντικείμενα από το Απο-θετήριο Μαθησιακών Αντικειμένων Φωτόδεντρο: http://photodentro.edu.gr/lor

• στοιχεία και εκπαιδευτικά αντικείμενα από το Οπτι-κοακουστικό Αρχείο της ΕΡΤ: http://mam.avarchive.gr/portal

• στοιχεία και εκπαιδευτικά αντικείμενα από Συλλογές Πολιτισμικών Φορέων.

Περισσότερες λεπτομέρειες για το εκπαιδευτικό υλι-κό ανά τάξη και ανά θεματική ενότητα βλ. στον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου και στο παράρτημα του Οδηγού με τα προ-τεινόμενα διδακτικά υλικά.

Το ΕΥ που προτείνεται -στην παρούσα φάση της υλο-ποίησης του ΠΣ- έχει ληφθεί από τις παραπάνω πηγές, καθώς και εν μέρει από παλαιότερα εγχειρίδια και λογι-σμικά του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου/Ινστιτούτου Εκ-παιδευτικής Πολιτικής και ΟΕΔΒ/ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ και στοχεύει κατά κύριο λόγο στην ενημέρωση του εκπαι-δευτικού γύρω από το θέμα και την προετοιμασία του για τη διδασκαλία. Είναι, λοιπόν, σαφές ότι σε καμιά πε-ρίπτωση δεν μπορεί να δίδεται αυτούσιο στους μαθητές. Ωστόσο, η απουσία συμβατού σχολικού εγχειριδίου δε σημαίνει ότι οι μαθητές δεν θα έχουν στη διάθεσή τους συγκεκριμένο ΕΥ για να εργαστούν. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να προετοιμάζει Φύλλο Εργασίας για κάθε ΒΘ, το οποίο να περιλαμβάνει τα κείμενα που χρησιμοποιού-νται, καθώς και τα ζητήματα/ερωτήματα με τα οποία ερ-γάζονται οι μαθητές. Με αυτόν τον τρόπο συγκροτείται ένας φάκελος μαθήματος, ο οποίος -εκτός από τα Φύλλα Εργασίας- μπορεί να εμπλουτίζεται και να ανανεώνεται με τις εργασίες των μαθητών, τα πορίσματα των ομάδων εργασίας, στοιχεία από μικροέρευνες, σημειώσεις των μαθητών, περιλήψεις, βασικά σημεία του μαθήματος κ.ά.

Επιπλέον, στη στήλη των ΒΘ καταγράφονται βιβλικές, πατερικές, λειτουργικές και θρησκειολογικές αναφορές, δηλαδή συγκεκριμένο υλικό εργασίας που οι εκπαιδευτι-κοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν στη διδασκαλία.

Στην οργανική και λειτουργική διασύνδεση των τριών στηλών της κάθε ΘΕ αποκαλύπτεται η λειτουργία του ΠΣ ως προγράμματος διαδικασίας, το οποίο υπηρετεί όχι τα περιεχόμενα της μάθησης αλλά την ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή και δίνει στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να επιλέξει και να αποφασίσει με παιδαγω-

γικά κριτήρια τους συνδυασμούς ΒΘ - ΠΜΑ - Δραστηρι-οτήτων - ΕΥ που αρμόζουν στις συνθήκες της τάξης του.

Ε. Οι επάρκειες (Ε) Οι Ε καταγράφουν τις ικανότητες, δεξιότητες, στάσεις,

αξίες και διαθέσεις που αναμένεται να αναπτύξουν οι μαθητές σε κάθε κύκλο ή τάξη, καθώς εξελίσσεται η θρησκευτική τους εκπαίδευση. Επιπλέον, αναφέρονται σε όλες τις πλευρές της προσωπικότητας, επιχειρώντας να συμπεριλάβουν όχι μόνον τις ορατές και ρητές αλ-λαγές που βιώνουν οι μαθητές αλλά και τις αθέατες και υπόρρητες.

Η κατηγοριοποίηση και η αναλυτικότητα στην περι-γραφή των E βοηθά τον εκπαιδευτικό να συνειδητοποι-ήσει:

α) τον ολιστικό χαρακτήρα της θρησκευτικής εκπαί-δευσης, καθώς και τις πολλαπλές του διαστάσεις και κλιμακώσεις: από την κατάκτηση της θρησκευτικής γνώσης έως τη διεύρυνση της ζωής -προσωπικής και κοινωνικής- των μαθητών,

β) την αλληλεξάρτησή τους, καθώς η ανάπτυξη του ενός πεδίου επαρκειών ευνοεί την ανάπτυξη του άλλου, και

γ) την αλληλουχία και την ανέλιξή τους από τάξη σε τάξη.

Με αυτόν τον τρόπο, αφενός επιβεβαιώνεται στην πράξη η βασική θεώρηση του ΠΣ για τη μεταμορφωτική δυναμική της θρησκευτικής εκπαίδευσης και, αφετέρου, παρέχεται στον εκπαιδευτικό η δυνατότητα να ελέγχει αν κινείται ισορροπημένα, ώστε το ΜτΘ να συνδυάζει την πρόσκτηση γνώσεων με τη βιωματική προσέγγισή τους προς όφελος της ολόπλευρης ανάπτυξης των μαθητών.

ΣΤ. Αξιολόγηση Όπως είναι φυσικό, στο ΠΣ διαδικασίας η αξιολόγη-

ση των μαθητών υπερβαίνει την ποσοτικού χαρακτήρα αθροιστική (τελική) αξιολόγηση των επιδόσεών τους και προσανατολίζεται στον έλεγχο ποιοτικότερων χαρακτη-ριστικών που προϋποθέτουν την ολιστική προσέγγιση του μαθητή. Έτσι, ως προς τις γνώσεις ελέγχεται η δυ-νατότητα των μαθητών όχι απλώς να τις αναπαράγουν, αλλά κυρίως να τις συσχετίζουν, να τις ερμηνεύουν, να τις κρίνουν, να τις εφαρμόζουν, να τις χρησιμοποιούν με κριτήρια και να εμπνέονται από αυτές.

Επιπλέον, η έμφαση του ΠΣ στη διαδικασία της διδα-σκαλίας και της μάθησης υπαγορεύει την ανάπτυξη της διαμορφωτικής αξιολόγησης, η οποία δίνει ευκαιρίες όχι μόνον στον εκπαιδευτικό αλλά και στους μαθητές να κρί-νουν την ποιότητα και τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας, με στόχο τη συνειδητή όσο και στοχευμένη βελτίωσή τους. Τα ίδια τα ΠΜΑ και οι Δραστηριότητες του ΠΣ δίνουν ιδέες και διευκολύνουν τον εκπαιδευτικό να προετοιμάσει Φύλλα Εργασίας, συζητήσεις, συνεργα-τικές και ατομικές εργασίες, ερωτηματολόγια, διοργα-νώσεις, δράσεις κ.ά. που ευνοούν, αφενός την ποιοτική αξιολόγηση των μαθητών σε ατομικές αλλά και ομαδικές επιδόσεις, και, αφετέρου, τον έλεγχο της ποιότητας της διδασκαλίας του. Συνακόλουθα, προτείνεται να χρησι-μοποιηθούν ποικίλες στρατηγικές αξιολόγησης, όπως: τήρηση ημερολογίου, παρατήρηση διδασκαλίας, περι-γραφική αξιολόγηση μαθητών, χρήση ερωτηματολογίων για αυτοαξιολόγηση μαθητή κ.λπ.


ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α TΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

30866Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

(58

(58 )

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

1.

(3

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1. (4

2.

(4

3. (4

4.

(4

5.

(4

6.

(5

7.

(4 )

1.

2. -

(3 )

3.

(4

4.

(4

5.

(5

6. (5

7.

(5



30867Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

΄ ΄ ΄

- - -

, -- -



30868Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

, , ( ,, ,, , ),

, , ,, ,,

..

( ,

,, ,, ,, ,, ))

(( , , ,, ,, ,, ,, )

,, -- -

/ ,,

,, ,, ,,

..



30869Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. ((33 ))

( ,

i.

ii.

iii.

i.

-34. 27, 1-42. 33, 1-12)

ii.

-35)

iii.

-23. 18, 6-16)

iv. -4, 20.

-27)

i.

-6)

ii.

-32)

1.

2.

3. -

I)

4.

5. -

II)

6. II III

7. II.i

III.ii)



30870Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

1.

I). A

2. Artful Thinking

II.i

III.ii)

1.

I)

2.

I)

3.

III.i)

1.



30871Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

22.. : ((3 )

)

i.

ii.

i.

ii. -

i.

H

ii.

V.

i.

ii.

1.

2.

- II.ii)

1. I, II)

2. I.i)

3. Artful

I.ii)

4. II)

5. TPS

1. (I.i)

2.

3.

4.



30872Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

ii)

5. II)

1.

I.i)

1.

2. -

33. : (33 ))

I. :

II.

III.

1.

2.

1.

2.

3.

4. TPS



30873Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

IV.

K

1.

1.

44.. :: ((44 ))

i.

ii.

1.

I.ii)

2.

I.ii)

3.



30874Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

-33)

-20)

Bo

- -20)

ii.

-

V -34

1.

2.

3.

4. TPS

5. Artful Thinking

II.ii

6. Artful Thinking

7. Artful Thinking

-

1. i)

2. ii)

3.

4. III)

1.

2.

1. - .

2.



30875Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

55.. :: HH ((33 ))

)

-35)

-52)

-6)

, 15-17,

-16)

1. - -

2.

3.

1.

2. Artful Thinking

3.

4.

5.

6. TPS

7.

8.

9. Artful Thinking ,

10.Artful Thinking



30876Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.

12. Artful Thinking

1.

2.

1.

1. :

2. -

3.

66.. ;; ((44 ))

i.

-7)

1. i)

2. iv)

3. iv)

4. -60 (I.v)



30877Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-18)

-15)

ii.

-10)

-

-22)

12, 12-13)

iii.

iv.

-

1-44)

v.

-30)

-

-60)

1. Artful Thinking

II)

2.

II)

3. Video

1.

2.

1.

1. -

2.

77.. ((44 ))

i.

1.



30878Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

ii.

-44)

iii.

-11)

i. -30)

ii.

-40)

iii.

-56)

iv. - -2. 11-

31)

v.

-

-61)

vi. -8)

vii.

I

E

2. :

TV

H/Y

i)

1.

i)

2.

3. Artful Thinking

I.iii)

4. II)

5. Artful Thinking , F.J. Haydn (III)

6. IV)

7.

V)

8. VI)

1.

I) 2.

(I.i) 3.

I)

4. II)

5. Artful Thinking

)

6.

7.



30879Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

V

V

VI

V)

1. E i)

2.

3.

1.

2.

( ):



30880Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

88.. OO ,, ((55 ))

i.

-8)

-7. 104, 1-35. 147,

4-9. 148, 1-12

ii.

-29)

iii. A

IV.

1. I)

2.

3. II)

4.

5. II)

6. iii)

7. III.iii)

1. 2. Artful Thinking

(I) 3. Artful Thinking A. Vivaldi, 4.

5. TPS 6.

II) 7.

8.

9.

IV)

1.



30881Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

2.

3.

I)

4. II)

5. II)

6.

II)

7. III.i)

8. Artful Thinking

IV)

1.

2.

II) 3.

III.i) 4.

IV)

1. -

)

2.

3.



30882Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

,,

(( ,, ,,

,, ))

(( ,, , ,, , , , )

(( ,, ,, , ,, , .. .. .)),

(( ,, ,, ,, )),, (( ,,

,, )),, ,,

.

,,

,

// ,, ,, ,, ,,

.



30883Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. ((3 )

i. H

ii.

i. ii.

iii.

III. i.

-23, 27-29. 52)

ii.

-90)

iii.

iv.

v.

-14) vi. -11)

vii. -13)

V.

i.

ii.

1.

2.

III.v)

3.

III.v)

1. T I.ii) 2. TPS iii) 3. TPSS (II.iii) 4. III.vii) 5.

II)

1.

2. video

3.

i) 4.

II) 5. III

6.



30884Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

iii)

1.

22.. ((33 ))

I. To

II. i.

ii.

-38)

III. i.

ii.

iii.

iv.

v.

1. , ,

-

2. :

-

,

(IV.viii)

3.

IV)

1.

2. -

III.i)

3. III.i)



30885Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

IV. o

i.

ii.

iii.

iv.

v.

vi.

vii.

viii.

V.

4. III.ii)

5.

IV.iii, V.vi)

6.

IV.vii)

7.

IV.iii)

1.

III)

2. Artful Thinking

(IV.vii)

3. Artful Thinking

Lippi (IV.iii)

4. Artful Thinking

II.i)

5. Artful Thinking

1.

):



30886Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

33.. ((33 )

:

i. -

-17. 21, 1-3)

ii.

-10)

-10)

iii.

-13)

-5)

- -

19)

iv.

-6. 3, 24-30)

v.

-19. 57-60)

1.

I.v) 2.

III) 3.

III)

4.

III.i)

5.

III.ii)

6.

-

III.v)

1.

O M

I.ii) 2.

(I.iv) 3. Video

4.

.



30887Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii.

iii.

iv.

v.

vi.

vii.

III.i)

5.

(III.i)

6.

(III.iv)

7. TPS

III.vii)

1.

I)

2. -

III.vi)

3. M

(III)

1.

):



30888Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

4. ,, ((5 ))

-

-

i.

ii.

iii.

iv. -30)

i.

-34)

M -11)

ii.

H

iii.

i.

ii.

1.

.

2.

3.

iiii)

4.

(I.iii)

5.

1.

2.

i)

3.



30889Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

iii.

iv.

v.

vi.

IV.

i.

ii.

4. TPS

I.iiii)

5.

6. video

III)

7. III.ii)

1. O

(I.ii)

2.

I.iii)

3. II)

4.

III)

5. III.v)



30890Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

55.. (55 ))

i.

ii.

iii.

i.

-

-

-22)

-4, 11)

ii.

-38)

i.

ii.

iii.

1.

i) 2.

I.i) 3. II.i)

4. II.i)

5. V)

1.

I.ii)

2. TPS

3. TPSS

(III)

4. Google Ea

II.i)

5. II.ii)

6. UNESCO

III)

1.

II.ii)

2.

1.



30891Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

V.

-

-

IV)

1.

2. ):

66.. ((44 ))

I. i.

9-14) ii.

--10.)

iii

iv.

-3)

II. :

i. -

15) ii. iii. v. -

1.

2.

1.

2. Artful Thinking

3. TPS

4.

5.

1. A

2.



30892Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

I

i. ii.

iii. iv.

v. -

1. (II.iv)

2.

1.

2. ):



30893Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

77.. ((55 ))

corpus

i.

ii.

iii.

i.

ii.

iii. 42)

iv. -13)

iii.

iv.

v.

-11)

i.

ii.

iii.

iv. - -

1.

I.iii)

1.

2. TPS I.iii)

3. II

4.

I I.i)

1.

2. II.i)

3. -

4.

1.



30894Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

.

,,

,, ,,

(( ,, ,, ,,

, ,, , . .))

( ,, ,, .. ..)

..

..

,, ,,

,

.

΄́



30895Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

.

,

, ,

..

. (( ))

( , , --

,, ,, ,, ,, .. ..))

( , , ))

-

,,

(( --, , ,, , )..



30896Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

,

(( ,, , , ,

. ..)

,,

..

..

,,

,, , , ,, ,

,,

, ,

,, ,

..



30897Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

B΄ E΄ & ΄

- -

,



30898Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

(( ,, ,, ,

,, .. ..)),,

,,

(( ,, ,,

,, ,, .. ..))

(( ,, ,, ,, ,, ,, .. ..))..

( , ,, , , , ,, . .)

,,

,

, ,,

,, ,, .



30899Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. ((44 ))

i.

ii.

i.

-17)

-7)

-

-45) -

-4) -

-3)

ii.

-35)

10, 25-37)

i.

1.

-

I.i) 2.

III.i) 3.

III.ii)

1.

I.i) 2. UNICEF ii) 3. TPS

IV)

4. -

-

5. Artful Thinking

II.i)

6. Artful Thinking

7. Artful Thinking

II.ii)

8.

II.i)



30900Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

4, 18-22)

-19)

ii.

9, 3-5)

35-45)

iii.

V.

i.

ii. -

iii.

1. B

I)

2.

III)

3. ii)

4.

(II, III, IV)

1. (I.ii)

1.

2. ):



30901Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

22.. ((44 ))

-

I. i.

ii.

iii.

II. i.

-9)

ii.

-5. 13, 14-17. 17, 1-8)

iii.

-17)

III. i.

ii. -28)

IV.

i.

ii.

iii.

1.

2.

IV)

3.

I.ii)

4.

1.

I.i)

2.

3. TPS III.ii)

4.



30902Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

P. Bruegel I.ii),

1.

II.iii)

2.

(I.i) 3.

I.ii)

1. Bullying)

33.. ((44 ))

1.



30903Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

- -26. 12, 1-

) ii.

-10) iii.

-32) iv.

-43) v.

-19)

i.

IV.

i.

ii.

V.

i.

Ramadan

ii.

v.

-

vi.

I)

2. I)

3.

II.i)

4. (II.ii)

5.

1. IV)

2. TPS

3. Artful Thinking

4.

I.iii)

1.

2. -

3.

4.

1. ):

2. :



30904Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

44.. :: ((44 ))

i.

i.

-15)

ii.

-12)

iv.

-15)

v.

- -16)

vi.

-6. 11, 1-9)

vii.

-6)

1.

2.

1.

2. Artful Thinking

I.i)

3. Artful Thinking

II.vii)

1.

II.vi)

2. -

3.

II)



30905Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

55.. ((44 ))

I. i.

-13)

ii.

iii.

II. i.

III.

i.

-37)

-29)

-

-18)

ii.

1.

-37) (III.i)

2. III.i)

3.

III.i)

1.

III.i)

2. TPS

3. Artful Thinking ,

I.ii)

4. Artful Thi

II.i)

1.

II.i)

2.

3.



30906Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-47)

-22)

1.

1. -

2. ):

6.. ((5 ))

I.

i.

-8)

ii. -21)

II. 28, 16-20)

i.

-15

ii. -6)

iii.

1.

I.i) 2.

III.i ii) 3. K

1.



30907Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

iv.

v.

III.

i.

ii.

II) 2. -18) (II.iv) 3. Artful Thinking :

II.v) 4. TPS

5.

1.

1.

2. ):

77.. ((44 ))

I. i.

ii.

II. i.

III.

1.

I.ii)

2.

3.



30908Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

IV.

4.

1.

2.

3. Artful Thinking

4.

5. Artful Thinking

I.ii)

1.

I.ii)

2.

I.ii)

1.

I.ii)



30909Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

(( ,, ))

( , , ,, , , .. ..))

,,

..

, , ,, ,,

.



30910Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. :: ((33 ))

i.

ii.

2, 46-47)

-22. 12, 1-5)

iii.

-6)

-7)

i. 44-48)

ii.

-21)

1.

I.iii)

2.

I.iii)

3. I.iii)

1.

I.iii)

2.

3. TPS

1.

1.

2. ): ,



30911Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

2.. . ((3 )

i.

ii.

i.

ii.

i.

ii.

iii.

V. i.

ii. H

iii.

1.

2.

iii)

3.

iii)

4.

5.

1.

I.i)

2. TPWS

3.

I.i)

4. Artful Thinking

(10 III.i)

5. Artful Thinking

III.i)

6. Artful Thinking

, III.ii)

7.

IV.ii)



30912Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

1.

1. ):

2.

33.. ,, (44 )

I.

II.

III.

IV.

1.

2.

1.



30913Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

I) 2. TPS

III) 3.

III)

1.

1.

(III)

1. 2. ):

44.. :: ((44 ))



30914Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i

-

ii.

iii.

:

i. :

-26)

-

ii. :

iii.

1.

2.

1. TPS

(II)

2.

3.

4.

II.i)

5.

1.

2.

II.iii)

3.

4. Artful Thinking: ,

5. Artful Thinking: ,

Syriac Depiction

The Last Supper, London British Museum)



30915Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

1.



30916Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

55.. ((55 ))

I.

i.

ii.

iii.

iv.

v.

vi.

II.

i.

ii.

III.

i.

ii.

iii.

1.

1.

2. I)

3.

I)

4. I.iii)

1.

I.iii) 2.

II)

3.

III.iii)

1.

(I.iii)

2.



30917Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

1.

2. ):

66.. ((55 ))

I. i.

ii.

iii.

II. i.

ii.

III.

i.

ii.

IV.

1.

I)

2.

IV.i)

3. V.ii)

1.

I.i)

2.

II.ii)

3.

IV.i)

4.

5.

1.



30918Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

19, 33- -16)

ii.

-4,18)

IV.ii)

2.

3. -

1. III.i)

2.

3. IV.i)

77.. :: ((55 ))



30919Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii. -

V

V.

1.

2.

1.

2. II)

3. Artful Thinking Gaudeamus omnes (IV)

1. A

2.

3.

1.

2.

3.

1.



30920Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

΄́

.

,,

, ,

,,

,,

,

,, ,

(( ,, ,, )

..

..

-

,

--

.



30921Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

.

(

,, ,, ,, , . .)).

.. (( )

(( , ,, , ,, ,

,, .. ..)) ,

..

..

( , .. ..)

,,

..

..

EE

(( , ,, .. .)

(( ,, ))

,,

..



30922Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

:

(4

:

(48

:

(4

1. (4

2.

3.

(3

4.

5.

6.

1.

(4

2.

(4

3. (4

4.

(4

5.

(5

6. (3

1. (4

2.

(3

3.

(2

4.

(4

5.

(4

6. (4

7.

(3



30923Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

((

).

, ..

..

,,

..



30924Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

:

, ( ,

,, ,, ,, ))

,,

,

( , , ,, , )

,

( ,

,, ,, ))

.



30925Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

71

11.. ((44 ))

i. To

-48

ii.

)

iii.

iv.

1.

2.

II.ii, II.iv) 3.

II.iv) 4.

III.ii)

5. III.iii, III,iv) 6.

1. TPS I) 2. Artful Thinking x ,

- 3. Artful Thinking

II.iv) 4. Artful Thinking

alexamenosGraffito ALEXAMENOS SEBETE II.ii) 5. II.iii) 6. TPS

II.iii) 7. Artful Thinking

-Orante -Grata) II.iii)

8. II.iii)

9. II.iii)

10.



30926Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii. -

)

iii.

-

3, 2-

6, 1-3)

iv.

](II.iii) 11. Artful Thinking

II.iv) 12.

III.iii) 13. Artful Thinking

http://www.googleartproject.com/collection/benaki-museum-of-greek-civilization/artwork/the-dormition-of-st-savvas-unknown-artist iv.)

14. TWPS

III.iv) 15. III.iv) 16.

1. II.i) 2.

II.ii) 3.

II.iii) 4. (II.iii) 5. -

II.iv) 6.

III.iv)

1.

iii)

1.

II.iii)

2. iv)



30927Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

73

22.. ((55 ))

-

-

i.

ii.

iii.

i.

ii.

-34)

-10) iii.

39

iv.

1. -

2.

I ii) 3.

II.iii iv)

4. -

III.i)

1. I) 2.

I.ii) 3. Artful Thinking

ii) 4. , , : St Paul

Preaching in Athens, Raphael, Victoria and Albert Museum ( .ii)

5. II.iv)

6. Artful Thinking

II.iv) 7.

(I.v) 8.

II.vi)

II.vi)



30928Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

)

-

)

)

v.

vi.

i.

ii.

iii.

II.vi) II.vi)

II.vi)

9. II.vi)

10. Artful Thinking

http://www.ics.forth.gr/isl/fayum/ekthemata.htm] (III.ii) 11. ,

III.ii) 12. Artful Thinking

Galla Placidia (III.iii)

13. Artful Thinking

2 x

III.iii)

1.

I.ii)

2. -

II.vi)

3. -

(III.i)

4. -

1.

1.

III.i)



30929Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

33.. ;; ((33 ))

i.

ii.

iii.

iv.

i.

-

- 8)

ii.

1. 2.

I)

3.

I.iv)

4.

(II.ii)

1. Artful Thinking

2. -32 (I II.ii)

3. Artful Thinking

II.ii)

4. Artful Thinking

I i)

5. Artful Thinking:

http://www.wikipaintings.org/en/konstantinos-

parthenis/music-painting-and-decoration-of-a-piano-

1920#supersized-artistPaintings-269478]

http://www.wikipaintings.org/en/el-

greco#supersized-spanish-period-190980] (II.i)

6.

http://www.annunciation.gr/index.php I.i)



30930Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

2, 42-

)

25-32)

-5)

-14)

-

2)

-6

7. Artful Thinking 10 x ( I.i)

8.

II.ii)

9. Artful Thinking

-http://www.bokoros.gr]

ii)

10.Artful Thinking -

II.ii)

11. Artful Thinking

II.ii)

12.

II.ii)

13. II.ii)

1.

(II.ii)

2.

H. Matisse H. Miro) (II.ii)

3. - ii)

1.

II.ii)

II.ii)



30931Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

77

44.. ;; ((33 ))

i.

ii.

i.

ii.

iii.

iv.

v.

1. (I)

2.

II.ii)

3.

II.iii)

4. -

II.iv)

1. T (I)

2. TWPS

(I)

3. Artful Thinking

(I ii)

4. II.ii)

5.

(II.iii)

1.

2. II.v)

3. II.i, ii

iv)

1.



30932Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

1.

55.. : ((5 )

i.

ii.

iii.

-

-21. 24-26, 23, 1-

-10. 17- -3.9)

1.

2.

1.

I.iii)

2.

3.

4.

5. , ,

http://www.bl.uk/learning/cult/sacred/stories] (I.i.)

6.

II.iii.)



30933Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

)

iv.

v.

i.

ii.

iii.

iv.

v.

7. II.v)

8. Artful Thinking: Marc Chagall ( .i.)

http://www.wikipaintings.org/en/marc-chagall]

9. Artful Thinking , , Porcelain Unicorn

[ . http://vimeo.com/14407387] ( .v)

10. v)

11.

,

) (III.v)

12.

-

13.

1.

I)

2.

I, II)

3. Project

4.

1.

II ii)

1.

(I)

2.

3.

4.



30934Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

vi.

i. Marc Chagall

ii.

iii.

iv.

66.. ((33 )

i.

Diwali, Pongal, Holi)

ii.

1.

1.

2. ,

http://www.bl.uk/learning/cult/sacred/stories] (I.i) 3. ,

http://www.bl.uk/learning/cult/sacred/stories] (I.ii) 4. Artful Thinking x

x

I.i)

5. Artful Thinking x

(I.ii)


ii iii)



30935Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-

i.

ii. -

- -

iii.

iv. :

/


x ii iii)

8. I.ii)

1. Rangoli

I.i ii)

2.

3.

4.

I)

5.

II )

1.

I)

1.

2.

video,



30936Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

,,

,,

(( ,, ))

,,

,,

.

..

,

( ,, ,, ,,

..))

--

..



30937Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

..

.. (( ))

( )..



30938Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

,,

,, , , (( ))

..

..

,,

(( ,, ,, .. ..)) ,,

, ,

( )

(( ))..



30939Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

,,

1199

..

.



30940Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

:

,,

(( ,, , ,, ,, ,,

)),,

,,

(( , .. ..)) ,,

.

,

, , .. ..

,,

.



30941Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. ;; ((44 ))

i.

ii.

i.

( - - 7-

135, 15-18)

ii.

,

)

iii.

-

-

)

1. I)

2. I.ii)

3.

(II.iii)

4. II.iii)

5.

II.iii)

6.

II.iii)

1.

I.i)

2. Artful Thinking She s Got Your Eyes http://www.adbusters.org/content/shes-got-

your-eyes] (I.i)

3. I)

4. Artful Thinking

, Marc Chagall

http://www.wikipaintings.org/en/marc-chagall/the-

hebrews-adore-the-golden-calf-1931] (II.i)

5.

H II.iii)

6.

El Greco -

(2014) (II.iv)

7. II.iv)



30942Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

iv.

i.

ii.

iii.

iv.

8.

II.iv)

9. TWPS

II.iv)

10. Artful Thinking

tion.gr/A2.php]:

..

http://www.annunciation.gr/A6.FLVPlayback.php?vid=1]

..

http://www.annunciation.gr/B3.1.1.php?id=7994


..



.



(II.iv)

11.

II.iv)

12. III.i)

13. III.ii)

1. I)

2.

II.iii)

3.

II.iii)

4.

II.iv)



30943Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

1.

(II.iv)

2.

(II.iv)

3.

4.

1.

II.iv)

2.

3.

2.. ;; ; (44 ))

I.



30944Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii.

II.

6- -10)

-7)

-32)

-42)

- -10)

-15)

-6)

-46)

1.

II) 2.

(I ) 3.

II) 4.

II) 5. -

II) 6.

II) 7.

TPS

1.

I) 2. rtful Thinking:

http://www.wikipaintings.org/en/natalia-goncharova/icon-painting-motifs#supersized-artistPaintings-

3. II)

4. rtful Thinking

- Gabriel Millet http://ica.princeton.edu/millet/main.php?country=Greece&site=240&view=site&page=1]

. Rossano - Codex purpureus Rossanensis [ . http://www.artesacrarossano.it/codex.php

http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:RossanoGospels] (II)

5. rtful Thinking: ,

[ . http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei: Meister des Rabula-Evangeliums 002. jpg&filetimestamp=20050520052343]



30945Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-33)

- 16, 8)

-35)

III.

i.

ii.

http://www.wikipaintings.org/en/el-greco#supersized-spanish-period-191018]

,

http://www.wikipaintings.org/en/el-greco#supersized-spanish-period-191014]

, Paul Gauguin -

gauguin#supersized-cloisonnism-190951]

http://www.wikipaintings.org/en/salvador-dali#supersized-the-biblia-sacra-246721] (II)

6.

-by-genre/religious-painting] (II)

7. II)

8.

II) 9. Artful Thiniking

10.

] (I i)

1.

II)

2.

II) 3. II)



30946Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

33.. ;; ((44 ))

i.

ii.

II.

i.

)

ii. -15)

iii.

)

iv.

-30)

v. -

)

vi.

-9. 138, 1-8)

1.

I.ii)

2.

II.i)

3. -15 (II.ii)

4. III.i ii)

1. TPS

I.i)

2. TWPS

(I.ii)

3. Artful Thinking

I.ii)

4.

TPS

II.i)

5. -Sigel (II.i)

6. Artful Thinking

- Cappella Sistina

#supersized-featured-193173]



30947Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-

i.

ii.

i.

-8)

ii.

-34)

7-11)

iii.

iv.

http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Cathedral

(Monreale) - Mosaics] (II.i II.v)

7.

-I].

II.iv)

8. (III)

9.

IV,ii)

IV.iii iv)

10. IV)

1.

(II)

2.

II.i)

1.

II.i)

2. II.iv)



30948Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

44.. (44 )

i.

ii.

iii.

iv.

O i.

-8)

ii. -37)

iii.

iv. -

v.

1.

2.

3.

II.ii)

4. II.ii)

5.

II.iv)

6.

v)

7. IV.i)

1.

I.i, I.iii)

2.

I.ii)

3. Project

4.

I.ii)

5. TWPS

(I.ii)

6.

I.ii)

7. Artful Thinking

Zero film http://www.zeroshortfilm.com/screenings-

awards/zero-now-online



30949Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

- -16)

ii.

iii.

iv.

IV.

i.

ii.

iii.

iv.

http://www.youtube.com/watch?v=LOMbySJTKpg] (I. ii.)

8. Artful Thinking

I.ii, I.iii)

9.

I.ii, I.iv)

10.

I.ii, I.iv)

11. Artful Thinking

(II.iii)

12.I.iv)

13. II.iv)

14. II.iv)

15. II.iv)

16.

II.v)

17. II.v)

18.

II.v)

1.

I)

2. I.iv)

3.

II.ii)

4. (II.iv)

5.

I, II,

III)

6. -

(I.iv)



30950Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

96

5.. ((5 ))

I.

i.

ii.

iii.

bullying

II. i.

ii.

iii.

iv.

III

i.

ii.

iii.

IV

1.

2. I i)

3. i)

4. IV)

1. II.i),

II.ii)

2.

II.i)

3. II.iii)

4.

5.

1.

IV)

2.

-20 (IV)

1.

IV)

1.

IV)



30951Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-20)



30952Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

66.. (33 )

I. i.

ii.

iii.

i.

ii.

i.

ii.

iii.

1. I)

2. I.ii)

1.

2. Artful Thinking I.ii)

3. I.iii)

4. I.iii)

5.

6. http://www.eikastikon.gr/afieromata/athos gr art.html

(I.i, II.ii)

7. Artful Thinking

I.iii)

8. Artful Thinking

II)

9.

1. II.ii)

1.



30953Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

2.

(II)

(II)

X

3.

(II)

(II)

4.

1. (I, II)

2.

3.

(II.ii)

4. (II.i)



30954Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

, ,, ,

,,

,, ,,

,

..



30955Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

(( ,, ,, ,, ..))

.

,, ..

..

-- , ,, ,,

.



30956Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

,, .

. (( ))

(( ))

( ))

(( ))

.

, , ,, ,,

(( ) , ,, ( ,, ,, . .)) , ,, ,,

(( ))

( )).



30957Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

..

..



30958Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

:

,,

,, (( , ,, ,, ,, ))

.

,, -

,

..



30959Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

11.. ((44 ))

i.

ii.

iii.

iv.

i.

ii. K

iii.

i.

ii.

iii

V

1.

III)

2.

(III)

3. III)

4. III.i)

5. III.ii)

6.

IV)

7.

IV)

1.

2. e- bridges

3.

4. I.ii)

5.

II)

6.

II)

7. Artful Thinking



30960Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii.

iii.

iv.

v.

(II.i)

8. video:

II.iii)

9. TPS III.i)

10. III.ii)

11. III.iii)

1.

I, II)

2.

- I, II)

3.

III.ii)

1.

VI.i)

1.

22.. ((33 ))

I. H



30961Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

)

i.

ii.

II.

i.

ii.

iii.

iv.

v.

III.

i.

ii. -42)

iii.

)

IV.

i.

ii.

V.

i.

ii.

1. -

II.iii)

2. II.v)

3.

4.

(V.iii)

5. III.ii)

6. III.ii)

1.

II) 2.

II)

3. TPS

II.iv)

4. III.i)

5. III.i)

6. (III.iii V)

7. II.iv)

8. II.v)

9. Artful thinking

(III.ii)

10. e-bridges

VI)

1.



30962Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

iii.

VI.

i.

ii.

iii.

I.ii)

2.

3.

IV)

4.

V)

5. V)

1. I, II)

2.

I, V.ii, VI.i)

33.. ((22 ))

1.

I, II, III)

2.

(I, II, III)

3.

I, II, III)

1. TPS I, II,

III)

2.



30963Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-

-

-

-

I, II, III)

3.

I, II, III)

4. Artful thinking Agent of Grace

(II)

1. I, II, III)

2. I, II, III)

3.

(I, II, III)

1. I have a dream (I, II, III)

44.. ;; ((44 ))

)

i.

ii.

iii.

iv.

1. -

2. i)

3. -4 (III.i)

1. I)

2. Artful Thinking Bacon Kollwitz, Guernica



30964Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

i.

ii.

iii.

iv.

i.

-

24)

-7.

17-20)

-32)

-12)

-4)

ii.

I

II)

3. TPSS I.ii)

4. Artful Thinking:

Marc Chagall

http://www.wikipaintings.org/en/edvard-

munch#supersized-featured-


6. TWPS

III.i)

7. Artful Thinking III.i)

8. III.ii)

9. Artful Thinking

III.ii)

1.

I)

2. III.i)

3. III)

1. II.i)

1. II.iv)



30965Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

55.. ((44 ))

I.

i.

ii.

iii.

II. i.

-8)

ii.

1.

I.i)

2.

I.i)

3. III.vi)



30966Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

)

iii.

iv.

v.

III.

i.

ii. H

-12):

iii.

-34)

iv.

-22)

v.

vi.

-40)

vii.

viii.

1. TWPS

I.i)

2. Artful Thinking Silent Evolution Jason Taylor de Caires

[http://www.underwatersculpture.com/pages/gallery/evol

ucion-silenciosa.html]

(I.ii)


I.ii)

4. TWPS

(III.ii)

5.

(II.iv, III.ii, III.v)

6. Artful Thinking: -

- II.i)

7. II.ii, II.iii)

8.

III):

9. III)

10. Artful Thinking:

III.vii)

11.

http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr&cat=10]

(III.viii)

12. AGAPE

(Alternative Globalization Addressing People and Earth /

III)

1. Agape

Dead Can Dance (III)

2.



30967Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-23)

3. -

II.iv)

4. We shall overcome Bruce Springsteen -

I.i)

1.

II.iv)

1.

II.iv)

2. III.viii)

3. Jim Sheridan

(II.iv)

66.. ((44 ))

)

;

i.

ii.

9)

1. I)

2. I.i)

3. Artful Thinking

II)

4. Artful Thinking:



30968Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

II.

i.

ii.

-

-14)

iii.

-

-

17, 21)

-

Michelangelo

[http://www.wikipaintings.org/en/michelangelo#supersize

d-featured-193265] (II.i)

[http://www.wikipaintings.org/en/andrei-rublev/the-last-

judgement-1408] (II.i)

IV.i)

Caravaggio, , Duccio di

buoninsegna, Emmaus

(IV.ii)

1. III.ii)

1.

(II )



30969Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

-

-

-45)

i.

ii.

-

iii. -

V

i.

)

ii.

-35)

iii.

iv.

-12)

77.. ((pprroojjeecctt)):: // ((33 ))

1



30970Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

project

-o i.

project

-

project

ii.

iii.

iv.

v.

II. 2

i.

ii.



30971Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

III. 3

..

,

(( , ,, ,, , ,, . ..)

,, ,,

,

,, ,, ,,

,,

..



30972Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

.

,,

(( ,, ,, ,, ..) .

..

..



30973Τεύχος Β’ 2920/13.09.2016

..

,,

,, (( .))

.. (( ))

,

..



.

,, (( ,, ,,

)) ,, ,,

, ,,

,, , ,

(( ))..

Καποδιστρίου 34, Τ.Κ. 104 32, Αθήνα Τηλ. Κέντρο 210 5279000

Κείμενα προς δημοσίευση: [email protected] *02029201309160116*

Η ισχύς αυτής της απόφασης αρχίζει από το σχολικό έτος 2016-2017.

Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Αθήνα, 7 Σεπτεμβρίου 2016

Ο ΥπουργόςΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΙΛΗΣ


30859 ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ...ο Προτεσταντισμός με...

Documents