RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:35 E diel, 2 shtator 2012E diel, 2 shtator 2012E diel, 2 shtator 2012E diel, 2 shtator 2012E diel, 2 shtator 2012

ZBULOHET DOKUMENTI QE ZBARDH ZBULOHET DOKUMENTI QE ZBARDH ZBULOHET DOKUMENTI QE ZBARDH ZBULOHET DOKUMENTI QE ZBARDH ZBULOHET DOKUMENTI QE ZBARDH KONFERENCEN E MBAJTUR NGA MEHDI FRASHERI ME 1929KONFERENCEN E MBAJTUR NGA MEHDI FRASHERI ME 1929KONFERENCEN E MBAJTUR NGA MEHDI FRASHERI ME 1929KONFERENCEN E MBAJTUR NGA MEHDI FRASHERI ME 1929KONFERENCEN E MBAJTUR NGA MEHDI FRASHERI ME 1929

SHQIPERIA STRATEGJIKETTTTTraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojashraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojashraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojashraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojashraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Një broshurë 20 faqëshe, e shtypur në vitin 1929 në shtypshkronjën DIELLI, me

fletët e zverdhura e të dëmtuara ngakoha na sjell në ditët tona, një at-mosferë kaq aktuale sa i takonmardhënies së Shqipërisë me fqin-jët e saj, diskutimeve mbi kufijtëtokësorë e detarë, marrëveshjevembi pikat stratëgjike, etj. Dokumen-ti i botuar në dy gjuhë shqip dheitalisht zbardh një konferencë tëmbajtur në Klubin Italian të Ti-ranës nga kryeministri i asaj kohemehdi Frashëri me 3 nëntor 1929.Dokumenti mesiguri gjendet edhenë arkiva private e shtetërore, porkjo kopje të cilës i referohemi dhe ekemi zbardhur besnikërisht për tabotuar për lexuesin e gjerë ka edhenjë histori të veçantë. Ajo është gje-tur rastësht mes një grumbulli li-brash, revistash e gazetash, passhembjes së një shtëpie të vjetër ti-ranase, ndërsa në vend të saj u ng-

rit shumë shpejt një pallat. I zoti iasaj shtëpie, i cili nuk jeton më prejvitesh dukej e kishte harruar atëpasuri prej kohësh, pasi e gjithë li-braria ishte e fshehur në brendësitë mureve e doli në dritë vetëm pasishtëpia u rrafshua e tëra. Kjobroshurë e gjetur në atë pirg librash,u mor dhe u ruajt nga studiuesiNovruz Shehu, i cili na shtyu ta bot-ojmë e ta bëjmë të njohur edhe përlexuesin e gjerë. Redaksia i ka qën-druar besnike gjuhës së përdorur,deri edhe në disa gabime të vogla tëcilat nuk i kemi korrigjuar.

Dokumenti i plotëKonferencë e mbajtun prej zotni

Mehdi Frashëri me 3 nanduer 1929në klubin Italian të Tiranës

Ministri i N.madhënisë së tij tëmbretit t’Italisë

Tiranë, 4 Nanduer 1929 ( VIII) Shkëlqesi,Shkëlqesi,Shkëlqesi,Shkëlqesi,Shkëlqesi,Akoma ndodhem nën përshtypjen

e konferencës...○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Foto-KujtimetFoto-KujtimetFoto-KujtimetFoto-KujtimetFoto-Kujtimete She She She She Shëëëëënnnnn

Palit ShqiptarPalit ShqiptarPalit ShqiptarPalit ShqiptarPalit ShqiptarFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje:Foto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje:Foto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje:Foto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje:Foto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje:një tjetër mënyrë për të rifituar të shkuarënnjë tjetër mënyrë për të rifituar të shkuarënnjë tjetër mënyrë për të rifituar të shkuarënnjë tjetër mënyrë për të rifituar të shkuarënnjë tjetër mënyrë për të rifituar të shkuarën

arbëreshe të shënpaliotëve. Interesantearbëreshe të shënpaliotëve. Interesantearbëreshe të shënpaliotëve. Interesantearbëreshe të shënpaliotëve. Interesantearbëreshe të shënpaliotëve. Interesanteështë didaskalia e secilës fotografi meështë didaskalia e secilës fotografi meështë didaskalia e secilës fotografi meështë didaskalia e secilës fotografi meështë didaskalia e secilës fotografi me

indenfikim të dyfishtë gjuhësorindenfikim të dyfishtë gjuhësorindenfikim të dyfishtë gjuhësorindenfikim të dyfishtë gjuhësorindenfikim të dyfishtë gjuhësor

Mirela Sula: RrugaMirela Sula: RrugaMirela Sula: RrugaMirela Sula: RrugaMirela Sula: Rrugaqë të çon në shtëpiqë të çon në shtëpiqë të çon në shtëpiqë të çon në shtëpiqë të çon në shtëpi

Mirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në Shkodër, 1975. Ka, 1975. Ka, 1975. Ka, 1975. Ka, 1975. Kambaruar studimet e larta për Gjuhe-mbaruar studimet e larta për Gjuhe-mbaruar studimet e larta për Gjuhe-mbaruar studimet e larta për Gjuhe-mbaruar studimet e larta për Gjuhe-LLLLLetërsietërsietërsietërsietërsidhe më pas është specializuar në fushën edhe më pas është specializuar në fushën edhe më pas është specializuar në fushën edhe më pas është specializuar në fushën edhe më pas është specializuar në fushën e

psikologjisë. Ka mbaruar studimet Master nëpsikologjisë. Ka mbaruar studimet Master nëpsikologjisë. Ka mbaruar studimet Master nëpsikologjisë. Ka mbaruar studimet Master nëpsikologjisë. Ka mbaruar studimet Master nëKëshillim dhe PsikologjiKëshillim dhe PsikologjiKëshillim dhe PsikologjiKëshillim dhe PsikologjiKëshillim dhe Psikologji...............

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17

Ajo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cmAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cmAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cmAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cmAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cme gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte ee gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte ee gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte ee gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte ee gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e

gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepgdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepgdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepgdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepgdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jeppërshtypjen se ai që e ka realizuar kapërshtypjen se ai që e ka realizuar kapërshtypjen se ai që e ka realizuar kapërshtypjen se ai që e ka realizuar kapërshtypjen se ai që e ka realizuar ka

përtuar ta gdhendë me finesë...përtuar ta gdhendë me finesë...përtuar ta gdhendë me finesë...përtuar ta gdhendë me finesë...përtuar ta gdhendë me finesë...

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Penelopa e GalerisëPenelopa e GalerisëPenelopa e GalerisëPenelopa e GalerisëPenelopa e GalerisëKombëtare të Kombëtare të Kombëtare të Kombëtare të Kombëtare të AthinësAthinësAthinësAthinësAthinësdhe një kopje në Tdhe një kopje në Tdhe një kopje në Tdhe një kopje në Tdhe një kopje në Tiranëiranëiranëiranëiranë

Në Fondin etnografiktë Qendrës së Studi-

meve Albanologjike ruhenvetëm dy skulptura tëmermerta, e që të dyja metema të shquara nga mi-tologjia greke. Hiqenimëndjen në se mund tëjenë të vjetra. Njëra prejtyre, por jo më e bukura,paraqet Penelopën. Miti isaj me punën që nukmbaron kurrë lidhet nëpërfytyrimin tonë me pël-hurën e famshme dhe kjoështë e përbotshme. Edheskulptura që kemi ne ekoncepton Penelopën mekëtë këndvështrim, end-jen. Që ta përshkruajm, anuk do të ishte njëpërsëritje e panevojshmee asaj që e dimë fare mirë?Por pyetja e rastit mund

të lidhet me origjinën dheme idenë e artistit që e karealizuar. Kjo, po, ja vlen.

Për herë të parë jam njo-hur me këtë skulpturë atynga viti 1982. Nuk e përcak-tova dot menjëherë. Enigmae qenies së saj më ngacmon-te vazhdimisht. E shikojashpesh me vëmendje për t’idhënë përgjigje pikëpyetjesqë shtronte pa dashur. Porvetëm vite më vonë e ndavamëndjen për Penelopën dheashtu e paraqita kurdoherëqë vinte rasti.

Po rasti më njohu meorigjinalin e saj. Duke viz-ituar në tetor të dymijë eshtatës Galerinë e Arteve tëAthinës pashë një slulpturëtë Rodinit te derdhur nebronz. Desha ta prek. E dise në muzeume nuk duhettë prekësh gjë me dorë. Portundimi ishte i madh...

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiPietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Në Shën Palin Shqiptar, përveç

muzeut, kostumeve, gju-hës ende të gjallë, njëtjetër mënyrë për t’u nd-jerë pjesë e jetës së komu-nitetit, e ka zbuluar Sal-vatore Mazzaracchio, pro-fesor shkolle në Romë, kuka studiuar, punon e je-ton me familjen prej mëshumë se 30 vjetësh:bëhet fjalë për një punë jotë vogël për t’i ridhënë njëhistori dhe ndjenjë për-katësie bashkëqytetarëvepërmes një rindërtimishumë të përpiktë tëpemës gjenealogjike tësecilit prej tyre, shoqëru-ar nga dokumentim fo-tografik që nis nga fillimii viteve Nëntëqind (doku-menti i parë i përket vitit

1907).Profesori, 58-vjeçar, nuk

humb rast për t’u rikthyernë fshatin e tij të lindjes,sepse ndjehet i rrënjëzuarmirë ekzistencialisht; nëfakt, ai i përket atij brezi qënë vitet Shtatëdhjetë ishtepjesë aktive e jetës kultur-ore të fshatit: nga netët jas-htë, te grupi folk, te ideja ekrijimit të ekomuzeut (ar-tikulli “Një muze ndryshe”RILINDASI 12/08/2012).Ka jetuar një fëmijëri joshumë të qetë: në moshën7-vjeçare humb të ëmëndhe, duke konsideruarvështirësitë ekonomike tëfamiljes, pësoi braktisjenedhe nga ana e të atit që,ndërsa jetonte vetëm mendonjë punë të rastit, udetyrua të emigronte nëGjermani, duke i besuar dyfëmijët...

Në foto: MehdiFrasheri dhefaksimile nga broshurae konferencës së 1929

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 2 shtator 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIDDDDDOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTI BBBBBROSHURAROSHURAROSHURAROSHURAROSHURATTTTT

TTTTTraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash. Zbulohet dokumentiraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash. Zbulohet dokumentiraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash. Zbulohet dokumentiraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash. Zbulohet dokumentiraktat miqësie me Italinë në një broshurë mes rrënojash. Zbulohet dokumenti20 faqësh që zbardh konferencën e mbajtur nga Mehdi Frashëri më 192920 faqësh që zbardh konferencën e mbajtur nga Mehdi Frashëri më 192920 faqësh që zbardh konferencën e mbajtur nga Mehdi Frashëri më 192920 faqësh që zbardh konferencën e mbajtur nga Mehdi Frashëri më 192920 faqësh që zbardh konferencën e mbajtur nga Mehdi Frashëri më 1929

...magistrale qi Shkëlqesia e juej pati mirës-inë të majë dje në Qerthullin Italian të Tiranësmbi temën Bes-lidhja ITALO-SHQIPTARE.Posë lavdërimit unë personalisht jam dakordpër gjithë çe keni thanë Z.Juaj, bile si nënsh-krues i traktatit jam i knaqur tue thanë seenterpretimi i dhanun prej Z Juej mbi shkaqetqi kanë përfundue në lidhjen e paktit t’aleancësjanë absolutisht të drejta.

Do t’ishte nji mkat në kjoftë se fjalët e brk-uura të Z.Juej të mbeteshin vetëm në kujtimindhe në zemrën e pak qindrave njerëzve që ikanë ndigjue nga zani i gjallë i Z.Juej edheunë për ktë do t’ju lutem qi të kini mirësinë eta botoni në shqipe edhe n’italishte konfer-encën, me qëllim qi t’jetë e mundëshmepërhapja e saje si n’Itali ashtu edhe n’Shqipni.

Prano, Shkëlqesë, shprehimin e konsider-atës ma të naltë t’imen.

Përshëndetjet ma të dashunat e mijaUGO SOLAShkëlqesisë së Tij Mehdi Bey FrashëriKryetar i Këshillit të ShtetitTiranë Konferenca e mbajtun prej Z.M.Frasheri me

3 nanduer 1929, në klubin Italian të Tiranës

Të ndershëm Zonja e Zotni

Që prej disa kohe e dini se midis Italis eShqipnis ekziston nji traktat Bes-lidhje. Këtëpo ta marrim në kuptimin e letërs së sajë nukasht përveçse nji dokument diplomatik qipërmban disa obligime reciproke për të dy palëtkontraktuese dhe ruhet n’arshivat respektivetë dy shteteve beslidhës.

Ky dokument po të mbetet në këtë mënyrënuk mund të ketë efektin e dishruem. Popujtserioz kur lidhen me nji aleancë duhet të kenëose të formojnë ndërgjegjen e përgjegjësisë qirjedhë nga kjo aleancë, prandej asht e dobish-me mbase dhe tepër e nevojshme për me ishpjegue publikut të dy palëvet qëllimet dheefektet e kësaj aleancë.

Kur themi qëllimi, kuptojmë qëllimet ngapik-pamja italiane dhe nga pik-pamja sh-qiptare. Por para se të vijmënë shpjegimin e këtyne dypikave, asht e nevojshme tëtregojmë disa shembulla tëgjalla qi i përgjigjen nëmënyra të ndryshme situatësitalo-shqiptare.

Zonja e Zotni! Siç e dini qiPerandoria Ruse kur u formuesefte kje nji qeveri në brendes-inë e tokës e cila shifte nevojënpër me pasë nji dritësore nëbregun e Detit Baltik. Pjetri iMadh thoshte se më lypset njidritësore për me marë frymëdhe për me pasë kontakt mepopujt e qytetënuemt’Oksidentit, dhe kështu mbasdisa luftimeve qi pati meSvecien, zotuese e bregut Bal-tik, dhe sidomos mbas fitores qipati në Poltave me Karlin XIIarijti qëllimin e vet; bile kryeqy-tetin e ngrehi në bregun e DetitBaltik.Mbasandej caret e Rusisëthoshin se u lypsesh nji klime ebutë dhe kësi lloj filluen vep-rimet e tyne për me mrijtë në

vijon nga faqja 13

Detin Azov edhe pastaj në Detin e Zi. Mbasshumë luftimesh me Perandorinë Ottomane,vunë në dorë nji pjesë të randësishme të detittë Zi dhe filluen të thonë se u lypsej porta eshtëpisë së tyne, d. m. th. Stambolli me tëngushtat e tij. Ma vonë thojshin se rruga përme mrijtë në Stamboll shkon nga Vjena, do-nin të thojshin se Perandorija e Habsburgvetkrijonte nji pengim për mritjen e moskovitvenë Kostandinopel.

Në sirethujën e balkanit ndodheshin popujortodoks dhe slav nën zotnimin e Turkisë, ash-tu edhe popuj të tjerë prej kësaj race nën zot-nimin e Austrisë prandaj politika ruse isghtee lidhun ngushtësisht me librimin e popujvetslav të Balkanit; serb, malazes dhe bulgar.Këta popuj formojshin nji thikë me presë dy-fishore, shërbenin kundra Turqisë edhe kun-dra Austrisë. Interesat e nji populli të madhishin kaq të lidhuna me ato të popujvet të veg-jël slav sa qi midisTurqisë dhe Serbisë nukishte nevojë të lidhej nji traktat dhekur-doherë qi mund ti bahej nji sulmimserbisë prej çdo shteti qi t’ishte, Rusiaipso-fakto deklaronte gjëndjen e luftëskundrejt atij shteti.

E dini for mirë se mbas ngjarjes sëSerajevës në mbarimin e afatit të ulti-matumit të kominikuem prej Austro-Ungaries qeverisë së Belgradit, cari de-kretoj mobilizimin e ushtërisë së tij dheky fakt provokoj luftën e përgjithshmemë 1914 megjith kët midis Rusisë dheSerbisë nuk ekzistonte ndonji traktataleance.

Kemi edhe shembulla të tjera kësodoret; po zgjedhim situatën e Belgjikëskundrejt Britanisë së Madhe. Siç e diniBelgji ndodhet midis Gjermanisë dheFrancës dhe përkarshi ndodhen rethujetBritanike. Kjo situatë geografike e bel-gjikës kishte provokue, për ruejtjen epaqes s’Europës, nji traktat ndërkombëtarpër garantimin e neutralitetit të belgjikës,por midis këtij shteti të vogël dhe Britan-jës së Madhe nuk ekzistonte nji traktat iveçantë dhe dypalëshe. Gjith bota e dintese cënimi i këtij neutraliteti, prej kujdo qitë vinte ipso-jure edhe ipso-fakte provokon-

te deklarimin e gjëndjesluftarake midis In-gliterës dhe shtetit qidonte të cënonte neu-tralitetin e Belgjikës.Megjith qi Britanja eMadhe kishte nji flotëluftarake ma të madhese dy flotë të bahskuemetë shteteve që mund tëkishin flotën ma të mad-he posë asaj, nga shkakui afrimit të brigjeve tëdetit belg ballë rre-thujeve britanike, sig-urim i kësja Perandorijelypte neutralitetin dhesigurimin e belgjikës pafjalë. Kjo interesëmbrojtjeje ihste kaq erandësishme sa, vjolimii Belgjikës prej tëtretëvet, provokonte de-kklarimin e luftës ngaana e Britanjës së Mad-

Në foto: Kryeministri MehdiFrasheri dhe faksimile ngabroshura e konferencës së 1929

Shqiperia strategjike

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 2 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

he në luftën e përgjithëshme në 1914, në datatma të kritikëshme 28, 29, 30 31 Korrik deri ënGusht, Qeverija Britanike nuk mori nji ven-dim për me ndërhye në luftë deri sa Gjerma-nia sulmoj Belgjikën. Kjo vonesë qe një sh-kak për mosndalimin e plasjes së luftës. Bel-gjika relativisht asht nji shtet i vogël prej sh-tatë milionesh, dhe Britanja e Madhe formonnji Perandori kolosale e cila nën hijen e sajë,nën forma dhe nën tituj të ndryshëm, ka matepër se gjysë miliardi njerës prej popujve tëndryshëm. Kur ndodhen interesa gjallnoreproporcioni midis të amdhit dhe të voglit nuklot ndonji rol; pika zotnuese asht interesa.

Nuk dij qi të ketë pasë midis Belgjikësdhe Ingliterës nji aleancë defensive dhe of-fensive se interesa qi thamë përveç traktatittë neutraliteti internacional, veçanërisht idispensonte të dy palët për me lidhë nji trak-tat të tillë. Mbas luftës Balkanike më 1912relacjonet midis besë-lidhjes trifishore dhemarrëveshtjes, kishin fillue me marrë njingjyrë qi prezumonte nji luftë eventualemidis dy grupeve rival; atëherë shtatmad-horija e Igliterës bani nji bisedë me shtat-madhorinë Franko-Belge për me caktueveprimet luftarake në rastë të nji konf-likti eventual me Gjermaninë, por kjobisedë e nevojitun nga cirkonstancat in-ternacionale, nuk mori formën e nji trak-tati të rregullt. Gjith ashtu interesa dherelacione këso dore shofim dhe midis Ig-literës dhe Portogalit. Nga kjo pik-pam-je, nji Perandori kolosale si ajo e Igliterëspa nevojën qi të lidhi nji traktat me Porto-galin për me garantue pa-dhunshmeninëe Portogalit me nji anë dhe interesat de-fensive të Gibilterës m’atë anë tjetër.

E dini fort mirë se në luftën botnore të1914, Portogali mori pjesë në luftë krah përkrah aleaten e madhe të sajë kundra Ger-manisë.

Mbas këtyne shembullave të vimë në sit-uatën adriatike nga pik-pamja Italjane dheShqiptare.

Para luftës së përgjithshme situate adri-atike e Italisë ndodhej tepër e vështirë, përshkak se bregu i Adriatikut Italian nuk kish-te asnji liman qi të përfshinte konditat embrojtjes, kurse n’atë anë tjetër qi ngagrykat e Izonzos e deri në kufinin e Malit Zi,gjith bregu i detit Dalmat ishte i pajumunme limane të mëdha, të forta dhe të pa-sul-mueshme qi ndodheshin nën zotnimin e njiPerandorisë së madhe si ajo e Austro-Un-garisë e përbame prej 55 milon frymë. PërveçTriestes edhe Fiumes, Pola formonte nji bazënavale të tmerueshme ku u strukte gjith flo-ta Austriake me arsenalin e sajë. Si kon-sekuenca e fitores Italjane, Trieste, Fiume,Pola, Zara, edhe disa nga reth-ujzat e voglaqi kan nji randësi stratezhike dhe navale, sh-kuenë në dorë t’Italisë dhe Perandorija Aus-tro-Ungare u zhduk dhe u zbrit në shkallëne vogël të nji Shteti continental.

N’Adriatikun e naltë, vëndin e saj ia zuJugoslavija, por simbas traktatevet në fuqi,limanet e tjera të dalmacisë janë demilitari-zue. Me këtë mënyrë situate Italjanen’Adriatikun e naltë u përmirësue me njimënyrë të pëlqyeshme për Italinë.

Tash të vijmë n’Adriatikun e poshtëm,në bregun oriental t’Adriatikut, i cili formonbregun shqiptar. Ky breg qi fillon nga grykate Bojanos dhe zgjatet deri në Kapostilopërmban dy kanale: Kanalin e Korfuzit dheKanalin e Otrantos. Këto dy kanale for-mojnë prakun e Adriatikut. Lufta epërgjithshme provoj me nji mënyrë tëkjartë se kanali i Korfuzit qi përbahet mi-dis rethujës dhe bregut Shqiptar, me tëmbyllmen e hymjes nga ana e veriut edhee jugës, formon nji bazë navale qi mund tësigurojë dhe të mprojë flotat luftarake tëgjith botës. Midis Capolinguetës (Karabu-runë) dhe Otrantit, ka nji distancë prej78 milësh, pra nji Pushtet qi asht kaq iinteresuem n’Adriatik, nuk mund të neg-lizhojë situatën e këtyne dy kanaleve ash-tu edhe atë të gjith bregut Shqiptar.

Nevoja e mbrojtjes lype nji nga të tripikat, për çka i përket bregut Shqiptar:

E para neutraliteti i Shqipnisë, e dyta oku-pacijoni i Shqipnisë dhe e treta miqësija, osealeanca e Shqipnisë me Italinë.

Tash të marrim eventualitetin e parë qiasht neutraliteti i Shqipnisë.

Për arsyenat e sipër-tregueme, në konfer-encën e Londonit më 1913, kur u krjue Sh-qipnia si nji Shtet independent, ishte paktueedhe neutraliteti i sajë nën garancinë e gjas-ht Pushtetevet të mëdha. Bashk me këtë ish-te disponue edhe neutraliteti i kanalit të Kor-fuzit si për Shqipninë ashtu edhe për Greqinë;mirë-po, lufta e përgjithshme me fakte e pro-voj, si për Belgjikën ashtu edhe për Shqipn-inë, qi pa pasë fuqinë e bajonetavet, neutrali-teti mbetet nji letër e vdekun, prandej më 1921kur u njoft rishtazi independence Shqiptare nëkonferencën e Parisit dhe në Lidhjen e Ko-mbeve, për neutralitetine Shqipnisë nuk u bëfjalë; d.m.th. se situate juridike internacionalee Shqipnisë së soçme eventualitetin e neutrali-tetit, në bazë të një traktati internacjonal e ng-riti krejt.

Tash të shofim ipotezën e dytë qi asht oku-pacioni i Shqipnisë.

Dhe kjo ipotezë pati provën e sajë në ko-hën e luftës së përgjithëshme. Siç dihet ush-trija Italjane qi nga mueji Nanduer e vjetit1914 deri në 1920 në muejin Gusht gjatëkohë-vazhdimit të luftës okupoj Shqipninëme nji sasi ushtarësh qi ndryshonte qi nga50-250 mijë njerzësh. Mbrenda kësaj kohë-okupacjoni, Qeverija Italiane shpenzoi sh-tatë miljardë fr.ari edhe humbi 50 000 ush-tar të vramun në fushën e luftës ose të vde-kun prej malarjes ose smundjeve të tjera.Ky okupacion ma në fund provokoj dhe njindjejë jo aq miqësore të Shqiptarëvet; praedhe kjo ipoteze e okupacjonit, falimentoipër damin e të dy palëvet. Atëhere asht elogjikshme dhe e naturshme qi për inter-esën e të dy palëvet mënyra ma e pëlqye-shme duhet të jetë miqësija e pa-tundëshme dhe e përhershme midis Ital-isë dhe Shqipnisë. Kjo miqësi, sikurtë mos ishin ngjarjet e ma-parshmembasë do ti dipensonte të dy palët ngalidhja e nji aleance, por për shum kon-sideracjone të cilat nuk asht nevojame i shpjegue, kjo miqësi gjallnore përtë dy palët u konsakrue me nji trak-tat të posaçëm për të cilin po bajmëfjalë. Kjo mënyrë solucjoni ishte mae pëlqyeshme jo vetëm për të dy palët,

por edhe për Shtetet fqinjë dhetërthurazi dhe për paqen epërgjithëshme t’Europës.

Nga shpjegimet qi dhamë masipër kuptohet for mirë se nga pik-pamja politike, interesat e të dypalëvet sigurohen ma së miri me ale-ancë. Dihet fort bukur se edhe në ko-hën e incidentit luftarak të Caporet-tos, në nji moment ku Italija rrezikon-te jetën e saj n’Itali, ishte e detyruemetë mbante në Shqipni nji ushtri tërandësishme.

Tash me aleancën, Shqipnija do tëjetë e zonja qi këtë mbrojtje t’a sigurojëme fuqinë e sajë, por Shqipnija për memrijtë n’atë shkallë ka nevojë për dysenka: E para nji sigurim se nuk ka meu msye prej kërkujt, e dyta me nji punimdhe ndihmë ekonomike dhe financiareme kondita të favorshme të zhvillohetnga pik-pamja ekonomike në nji shkallësa që në kohë krize të jetë e zonja të mo-bilizojë, të mbajë e t’ushqejë 120 000 ush-tarë për me mbrojtë vendin. 120 000 sh-qiptarë t’organizue mirë të disiplinuemedhe të nënshpirtueme me frymë patri-otike, do të mundin të përsëritin glorjet eushtarëvet të Skënderbeut kur Turqijandodhej në kullmin e fitimevet të saj.

Aleanca Italo-Shqiptare në të gjithë qar-qet diplomatike edhe ne shtypin e botës...bani nji zhurmë të madhe; u folën dhe ushkruenë shum sende, por ma të shumtatishin të tharta e jo t’amëlta, disa thojshin seekzistenca e Shqipnisë asht sigurumun megarancinë e Lidhjes së Kombevet; prandejkjo pretez na detyron qi të japim disa shko- vijon në faqen 16

qitje.Kët çashtje mund t’a formulojmë ksi-soj:

Aleanca Italo-Shqiptare e kundra-vetë princi-pevet të Lidhjes së Kombevet?... ..Përgjigjajonë asht jo. Pos qi nuk asht kundër por ashtnë favor. Si mbas Statutit të Lidhjes së Ko-mbeve çdo Shtetqi asht antar i Lidhjes...

www.shqiptarja.com E diel, 2 shtator 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORI

...kur pson nji të msyeme (agression) shte-tet e tjerë detyrohen me adoptue masa sank-sionare kundra msyesit (agreseur), por Lidhjae Kombevet përbahet prej nji koshille e kompo-zueme prej përfaqësuesvet të 14 shteteve; kynumër këshilltarësh ka tendencën të zgjano-het edhe ma, bije fjala në rast qi hyjnë edheShtetet e bahskueme t’Amerikës, Rusia dheTurqija këto fuqi me randësi me doemos kanme pas nji vënd në këshillë.

Kur ngjanë nji rezik i gadëshem për luftë,mblidhet këshilla dhe vendos me unanimitetnëse ka vënd ose jo për me adoptue masa sank-sionare. Për me sigurue nji vendim të tillë, simbas Statutit të Lidhjes së Kombevet, me për-jashtim të shtetit të interesuem drejtë për sëdrejti të gjith shtetet qi formojnë këshillën meza të njishëm duhet të votojnë adoptimin emasavet sanksionare. Pik-së pari nji unanim-itet këso dore asht tepër zor me u sigurue; edyta edhe sikur të sigurohet kjo pikë, Lidhja eKombevet për me veprue efektivisht lypë njikohë dhe mbrenda kësaj kohë, fuqija sulmuësemudn t’arijë në bregun e detit, gja e cila mudntë vështirësojë tepër ndihmën reale të Lidhjes;me tjetër fjalë Lidhja e Kombevet formon njigaranci kolektive. Aleanca Italo-Shqiptarenuk ban tjetër send përveçse i shton nji ga-ranci individuale, garancise kolektive. Në njirast të ngutëshëm veprimi i Aleancës ka melehtësue veprën kolektive të Lidhjes së Ko-mbevet. Shteti Aleat, për shkak se ndodhetma afër, për shkak se ka interesa vitale përmbrojtjen e Adriatikut, moralisht dhe mater-jalisht ndodhet në nji gjendje për me vepruesa më shpejt dhe në nji rast të tillë Lidhja eKombevet ka me falenderue nji shtet të madhqi asht edhe ay nji antar i randësishëm i asajLidhje.

Me gjith kët, kur gja nuk e ndalon Lidhjene Kombeve që në nji rezik lufte të vijë e tëndihmojë të dy aleatët në fjalë. Garancija kole-ktive edhe individuale të dyja bahskë ekzis-tonin edhe për Belgjikën, pra jemi të nji men-dimit se principet e Lidhjes së Kombevet përshka i përket Shqipnisë, jo vetëm që nuk sh-kojnë kundër Aleancës por forcojnë njanatjetrën.

Midis kritikave që u ban rreth AleancësItalo-Shqiptare ishte edhe nji pikë tjetër; thu-het se Italija me alëancën e sajë qi bani meShqipninë do të lozi nji rol agresiv në sireth-ujën e Balkanit i cili rol prishe ekujlibrin bal-kanik dhe mudn të trubulojë paqen e botës.Kjo pretezë asht krejt e kalbun, për kundraziqetësija e Shqipënisë, sigurimi i sajë me Ale-ancën e psi rezultat edhe qetësimine shtetevet fqinjë kontinental. Fqin-jët tonë, tue pa Shqipninë qi ndod-hej në perjudhën e formimit dhe tëstabilizimit të sajë, dhe tue çmueligesht disa ngjarje të pa-lar-gueshme në këtë perjudhë, dojshinme lujtë disa shaka të rezikshmeqi mund të provokojshin ndonji ng-jarje me randësi e cila mudn të re-zultonte e dëmshme jo vetëm përShqipninë dhe për fqinjët konti-nental, por edhe për gjithë Balka-nin edhe mbase për Europën marë.

Para alenacës, në Shqipni ng-jajshin disa turbullime në formarevolucjoni, por qi ma të shumatherë fillonin prej kufive. Revoluc-jonet qi ngjajnë vet-vetiu nuk fil-lojnë nga kufit, pëlcasin vet-vetiuedhe ma të shumtat herë nëKryeqytet, prandej fillesa eshqetësimevet nga kufini për nëKryeqytet, provon dishkatjetërsend, Aleanca italo-Sh-qiptare këtyne shkaqeve u dhanji fund nji herë e mirë.

Këto të vërteta të thjeshta qirjedhin lehtazi nga Aleancandonji herë me gabimin e të dypopujve aleat sjellin nji frukt tëkundërt të qëllimit t’Aleancës.

Disa Italjanë nëpër qendrat e Europës, menjë lehtësi të çuditëshme, përsërijsin tuethanë se Shqipnija asht e tyne. Jo zonja ezotnij, Shqipnija asht e shqiptarëvet dhe kame kenë e shqiptarëvet, Aleanca ka për qëllimforcimin e këtij mendimi, prandej ata italjanëqi këndojnë të tilla kangë në vend që ti shër-bejnë interesave nacionale të tyne i damtojnë;viceversa ka edhe shqiptarë qi me nji logjiketë çuditshme pretendojnë edhe përsërisin, seShqipnija asht mbjellë me arë dhe ky arë meshkakun e aleancës rjeth e kullon n’Itali, simendimi i aprë ashtu edhe i dyti, janë sendeqesharake dhe nuk ajnë të dej për popujt se-rioz. Disa shifra të statistikavet provojnë tëkundërtën, qi Shqipnija në vend qi t’apë arëka nevojë për të marrë, pretendohet se Sh-qipnija knaqë interesat ekonomike t’Italisë,statistika tregëtare e Italisë për vjetin 1927

tregon nji shumë totale importimi dhe ek-sportimi prej 36 miljardë liretash, importimidhe eksportimi total i Shqipnisë maksimumpër atë vjetë si shifrë rumbullake tregon 40miljon fr.ari, këto 40 milionë ballë 36 miliar-dave mbesin tepër të vogla; edhe sikur të supo-zojmë krejt mungesën e tyne, proporcjoni ashtaq i madhë sa jeta ekonomike italjane aspaknuk influencohet. Po të marrim parasysh sekjo tregëti totale prej 40 miljon fr. Ari të Sh-qipnisë, si importim dhe eksportim nuk vetee gjithë n’Itali, 2]5 shkojnë gjetkë, tuj i zbritnga 40 miljonet 2]5 mbeten 24 milion. Egjithë mardhënia e Italisë me Shqipninëkufi-zohet në kët shifër, e cila asht tepër e vogëlpër me u përfillë si nji nga qëllimet e Aleancës.

Asht e vërtetë se midis dy aleatëve intere-sat ekonomike nuk mund të largohen, por ly-set të dimë se Shqipnija për me ardhë n’atë

shkallë sa me pasë nji randësi të posaçmenë jetën ekonomike të botës lypset shumëkohë dhe ka nevojë për ndihma të mëdha,por graduale dhe proporcjonale me punimine urtë edhe metodik të shqiptarëvet. Për mepas nji ide se në çë shkallë ndodhet Shqipni-ja nga pikpamja ekonomike, mjafton të tre-gojmë disa shifra të Shteteve të vegjël dhe tëShqipnisë;

Bje fjala Zvicera qi ak nji gjansi toke prej40 mijë kilometër katrore edhe 4 miljonfrymë, në statistikat e përgjithëshme tëtregtisë botnore si importim dhe eksportimfiguron gati 41]2 miljard fr.ari, pot ë marimparasysh se shqipnija në pikpamjen e popu-llësisë asht nji e katërta e Zvicerës, tregtijatotale e sajë duhej t’ishte 1 miljard e 150 000000 fr.ari; pot ë marrim parasysh gjansinë etokës 32 me 40 ndodhen në proporcjon qi Sh-qipnija asht ma e vogël se nji e pesta e Zvice-rës, importimi dhe eksportimi i Shqipnisënga pikpamja tokësore lysi t’ishte ma tepërse 3 miljardë dhe në vënd të kësaj shifre ko-losale jemi në 40 miljon.

Po marrim shembull nji shtet balkanik:Bulgaria me nji gjansi toke prej 103 mijë ki-lometra katrore dhe nji popullsi prej 5 mil-ionesh në tregtinë e botës figuron me nji im-portim dhe eksportim total prej 500 miljonfr.ari. Po të marim parasysh proporcjonin epopullsis, Shqipnija në vend të 40 miljonëveduhej të kish 100 000 000 dhe pot ë marrimparasyesh gjanësinë e të dy tokave 32 me 103,Shqipnija duhej të kish nji tregti totale prej160 miljonëve. Këto shifra kuptimtare na apintë kuptojmë se çka me qenë ideali i jonë itashëm: ky ideal për ne e shqiptarët asht sh-villimi ekonomik, për me mrijtë të paktën nëshkallën e shteteve balkanik si Bulgarija, dhenë fazën e dytë në shkallën e shtetevet të veg-jël Europjanë. Ky ahst nji ideal i arsyeshëmedhe paqësuer qi kërkuj nuk i ban hije përkun-drazi shërben interesat e të gjithë kombevetfqinjë ose jo. Aleanca Italo-Shqiptare për memrijtë qëllimin e vet paqsuer edhe qytetnurëlypset të largohemi nga sjelljet e damshme,nga propagandat e këqija dhe si mbas zakonitshqiptar të fjalosemi me ballë hapët dhe mesinqeritetin e burrave të ndershëm.

Si e shifni Zonja dhe Zotni këto mendimejanë tepër sempel por lypset t’i përhapim mi-dis të dy popujve aleat për me vjelë frutat eduhuna t’aleancës.

Para luftës së përgjiths-Para luftës së përgjiths-Para luftës së përgjiths-Para luftës së përgjiths-Para luftës së përgjiths-hme situate adriatike ehme situate adriatike ehme situate adriatike ehme situate adriatike ehme situate adriatike eItalisë ndodhej tepër eItalisë ndodhej tepër eItalisë ndodhej tepër eItalisë ndodhej tepër eItalisë ndodhej tepër evështirë, për shkak sevështirë, për shkak sevështirë, për shkak sevështirë, për shkak sevështirë, për shkak sebregu i bregu i bregu i bregu i bregu i Adriatikut ItalianAdriatikut ItalianAdriatikut ItalianAdriatikut ItalianAdriatikut Italiannuk kishte asnji liman qinuk kishte asnji liman qinuk kishte asnji liman qinuk kishte asnji liman qinuk kishte asnji liman qitë përfshinte konditat etë përfshinte konditat etë përfshinte konditat etë përfshinte konditat etë përfshinte konditat embrojtjes, kurse n’atë anëmbrojtjes, kurse n’atë anëmbrojtjes, kurse n’atë anëmbrojtjes, kurse n’atë anëmbrojtjes, kurse n’atë anëtjetër qi nga grykat etjetër qi nga grykat etjetër qi nga grykat etjetër qi nga grykat etjetër qi nga grykat eIzonzos e deri në kufinin eIzonzos e deri në kufinin eIzonzos e deri në kufinin eIzonzos e deri në kufinin eIzonzos e deri në kufinin eMalit Zi, gjith bregu i detitMalit Zi, gjith bregu i detitMalit Zi, gjith bregu i detitMalit Zi, gjith bregu i detitMalit Zi, gjith bregu i detitDalmat ishte i pajumunDalmat ishte i pajumunDalmat ishte i pajumunDalmat ishte i pajumunDalmat ishte i pajumunme limane të mëdha, tëme limane të mëdha, tëme limane të mëdha, tëme limane të mëdha, tëme limane të mëdha, tëforta dhe të pa-sul-forta dhe të pa-sul-forta dhe të pa-sul-forta dhe të pa-sul-forta dhe të pa-sul-mueshme qi ndodheshinmueshme qi ndodheshinmueshme qi ndodheshinmueshme qi ndodheshinmueshme qi ndodheshinnën zotnimin e nji Peran-nën zotnimin e nji Peran-nën zotnimin e nji Peran-nën zotnimin e nji Peran-nën zotnimin e nji Peran-dorisë së madhe si ajo edorisë së madhe si ajo edorisë së madhe si ajo edorisë së madhe si ajo edorisë së madhe si ajo eAustro-Ungarisë e përAustro-Ungarisë e përAustro-Ungarisë e përAustro-Ungarisë e përAustro-Ungarisë e për-----bame prej 55 milon frymë.bame prej 55 milon frymë.bame prej 55 milon frymë.bame prej 55 milon frymë.bame prej 55 milon frymë.

vijon nga faqja 15

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 2 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI POEZI

Mirela Sula: Rruga që të çon në shtëpiMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në ShkodërMirela Sula ka lindur në Shkodër, 1975. Ka mbaruar studimet e larta për Gjuhe-, 1975. Ka mbaruar studimet e larta për Gjuhe-, 1975. Ka mbaruar studimet e larta për Gjuhe-, 1975. Ka mbaruar studimet e larta për Gjuhe-, 1975. Ka mbaruar studimet e larta për Gjuhe-

Letërsi dhe më pas është specializuar në fushën e psikologjisë. Ka mbaruar studimetLetërsi dhe më pas është specializuar në fushën e psikologjisë. Ka mbaruar studimetLetërsi dhe më pas është specializuar në fushën e psikologjisë. Ka mbaruar studimetLetërsi dhe më pas është specializuar në fushën e psikologjisë. Ka mbaruar studimetLetërsi dhe më pas është specializuar në fushën e psikologjisë. Ka mbaruar studimetMaster në Këshillim dhe Psikologji në Universitetin anglez të Sheffield dhe më pasMaster në Këshillim dhe Psikologji në Universitetin anglez të Sheffield dhe më pasMaster në Këshillim dhe Psikologji në Universitetin anglez të Sheffield dhe më pasMaster në Këshillim dhe Psikologji në Universitetin anglez të Sheffield dhe më pasMaster në Këshillim dhe Psikologji në Universitetin anglez të Sheffield dhe më pas

është specializuar në Psikoterapi Pozitive dhe Tështë specializuar në Psikoterapi Pozitive dhe Tështë specializuar në Psikoterapi Pozitive dhe Tështë specializuar në Psikoterapi Pozitive dhe Tështë specializuar në Psikoterapi Pozitive dhe Terapinë e Familjes. Është autore e disaerapinë e Familjes. Është autore e disaerapinë e Familjes. Është autore e disaerapinë e Familjes. Është autore e disaerapinë e Familjes. Është autore e disalibrave në poezi dhe prozë. Ka qenë kryeredaktore në disa revista. librave në poezi dhe prozë. Ka qenë kryeredaktore në disa revista. librave në poezi dhe prozë. Ka qenë kryeredaktore në disa revista. librave në poezi dhe prozë. Ka qenë kryeredaktore në disa revista. librave në poezi dhe prozë. Ka qenë kryeredaktore në disa revista. Aktualisht ndjekAktualisht ndjekAktualisht ndjekAktualisht ndjekAktualisht ndjek

studimet e doktoraturës në “Shkollën e Psikoterapisë dhe Këshillimit Psikologjik” në Londërstudimet e doktoraturës në “Shkollën e Psikoterapisë dhe Këshillimit Psikologjik” në Londërstudimet e doktoraturës në “Shkollën e Psikoterapisë dhe Këshillimit Psikologjik” në Londërstudimet e doktoraturës në “Shkollën e Psikoterapisë dhe Këshillimit Psikologjik” në Londërstudimet e doktoraturës në “Shkollën e Psikoterapisë dhe Këshillimit Psikologjik” në Londër.....

Kthim tek vetjaKthim tek vetjaKthim tek vetjaKthim tek vetjaKthim tek vetja

Nga: Mirela SulaNga: Mirela SulaNga: Mirela SulaNga: Mirela SulaNga: Mirela Sula

Një ditë do të përballem me gjysmën timePrej kohësh sillet në të njëjtat kthinaDo ta dalloj nga veshja e çrregulltNga fytyra e rrudhurdhe fryma e ftohtëDo ta ndiej nga hapat e pasigurtdhe sytë e zbrazët nga gëzimet

Do ta pres, t’i tregoj rrugën për në shtëpi…

Lutjet do të ma boshatisin mendjennga neurozat fallsoe Zoti do më lërë të shëtis e qetënë rrugën e tijMëngjesin do ta ndjell me padurimTa lëshoj veten në hovin e ditës së reNë zemër do më lindë një vibrim i lehtëDo të blej balsam të shtrenjtëTë m’i zbusë flokët e ashpër të zemërimitPrej vitesh rrinë ngatërruar në folenë ekonfliktit me gjysmën tjetër

Më në fund do të shëtis e lirëNë rrugën që mëktheu tek vetja…

TTTTTim biriim biriim biriim biriim biriKur të përqafova sotNdjeva shpejtësinë e rritjes tëndeRrufeshëm po ecte kohaDhe unë frikshëm shtypa fortNdjesinë se ti po largohesh mejeNë një dhomë të ftohtëE izolova dhunshëm mendiminE shkela me këmbëPër ta fshehur prej teje

Ti do të shmangeshE diKur ta kërkoj nesër këtë përqafimTeksa ta ndjek mëngjesin për në shkollëE të përcjell deri te shkallëtMe pyetjen rutinë “sa orë ke sot?”Më lër të të përgjoj si dikur fëmijëSa herë të humb nga sytëMë qepet keq ankthiNë derë duke të pritur...

Deri sa të ktheheshI shkujdesur në mesditëVras mendjenSa do jesh rritur...

TTTTTani dhe këtuani dhe këtuani dhe këtuani dhe këtuani dhe këtuI kam ngulur fort këmbët në tokëE vetmohuarNë të shkuarënDua ta pranojTë tashmenTa jetoj atëTani dhe këtu!

Asgjë s’mund t’më pengojëTë rri drejt.

As hija e burrit që më dhunoiAs duart e njerëzve që më shtynëAs gropa që rashë disa herë në tëAs miku që më la në baltëAs shoqja që më tradhtoiAs im atë që më nxori jashtëAs nëna që më mbylli derënAs fëmija që nuk lindi kurrë

E kam lidhur fort vetenTë mos thyhemKur era të më përplasë sërish

I kam ngulur këmbët

Jam gati të rinisudhën drejt vetesTani dhe këtu!

Nuk kam asnjë fakt kundër vetesKa kohë qëE ruaj,e gjurmojE ndjek në të gjitha dëshirat e frikshmeNë marrjen e vendimeveNë caqet dhe territoret e dyshimtaJu betohemAsgjë kundër saj…

Asgjë kundër vetesAsgjë kundër vetesAsgjë kundër vetesAsgjë kundër vetesAsgjë kundër vetes

U ndala një çastDhe pashë vetenE hutuarE palumturE tharëSi një copë dheuE mbetur pavaditurE shkelur në një arë

U kthevaMë në fundE kthjellëtPër të parëKush janë njerëzit që më deshënDhe ata që më kanë vrarë

E vetëdijshmeE vetëdijshmeE vetëdijshmeE vetëdijshmeE vetëdijshme

www.shqiptarja.com E diel, 2 shtator 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALETTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

Foto-Kujtimet e Shën Palit ShqiptarFoto-Kujtimet e Shën Palit ShqiptarFoto-Kujtimet e Shën Palit ShqiptarFoto-Kujtimet e Shën Palit ShqiptarFoto-Kujtimet e Shën Palit ShqiptarFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje: një tjetër mënyrëFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje: një tjetër mënyrëFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje: një tjetër mënyrëFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje: një tjetër mënyrëFoto dhe pema gjenealogjike e çdo familjeje: një tjetër mënyrë

për të rifituar të shkuarën arbëreshe të shënpaliotëve.për të rifituar të shkuarën arbëreshe të shënpaliotëve.për të rifituar të shkuarën arbëreshe të shënpaliotëve.për të rifituar të shkuarën arbëreshe të shënpaliotëve.për të rifituar të shkuarën arbëreshe të shënpaliotëve.

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Në Shën Palin Shqiptar,përveç muzeut, kostumeve,gjuhës ende të gjallë, një

tjetër mënyrë për t’u ndjerë pjesë ejetës së komunitetit, e ka zbuluarSalvatore Mazzaracchio, profesorshkolle në Romë, ku ka studiuar,punon e jeton me familjen prej mëshumë se 30 vjetësh: bëhet fjalë përnjë punë jo të vogël për t’i ridhënënjë histori dhe ndjenjë përkatësiebashkëqytetarëve përmes njërindërtimi shumë të përpiktë tëpemës gjenealogjike të secilit prejtyre, shoqëruar nga dokumentimfotografik që nis nga fillimi i viteveNëntëqind (dokumenti i parë i për-ket vitit 1907).

Profesori, 58-vjeçar, nuk humbrast për t’u rikthyer në fshatin e tijtë lindjes, sepse ndjehet i rrënjë-zuar mirë ekzistencialisht; në fakt,ai i përket atij brezi që në vitetShtatëdhjetë ishte pjesë aktive ejetës kulturore të fshatit: nga netëtjashtë, te grupi folk, te ideja e kr-ijimit të ekomuzeut (artikulli “Njëmuze ndryshe” RILINDASI 12/08/2012). Ka jetuar një fëmijëri joshumë të qetë: në moshën 7-vjeçarehumb të ëmën dhe, duke kon-sideruar vështirësitë ekonomike tëfamiljes, pësoi braktisjen edhe ngaana e të atit që, ndërsa jetontevetëm me ndonjë punë të rastit, udetyrua të emigronte në Gjermani,duke i besuar dy fëmijët jetimor-eve të ndryshme. Kjo shkëputje ngavendlindja, nga shokët e fëmijërisëme të cilët ndante arançatën,shënon moshën e tij të re dhe,njëkohësisht, forcon në të nevojënpër t’u rikthyer gjatë çdo pushimishkollor, që mundësohej nga inter-esi që shfaqte për të tezja, Cie Lje-na, e ve dhe pa pasardhës, që ukujdes për të sikur një nënë. Sot,është figurë aktive në jetën dhendërgjegjësimin e kujtesës së fs-hatit.

Puna e tij është domethënëse singa sasia (rreth 20 mijë fotografi)ashtu edhe nga cilësia: një restau-rim profesional i fotografive shumëtë vjetra e në gjendje të keqe qëruheshin xhelozisht nga të gjithëshënpaliotët; i riktheu origjinalindhe një kopje të zmadhuar secilitprej tyre, që përjetoi në ato pamjee fytyra të zbehura nga koha njëmoment të harruar të historisë sëtij dhe çdo gjë shoqërohej nga kërki-

çdo vizitues doli qetësisht i hutu-ar, si nga një dialog imagjinar meprindër, të afërm, miq e të njohurqë, kryesisht, kishin humbur nëkujtesën e secilit, pasi ishin largapo nuk jetonin më.

Ndjej nevojën, gjithsesi, ta mby-ll me një notë keqardhjeje: një punëkaq e madhe po të ishte bërë ngakushdo “i ndritur”, i ardhur ngakushedi se cili universitet, do tëkishte kushtuar shumë, ndërsaProf. Mazzaracchio e ka bërë pa re-kuperuar as shpenzimet e materi-alit, që nuk janë të pakta, me të vet-min kompensim mirënjohjen e tëgjithëve për dashurinë pa interespër fshatin e tij: është një tjetërprovë që tregon se “është e vështirëtë jesh profet në shtëpinë tënde”*.

*Shprehje që vjen nga latinisht-ja (Nemo propheta in patria,Askush nuk është profet në atdhe)e shkëputur nga Bibla që i atribuo-het Jezu Krishtit. Nënkupton vësh-tirësitë për t’u dalluar në një am-bient familjar pasi mendohet se nëambiente të huaja është më e lehtëpër të shfaqur aftësitë dhe cilësitëe dikujt.

Shumë interesante ështëdidaskalia e secilësfotografi me indenfikimtë dyfishtë gjuhësor: ajome emër e mbiemër tërregullt në italisht dhe ajome emrin referues nëgjuhën arbëresh

mi shumë i kujdesshëm dhe kriji-mi i pemës gjenealogjike referuese.Shumë interesante është didaska-lia e secilës fotografi me indenfikimtë dyfishtë gjuhësor: ajo me emër embiemër të rregullt në italisht dhe

ajo me emrin referues në gjuhënarbëresh. Një sasi punë mjaft edukshme nga stampimi i mijërafotografive që gjenden në çdo ceptë shtëpisë dhe file në kompjutertë atilla sa për të dehur mendjen e

miqve që fton t’i konsultojnë: njëdhjetëvjeçar pune serioze dhe tëlodhshme.

Në “Verën Shënpaljote” të 2011krijoi një ekspozitë falas për pub-likun mbi panele të mëdha dërrase:

Foto artistikepunuar ngaSalvatore Brami

Fotoartistike

punuar ngaSalvatore

Brami

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 2 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALETTTTTradita në ekspozim në muzeunradita në ekspozim në muzeunradita në ekspozim në muzeunradita në ekspozim në muzeunradita në ekspozim në muzeun

e Shën Kostandinit Shqiptare Shën Kostandinit Shqiptare Shën Kostandinit Shqiptare Shën Kostandinit Shqiptare Shën Kostandinit ShqiptarNjë vend që ruan jetën e

përditshme dhe kulturën eShën Kostandinit Shqiptar: ësh-të muzeu, i vendosur në një pal-lat të vogël pronë e Bashkisë, qëgjendet në zemër të qendrës his-torike të fshatit, ku që nga fun-di i viteve Nëntëdhjetë ruhenobjekte, fotografi dhe veshje tëtraditës. Museu menaxhohetnga shoqata kulturore VoxhaArbëreshë që merret me trans-metimin e traditës kulturore, tëmuzikës e të vallëzimeve tipikeedhe përmes realizimit të spe-ktakleve.

Përpara krijimit të muzeutnuk kanë munguar ekspozitate përkohshme, mes të cilavedallojnë ato të kuruara ngaGrupi Rinor “Vatra Jonë”. Kole-

ksioni, i përbërë nga objekte teardhura nga territori i Shën Ko-standinit Shqiptar dhe të dhu-ruara nga popullsia vendase,përmban vegla të punës blegto-rale dhe mjete për përpunimine qumështit, objekte që i përka-

sin ciklit të tjerrjes dhe endjes,enë shtëpiake dhe kostumetradicionale.

Në muze është e mundur tëgjeshë edhe vegla tipike muz-ikore, veçanërisht njërën qëquhet “surdulina”, dhe fo-tografi të gjysmës së parë tëviteve ‘900 që i përkisnin pop-ullsisë vendase dhe komu-niteteve të emigrantëve. Kole-ksioni përbëhet nga 150 pjesë,të gjitha të kataloguara. Ob-jekte të jetës shtëpiake dhe tëpunës fshatare; mjete të punësblegtorale dhe të përpunimin equmështit, objekte që i përka-sin ciklit të tjerrjes dhe endjes,kostume tradicionale si dhe veg-la muzikore. Mariapaola Ver-gallito

Një vend ku ruhën jeta e ngaditëshme e kultura e

Sh’kostandinit i Aljbëreshve:muzeu i vënur tek një shpi evogëljë e Kumunit, drejt nëmest katundit të vjetër, palaci-na e kanxheljarisë së vjetërë eqë në vitrat ’90, ruanë gjëra,fotografi e të veshurat tradhitje.Muzen e ka xhestitur asoçacju-na kulturale “Voxha Arbëreshe”

Shën Palji i Shën Palji i Shën Palji i Shën Palji i Shën Palji i AljbëreshëveAljbëreshëveAljbëreshëveAljbëreshëveAljbëreshëvenë Kuljtimet Fotografikenë Kuljtimet Fotografikenë Kuljtimet Fotografikenë Kuljtimet Fotografikenë Kuljtimet Fotografike

Fotografi e dru xhenealoxhik i çdo fëmiljie. KështuSalvaturi Bramit na dha

një manerë e ndryshme për tëmarrëshë vesh nga të sh-kuaratë e shëmpaljotëvet.

Në Shën Palj përveç muzeut,gljuhës e kostumet, njate’manërë e ndryshme të mar-rëshë e të ndihesh pjesë e ka-tundit e gjet SalvaturiBrami(ose Maxaraqeti, si iavunë në katund), profsur tekskollat të ljarta në Rrom, kustudhjarti, shërben e rri mefëmiljen, ka më se tridhjetëvjet. Fljas për një fëtigë çer-tozine për të dhënë e marrurvesh storjes së shjënpaql-jotëvet, tue kërkuar drurin xhe-nealoxhik i të gjithëve bashkëme fotografi që zën fil në 1907.

Brami, pesdhjetë e tetë vjeçe,sa herë mënd vinj, është në ka-tund, pse atij i pëljqen dhe e dokatundin. Ai bëri pjesë asajxheneracjune qëqë, në vitrat’70, u mbenjar me grupin folk,me natat të bardha e me tëghitha idetë kulturore, simuzeu e festat relixhoze(art. “Një muze ndryshe” RILINDA-SI/12/08/2012).

Jetoi një djaljëri jo aq ebukurë: shtatë vjeçe, buarëmën e tij e i ati pa fëtigë eljëshoi për të migrarnej nëXhermanjet tue e dërguar tekorfanotrofi të. Ndomos se U lar-gua ljashtë ka shpia, ka miqëz-it me të çiljet pij aranxhata mebustinë e bridh paljunin me njëkakon i shpuar, s’e harroi farekatundin e çdo vakancë prirei

tek cie Ljena, kative e pa bilj, që erriti si i ëmë.

Sod Salvaturi Bramit ështëshumë ativ tek jeta e të shkuaratëe Shën Paljit: fëtiga që bëri ështëe madhe shumë (20.000 fotografi)e profesjonale: vate, tue kërkuarshpi më shpi çdo fotografi, sidomosato me të vjetratë për ti ndrejtënej,ia pruar të gjithëve me një kopje emadhe, me të çiljën nganjë kuljtoijetën e tij e atyre që i janë e i kl-jen afër e bashkë me gjithë këtë,drunë xhenealoxhik të fëmiljes.Në çdo fotografi eshtë skruar ëmrie mbiëmri ljëtisht e supranomifëmiljes aljbërisht. Dhjetë vjetfëtigë me miljëra e miljëra fo-tografi, që mbljonjën çdo vend nëshpi e aq files tek kompjuteri satë denjën kryet.

Në “Verën Shënpaljote” del2011 bëri një ekspozitë fo-tografishë e hapurë të gjithëvembi dërrasa të mëdha: kushdo ipa, duall pljot me maraviljë e mekuljtime i një jete e shkuarë meprindë e me miq që ish gati të har-rohshin.

Më duhet të them, me jo pakthartim, se një fëtigë e rëndë e ebukurë si kjo në e kish bërë çdoprofsur akademik, ka kush e di çil-ja universitat, kish kustartur sol-de pabes, kurse prof. SalvaturBrami s’pat mungu spizat, të çil-jat s’janë pak: sa rënd është tëjeshë profet te shpia jote!

I qëndron vetëm faljenderimi ishënpaljotëvet e amuri për katun-din. Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Përktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëarbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Buthtohën TButhtohën TButhtohën TButhtohën TButhtohën Tradhitat nëradhitat nëradhitat nëradhitat nëradhitat nëMuzen e Sh’kostandinitMuzen e Sh’kostandinitMuzen e Sh’kostandinitMuzen e Sh’kostandinitMuzen e Sh’kostandinit

që mirret me të mbajturitë tëtradhitavet kulturore, tëmuzëkës e të vallevet tipikeedhe me realizime eventeshë.

Alestimendi i muzeut erdhpas mostrat që bëheshin ngan-jë herë, ndër çiljat ajo më e miraklje ajo e grupit “Vatra Jonë”.Shumica e gjëravet janë të ven-dit e i dhanë gratis shkosnjotë.

Në muzen mënd shihën str-

mente muzëke të rrallë si sur-dulina e fotografi e ‘900it tëgjindes të vendit e migrandëshë.Janë të mbjedhura 150 copa, tëgjitha kataloguar. Gjëra e jetëssë shpije e të shërbise jashtje:aty buthtohen atrece për të bëshkljumshtit, tjerrët, ljiveret tr-dhitje e strumende të muzëkës.

Përktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëPërktheu nga italishtja nëarbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro arbërisht: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Përpara krijimit tëmuzeut nuk kanëmunguar ekspozitate përkohshme, mestë cilave dallojnë atotë kuruara nga GrupiRinor “Vatra Jonë”

Në foto: Pamje e brendshme nga Muzeu i Shen Kostandinit

Salvatore Brami

www.shqiptarja.com E diel, 2 shtator 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ETNOGRAFISSSSSKULPTURAKULPTURAKULPTURAKULPTURAKULPTURA EEEEENIGMANIGMANIGMANIGMANIGMA

Penelopa e Galerisë Kombëtaretë Athinës dhe një kopje në TiranëAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cm e gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cm e gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cm e gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cm e gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jepAjo është e vogël, 16 cm e gjatë, 9,5 cm e gjërë dhe 26 cm e lartë. Eshte e gdhendur pa mjeshtëri, trashë. Të jeppërshtypjen se ai që e ka realizuar ka përtuar ta gdhendë me finesë, ose ka qenë ndonjë amatorpërshtypjen se ai që e ka realizuar ka përtuar ta gdhendë me finesë, ose ka qenë ndonjë amatorpërshtypjen se ai që e ka realizuar ka përtuar ta gdhendë me finesë, ose ka qenë ndonjë amatorpërshtypjen se ai që e ka realizuar ka përtuar ta gdhendë me finesë, ose ka qenë ndonjë amatorpërshtypjen se ai që e ka realizuar ka përtuar ta gdhendë me finesë, ose ka qenë ndonjë amator, që rrente veten, që rrente veten, që rrente veten, që rrente veten, që rrente veten

me takatin e tij. Pa dale, a mos është një model, apo bocet, sic e quajn artistët idenë e parë të kompozimit?me takatin e tij. Pa dale, a mos është një model, apo bocet, sic e quajn artistët idenë e parë të kompozimit?me takatin e tij. Pa dale, a mos është një model, apo bocet, sic e quajn artistët idenë e parë të kompozimit?me takatin e tij. Pa dale, a mos është një model, apo bocet, sic e quajn artistët idenë e parë të kompozimit?me takatin e tij. Pa dale, a mos është një model, apo bocet, sic e quajn artistët idenë e parë të kompozimit?

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Në Fondin etnografik të Qendrës së Studimeve Albanologjike ruhen vetëm dy

skulptura të mermerta, e që të dyjame tema të shquara nga mitologjiagreke. Hiqeni mëndjen në se mundtë jenë të vjetra. Njëra prej tyre, porjo më e bukura, paraqet Penelopën.Miti i saj me punën që nuk mbaronkurrë lidhet në përfytyrimin tonëme pëlhurën e famshme dhe kjo ësh-të e përbotshme. Edhe skulptura qëkemi ne e koncepton Penelopën mekëtë këndvështrim, endjen. Që tapërshkruajm, a nuk do të ishte njëpërsëritje e panevojshme e asaj që edimë fare mirë? Por pyetja e rastitmund të lidhet me origjinën dhe meidenë e artistit që e ka realizuar. Kjo,po, ja vlen.

Për herë të parë jam njohur mekëtë skulpturë aty nga viti 1982.Nuk e përcaktova dot menjëherë.Enigma e qenies së saj më ngacmon-te vazhdimisht. E shikoja shpeshme vëmendje për t’i dhënë përgjigjepikëpyetjes që shtronte pa dashur.Por vetëm vite më vonë e ndavamëndjen për Penelopën dhe ashtue paraqita kurdoherë që vinte rasti.

Po rasti më njohu me origjinaline saj. Duke vizituar në tetor të dym-ijë e shtatës Galerinë e Arteve tëAthinës pashë një slulpturë të Rod-init te derdhur ne bronz. Desha taprek. E di se në muzeume nuk du-het të prekësh gjë me dorë. Por tun-dimi ishte i madh. Afroja gishtindhe e largoja nga një urdhër që mëipte ndërgjegja profesionale. U akam treguar edhe disa miqëve tëmi këtë ngasje të parealizuar. Ekisha si peng. Dy vjet më parë, kurndodhesha përsëri në Athinë riviz-itova Galerinë e Arteve, pikërishtpër të riparë punën e Rodinit.Pastaj kalova në sallat e tjera. Kur,ja, befas, pashë në njërën prej tyre,një skulpturë të madhe tëPenelopës, njëlloj si ajo që ndodhetnë fondin etnografik! U tërhoqavrullshëm nga e papritura. Jo senuk e dija që ekziston një e tillë, epata parë kohë më parë në një bot-im lluksoz për mitologjinë greke,por tani ndodhesha përpara origji-nalit dhe do të mund të merrjagjithshka që më duhej për të t’idhënë përgjigje enigmave të skulp-turës së fondit etnografik.

Pak javë më parë krijova edhelidhjet e duhura me specialistët easaj galerie dhe mora informacio-nin e plotë për të bërë krahasimete domosdoshme. Nuk mund tëthom se është një studim që pre-tendon përfundimtaren. Besoj sekjo do të jetë tepër e vështirë dhejashtë të gjitha mundësive të mija.Jam i kënaqur edhe vetëm me pre-zantimin e veprës dhe nxitjen qëdo të mund të shkaktojë ndër stu-diues të artit. Vetë specialistëtgrekë të fushës paraqitën men-jëherë një interes të papërmbajtur.

Pra, Penelopa është ekspozuarnë Galerinë Kombëtare dhe Muze-un Aleksandër Soutsoz në Athinë.

Ajo është realizuar nga LeonidhasDrossis, një skulptor grek, jeta e tëcilit u përmblodh në vitet 1834-1882. Që të kuptojmë se përse ësh-të kompozuar në atë mënyrë do tëduhet të dimë se si u formua shpir-ti krijues i autorit të saj, sepse nëfund të fundit seicila epokë kompo-zon me parimet e kohës të krijimitartistik.

Në katalogun e Glipsotekës Ko-mbëtare, që ma dërgoi Dr. Tonia Gi-annoudaki dhe që e falenderojpërzemërsisht, shkruhet se “Le-onidhas Drossis i përket gjeneratëssë parë të skulptorëve grekë, qëkanë studiuar në Shkollën e Artittë Athinës dhe u formua në rrymëne neoklasicizmit që u soll në Greqinga skulptori gjerman Kristian Zi-gel”. Më vonë e zgjeroi edukiminprofesional në Akademinë e Myni-hut. Kur e ndjeu se mund të përbal-lonte nivelin evropian udhëtoi në

Paris, Londër, Dresden, Vienë dheRomë. Ku mund të shkonte mëtepër kur pa nga lartësia e majave?Madje në Romë hapi edhe një atelieskulpture. Me realizimet e tij vërte-toi se ishte përfaqësuesi më i denjëi neoklasicizmit grek. Fama e meri-tuar e lejoi që në vitin 1868 të iptemësime në Universitetin TeknikKombëtar, e të përgatiste shumëstudentë.

Pikërisht ky artist i plotë-suar në mjeshtërinë e tij, do të real-izonte edhe figurën e Penelopës.Besoj se është e pakuptueshme qënjë skulptor grek të shkëputet nëartin e tij nga ndikimi i mitologjisë.Ajo është shumë e fuqishme për tëmos lënë vraga emocioni, aq mëtepër për një artist që kërkon ide.Leonidhas e dashuroi mitologjinë.Nuk ka se si të shpjegohet ndrysheqë ai krijoi një cikël të famshëm mefigura mitologjike. Emigrantët sh-

qiptarë e kanë të lehtë tëpërfytyrojnë kompleksin eAkademisë me sheshin esaj dhe bibliotekën pranë.Është një nga vendet mëimpresionuese të Athinës,më e arrira nga pikpamjaartistike, më e bukura. Egjitha është ndërtuar nëvitet 1859-1885 me merm-er penteletik, po nga aimermer që është ndërturedhe akropoli. Konstruk-tori, apo projektuesineoklasik i saj është dane-zo-austriaku Theofil Hans-en dhe vëllai i tij Kristian.Pranë Akademisë lartëso-hen dy kollona të larta tëstilit korintik, mbi kapite-let e të cilave qëndron Ate-na luftarake në atë të ma-jtë dhe Apoloni me lirë nëatë të djathtë. Të dyja këto

skulptura janë realizuar nga Le-onidhas Drossis. Leonidhas ka re-alizuar edhe temën e lindjes së Athi-nasë, që ndodhet në frontonin e Ak-ademisë. Edhe Sokrati dhe Platoni,që qëndrojnë ulur, në piedestalet esheshit, janë të realizuara po ngaky artist. Pra pesë vepra në njëshesh aq të famshëm!

Me sa duket ideja e parë për re-alizimin e Penelopës i erdhi kur aiishte në Romë. Fillimisht dhe kjondodhi në vitin 1864, ai bëri njëmodel të vogël prej allcie, shumëmë ndryshe nga ajo që do të vintemë vonë si rezultat i evoluimit tëmendimit artistik. Për qëllimin qëpo shkruajm , modeli i parë nuk naintereson, prandaj edhe nuk do tatrajtojmë metamorfozën. Kamundësi që modeli përfundimtar,nga është ideuar edhe Penelopa efondit etnografik, të jetë bërë nëRomë gjatë vitit 1867, sepse pikër-

isht në këtë vit ajo u paraqit nëEkspozitën Ndërkombëtare të Pa-risit, ku mori medaljen e artë.Mbreti i Greqisë, Jorgoja i I-rë umahnit prej saj. Dhe me të drejtë.Ai dha 30000 dhrahmi për ta gd-hendur në mermer. Kjo ndodhi nëvitin 1873. Mbas përfundimit skulp-tura u vendos në shkallën e artë tëPallatit Mbretëror. Ndërsa Jorgoja iII-të u tregua më i madh: në vitin1939 ai i a dhuroi këtë vepër GalerisëKombëtare, ku ruhet edhe sot. Atyajo zë një vend nderi. Dimensionede saj janë: gjatësia 125 cm, gjerësia75 cm dhe lartësia 143 cm.

“Vepra është një shëmbull kar-akteristik i mjeshtërisë së Drossisnë punimin gdhendës të mermer-it. Duke qendruar në një fron tëpunuar me ornamente, Penelopashihet të mbajë një lëmsh dhe njëbosht; këmbët e saj janë të shtrirapërpara, duke qëndruar të mbësh-

tetura mbi një stol të dekoruar.Poza e saj është padyshim e influ-encuar nga modeli grek i Afërditëssë Fidias, një traditë që ka qenëvazhduar në Agrippina ose nëShën Helenë që nga shek. IV pasKrishtit,… dhe nga nëna e Napo-leonit, Leticia Ramolino Bonapar-ti (1804-1807), realizuar nga An-tonio Kanova. Të dyja pozat, etrupit dhe e kokës, e cila ështëpërkulur paksa majtas dhe shpre-hja melankolike e fytyrës «faqinlodhje dhe ndjenjën e braktisjesndaj qëndresës së kësaj gruaje qëpret për kaqë shumë vjet kthimine burrit të saj. Mënyra se si janëparaqitur këto emocione, të cilate distancojnë atë nga modelet evjetra dhe e sjellin pranë kohëravetë skulptorit, si edhe mënyra e jas-htëzakonshme me të cilën aiparaqet të tërën dhe rrudhat eveshjes, janë elementë që vlejnë

për një lavdërim specialdhe e bëjnë Penelopën njënga veprat më të rëndë-sishme të skulpturesmoderne neoklasikegreke.”

E tani le t’i kthehemiPenelopës sonë. Ajo ështëe vogël, 16 cm e gjatë, 9,5cm e gjërë dhe 26 cm elartë. Eshte e gdhendur pamjeshtëri, trashë. Të jeppërshtypjen se ai që e karealizuar ka përtuar ta gd-hendë me finesë, ose kaqenë ndonjë amator, qërrente veten me takatin etij. Pa dale, a mos është njëmodel, apo bocet, sic e qua-jn artistët idenë e parë tëkompozimit? Ajo ka thua-jse po ato dimensione siedhe modeli i parë i vitit1864, vecse me elementët

e variantit të dytë. Kjo e intrigoncështjen. Le ta analizojmë, duke uluhatur në dyzime. Kur është real-izuar? Nuk e dimë. Kur erdhi nëShqipëri? Nuk e dimë. Nga erdhi?Përsëri nuk e dimë. Kush e kishte?Përsëri nuk e dimë. Nuk gjykojmëdot në këto rrethana! Variantitjetër mbetet që të jetë një kopjedhe aq. Sidoqoftë është një variantdhe kjo e plotëson më tej historinë eskulpturës, qoftë edhe në sensin endikimit artistik. Por me sa duketzgjidhja e enigmës së saj do të jetëpunë e historianëve të artit.

Përsa më përket mua, Penelopabën pjesë në tërësinë e objekteve qëkam kaluar nëpër duart e mija përresaturim, e që janë mbi 17000. Nukishte në gjendje të keqe. Ndërhyrja upërqëndruan në largimin e papastër-tive të lehta, duke përfshirë edhe disapika gëlqereje. Ajo vazhdon të ruhetmirë. Vetëm se e paekspozuar.

Skulptura e Penelopës që ruhetnë Tirane në Fondin Etnografik

Skulptura e Penelopës që ruhetnë Galerinë Kombëtare të Athinës