5. granice nieruchomoŚci - gall.plgall.pl/downloads/ksi/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 granice...

63
75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości Należy przypuszczać, że pierwsze problemy z wyznaczaniem granic nie- ruchomości gruntowych rozpoczęły się już po wykształceniu się prawa włas- ności do ziemi, wraz z rozpoczęciem oznaczania i utrwalania tych granic na gruncie znakami granicznymi. Procedura ustalania i pomiaru granic nieruchomości gruntowych, związa- na z wyznaczaniem zasięgu prawa własności zawsze była istotna. Dobrym przykładem w tym względzie może być starożytny Rzym, w któ- rym jedynie nieruchomość pomierzona była nieruchomością w znaczeniu prawnym. Miernictwo zajmowało tam zawsze ważne miejsce. Najstarszym typem granic są granice obszarów. Pierwsze granice były na ogół granicami naturalnymi. Oznacza to, że pokrywały się one z naturalny- mi elementami krajobrazu i zależały głównie od rzeźby terenu i sieci hydrogra- ficznej obszaru. Rzeki, pasma grzbietów górskich, obszerne bagna i puszcze, stanowiły bowiem niejako naturalne ograniczenia osadnictwa. W czasach wcześniejszych granicę stanowił zatem pas ziemi lub wody pomiędzy sąsiadującymi obszarami władania. Pojęcie granicy jako linii geo- metrycznej upowszechniło się dopiero w XVI w. Najstarszym terytorium posiadającym granice obszarowe były terytoria plemienne. Na ogół dawne granice plemienne były granicami naturalnymi i z reguły nie były one ustanowione przez człowieka. Stanowiły je szerokie pasy puszcz i lasów, bagniste rozlewiska rzek lub pasma górskie. Na tych te- renach granicznych osadnictwo nie rozwijało się, dbano często o zachowanie pierwotnej lesistości terenów granicznych. Kolejną jednostką terytorialną było opole tworzone przez kilka lub kil- kanaście rodów danego plemienia. Opole było pierwszym niejako stopniem organizacji terytorialnej plemion słowiańskich (Oliskiewicz-Krzywicka, 1999). Ustanawianie granic wiązało się z nadawaniem ziemi przez panującego na rzecz innych użytkowników, jak również z regulowaniem granic starych wsi. Już na przestrzeni XIII w. liczne były nadania ziemi i to we wszystkich dzielnicach Polski. W XII i XIII w. większość wsi miała już zwarte terytoria. Bywało jednak również tak, że wsie nie miały ściśle określonych granic, grun- ty należące do mieszkańców jednej wsi były pomieszane z gruntami miesz- kańców wsi sąsiedniej. W dobie Piastów, w początkowym okresie, o ustanowieniu granicy decy- dowała więc władza książęca. Mimo że książę miał moc stanowienia prawa,

Upload: lebao

Post on 17-Oct-2018

256 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

75

Granice Nieruchomości

5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI

5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

Należy przypuszczać, że pierwsze problemy z wyznaczaniem granic nie-ruchomości gruntowych rozpoczęły się już po wykształceniu się prawa włas-ności do ziemi, wraz z rozpoczęciem oznaczania i utrwalania tych granic na gruncie znakami granicznymi.

Procedura ustalania i pomiaru granic nieruchomości gruntowych, związa-na z wyznaczaniem zasięgu prawa własności zawsze była istotna.

Dobrym przykładem w tym względzie może być starożytny Rzym, w któ-rym jedynie nieruchomość pomierzona była nieruchomością w znaczeniu prawnym. Miernictwo zajmowało tam zawsze ważne miejsce.

Najstarszym typem granic są granice obszarów. Pierwsze granice były na ogół granicami naturalnymi. Oznacza to, że pokrywały się one z naturalny-mi elementami krajobrazu i zależały głównie od rzeźby terenu i sieci hydrogra-ficznej obszaru. Rzeki, pasma grzbietów górskich, obszerne bagna i puszcze, stanowiły bowiem niejako naturalne ograniczenia osadnictwa.

W czasach wcześniejszych granicę stanowił zatem pas ziemi lub wody pomiędzy sąsiadującymi obszarami władania. Pojęcie granicy jako linii geo-metrycznej upowszechniło się dopiero w XVI w.

Najstarszym terytorium posiadającym granice obszarowe były terytoria plemienne. Na ogół dawne granice plemienne były granicami naturalnymi i z reguły nie były one ustanowione przez człowieka. Stanowiły je szerokie pasy puszcz i lasów, bagniste rozlewiska rzek lub pasma górskie. Na tych te-renach granicznych osadnictwo nie rozwijało się, dbano często o zachowanie pierwotnej lesistości terenów granicznych.

Kolejną jednostką terytorialną było opole tworzone przez kilka lub kil-kanaście rodów danego plemienia. Opole było pierwszym niejako stopniem organizacji terytorialnej plemion słowiańskich (Oliskiewicz-Krzywicka, 1999).

Ustanawianie granic wiązało się z nadawaniem ziemi przez panującego na rzecz innych użytkowników, jak również z regulowaniem granic starych wsi. Już na przestrzeni XIII w. liczne były nadania ziemi i to we wszystkich dzielnicach Polski. W XII i XIII w. większość wsi miała już zwarte terytoria. Bywało jednak również tak, że wsie nie miały ściśle określonych granic, grun-ty należące do mieszkańców jednej wsi były pomieszane z gruntami miesz-kańców wsi sąsiedniej.

W dobie Piastów, w początkowym okresie, o ustanowieniu granicy decy-dowała więc władza książęca. Mimo że książę miał moc stanowienia prawa,

Page 2: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

76

Geodezja Katastralna

stosunkowo rzadko działał jako ustawodawca, gdyż pierwotnie prawo było tzw. prawem zwyczajowym.

Pierwsze spisane prawo graniczne zawierają „Statuty Wiślickie Kazi-mierza Wielkiego”, panującego w latach 1333–1370. W statutach czytamy, że każdy, kto chce, może mieć wyznaczoną granicę swoich dóbr, a do wy-znaczania granicy kierowano dwóch dostojników i jednego podkomorzego. W statutach określone były honoraria dla przeprowadzającego rozgraniczenie, w zależności od tego, ile czasu ono trwało.

Jeśli rozgraniczenie dotyczyło ziem królewskich z prywatnymi, to w myśl Przywileju Kazimierza Jagiellończyka (Cerkwica 1454 r.) rozgraniczenia do-konywało dwóch urzędników wyznaczonych przez króla oraz podkomorzy.

W 1496 r. Jan Olbracht rozszerzył to postanowienie, wyznaczając dla roz-sądzania sporów z dobrami królewskimi dwóch komisarzy (dygnitarzy miesz-kających na spornym terenie) oraz dwóch niższych urzędników z właściwym komornikiem. Zabezpieczenie nietykalności granic spotkać można już w Sta-tutach Wiślickich, gdzie wyznaczona jest kara za niszczenie znaków granicz-nych. Karano również tego, kto samodzielnie (bez podkomorzego lub komor-nika) wyznaczył granice swojej posiadłości.

Liczne w tym okresie rozgraniczenia wsi, odnotowane w źródłach histo-rycznych, odbywały się poprzez tzw. ujazdy.

Ujazd to:– objazd lub obejście czyjejś posiadłości przez rozjemców w celu wytycze-

nia jej granic, rozgraniczenie nieruchomości,

– wytyczona urzędowo granica posiadłości, znak graniczny, zwykle w for-mie usypanego wału,

– obszar zamknięty, wytyczony i oznaczony granicą.

Ujazd w znaczeniu „wyznaczenie granicy” miał miejsce zarówno przy na-dawaniu posiadłości kościelnych, rodowych i rycerskich przez księcia, jak i przy zakładaniu nowych wsi służebnych czy jenieckich na książęcych ziemiach. Ujazd przeprowadzał w czasach najdawniejszych sam książę, mając do pomocy wo-jewodów. Gdy książę nie mógł osobiście brać udziału w rozgraniczeniu, wysy-łał jednego ze swoich urzędników dworskich – komorzego lub podkomorzego. W przypadku sporu badali oni sprawę na gruncie i przedstawiali ją księciu do rozpatrzenia. Byli także upoważnieni do wykonania wyroku księcia – przepro-wadzenia linii granicznej (Oliskiewicz-Krzywicka, 1999).

Dawniej miejsce zbiegu granic co najmniej trzech dziedzin władania zwa-ne było angułem (od łac. angulus, czyli kąt), gdzie zbiegały się miedze ziemne, lub narogiem (gdy zbiegała się granica rzeczna z granicami ziemnymi). Miej-

Page 3: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

77

Granice Nieruchomości

sca te oznaczone były znakiem zwanym narożnym lub węgielnym. Granice między sąsiednimi punktami zbiegu granic zwane były ścianami granicznymi, a ich przebieg wyznaczały znaki ścienne. Spośród znaków ściennych wyodręb-niały się znaki strażnicze.

W XIII w., w zastępstwie wojewody, pojawia się sędzia ziemski, który w połowie tego wieku całkowicie przejmuje jego obowiązki. W tym samym czasie podkomorzowie (delegowani dawniej przez księcia do każdej czynno-ści) stają się urzędnikami ziemskimi, komornicy zaś (ich dawni przełożeni) zostają pomocnikami spełniającymi rolę podkomorzych. W sprawach waż-niejszych na grunt jechał w celu rozgraniczania lub wizji lokalnej podkomo-rzy, w mniej ważnych komornik z woźnym.

Według Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej Zygmunta Glogera przez dukt graniczny (łac. ductus) określano od XV w. prowadzoną przez podko-morzego (wraz z komornikami, woźnymi, geometrą, stronami i świadkami obu stron) linię graniczną (odgraniczenie) według kopców, zaciosów na sta-rych drzewach, pali olszowych na bagnach, zeznań świadków, dowodów piś-miennych i przeświadczenia powoda lub pozwanego.

5.2. Historia systemów katastralnych w Polsce

Pod koniec XVIII w. państwo polskie, będące wówczas jednym z najwięk-szych pod względem liczby ludności i wielkości swego terytorium państwem europejskim, utraciło na okres 130 lat niepodległość. Polska została podzielo-na na trzy części: zabór pruski, zabór austriacki i zabór rosyjski, okupowane przez te państwa. Na tych obszarach państwa zaborcze założyły trzy różne systemy ewidencji gruntów.

W zaborze pruskim był to kataster pruski (niemiecki), w zaborze au-striackim – kataster austriacki, zaś w zaborze rosyjskim – odmienny system „pseudoewidencyjny” zwany tabelami gruntowymi.

Na obszarze Polski problem granic nieruchomości gruntowych jest kom-plikowany okolicznościami, iż na ustanowienie obecnie obowiązujących prze-pisów w znacznym stopniu wpłynęło wiele dawnych uregulowań prawnych, związanych zasadniczo z istnieniem i z funkcjonowaniem dwu różnych syste-mów katastru podatku gruntowego.

Były nimi systemy katastralne: pruski (niemiecki) oraz austriacki, obej-mujące tereny ziem zachodnich i północnych oraz południowych. Polska centralna nie miała w ogóle żadnego systemu katastralnego.

Poza wymienionymi systemami katastralnymi spotykamy się też incyden-talnie z tak zwanym katastrem zamojskim, który określa się jako: „zbiór dokumentów geodezyjno-kartograficznych, obejmujących swoim zasięgiem

Page 4: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

78

Geodezja Katastralna

Rys. 2. Zasięg terytorialny katastrów austriackiego i pruskiego w Polsce.

Źródło: Fedorowski W. 1974. Ewidencja Gruntów. PPWK. Warszawa

obszar byłej Ordynacji Zamojskich, sporządzony w latach 1865–1900” (Ber-liński, Hycner, 1999).

Zasięg terytorialny katastrów austriackiego i pruskiego przedstawiony jest poniżej na załączonej mapie.

Wykorzystanie dokumentów źródłowych (katastralnych) przy zakładaniu lub odnowie ewidencji gruntów:• terenbyłegozaborupruskiego – ewidencja gruntów była założona i pro-

wadzona z uwzględnieniem dokumentacji wyjściowej, zawartej w byłym katastrze pruskim (niemieckim), z uwagi na wysoką dokładność, jaką przedstawiały sobą materiały tego systemu katastralnego,

• terenbyłegozaboruaustriackiego – obraz granic gruntowych przedsta-wiony na mapach ewidencyjnych i obliczone na jego podstawie pola po-wierzchni działek ewidencyjnych nie zawsze odpowiadają faktycznemu

Page 5: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

79

Granice Nieruchomości

stanowi zasięgu prawa własności wynikającemu z katastralnych materia-łów źródłowych, dokumentujących to prawo. Z tego powodu często musi następować powrót do danych zawartych w dokumentach katastralnych,

• terenbyłego zaboru rosyjskiego – to obecna ewidencja gruntów i bu-dynków, stworzona na podstawie operatów założenia ewidencji gruntów i budynków w latach pięćdziesiątych XX w.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., a do wybuchu II Wojny Świato-wej w 1939 r., prowadzone były prace mające na celu zintegrowanie istnieją-cych na terytorium kraju trzech systemów katastralnych w jeden kataster pol-ski (Noga, 2006). Prace te, prowadzone głównie przez służby geodezyjne dwu ministerstw: robót publicznych oraz rolnictwa i reform rolnych, zostały prze-rwane przez wybuch wojny, lecz kontynuował je, natychmiast po odzyskaniu niepodległości, utworzony 30 marca 1945 r. Główny Urząd Pomiarów Kraju (obecna nazwa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii), aż do roku 1952.

Po zakończeniu II Wojny Światowej pierwszym aktem prawnym normu-jącym zasady ewidencjonowania gruntów i budynków mogących być odręb-nym przedmiotem własności był dekret z dnia 24 września 1947 r. o kata-strze gruntowym i budynkowym (Dz.U. Nr 61, poz. 344), do którego wydano rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 6 grudnia 1950 r. w sprawie postępowania przy organizacji, zakładaniu i prowadzeniu katastru gruntowe-go i budynkowego (Dz.U. Nr 57, poz. 520). Jednym z podstawowych celów, któremu miał służyć ten kataster był wymiar danin, podatków i innych świad-czeń publicznych.

W latach 1952–1955, kiedy była prowadzona szczególnie restrykcyjna polityka agrarna, mająca na celu realizację powszechnej kolektywizacji rolni-ctwa, część efektów pracy nad polskim katastrem zostało zniweczonych.

Znaczący stopień dezaktualizacji katastru pruskiego i austriackiego oraz brak katastru na pozostałych 46% obszaru kraju spowodował pilną potrze-bę założenia jednolitej ewidencji gruntów dla całego kraju podyktowaną nie potrzebami natury prawnej, a wyłącznie dla celów fiskalnych tzn. wymiaru podatku gruntowego (Wilkowski, 2005).

Właściwe prace nad założeniem systemu jednolitej ewidencji gruntów dla całego kraju rozpoczęto po 1956 r., na mocy dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. Nr 6, poz. 32, z późn. zm.), według techniczno-prawnych zasad realizacji odbiegających od współczesnych ocze-kiwań dotyczących katastru nieruchomości.

Tylko granice nieruchomości stanowiące jednocześnie granice obrębów oraz granice państwowych nieruchomości rolnych i leśnych, z wyjątkiem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, położonych na obszarze objętych

Page 6: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

80

Geodezja Katastralna

pomiarem, stanowiły przedmiot ustalenia granic gruntów przez ich wzno-wienie lub rozgraniczenie. Granice pozostałych gruntów podlegały pomiaro-wi dla celów ewidencji gruntów według stanu faktycznego, istniejącego na gruncie w czasie wykonywania pomiaru, bez przeprowadzenia rozgranicze-nia (S. Surowiec [w:] Ćwiczenia z geodezyjnego urządzania terenów rolnych. Część I. Dział wydawnictw ART. Olsztyn 1980).

Granice nieruchomości ustalano według stanu faktycznego istniejącego na gruncie w czasie wykonywania pomiaru bezpośredniego metodą domiarów, przedłużeń lub wcięć przy wykorzystaniu osnowy szczegółowej założonej me-todami poligonizacji technicznej (Łuczyński, 2009). Wykorzystanie technolo-gii fotogrametrycznej polegało na uczytelnieniu fotomapy wynikami pomia-rów terenowych, bez powiązania z jakimkolwiek układem współrzędnych, co stanowi do dzisiaj niejednokrotnie jedyny materiał techniczny określający na terenach wiejskich przebieg linii granicznych (Łuczyński, 2008).

Główny nacisk został wówczas położony na zagadnienia techniczne ze znacznym ograniczeniem wymagań o charakterze prawnym. W ogra-niczonym zakresie dokonywano ustalania stanów prawnych nieruchomo-ści, zarówno w ujęciu podmiotowym (właściciele), jak i przedmiotowym (granice przestrzennego zasięgu określonych stanów prawnych). Granice zasięgu tych stanów były określane w sposób bardzo zróżnicowany (Wil-kowski, 2005).

Przeprowadzona przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii w 2000 r. analiza metod pomiaru granic działek stosowanych podczas zakładania ewi-dencji gruntów (Wilkowski, 2005) wykazała, że:– 34,5% obrębów ewidencyjnych, o łącznej powierzchni 10,8 mln ha, po-

siada pomierzone granice metodami pomiaru bezpośredniego,

– 23,5% obrębów ewidencyjnych, o łącznej powierzchni 7,3 mln ha, posia-da granice działek określone metodami fotogrametrycznymi z wykorzy-staniem fotomap,

– 42% obrębów ewidencyjnych, o łącznej powierzchni 13,2 mln ha, posia-da granice określone na podstawie różnego rodzaju dokumentów źród-łowych (operaty katastrów austriackiego i pruskiego, operaty scaleniowe, parcelacyjne i inne opracowania geodezyjne – podziały, dokumentacje związane z wywłaszczeniem itp.).

W latach 1955–1969 obowiązywały dwie instrukcje, jako akty wykonaw-cze do dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. Nr 6, poz. 32, z późn. zm.):– Instrukcja Ministra Rolnictwa z dnia 21 kwietnia 1955 r. w sprawie za-

kładania i prowadzenia ewidencji gruntów, zasad sporządzania wykazów

Page 7: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

81

Granice Nieruchomości

gruntów oraz opłat za odrysy z map i za odpisy i wyciągi z rejestrów i do-kumentów stanowiących część składową operatu ewidencyjnego na ob-szarze gromad, osiedli i miast niestanowiących powiatów (M.P. Nr 38, poz. 379),

– Instrukcja Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 8 września 1956 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ewidencji gruntów, zasad sporzą-dzania wykazów gruntów oraz opłat za odrysy z map i za odpisy i wycią-gi z rejestrów i dokumentów stanowiących część operatu ewidencyjne-go na obszarze m. st. Warszawy, m. Łodzi i miast stanowiących powiaty (M.P. Nr 98, poz. 1135).

Przepis wykonawczy w formie zarządzenia Ministrów Rolnictwa i Go-spodarki Komunalnej z dnia 20 lutego 1969 r. w sprawie ewidencji gruntów (M.P. Nr 11, poz. 98, z późn. zm.) do tego dekretu wydano dopiero po upły-wie 14 lat.

Dnia 26 października 1971 r. powołano ustawę o uregulowaniu włas-ności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250, z późn. zm.), tzw. usta-wę uwłaszczeniową, która została uchylona ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. z 1982 r. Nr 11, poz. 81 [7]).

Celem tamtej ustawy było uporządkowanie stanu prawnego nierucho-mości rolnych w sytuacjach, gdy stan faktycznego samoistnego posiadania tych nieruchomości nie odpowiadał ich dotychczasowemu stanowi prawne-mu. Wykonanie ustawy powierzono pierwotnie organom administracyjnym. W związku z przedłużaniem się realizacji tej ustawy i trudnościami natury prawnej, jakie jej wykonanie nasuwało organom administracyjnym, ustawo-dawca ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych [7], postanowił uchylić powyższą ustawę i rozpoznanie spraw o stwierdzenie na-bycia na podstawie jej przepisów własności nieruchomości rolnych przez po-siadaczy samoistnych powierzyć sądom. Od dnia 6 kwietnia 1982 r. jedynie sąd stał się właściwy do rozpoznawania w trybie postępowania nieproce-sowego spraw o nabycie własności nieruchomości, a jednocześnie ustawo-dawca zamknął drogę do wzruszenia w trybie administracyjnym ostatecznych decyzji uwłaszczeniowych (Berliński, Hycner, 1999).

Dnia 17 maja 1989 r. uchwalona zostaje przez Parlament Rzeczypospoli-tej Polskiej ustawa – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11]. Z mocy uchwalo-nej ustawy przestały obowiązywać, między innymi, przepisy dekretu z 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków. W ustawie tej, mimo zachowania nazwy „ewidencja gruntów i budynków”, odpowiadającej w pełni międzynarodo-wej nazwie „kataster”, ustanowiono obowiązek powszechnego wykorzysty-

Page 8: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

82

Geodezja Katastralna

wania danych tej ewidencji (głównie przez sądownictwo, organy podatkowe, planowanie przestrzenne i statystykę państwową).

Pierwszym aktem wykonawczym do ustawy – Prawo geodezyjne i karto-graficzne [11] (pgik), a dotyczącym systemu ewidencji gruntów i budynków, było rozporządzenie Ministrów Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. Nr 158, poz. 813, z późn. zm.), uchylo-ne jednak art. 105 ustawy z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowa-dzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 98, poz. 872, z późn. zm.).

W zakresie ewidencji gruntów i budynków obowiązującym przepisem wy-konawczym do ustawy pgik jest aktualnie rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 roku w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40].

W ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11] oraz w aktach wyko-nawczych do tej ustawy ustanowiono instytucję państwowego zasobu geode-zyjnego i kartograficznego, permanentnie aktualizowanego, oraz zdefiniowa-no pojęcie „prac geodezyjnych”.

Nałożono też na obywateli oraz na instytucje obowiązek zgłaszania zmian w stanie prawnym i faktycznym nieruchomości do właściwych tere-nowych ośrodków dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.

Prowadzone prace koncepcyjne i doświadczalne (wdrożenia) nad ulep-szaniem i modernizacją polskiego katastru otrzymały w ostatnich latach for-malne, instytucjonalne ramy w postaci powołanego przez premiera – mię-dzyresortowego zespołu do spraw opracowania Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach (ZSIN), tj. urzędowa nowa nazwa systemu katastralnego.

Zakłada się, że Zintegrowany System Informacji o Nieruchomościach powinien zapewnić unowocześnienie i usprawnienie zbierania, przetwarza-nia i udostępniania informacji o obiektach zwanych umownie w przepisach prawa nieruchomościami, czyli o gruntach lub częściach składowych gruntu (budynkach, lokalach i budowlach). Dla sprawnego funkcjonowania ZSIN niezbędne jest poprawienie współdziałania resortów, które w zakresie swoich ustawowych kompetencji zajmują się ewidencją nieruchomości w aspekcie przestrzennym, prawnym i ekonomicznym. Postuluje się również poprawę transferu informacji między bazami danych.

Powyżej, w znacznym uproszczeniu, przedstawiono proces powstawania polskiego katastru (systemu katastralnego) od jego fazy początkowej do obec-nej postaci.

Page 9: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

83

Granice Nieruchomości

Można stwierdzić, że proces ten nie przebiegał „łagodnie”, w sposób upo-rządkowany, ewolucyjny. Występują w nim etapy odmierzane kataklizmami wojennymi i społecznymi. Niewątpliwy jest jednak związek ewolucji systemu katastralnego z procesem ustalania granic nieruchomości, a zwłaszcza z ich ewidencjonowaniem w systemach ewidencji i wszelkich rejestrach państwo-wych (publicznych).

5.3. Granice nieruchomości oraz zasady ustalania ich przebiegu

Granica jest zdefiniowana w Instrukcji technicznej G-5 (w aneksie nr 1) jako linia oddzielająca obiekt powierzchniowy od otoczenia. Stanowi ona li-nię łamaną, składającą się ze skończonej liczby odcinków granicznych. Odci-nek granicy nieruchomości to, według § 8 ust. 2 rozporządzenia w sprawie sposobu i trybu dokonywania podziałów nieruchomości [46], odcinek wy-znaczony przez dwa najbliższe punkty załamania granicy.

Granice działki, jako istotny przestrzenny atrybut działki ewidencyjnej, według Hycnera (2004), stanowią zamknięty układ linii granicznych i okre-ślają przestrzenny zasięg prawa własności, a także charakteryzują położenie działki, jej kształt i pole powierzchni. Przebieg granic działek powinien być wyznaczany z największą dokładnością, a punkty graniczne trwale stabilizo-wane na gruncie, bo od stopnia dokładności ich wyznaczenia uzależniona jest dokładność określenia zasięgu prawa własności.

Granica nieruchomości gruntowej jest także przestrzenią, którą tworzy obustronnie ścięty wielościan. Ograniczony jest on płaszczyznami przecho-dzącymi wzdłuż granic nieruchomości gruntowej na jej powierzchni, sięgając do określonej głębokości pod jej powierzchnię oraz do określonej wysokości nad jej powierzchnię, tworząc przestrzeń ograniczoną społeczno-gospodar-czym przeznaczeniem gruntu. W takiej przestrzeni, określonej w art. 143 kc [4], własność gruntu ma charakter trójwymiarowy, gdyż rozciąga się na prze-strzeń nad i pod jego powierzchnią. Tak określony zakres prawa własności gruntu nie może także naruszać przepisów regulujących prawa do wód.

W polskim systemie ewidencji gruntów i budynków funkcjonują dwa ro-dzaje granic:– granice działek ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów,

– granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości.

Granice działek ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów zostały wyznaczone w trakcie ustalania stanu władania w latach 1950–1970, podczas zakładania ewidencji gruntów i budynków. Ustalenie przebiegu tych granic polegało wówczas na pomiarze w terenie stanu użytkowania na gruncie na podstawie wskazań zainteresowanych stron, bez obowiązku okazywania

Page 10: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

84

Geodezja Katastralna

właściwych dokumentów prawnych. Nie są to zatem granice, które w spo-sób prawny wyznaczają w terenie zasięg prawa własności do nieruchomości gruntowej; są jednak rejestrowane i uwidoczniane w państwowym zasobie geodezyjno-kartograficznym (w operacie ewidencyjnym). Określane są także jako granice według stanu faktycznego (Hycner, 2004) albo jako granice ewidencyjne (Wolanin, 2006b).

Techniczne metody pomiaru w terenie granic oraz zasady ustalania stanu władania omawia Trautsolt (1985), wskazując, że „informacje o stanie wła-dania uzyskuje geodeta od samych zainteresowanych, ich sąsiadów albo od innych osób, które są obecne w terenie i są zorientowane w przebiegu granicy oraz w stanie władania”. Ostateczne ustalenie stanu władania następowało już po sporządzeniu mapy i jej matrycy z ponumerowanymi działkami. Pole-gało ono na ogłoszeniu wyników pomiaru stanu posiadania gruntami i spo-rządzeniu z tych czynności odpowiedniego protokołu, w którym jako właś-ciciela wpisywano osobę dysponującą odpowiednimi dokumentami (wypis z księgi wieczystej, akt notarialny, akt nadania, prawomocne orzeczenie sądo-we, ostateczną decyzję organu administracji państwowej). Do ustalenia stanu władania obowiązkowo wykorzystywano dane ewidencji gruntów, o ile tylko takimi dysponowano.

Jednym z atrybutów praw rzeczowych, jakim jest własność i użytko-wanie wieczyste, jest granica prawna nieruchomości (Berliński, Hycner, 1999).

Granica ustalona według stanu prawnego nieruchomości to sytuacyjnie jednoznacznie określona granica, ustalona w toku postępowania geodezyjno-administracyjnego albo sądowego, zakończonego ostateczną decyzją admi-nistracyjną lub prawomocnym orzeczeniem sądowym, wydanych w ramach przeprowadzonego:– rozgraniczenia nieruchomości,

– podziału nieruchomości,

– scalenia i podziału nieruchomości,

– scalenia i (lub) wymiany gruntów,

– wywłaszczenia gruntów,

– pozostałych prac geodezyjnych, których wyniki zostały przyjęte do pań-stwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego i były wykorzystane następnie w innych niż wymienione postępowaniach administracyjnych zakończonych ostatecznymi decyzjami administracyjnymi lub prawomoc-nymi orzeczeniami sądowymi,

Page 11: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

85

Granice Nieruchomości

– prac geodezyjnych dotyczących założenia, modernizacji lub aktualizacji operatu ewidencji gruntów, poprzedzonych protokolarnym ustaleniem granic nieruchomości.

Grzechnik i Marzec (2000) uważają taką granicę za granicę nieruchomo-ści ustaloną według stanu prawnego, a w postępowaniu podziałowym za granicę nieruchomości przyjętą według istniejącego stanu prawnego.

Według Hycnera (2000b), Hycnera i Hanusa (2007b) taki rodzaj granicy jest określany terminem granicy prawnej nieruchomości. Wolanin (2006b) za granice prawne nieruchomości uważa granice wyznaczające zasięg przy-sługiwania prawa własności danemu podmiotowi.

Felcenloben (2005) za uprawnione uważa tylko określenie granice opisu-jące stan prawny nieruchomości. Natomiast Jędrzejewski (2008) twierdzi, że poprawne określenie to przebieg granicy ustalony według stanu prawnego.

Słusznie Łuczyński (2008) uważa, że dotychczas nie powstał zatem jed-nolity standard, który regulowałby definicje granic. I nie tylko granic, gdyż wiele takich rozbieżności można znaleźć w interpretacji przepisów prawnych, instrukcji i wytycznych przez organy administracji samorządowej, ośrodki do-kumentacji geodezyjnej i kartograficznej oraz geodetów, co stanowi powód zbędnych konfliktów i nieporozumień, przedłużających procedury geodezyj-no-administracyjne.

Katalog postępowań geodezyjno-administracyjnych i sądowych, w wyni-ku których granice działek ewidencyjnych przyjmowane są do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego zawiera § 36 rozporządzenia w spra-wie ewidencji gruntów i budynków [40].

Granice prawne nieruchomości (Durzyńska, 2000), to granice, których przebieg można odtworzyć na gruncie w oparciu o istniejące na tę okolicz-ność dokumenty, zachowując odpowiednie techniczne standardy geodezyjno- -kartograficzne.

Geodeta musi pamiętać, że najistotniejsze są granice prawne nierucho-mości, które mogą różnić się od granic ewidencyjnych i granic faktycznego stanu władania (Śmiałowska-Uberman, 2003).

Podstawę ustalenia przebiegu granic nieruchomości stanowią uwierzy-telnione przez ośrodek dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej: kopie, wyrysy, odrysy, wypisy lub odpisy dokumentów przyjętych do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego – jeżeli zawierają dane o ich rodzaju, dacie powstania i wykonawcy (Durzyńska, 2006i).

Rozporządzenie w sprawie rozgraniczania nieruchomości [38], jako je-den z aktów wykonawczych ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11], określa rodzaje dokumentów stanowiących podstawę ustalania przebiegu

Page 12: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

86

Geodezja Katastralna

granic oraz sposób i tryb wykonywania przez geodetę czynności ustalania gra-nic, a także zasady sporządzania dokumentacji przy rozgraniczaniu nierucho-mości. Rozporządzenie określa i rozróżnia dokumenty stanowiące o stanie prawnym nieruchomości (odpisy z ksiąg wieczystych lub ze zbioru dokumen-tów, akty notarialne, ostateczne decyzje administracyjne, prawomocne orze-czenia i ugody sądowe) od dokumentów określających położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości, którymi są:a) dokumenty geodezyjne zawierające dane liczbowe do określenia poło-

żenia punktów i przebiegu linii granicznych:

– szkice i protokoły graniczne, akty ugody,

– zarysy pomiarowe granic działek, obrębu,

– szkice wyznaczenia granic działek nowo wydzielanych w wyniku po-działów nieruchomości, scalenia i podziału nieruchomości zurbanizo-wanych, scalenia lub wymiany gruntów rolnych,

– inne dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i opisowe pozwalające na ustalenie przebiegu granic;

Przebieg granic nieruchomości jest określany przy pomocy współrzędnych punktów granicznych w państwowym systemie odniesień przestrzennych.b) przy braku dokumentów z grupy a) dopuszcza się możliwość wykorzy-

stania map i planów obejmujących granice lub pozwalających na ana-lizę ich przebiegu w terenie, w tym przyjęte do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego i uwierzytelnione kopie, wyrysy z:

– mapy ewidencji gruntów,– mapy katastralnej, – mapy jednostkowej nieruchomości,– mapy zasadniczej, – planów parcelacyjnych,– mapy scalenia i wymiany gruntów.Powyższe rodzaje dokumentów stanowią podstawę ustalania przebiegu

granic nieruchomości pod warunkiem, że zostały przyjęte do państwowego za-sobu geodezyjnego i kartograficznego. W przypadku dokumentów nie znajdu-jących się w zasobie, zgodnie z § 6 wyżej wymienionego rozporządzenia [38], mogą one stanowić podstawę ustalania przebiegu granic nieruchomości, jeżeli:– stanowią całość lub część operatu pomiarowego albo katastralnego,

– są opatrzone podpisem wykonawcy i datą ich sporządzenia, względnie istnieje możliwość ustalenia tych informacji,

Page 13: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

87

Granice Nieruchomości

– można stwierdzić, że zostały one sporządzone w wyniku dokonania po-miarów na gruncie i użyte do opracowania mapy nieruchomości, której przebieg granic jest ustalany lub nieruchomości bezpośrednio z nią sąsia-dującej,

– zostały sporządzone przez osoby i organy uprawnione do sporządzania dokumentów mogących stanowić podstawę do ustalenia przebiegu granic nieruchomości, a których wykaz zawiera załącznik nr 1 do rozporządze-nia w sprawie rozgraniczania nieruchomości [38] (patrz załącznik X).

Dopiero w przypadku braku takich dokumentów za podstawę ustalenia przebiegu granic nieruchomości można przyjąć dokumenty stwierdzające stan prawny nieruchomości, jeżeli zawierają dane o przebiegu granicy (§ 7 rozporządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości [38]).

Oprócz dokumentów, które w sposób jednoznaczny określają położenie punktów granicznych istnieje wiele dokumentów, które są przydatne w od-tworzeniu przebiegu granic, jednak nie pozwalają na jednoznaczne okre-ślenie położenia punktów granicznych, z uwagi na brak pełnej dokumenta-cji pomiarowej, w wyniku której te granice wniesiono na mapy (Łuczyński, 2008). Mogą to być:– zarysy pomiarowe z pomiaru granic zawierające tylko miary czołowe mię-

dzy punktami granicznymi,

– mapy jednostkowe nieruchomości, mapy scaleniowe, katastralne, ewiden-cyjne,

– plany parcelacyjne.

Aby na podstawie takich dokumentów wyznaczyć przebieg granic, ko-nieczne jest przeprowadzenie bezpośrednich terenowych pomiarów geode-zyjnych, pozwalających na odniesienie niepełnych danych do stanu na gruncie i umożliwiających wpasowanie danych pośrednich do jednoznacznie określo-nych szczegółów, stanowiących układ odniesienia (Łuczyński, 2008).

Ustalanie przebiegu granic prawnych nieruchomości jest niezwykle istot-ne z uwagi na ochronę prawa własności. Granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości określają na gruncie zasięg prawa własności w stosunku do sąsiadujących ze sobą nieruchomości.

Księgi wieczyste, a także inne dokumenty określające stan prawny nieru-chomości (akty notarialne, orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne) nie zawierają danych określających położenie punktów granicznych (Biuletyn Informacyjny Głównego Geodety Kraju, Nr 5–6/2006).

Obecnie każdy właściciel nieruchomości powinien dokładać starań do określenia prawidłowego zasięgu swoich praw do gruntu.

Page 14: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

88

Geodezja Katastralna

Przebieg linii granicznych (dawn. duktów) w terenie określa się przez położenie znaków granicznych. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie roz-graniczania nieruchomości [38] przez znak graniczny rozumie się fizyczny znak, wykonany z trwałego materiału i umieszczony z określoną dokład-nością w punkcie granicznym lub trwały element zagospodarowania terenu (np. narożnik budynku, słupek ogrodzenia trwałego) znajdujący się w tym punkcie.

Natomiast za punkt graniczny uważa się punkt o charakterze matema-tycznym, określający miejsce załamania się granic nieruchomości i wyznacza-jący poszczególne odcinki (linie) graniczne, czyli teoretycznie przebieg granicy nieruchomości.

Odcinek graniczny to linia zawarta pomiędzy dwoma najbliższymi punk-tami granicznymi, punktami załamania granic.

Do tymczasowego utrwalenia położenia punktu granicznego w terenie, czyli tzw. markowania, wykorzystuje się najczęściej paliki drewniane, a nie-kiedy metalowe bolce.

Stabilizacja polega na utrwaleniu punktu granicznego poprzez umiesz-czenie w nim znaku granicznego lub jednoznaczne oznaczenia jego położenia na istniejącym trwałym elemencie zagospodarowania terenu, usytuowanym na granicy nieruchomości (rozporządzenie w sprawie rozgraniczania nieru-chomości [38]), a sam fakt istnienia w terenie znaków granicznych nie zawsze jest gwarancją stanu prawnego granic danej nieruchomości.

Przy stabilizacji (utrwalaniu) granic należy przestrzegać następujących zasad:– punkty graniczne, w których zbiegają się co najmniej trzy odcinki granic

(trójmiedze, dawniej: anguł) działek ewidencyjnych powinno stabilizo-wać się na gruncie trwałymi znakami naziemnymi (słupki betonowe, ka-mienie ciosane) i znakami podziemnymi (rurki drenarskie, butelki, cegły, płyty betonowe itp.),

– pozostałe punkty załamania granic można stabilizować za pomocą poje-dynczych znaków trwałych, o ile jest to zgodne z wolą zainteresowanych właścicieli nieruchomości,

– w terenie zainwestowanym, o utwardzonej nawierzchni dopuszcza się stabilizację jednopunktową w postaci np. rurek, bolców żelaznych, meta-lowych lub betonowych słupków ogrodzeniowych,

– na terenach podmokłych, bagiennych możliwe jest utrwalenie punktów granicznych odpowiednio impregnowanymi palami drewnianymi,

Page 15: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

89

Granice Nieruchomości

– w terenie falistym znaki graniczne powinny być umieszczane w odległoś-ciach zapewniających wzajemną widoczność znaków sąsiednich,

– przy długich odcinkach granicznych (powyżej 400 m) znaki graniczne należy rozmieszczać w punktach wzajemnie widocznych, odległych od siebie nie więcej niż 200 m,

– w przypadku granic naturalnych i nieregularnych (cieki wodne, lasy) można znaki graniczne lokalizować w wybranych, głównych punktach załamania tych granic, z jednoczesnym określeniem na szkicu miar orto-gonalnych (lub biegunowych) umożliwiających obliczenie położenia po-zostałych, niestabilizowanych punktów granicznych.

Według Instrukcji katastralnej II z 1927 r. podobne zasady obowiązywały w Polsce już w okresie przedwojennym.

Ustalenie przebiegu granic to zespół czynności prawnych i technicz-nych, w wyniku których określa się położenie punktów granicznych i prze-bieg poszczególnych linii granicznych. Jest to istotna część prac geodezyj-nych związanych z zakładaniem operatu ewidencji gruntów i budynków oraz z rozgraniczaniem nieruchomości.

W razie wzajemnego przecinania się linii kolejowych, dróg publicznych, morskich wód wewnętrznych oraz wód śródlądowych płynących, przy ustala-niu granic działek ewidencyjnych stosuje się następujące zasady:1) morskie wody wewnętrzne oraz wody śródlądowe płynące, z wyjątkiem

wód płynących rurociągami lub krytymi kanałami, dzielą linie kolejowe i drogi publiczne na odrębne działki ewidencyjne,

2) linie kolejowe dzielą drogi publiczne na odrębne działki ewidencyjne,

3) drogi publiczne wyższej kategorii, w rozumieniu ustawy o drogach pub-licznych [9], dzielą drogi niższej kategorii na odrębne działki ewidencyj-ne,

4) drogi publiczne tej samej kategorii dzielą się na odrębne działki ewiden-cyjne według dotychczasowych ustaleń w ewidencji,

5) drogi zlokalizowane na gruncie dzielą drogi w tunelach i na wiaduktach na odrębne działki.

Powyższe zasady są niekiedy określane jako zasady „przenikania się” działek (Hycner, 2004).

Przed przystąpieniem do czynności ustalenia przebiegu granic działek ewidencyjnych obowiązkiem geodety upoważnionego do ich przeprowadze-nia, jest:

Page 16: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

90

Geodezja Katastralna

1) dokonanie szczegółowej analizy dokumentów mających znaczenie dla ustalenia przebiegu granic nieruchomości oraz opracowanie w oparciu o tę analizę szkiców podstawowych,

2) ustalenie osób i jednostek organizacyjnych, które z uwagi na ich interes prawny powinny być pisemnie zawiadomione o terminie i miejscu wyko-nywanych czynnościach.

W wyniku ustalania przebiegu granic powstaje odpowiednia doku-mentacja geodezyjna, która jednoznacznie określa położenie danej granicy względem osnowy geodezyjnej i szczegółów terenowych oraz pozwala na jej późniejsze prawidłowe odtworzenie. Tak ustalona granica nabiera charakte-ru prawnego dopiero po wydaniu przez właściwy organ ostatecznej decyzji (lub prawomocnego orzeczenia sądu) zatwierdzającej jej przebieg.

Zasadą jest, że granice ustalone według stanu prawnego danej nieru-chomości są określane tylko jeden raz.

Przebieg granic działek ewidencyjnych wykazuje się w ewidencji gruntów i budynków (§ 36 rozporządzenia w sprawie ewidencji i budynków [40]) na podstawie dokumentacji geodezyjnej, przyjętej do państwowego zasobu geo-dezyjnego i kartograficznego, sporządzonej:1) w postępowaniu rozgraniczeniowym,

2) podczas podziału nieruchomości,

3) w postępowaniu scalenia i wymiany gruntów,

4) w postępowaniu dotyczącym scalenia i podziału nieruchomości,

5) na potrzeby postępowania sądowego lub administracyjnego, a następnie wykorzystanej do wydania prawomocnego orzeczenia sądowego lub osta-tecznej decyzji administracyjnej,

6) przy zakładaniu, na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, operatu ewidencji gruntów i budynków.

W razie braku dokumentacji wymienionej powyżej lub jeżeli zawarte w niej dane nie są wiarygodne albo nie odpowiadają obowiązującym standar-dom technicznym, dane dotyczące przebiegu granic działek ewidencyjnych pozyskuje się w wyniku terenowych pomiarów geodezyjnych lub fotogra-metrycznych poprzedzonych ustaleniem przebiegu granic na gruncie.

Wśród metod pozyskiwania danych o przebiegu granic działki ewidencyj-nej Hycner (2004) wyróżnia trzy zasadnicze:– metoda bezpośrednia, jako najbardziej odpowiednia, wykorzystuje bez-

pośredni, terenowy, sytuacyjny pomiar z wykorzystaniem punktów osno-wy geodezyjnej, obecnie najczęściej realizowana z zastosowaniem metody

Page 17: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

91

Granice Nieruchomości

biegunowej i prowadząca do określenia położenia punktów granicznych z dużą dokładnością;

– metoda fotogrametryczna, równie wartościowa szczególnie na terenach rolnych i leśnych, oparta na źródłowych materiałach fotogrametrycznych, uzyskanych na podstawie wykonanych i przetworzonych zdjęć lotniczych. Jej dokładność jest jednak mniejsza niż metody bezpośredniej i wynosi około 20 cm;

– metoda kartometryczna (kartograficzna), wykorzystująca technikę digitalizacji lub skanowania, jest metodą polegającą na wykorzystaniu istniejących (pierworysów) map ewidencyjnych (lub katastralnych) w po-staci analogowej, z których pozyskane dane są niskiej jakości bo obar-czone błędami „przetworzonego produktu graficznego”, jakim jest mapa. Metoda najszybsza i najtańsza, dopuszczana tylko chwilowo, a zalecana szczególnie do pozyskiwania danych przestrzennych dotyczących granic użytków i konturów klasyfikacyjnych.

Szczegółowy opis wymienionych metod zawarty jest w rozdziałach 10–12 Instrukcji technicznej G-5 „Ewidencja gruntów i budynków” [52].

Wszystko to dotyczy jednak działek ewidencyjnych, a co za tym idzie ustalenia granic według zasad ewidencji gruntów i budynków (według stanu faktycznego).

Natomiast bardziej istotne jest ustalenie przebiegu granic według sta-nu prawnego nieruchomości. Szczególnymi zasadami rządzi się ustalanie przebiegu granic w postępowaniu rozgraniczeniowym (rozdział 6).

Jak wynika z wcześniejszego omówienia, proces ustalania przebiegu gra-nic nieruchomości jest niezwykle złożony i wymaga od przeprowadzającego to postępowanie geodety rozległej wiedzy i doświadczenia w tym zakresie. Należy przestrzegać wszelkich procedur i dogłębnie analizować zgromadzoną dokumentację dotyczącą danej nieruchomości, która mogłaby posłużyć do ustalenia jej stanu prawnego, a co za tym idzie przebiegu granic ustalonego według stanu prawnego.

Procedury ustalania przebiegu granic według stanu prawnego nieru-chomości występują przy:a) wznawianiu przebiegu granic prawnych nieruchomości,b) rozgraniczeniu nieruchomości,c) scaleniu i podziale nieruchomości (zurbanizowanych),d) scalaniu i wymianie gruntów (rolnych).

Page 18: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

92

Geodezja Katastralna

5.4. Wznawianie przebiegu granic ustalonych według stanu prawnego nieruchomości

Pod pojęciem wznowienia przebiegu granic ustalonych według stanu prawnego nieruchomości (w skrócie: wznowienia granic) należy rozumieć wznowienie znaków granicznych, o którym mowa w art. 39 ust. 1–4 usta-wy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11]. Przywołany artykuł stanowi, że przesunięte, uszkodzone lub zniszczone znaki graniczne, ustalone uprzed-nio (bez określenia znaczenia i zakresu tego terminu), mogą być wznowione bez przeprowadzania postępowania rozgraniczeniowego. Wznowienie prze-biegu granicy polega na przywróceniu położenia punktów granicznych zgod-nie ze stanem wynikającym z dokumentacji geodezyjnej, posiadającej moc dowodową przy ustalaniu granic według stanu prawnego nieruchomości. Je-żeli w trakcie wznowienia znaków granicznych wyniknie spór co do ich po-łożenia, stronom przysługuje prawo wystąpienia na drogę sądową w celu jego rozstrzygnięcia.

Spór graniczny zawsze wyklucza możliwość wznowienia znaków gra-nicznych.

Zdaniem Grzechnika i Marca (2000), wznowienie znaków granicznych jest uzależnione od łącznego spełnienia dwóch istotnych warunków:– wcześniejszego ustalenia granic według stanu prawnego,

Page 19: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

93

Granice Nieruchomości

– istnienia danych geodezyjnych (miary, współrzędne itp.) umożliwiających, z odpowiednią dokładnością, wznowienie punktów granicznych, w któ-rych będą osadzone wznowione znaki graniczne.

Wykaz przepisów wydawanych w okresie minionych kilkudziesięciu lat, które mimo braku ich aktualnego obowiązywania były podstawą ustalania stanu prawnego granic zawarto, za Grzechnikiem i Marcem (2000), w załącz-niku XI.

Wznowienie granicy nieruchomości (Hycner, 2006) nie stanowi pro-cedury postępowania administracyjnego, lecz jest to procedura techniczna ustalenia granicy prawnej w przypadku, gdy została ona zniszczona, zatar-ta lub przesunięta, a istniejąca dokumentacja geodezyjna jest wiarygodna i umożliwia bezproblemowe, ponowne jej wyznaczenia z pożądaną dokład-nością.

Według Hycnera (2006), Hycnera i Hanusa (2007) warunkiem koniecz-nym dla przeprowadzenia wznowienia przebiegu granic jest:– posiadanie przez geodetę uprawnień zawodowych z zakresu nr 2,

– zgłoszenie pracy geodezyjnej do właściwego miejscowo odgk,

– posiadanie stosownej, wiarygodnej dokumentacji opisującej w sposób jednoznaczny położenie granic nieruchomości (granice według stanu prawnego nieruchomości), ze współrzędnymi punktów granicznych,

– istnienie pierwotnej osnowy geodezyjnej, od której będzie można po-wtórnie wyznaczyć położenie punktów granicznych.

Wznowienie znaków granicznych odbywa się bez udziału organu admi-nistracji, wyłącznie w drodze umowy zlecenia zawartej między właścicielem a geodetą i jako czynność faktyczna, według Durzyńskiej (2007b), nie wywo-łuje żadnych skutków prawnych dla stanu prawnego granic nieruchomości. Także ustawa – Prawo geodezyjne i kartograficzne (art. 39) nie określa skut-ków prawnych wznowienia znaków granicznych.

Zdaniem Durzyńskiej (2009) w obowiązującym stanie prawnym nie ma jednoznacznej zasady określającej, kiedy zasadne jest przeprowadzenie wzno-wienia znaków granicznych w miejsce procedury rozgraniczenia nieruchomo-ści. W orzecznictwie przyjęto zasadę, że jeżeli nie ma dokumentów pozwala-jących na określenie pierwotnego położenia znaków granicznych, to usta-lenie granicy może nastąpić tylko w postępowaniu rozgraniczeniowym, chociażby między stronami nie było sporu co do ich położenia.

O czynnościach wznowienia przebiegu granic zawiadamia się zaintere-sowane strony. Z tych czynności sporządza się protokół okazania wznowio-nych granic, z którego powinno wynikać kto, kiedy, gdzie i jakich czynności

Page 20: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

94

Geodezja Katastralna

dokonał oraz kto i w jakim charakterze był przy tym obecny (Durzyńska, 2000). Wznowienie granic przeprowadzają, na zlecenie zainteresowanych stron, jednostki wykonawstwa geodezyjnego posiadające odpowiednie uprawnienia, bez udziału organu administracyjnego (Durzyńska, 2000; 2007b).

Należy pamiętać, że wznowienie znaków granicznych następuje w sy-tuacji, gdy granice nieruchomości mają charakter prawny i nie ma sporu, co do ich przebiegu.

Natomiast istnienie sporu wyklucza możliwość wznowienia znaków bez wcześniejszego przeprowadzenia rozgraniczenia (Rudnicki, 2001). W przy-padku, gdyby wznowienie znaków granicznych zostało zakończone nie-rozstrzygniętym sporem granicznym to, według Hycnera (2006), stronie nie przysługuje prawo złożenia wniosku o wszczęcie postępowania rozgranicze-niowego w trybie administracyjnym, lecz tylko na drodze sądowego postępo-wania procesowego.

Kolejność czynności i możliwy przebieg procedury wznawiania granic ustalonych według stanu prawnego przedstawiono poniżej w schemacie A.

Felcenloben D. 2007c. Z należyta starannością. Wznawianie znaków i wyznaczanie punktów granicznych. „GEODETA Magazyn geoinformacyj-ny” Nr 8.

Durzyńska M. 2009. Rozgraniczenie i podział nieruchomości. LexisNe-xis. Warszawa.

Page 21: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

95

Granice Nieruchomości

Page 22: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

96

Geodezja Katastralna

Swoisty katalog czynności, jako wzorzec postępowania geodety upraw-nionego przy wykonywaniu prac związanych ze wznowieniem znaków gra-nicznych z zachowaniem należytej staranności, formułuje Felcenloben (2007; 2008c):1) zgłoszenie pracy do powiatowego ośrodka dokumentacji geodezyjnej

i kartograficznej,

2) przeprowadzenie analizy zgromadzonej dokumentacji, posiadającej moc dowodową, pod kątem możliwości jej wykorzystania do wznowienia znaków granicznych.

Zgodnie z § 64 ust. 1 Instrukcji technicznej G-5 „Ewidencja gruntów i budynków” [52] zawarte w dokumentacji przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego dane dotyczące przebiegu granic uznaje się za niewiarygodne, jeżeli:

• ichanalizawskazuje,żezostałyokreślonenapodstawiepomiarówwy-konanych nierzetelnie lub z niewystarczającą dokładnością, której nie da się poprawić metodami określonymi w § 53 ust. 5 tej Instrukcji,

• określająprzebieggranicwsposóbodmiennyniżinnewiarygodnedo-kumenty, przechowywane w szczególności w zbiorach ksiąg wieczy-stych, archiwach państwowych lub przez właścicieli nieruchomości,

• określająprzebieggranicywsposóbniezgodnyztrwałyminiezmien-nym stanem na gruncie uznawanym przez zainteresowanych za stan prawny,

• wyrażonezostaływlokalnymukładzieodniesienia,abrakjestpunk-tów łącznych umożliwiających konwersję tego układu do układu pań-stwowego,

3) w przypadku braku osnowy pierwotnej, stanowiącej podstawę wcześ-niejszego pomiaru granic, przeprowadzenie niezbędnych pomiarów tere-nowych umożliwiających obliczenie współrzędnych wyznaczanych punk-tów granicznych w układzie osnowy istniejącej (przetworzenie danych z pomiaru pierwotnego),

4) w razie braku powyższej (3) możliwości, przeprowadzenie transformacji współrzędnych wyznaczanych punktów granicznych w układzie osnowy pierwotnej na układ osnowy istniejącej z wykorzystaniem odpowiedniej liczby punktów wspólnych,

5) zawiadomienie wszystkich stron o czynnościach wznowienia znaków granicznych,

6) przeprowadzenie w terenie czynności wznowienia położenia znaków gra-nicznych (wyznaczenia punktów),

Page 23: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

97

Granice Nieruchomości

7) dokonanie pomiarów kontrolnych wyznaczonych punktów granicznych oraz przeprowadzenie analizy uzyskanych wyników w odniesieniu do da-nych z pomiaru pierwotnego (np. czołówki, miary kontrolne do trwałych szczegółów sytuacyjnych). Uzyskane wyniki powinny stanowić podstawę określenia poziomu wiarygodności danych wykorzystanych w procedurze wznawiania położenia punktów granicznych, zgodnie z zasadami okre-ślonymi w § 64 ust. 7 Instrukcji technicznej G-5 [52],

8) jeżeli w toku czynności wznowienia znaków granicznych powstał spór co do ich położenia, poinformowanie stron, że w zaistniałej sytuacji mogą one wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie sprawy w trybie procesowym,

9) jeżeli w toku prac geodezyjnych związanych ze wznowieniem znaków granicznych okaże się, że nie jest możliwe ich wznowienie (odtworzenie) „w tych samych miejscach”, geodeta powinien powiadomić strony o po-trzebie złożenia stosownego wniosku o rozgraniczenie nieruchomości. W trybie wznowienia przebiegu granic geodeta nie może podejmować czynności zmierzających do określenia położenia znaków granicznych w innym miejscu niż ich pierwotne położenie, nawet gdyby między zainteresowanymi stronami nie było sporu co do ustalenia przebiegu granic,

10) sporządzenie protokołu, w którym geodeta powinien w szczególności zamieścić informację o odszukaniu znaków granicznych, potwierdzają-cą jednoznaczne i prawidłowe wznowienie położenia punktów granicz-nych,

11) dokonanie pomiaru wznowionych znaków i wyznaczonych punktów gra-nicznych z wykorzystaniem osnowy geodezyjnej spełniającej aktualne kryteria dokładnościowe, określone w Instrukcji technicznej G-4, i obli-czenie ich współrzędnych,

12) przeprowadzenie analizy porównawczej obliczonych na podstawie nowe-go pomiaru współrzędnych punktów granicznych w ich zestawieniu ze współrzędnymi punktów otrzymanych z zasobu geodezyjnego; w przy-padku stwierdzenia, że dopuszczalne różnice współrzędnych punktów granicznych w układzie osnowy pierwotnej i nowej są przekroczone (∆l > 0,15 m), należy ujawnić obliczone współrzędne w bazie danych ewi-dencyjnych w miejsce dotychczasowych, wg zasad określonych w § 64 ust. 3 Instrukcji technicznej G-5,

13) przekazanie powstałej dokumentacji w formie operatu do zasobu geode-zyjnego i kartograficznego.

Page 24: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

98

Geodezja Katastralna

Czynności wznowienia znaku granicznego lub wyznaczenia punktu granicznego, prowadzone w trybie art. 39 ustawy – Prawo geodezyjne i kar-tograficzne [11], mają na celu odtworzenie na gruncie pierwotnego poło-żenia tego znaku lub punktu na podstawie dokumentacji określającej jego położenie (Radzio 2005; 2006).

Punkt graniczny jest wyznaczony z należytą starannością, jeżeli czynności wyznaczenia zostały wykonane w oparciu o te same punkty poziomej osno-wy geodezyjnej, która wykorzystana była do pomiaru pierwotnego oraz przy wykorzystaniu danych obserwacyjnych, pozyskanych w czasie pomiaru pier-wotnego, w tym danych kontrolnych (Radzio 2005; 2006).

W przypadku braku możliwości odtworzenia „pierwotnej osnowy geode-zyjnej” do wyznaczenia punktów granicznych może być wykorzystana osno-wa istniejąca, po uprzednim dokonaniu przez geodetę określonych działań mających na celu dostosowanie dokładności współrzędnych wznawianych znaków granicznych lub wyznaczanych punktów granicznych w stosunku do osnowy aktualnej.

Według Radzio (2005; 2006) do tych czynności należy zaliczyć:– wykonanie pomiarów geodezyjnych umożliwiających ponowne wyrów-

nanie osnowy pierwotnej w nawiązaniu do osnowy aktualnej i ponowne obliczenie współrzędnych punktów wyznaczanych, lub

– transformację punktów wyznaczanych w oparciu o odpowiednią liczbę punktów łącznych, których współrzędne obliczone są zarówno na pod-stawie pomiarów pierwotnych, jak i pomiarów wykonanych w oparciu o osnowę aktualną, traktując układ współrzędnych pomiaru pierwotnego jako układ pierwotny, zaś układ współrzędnych, w którym określone są współrzędne osnowy aktualnej jako układ wtórny.

Dla uściślenia położenia wznawianego znaku lub wyznaczanego punktu powinny być wykorzystane wszelkie miary kontrolne i opisy topograficzne zawarte na szkicach polowych z pomiaru pierwotnego (Radzio 2005; 2006). Po zakończeniu czynności związanych bezpośrednio ze wznowieniem znaków granicznych lub wyznaczaniem punktów granicznych w każdym przypadku, powinien być wykonany pomiar tych punktów w oparciu o poziomą osnowę geodezyjną spełniającą kryteria dokładności określone w Instrukcji technicz-nej G-4 (patrz rozdział 5.8. niniejszej publikacji).

Zdarzają się także przypadki, kiedy uprawniony geodeta, na podstawie danych z pomiaru granic w układzie pierwotnej osnowy sytuacyjnej (np. „leśnej”), oblicza współrzędne punktów granicznych i przeprowadza na ich podstawie wznowienie lub wyznaczenie granic (a nawet i podział nierucho-mości), wykorzystując bezpośrednio w tym celu istniejącą aktualnie osnowę

Page 25: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

99

Granice Nieruchomości

szczegółową III klasy. Jest to praktyka niedopuszczalna, która prowadzi do błędnego przesunięcia punktów granicznych, niekiedy w granicach nawet od 1 do 2 m, wywołując w konsekwencji spory graniczne, nieprawidłowe wyznaczenie obiektów budowlanych oraz przebiegu sieci infrastruktury technicznej.

Dla zilustrowania znaczenia takiego przypadku zamieszczono w ta-beli 1 odległości odpowiadających sobie punktów granicznych, których współrzędne pierwotne obliczono na podstawie danych z pomiaru prze-biegu granic lasu przez Biuro Urządzania Lasów w układzie leśnej osnowy lokalnej (pgl – miary ortogonalne na szkicu przebiegu granic lasu i wykaz współrzędnych punktów osnowy leśnej) oraz odszukanych w terenie leś-nych znaków granicznych, które pomierzono w układzie istniejącej osnowy szczegółowej. Jako kontrolę poprawności położenia odszukanych znaków granicznych przeprowadzono porównanie długości odpowiadających sobie boków osnowy z zarysu pomiarowego granic leśnych oraz długości obli-czonych analitycznie ze współrzędnych w układzie istniejącym (różnice od 4 do 10 cm) i ich azymutów (od 0,0070g do 0,0841g). W ten sposób odna-lezione znaki graniczne zostały określone przez dwie pary współrzędnych – w układzie pierwotnym (osnowa leśna) i w układzie istniejącym (osnowa szczegółowa). Po uznaniu ich za punkty łączne, w wyniku transformacji układów współrzędnych, obliczono położenie pozostałych punktów gra-nicznych w układzie osnowy istniejącej, oznaczając numery tych punktów dodatkowo*.

Z przedstawionych w tabeli 1 obliczeń wynika, że odległości odpowia-dających sobie par punktów granicznych w obu układach współrzędnych wynoszą od 0,41 m do 0,75 m.

Tabela 1Zestawienie odległości par punktów granicznych w różnych

układach odniesienia

Nr punktu X Y Odległość [m]

3201pgl3201*

5579757.645579757.34

3729707.043729707.68 0.71

3207pgl3207*

5579861.445579861.27

3729851.983729852.49 0.55

3215pgl3215*

5579721.025579721.01

3730101.353730101.94 0.59

Page 26: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

100

Geodezja Katastralna

3219pgl3219*

5579666.995579667.25

3730422.053730422.45 0.48

3220pgl3220*

5579671.695579671.80

3730264.923730265.37 0.47

3221pgl3221*

5579661.565579661.62

3730161.653730162.16 0.51

3224pgl3224*

5579635.145579635.08

3729962.433729963.05 0.62

3225pgl3225*

5579652.435579652.18

3729718.123729718.83 0.75

5013pgl5013*

5579869.855579869.77

3730079.113730079.51 0.41

5014pgl5014*

5579852.415579852.26

3729975.323729975.78 0.48

5015pgl5015*

5579733.32 5579733.09

3729792.073729792.69 0,66

Większość (ok. 2/3) z punktów oznaczonych*, których współrzędne otrzymano w wyniku transformacji, odszukano w terenie metodą bieguno-wą, wykorzystując oczywiście punkty istniejącej osnowy szczegółowej, i po-wtórnie zamierzono odnalezione już znaki graniczne, otrzymując ostateczne ich współrzędne w układzie istniejącym. Pozostałe, nieodszukane w terenie punkty graniczne (ok.1/3) utrwalono w oparciu o ich współrzędne otrzymane z transformacji.

W sytuacji braku danych geodezyjnych, ustalenie przebiegu granicy moż-na w pewnych sytuacjach przeprowadzić z wykorzystaniem map uzyskanych z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Na mapie, w pobliżu wznawianej (zatartej) granicy, wyszukuje się charakterystyczne punkty sytu-acyjne i identyfikuje się je w terenie. Zidentyfikowane punkty łączy się linią prostą, traktowaną jako linia pomiarowa i sprawdza się jej długość pomie-rzoną na mapie (z uwzględnieniem jej skali) z odpowiednią długością tere-nową. Po uwzględnieniu deformacji liniowej mapy i wprowadzeniu stosow-nych poprawek, na tę linię graficznie rzutuje się punkty załamania granicy, czyli miejsca zniszczonych znaków granicznych. Uzyskane rzędne i odcięte punktów powinny umożliwić wyznaczenie ich w terenie, różnymi metodami, przy dodatkowym kontrolnym wykorzystaniu miar w postaci np. przeciwpro-stokątnych „podpórek”, wcięć liniowych czy przedłużeń. Niektóre, charak-terystyczne i typowe przykłady metod wznawiania punktów granicznych są przedmiotem skryptów Surowca (1980) oraz Trautsolta (1985).

Page 27: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

101

Granice Nieruchomości

Wynika z tego, że ustalanie położenia punktów granicznych jest także możliwe w przypadku granic ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków, a dla podkreślenia odmienności charakteru takiej procedu-ry określane jest terminem wyznaczania punktów granicznych (rozdział 5.5.).

Więcej informacji w: Felcenloben D. 2007c. Z należyta starannością. Wznawianie znaków

i wyznaczanie punktów granicznych. „GEODETA Magazyn geoinformacyj-ny” Nr 8.

Durzyńska M. 2009. Rozgraniczenie i podział nieruchomości. LexisNe-xis. Warszawa.

5.5. Wyznaczanie przebiegu granic działek ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków

W poprzednim podrozdziale 5.4. termin wznowienie przebiegu granic odnosi się tylko do odtworzenia położenia znaków granicznych określających tym samym położenie punktów i przebieg linii granicznych ustalonych we-dług stanu prawnego nieruchomości.

Wyznaczanie punktów granicznych ujawnionych uprzednio w ewi-dencji gruntów i budynków (lub krócej: wyznaczanie przebiegu granic) nie dotyczy granic wynikających ze stanu prawnego nieruchomości, ale granic funkcjonujących w ewidencji gruntów i budynków, posiadających charakter „rejestrowy”, określonych na podstawie poprzednio obowiązujących przepi-sów przy zakładaniu ewidencji gruntów budynków (§ 36 pkt 6 rozporządze-nia [40]).

Pojęcie wyznaczanie punktów granicznych ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków wynika z art. 39 ust. 5 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11], po jej nowelizacji, obowiązującej od dnia 1 stycznia 1999 r. (Felcenloben, 2008c).

Punkt graniczny jest wyznaczony z należytą starannością, jeżeli czynności wyznaczenia zostały wykonane w oparciu o te same punkty poziomej osno-wy geodezyjnej, która wykorzystana była do pomiaru pierwotnego oraz przy wykorzystaniu danych obserwacyjnych, pozyskanych w czasie pomiaru pier-wotnego, w tym danych kontrolnych (Radzio, 2006).

Aktem wykonawczym, wynikającym z art. 26 ust. 2 ustawy – Prawo geo-dezyjne i kartograficzne [11], w zakresie czynności wyznaczenia punktów gra-nicznych ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków jest roz-porządzenie w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40], które w rozdzia-

Page 28: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

102

Geodezja Katastralna

le 2 (dotyczącym zasad zakładania ewidencji gruntów i budynków), w § 35 określa źródła danych ewidencyjnych, niezbędnych do założenia ewidencji, wskazując na:1) materiały i informacje zgromadzone w państwowym zasobie geodezyj-

nym i kartograficznym,

2) wyniki obmiarów fotogrametrycznych,

3) wyniki terenowych pomiarów geodezyjnych,

4) dane zawarte w innych ewidencjach i rejestrach, prowadzonych na pod-stawie odrębnych przepisów przez: sądy, organy administracji publicznej oraz państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne,

5) dane zawarte w dokumentach udostępnionych przez zainteresowane osoby, organy i jednostki organizacyjne,

6) dane zawarte w dokumentacji architektoniczno-budowlanej gromadzo-nej i przechowywanej przez organy administracji publicznej,

7) wyniki oględzin.

Na możliwość wyznaczenia punktów granicznych ujawnionych uprzed-nio w ewidencji gruntów i budynków wskazuje w art. 39 ust. 5 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11], jeżeli tylko: – istnieją dokumenty pozwalające na określenie ich pierwotnego położenia

(z zasobu geodezyjnego i kartograficznego, udostępnione przez zaintere-sowane osoby, organy i jednostki organizacyjne),

– nie ma sporu zainteresowanych stron.

Natomiast w przypadku braku dokumentacji geodezyjnej, będącej pod-stawą określenia przebiegu granic działek ewidencyjnych, albo braku ich wia-rygodności (patrz § 64 ust. 1 Instrukcji technicznej G-5 [52]) lub, gdy nie odpowiadają obowiązującym standardom technicznym, to na podstawie § 37 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40], dane dotyczące przebiegu granic działek ewidencyjnych pozyskuje się w wyniku terenowych pomiarów geodezyjnych lub fotogrametrycznych, poprzedzo-nych ustaleniem przebiegu tych granic na gruncie.

Szczegółowe zasady ustalania przebiegu granic określono w § 38 tego roz-porządzenia, wskazując w nim na bezwzględne wymogi:a) właściwego i terminowego zawiadomienia stron w trybie art. 32 pgik,

a więc przepisów o rozgraniczaniu nieruchomości (wezwanie do stawie-nia się na gruncie doręczone za zwrotnym poświadczeniem odbioru nie później niż 7 dni przed wyznaczonym terminem),

Page 29: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

103

Granice Nieruchomości

b) ustalenia przebiegu granic na gruncie przez uprawnionego geodetę w oparciu o zgodne oświadczenia woli zawiadomionych i obecnych osób złożone do protokołu granicznego,

c) oznaczenia na gruncie ustalanych punktów granicznych przez wyko-nawcę w sposób umożliwiający ich pomiar (np. markowanie). Trwa-ła stabilizacja może nastąpić z inicjatywy i na koszt zainteresowanych stron,

d) zachowania wzoru protokołu ustalenia przebiegu granic działek do celów ewidencji gruntów i budynków, określonego w załączniku nr 3 do ww. rozporządzenia.

Algorytm wyznaczania granic ujawnionych uprzednio w ewidencji grun-tów przedstawiono na schemacie B.

Page 30: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

104

Geodezja Katastralna

Page 31: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

105

Granice Nieruchomości

W przypadku, kiedy nie ma woli stron zainteresowanych ustaleniem prze-biegu granic nieruchomości na zasadach rozgraniczenia nieruchomości (pgik), a geodeta wykonujący zleconą pracę nie dysponuje danymi pozwalającymi na wznowienie znaków czy też wyznaczenie punktów granicznych ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów (brak danych określonych w § 36 rozporzą-dzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków), to przebieg granic działek ewidencyjnych może być ustalony przez geodetę w wyniku terenowych po-miarów na gruncie. Zgodne oświadczenia woli uprawnionych osób, które brały udział w tym postępowaniu powinny się znaleźć we właściwym pro-tokole granicznym, np. załącznik nr R-9 w: Grzechnik, Marzec (2000).

Gdyby podczas ustalania przebiegu granic działek ewidencyjnych wynikł spór graniczny, a mimo to jedna z zainteresowanych stron złożyła wniosek w sprawie aktualizacji operatu ewidencyjnego, to właściwy organ (starosta) po-winien przeprowadzić postępowanie administracyjne (zgodnie z art. 105 kpa), jednocześnie informując zainteresowanych, że żądanie to nie może być zreali-zowane przed organem prowadzącym ewidencję gruntów i budynków, bowiem nie jest on powołany do rozstrzygania sporu granicznego. Informacja powinna także zawierać wskazanie stronom, w jakim trybie i w jakich sytuacjach mogą dochodzić swoich racji w postępowaniu administracyjnym lub bezpośrednio przed sądem. (patrz: Felcenloben D. 2008a. Na podstawie rozporządzenia. Ustalenie granic działek ewidencyjnych w trybie aktualizacji ewidencji grun-tów. „GEODETA Magazyn geoinformacyjny” Nr 7 (158)).

Według Felcenlobena (2008) tego typu prace powinny być w praktyce geodezyjnej realizowane w ramach zgłoszenia do odgk aktualizacji operatu ewidencji gruntów, a nie zgłaszane i realizowane jako ustalenie przebiegu granic nieruchomości czy też wznowienie znaków lub wyznaczenie punktów granicznych.

Należy podkreślić, że w przypadku przeprowadzenia procedury wyznacza-nia przebiegu granic ewidencyjnych działki, nadal pozostaną one prawnie nieustalone. Samo wyznaczenie i okazanie tych granic nie może i nie zmienia zasadniczego ich charakteru, bowiem nadal pozostaną granicami uprzednio ujawnionymi według stanu faktycznego, a samo okazanie jedynie doraźnie wskazuje położenie i przebieg linii granicznych dotychczas przyjętych w ope-racie ewidencji gruntów i budynków. Felcenloben (2008) słusznie zauważa, że realizacja tego rodzaju prac tylko utrwala pojęcie granic ewidencyjnych działek, jako odrębnego od pojęcia granic prawnych nieruchomości, opi-sujących zasięg prawa własności.

Opisany wyżej efekt formalno-prawny czynności wyznaczania przebiegu gra-nic ewidencyjnych działki nie dotyczy jednak ustalenia przebiegu granic działek ewidencyjnych dla potrzeb zakładania lub kompleksowej modernizacji ewi-dencji gruntów i budynków (§ 19 i dalsze rozdziału 2 rozporządzenia w sprawie

Page 32: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

106

Geodezja Katastralna

Rys. 3. Zróżnicowany charakter granic działki nr 37

ewidencji gruntów i budynków[40]). Ta procedura ma charakter postępowania administracyjnego i jest finalizowana ostateczną decyzją starosty w sprawie za-twierdzenia operatu opisowo-kartograficznego, stanowiącą podstawę do przyję-cia operatu ewidencyjnego. Tym samym ustalony w ramach tego postępowania przebieg granic działek ewidencyjnych sankcjonowany jest zmianą ich dotychcza-sowego charakteru na granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości.

Możliwość zmiany ich rodzaju z granic ujawnionych uprzednio w ewi-dencji gruntów i budynków na granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości istnieje tylko w toku przeprowadzenia czynności geodezyjno-administracyjnych zakończonych ostateczną decyzją administracyjną (np. po-przez rozgraniczenie nieruchomości) albo uzyskaniem prawomocnego orze-czenia kończącego wszczęte postępowanie sądowe.

W przypadku ustalania przebiegu granicy określonej działki ewidencyjnej (np. na załączonym rysunku działka nr 37) często zdarza się w praktyce, że w odniesieniu do linii granicznych o charakterze granic ustalonych według stanu prawnego nieruchomości (np. po podziale działki sąsiedniej nr 36 to odcinki graniczne 86 – 87 – 88 – 89) w przypadku zniszczenia, zatarcia zna-ków granicznych zastosowana może być procedura wznowienia granic nie-ruchomości. Natomiast w odniesieniu do pozostałych linii granicznych tej nieruchomości, już o charakterze granic przyjętych według stanu faktycznego tzn. ujawnionego uprzednio w ewidencji gruntów i budynków (na rysunku to odcinki 86–101, 89–102, 101–102), mogą mieć miejsce jedynie czynności wyznaczenia przebiegu granic działki (rys. 3).

Page 33: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

107

Granice Nieruchomości

Przeprowadzenie wyznaczenia oraz okazania przebiegu granic (punk-tów granicznych) uprzednio ujawnionych w ewidencji gruntów, zgodnie potwierdzonego przez zainteresowane strony w protokole granicznym nie może powodować zmiany ich charakteru na granice prawne (patrz schemat B).

W ramach procedury wyznaczenia punktów granicznych uprzednio ujaw-nionych w operacie ewidencji gruntów są także wyznaczane na gruncie, a na wniosek właściciela stabilizowane, nowe punkty graniczne powstałe w wyni-ku podziału nieruchomości (Felcenloben, 2007b).

Ustalenie przebiegu granic w postępowaniu rozgraniczeniowym rządzi się szczególnymi zasadami, o czym będzie jeszcze szerzej mowa w rozdziale 6.

5.6. Problematyka przyjmowania granic nieruchomości w procedurach podziałowych

Przyjęcie granic, jest szczególnym trybem stosowanym wyłącznie w pro-cedurach dotyczących podziałów nieruchomości (podział nieruchomości, po-łączenie i podział, scalenie i podział nieruchomości). Nie jest czynnością od-powiadającą ustalaniu przebiegu granic w rozumieniu ustawy – Prawo geo-dezyjne i kartograficzne, stąd też te dwa pojęcia nie mogą być utożsamiane.

Ustalenie przebiegu granic (art. 29 i następne pgik) jest normatyw-nym zdefiniowaniem czynności służących rozgraniczeniu nieruchomości, tj. określenia prawnej granicy nieruchomości (Wolanin, 2006b). Natomiast przyjęcie granic zewnętrznych nieruchomości w procedurze podziałowej jest zdefiniowane treścią i celem przepisów prawnych, dotyczących sposobu i trybu dokonywania podziałów nieruchomości (§ 6 rozporządzenia [46]). W ramach postępowania podziałowego geodeta nie ustala przebiegu granic zewnętrznych działki, lecz tylko je przyjmuje. Z takiego rozumienia prze-pisów rozporządzenia wynika, że przed dokonaniem podziału geodezyjnego działki (nieruchomości) jej granice powinny być ewidencyjnie określone; nie powinny być przedmiotem sporu granicznego.

Niezgodności występujące między przebiegiem granic nieruchomości we-dług danych ujawnionych w systemie ewidencji gruntów i budynków a prze-biegiem wynikającym z innych dokumentów lub w wypadku powstania sporu granicznego mogą być rozstrzygane wyłącznie w procedurze rozgraniczania nieruchomości, przewidzianej w rozdziale 6 ustawy – Prawo geodezyjne i kar-tograficzne [11].

Zasadnicze znaczenie związane bezpośrednio z postępowaniem podziało-wym ma, za Durzyńską (2000b), tzw. „przyjęcie granic”, bowiem warunkiem prawidłowego dokonania podziału nieruchomości na gruncie jest prawidłowe i precyzyjne określenie jej granic w przestrzeni.

Page 34: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

108

Geodezja Katastralna

Granice przyjmuje się według istniejącego stanu prawnego, a jeżeli sta-nu takiego nie można stwierdzić, to według stanu uwidocznionego w kata-strze nieruchomości (ewidencji gruntów i budynków).

Za granicę nieruchomości przyjętą według stanu uwidocznionego w ewidencji gruntów i budynków należy rozumieć, według Grzechnika i Marca (1998), granicę ustaloną i pomierzoną przy zakładaniu ewidencji gruntów, a sprawdzoną przed podziałem w terenie w obecności zainteresowa-nych stron (granica według stanu faktycznego).

Przyjęcie granic, za Hycnerem i Hanusem (2007), jest czynnością wy-konywaną w trakcie podziału nieruchomości, polegającą na przedstawieniu stronom granic zewnętrznych nieruchomości podlegającej podziałowi według dokumentacji zgromadzonej w ewidencji gruntów i budynków. Granice te były kiedyś ustalone i nie są przedmiotem sporu.

Na czynności przyjęcia granic nieruchomości, według stanowiska Głównego Geodety Kraju (Biuletyn Informacyjny GGK Nr 2/2006), popartego § 4 i 6 rozpo-rządzenia w sprawie rozgraniczania nieruchomości [38], składa się badanie księ-gi wieczystej nieruchomości podlegającej podziałowi lub innych dokumentów określających stan prawny nieruchomości oraz danych wskazanych w katastrze nieruchomości. Co prawda w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie sposobu i trybu dokonywania podziałów nieruchomości [46] wskazano, aby w pierwszej kolejności granice przyjmować w oparciu o dokumentację wynikającą ze stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej. Dopiero w drugiej kolejności roz-porządzenie o podziałach nieruchomości nakazuje opierać przyjęcie ich granic na badaniu danych w katastrze nieruchomości. Na wadliwość wymienionej regulacji (§ 6 ust. 1 i 2) i odwrócenie przyjętego porządku prawnego wskazuje Bojar (2005b).

Wobec stwierdzenia faktu, że na podstawie danych zawartych w księgach wieczystych nie da się ustalić granic prawnych nieruchomości, to opieranie się przy przyjmowaniu granic nieruchomości na „stanie prawnym” ujawnionym w księdze wieczystej jest, także według Hycnera (2006), koncepcją całkowicie błędną. Zdaniem Hycnera i Hanusa (2007) pomylono tutaj kolejność prze-pływu informacji wynikających z ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11] oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece [8], które mówią, że pod-stawy oznaczenia nieruchomości, w tym położenia jej granic, powinny być określane w oparciu o dane katastru, a stan prawny nieruchomości w oparciu o dane z ksiąg wieczystych lub innych stosownych dokumentów.

Według ustaleń ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11] oraz usta-wy o księgach wieczystych i hipotece [8] wyłącznym źródłem danych o grani-cach działki powinna być ewidencja gruntów i budynków. Księgi wieczyste nie zawierają danych określających położenie punktów granicznych [Biule-tyn Informacyjny Głównego Geodety Kraju Nr 5–6/2006; Radzio (2006b)].

Page 35: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

109

Granice Nieruchomości

Należy także zauważyć, za Wolaninem (2006b), że jeżeli istotnie dokumen-tacja stanu prawnego nieruchomości zawiera opis jej granic, to dla podziału nieruchomości skutkuje to uznaniem tych granic za granice prawne nierucho-mości, tj. granice wyznaczające zasięg przysługiwania prawa własności danemu podmiotowi. Pytanie tylko czy księga wieczysta, jako dokument opisujący stan prawny nieruchomości, może zawierać opis granic nieruchomości lub taki opis mogą zawierać inne niż księga wieczysta dokumenty określające stan prawny nieruchomości. Możliwą jest sytuacja, w której np. do aktu sprzedaży nierucho-mości sporządzono dokumentację wznowienia granic lub rozgraniczenia nieru-chomości albo istnieje orzeczenie sądowe o zniesieniu współwłasności.

Zawsze obowiązuje pierwszeństwo przyjmowania granic ustalonych według stanu prawnego nieruchomości wobec granic tej nieruchomości ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów.

Dopiero gdy brak jest granic ewidencyjnych ustalonych według stanu prawnego nieruchomości, do jej podziału przyjmowane są pozostałe granice, ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów i budynków (granice według sta-nu faktycznego), obowiązkowo poprzedzone zawiadomieniem przez geodetę wszystkich uprawnionych podziałem stron. Określenie źródeł danych ewi-dencyjnych niezbędnych dla wykazania przebiegu granic działek ewiden-cyjnych, przy zakładaniu ewidencji gruntów i budynków, zawarte jest w § 36 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40].

Page 36: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

110

Geodezja Katastralna

W praktyce geodezyjnej przyjęcie granic polega na zachowaniu ustawo-wej formy pisemnego zawiadomienia (za zwrotnym potwierdzeniem odbioru) właścicieli sąsiednich działek o czynnościach przyjęcia granic, co najmniej na 7 dni przed wyznaczonym terminem, okazaniu im granic prawnych lub (i) ewidencyjnych oraz ich zaaprobowaniu poprzez złożenie podpisów zaintere-sowanych stron we właściwym protokole granicznym.

Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 1 oraz § 7 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu i trybu dokonywania podziałów nieruchomości [46] i prze-pisami ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11], przy opracowaniu podziału nieruchomości nie ma potrzeby (obowiązku) zawiadamiania za-interesowanych stron o czynnościach przyjęcia granic ustalonych według stanu prawnego nieruchomości podlegającej podziałowi, jeżeli ich przyjęcie nastąpiło w wyniku badania księgi wieczystej lub innych dokumentów okre-ślających stan prawny nieruchomości.

Pomijając w tym miejscu uzasadnione krytyczne opinie (Bojar, 2005b; Hycner, 2006; Radzio, 2006b) o błędnej regulacji prawnej tak istotnej dla po-stępowania podziałowego czynności, uważamy, że brak obowiązku uzyska-nia podpisów zainteresowanych stron w protokole przyjęcia granic według stanu prawnego nieruchomości może być uzasadniony tylko w przypadku, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:– dla podlegającej podziałowi nieruchomości istnieje księga wieczysta lub

inne dokumenty określające prawa do tej nieruchomości,

– położenie punktów granicznych i przebieg granic nieruchomości na grun-cie zostały wcześniej ustalone we właściwym trybie (administracyjnym lub sądowym) i prawidłowo udokumentowane,

– dane określające położenie poszczególnych punktów granicznych w od-powiednim układzie odniesienia i określone z wymaganą dokładnością znajdują się w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym,

– w trakcie wywiadu terenowego odszukano wszystkie znaki graniczne, a dokonany pomiar kontrolny potwierdził ich położenie zgodne z dany-mi pozyskanymi z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Oznacza to, że nie ma obowiązku uczestniczenia zainteresowanych i uprawnionych stron w czynnościach przyjęcia granic, jeżeli nieruchomość będąca przedmiotem podziału posiada uregulowany stan prawny, w tym przyjmowane granice mają także prawny charakter, a w trakcie wywiadu te-renowego odszukano wszystkie znaki graniczne, zgodnie z oznaczeniem typu ich stabilizacji na źródłowych szkicach polowych. W takim przypadku geode-ta sporządza właściwy protokół (wraz ze szkicem) z odnotowaniem charakte-ru przyjmowanych granic i powołaniem na stanowiącą o tym dokumentację

Page 37: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

111

Granice Nieruchomości

geodezyjną, otrzymaną w ramach materiałów wyjściowych z ośrodka doku-mentacji geodezyjnej i kartograficznej.

W pozostałych przypadkach czynności przyjęcia granic polegają na okre-śleniu na szkicach i w stosownych protokołach granicznych odcinków granicz-nych przyjętych jako granice stanu prawnego nieruchomości oraz odcinków granicznych, które przyjęto jako granice ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów, czyli według stanu ewidencyjnego. Po właściwym zawiadomieniu uprawnionych stron i w wyznaczonym (z odpowiednim siedmiodniowym wyprzedzeniem) terminie, należy okazać stronom przyjęte odcinki graniczne, w tym odszukane i wznowione znaki graniczne, a na dowód akceptacji tych czynności uzyskać podpisy stron w protokole przyjęcia granic nieruchomości lub odnotować w protokole przyjęcia granic odmowę ich złożenia z poda-niem przyczyny. Przy tych czynnościach wymagana jest od geodety szczególna rozwaga, aby nieodpowiednim postępowaniem nie doprowadzić do powsta-nia sporu granicznego.

W przypadku czynności przyjęcia granic według stanu prawnego dzie-lonej nieruchomości odmowa złożenia podpisu przez którąkolwiek ze stron, poza właścicielem, nie wstrzymuje dalszych czynności podziałowych. Inaczej sprawa wygląda w przypadku nieobecności stron (a nawet jednej ze stron) albo odmowy złożenia podpisu przez zainteresowane strony w protokole przyję-cia granic ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów (tzw. granic ewiden-cyjnych działek). Może się okazać, że ten sposób braku akceptacji przebiegu granicy skutecznie uniemożliwia przeprowadzenie podziału nieruchomości, a sporny odcinek granicy stanie się przedmiotem odrębnego postępowania rozgraniczeniowego albo nawet sądowego. Tylko podpisanie protokołu przyjęcia granic ewidencyjnych przez wszystkich właścicieli sąsiadujących nieruchomości jest warunkiem skutecznego dokonania podziału geodezyj-nego i ewidencyjnego działki.

Wszelkie rozbieżności dotyczące przebiegu linii granicznych stwierdzone w trakcie protokolarnego przyjęcia granic w postępowaniu podziałowym w sto-sunku do danych katastru nieruchomości czy też ewentualne spory graniczne, zdaniem Bojara (2005b; 2008), powinny być rozstrzygane w odrębnym po-stępowaniu o rozgraniczeniu nieruchomości. Ewentualna potrzeba wszczęcia postępowania w tym zakresie nie powinna wstrzymywać czynności dotyczą-cych podziału nieruchomości. Powstałe w wyniku rozgraniczenia zmiany mogą być, według Bojara (2005b; 2008), wprowadzone do operatu ewidencyjnego niezależnie od postępowania podziałowego, również po jego zakończeniu.

Nieco inny problem występuje z przyjmowaniem granic w procedurze po-działu nieruchomości, mającej na celu wydzielenia działki o powierzchni do 33% powierzchni działki podlegającej podziałowi. W tym przypadku czyn-

Page 38: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

112

Geodezja Katastralna

ności przyjęcia granic (odpowiednio według ich stanu prawnego lub (i) na podstawie danych ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków) odnoszą się tylko do tych odcinków granicznych działki, do których dochodzą projektowane granice wydzielanej działki. Według § 8 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sposobu i trybu dokonywania podziałów nieru-chomości [46], przez odcinek granicy nieruchomości, do którego dochodzi projektowana granica podziału, rozumie się odcinek wyznaczony przez dwa najbliższe punkty załamania granicy.

Rozporządzenie w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40] określa, że współrzędne punktów załamania linii granicznych powinny być ustala-ne na podstawie terenowych pomiarów geodezyjnych (lub fotogrametrycz-nych) z dokładnością ich wyznaczenia nie mniejszą niż 0,10 m względem najbliższych punktów poziomej osnowy geodezyjnej.

Jednak powszechnym jest pogląd, że w obecnym stanie obowiązującej ewidencji gruntów i budynków brak jest granic ustalonych według stanu prawnego dla większości nieruchomości, a dane o położeniu punktów gra-nicznych zawarte w operatach ewidencyjnych posiadają różną wiarygodność i dokładność.

Instrukcja techniczna G-5 „Ewidencja gruntów i budynków” [52] w § 167 ust. 6 stwierdza, że: „w razie sporu granicznego, ujawnionego w trakcie przyjmowania granic nieruchomości przy opracowywaniu projektu po-działu nieruchomości, gdy operat ewidencyjny nie zawiera standardowych danych określających przebieg granic lub dane te są niewiarygodne, przepisy § 37 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków [40] stosuje się odpowiednio (dane dotyczące przebiegu granic działek ewidencyjnych należy pozyskać w wyniku terenowych pomiarów geodezyjnych…). Czynności zwią-zane z podziałem nieruchomości podlegają zawieszeniu do czasu rozstrzyg-nięcia przez starostę postępowania w sprawie ustalenia przebiegu granic dzia-łek ewidencyjnych w oparciu o dokumentację opracowaną przez wykonawcę projektu podziału”.

W tym samym § 167 ust. 7 Instrukcji technicznej G-5 stwierdzono, że w wypadku, gdy operat ewidencyjny zawiera wiarygodne i standardowe dane o przebiegu granic nieruchomości podlegającej podziałowi, to spór gra-niczny ujawniony w procesie przyjmowania granic tej nieruchomości nie stanowi przeszkody do kontynuowania prac związanych z opracowaniem projektu podziału nieruchomości, chyba że:– na wniosek zainteresowanych wszczęte zostanie postępowanie rozgrani-

czeniowe dotyczące spornych granic, lub– właściciel nieruchomości podlegającej podziałowi zdecyduje o przerwa-

niu prac.

Page 39: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

113

Granice Nieruchomości

Każdy przypadek sporu granicznego, ujawnionego w trakcie przyjmowa-nia granic nieruchomości, powinien być odnotowany w protokole przyjęcia granic, a w przypadku opracowywania mapy z projektem podziału nierucho-mości również na tej mapie (§ 167 ust. 8 Instrukcji technicznej G-5).

Niestety, Instrukcja G-5, wydana w 2003 r. zarządzeniem Głównego Geo-dety Kraju nie posiada umocowania ustawowego (iure caduco) – takie tylko w trybie rozporządzenia wydanego przez (wówczas) Ministra Infrastruktury – dlatego nie może być wykładnią obowiązującego prawa. Natomiast w tej kwestii nie ma jednoznacznych zapisów tak w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne [11], jak i w ustawie o gospodarce nieruchomościami [20] oraz w rozporządzeniach wykonawczych.

Według Bojara (2005), za miarodajne należy uznać takie dane, które umożliwiają jednoznaczną identyfikację punktów granicznych na grun-cie przy wykorzystaniu np. szkiców granicznych, zarysów pomiarowych, map jednostkowych, katastralnych, planów parcelacyjnych, map zasadni-czych itp.

Fakt, że dla granic tych nieruchomości często nie ma wymaganych doku-mentów geodezyjnych, zawierających dane liczbowe niezbędne do ustalenia ich przebiegu w terenie, nie oznacza konieczności przeprowadzania postępo-wania rozgraniczeniowego.

Inne stanowisko prezentuje Felcenloben (2007), według którego w przy-padkach braku jednoznacznych danych umożliwiających wznowienie położe-nia znaków granicznych, każdorazowo granice należy ustalić w drodze odręb-nej procedury, jaką jest postępowanie rozgraniczeniowe.

Gdyby w trakcie czynności podziałowych zaistniał spór graniczny, to zdaniem Hycnera i Hanusa (2007) geodeta powinien przyjąć sporne granice według zgromadzonej dokumentacji, zaznaczyć w protokole z przyjęcia granic fakt zaistniałego sporu granicznego oraz poinformować strony o możliwości rozgraniczenia spornej granicy. Postępowanie podziałowe może być w takim przypadku kontynuowane, a postępowanie rozgraniczeniowe może toczyć się jako niezależna procedura w późniejszym terminie. Także z uwagi na fakt, że przyjęte w trakcie takiego podziału (sporne) granice zewnętrzne działki nie są zatwierdzane wydawaną decyzją administracyjną, to mogą one podlegać również rozgraniczeniu.

Przyjęte granice zewnętrzne nieruchomości podlegającej podziałowi na podstawie danych dotyczących granic działek ujawnionych uprzed-nio w ewidencji gruntów i budynków, mimo zakończenia procedury po-działu nieruchomości ostateczną decyzją administracyjną zatwierdzającą ten podział, zdaniem Łuczyńskiego (2007; 2009), nie otrzymają statusu granic prawnych. Położenie nowych punktów granicznych, powstałych w wyniku

Page 40: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

114

Geodezja Katastralna

podziału jest ostateczne (i prawne) jedynie w stosunku do tych punktów, któ-re powstały w wyniku:– przecięcia kierunków granic (linii granicznych) wydzielonych wskutek po-

działu lub,

– przecięcia kierunków nowych granic z przyjętymi granicami prawnymi.

Jeżeli przyjęte do podziału granice nieruchomości nie posiadają statusu prawnego, to nie wszystkie działki ewidencyjne wydzielone w wyniku po-działu będą miały określone prawnie ostateczne granice, a ich przebieg oraz powierzchnie mogą ulec zmianie w wyniku przeprowadzenia postępowania rozgraniczeniowego. Skutkiem takiego podziału są zatem wydzielane nowe granice i tylko kierunki tych granic uzyskują status prawny, co zdaniem Łu-czyńskiego (2007) jest niewłaściwe z uwagi na pełne opracowanie granic przyjmowanych do podziału oraz podpisanie protokołu przyjęcia granic przez strony i geodetę.

Podzielamy pogląd Hycnera i Hanusa (2010) stwierdzający, że w przypad-ku przyjęcia granic zewnętrznych według stanu faktycznego (uprzednio ujaw-nionego w ewidencji gruntów i budynków) na podstawie innych dokumen-tów (mapy ewidencyjne, szkice polowe, zarysy pomiarowe) można je uznać za granice prawne jedynie w przypadku obecności podczas czynności przyjęcia granic właścicieli wszystkich sąsiednich nieruchomości i złożeniu przez nich podpisów w protokole przyjęcia granic dzielonej nieruchomości. Niespełnienie tego warunku nie zmieni charakteru przyjętych granic zewnętrznych dzielonej nieruchomości, które nadal pozostaną granicami według stanu faktycznego.

W trybie postępowania podziałowego nie można przeprowadzać roz-graniczania nieruchomości. W uzasadnionych przypadkach, np. trwałego sporu granicznego, na wniosek zainteresowanych, dane dotyczące położenia punktów granicznych mogą być ustalane poprzez odrębnie przeprowadzone postępowanie rozgraniczeniowe.

Postępowanie rozgraniczeniowe, zdaniem Bojara (2005), powinno być wszczynane na wniosek właścicieli nieruchomości i wykonywane tylko w przypadku zaistnienia sporu granicznego. Przesadne traktowanie pro-cedury rozgraniczenia, jako jedynej formy nadania granicom prawnego charakteru, prowadzone z urzędu, może spowodować utrudnienie i wy-dłużenie czasu zakładania katastru nieruchomości w Polsce.

Granice ewidencyjne gruntów leśnych określa się, zgodnie z art. 20 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach [14], wykorzystując w tym celu plany urządzania lasu, a także zarysy pomiarowe granic państwowych go-spodarstw leśnych opracowane przez właściwe biura urządzania lasu i geo-dezji leśnej.

Page 41: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

115

Granice Nieruchomości

5.7. Komentarz do zasad ustalania przebiegu granic oraz przyjmowania granic w procedurach podziałowych

Historyczne uwarunkowania i zmiany geopolityczne po II wojnie świato-wej sprawiły, że katastry pruski i austriacki obejmujące część terytorium Polski uległy dezaktualizacji, a 46% obszaru kraju nie posiadało żadnego katastru. Wydany w 1955 r. dekret o ewidencji gruntów i budynków doczekał się prze-pisu wykonawczego (zarządzenia ministrów) dopiero po 14 latach, w 1969 r.

Do systemu ewidencji gruntów i budynków wprowadzono opis granic nieruchomości w sposób nie zawsze jednoznaczny i niekiedy mało dokład-ny (Rudnicki, 2001). Wiadomo, że na części terenów zachodniej Polski (obec-nie województwa dolnośląskie i lubuskie) ewidencja gruntów i budynków po-wstała w wyniku pomiarów stanu posiadania gruntów zagospodarowanych przez ludność napływową (głównie osadników wojskowych i repatriantów). Adaptowano istniejące mapy katastru pruskiego, niszcząc przy tym zasoby pozostałych dokumentów tego katastru (np. zarysy pomiarowe granic).

Odpowiednio dużą „wartość użytkową” posiadają dane ewidencji grun-tów i budynków z województw opolskiego i wielkopolskiego, zamieszka-łych w większości przez rodzimych mieszkańców. Przy zakładaniu ewidencji gruntów i budynków na ogół wykorzystano tam pełne zasoby dokumentów katastru pruskiego, w tym oryginalne mapy katastralne, matrykuły podatku gruntowego (spisu wszystkich parcel według posiadaczy), księgi parcel, a tak-że protokoły graniczne i zarysy pomiarowe granic.

Identyfikacja granic nieruchomości na fotomapach i przeniesienie granic na matryce tych map w skali 1:5000 spowodowały małą ich dokładność kar-tometryczną.

Wymienione hasłowo sposoby opisu geodezyjnego granic nieruchomości (miary na szkicach i zarysach pomiarowych, położenie granic odczytane gra-ficznie z map w skali 1:5000), miary uzyskiwane podczas zakładania ewiden-cji gruntów i budynków z pomiaru stanu posiadania (bez procedury spisania protokołów granicznych), z niepełnych materiałów katastralnych (mapy ka-tastralne, bez zarysów pomiarowych) charakteryzują zróżnicowaną „wartość techniczną” opisu granic do ich obecnego odtwarzania przy wykonywaniu prac geodezyjnych. Od oceny tej „wartości technicznej” materiałów zgroma-dzonych w zasobie geodezyjno-kartograficznym odgk zależy w dużej mierze poprawność wykonywanych obecnie prac z zakresu geodezji katastralnej.

Oddzielnego komentarza wymaga rozróżnienie dwóch rodzajów granic, jakie funkcjonują w polskim systemie ewidencji gruntów i budynków:– granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości (granice praw-

ne),

Page 42: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

116

Geodezja Katastralna

– granice ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów i budynków (granice ewidencyjne).

Szerszym pojęciem są granice ewidencyjne. Wszystkie granice prawne są jednocześnie granicami ewidencyjnymi, ale nie wszystkie granice ewiden-cyjne są granicami prawnymi.

Granice prawne są to granice ustalone w trybie rozgraniczeniowym, po-działowym, scalenia i wymiany gruntów, scalenia i podziału gruntów, wywłasz-czeniowym, sądowym w zakresie dowodów stanowiących podstawę rozstrzyg-nięć sądowych oraz decyzji administracyjnych, innym poprzedzonym protoko-larnym ustaleniem granic nieruchomości, np. wtedy, kiedy założona ewidencja gruntów została ogłoszona, a granice ustalone w protokole przyjęcia granic okazano w terenie zainteresowanym stronom, z których to czynności spisano protokoły graniczne (Encyklopedia wiedzy o nieruchomościach, 2008).

W ujęciu praktycznym granica prawna nieruchomości to granica, dla której istnieje pełna dokumentacja geodezyjna oraz podstawa prawna ustale-nia takiej granicy (ostateczna decyzja administracyjna, prawomocne orzecze-nie sądowe).

Granice ewidencyjne działek ewidencyjnych niekiedy są określone po-przez punkty graniczne (punkty załamania granic) zobrazowane na mapie ewidencji gruntów i budynków, a także przez „czołowe” miary liniowe na szkicach pomiaru stanu posiadania. Dane te do systemu ewidencji gruntów i budynków trafiły w trakcie jego zakładania w latach 1956–1970 oraz ciągłej aktualizacji w latach następnych. W rozdziale 5.3. opisano pierwotne prze-słanki tworzenia tego systemu, ukierunkowane głównie na potrzeby fiskalne (podatkowe), a w dalszej kolejności na potrzeby natury prawnej (ustalenia stanów prawnych nieruchomości, zarówno w ujęciu podmiotowym – ustale-nie właścicieli, jak również w ujęciu przedmiotowym – ustalenie granic prze-strzennego zasięgu określonych stanów prawnych). Granice tych stanów były określane w sposób bardzo zróżnicowany, opisany na początku tego podroz-działu. Dlatego informacje (dane) dotyczące tych granic w znacznej mierze są niewiarygodne, posiadają małą „wartość techniczną”, w wielu przypadkach w ogóle nie mają takiej wartości. Niewielką wartość kartometryczną posiada-ją opracowania fotogrametryczne wykorzystujące fotomapy w skali 1:5000 oraz analogowe mapy ewidencyjne w skali 1:5000 (dla terenów rolnych).

Główny Urząd Geodezji i Kartografii w 2000 r. ustalił, że przy zakłada-niu ewidencji gruntów i budynków granice działek określono (Wilkowski, 2005):– metodami pomiaru bezpośredniego w 34,5% obrębach ewidencyjnych,

o powierzchni łącznej 10,8 mln ha,

Page 43: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

117

Granice Nieruchomości

– metodami fotogrametrycznymi z wykorzystaniem fotomap w przypadku 23,5% obrębów ewidencyjnych, o łącznej powierzchni 7,3 mln ha,

– na podstawie różnego rodzaju dokumentów źródłowych (operaty kata-strów austriackiego i pruskiego, operaty scaleniowe, parcelacyjne i inne opracowania geodezyjne – podziały, dokumentacje związane z wywłasz-czeniem, itp.) w 42% obrębów ewidencyjnych o łącznej powierzchni 13,2 mln ha.

Pan Zygmunt Bojar (autor m.in. dwóch wydań publikacji pt. „Podziały nieruchomości. Komentarz”) w recenzji niniejszej pracy proponuje odejście od podziału granic nieruchomości na granice prawne i granice ewidencyjne. Poniżej, za zgodą Recenzenta, przytoczono argumentację tej propozycji.

Dział I księgi wieczystej obejmuje oznaczenie nieruchomości (art. 25 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy). Podstawą oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej są dane katastru nieruchomości (art. 26 ust. ustawy). Kataster nieruchomości (ewidencja gruntów i budynków) obejmuje m.in. informacje dotyczące gruntów – ich położenia, granic, powierzchni, rodzajów użytków gruntowych oraz ich klas gleboznawczych (art. 20 ust. 1 pkt 1 pgik). Właśnie te informacje służą za podstawę oznaczenia nieruchomości w księgach wieczystych, co dodatkowo potwierdza przepis art. 21 ust. 1 pgik mówiący o tym, że podstawę oznaczenia nieruchomości w księgach wieczystych stanowią dane zawarte w ewidencji grun-tów i budynków.

Wynika z powyższego, że usytuowanie prawne instytucji, jaką jest ewidencja gruntów i budynków, jest bardzo wysokie, oparte na podwójnej regulacji ustawo-wej. Uprawnione w tej sytuacji jest twierdzenie, że ranga prawna danych ewiden-cji gruntów jest równorzędna randze prawnej praw wpisanych w księgach wie-czystych. Tak jak dowodem własności nieruchomości jest odpis księgi wie-czystej, tak dowodem oznaczenia nieruchomości są wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewidencyjnej.

Jednym z elementów oznaczenia nieruchomości są jej granice, które konkrety-zują tę nieruchomość poprzez odpowiedź na pytanie dokąd sięga prawo własności danego podmiotu, którego samo prawo własności zaświadcza wpis w dziale II księgi wieczystej. Można z tego wysnuć wniosek, że jedynym dowodem, jak da-leko sięga własność (gdzie przebiegają granice) nieruchomości są dane ewidencji gruntów, czyli granice ujawnione w ewidencji gruntów i budynków. Jeżeli dane o tych granicach jako element oznaczenia nieruchomości stanowią podstawę i posłużyły do oznaczenia nieruchomości w księgach wieczystych, to niewąt-pliwie są to granice określające zasięg prawa własności i nie ma podstaw do podważania ich prawnego charakteru.

Page 44: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

118

Geodezja Katastralna

Zachodzi pytanie na jakiej podstawie, na podstawie jakich dokumentów (do-wodów) określone zostały granice ujawnione w ewidencji gruntów i budynków?

Niewątpliwie podstawą taką były dokumenty określające położenie punktów granicznych i przebiegu granic nieruchomości, które powstały w postępowaniu:

– rozgraniczeniowym,

– podziałowym,

– scaleniowym i wymiany gruntów,

– sądowym,

– uwłaszczeniowym.

W wyniku tych postępowań granice nieruchomości zostały ujawnione w ewi-dencji gruntów i budynków i są niewątpliwie „granicami ewidencyjnymi”, ale nie ma wątpliwości, że określają zasięg prawa własności określonych podmio-tów, a więc są jednocześnie „granicami prawnymi”.

Jak twierdzi M. Wolanin „za granice prawne nieruchomości uważa się granice wyznaczające zasięg przysługiwania prawa własności danemu podmiotowi”. Jest to prawidłowa definicja, z której wynika, że istniejące w państwowym zasobie geodezyjno-kartograficznym dane, które posłużyły do oznaczenia nieruchomości w ewidencji gruntów i budynków zawierają również granice, które wyznaczają zasięg przysługiwania prawa własności i według tych danych (również dotyczą-cych granic) oznaczone zostały nieruchomości w księgach wieczystych.

Cytowana M. Durzyńska (2000) uważa, że „granice prawne nieruchomości, to granice, których przebieg można odtworzyć na gruncie w oparciu o istnieją-ce na tę okoliczność dokumenty zachowujące odpowiednie techniczne standardy geodezyjno-kartograficzne”.

Ponadto Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 kwietnia 1999 r. w spra-wie rozgraniczania nieruchomości za dokumenty zawierające dane liczbowe do określenia położenia punktów i przebiegu linii granicznych przyjmuje:

– szkice i protokoły graniczne, akty ugody,

– zarysy pomiarowe granic działek, obrębu,

– szkice wyznaczenia granic działek nowo wydzielonych,

– inne dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i opisowe pozwalające na ustalenie przebiegu granic, a w przypadku braku takowych – mapy ewidencji gruntów i inne mapy zawierające w swej treści granice nieruchomości.

Nie można z góry zakładać, że granice ujawnione w ewidencji gruntów i bu-dynków nie spełniają wymienionych wyżej wymogów, i że nie są oparte na do-

Page 45: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

119

Granice Nieruchomości

kumentach zawierających dane liczbowe do określenia położenia punktów i prze-biegu linii granicznych.

Warto podkreślić, że granice nieruchomości położonych na terenie Ziem Za-chodnich zostały ujawnione w ewidencji gruntów w wyniku prac regulacyjnych realizowanych w ramach osadnictwa na tych terenach i w czasie zakładania ewi-dencji gruntów zostały przyjęte bez dokonywania dodatkowych pomiarów w ope-ratach, a następnie zostały ujawnione w księgach wieczystych.

Na terenie województwa opolskiego granice nieruchomości będących włas-nością ludności miejscowej zostały przyjęte z dokumentów katastru pruskiego. W części południowej kraju granice nieruchomości ujawnione zostały w ewiden-cji gruntów przy wykorzystaniu katastru austriackiego. W pozostałej części kraju ewidencja gruntów była zakładana w oparciu o różne dokumenty (np. poscale-niowe), a w części na podstawie pomiarów stanu posiadania na gruncie na pod-stawie wskazań stron.

Jeżeli jednak i w tym ostatnim przypadku dane ewidencji gruntów i budyn-ków posłużyły do oznaczenia nieruchomości przy zakładaniu ksiąg wieczystych, to granice tych nieruchomości są granicami wyznaczającymi zasięg ich prawa własności. W oparciu o wymienione wcześniej regulacje ustawowe nie można im odmówić mocy prawnej, ich zmiana może być dokonana na wniosek właścicieli, jeżeli zostanie to udowodnione w postępowaniu rozgraniczeniowym. Bez dowodu uzyskanego w postępowaniu rozgraniczeniowym nie ma podstaw do ich zmiany np. w postępowaniu podziałowym.

Należy jeszcze raz podkreślić, że granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości to są również granice ujawnione w ewidencji gruntów i bu-dynków, są więc „granicami ewidencyjnymi”.

Zasadnicze nieporozumienie moim zdaniem, w sprawie „granic prawnych” i „granic ewidencyjnych” polega na tym, że pojęcie stanu prawnego granic uza-leżnia się od wartości technicznej danych geodezyjnych dotyczących tych granic. Są to sprawy niezależne od siebie. Granice nieruchomości będą „granicami prawnymi” zarówno wtedy, gdy posiadają „dokumenty zachowujące od-powiednie standardy geodezyjno-kartograficzne”, jak też wtedy, kiedy „są określone przez punkty graniczne... zobrazowane na mapie ewidencyjnej…, a także przez „czołowe” miary liniowe na szkicach pomiarów stanu posia-dania”.

Ważne jest, że ustalone ujawnione granice są rezultatem konkretyzacji okre-ślonej nieruchomości. A taki charakter mają granice ujawnione w ewidencji grun-tów i budynków, w której wykazano właścicieli nieruchomości. Wykazane w ewi-dencji gruntów granice działek, co do których ich użytkownicy nie legitymują się tytułem własności, stały się „granicami prawnymi” z chwilą uregulowania stanu prawnego nieruchomości, w skład których wchodziły te działki.

Page 46: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

120

Geodezja Katastralna

Trzeba podkreślić, że jeżeli grunt jest przedmiotem odrębnej własności, czyli istnieje nieruchomość gruntowa, to w dokumencie stanowiącym dowód własno-ści (wypis z księgi wieczystej, akt notarialny, decyzja administracyjna) są wy-szczególnione działki, których granice (przy uwzględnieniu ewentualnych zmian) są ujawnione wyłącznie w ewidencji gruntów i budynków, stanowiącej integralną cześć państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Te granice, i tylko te, mają prawny charakter tak długo, jak długo nie zostaną zmienione w postępowaniu rozgraniczeniowym. Nie podważa cha-rakteru prawnego tych granic fakt, że istniejące dane w tym zasobie nie od-powiadają obowiązującym standardom technicznym. Ich dostosowanie do obecnych wymogów będzie miało miejsce przy pracach związanych z odno-wieniem, bądź modernizacją ewidencji gruntów i budynków oraz przy po-działach nieruchomości, kiedy przy przyjmowaniu ich granic zewnętrznych zostaną uzupełnione brakujące dane.

Reasumując, należy stwierdzić, że z prawnego punktu widzenia o nierucho-mości możemy mówić tylko wówczas, jeżeli spełnione są dwie następujące prze-słanki:

1) znana jest osoba legitymująca się tytułem własności,

2) nieruchomość jest oznaczona, czyli posiada parametry konkretyzujące tę nie-ruchomość, w tym przestrzenny zasięg prawa własności.

Ta druga przesłanka jest domeną tylko i wyłącznie ewidencji gruntów i bu-dynków. Jeżeli dane z tej ewidencji (wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewi-dencyjnej) uzyskały rangę dokumentu stanowiącego podstawę do oznaczenia nie-ruchomości w księdze wieczystej, to brak jest podstaw do podważania legalności wykazanych w tych dokumentach granic nieruchomości. Inny przebieg tych granic może mieć miejsce tylko wtedy, gdy zostaną zmienione dane w ewidencji gruntów i budynków, a w odniesieniu do granic nieruchomości może się to stać wyłącz-nie w drodze postępowania rozgraniczeniowego lub scalenia i wymiany gruntów.

Autorzy niniejszego opracowania uważają, że istniejące obecnie zróżni-cowanie granic nieruchomości na granice prawne i granice ewidencyjne, odzwierciedlone w polskim systemie ewidencji gruntów i budynków, jest za-sadne.

Zagadnienie zmiany opisanego stanu zróżnicowania granic ewidencyj-nych wymaga szerokiej dyskusji w środowisku geodezyjnym i prawniczym. Taką dyskusję należałoby podjąć przy okazji tworzenia nowego Prawa geode-zyjnego i kartograficznego.

Idealnym byłby stan pozwalający uznać wszystkie granice ewidencyj-ne za granice prawne nieruchomości, pod warunkiem określenia położenia

Page 47: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

121

Granice Nieruchomości

wszystkich punktów granicznych z wymaganą obecnie dokładnością. Autorzy uważają, że osiągnięcie tego stanu może nastąpić także ewolucyjnie, poprzez uznanie statusu wszystkich granic nowo wydzielonych działek w geodezyj-nym podziale nieruchomości jako granic ustalonych według stanu prawne-go nieruchomości (granic prawnych).

Podziały nieruchomości gruntowych, jako najbardziej licznie realizo-wane w praktyce geodezyjnej procedury przekształcające istniejące struktury przestrzenne działek ewidencyjnych, wykorzystują w trakcie tzw. przyjęcia granic dokumenty pochodzące z państwowego zasobu geodezyjnego i karto-graficznego, a posiadające moc dowodową także dla ustalenia w terenie poło-żenia punktów i przebiegu linii granicznych dzielonej nieruchomości.

Zdaniem autorów (Malina, Kowalczyk 2009) przebieg czynności przy-jęcia granic przy podziale nieruchomości nie odbiega znacząco od czynności ich ustalenia w ramach rozgraniczenia nieruchomości, pomijając podstawę prawną tych procedur geodezyjno-administracyjnych. W obydwu procedu-rach uczestniczy geodeta z tym samym zakresem uprawnień zawodowych, obowiązują go te same zasady etyki zawodowej (sumienność, obiektywizm, profesjonalizm), dysponuje tym samym zakresem dokumentacji uzyskanej z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Ponadto w każdej z tych procedur z osobna geodeta jest zobowiązany do:– respektowania istniejących znaków i śladów granicznych oraz miar wyni-

kających z dokumentów posiadających moc prawną przy określaniu po-łożenia granic,

– powiadamiania zainteresowane strony o terminie i miejscu przyjęcia gra-nic w ramach podziału nieruchomości lub ich ustalenia w procedurze roz-graniczeniowej.

Przy prawidłowym powiadomieniu stron, ich udziale w czynnościach geodety na gruncie, braku sporu granicznego oraz sporządzeniu stosownego protokołu i po uzyskaniu ostatecznej decyzji administracyjnej, nie powinny istnieć ograniczenia, aby wszystkie sposoby określania granic nieruchomości (granice przyjęte według stanu prawnego nieruchomości, jak i te pozostałe, ujawnione uprzednio w ewidencji gruntów i budynków) można było uznać za granice według stanu prawnego już podzielonej nieruchomości.

Przeprowadzony skutecznie podział nieruchomości, jak również rozgrani-czenie nieruchomości nie stanowią trwałej ochrony właściciela nieruchomo-ści przed ewentualnym sporem granicznym, którego ostateczne rozstrzygnię-cie może mieć miejsce tylko przed sądem powszechnym.

„Przyjęte do podziału granice (zewnętrzne) dzielonej nieruchomości, opracowane zgodnie ze sztuką geodezyjną, po zbadaniu stanu prawnego we-

Page 48: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

122

Geodezja Katastralna

dług dostępnych w ośrodku dokumentacji danych, zaakceptowane na gruncie przez właścicieli (protokół przebiegu i stabilizacji granic), powinny otrzymy-wać status granic prawnych nieruchomości, dzięki czemu wszystkie granice oraz powierzchnie działek wydzielonych w wyniku podziału byłyby ostatecz-ne, a ich zakwestionowanie byłoby możliwe jedynie na drodze sądowej” (Łu-czyński, 2008).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania należy stwierdzić, że według opi-nii nie tylko autorów niniejszego opracowania, nie ma istotnych przeciw-wskazań, aby zewnętrzne granice działek powstałych w wyniku przepro-wadzonej procedury podziałowej nie można było uznać także za granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości.

Jak w każdym przypadku, tak i tutaj istotne znaczenie posiada właściwa kontrola operatu technicznego przez służby nadzoru geodezyjnego w odgk. Zdaniem Hycnera i Hanusa (2007): „…od jakości pracy ośrodka dokumen-tacji i jego wymogów dotyczących każdej pracy geodezyjnej wykonywanej na obszarze kompetencji ośrodka, zależy w głównej mierze jakość prac geodezyj-nych służących z kolei innym ważnym celom. Dlatego też, ośrodek dokumen-tacji powinien być postrzegany jako najważniejszy element wykonawstwa geodezyjnego”.

Przyjęcie granic nieruchomości (bez względu na ich pierwotny charakter i zróżnicowanie) jest istotną i kluczową czynnością w procedurze podziału geo-dezyjnego działki, szczególnie przy pozostałych granicach ewidencyjnych, ujaw-nionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków. W tym przypadku okre-ślenie przebiegu granic nieruchomości nie zawsze jest jednoznaczne z uwagi na różnorodność materiałów lub brak wymaganej dokładności w udostępnionych dokumentach z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Teza, że granice zewnętrzne nieruchomości objętej podziałem ewidencyj-nym, a przyjęte według stanu ujawnionego uprzednio w ewidencji gruntów i budynków, po zrealizowanej procedurze podziałowej zatwierdzonej ostatecz-ną decyzją administracyjną, posiadają nadal tylko charakter granic ustalonych według stanu ewidencyjnego, oznacza akceptowanie istniejącego „dualizmu” w sposobie dokumentowania granic działek ewidencyjnych. „Dualizm” ten został określony przez Łuczyńskiego (2009) „niespójnością związaną z pod-przestrzenią prawną”, odnoszącą się do zewnętrznych granic działek podle-gających podziałowi, które nie są zatwierdzane decyzją administracyjną.

Przy takim założeniu jedynie sporadycznie przeprowadzane scalenia i wy-miany gruntów, rozgraniczenia nieruchomości, odnowienia (lub moderniza-cje) ewidencji gruntów i budynków z jednoczesnym ustalaniem stanu praw-nego nieruchomości skutkować będą powiększaniem zakresu granic ustalo-nych według stanu prawnego nieruchomości. W ten sposób nie porządkuje się

Page 49: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

123

Granice Nieruchomości

istotnych spraw dotyczących określenia granic nieruchomości, a pozostawia się nadal „wątpliwy” charakter granic zewnętrznych podzielonej nieruchomości. Być może należałoby, przy kolejnej okazji nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, jednoznacznie sprecyzować przebieg czynności przyjęcia granic i taki sposób ich dokumentowania, aby podział nieruchomości bez żadnych wątpliwości, skutkował zmianą charakteru granic z ujawnionych uprzednio w ewidencji gruntów i budynków na granice ustalone według stanu prawnego nieruchomości.

Wilkowski we wstępie do artykułu dyskusyjnego: Malina, Kowalczyk (2010) przyznał, że dyskusja na ten temat toczyła się już w ramach powołanej przez ś.p. minister Barbarę Blidę komisji, która w latach 1995–96 przygotowy-wała projekt rozporządzenia ministrów gospodarki przestrzennej i budowni-ctwa oraz rolnictwa i gospodarki żywnościowej w sprawie ewidencji gruntów i budynków. Zdaniem Wilkowskiego dyskusja ta jest w dalszym ciągu uza-sadniona, ponieważ „stworzyliśmy przepisy, z którymi sami nie wiemy jak sobie poradzić”.

W ramach XV Konferencji Stowarzyszenia Geodetów Polskich „Ka-taster Nieruchomości” (Warszawa, 5 listopada 2010 r.) Lidia Danielska (WINGiK w Poznaniu) wygłosiła referat pt. „Granica prawna – problemy i propozycje rozstrzygnięć”. Opracowanie jest opinią Komisji ds. Katastru Nieruchomości Stowarzyszenia Geodetów Polskich.

5.8. Zasady pomiaru granic i aktualizacji map w geodezji katastralnej

Pomiar sytuacyjny jest procesem umożliwiającym ustalenie położenia obiektów (szczegółów terenowych) poprzez określenie płaskich, prostokąt-nych współrzędnych punktów oraz kształtu i rodzaju tych obiektów.

Wstępnym etapem wszelkich geodezyjnych prac terenowych, w tym po-przedzających właściwe czynności pomiarowe związane z mapą zasadniczą, jest wywiad terenowy. Ma on przede wszystkim na celu:– zapoznanie się geodety z sytuacją terenową, w tym odszukanie wszelkich

śladów granicznych,

– identyfikację oraz ustalenie faktycznego stanu istniejących znaków gra-nicznych (słupków ogrodzeniowych, kamieni i innych znaków granicz-nych, miedz itp.), punktów osnowy geodezyjnej i szczegółów terenowych istotnych dla określenia przebiegu granicy w terenie,

– określenie zniszczonych lub przesuniętych znaków granicznych i punk-tów osnowy geodezyjnej,

Page 50: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

124

Geodezja Katastralna

– określenie stopnia aktualności istniejącej mapy ewidencyjnej i mapy za-sadniczej poprzez ich porównanie z terenem w zakresie zainwestowania naziemnego, podziemnego, rodzaju użytków oraz sposobu i zasięgu ich zagospodarowania (tereny zabudowane, sady itp.),

– dokonanie pomiaru kontrolnego odcinków granicznych,

– ustalenie zakresu i metod pomiaru szczegółów sytuacyjnych.

W trakcie czynności wywiadu terenowego sporządza się dokument po-miarowy tj. mapę wywiadu terenowego, wykorzystując w tym celu udostęp-nioną przez ośrodek dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej kopię mapy zasadniczej, na której należy odnotować: – zasięg, rodzaj i stan istniejących znaków osnowy geodezyjnej, w tym

punkty wznowione (Wz) i zaginione (Zg),

– odnalezione i wznowione (Wz) znaki graniczne z oznaczeniem rodzaju ich stabilizacji,

– obszar i obiekty wymagające nowego pomiaru,

– obszar i obiekty wymagające pomiaru uzupełniającego.

W celu naniesienia na mapę wywiadu terenowego zaobserwowanego sta-nu zaleca się stosowanie w kolorze czerwonym znaków umownych przewi-dzianych Instrukcją techniczna K-1 „Mapa zasadnicza” (1998), przekreślając nieaktualne obiekty dwoma ukośnymi kreskami o długości ok. 2 mm, a zbęd-ne oznaczenia i napisy – jedną linią ciągłą. Przy dezaktualizacji mapy prze-kraczającej 60% wytyczne zalecają rozważenie możliwości przeprowadzenia nowego pomiaru z wykorzystaniem wszelkich posiadanych danych związa-nych z ustaleniem i pomiarem granic oraz pomiarem usytuowania naziemne-go i podziemnego uzbrojenia terenu.

Przedmiotem pomiaru sytuacyjnego (G-4.1) są szczegóły terenowe wy-kazane jako obiekty mapy zasadniczej znakami umownymi, określonymi w Instrukcji technicznej K-1 „Mapa zasadnicza” (1998) w trzech grupach dokładności pomiaru sytuacyjnego.

Znaki osnowy geodezyjnej, znaki graniczne, budynki, budowle i urządze-nia techniczne, elementy naziemne uzbrojenia podziemnego terenu, krawęż-niki, latarnie słupy, trwałe ogrodzenia – to obiekty o trwałym i niezmiennym położeniu, zaliczone do I grupy dokładnościowej szczegółów.

Tylko niestabilizowane punkty załamania granic działek zaliczono do II grupy dokładnościowej szczegółów.

Przed przystąpieniem do pomiaru granic działek, których przebieg nie został ustalony i pomierzony z wymaganą dokładnością dla I grupy szczegó-

Page 51: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

125

Granice Nieruchomości

łów (patrz tabela), należy przeprowadzić czynności ustalenia granic zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Tabela 2Dopuszczalne błędy położenia punktu szczegółu terenowego

Grupa dokładności pomiaru I II III

max. błąd położenia mierzonego punktu 0,10 m 0,30 m 0,50 m

Przy pomiarze sytuacyjnym stosuje się generalizację odchylenia kształtu mierzonych szczegółów od prostej, stosując zasadę, aby nie przekraczały one podanych w tabeli 2 max. wartości błędów położenia punktów, przy czym w przypadku granic działki o nieutrwalonych punktach załamania, stopień generalizacji uzależniony jest od charakteru terenu:– w terenach zurbanizowanych wychylenie linii granicznej od prostej łączą-

cej najbliższe pomierzone punkty granicy nie może przekraczać 0,1 m po obu stronach sprostowanej granicy,

– w terenach rolnych na obszarach nizinnych – 0,2 m,

– dla terenów rolnych na obszarach podgórskich i górskich – 0,5 m.

Metodę domiarów prostokątnych (odciętych i rzędnych), z uwagi na mniejszą dokładność wyznaczenia położenia punktu granicznego i dużą pra-cochłonność, można stosować wyłącznie przy pomiarach uzupełniających.

Zaleca się przeprowadzenie pomiaru sytuacyjnego metodą biegunową, przy wykorzystaniu atestowanego i skomparowanego tachimetru elektronicz-nego, ze średnim max. błędem pomiaru odległości 0,05 m i max. błędem pomiaru kierunku 60” (200cc) dla szczegółów I grupy dokładności, a mak-symalna długość celowej to 170 m (lub 350 m dla max. błędu pomiaru kąta 30”(100cc). Przy pomiarze długości przymiarem wstęgowym (taśmą) długość celowej nie może być większa niż 50 m.

Metoda biegunowa jest uważana za optymalną metodę pomiaru szcze-gółów sytuacyjnych, z uwagi na wykorzystanie zintegrowanych przyrządów pomiarowych typu total station, gwarantujących wysoką dokładność pomia-ru odległości, a w związku z tym możliwość stosowanie długich celowych od stanowiska do mierzonego szczegółu sytuacyjnego (Hycner, Hanus, 2007a).

Stanowiskami instrumentu mogą być punkty pomiarowej osnowy sytua-cyjnej lub punkty osnowy wyższego rzędu oraz punkty wyznaczone na boku osnowy (punkty na prostej). Na danym stanowisku instrumentu mierzy się

Page 52: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

126

Geodezja Katastralna

minimum dwa kierunki orientujące na punkty osnowy, a ostatni odczyt na stanowisku wykonuje się po powtórnym wycelowaniu na punkt początkowy osnowy.

Inną metodą pomiaru sytuacyjnego jest metoda wcięć (wcięcia kątowego, liniowego lub kątowo-liniowego w przód lub wstecz), której zastosowanie jest uwarunkowane usytuowaniem szczegółów terenowych względem punktów osnowy poziomej lub linii pomiarowych oraz od charakteru terenu. Do pra-widłowego wyznaczenia punktu tą metodą konieczne jest, aby kąt przecięcia prostych wyznaczających (obrazujących miejsca geometryczne obserwacji) za-wierał się w przedziale 50–150g, a stosunek długości odcinków wyznaczają-cych nie był większy niż 4:1.

Uogólniając, należy stwierdzić, że dokładność określenia położenia punktu sytuacyjnego, w tym także punktu granicznego, jest uzależniona od oceny jakościowej wykorzystanej osnowy geodezyjnej, zastosowanych metod i narzędzi pomiarowych oraz technik obliczeniowych.

Od września 2007 r. Główny Urząd Geodezji i Kartografii nie zaleca stosowania pomiaru sytuacyjnego metodą biegunową w trudnym, inten-sywnie zabudowanym terenie z tzw. „bagnetów”, czyli ciągów wiszących jednostronnie nawiązanych, złożonych z jednego lub max. dwóch boków. Dopuszcza natomiast zakładanie ciągu zamkniętego, określonego termi-nem „agrafki”, poprzez powrót ciągiem prawie równoległym przez tę samą np. bramę wjazdową lub przejście w budynku, do punktu na prostej (pnp), bliskiemu punktowi początkowemu tego ciągu. Dodatkowo zaleca się po-miar kierunku na inny punkt niż początkowy. Ciąg taki jest zaliczonym do ciągu II rzędu.

Krytycznie o likwidacji ciągów jednostronnie nawiązanych wypowiedział się Gajdek (2007).

Pomiar szczegółów I grupy dokładności musi zawierać elementy kontrol-ne, czyli drugie, niezależne wyznaczenie ich położenia (pomiar biegunowy z innego stanowiska, pomierzone czołówki, miary przeciwprostokątne (tzw. podpórki), odległości do punktów przecięć konturów lub ich przedłużeń z bo-kami osnowy, pomiar odległości od innych trwałych szczegółów terenowych albo pomiar biegunowy z innego stanowiska.

Zapisy kierunków i odległości prowadzi się w dzienniku pomiarowym (forma analogowa) lub rejestruje automatycznie w zależności od typu i rodza-ju instrumentu. Jednocześnie sporządzany jest szkic polowy w formie kla-sycznej lub numerycznej.

W świetle art. 39 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne, należy uznać, że punkt graniczny jest wyznaczony z należytą starannością, zgod-nie z zasadami współczesnej wiedzy technicznej i obowiązującymi przepisa-

Page 53: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

127

Granice Nieruchomości

mi, jeżeli czynności wyznaczenia zostały wykonane w oparciu o te same punkty poziomej osnowy geodezyjnej, która wykorzystana była do pomiaru pierwotnego, a także przy wykorzystaniu danych obserwacyjnych, pozyska-nych w czasie pomiaru pierwotnego, także miar kontrolnych.

Na podkreślenie zasługuje zasada, że zawsze należy dążyć do odszukania pierwotnej osnowy geodezyjnej, z której (lub na którą) były pomierzone uprzednio punkty graniczne. Wykorzystując osnowę pierwotną oraz źród-łowe dokumenty geodezyjne (szkice polowe, zarysy pomiarowe) i zawarte w nich miary (najczęściej ortogonalne) odszukujemy w terenie znaki gra-niczne, ich ślady lub dokonujemy wznowienia ich pierwotnego położenia.

Niedopuszczalnym jest automatyczne wznawianie punktów granicznych, wyłącznie przy wykorzystaniu współrzędnych punktów granicznych oraz współcześnie założonej poziomej osnowy geodezyjnej, o innej, odmiennej charakterystyce dokładności.

W przypadku braku możliwości odtworzenia pierwotnej osnowy geode-zyjnej, przy pomocy której wykonano pomiar pierwotny znaków granicznych, można wykorzystać istniejącą poziomą osnowę po uprzednim przeprowa-dzeniu (Radzio, 2007):– pomiarów geodezyjnych umożliwiających ponowne wyrównanie osnowy

pierwotnej w nawiązaniu do aktualnej osnowy podstawowej lub szcze-gółowej, i ponowne obliczenie współrzędnych punktów wyznaczanych (wznawianych),

albo– transformacji współrzędnych punktów wyznaczanych w oparciu o od-

powiednią liczbę punktów wspólnych, których współrzędne obliczone są zarówno na podstawie pomiarów pierwotnych, jak i pomiarów wy-konanych w oparciu o osnowę aktualną, traktując układ współrzędnych pomiaru pierwotnego jako układ pierwotny natomiast układ współrzęd-nych, w którym są określone współrzędne aktualnej osnowy, jako układ wtórny.

Pomocnym może być odszukanie innych, niż punkty graniczne, szczegó-łów terenowych np. naroży budynków. Wykorzystując różnego typu miary (np. rzędne i odcięte ze szkiców polowych, miary wcięć liniowych, podpórki), można odtworzyć położenie punktów pierwotnej osnowy sytuacyjnej, przy pomocy której pomierzono znaki graniczne, obecnie zniszczone.

Według wytycznych Instrukcji technicznej G-5 [52] dopuszczalne różnice w położeniu wznawianych punktów załamania granic stabilizowanych nie powinny przekraczać 0,15 m (Radzio, 2007) i 0,25 m w przypadku granic niestabilizowanych.

Page 54: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

128

Geodezja Katastralna

Po zakończeniu czynności bezpośrednio związanych ze wznowieniem znaków granicznych (lub wyznaczeniem punktów granicznych) zawsze po-winien być wykonany pomiar tych punktów na aktualną poziomą osnowę geodezyjną (Radzio, 2007). Obliczone na podstawie nowego pomiaru współ-rzędne punktu granicznego będą mogły być ujawnione w bazie danych ewi-dencyjnych, w miejsce współrzędnych dotychczasowych (pierwotnych), jeżeli wartość bezwzględna różnicy:

Aby przeprowadzenie takich procedur było możliwe, koniecznym jest istnienie w państwowym zasobie dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej oraz udostępnienie wykonawcy dokumentów, pozwalających na określenie pierwotnego położenia znaków granicznych, np.:– kopii dokumentów potwierdzających pierwotne ustalenie wznawianych

znaków,

– szkiców polowych i dzienników obserwacji kątowych,

– danych geodezyjnych dotyczących pierwotnej osnowy geodezyjnej wyko-rzystanej do pierwotnego określenia położenia punktu granicznego,

– wykazów współrzędnych punktów granicznych wyznaczanych (wznawia-nych) i punktów sąsiednich z podaniem danych źródłowych tych współ-rzędnych,

– danych dotyczących aktualnie istniejącej poziomej osnowy geodezyjnej.

W przypadku wykonywania pomiaru przebiegu granic działek ewi-dencyjnych, należy odpowiednio wcześniej dokonać ustalenia ich przebie-gu.

Pomiar sytuacyjny granic działki powinien być, zgodnie z wytycznymi technicznymi G.4.1., udokumentowany w postaci:– klasycznej, czyli w analogowej formie poprzez załączone: warunki tech-

niczne pracy geodezyjnej, sprawozdanie techniczne, mapy wywiadu tere-nowego, szkice polowe, opisy topograficzne, dzienniki pomiarowe, obli-czenia i wydruki współrzędnych punktów osnowy pomiarowej i punktów granicznych oraz pozostałe dokumenty sporządzane w toku prac geode-zyjno-kartograficznych,

– numerycznej, zawierającej pliki wydruków pomiarów zapisanych w reje-stratorach instrumentów elektronicznych, szkice numeryczne (mapy nu-meryczne), pliki komputerowe z wynikami pomiarów i obliczeń.

Page 55: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

129

Granice Nieruchomości

Treść rozdziału 5.8. została opracowana na podstawie wytycznych tech-nicznych G-4.1/2007 oraz Instrukcji technicznej G-5 „Ewidencja gruntów i budynków” [52].

5.9. Obliczanie pola powierzchni działki ewidencyjnej i rozliczanie pól powierzchni jej elementów składowych

Konsekwencją ustalenia przebiegu granic działki oraz pomiaru sytuacyjne-go poszczególnych punktów granicznych jest także możliwość i potrzeba okre-ślenia pola powierzchni ogólnej działki i jej elementów składowych w postaci użytków gruntowych oraz klas bonitacyjnych. Zasięg struktury przestrzennej elementów składowych działki w postaci jej użytków gruntowych i klas bo-nitacyjnych jest wyznaczony na mapie ewidencyjnej przez linie konturów po-szczególnych użytków i linie konturów klas bonitacyjnych. W praktyce geode-zyjnej, bez względu na stosowane metody, techniki i technologie, obowiązują ściśle określone zasady „od ogółu do szczegółu” obliczania i rozliczania pól powierzchni obiektów ewidencyjnych, do których należą powierzchnie obrębu, działki, użytków i klas bonitacyjnych.

Polem powierzchni działki ewidencyjnej jest:a) pole powierzchni obliczone ze współrzędnych punktów granicznych tej

działki określonych na podstawie terenowych pomiarów geodezyjnych (lub fotogrametrycznych), a spełniających aktualnie obowiązujące kryte-ria dokładności i zawarte w bazie danych ewidencyjnych,

b) pole powierzchni obliczone innymi metodami, ujawnione w operacie ewidencji gruntów na podstawie poprzednio obowiązujących przepi-sów, jeżeli brak jest danych do obliczenia pola według zasad określonych w punkcie a).

W pierwszym przypadku a) obliczone pola powierzchni działek ewiden-cyjnych, wyrażane z dokładnością zapisu 0,0001ha, nie mogą przekraczać do-puszczalnych różnic, przewidzianych w załączniku tekstowym VI.

W drugim przypadku b) pola powierzchni działek ewidencyjnych, naj-częściej są określane z dokładnością zapisu 0,01 ha, posiadają wyłącznie cha-rakter informacyjny, gdyż są pochodną granic uprzednio ujawnionych w ewi-dencji gruntów i budynków.

Według zaleceń Instrukcji technicznej G-5 (2003), za Hycnerem (2004), na potrzeby założenia i modernizacji ewidencji gruntów i budynków, do ob-liczenia pól powierzchni wykorzystuje się metody:– analityczną – do obliczania pól powierzchni obrębu, arkuszy map, kom-

pleksów działek i poszczególnych działek,

Page 56: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

130

Geodezja Katastralna

– graficzną lub mechaniczną – z wykorzystaniem planimetrów, komasato-rów itp. do obliczeń pól powierzchni użytków gruntowych, pól powierzch-ni konturów klasyfikacyjnych i pól powierzchni do celów kontrolnych.

Dokładność obliczenia pól powierzchni jest uzależniona od wykorzysta-nej metody:a) analitycznej

przy czym: P – pole powierzchni figury wyrażone w m2, K – średnie wydłużenie figury określone stosunkiem jej długości do szerokości, przy czym dla figur nieregularnych K oblicza się jako różnicę pomiędzy połową długości obwodu figury i jej szerokością pomierzoną w najszerszym miejscu;

b) graficznej mp = 0,01 P;c) mechanicznej mp = 0,02 P.Klasyczna metoda obliczania pól powierzchni, oparta jest o znaną w geo-

dezji zasadę „od ogółu do szczegółu”, polega na etapowym obliczaniu po-wierzchni poszczególnych obiektów ewidencyjnych, zaczynając kolejno od obiektów najważniejszych, tzn. obrębu, arkuszy map, kompleksów oblicze-niowych działek i pojedynczych działek, a kończąc na obliczeniu i wyrówna-niu powierzchni użytków i klas zawartych w każdej działce z osobna.

Powierzchnie ogólne obrębu, arkuszy map, kompleksów działek oblicza się zawsze metodą analityczną ze współrzędnych i wykazuje się z dokładnoś-cią 0,0001 ha. Kontrolnie wyznacza się te powierzchnie metodą graficzną lub mechaniczną, a dopuszczalna (maksymalna) różnica dla wyników pomia-ru kontrolnego wynosi:

dp max = 0,002 P + 0,0002M √Pgdzie: M – mianownik skali mapy ewidencyjnej

P – powierzchnia ogólna obiektu, wyrażona w m2.Pola powierzchni poszczególnych działek oblicza się analitycznie ze

współrzędnych ich punktów granicznych i wykazuje się w ha z dokład-nością 0,0001 ha. Dla przeprowadzenia kontroli wykorzystuje się pozosta-łe metody (graficzną lub mechaniczną) i oblicza się powierzchnie komplek-sów działek sąsiednich, i porównuje się uzyskaną w ten sposób powierzchnię z sumą powierzchni odpowiednich działek obliczonych analitycznie. Dopusz-czalną różnicę tych powierzchni określa wzór:

dp max = 0,002P + 0,0004 M √Pprzy oznaczeniach jak wyżej.

Page 57: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

131

Granice Nieruchomości

Dokładność zapisu pola powierzchni działki ewidencyjnej, (np. 0,01 ha lub 0,0001 ha) nie oznacza dokładności jej obliczenia, bo o tym decyduje nie tylko wielkość działki, ale i stopień jej wydłużenia oraz dokładność po-miaru punktów granicznych.

Pola powierzchni konturów użytków gruntowych i konturów klasyfika-cyjnych w metodzie klasycznej oblicza się na mapie ewidencyjnej wykorzystu-jąc metodę graficzną lub mechaniczną. Jest zasadą, że jeżeli otrzymane różni-ce (odchyłki) pomiędzy sumą powierzchni użytków a wyrównaną uprzednio powierzchnią analityczną działki nie przekraczają:– 0,02P dla mapy w skali 1:5000,– 0,01P dla mapy w skali 1:2000,to obliczone pola powierzchni każdego konturu w granicach działki wyrów-nuje się do pola powierzchni tej działki.

Dodatkowa uwaga dotyczy warunku, aby suma wyrównanych pól po-wierzchni konturów poszczególnych klas bonitacyjnych, tzw. klasoużytków, była równa polu powierzchni odpowiadającego im użytku gruntowego.

Klasoużytek jest potoczną nazwą konturu klasyfikacyjnego (klasy bo-nitacyjnej) wydzielonego na mapie (klasyfikacyjnej, ewidencyjnej) w danej działce ewidencyjnej linią zamkniętą, wyodrębniając obszar gruntu takiej sa-mej klasy bonitacyjnej w ramach użytku gruntowego objętego tą klasyfikacją (np. kontur R-IVa, Ł-III, S-PsV, B-RIVb). Jest to wydzielony, gleboznawczo jednorodny, obiekt powierzchniowy działki ewidencyjnej.

Klasyfikacją gleboznawczą objęte są użytki rolne, użytki leśne z wyłącze-niem lasów państwowych i wody stojące śródlądowe o powierzchni do 10 ha.

Obszar danego klasoużytku (jego pole powierzchni) obejmuje sumę powierzchni konturów takiej samej klasy bonitacyjnej określonego rodzaju użytku gruntowego wydzielonego w danej działce ewidencyjnej. Jest to suma takich samych powierzchni klas tych samych użytków gruntowych w określo-nej działce.

Suma poszczególnych pól powierzchni konturów klasoużytków oraz pól powierzchni konturów użytków gruntowych nieobjętych klasyfikacją glebo-znawczą (np. nieużytki, tereny komunikacyjne, grunty zabudowane, użytki ko-palne) wydzielonych w danej działce ewidencyjnej, powinna być równa polu powierzchni ewidencyjnej tej działki, określonej z dokładnością do 0,0001 ha.

Obecnie, przy powszechnym wykorzystaniu metod komputerowego po-zyskiwania danych w procesie tworzenia mapy ewidencyjnej w postaci nu-merycznej, tworzone są, zgodnie z wymogami topologii powierzchniowych obiektów ewidencyjnych (Hycner, 2004) zbiory zawierające współrzędne wszystkich punktów załamania granic działek, użytków gruntowych i klas bonitacyjnych. Odpowiednie oprogramowanie umożliwia analityczne rozli-

Page 58: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

132

Geodezja Katastralna

czenie tych powierzchni z wymaganą dokładnością (0,0001 ha) i z zachowa-niem reguł metody klasycznej.

W komputerowym systemie ewidencji gruntów i budynków obowiązuje zasada spójności topologicznej obiektów przestrzennych powierzchnio-wych, do których, zgodnie z § 47 ust. 2 Instrukcji G-5 [52], zaliczone są mię-dzy innymi działki ewidencyjne oraz kontury użytków gruntowych i kontury klas gleboznawczych.

Granice działek, użytków gruntowych i tzw. klasoużytków, określane współrzędnymi punktów załamania (odcinków), występują w postaci wekto-rowej. Zasada spójności topologicznej granic występujących w postaci wek-torowej oznacza, że obszary opisane przez te granice nie powinny posiadać żadnych luk (powierzchniowe obiekty przestrzenne przylegające do siebie, za-wierające i wypełniające się).

Zachowanie tej zasady wymaga, aby przy wyrównywaniu obliczonych analitycznie pól powierzchni wymienionych obiektów, w ha z wymaganą do-kładnością zapisu do 0,0001 ha, przestrzegana była znana w geodezji zasada „od ogółu do szczegółu”, przy zachowaniu hierarchicznej kolejności obiek-tów ewidencyjnych:a) obręb ewidencyjny,

b) działki ewidencyjne,

c) kontury użytków gruntowych,

d) kontury klas gleboznawczych.

W przypadku podziału geodezyjnego nieruchomości odniesieniem jest pole powierzchni działki ewidencyjnej podlegającej podziałowi (rys. 4). Do tej powierzchni, wyrównywane są powierzchnie składowych konturów użyt-ków gruntowych a z kolei do tych, już wyrównanych powierzchni, poszczegól-ne powierzchnie konturów klas gleboznawczych.

Powinny być zatem spełnione następujące warunki:a) suma pól powierzchni konturów wszystkich użytków gruntowych, obli-

czona dla sklasyfikowanych gleboznawczo konturów użytków (np. użyt-ków rolnych, ekologicznych, gruntów leśnych), jak i konturów niesklasy-fikowanych (np. użytki rolne, ekologiczne, grunty leśne), jak i konturów nieklasyfikowanych (np. B, Ba, Tr, N), zawartych w granicach dzielonej działki ma być równa jej polu powierzchni ewidencyjnej,

b) suma pól powierzchni konturów klas gleboznawczych ma być równa wy-równanym polom powierzchni gleboznawczo sklasyfikowanych użytków gruntowych, będących składowymi obiektami powierzchniowymi dzielo-nej działki.

Page 59: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

133

Granice Nieruchomości

Jednak spełnienie warunków a) i b) wymaga odpowiedniego skorygo-wania udostępnionych z zasobu numerycznych opisów konturów użytków gruntowych i konturów klas gleboznawczych (oznaczonych przez współrzęd-ne punktów np. r283), pozyskanych poprzez digitalizację istniejących map analogowych, lecz niespełniających warunku zgodności z przyjętymi w pro-cedurze podziału geodezyjnego granicami nieruchomości. Aby te punkty znajdowały się dokładnie na przyjętych liniach i odcinkach granicznych, należy je (oznaczając dla rozróżnienia np. przez r283*) obliczyć jako punkty przecięć (punkty wspólne) odpowiednich odcinków granicznych z prostymi konturów użytków gruntowych oraz konturów klas gleboznawczych (rysu-nek).

Takiej korekcie nie podlegają udostępnione z zasobu współrzędne punk-tów załamania konturów użytków i konturów klas gleboznawczych znajdują-ce się wewnątrz obszaru dzielonej działki (np. nr r287, r288).

W celu zilustrowania znaczenia takich obliczeń zamieszczono poniżej przykładowe pary współrzędnych punktów tych konturów pozyskanych z za-sobu (np. r…) oraz punktów skorygowanych przebiegiem już przyjętych linii granicznych (np. r…*):

Nr X Y Odległość [m]

r273r273*

5575117.395575117.50

3728501.963728501.77

0.22

r276r276*

5575086.625575086.17

3728558.433728559.26

0.95

r282r282*

5575265.545575265.53

3728627.833728627.85

0.02

r283r283*

5575287.565575287.80

3728570.703728570.07

0.68

r286r286*

5575236.675575236.87

3728550.143728549.64

0.54

r289r289*

5575160.305575160.08

3728519.293728518.85

0.50

Obliczone różnice dowodzą, że bez przeprowadzenia takiej korekty współ-rzędnych punktów załamań wymienionych konturów zachowanie warunków a) i b) jest niemożliwe.

Page 60: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

134

Geodezja Katastralna

Rys. 4. Fragment mapy ewidencyjnej z projektem podziału nieruchomości

Page 61: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

135

Granice Nieruchomości

Kolejne warunki to:a) suma obliczonych pól powierzchni nowo projektowanych działek, po ich

wyrównaniu, powinna być równa polu powierzchni działki dzielonej,

b) po obliczeniu, np. metodą przecięć prostych, współrzędnych punktów konturów, klasoużytków w projektowanych działkach (np. 1u, 2u, 3u) obliczamy pola powierzchni tych konturów osobno dla każdej nowo pro-jektowanej działki,

c) obliczone pola powierzchni klasoużytków (użytków gruntowych i klas gleboznawczych) w granicach nowo wydzielanych działek wyrównuje się, stosując zasadę proporcjonalności do pola powierzchni działki ewidencyj-nej. W taki sposób suma pól powierzchni klasoużytków jest odpowiednio równa:– wyrównanym uprzednio polom powierzchni projektowanych działek,

oraz– polom powierzchni odpowiadających im konturów użytków grunto-

wych i konturów klas gleboznawczych w działce będącej przedmiotem podziału.

Tabela 3

Przykład rozliczenia pól powierzchni konturów w podzielonej działce

Nrdziałki

Powierzchnia konturów klasoużytków w ha: Razem

pow.obliczona

w ha

Wyrównanapow.

projekt.działek w ha

R IIIa R IIIb R IVa R IVb

n 0, 3169 0, 9544 0, 2339 0, 2657 1, 7709 x

n/1 x 0, 0439 (+0, 0001)0, 0460

(–0, 0001)0, 0431 0, 1330 0, 1330

n/2 x 0, 1373 x 0, 2227 0, 3600 0, 3600

n/3 x 0, 3209 0, 1591 x 0, 4800 0, 4800

n/4 0, 3169 0, 4523 (–0,0001)0, 0288 x (–0,0001)

0, 7980 0, 7979

suma pow.klaso-użytków

w działkach 0, 3169 0, 9544 0,2339 (–0,0001)

0, 2658(–0,0001)1, 7710 1, 7709

gdzie:n – numer ewidencyjny działki podlegającej podziałowi,n/i – oznaczenie działki projektowanej do wydzielenia.

Page 62: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

136

Geodezja Katastralna

Spełnienie tych warunków jest możliwe poprzez zastosowanie tzw. popra-wek wyrównujących o wartości ± 0,0001 ha, co dostatecznie ilustruje zamiesz-czony powyżej przykład, przedstawiający tylko jeden z licznych przypadków wykorzystania poprawek wyrównujących pola powierzchni projektowanych działek oraz ich obiektów składowych w postaci konturów klasoużytków.

Dopiero tak obliczone i wyrównane pola powierzchni poszczególnych działek oraz konturów klasoużytków stanowią podstawę dla poprawnego sporządzenia wykazu synchronizacyjnego oraz geodezyjnego projektu podzia-łu nieruchomości.

W przypadku podziału działki, polegającego na wydzieleniu działki o polu powierzchni do 33% ogólnego pola powierzchni nieruchomości podlegającej podziałowi, należy stosować zasadę:– obliczenia pola powierzchni działki wydzielanej z dokładnością zapisu do

0,0001 ha,

– obliczenia pola powierzchni pozostałej po wydzieleniu części tej dział-ki jako różnicy: pole powierzchni dzielonej nieruchomości minus pole powierzchni działki wydzielonej, z równoczesnym podaniem wyniku z dokładnością zapisu pola powierzchni dzielonej nieruchomości według dotychczasowego stanu określonego w operacie ewidencji gruntów i bu-dynków (np. do 0,01 ha).

W wykorzystywanych współcześnie geodezyjnych programach kompute-rowych istnieją przy obliczaniu powierzchni opcje automatycznego wyrów-nywania pól powierzchni projektowanych działek i ich składowych elemen-tów powierzchniowych w postaci „klasoużytków”. Jednak nie znaczy to, że geodeta – projektant podziału nieruchomości, nie powinien dokonać analizy takiego wyrównania i ewentualnie dokonać odpowiedniej jego korekty.

Właściwym udokumentowaniem tych czynności, należących do I etapu procedury podziału geodezyjnego, są: szkic przyjęcia granic nieruchomo-ści, szkic dokumentacyjny, obliczenia i wyrównanie pól powierzchni dzia-łek i konturów, wykaz skorygowanych współrzędnych punktów załamań konturów gleboznawczych oraz konturów klasoużytków w projektowanych działkach.

„Ruch ziemią” – termin nieformalny, bo nieposiadający umocowania w instrukcjach i wytycznych technicznych, a jedynie wymagany od wyko-nawców w trakcie kontroli operatu technicznego przez niektórych inspekto-rów kontroli w odgik, bez podania odpowiedniego przepisu uzasadniającego taką potrzebę.

Obejmuje on szczegółowe rozliczenie zmiany pól powierzchni konturów użytków gruntowych i klas bonitacyjnych, po czynnościach przyjęcia granic

Page 63: 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI - gall.plgall.pl/downloads/KSI/5_granice_nieruchomosci.pdf · 75 Granice Nieruchomości 5. GRANICE NIERUCHOMOŚCI 5.1. Historia ustalania granic nieruchomości

137

Granice Nieruchomości

nieruchomości i obliczeniu analitycznej powierzchni ogólnej działki, w ra-mach tzw. wykazu synchronizacyjnego dla działki będącej przedmiotem po-działu.

Przykład: jeżeli ogólna powierzchnia działki wykazana w stanie dotych-czasowym przez egib zmieniła się już po obliczeniu na podstawie ustalonych punktów granicznych, np. z 0,48 ha na 0,4684 ha, to „ruch ziemią” dotyczy szczegółowego rozliczenia powstałej różnicy (– 0.0116 ha) według jej rozkła-du na poszczególne pola powierzchni konturów użytków gruntowych i klas bonitacyjnych.

Dla potrzeb tego przykładu „ruch ziemią” może wyglądać następująco:

Taki zapis rozliczenia „ruchu ziemią” jest uwidaczniany w uwagach wy-kazu zmian danych ewidencyjnych działki (po prawej stronie nowego stanu) i udokumentowany stosownymi obliczeniami pól powierzchni wyszczegól-nionych konturów, zamieszczonymi w zasobie przejściowym operatu. W tym przykładzie „ruch ziemią” oznacza zmniejszenie się pól powierzchni kontu-rów klas bonitacyjnych R IIIb i R IVa oraz przyrost w klasie R IVb.

Dotychczasowe zapisy pola powierzchni podane przez egib z dokład-nością rzędu 0, 01 ha są traktowane z dokładnością rzędu 0,0001 ha (0,48 ha = 4800 a?), a gdzie reguła Bradisa-Kryłowa?

R IIIb w nowym stanie 0,0414 ha – 0, 05 ha w starym stanie = – 0, 0086 ha,

R IVa 0,1272 ha – 0,14 ha = – 0, 0128 ha,

R IVb 0,2998 ha – 0,29 ha = + 0, 0098 ha,

ogółem: 0,4684 ha – 0, 48 ha = – 0, 0116 ha.