การแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ

ครงท ๑๒๙ มนาคม ๒๕๕๔

วทยาศาสตรเพออะไร?

ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรเพออะไร?ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ISBN : 978-616-12-0131-9

พมพครงท ๑ มนาคม ๒๕๕๔จำนวนพมพ ๑,๐๐๐ เลม

สงวนลขสทธ พ.ศ. ๒๕๕๑ ตาม พ.ร.บ. ๒๕๓๗ โดย ยงยทธ ยทธวงศ

Copyright C 2011 by: Yongyuth Yuthavong

จดทำโดย

สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต111 อทยานวทยาศาสตรประเทศไทย ถนนพหลโยธน ต.คลองหนง อ,คลองหลวง จ.ปทมธาน 12120 โทรศพท. 02-564-7000 โทรสาร. 02-564-6501

รวมกบ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒ ถนนพระจนทร เขตพระนคร กรงเทพฯ ๑๐๒๐๐www.econ.tu.ac.th

ยงยทธ ยทธวงศ การแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท 12 เรอง วทยาศาสตรเพออะไร / ยงยทธ ยทธวงศ. -- พมพครงท 1. – ปทมธาน : สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต : คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2554. หนา : ภาพประกอบ ISBN: 978-616-12-0131-9

1. วทยาศาสตร I. สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต II. มหาวทยาลยธรรมศาสตร. คณะเศรษฐศาสตร III. ชอเรอง: วทยาศาสตรเพออะไร IV. ปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ (ครงท 12 : 2554 : มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต)

500 Q

สารบาญ

คำนำ 6

คำขอบคณ 9

กำหนดการปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒ 10

คณะกรรมการคดเลอกองคปาฐก 11

คณะกรรมการดำเนนการจดงาน 11

ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ : ชวตและงาน โดย ดร.สมาล กำจรวงศไพศาล 12

บทนำ: รายงานตอลงปวย 20

สงเขปเรองของหนงสอน 23

๑. วญญาณของวทยาศาสตร 25

๒. วทยาศาสตรเพอสรางจนตนาการ การเรยนรและความร 41

๓. วทยาศาสตรเพอใหคดเปนทำเปน 55

๔. วทยาศาสตรเพอสงคม 63

๕. วทยาศาสตรกบประเดนทางคณธรรม จรยธรรม สงคมและกฎหมาย 75

๖. วทยาศาสตรไทย 89

๗. นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย 109

๘. วทยาศาสตรเพออะไร? 123

ดชน 137

คำนำ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดจดแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ มาแลว ๑๑ ครง เรมครงแรกป พ.ศ.๒๕๓๐ โดยมวตถประสงคสำคญ ๓ ประการ คอ

๑ เพอเผยแพรชอเสยงและเกยรตคณของศาสตราจารย ปวย องภากรณ๒ เพอสดดและประกาศเกยรตคณนกวชาการทมผลงานทางวชาการอนดเดน และมความรบผดชอบตอสงคม๓ เพอสงเสรม สนบสนน และเผยแพรการศกษาและการคนควาทมความเปน เลศทางวชาการ

เพอใหการปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ บรรลวตถประสงคดงกลาว คณะเศรษฐ ศาสตรไดดำเนนการคดเลอกปาฐกจากผมผลงานดเดนหรอเปนผมความสนใจในการศกษาความรดานสงคมศาสตร มเกยรตประวตอนแสดงถงคณธรรม และมจตสำนกในการรบใชและแกไขปญหาสงคม

สำหรบการแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ทผานมา มรายนามปาฐก และหวขอปาฐกถา ดงน

ครงท ๑ วนท ๒๗ กมภาพนธ ๒๕๓๐ ศาสตราจารย นคม จทรวทร “แรงงานกบรฐ: สามทศวรรษแหงการพฒนา” ศาสตราจารย อมมาร สยามวาลา “เกษตรกรกบรฐ

ครงท ๒ วนท ๙ มนาคม ๒๕๓๒ ศาสตราจารย เสนห จามรก “เศรษฐกจการเมองเรองวทยาศาสตรและเทคโนโลย”

ครงท ๓ วนท ๙ มนาคม ๒๕๓๓ รองศาสตราจารย ดร.ฉตรทพย นาถสภา “วฒนธรรมตะวนตกกบพฒนาสงคมไทย”

ครงท ๔ วนท ๙ มนาคม ๒๕๓๖ ศาสตราจารย ดร.นธ เอยวศรวงศ “วรบรษในวฒนธรรมไทย”

ครงท ๕ วนท ๙ มนาคม ๒๕๓๘ ผใหญวบลย เขมเฉลม “รากฐานชวต”

ครงท ๖ วนท ๙ มนาคม ๒๕๔๑ ศาสตราจารย นายแพทย ประเวศ วะส “ยทธศาสตรชาต เพอความเขมแขงทางเศรษฐกจ สงคม และศลธรรม”

ครงท ๗ วนท ๙ มนาคม ๒๕๔๔ อาจารยสลกษณ ศวรกษ “สรางสรรคสนตประชาธรรมใหเปนจรงในสงคม”

ครงท ๘ วนท ๙ มนาคม ๒๕๔๖ นายไพบลย วฒนศรธรรม “การบรการสงคม: ศาสตรแหงศตวรรษเพอสงคมไทยและสงคมโลก”

ครงท ๙ วนท ๙ มนาคม ๒๕๔๘ ดร. ม.ร.ว.อคน รพพฒน “ระบบอปถมภกบการพฒนาสงคม: ดานหนงในการเปลยนแปลงสงคมไทย”

ครงท ๑๐ วนท ๙ มนาคม ๒๕๕๐ ศาสตราจารย รงสรรค ธนะพรพนธ “จารตรฐธรรมนญไทยกบสนตประชาธรรม”

ครงท ๑๑ วนท ๙ มนาคม ๒๕๕๒ อาจารย ดร.ชาญวทย เกษตรศร “ลทธชาตนยมไทย-สยาม กบกมพชา: ขอพพาทปราสาทเขาพระวหาร (กลบมาเยอน)” (Siamese-Thai Nationalism and Cambodia: The Preah Vihear Dispute Revisited)

สำหรบการแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒ น ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ รบเปนปาฐก โดยแสดงปาฐกถาพเศษเรอง “วทยาศาสตรเพออะไร?” ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ เปนนกวชาการทมความรความสามารถอนโดดเดนทง ระดบประเทศและระดบระหวางประเทศ เปนบคคลทการวางรากฐานการวจยและการพฒนา สถาบนและบคลากรทางดานวทยาศาสตรในประเทศไทย และมเกยรตประวตอนแสดงถง คณธรรมและมจตสำนกในการรบใชและแกไขปญหาสงคม

คณะกรรมการดำเนนการจดการปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒

ปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒

คำขอบคณ..จากองคปาฐก

หนงสอเลมนเกดขนจากการทาบทามของคณะกรรมการของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ใหมาแสดงปาฐกถาปวย องภากรณ ทคณะเศรษฐศาสตรฯ ในโอกาสครบรอบวนเกดของทาน ในวนท ๙ มนาคม ๒๕๕๔ ซงปาฐกถา จะมหนงสอ ประกอบดวย

ขอขอบคณทกทานทไดมสวนทำใหปาฐกถาและหนงสอนเกดขนได โดยเฉพาะ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทไดชวยในการดำเนนการจดพมพหนงสอ การจดปาฐกถา และการอำนวยความสะดวกโดยทวไป ขอบคณทมงานของสำนกงานพฒนา วทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาตภายใตการนำของ ดร.ทวศกด กออนนตกล โดย เฉพาะอยางยง คณลญจนา นตยพฒน คณวรวรรณ เจรญทรพย และคณเกดศร ขนตกตตกล ทจดทำและออกแบบรปเลม ดร. จฬารตน ตนประเสรฐ คณสธน วงศสชาต คณชยวฒ สทา ทไดชวยในดานภาพและวดโอประกอบ ดร.กฤษฎชย สมสมาน และ ดร.ออมใจ ไทรเมฆ ทไดประสานงานดานการจดพมพ ขอบคณทมงานของสำนกงาน คณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาต ภายใตการนำของ ดร. พเชฐ ดรงคเวโรจน โดยเฉพาะอยางยง คณอรฉตร เลยงพบลย และคณสรพร พทยโสภณ ทไดชวยดานขอมล ขอบคณ ดร.สมาล กำจรวงศไพศาล ทไดชวยเขยนประวตของผม ขอบคณ ศ. ดร.ยอดหทย เทพธรานนท ศ. นพ.เทพ หมะทองคำ รศ. ดร.หรส สตะบตร ดร. ทวศกด กออนนตกล ศ. ดร.ประมวล ตงบรบรณรตน รศ. ดร.โสรจจ หงศลดารมภ รศ. ดร.วรากรณ สามโกเศศ ดร.กญญวมว กรตกร ดร.นำชย ชวววรรธน และ ดร.บญชา ธนบญสมบต ทไดกรณาอานและแนะนำการปรบปรงหนงสอน

ขอบคณทมงานของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ภายใตการนำ ของ ดร.ปทมาวด ซซก และการประสานงานของคณเบญญาภา วศาลเจรญยง อ. สทธกร นพภยะ และ อ.ศนสนย ลมพงษ ทไดเชญผมมาแสดง ปาฐกถาพเศษปวย องภากรณและ เขยนหนงสอประกอบในครงน และหวงวาจะไดบรรลวตถประสงคของคณะกรรมการทจะเผยแพรเกยรตคณของ ศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ ผมคณปการตอวงการเศรษฐศาสตร และสงคมไทย

สดทายน ขอขอบคณภรรยาของผม (รศ.อรชมา ยทธวงศ) ในการใหกำลงใจและ คำแนะนำทงในดานเนอหาและรปแบบของหนงสอและปาฐกถานเปนอยางด ขอบคณลก ทงสอง (ณมนและรสา) ทเปนขวญและกำลงใจใหตลอดเวลา

กำหนดการปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒วนพธ ท ๙ มนาคม ๒๕๕๔

ณ หองกจกรรม หอสมดปวย องภากรณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต

..................................

๘.๑๕ – ๙.๐๐ น. พธสงฆ ณ หอง PUEY’s Collection๙.๐๐ – ๙.๓๐ น. รบประทานนำชา - กาแฟ และลงทะเบยน (ณ บรเวณโถง ชนท ๑ หนาหองนทรรศการ)๙.๓๐ – ๙.๔๐ น. ฉายวดทศนแนวคดคณภาพแหงชวตของศาสตราจารย

ดร.ปวย องภากรณ๙.๔๐ – ๙.๕๐ น. ประกาศเกยรตคณองคปาฐก ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ โดย รองศาสตราจารย ดร.ปทมาวด ซซก คณบดคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙.๕๐ – ๑๐.๐๐ น. ฉายวดทศนชวตและงานองคปาฐก ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ๑๐.๐๐ – ๑๑.๔๕ น. การแสดงปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒ เรอง “วทยาศาสตรเพออะไร” โดย ศาสตราจารย ดร.ยงยทธ ยทธวงศ๑๑.๔๕ – ๑๒.๐๐ น. ประกาศเกยรตคณและมอบ “รางวลปวย องภากรณ” สำหรบนกเศรษฐศาสตรรนใหมทมผลงานดเดน”

โดย ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล ประธานสถาบนปวย องภากรณ

คณะกรรมการคดเลอกองคปาฐก ปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒

รองศาสตราจารย ดร.ปทมาวด ซซก ประธานกรรมการศาสตราจารย นายแพทยประเวศ วะส กรรมการรองศาสตราจารย ดร.วรากรณ สามโกเศศ กรรมการศาสตราจารยรงสรรค ธนะพรพนธ กรรมการศาสตราจารย ดร.ปราณ ทนกร กรรมการรองศาสตราจารย ดร.ภาณพงศ นธประภา กรรมการอาจารย ดร.กรยา กลกลการ กรรมการและเลขานการ

คณะกรรมการดำเนนการจดงานปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ ครงท ๑๒รองศาสตราจารย ดร.ปทมาวด ซซก ประธานกรรมการรองศาสตราจารย ดร.ชยนต ตนตวสดาการ รองประธานกรรมการผชวยศาสตราจารย ดร.เออมพร พชยสนธ กรรมการอาจารย ปกปอง จนวทย กรรมการอาจารย ศนสนย ลมพงษ กรรมการอาจารย สทธกร นพภยะ กรรมการอาจารย ดร.วรรณวภางค มานะโชตพงษ กรรมการอาจารย สณหสร โฆษนทรเดชา กรรมการนายสมชย โชตมาโนช กรรมการนางกนกวรรณ เจรญผาสข กรรมการนางสนทร ยมสำราญ กรรมการนางดาราวรรณ รกษสนตกล กรรมการนางเบญญาภา วศาลเจรญยง กรรมการและเลขานการนายนนทวฒน พารณอสรย กรรมการและผชวยเลขานการ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒12

ศาสตราจารย ดร. ยงยทธ ยทธวงศ

ดร. สมาล กำจรวงศไพศาล๑

ศาสตราจารยยงยทธ ยทธวงศ เปนทรจกกวางขวางในวงการวทยาศาสตรไทย ในฐานะผทรงคณวฒในดานความรความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทง เปนผบรหารอกดวย โดยมรางวลนกวทยาศาสตรดเดน ตำแหนงรฐมนตรวาการกระทรวง วทยาศาสตรและเทคโนโลยในรฐบาล พลเอก สรยทธ จลานนท และตำแหนงผอำนวยการ สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) เปนหลกประกนทสำคญ ทานเปนทรจกในหมลกศษยลกหา ผใกลชด และผรวมงานชาว สวทช. ในนามของ “อาจารยยงยทธ”

ศาสตราจารย ดร. ยงยทธ ยทธวงศ เปนบตรคนท ๓ ในจำนวน ๔ คน ของ พ.อ.สรรค และนางระเบยบ ยทธวงศ ในวยเดก อาจารยยงยทธเขาเรยนทโรงเรยนเซนต คาเบรยล จนจบมธยมปลาย และไดฉายแววความเปนผมความรความสามารถสง โดย สามารถจดจำตำรบตำราคำสอนไดดมาก ทำคะแนนไดดมาก จนไดรบการสนบสนนใหการ เลอนชนเรยนเปนกรณพเศษหลายครง จนในทสด คณแมของทานตองขอใหโรงเรยนยกเลก การเลอนชนเรยนเปนกรณพเศษดงกลาวโดยอางวาไมไดอยากใหลกเรง รบเรยนใหจบขนาดนน กระนนทานสามารถจบชนมธยมศกษาและ สอบเขาศกษาตอในระดบอดมศกษาทวทยาศาสตรการแพทย (คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล) ไดเรวกวาเกณฑปกต

๑ ผอำนวยการหนวยวจยชววทยาโมเลกลทางการแพทย ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต สวทช.

13วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ในขณะทเรยนวทยาศาสตรการแพทยนน อาจารย ยงยทธไดรบการชกชวนจาก ศ.ดร.สตางค มงคลสข ซงเปนคณบด คณะวทยาศาสตรในขณะนน ใหไปหาความรทาง วทยาศาสตรและมากลบมาสอนทานใหเขาใจท โดยมอบหนงสอเคมใหเลมหนง ดวยความ เปนเดก จงมความรสกเปนเกยรตอยางยงททานคณบดขอใหเปนตวแทนไปหาความรมา สอนทาน หลงจากไดตดสนใจแลว อาจารยยงยทธจงไดสอบชงทนไปเรยนวทยาศาสตร สาขาเคมทประเทศองกฤษโดยรบทนเพอศกษาระดบปรญญาตร-ปรญญาเอกควบกน โดยม เพอนรวมชนเรยนหลายทานไดตดสนใจในทำนองเดยวกน ทานเหลานตางไดรำเรยนและ จบกบมาเปนอาจารย ทคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล และเปนกำลงสำคญในการสรางรากฐานวทยาศาสตรไทยในปจจบน

นกเรยนทนรฐบาลรน ๒๕๐๕ ยงยทธ ยทธวงศ แถวหนาจากซายคนทสองถดไปคอนกเศรษฐศาสตรสามทาน (โอฬาร ไชยประวต จรง หนขวญ

และเรงชย มะระกานนท)แถวหลงจากซายคนทสองคอนกวทยาศาสตร/วศวกรสามทาน (ถวลยวงศ ไกรโรจนานนท

โกศลย คสำราญ และประพนธ เนองสกขาเพยร)

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒14

อาจารยยงยทธไดเรยนปรญญาตรสาขาวชาเคม จากมหาวทยาลยลอนดอน และได วทยาศาสตรบณฑตเกยรตนยมอนดบ ๑ ในป ๒๕๐๙ และรางวลเหรยญทอง จากสามคค สมาคม ในพระบรมราชปถมภ (สมาคมนกเรยนไทยในสหราชอาณาจกร) จากนนไดศกษา ตอในระดบปรญญาเอก วทยาศาสตรดษฎบณฑต จากมหาวทยาลยออกซฟอรด ในสาขา เคมอนทรย โดยทำวทยานพนธเกยวกบกลไกการทำงานของเอนไซมปาเปน (papain) จาก ยางมะละกอ ในขณะทศกษาอยทประเทศองกฤษน อาจารยยงยทธไดเขารวมกจกรรมมากมาย และไดเปนสภานายกของสามคคสมาคมฯ ในป ๒๕๑๐

เมอจบปรญญาเอกในป ๒๕๑๒ อาจารยยงยทธไดเขารบราชการทภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล และในชวงเวลานเอง ในชวงวางตอนคำ อาจารย ยงยทธไดรวมอานขาวภาษาองกฤษทางวทย จนไดพบกบอาจารยอรชมา สตะบตร นกแปล ขาว ซงตอมาไดเปลยนสถานะเปนผรวมชวต

อาจารยยงยทธไดตดสนใจไปทำงานวจยหลงปรญญาเอกตอในดานกลไกพลงงาน ชวภาพและเยอเซลล ณ มหาวทยาลยแคลฟอรเนย ณ ลอสแอนเจลส ระหวาง ๒๕๑๕-๒๕๑๗ โดยไดรบทนสาธารณสข สหรฐอเมรกา เมอสำเรจแลว อาจารยยงยทธไดกลบมา ทำงานตอทเดม โดยไดหนมาจบงานวจยเกยวกบเมดเลอดแดง และโรคมาลาเรย โดยได รบทนจากองคการอนามยโลก อกทงเปนบรรณาธการคนแรกของวารสารวจยทางวทยาศาสตรฉบบแรกของไทย (Journal of the Science Society of Thailand ปจจบนเรยกวา ScienceAsia) ในป ๒๕๑๘

ดวยผลงานวชาการจำนวนมากมายและมคณภาพสง อาจารยยงยทธจงไดรบ โปรดเกลาฯ ใหดำรงตำแหนงศาสตราจารย ในป ๒๕๒๖ ดวยอายเพยง ๓๙ ป และได รบรางวล “นกวทยาศาสตรดเดน” จากมลนธสงเสรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยในพระบรม ราชปถมภในปตอมา กอนทจะไดรบโปรดเกลาฯ ใหดำรงตำแหนงศาสตราจารยระดบ ๑๑ ในป ๒๕๓๖

อาจารยยงยทธ มบทบาทอยางสำคญตอการวางรากฐานการวจยและการพฒนาสถาบนและบคลากรทางดานวทยาศาสตรในประเทศไทย กอนป ๒๕๒๒ นน ซงเปนชวง ทยงไมมกระทรวงวทยาศาสตร ไดมการตงคณะกรรมการของสภาวจยแหงชาต เพอเตรยม จดตงกระทรวงวทยาศาสตรขน อาจารยยงยทธ กเปนหนงในคณะกรรมการชดนน และ ไดมสวนสำคญในการจดตงกระทรวงวทยาศาสตรฯ ขน นอกจากน อาจารยยงยทธยงไดเปน

15วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

หวหนาคณะทำงานเสนอใหองคการพฒนาอตสาหกรรมระหวางประเทศแหงสหประชาชาต (UNIDO) ตงศนยระหวางประเทศสำหรบพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพ (Interna tional Center for Genetic Engineering and Biotechnology :ICGEB) ขนในประเทศไทย อยางไรกตาม แมในครงนน ประเทศไทยมไดรบคดเลอก แตขอเสนอครงนนไดนำมาสการจด ตง “ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต” (National Center for Genetic Engineering and Biotechnology :BIOTEC) หรอ ไบโอเทค ใหเปนหนวยงานดำเนนการ นโยบายดานเทคโนโลยชวภาพ สนบสนนการวจย และสรางกำลงคนทางวทยาศาสตรดานเทคโนโลย ในป ๒๕๒๖ โดยมอาจารย มาล สวรรณอตถ เปนผอำนวยการทานแรก และ อาจารยยงยทธเปนผอำนวยการทานตอมา

ตอมาในป ๒๕๓๔ เมอไดรวมศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต เขากบศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต (National Metal and Materials Tech nology: MTEC) และศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต (National Electronics and Computer Technology Center : NECTEC) เพอจดตงเปนสำนก งานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต หรอ สวทช. แลว อาจารยยงยทธ กได รบเลอกเปนผอำนวยการทานแรกของ สวทช. (๒๕๓๔-๒๕๔๑) ตลอดระยะเวลาทดำรง ตำแหนงผอำนวยการ สวทช. น อาจารยยงยทธไดวางรากฐานทสำคญใหกบวทยาศาสตรของไทยเปนอยางมาก

แมดำรงตำแหนงผบรหาร อาจารยยงยทธกมไดเวนวางจากงานวจยและพฒนา ทางวทยาศาสตร อาจารยยงยทธไดสรางหองปฏบตการวจยวศวกรรมโปรตน-ลแกนด และ ชววทยา โมเลกลในป ๒๕๓๙ โดยมเปาหมายหลกเพอการพฒนายาตานมาลาเรย รวมถง สนบสนนงานวจยพนฐานตางๆ เพอตอยอดความรและวทยาการดานยาตานมาลาเรย อาท การศกษาววฒนาการการดอยา (directed evolution) การศกษาโครงสรางผลกโปรตน การศกษาครอบคลมวทยาการยคหลงจโนม เชน โปรตโอมคส ไมโครอะเรย และทราน สเฟคชนของเชอมาลาเรย

จากความสำเรจในการสรางองคความรและเทคโนโลยตางๆ ขนในหองปฏบตการ น ทำใหอาจารยยงยทธและนกวจยในหองปฏบตการ สามารถดงเงนทนวจยนานาชาตเขามา ไดหลายแหลง ทสำคญไดแก เงนทนวจยจากองคการอนามยโลกเพอการวจยและพฒนา สำหรบโรคเขตรอน (World Health Organization Special Programme for Research and Training on Tropical Diseases, WHO/TDR), สหภาพยโรป (European Union),

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒16

Wellcome Trust กองทนยามาลาเรย (Medicines for Malaria Ventures, MMV) และ อนๆ สวนแหลงเงนทนวจยจากไทยทสำคญคอ Thailand TDR (T2) Programme ซงเปน โครงการทไดรบการสนบสนนแหลงทนจาก WHO/TDR สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และ สวทช.

ผลงานชนโบวแดงทสำคญทสดของหองปฏบตการวจย คอ ยา P218 ซงเปน แอนตโฟเลตทสามารถยบยงการเจรญของเชอมาลาเรยดอยาไดอยางมประสทธภาพและมความปลอดภยสง นบไดวา ยา P218 เปนยาตานมาลาเรยของไทยสสากลเปนตวแรก และ เปนความภาคภมใจของชาวไบโอเทค และ สวทช. อยางมาก

ในขณะทดำรงตำแหนงผอำนวยการ สวทช. น อาจารยยงยทธ ยงไดผลกดนให เกดการมองอนาคตของวทยาศาสตรและเทคโนโลยในระดบนานาชาต โดยไดรเรม Tech nology Foresight และไดกระตนใหทกคนไดตระหนกถงผลกระทบของโลกาภวตนทถก ผลกดนโดยเทคโนโลยจากผร ตอผดอยโอกาสทตกขอบการพฒนา เปนการสรางความตระหนก เพอการดำเนนการพฒนาฟนฟพลงของผดอยโอกาสทงในประเทศพฒนาและดอยพฒนา

นอกจากการวางรากฐานการพฒนาดานสถาบน การวจย และบคลากรทางดาน วทยาศาสตรในประเทศไทยแลว อาจารยยงยทธมสวนสำคญในการวางรากฐานการศกษาและการวจยดานตางๆ ในประเทศไทยอกดวย

อาจารยยงยทธ ไดมสวนในการรวมจดตงสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ซงเปนแหลงทนวจยทสำคญแหงหนงของไทยในปจจบน และมสวนรวมจดตงสถาบน วจยเพอการพฒนาประเทศไทย ซงเปนสถาบนวจยทางดานเศรษฐกจชนนำของประเทศ รวมทงยงเปนกรรมการผกอตงและประธานกรรมการมลนธบณฑตยสภาวทยาศาสตรและ เทคโนโลยแหงประเทศไทย

ในฐานะนกวชาการ อาจารยยงยทธยงไดผลตงานวชาการไวจำนวนมาก ทงในรป ผลงานตพมพงานวจยในวารสารชนนำตางประเทศจำนวน ๑๒๗ เรอง งานเขยนในดาน นโยบายและความคดเหนตางๆ ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ๔๗ เรองบทความใน หนงสอทางวทยาศาสตร ๑๖ เรอง สทธบตรในประเทศไทยและตางประเทศ ๕ ฉบบ และ ยงมหนงสอทงไดแตงเอง รวมแตง และเปนบรรณาธการ เชน Science and Technology in Thailand, วทยาศาสตรและเทคโนโลยไทย:จากอดตสอนาคต, อดต ปจจบน อนาคต

17วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาการเคมและเภสชไทย นอกจากน หนงสอท สำคญทอาจารยไดเขยนเองจากประสบการณของ ทานเองเพอเปนประโยชนแกลกศษยลกหาและผ สนใจ ไดแกหนงสอ “เจดชวตนกวทยาศาสตร” และ “ทองแดนวทยาศาสตร” เปนตน

ภาพจาก: http://www.nstda.or.th/cyberbookstore/shop/index.php?act=viewProd&productId=95

ดวยผลงานตางๆ เหลาน ทำใหอาจารยยงยทธมไดเปนทยอมรบเฉพาะแวดวง วชาการเทานน แตยงเปนทยอมรบของสงคมทงระดบชาตและระดบนานาชาต ดงเชน ไดรบ พระราชทานปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร มหาวทยาลย มหดล และมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร และไดรบรางวล Nikkei Asia Prize for Science, Technology and Innovation จากนกเกอ ญปน ในป ๒๕๔๗ บคคลดเดน ของ ชาตโดยคณะกรรมการเอกลกษณของชาต ในป ๒๕๔๗ และหนงสอพมพ The Nation ยงไดจดใหอาจารยยงยทธเปนหนงในสามสบหาคน ผมบทบาทสงตอประเทศไทยในชวงสาม

รบรางวล Nikkei Asia, 2004 ดาน Science, Technology and Innovation ป ๒๕๔๗

สบหาปทผานมา ในป ๒๕๔๙ รางว ลท เป น เกยรตประวต เหลาน เปนเครองสะทอนอยาง ด ในความม งมนและ ความสามารถเฉพาะตนทหาผเปรยบเทยบไดยากนก

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒18

ดวยความสามารถทางวทยาศาสตรและการบรหารทไดทำใหคณะวจยและสวทช. มความกาวหนาอยางมากน ทำใหอาจารยยงยทธ ไดรบโปรดเกลาใหดำรงตำแหนงรฐมนตร กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ในรฐบาลพลเอกสรยทธ จลานนท (๒๕๔๙-๒๕๕๑) ระหวางทดำรงตำแหนงรฐมนตร อาจารยยงยทธไดผลกดนใหเกดความสนใจในวทยาศาสตร และเทคโนโลยของชาวไทย โดยมกจกรรมสำคญตางๆ มากมาย เชน ไดรเรมจดตงสำนก งานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาตขน

แมวาตลอดระยะเวลาทผานมา อาจารยยงยทธตองทำงานอยางหนกทงงาน ดาน วชาการและดานการบรหาร แตทานสามารถแบงเวลาสำหรบงานตวเอง และครอบครว ไดอยางลงตว โดยไมบกพรอง สำหรบผทเคยทำงานรวมกบอาจารยยงยทธแลว คำสอนท มกไดยนเชน “ใหมองโลกในแงด” “ใหมองดานทดของคนอน” “ใหเวลาเปนเครองพสจน” “การทไมยอทอเมอลมเหลว สามารถนำไปสความสำเรจในทสด” “เราตองเรยนรจาก ความผดพลาด เพอไมใหทำความผดซำซาก และตองหาแนวทางใหมๆ มฉะนนแลวการ การมงพยายามแตอยางเดยว อาจกลบเปนการเอา “หวชนกำแพง” ได...” “การเปลยน วกฤตใหเปนโอกาส” เปนตน คำสอนเหลานมไดเปนเพยงคำสอนทบมเพาะจากประสบการณ ของอาจารยทผานมาเทานน ยงสะทอนถงคำแนะนำและสอนสงทสำคญทสดผหนงในชวตของทาน นอกจากคณแมทรกแลว คอทาน “ลงปวย” หรอ ดร.ปวย องภากรณ

ผมเองครบ

“สงลงออกเดนทางไปองกฤษ พ.ศ. ๒๔๙๙”

(เดกชายยงยทธ คนท ๔ จากซาย)

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒18

19วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

แมวาตลอดระยะเวลา ๓๐ กวาปทผานมา อาจารยยงยทธตองเดนทางไปตาง ประเทศในฐานะผเชยวชาญ ผบรรยาย เสนอบทความ รวมวจยและเปนกรรมการในองคกร ระดบโลก ตลอดจนเปนผแทนของประเทศไทยในกจกรรมของอาเซยนอยางตอเนอง และ รบเชญจากหนวยงานองคการอนามยโลกใหเปนหวหนาคณะและผรวมเขยนรายงาน Global Report for Research on Infectious Diseases of Poverty ซงจะตพมพในป ๒๕๕๔ น แตอาจารยยงยทธกยงคงใหคำปรกษาแก สวทช. และไบโอเทค เปนผใหคำปรกษาและ แนะนำทศทางงานวจยหองปฏบตการวจยวศวกรรมโปรตน-ลแกนดและชววทยาโมเลกล โดยมสวนรวมในงานวจยทงในแงชวเคมของเชอมาลาเรย การดอยา และการพฒนายาตานมาลาเรยและโรคเขตรอนอน อาจารยยงยทธยงคงสรางผลงานวจยอยางตอเนองโดย มเปาหมายสำคญคอ ยาตานมาลาเรยทดมความปลอดภยสง และการพฒนาบคคลากร ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยใหสามารถสรางผลงานสเวทนานาชาตได ทานจง ไดรบการชนชมจากศาสตราจารย ดร.สปปนนท เกตทต วาเปน “เพชรนำหนง” ในวงการวทยาศาสตรและเทคโนโลยไมเฉพาะของไทย แตเปนของโลกดวย

ท Southfields, London ประมาณป ๒๕๓๓

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒20

บทนำ: รายงานตอลงปวย

ศาสตราจารย ดร.ปวย องภากรณ ของคนทวไปนน คอ “ลงปวย” ของผม ตงแตผมจำความได ลงเปนพของแมผม (ระเบยบ) และเปนผอปถมภครอบครวเรามากทเดยว ตงแตผมยงเลกหลงจากพอของผมเสยชวต เปนลงใจดทมกจะแวะมาทบาน ซงอยไมหาง จากธนาคารแหงประเทศไทยมากนก บางทกเอาของขวญมาให ใหหนงสอนทานฝรงท แม ยงอานไมออกกมรปสวยๆ บางทกรบผมไปกบลกของลงไปวงเลนทธนาคาร เวลาลงกบปา จะไปงานตอนกลางคน กมกใหแมกบผมไปชวยดแลบานและเดกๆ ผมไดคนพบแผนเสยง เพลงเพราะๆ ทนน ไดอานหนงสอดๆ ทนนหลายเลม

เมอผมจบมธยมปลายแลว กำลงตดสนใจวาจะเรยนจฬาฯ ด หรอเรยนมหาวทยาลย แพทยศาสตร (ชอของมหาวทยาลยมหดลในขณะนน) ลงมาบอกแมวาใหไปเรยนทแพทย ศาสตร อนเปนผลสบเนองมาจากการท ศาสตราจารย ดร. สตางค มงคลสข คณบด ซง เปนเพอนของลงไดมาชกชวน ตอมาไมนาน ลงบอกผมวาธนาคารแหงประเทศไทยจะจดให มการสอบชงทนไปเรยนเศรษฐศาสตรในตางประเทศ ซงผมในฐานะท “ตดบอรด” (สอบได ในลำดบหาสบคนแรกของประเทศ) มสทธไปสอบ ผมคดอยนานแลวตดสนใจวาไมไปสอบ เหตผลทคดกคอวทยาศาสตรนาจะสนกกวาเศรษฐศาสตร ซงในขณะนนผมนกวาเปนเรอง เงนๆ ทองๆ ทนาเบอ มหนำซำลงบอกวาคงใหเรยนถงปรญญาโทกพอ เพราะตองการใหกลบ มาทำงาน เรวๆแตเหตผลสำคญทสด ซงผมไมไดบอกลง คอ การทลงเกงขนาดนน ผมไมม ทางทจะมาเปรยบไดเลย สหาแนวทางของตวเองนาจะดกวา นอาจเปนการตดสนใจทพลาด กได ตกลงเพอนทไปสอบแลวไดรบคดเลอกไป คอ ประทป สนธสวรรณ (เสยชวตแลว) ไพบลย วฒนศรธรรม และวจตร สพนจ

21วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ผมเคยเขยนเกยวกบลงใน “สารคด” (ตลาคม ๒๕๔๒ หนา ๙๙-๑๐๕) วา “...ลงปวย เปรยบเสมอนมาตรฐานทองคำของครอบครว เปนตวอยางทพวกเราพยายามดำเนนรอยตาม เมอใครไดรบการเปรยบเทยบวาเหมอนลง กจะเปนคำชมทดทสดทพงจะไดรบ พวกเรารวา ลงเปนมาตรฐานทสงมาก และสวนมากแลวเรากไปไมถง แตมบางครง บางเรองทดจะเขา ใกลจนไดรบการเปรยบเทยบ นนกถอวาเปนความสำเรจอนยงใหญแลว ใครสอบไดทหนง ใครเกงจนสอบชงทนได ใครกตญญตอพอแมและอปถมภครอบครว ใครไดรบใชประเทศ ชาตในตำแหนงทสำคญเหลาน มบางครงทเราไปถงหรอเขาใกลจนไดรบการเปรยบเทยบ อยางตอนทหลานๆ คอ พเปยก (บญเสรม องภากรณ) สอบชงทนไปญปนได แพะ (ดร. นรศ ชยสตร) ไดรบแตงตงเปนอธการบด มหาวทยาลยธรรมศาสตร หรอ ดร.พนส สมะเสถยร ไดรบใชบานเมองในตำแหนงสำคญหลายตำแหนง เปนตน แตสวนทพวกเราในครอบครวมกจะไดแตมองอยางชนชม แตมกไมมโอกาสไดทดสอบกบตวเองเหมอนอยางลง คอความกลาพด กลาทำในสงทมความเชอมนวาถกตอง แมอาจเกดอนตรายขนกบตนกตาม...”

ในทสด ผมกสอบชงทน ก.พ. ไดไปเรยนวทยาศาสตรสมใจ ลงดใจมาก และไดกรณาหาเวลามาแนะนำผมเรอง การไปเรยนตางประเทศ พรอมทงเขยน แนะนำเรองการแตงตวโดยเขยนภาพ ประกอบใหดวย ระหวางทผมเรยนอยท องกฤษกพกอยทบานของลงทเซาทฟลด บางครงลงกมาเยยมเลนบรดจกนทงคน กมบางครงพวกนกเรยนไทยกเชญลงมา พดทสามคคสมาคม จำไดวาลงบอกวาดาน เศรษฐศาสตรตอนนเมองไทยพอไปได แลว ตอไปควรจะเนนดานวทยาศาสตร ใหมาก

โนตจากลง เรองการเตรยมตวไปนอก

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒22

เมอผมเรยนจบกลบมาใหมๆ ลงอยบานคนเดยว เนองจากครอบครวไปองกฤษ กนหมด ผมมาอยกบลงสองคนทบานซอยอารอยชวงหนง ลงชอบนงกางเกงขาสนตวเดยว ทำงานบานจปาถะ เวลาฝนตกนำทวมกปมนำออกเอง ผมเสยอกไมเหนทำอะไรเลย ไดเรยนร จากลงดวยการคยกนหลายเรอง ตงแตเรองความคดทจะจดใหมสภาอาจารยในมหาวทยาลย เรองความสำคญของการศกษาแบบกวางทอาจเรยกวา “ธรรมศาสตร” เรองการพฒนา ชนบทไปจนถงเรองประชาธปไตย ซงผมเคยถามวาเมอไรเมองไทยจะเปนประชาธปไตย จรงๆ สกท ลงบอกวาในชวงชวตลงคงไมไดเหนหรอก แตนาจะไดเหนในชวงชวตของผม (ตอนนชกไมแนใจเหมอนกน) ลงบอกวาเราพลาดโอกาสไปตอน ๒๔๙๐ เมอนายควง อภยวงศ ถกปฏวตทงๆ ทไดรบความนยมจากประชาชนดอย สวนลงเองนน หากมโอกาสเมอไมทำ ราชการแลว กจะลองสมคร ส.ส. ด โดยจะไมหาเสยงเลย ถาไดกด ไมไดกไมเปนไร ทจรงแลว ลงมโอกาสจะเปนนายกรฐมนตร ตอนหลงเหตการณ ๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖ แตลงไมรบ เนองจากไดตงสจจะไวตงแตตอนเปนเสรไทยแลว วาจะไมรบตำแหนงการเมอง ในชวงทยงทำราชการอย

ลงเคยเลาใหฟงวา มเพอนเปนนกวทยาศาสตร ชอ พรอม วชระคปต เปนนก โลหะวทยา ทมสำนกดานสงคมสง เปนผทชวยกระตนใหลงไดมสำนกทางสงคมเชนกน ลง คงมองวทยาศาสตรเปนสวนสำคญของภมปญญาของประเทศ ลงคงอาจจะผดหวงบางท วทยาศาสตรไทย แมจะมความกาวหนาในระดบหนง แตยงไมไดพฒนาถงขนทเปนประโยชน แกสงคมอยางเตมทได แตกคงไมดเรา คงยมใหเรา ใหกำลงใจเราวา กทำมาไดดพอควรแลว และใหทำใหดยงขนตอไป

ลงจากไปแลว แตสำหรบผมลงไมเคยจากไป ยงอยในใจของผมตลอดเวลา เมอ ผมไดรบการเชญ ใหมาแสดงปาฐกถาปวย องภากรณ ทคณะเศรษฐศาสตรน จงถอวาเปน เกยรตอยางสง และเปนโชคดของผมทไดกลบมาทคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร ซงเปนเสมอนบานของลง ผมมความรสกเหมอนกบวากลบมาหาลงอกครงทน ลงคงอยากรวา ทเลอกไมเรยนเศรษฐศาสตรไปเรยนวทยาศาสตรเมอหาสบปทแลวมานน ในทสดเปนอยางไร ไดสามารถทำอะไรใหกบสงคมไดเพยงไร การมาแสดงปาฐกถาน จง เหมอนการมารายงานกบลง เรองบทบาทของวทยาศาสตรในสงคมไทย ทงทเปนเรองทวไปและเรองทผมมบทบาทอยดวย

ลงครบ ผมมารายงานตวแลว...

ยงยทธ ยทธวงศ

23วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

สงเขปเรองของหนงสอน

วทยาศาสตรคอแหลงความรเกยวกบธรรมชาตทงหมดทมนษยไดมาจากการตง

คำถาม การสงเกต การทดลอง และการสรปโดยเหตผล เปนสมบตของมนษยชาตทเกดขน

จากความอยากรอยากเหน จนตนาการ และการสงสมประสบการณทนำมาสรางคำอธบาย

และทฤษฎ เพอใหเขาใจความเปนมาและกลไกของสรรพสง วทยาศาสตรมคณคามากกวา

การเปนเพยงแหลงความรเกยวกบธรรมชาตเทานน เพราะการเนนการใชเหตผลของ

วทยาศาสตรยงชวยในการแกปญหาตางๆ ทวไปในการดำรงชวตดวย นอกจากน วทยา-

ศาสตร ยงมประโยชนในการเปนแหลงสำคญของเทคโนโลย หรอความรความสามารถ ใน

การประดษฐคดคนเครองมอและวธการในการดำรงชวต ทงดานการแพทย การเกษตร

อตสาหกรรม และบรการ

ความรจากวทยาศาสตรและผลผลตของเทคโนโลยมผลกระทบทดตอสงคมอยาง

สง ทงในดานเศรษฐกจ และดานอนๆ ในการดำรงชวตทวไป ประเทศทกำลงพฒนา เชน

ประเทศไทย กไดรบผลกระทบทดสงเชนเดยวกบประเทศทพฒนาแลวหากแตมปญหาตรงท

แหลงของวทยาศาสตรและเทคโนโลยมกมาจากตางประเทศ และอาจไมเขากบสงคมไดดนก

หรออาจทำลายวถชวตแบบเดมไป อยางไรกด ในภาพรวม เนองจากสงคมไทยเปนสงคมเปด

จงตองรบอทธพลของวทยาศาสตรและเทคโนโลยจากแหลงสากลไมมากกนอย ทงน เราควร

พยายามเลอกสวนทดใหมากทสด และเนนการสรางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสม

ของเราเอง เพอสรางความแขงแรงของสงคมทจะมความเปนตวของตวเอง โดยมวทยา

ศาสตรและเทคโนโลยเปนตวชวย ไมใชตวกำหนด

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒24

จากการทวทยาศาสตรเปนแหลงความรเกยวกบธรรมชาตทงหมดโดยไมมพรมแดน

ขวางกน และจากการทโลกอนาคตจะมเรองราวและปญหาขามพรมแดนมากขนเปนลำดบ

วทยาศาสตรไทยจงควรสนใจปญหาในระดบขามพรมแดนมากขนดวย อยางไรกดวทยา

ศาสตรไทยควรมจดหมายสำคญในการแกปญหาสงคมไทย และสรางเสรมสงคมไทยทด

โดยใชองคความรทมอยในโลก รวมทงทเราสรางขนมาเองดวย ซงการจะทำไดน กอยท

การอมชและสนบสนนของสงคม ทจะทำใหวทยาศาสตรไทยกาวหนาและเปนประโยชน

อยางทมงหมายได ประเทศไทยจงควรมนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยทด เอออำนวย

ใหเกดการวจย พฒนา และสรางสรรคสงทดสำหรบสงคมไทย และสำหรบสงคมโลกโดย

รวมดวย

การพยายามตอบปญหา “วทยาศาสตรเพออะไร?” จงอาจตอบไดในสามแนวทาง

ใหญๆ คอ วทยาศาสตรเพอปญญา วทยาศาสตรเพอประโยชน และวทยาศาสตรเพอความ

เปนมนษย ใน “ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน” ศ. ดร.ปวย องภากรณ

ไดตงความหวงของคนธรรมดาในชวตเอาไว หนงสอนพยายามชใหเหนวาปญญา และ

ประโยชนจากวทยาศาสตรมสวนสำคญในการชวยใหความหวงของคนธรรมดาเปน

จรงขนมาได ดงนนประเดนทสำคญกคอ หากจะทำใหวทยาศาสตรมความหมายสำหรบ

คนทวไปจะตองประสานเขากบเรองอนๆ ทเกยวของกบชวต โดยมจรยธรรมเปนหลกนำ

เชนเดยวกบการท ศ. ดร. ปวย องภากรณ ไดประสานเศรษฐศาสตรและวทยาการดานตางๆ

เขาในงานของทานทอทศเพอสงคม โดยมจรยธรรมเปนหลกนำเปนตวอยางมาแลว

25วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วญญาณของวทยาศาสตร

วทยาศาสตรคออะไร?

วทยาศาสตรคออะไร? มความสำคญอยางไร?

คำตอบมหลายอยาง คำตอบหนงทสำคญคอ วทยาศาสตรเปนแหลงความรเกยวกบธรรมชาตทงหมด ทงทอยใกลตวพอสมผสได จนไกลตวออกไปในจกรวาล หรอเลกจน มองเหนไมไดดวยตาเปลา นอกจากบอกวาธรรมชาตเปนอยางไรแลว วทยาศาสตรยงหา คำอธบายไดวาทำไมจงเปนเชนนน ตวอยางเชน นอกจากบอกวาดวงดาวทงหลายมลกษณะ อยางไร เคลอนไหวอยางไรแลว ยงอธบายถงทมาของดวงดาวเหลาน ทมาของธาตทงหลายทเปนสวนประกอบ และแหลงพลงงานททำใหดาวสองแสงสวางได เชนดวงอาทตยเปนตน ดงนนคำตอบแรกโดยสรปกคอ วทยาศาสตรใหทงความรและปญญาแกเรา

๑

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒26

ไมวาจะเปนเรองอะไรทมนษยสมผสได ทงเรองดวงดาว โลกของเรา วตถและ พลงงาน สงแวดลอม สงมชวต วทยาศาสตรจะเขาไปหารายละเอยดและคำอธบายให มากทสด ตงแตระดบใหญทสดคอเอกภพ จนถงระดบเลกทสดคอสวนประกอบของอะตอม อาจถอไดวาวทยาศาสตรเปนเรองราวของธรรมชาตทงหมด ตงแตเรมกำเนดของเอกภพ และกาลเวลา จนถงจดสนสด ดงมผเปรยบวาวทยาศาสตรกคอประวตศาสตรของเกอบทกสงทกอยางเลยทเดยว (Bill Bryson 2005) พลงของวทยาศาสตรอกประการหนงคอ ความสามารถในการทำนายปรากฏการณหรอสงตางๆ ทแตกตางไปจากการทำนายแบบ หมอด เพราะใชหลกการและขอมลทมหลกฐาน ดงตวอยางตงแตการทำนายการโคจรของ ดวงดาวไปจนถงการเกดสรยปราคาและปรากฏการณอนๆ ในทองฟา การทำนายธาตใหม จากตารางธาตตงแตยงไมมการคนพบจรงเสยดวยซำ จนถงการวนจฉยโรคในอนาคตจาก ลกษณะพนธกรรมและพฤตกรรม อยางไรกด ยงมอกหลายเรองทมความสลบซบซอน จน วทยาศาสตรยงไมสามารถทำนายไดแนชดนก เชน เมอไรจะเกดแผนดนไหวและสนาม พฤตกรรมของสงคมหรอแมแตของคนใดคนหนง

ถงแมจะมเนอหากวางใหญไพศาล แตวทยาศาสตรกมขอจำกดทจะตองเขาใจ วทยาศาสตรศกษาเพยงเรองราวของธรรมชาตทสามารถสงเกตหรอทดลองไดเทานน ไมกาว ลวงไปถงศาสนาหรอปรชญาตางๆ ทไมสามารถสงเกต ทดลอง หรอพสจนได ดงนน วทยาศาสตรจะไมบอกวา มพระเจาจรงหรอไม สวรรคหรอนรกมจรงหรอไม แตขอจำกด เหลานกใชวาจะบงคบไมใหวทยาศาสตรเขาไปยงเกยวกบศาสนาหรอปรชญา ยกตวอยางเชน ศาสนาหลายศาสนาไดกลาวถงการสรางโลกและสงมชวตโดยพระเจา แตหลายรอยปมาแลว เมอวทยาศาสตรไดสบสาวราวเรองววฒนาการของสงมชวตไดชดเจน กทำใหเกดขอสงสย วา เรองราวเหลานนเปนจรงเพยงใด จนในปจจบน มผพยายามปรองดองวา ววฒนาการ ของสงมชวตนนกคอวธการของพระเจาทแยบยล ดงนเปนตน

วทยาศาสตรยงมลกษณะพเศษอกอยางหนงคอ มปลายเปด หมายความวา ทก เรองจะไมมวนจบได มแตจะลกซงหรอกวางขวางออกไปเรอยๆ ตวอยางเชน วทยาศาสตร เคยบอกเราวา สวนประกอบทเลกทสดของวตถคออะตอม ตอมากไดรเพมวา อะตอม มสวนประกอบ คอ โปรตอน นวตรอน และอเลกตรอน แตเมอศกษาเพมขนกไดรวาอนภาค เหลานมสวนประกอบยอยลงไปอก เชน ปจจบนรเพมเตมวาโปรตอนประกอบดวยควาก (quarks) สามตวจบกนอยดวยแรงของกลออน (gluons) เปนตน แตแมจะรละเอยดขน เรอยๆ กตาม ในปจจบนกยงไมทราบแนนอนวา ปจจยพนฐานทสดของวตถตางๆ ทงหมด

27วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

คออะไร และยงไมทราบวาวสดทเรยกวา “สสารมด” (dark matter) และพลงงานมด (dark energy) ซงเปนองคประกอบหลกของเอกภพ คออะไรกนแน

ในดานกลไกของพนธกรรมนน วทยาศาสตรไดคนพบหนวยททำหนาทถายทอด ลกษณะทางพนธกรรมวาคอ ยนทอยในเซลล และเขาใจตอไปดวยแลววา ยนประกอบ ดวยสารเคมทเรยกวา ดเอนเอ (DNA) ซงมลกษณะเปนเกลยวค ประกอบดวย “ตวอกษร” หรอหนวยเคมทเรยงกนอยคลายหนงสอ บรรจขอมลทางพนธกรรมไว และตวอกษรในคสาย มความพองจองกน อนทำใหสามารถลอกเพอถายทอดไปยงเซลลรนตอไปไดอยางแมนยำ แตแมเราเขาใจแลววายนคออะไร และสามารถกำหนดลกษณะทางพนธกรรมโดยปฏกรยาทางชวเคมอยางไร แตกยงตองคนควาตอไปวา ยนตางๆ ทำงานประสานกนอยางไร และลกษณะ ทถายทอดกนในระดบเซลลนน ปรากฎออกมาเปนลกษณะของพชสตวทงตวอยางไร ปจจยทรวมกำหนดลกษณะพนธกรรม รวมทงสงแวดลอมนน คออะไร และทำงานอยางไร

แมในสวนทวทยาศาสตรปะทะกบศาสนาและปรชญา ดงเชนกำเนดของเอกภพ นน วทยาศาสตรกมปลายเปด กลาวคอ ทฤษฎกำเนดเอกภพยงเปนเรองทวทยาศาสตรตอง คนควาตอไป แมในปจจบนจะคอนขางแนชดวา เอกภพนนเรมตนจาก “บกแบง” (Big Bang) เมอกวาหมนลานปมาแลว อนเปนตนกำเนดของวตถและกาลเวลา แตกยงมประเดนวา แลวกอนหนานนมอะไร ถาไมมวตถและกาลเวลา ผเขยนไดเคยซกถามเรองนกบโรเบรต วลสน (Robert Wilson) ผไดรบรางวลโนเบลจากการคนพบทพสจนวา “การระเบด ครงใหญ” นาจะเกดขนจรงๆ กไดรบคำตอบวา ในบรบทของทฤษฎการระเบดครงใหญ ซงมหลกฐานยนยนมากมาย นนคอจดกำเนดของวตถและกาลเวลาจงไมสามารถจะถาม วา กอนหนานนมอะไรได อยางไรกด ในปจจบนกยงมการศกษาเรองเอกภพและจดกำเนด มขอโตแยงตางๆ อกมาก และเปนไปไดวา ในอนาคตอาจมทฤษฎกำเนดเอกภพทนาเชอถอมากกวาทฤษฎการระเบดครงใหญกได

ลกษณะปลายเปดของวทยาศาสตร มาจากการทเปดรบทฤษฎหรอแนวคดใหมไดเสมอ ถามหลกฐานยนยนทดกวาเดม หรอทไมเคยมมากอน คารล ปอปเปอร (Karl Popper) จาก London School of Economics เปนผสรปหลกการของวทยาศาสตรทเปนทยอม รบกนวา เนอหาของวทยาศาสตรจะตองสามารถพสจนวาผดได (falsifiable) (Karl, Popper 1963) ตราบใดทยงไมสามารถพสจนวาผดหรอไมแมน กยงยดถอไวกอนได แตไม หมายความวาถก ดงนน “การพสจน” ในวทยาศาสตร ไมใชการพสจนวาถกเสยทเดยว แตเพยงพสจนวา ไมผด จงถอวานาจะถกไวกอนเทานน ตวอยางเชน ไอแซก นวตน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒28

(Isaac Newton) ไดเสนอทฤษฎการเคลอนท ซงเปนพนฐานของกลศาสตรมาหลาย ศตวรรษ จนกระทงแอลเบรต ไอนสไตน (Albert Einstein)ไดแสดงใหเหนในศตวรรษทแลว วา ทฤษฎของนวตนนนใชไดในเฉพาะกรณทมการเคลอนทไมเรวนก หากจะอธบายการ เคลอนททเรวขนาดใกลเคยงกบความเรวของแสง จะตองใชทฤษฎสมพทธภาพ ซงมความ แมนยำกวา ทงนไมไดหมายความวานวตนผดหมด เพยงแตยงไมแมนเทาไอนสไตนเทานน

อาจเขาใจกระบวนการวทยาศาสตรมากขน จากตวอยางการศกษาดวงจนทร ซง หากมองดวยตาเปลากเหนรอยคลายกระตาย เมอสองดวยกลองโทรทรรศนจงเหนวา ทจรง เปนความขรขระของพนผว ซงถกอกกาบาตตกใสมากมาย ยงกลองโทรทรรศนมกำลงขยาย เพมขน กยงเหนความละเอยดของพนผวมากขน และยงเมอเราสามารถใชวธอนนอกจาก การดดวยตา เชน การวเคราะหรงสตางๆ นอกเหนอจากแสง และยงเมอสามารถเดนทาง ไปถงและนำเอาตวอยางวตถจากดวงจนทรมาศกษาใหละเอยดขน กยงเขาใจธรรมชาตของ ดวงจนทรรวมทงสวนประกอบของมนมากยงขนเปนลำดบ การสงเกต และการทดลอง จงเปนหวใจของกระบวนการวทยาศาสตร

ถงจดน อาจถามวา วทยาการดานสงคม เชน เศรษฐศาสตร จะถอเปน วทยาศาสตรไดหรอไม เมอกอนนมกเชอกนวา แมจะมลกษณะของวทยาศาสตรอย เชน การตงคำถามเกยวกบการผลต การจำหนายและการบรโภค การตลาดและราคา และการ พยายามตอบคำถามโดยเกบขอมลจากการสงเกตสงทเกดขนจรงในสงคม แตกไมอาจถอวา เศรษฐศาสตรเปนวทยาศาสตรอยางแทจรงได จากการทไมสามารถทำการทดลอง หรอไม อาจสงเกตสงตางๆ ในสงคมหรอชมชน ในสภาวะทควบคมไดแบบเดยวกบการสองกลองด ดวงจนทรหรอเอาวสดจากดวงจนทรมาวเคราะหในหองปฏบตการ นกเศรษฐศาสตรบาง กลม ยกประเดนทวา พนฐานของเศรษฐศาสตรอยทจตใจหรอการกระทำของบคคลซงนอกเหนอจากกฎเกณฑทตายตวของวทยาศาสตร อยางไรกด ในระยะหลงน ไดมเศรษฐศาสตรภาคทดลองเกดขน (Vernon L. Smith 1990) ซงอาจมรปแบบเปนการเลนเกม ทคลายคลง กบการตอรองซอขายสนคา หรอเปนแบบจำลองดานทนหรอการตลาดทใชคอมพวเตอร คำนวณทำนายผลลพธทจะเกดขนในสภาวะตางๆ ทไดผลคลายความเปนจรง ซงในปจจบน ไดนำมาใชในการวจยเชงนโยบายหลายเรอง ไมวาจะเปนดานนโยบายแรงงาน การศกษา หรอภาษอากร (ฉลองภพ สสงกรกาญจน 2553) จงถอไดวาเศรษฐศาสตรปจจบนไดอยในรปแบบของวทยาศาสตรมากยงขน

29วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

นกเศรษฐศาสตรทมองโลกกวาง เชน ศ. ดร. ปวย องภากรณ ใหความสนใจกบ วทยาศาสตรในฐานะทเปนศาสตรพนฐานอยางมาก ผมไดเหนหนงสอ The Ascent of Man ทแตงโดยจาคอบ โบรนอฟสก (J. Bronowski) (Jacob Bronowski 1973) ทบาน ของทาน และไดทราบวาทานไดใชเนอหาสวนหนงในการสอนทคณะเศรษฐศาสตร หนงสอ นแสดงใหเหนพฒนาการของมนษยตงแตเรมเผาพนธ จนมวฒนธรรมและสงคม ซงม กจกรรมทางเศรษฐศาสตรเปนสวนหนง การไดเหนภาพกวางเชนนทำใหเขาใจความหมาย ของการศกษาในดานลกของเศรษฐศาสตร หรอศาสตรใดกตามไดดยงขน

ขอสรปลกษณะทสำคญของวทยาศาสตร ซงมาจากการทเปนศาสตรทมปลายเปด กคอวา ถงแมจะมเนอหาพรอมคำอธบายมากมาย แตกจะมความละเอยดและสลบซบซอน เพมขนเสมอ และเมอมขอมลมากเพยงพอกนำมาใชตดสนไดวาทฤษฎหรอคำอธบายถกตอง หรอไม บางครง วทยาศาสตรมทฤษฎทขดแยงกนอย แตในทสดกจะตดสนไดวาทฤษฎใดถก ตองมากกวา จากขอมลทมาจากการสงเกตหรอการทดลองเพมขน ดงเชน เคยมทฤษฎ อธบายววฒนาการของสงมชวตทขดแยงกน ทฤษฎของชอง บาตสต ลามารก (Jean-Baptiste Lamarck) อธบายวา ลกษณะของสงมชวตอาจเปลยนแปลงและสบทอดไปยงลก หลานได ตวอยางเชน ยราฟเดมอาจมคอทไมยาวนก แตเมอตองยดคอไปกนใบไมของ ตนไมสงอยเรอยๆ ในทสดคอจะยาวขน และจะถายทอดลกษณะคอยาวทไดมานตอไปให ลกหลานได แตทฤษฎของชารลส ดารวน (Charles Darwin) อธบายวา ยราฟทเกด มามทงทคอสนและคอยาวตามธรรมชาต แตเมอตองแยงกนหาใบไมของตนไมสงกน ตวท คอสนแยงไมไดกจะตายไป ตวทคอยาวกวากอยรอด และสามารถถายทอดลกษณะคอยาว ตอไปยงลกหลานได ดงนน กลไกของววฒนาการคอการคดเลอกตามธรรมชาตนนเอง

เมอมความขดแยงเชนน วทยาศาสตรตองพยายามสบสาวราวเรองใหไดวาทฤษฎ ของใครนาจะถกมากกวากน โดยใชการทดลองและสงเกต เราสงเกตไดวาเวลาสงมชวต เปลยนแปลงไป การเปลยนแปลงนนไมสบทอดไปยงลกหลาน เชน หากตดหางสนข ลกของ มนกยงมหางอยด ดงนนทฤษฎของลามารคไมนาจะถกตอง อยางไรกด อาจเถยงไดวา หากตดหางลกหลานไปเรอยๆ ในทสดอาจไมมหางแตแรกเกดกได สวนทฤษฎของดารวนนน แมจะดสมเหตสมผล แตกมปญหาวา ความแตกตางแตแรกนนเกดไดอยางไร อกหลาย ปตอมา มหลกฐานการถายทอดทางพนธกรรมจากการผสมพนธถวของเกรกอร เมนเดล (Gregor Mendel) และการเปลยนแปลงทางพนธกรรม ทบงชวาลกษณะของสงมชวตถก กำหนดโดยหนวยพนธกรรม ทอาจเปลยนแปลงไปได เชน มการผาเหลา (มวเตชน mutation)

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒30

เกดขนได ในปจจบนรแลววาหนวยพนธกรรมนนคอ ยน ทมอยในเซลลของสงมชวต และเปนตวกำหนดลกษณะของสงมชวตนน ทงหมดน สอดคลองกบทฤษฎของดารวน แต ไมสอดคลองกบทฤษฎของลามารก ทกลบเสนอวาลกษณะของสงมชวตเปนตวกำหนดพนธ กรรมของมน ทฤษฎของดารวนจงเปนทยดถอกนในปจจบนเปนสวนใหญ

แตกไมไดหมายความวาทฤษฎของลามารกจะผดหมดในทกกรณ ในปจจบนทราบ กนแลววา สงแวดลอมอาจสงผลตอลกษณะทางพนธกรรมไดในบางกรณ ดงมการทดลอง กบแบคทเรย ทใหผลสรปวา สามารถเปลยนลกษณะพนธกรรมไปไดตามสงแวดลอมท เปลยนไป อยางไรกด ตองถอวาเปนกรณพเศษ และโดยทวไปจะอธบายววฒนาการของสงมชวตไดโดยใชทฤษฎของดารวน

กลาวโดยสรปแลว วทยาศาสตรคอแหลงความรทมาจากการตงคำถามเกยวกบ ทกสงทกอยางในธรรมชาตวาคออะไร มความเปนมาและคำอธบายอยางไร โดยแสวงหา คำตอบจากการทดลองและการสงเกต วทยาศาสตรตางจากศาสนา ซงยดความเชอเปน ทตง และตางจากปรชญา ซงยดตรรกเปนทตง แตบางครงกมเนอหาทคาบเกยวกนและ กอใหเกดความขดแยงกนได เนองจากคำถามเรองพนฐานของธรรมชาตมลกษณะคลายคลง กน วทยาศาสตรมเนอหาทพอกพนขนตลอดเวลา และเปลยนแปลงไดเสมอเมอมขอมล หรอหลกฐานใหมทมนำหนกมากกวา ภมความรในวทยาศาสตรอนมากมาย สลบซบซอน และละเอยดมากยงขนเรอยๆ นน สามารถอธบายไดดวยทฤษฎหลก ซงตราบใดทอธบาย สงตางๆ ได โดยยงไมมขอมลทคดคานมากเพยงพอ กจะยดวาเปนทฤษฎทถกไปพลางกอน จนกวาจะมทฤษฎใหมทอธบายสงตางๆ ทงหมดไดดกวา “การเปลยนกระบวนกระบวนทศน” (paradigm shift) อนเปนการปฏวตแนวคดเดม สแนวใหมททรงพลงกวาน เปนลกษณะ ทสำคญของวทยาศาสตร (Thomas S. Kuhn 1962) ซงตอมาไดมผนำไปใชกบศาสตร อนๆ อกมากมาย ทมลกษณะเปนวทยาศาสตรหรอคลายคลงกน

วทยาศาสตรเปนสมบตของมนษยชาต

มขอถกเถยงวาวทยาศาสตรเปนศาสตรสากล หรอเปนศาสตรจากตะวนตก ทมา แพรหลายในโลก เนองจากอทธพลของตะวนตก

31วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

เนอหาจำนวนมากของวทยาศาสตรทเรารจกกนในปจจบน มาจากการศกษาของ ตะวนตก คอยโรปและอเมรกา มากทเดยว และวทยาศาสตรตะวนตกดงกลาวกไดอทธพล มาจากอารยธรรมกรกโบราณ ซงไดมความเจรญรงเรองมาก และไดมปราชญหลายทานท ไดวางรากฐานเอาไว (รปท ๑) รวมทง ปธากอรส (Pythagorus นกคณตศาสตรและปรชญา 570-495 BC) เพลโต (Plato นกปรชญาธรรมชาต 428-348 BC) อรสโตเตล (Aristotle นกฟสกส ชววทยาและจรยศาสตร 384-322 BC) ยคลด (Euclid นกคณตศาสตรและฟสกส 300 BC) และอาคเมดส (Archimedes นกฟสกสและคณตศาสตร 287-212 BC)

รปท ๑ School of Athens ภาพวาดโดยราฟาเอล (Raphael) ราว ค.ศ. ๑๕๕๐ อยในวาตกน เพลโตและอรสโตเตลยนกลาง

(ภาพจาก http://en.wikipedia.org/wiki/The_School_of_Athens)

วทยาศาสตรจากตะวนตกเรมรงเรองขนจากยค “การเกดใหม” หรอ “เรอเนสซองส” (Renaissance)อนเปนยคการฟนฟศลปวฒนธรรมของยโรปทเรมตนในครสตศตวรรษท ๑๔ นนเอง ในชวงตน ไดมการฟนฟความรของกรกโบราณทชาวยโรปเพงไดคนพบใหมจาก นกปราชญตะวนออกกลางทหนสงครามมา และตอมาไดมการเสนอแนวคดใหมๆ ทลมลาง ความเชอเดมไปอยางมาก เชน โคเปอรนคส (Nicolaus Copernicus 1473-1543) ไดเสนอทฤษฎวาโลกและดาวเคราะหอนหมนรอบดวงอาทตย ซงตางจากความเชอเดมวา

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒32

โลกเปนศนยกลางของจกรวาล กาลเลโอ (Galileo Galilei 1564-1642) ไดคนพบวา ดาวพฤหสบดมดวงจนทรบรวารอนสนบสนนแนวคดของโคเปอรนคส และนวตน (Isaac Newton 1643-1727) ไดคนพบกฎของการเคลอนท ในดานการแพทย เวซาเลยส (Andreas Vesalius 1514-1564) ไดศกษากายวภาคศาสตร วลเลยม ฮารว (William Harvey 1578-1657) ไดคนพบการหมนเวยนของเลอด และตอมาเมอเลเวนฮก (Antonie van Leeuwenhoek 1632-1723) ไดประดษฐกลองจลทรรศน กไดมการศกษาสงมชวต ในระดบเลกจนตามองไมเหน รอเบรต ฮก (Robert Hooke 1635-1703) ไดคนพบเซลล การศกษาและคนพบตางๆ นไดนำไปสพฒนาการของวทยาศาสตรสมยใหมทตางไปจากของ กรกโบราณอยางรวดเรวจนเรยกไดวา เกด “การปฏวตวทยาศาสตร” (Scientific Revolution) ขนในราวครสตศตวรรษท ๑๗ การปฏวตนเกดในกรอบแนวคดใหมทปราชญ เชน เบคอน (Francis Bacon 1561-1626) และเดคารตส (Rene Descartes 1596-1650) ไดอธบาย และไดพฒนามาเปนวธการทางวทยาศาสตรในปจจบน

แตกตองไมลมดวยวา ไมเพยงยโรปเทานนทมบทบาทในการพฒนาวทยาศาสตร ปจจบน อารยธรรมของอาหรบและของศาสนาอสลามกมบทบาทมากเชนกน โดยเฉพาะ ในยครงเรองจากศตวรรษท ๗ ถง ๑๕ เชน ในดานคณตศาสตร ดาราศาสตร (สมยนนปนกบ โหราศาสตร) เคม แพทยศาสตร และวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยแหงแรกของโลก คอ มหาวทยาลยอล คาราวยน (Al-Karaouine) กอกำเนดขนในโมรอกโกตงแต ค.ศ. ๘๕๙ อารยธรรมอสลามไดกอกำเนดวธการทางวทยาศาสตร ซงประกอบดวยการสงเกตการตง คำถามตงสมมตฐาน การทดลอง การวเคราะห และการสรป ซงนกฟสกสของเปอรเซย อบน อล ฮยษาม (Ibn al Haytham 965-1039) ไดใชวธการเชนนศกษาเรองหลกการ ของแสง ชาวเปอรเซยอกทาน คอ อลราซ (Al-Razi 865-925) จดเปนนกเคมยคแรก ไดจำแนกหมวดหมของสสารตางๆ และผทไดชอวาเปนบดาของการแพทยแผนใหม เปน ชาวเปอรเซยอกเชนกน คอ อวเซนนา (Avicenna 980-1037) เปนคนแรกทไดทำ การทดลองดานการรกษาพยาบาล

ในเอเซยตะวนออกนน วทยาการทรงเรองในจนมาหลายพนป ไดกอใหเกดการ คนพบดนปน กระดาษ เขมทศ เทคโนโลยการพมพ เทคโนโลยการเดนเรอ ฯลฯ มา กอนความรงเรองของวทยาศาสตรในยโรปมานาน ถงแมวาจะไมไดมการใชวธการทาง วทยาศาสตรอยางเปนระบบกตาม ซงทงนอาจเปนผลสะทอนจากวฒนธรรมและระบบ การเมองการปกครองทไมเออใหเกดขน แตผลจากการคนพบและการประดษฐของจน

33วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

โบราณกไดมอทธพลอยางมากตอพฒนาการของวทยาศาสตร อนเดยโบราณกมวทยาการท รงเรอง ในดานดาราศาสตร คณตศาสตร และอายรเวท พทธศาสนาและ ปรชญาอน ซงมกำเนดในอนเดยกมลกษณะคลายคลงกบวทยาศาสตรหลายประการ เชน การใหความสำคญกบเหตผล การสอนไมใหเชอสงใดงายๆ การใหอสรภาพและเสรภาพ ในการนบถอสงตางๆ ในดานโครงสรางของสสารนน พทธศาสนากลาวถงปรมาณเปน หนวยทเลกทสด ซงเปนแนวคดเดยวกบวทยาศาสตรตะวนตก เทคโนโลยในอนเดยโบราณ มความรงเรองมาก โดยเฉพาะในดานโลหกรรม สงทอ การกอสรางและชลประทาน อยางไรกด นอกจากแนวทางของพทธศาสนาแลว อนเดยโบราณกไมไดมพฒนาการทาง วทยาศาสตรอยางเปนระบบดงเชนตะวนตก

กลาวโดยสรปแลว วทยาศาสตรมววฒนาการมาจากอารยธรรมหลายแหลง โดย ในชวงตนยง ไมมลกษณะเปนศาสตรเฉพาะเชนปจจบน หากหลอมรวมกบวทยาการอนๆ และเพงมาพฒนาเปนศาสตรเฉพาะเมอประมาณหกรอยปทแลว โดยมยโรปเปนแหลง สำคญ

วทยาศาสตรและเทคโนโลย คำตอบวาวทยาศาสตรคออะไรจะไมสมบรณ ถาไมกลาวถงประโยชนของมน ความร เกยวกบธรรมชาตทวทยาศาสตรไดมา นอกจากจะอธบายวาสรรพสงมกลไกและคำอธบาย อยางไรแลว ยงสรางประโยชนอกดวย อาจเรยกวทยาศาสตรทมงสรางประโยชนนวา วทยาศาสตรประยกต ซงเปนสวนสำคญในการเขาใจหลกการและนำไปสการประดษฐคดคน เครองมอและวธการในการดำรงชวตของเรา ไมวาจะเปนดานการเกษตร อตสาหกรรม หรอบรการ ความรความสามารถในการประดษฐคดคนดงกลาว ซงอาจเรยกรวมๆ วา เทคโนโลย แตเดมอาจไมไดมาจากวทยาศาสตรเสยทงหมด กลาวคอ ไมจำเปนตองมาจาก ความเขาใจหลกการและคำอธบายกลไกธรรมชาตทเปนเนอหาของวทยาศาสตรเสยทงหมด แตอาจมาจากการลองผดลองถก จนในทสดไดวธหรอสงของทใชประโยชนได ตวอยางเชน อาจพบโดยบงเอญวา ดนเมอถกเผาจะกลายเปนอฐ ทใชสรางบานเรอนได นำผลไมบาง อยางเมอหมกไว กลายเปนนำสมหรอนำเมา สมนไพรบางอยางมฤทธแกไขได ดงนเปนตน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒34

แตนบตงแตวทยาศาสตรทวความสำคญขน เมอหลายศตวรรษมาแลว เทคโนโลย กกลายเปนผลทมาจากความรทางวทยาศาสตรมากขนเรอยๆ จนในปจจบน กลาวไดวาเทคโนโลย ทสำคญลวนมกำเนดมาจากวทยาศาสตรทงสน ตวอยางเชน เทคโนโลยชวภาพททำใหเรา พฒนาพนธพช สตว และจลนทรยใหมๆ รวมทงผลผลตเชน อาหาร และยา ลวนมาจาก ความกาวหนาทางชววทยา เคม และวศวกรรมทมวทยาศาสตรเปนพนฐาน เทคโนโลย สารสนเทศและโทรคมนาคม มาจากความกาวหนาทางอเลกทรอนกสและวทยาการสารสนเทศ ของใชรอบตว ตงแตยานพาหนะจนถงเครองนงหม ลวนตองผานวธการทใชวทยาศาสตร ไมมากกนอย เทคโนโลยสมยใหมมอทธพลตอชวตของเรามากจนมผโหยหากลบสธรรมชาต เชน ทำการเกษตรธรรมชาต ใชชวตอยางงายๆ กระแสทางเลอกเชนน อาจนำไปสสมดลทดขนระหวางมนษยกบธรรมชาต แตแมกระแสทางเลอกนกยงมกตองพงหลกการทางวทยา ศาสตร เชน วทยาศาสตรสงแวดลอม เคมของสารธรรมชาต เปนตน

แมเทคโนโลยจะมความสำคญในการสรางคณภาพชวตสมยใหมกตาม เราควร ระวงผลกระทบในดานลบของเทคโนโลยดวย ตวอยางเชน คอมพวเตอรและอนเตอรเนต ทำใหเราสอสารกนไดดและรวดเรวยงขน แตกตองระวงอาชญากรรมและอบายมขทใชสอน อยางกวางขวางดวย อตสาหกรรมสมยใหมทำใหเรามของใช เชน ถงพลาสตกทมความสะดวก แตกสรางปญหากบสงแวดลอมในการกำจดขยะพลาสตก และกระบวนการผลตทางอตสาห-กรรมหลายชนดกสรางปญหามลพษแกสงแวดลอมดวย ผลดานลบเหลานเปนขอควรระวงใน การใชเทคโนโลย

นอกจากน เนองจากเทคโนโลยเหลานมาจากนอกประเทศ จงเปนสงแปลกปลอมทควรระวงมใหมอทธพลเชงลบตอวถชวตแบบเดมมากเกนไป ในดานการคาระหวางประเทศ การนำเขาเทคโนโลยมากเกนไป โดยไมคำนงถงความสามารถในการพฒนาตนเอง กอาจทำใหเกดผลเสยในดานดลการคาไดดวย และแมจะนำเทคโนโลยเขามาเพอใชในการผลตสนคา ออกจำหนายในตางประเทศ โดยอาศยความไดเปรยบดานคาแรงและตนทนการผลต แตหาก ทำเชนน โดยไมคำนงถงการสรางความสามารถของอตสาหกรรม ในอนาคตเมอหมดความได เปรยบดงกลาวแลว กจะเกดปญหาในระยะยาวตามมา ศ.เสนห จามรก ไดกลาวถงภย คกคามของเทคโนโลยตอสงคมของประเทศทกำลงพฒนา รวมถงสงคมไทย จากการพงพา เทคโนโลยจากตางประเทศมากเกนไป ไวอยางละเอยดมากอนแลว (นคม จนทรวทร, อมมาร สยามวาลา และคณะ 2550)

35วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

เทคโนโลยมลกษณะคลายวทยาศาสตรในแงทมกมการเปลยนแปลงใหดขนได แม ในกรณทเทคโนโลยกอใหเกดปญหาหรอผลเสยหรอทไมไดคาดคดมากอน กยงมกสามารถ ปรบปรงเพอแกปญหาหรอผลเสยนนได ตวอยางเชน รถยนตทเมอกอนนยงไมมอปกรณ นรภย เมอเกดอบตเหตมกมอนตรายรายแรงได ตอมากมการปรบปรง เชน มเขมขดนรภย มถงลมทออกมาทนทเมอเกดอบตเหต และมตวถงทแขงแรงและกระจกทปลอดภยขนกวาเดม เทคโนโลยหลายอยางมผลกระทบทางลบตอสงแวดลอม เชน เทคโนโลยทใชในอตสาหกรรม หลายชนด จนตองมกฎหมายควบคมมลพษทเครงครด ปญหานทำใหตองคดคนเทคโนโลย ใหมทกอปญหานอยลง หรอแกไขปญหาทเกดขนแลว ซงในทสดมกทำได แมเทคโนโลย หรอทางแกใหมนอาจจะทำใหมคาใชจายสงขน ตวอยางเชน การผลตพลงงานโดยถานหน ซงหากปลอยควนจากการเผาไหมออกไปกจะเกดมลพษทางอากาศ แตหากใชเทคโนโลยทดกจบควนพษกจะสามารถลดปญหาลงได แมจะตองลงทนมากขน บางกรณ การใชเทคโนโลยความผดพลาดเกดขน เชน การขดเจาะนำมนใตทะเล อาจมอบตเหตนำมนรวไหล แตกสามารถระงบการรวนนได โดยใชเทคโนโลยเชนกน กลาวโดยรวมแลว เทคโนโลยกคอ เครองมอทใชประโยชน แตกมผลเสยได ซงการแกไขกอาจใชเทคโนโลยเชนกน ทำนอง หนามยอกตองเอาหนามบงนนเอง โดยตองยอมลงทนเสยคาใชจายเพมขน บางครงของเสยจากกระบวนการผลตหนงอาจนำไปใชในอกกระบวนการหนง ทำใหประหยดคาใชจายไปได เชน ของเสยจากอตสาหกรรมการผลตอาหาร อาจมาใชทำกาซชวภาพ เพอเปนแหลง พลงงานได ทำใหประหยดคาใชจายลงเสยอกดวย

รปท ๒ แสดงใหเหนลกษณะและความสมพนธของวทยาศาสตรและเทคโนโลย กลาวโดยรวมแลว วทยาศาสตรนำไปสการคนพบขอมลและคำอธบายปรากฏการณในธรรมชาต ซงเพมพนความรของเรา สวนเทคโนโลยนำไปสการประดษฐคดคนเครองมอและวธการท ใชประโยชนได ความรและประโยชนทเกดขนจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนสมบตของ ของสงคมโดยรวม โดยผประดษฐอาจไดผลประโยชนพเศษในฐานะเจาของทรพยสนทางปญญา

นอกจากจะทำใหเกดการคนพบและความรแลว วทยาศาสตรยงเปนปจจยหลกใน การพฒนาเทคโนโลยสมยใหม ในแงทใหหลกการการทำงานของสงประดษฐหรอวธการตางๆ ทนำไปใชประโยชนได ในขณะเดยวกน เครองมอและวธการตางๆ อนเปนผลผลตของ เทคโนโลยบางสวน เชน เครองมอวทยาศาสตรกชวยใหวทยาศาสตรกาวหนาไปดวย ดงนนวทยาศาสตรและเทคโนโลยจงอยคกน พงพาซงกนและกนเปน “แฝดสยาม” แมม ความแตกตางกนอยกตาม

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒36

วทยาศาสตรและเทคโนโลย

นวตกรรมสสงคม

การคนพบ การประดษฐ

ความร ประโยชน

ความรและประโยชนจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยทมาใชในสงคมอยางกวาง ขวาง อาจเรยกวานวตกรรม (innovation) ในการสรางนวตกรรม จำเปนตองมการพฒนา จากความรทางเทคนค หรอตนแบบในหองทดลอง เพอใหเปนสนคา บรการ หรอวธการงายๆ ทคนทวไปจะไปใชงานได นอกจากน ยงตองมวธการผลตและจำหนาย หรอวธการบรการทผผลตและจำหนายหรอบรการนนจะดำเนนการไดโดยไดรบผลตอบแทนทด ทงหมดนตอง การการดำเนนการดานวศวกรรม การออกแบบ การศกษาความเปนไปได การตลาด และ เรองอนๆ นอกเหนอจากวทยาศาสตรและเทคโนโลย วทยาศาสตรและเทคโนโลยจงอาจถอ เปนปจจยสำคญ แตไมใชปจจยทงหมดในการพฒนานวตกรรมสสงคม เพอใหสงคมได ใชประโยชนอยางกวางขวางได ศาสตรอนๆ โดยเฉพาะเศรษฐศาสตรและสงคมศาสตรมความสำคญในการนำเอาผลผลตจากวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ไปใชใหเกด ประโยชนอยางกวางขวางในสงคมไดจรง

รปท ๒ ความสมพนธระหวางวทยาศาสตร เทคโนโลย นวตกรรม และสงคม

37วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรมวญญาณ

วทยาศาสตรเปนศาสตรทมชวต ในแงทมการเจรญเตบโตและพฒนาการตลอด เวลา และหากถอวาแกนแทของชวตกคอวญญาณ วทยาศาสตรกมวญญาณ

วญญาณนคอ ความอยากรอยากเหนทเปนธรรมชาตของมนษย การชอบตงคำถาม และคดหาคำตอบ การชอบสบสาวราวเรองตางๆ จนไดคำอธบายทพอใจ วญญาณของ วทยาศาสตรสอนใหเราเปนคนมเหตผล ไมเชออะไรงายๆ จนกวาจะไดเหนหลกฐานยนยน สอนใหเราแกปญหาเปน เมอมปญหาไมวาจะเปนเรองการทำมาหากนหรอเรองการครองชพ เราจะพยายามหาสาเหตของปญหาทแกไขได หรอหากแกไขไมไดกยงวเคราะหไดวาจะแก ไดอยางไร หรอจะตองไปปรกษาใคร วญญาณของวทยาศาสตรผลกดนใหเราคนหาความร เกยวกบโลกรอบตว หรอแมแตเรองชวตจตใจของเราเอง ทำใหเรามเครองมอสำคญในการอย ในสงคม กลาวอยางงายๆ วญญาณวทยาศาสตรทำใหเรามจนตนาการ คดเปน ทำเปน หาทางแกไขปญหาตางๆ ได นอกจากน ลกษณะของวทยาศาสตรทมเนอหาใหมๆ เพม พนขนตลอดเวลา และการเรยนไมมวนจบ ทำใหเราเปนผใฝร

วญญาณของวทยาศาสตรมลกษณะเปนทงวญญาณของการมวนย และเปน วญญาณขบถดวยพรอมกนไป

ทวาเปนวญญาณของการมวนยนน เนองมาจากการทวทยาศาสตรมระบบในการตงคำถาม การหาขอมล การวเคราะหขอมล และการสงเคราะหหรอสรางคำอธบายขอมล พรอมทงทำนายเรองราวใหมๆ ทอนมานไดจากคำอธบายน

เรมตงแตการตงคำถาม คำถามทตงจะตองเปนคำถามทเฉพาะเจาะจงและสามารถ ตอบไดดวยการทดลองหรอการสงเกต เชน คำถามวาพระเจาสรางสรรพสงจรงหรอไม ไมใชคำถามทวทยาศาสตรจะตอบได เพราะไมสามารถทำการทดลองหรอสงเกตใหไดผลสรป แนชดได แตคำถามวาเอกภพกำเนดมาอยางไร เปนคำถามทวทยาศาสตรพอจะหาคำตอบ ได เพราะสามารถตงทฤษฎ และทำการทดลองเพอพสจนวาทฤษฎนนผด หรอมทางจะ เปนจรงได วาไปแลว ทจรงคำถามสวนมากอาจพอหาคำตอบไดจากการทดลองหรอสงเกต แตหลายคำถามอาจตองใชเวลานาน หรอตองมการพฒนาความสามารถในการทดลอง ซง อาจเสยคาใชจายมาก จนไมเหมาะทจะถามตงหรอดำเนนการหาคำตอบ เมอคำนงถง ขอจำกดเชนน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒38

ในการวจยหรอหาความรใหมทางวทยาศาสตร เราตองตงคำถามทยงไมรคำตอบ เพอทจะไดคนควาหาคำตอบมาทำใหมความรความเขาใจเพมขน เชน ในปจจบนมหลายคน ตงคำถามวา จะสรางชวตจากสงทไมมชวตไดหรอไม และทำอยางไร คำถามเชนนทำใหเกด การวจยพนฐานกวางขวางมากมาย จนเกดวทยาการสาขาใหมเรยกวา ชววทยาสงเคราะห (synthetic biology) ในทำนองเดยวกน อาจตงคำถามวาจะสามารถสรางเซลลแสงอาทตย ทจะเกบเกยวพลงงานแดดไดมากกวาเดมอยางไร ซงเปนคำถามในเชงประยกต และนำไปสการวจยดานพลงงานหมนเวยนไดอยางมากมายเชนกน

ในการหาคำตอบใหกบคำถามของเรานน เรามกตองมสมมตฐานหรอแนวความเชอ ทจะชวยนำทาง เชน ในการตอบคำถามวาสรางชวตจากสงทไมมชวตไดหรอไม สมมตฐาน กคอ ชวตเกดขนไดจากองคประกอบของมน หากนำองคประกอบมาประกอบกนในสภาวะทเหมาะสม และสรางกลไกทเหมาะสม กจะสรางชวตขนได ในการตอบคำถามวาจะสราง เซลลแสงอาทตยทมประสทธภาพมากกวาเดมไดหรอไม อาจตองการสมมตฐานเชน จะ สามารถนำวสดใหมบางตวมาใชในการเกบและจายพลงงานจากแสงอาทตยไดดกวาวสด อนทเคยใชกน เปนตน

การตงคำถามและสมมตฐานทางวทยาศาสตรตองการวนยในการทจะถามใหพอด มทางตอบได ตงสมมตฐานใหพอเหมาะ ใชเปนตวนำทางไปสคำตอบได การวจยสวนใหญ ทมาจากการตงคำถามและสมมตฐานทดมกนำไปสความรใหมประเภทตอยอด ซงทำให วทยาการกวางขวางขน นคอขอดของวญญาณวนยของวทยาศาสตร

อยางไรกด วทยาศาสตรกตองมวญญาณขบถดวย กลาวคอ วญญาณของการคด นอกกรอบ นอกลนอกทางออกไปจากแนวความคดเดม การคดนอกลนอกทางนมความ สำคญมาก เนองจากสามารถนำไปสความรและหลกการใหมทตางไปจากเดม ซงบางครง อาจทำใหเกดการเปลยนกระบวนทศนทสำคญได วญญาณขบถของวทยาศาสตรไมไดมาจาก ความตองการลมลางระบบความรทมมาแตเดม แตมาจากความพยายามปรบปรงระบบเดม โดยนำแนวคดใหมๆ เขามา แนวคดใหมๆ ดงกลาวมาจากจนตนาการทนอกเหนอไปจาก แนวทไดรบการปลกฝงมาแตเดม

วทยาศาสตรกาวหนาไดสองแบบดวยกน สวนมากแลว วทยาศาสตรจะกาวหนา แบบตอยอด กลาวคอมขอมลและคำอธบายเพมเตมทจะสนบสนนทฤษฎและแนวคดเดม แต บางครง วทยาศาสตรจะกาวหนาแบบปฎวต กลาวคอ มการเปลยนกระบวนทศนทสำคญ

39วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

การปฏวตในวทยาศาสตรนนมาจากการมวญญาณขบถททำใหเปลยนแนวคดหรอความเชอ เดมนนเอง การทำใหเกดการเปลยนแนวคดหรอความเชอเดมในวทยาศาสตรนนทำไดยาก กวาการตอยอด และอาจถกตอตานจากนกวทยาศาสตรดวยกนเองทยงไมเชอในชวงตน แตในทสด เมอมหลกฐานชดเจน การเปลยนกระบวนทศนนนกจะเกดขน ตวอยางของการ เปลยนกระบวนทศนทสำคญมเชน

- การเปลยนจากฟสกสแบบนวตน สฟสกสแบบสมพทธภาพและแบบควอนตม หรอฟสกสแบบเดมสฟสกสสมยใหม การเปลยนน ไมเพยงจะมผลตอฟสกสโดยทวไปเทานน แตทำใหภาพของธรรมชาตเปลยนไปโดยสนเชง เชน เวลาของผท เคลอนไหวขนกบความเรว วตถเปนทงตวตนและคลน ฯลฯ

- การเปลยนของเคมหลงรจกอเลกตรอน เปนการเปลยนความเขาใจธรรมชาตของ วตถ และปฏกรยาระหวางกน ทำใหสามารถผลตสารใหมและควบคมสภาวะของ สารตางๆ รวมทงนำไปสความเขาใจบทบาทของสารตางๆ ตงแตในสงมชวต จนในจกรวาลทงหมด

- การเปลยนของชววทยาหลงรวาดเอนเอคอสารพนธกรรม ทำใหเขาใจกลไกการ สบพชพนธ สามารถสรางพชและสตวพนธใหมโดยการออกแบบได และสามารถ ทำใหสงมชวตผลตสารชวภาพ เชน ยาทตองการได

บางครง การเปลยนแนวคดทางวทยาศาสตรอาจทำใหเกดความขดแยงกบความ เชอถอทางศาสนาหรอความเชออนในสงคม ตวอยางเชน เมอกาลเลโอไดเสนอวา โลก ไมใชจดศนยกลางของจกรวาล หากแตหมนรอบดวงอาทตยนน ทำใหศาสนจกรไมพอใจ จนทำใหตองถกจบกมสอบสวนและจองจำ เมอดารวนประกาศทฤษฎววฒนาการของสงมชวต กมผคดคาน เพราะขดกบความเชอทางศาสนา แตเมอหลกฐานชดเจน เสยงคานจากสงคม กคอยๆ หายไปในทสด

การวจยวทยาศาสตรในประเทศไทยนน สวนใหญยงเปนประเภทตอยอด เพมพน ความรในกรอบแนวคดเดม ซงกเปนลกษณะของการวจยวทยาศาสตรสวนใหญ แตวญญาณ ขบถกมความสำคญ และชวยใหเราไมเพยงแตเปนผตามเทานน แตเปนผนำไดดวย ประเทศ ไทยมประเดนใหมๆ ทสำคญในวทยาศาสตรหลายประการทจะทำใหเปนผนำได เชน โรค อบตใหม โรคเขตรอน ความหลากหลายชวภาพ อาหารและการเกษตร เรานาจะสราง วญญาณขบถกนใหมากขนกวาเดม วญญาณขบถจากจนตนาการแหวกแนวของเราอาจทำ ใหเราคนพบกลไกของการกลายพนธของโรคอบตใหม คนพบสงมชวตใหมในธรรมชาตและ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒40

อธบายความเปนมาของมน หรอคนพบแนวทางพฒนาอาหารใหมๆ ทมคณคาและไมรจก กนมากอนได ตวอยางมมาแลว เชน ศ. นพ.สวสด แดงสวาง และ ศ. นพ.เฉลม พรมมาส ไดเปนผคนพบวงจรชวตของตวจดซงเปนพยาธทสำคญของเขตรอน ดร.วราวธ สธธร ได คนพบซากไดโนเสารหลายชนดในประเทศไทย รวมทงไดโนเสารกนเนอ (Siamotyrannus isanensis) ทอาจถอวาเปนบรรพบรษสายตรงของ T. rex ดวย การคนพบเหลาน แมไมยงใหญระดบสะเทอนโลก แตกทำใหเกดการเปลยนแนวคดในสาขาวชานนๆ ทวโลกและนำความภาคภมใจมาสคนไทย

การหาขอมลและการวเคราะหขอมล กเปนกระบวนการทตองมวนยหรอมระบบ โดยจะตองหาขอมลทตรงกบการตอบคำถามใหมากทสด แรกทเดยวกตองสำรวจดกอนวา ขอมลทตองการนนมอยกอนแลวหรอยง หากยงไมม หรอตองการเพมเตม กตองออกแบบ การทดลอง การสงเกต หรอการสำรวจ เพอใหไดขอมลทตรงกบความตองการ เชน ในการหายารกษาโรคหนงๆ กตองสำรวจดกอนวา มความรเกยวกบโรคนหรอโรคทใกลเคยงและการรกษาอยแลวเพยงใด จากนน กตองศกษาหาขอมลวา มยาอยบาง หรอยง มนทำงานอยางไร และจะปรบปรงไดอยางไร โครงสรางเคมของยาทนาจะใชไดผลเปน อยางไร และจะออกแบบโครงสรางใหมเพอใหไดผลดยงขนอยางไร จะสงเคราะหยาขน มาอยางไร จะทดสอบฤทธและความเปนพษของยาในระดบเซลลอยางไร ดงนเปนตน ซง เมอไดขอมลดานฤทธความเปนพษ และขอมลอนทเกยวของมาแลว กตองนำมาวเคราะห วา ยาตวไหนหรอกลมไหนจะเหมาะทสด ในการดำเนนการตอไป คอ นำไปทดลองกบสตวทดลองและศกษากบคนในทสด

แมเราจะหาขอมลและวเคราะหขอมลวทยาศาสตรดวยวญญาณของความม วนย แตกตองมวญญาณขบถหรอการคดนอกกรอบดวย ในขณะเดยวกน เชน คดหา ขอมลจากแหลงอน ตางไปจากทมคนหามาแลว วเคราะหขอมลในแนวทตางไปจากเดม นำผลการวเคราะหมาแปลในแนวทางตางๆ ตงทฤษฎหรอคำอธบายใหมทจะสอดคลองกบขอมลทมไดกวางขวางกวาเดม การทำเชนนตองการจนตนาการ ซงเปนสวนสำคญของ วญญาณวทยาศาสตรทจะกลาวถงตอไป

กลาวโดยสรปแลว อาจเปรยบไดวา วญญาณของวทยาศาสตรคอวญญาณทม แหลงทอยชดเจน โดยอยในความรและหลกการทไดสงสมกนมาเปนเวลานาน แตกมสวนทลองลอยไปตามจนตนาการ เพอแสวงหาความรและหลกการใหมททำใหวทยาศาสตรมความ สมบรณกวางขวางยงขนตอไปดวย

41วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรเพอสรางจนตนาการ

การเรยนรและความร

เราเรยนวทยาศาสตรเพออะไร?

หลายคนเรยนวทยาศาสตร เพยงเพราะเปนวชาทตองเรยนในชน เพอเอาคะแนน สอบ หลายคนเหนวามนนาเบอ มแตสตรและสมการเคม หรอไมกบรรยายลกษณะของ ใบไมดอกไม หรอไมกกฎเกณฑทางฟสกสทเกาครำคร ตองคำนวณโนนนตามสตรทไมร จะใชประโยชนอะไร

บางคนเรยนวทยาศาสตรแลวเกดความสนก เกดความพอใจทไดคำอธบายสงทตน อยากรอยากเหนมาแตเดก ทำไมทองฟาสคราม? ทำไมพระจนทรจงดเหมอนตามเราไปเรอย เวลาเราเดน? ทำไมตนไมถงออกดอกออกผลได?

๒

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒42

ทนาเสยดาย คอคนทเรยนวทยาศาสตรแลวเกดความสนก นอยกวาคนทตอง จำใจเรยนมาก มากเสยจนพดกนทวไปวา วทยาศาสตรเปนเรองยาก หลายคนวาเปนเรอง ไมมประโยชน ไมตองเรยนไดกด ดวยซำ

ทเปนเชนน เพราะระบบการเรยนการสอนของเรายงไมด เมอสบสาวตามเรอง นกเรยนไมเตมใจเรยนไป กมกจะพบวา ครไมเตมใจสอน หรอครกไมรเรองเหมอนกน ตำราเรยนกไมด เนอหาไมนาสนใจ หรอหลายคนทครอบครวยากจน อาจไมมตำราเรยน ดวยซำ อยากรวาทำไมทองฟาสคราม กลบตองถกบงคบใหจำสตรการกระเจงของแสง โดย ไมไดรบคำแนะนำวาสามารถนำมาใชอธบายเรองฟาสครามได ทงททจรงคอเรองเดยวกน แตมองคนละดาน อยากรวาเหลกเปนสนมไดอยางไร กลบตองเรยนวธทำสมการใหสมดล ทงททจรงคอเรองเดยวกน แตมองคนละดาน

ถาระบบการเรยนการสอนของเราดกวาปจจบน สามารถทำใหผเรยนเหนวญญาณ หรอเนอแทของวทยาศาสตรได จะมคนทเรยนดวยความสนกสนานเพลดเพลนมากขนเยอะทเดยว ทวาเชนน เพราะวทยาศาสตรทจรงเปนเรองทโดนใจคนทวไปตามธรรมชาตอยแลว ดจากเดกทกคนเลยกได เดกทกคนจะซน ชอบถามโนนถามน ดอ ผใหญพดอะไรไมเชอ ตองไปลองดเองจนเจบตวไปบอยๆ ชอบดวทยากล เพราะมสงทไมคาดฝน ทำใหทง ชอบ เลนเกม และพอเลนไดดกจะพอใจ หลายคนชอบเครองยนตกลไก แกะของเลนออกมาดจนใสกลบไมได ลกษณะเดกทงหมดน คอลกษณะของนกวทยาศาสตรโดยธรรมชาตนนเอง

หากเราเรมเรยนวทยาศาสตรจากธรรมชาตรอบตว แทนทจะเรยนจากตำราเพยงอยางเดยว หากพอแมมความอดทน ยอมใหเดกซนเดกดอบาง หากรายการทว หนงสอพมพ และสอตางๆ รอบตว ชวยกนเสนอเรองราวของสงรอบตว โดยมคำอธบายทมเหตผล เราก จะเรยนวทยาศาสตรไดดวยความสนกเพลดเพลนมากยงขน ทงน ครกจะตองเปนผชวย กระตนหรอจดประกายความอยากรอยากเหนนใหมากขน จนผเรยนสนใจทจะคนควาหา คำตอบตอสงทตองการรดวยตนเอง การเหนความเชอมโยงระหวางฟาสครามกบกฎของ การกระเจงของแสง หรอระหวางสนมเหลกกบสมการปฏกรยาระหวางเหลกกบออกซเจน นาจะทำใหตงใจและเตมใจเรยนเพอจะไดเขาใจสงเหลานมากยงขน

ครหลายคนยงมความเขาใจวา การสอนเนอหาวทยาศาสตรเปนเรองทสำคญทสด ในการศกษาวทยาศาสตร ทจรงแลว การเรยนรดวยตนเองตางหากเปนเรองทสำคญทสด สำคญกวาการใสเนอหาเขาในสมองของเยาวชน ผเรยนจะตองสามารถสรางความรขนมา

43วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ดวยตนเอง ไมใชรบมาจากคร ครมหนาทหลกเปนผแนะนำใหผเรยนไดแนวคดในทางทจะ สรางความรขนมาได ครอาจใหความรในเชงเนอหาใหกบผเรยนบาง แตควรเปน “หวเชอ” ความรทลอใหผเรยนไปหาความรเพมเตมมาดวยตนเองมากกวาความรดบๆ ทงแทง ในดาน ปรชญาการศกษา อาจกลาวไดวา ระบบการสรางความรดวยตนเอง (constructionism) ถอเปนหวใจของการเรยนรทเดยว และการเรยนรวทยาศาสตรนนจะทำไดกตอเมอสามารถ สรางความรเองได โดยไดรบความชวยเหลอจากคร ตำรา หรอขอมลอนๆ มาประกอบเทานน การเนนการสรางความรดวยตนเองเชนน เปนหลกการทผนำทางการศกษา เชน ชอง เปยเช (Jean Piaget) และซเมอร แพเพรต (Seymour Papert) ไดเสนอไว และผนำการศกษาฝายไทย เชน คณพารณ อศรเสนา ณ อยธยา ไดนำมาใชอยางไดผล และในปจจบนเปนตนแบบสำคญของการศกษาทเรยกวา การศกษาทางเลอก ในอนาคต หากตองการปรบปรงการศกษาใหไดผลจรง การศกษาทเรยกวา “ทางเลอก” น อาจจะตอง เขามาแทนการศกษากระแสหลก ทยงเนนการสอนเนอหา มากกวาการเรยนรดวยตนเอง ใหมากยงขนเปนลำดบ เสยดายทในความเปนจรงแลว การศกษากระแสหลกในปจจบนของเรา ยงไมอำนวยการสรางความรดวยตนเอง ไฟของความอยากรอยากเหนของเดกทกคน มกจะ มอดไปตงแตยงไมโตดนก โดนพอแมดเวลาถาม เจอครทไมเอาใจใส หรอตงหนาตงตาเพยง จะใหเนอหาในหองเรยน เจอหลกสตรและตำราทไมเออใหอาน สงคมไมสนใจ ในทสดก เหลอเพยงไมกคนเทานน ทยงคงความสนใจในวทยาศาสตรอย จะดวยไฟเดมทเหลออย บาง หรอดวยความจำเปนทตองผานหลกสตรเพอผานไปยงอาชพแพทย วศวกร หรอนก เศรษฐศาสตรกแลวแต

แตแมเราไมสนใจเนอหาวทยาศาสตร เมอเปนผใหญแลว ทจรงวญญาณวทยาศาสตร กยงคงตดตวหลายคนอยไมมากกนอย หลายคนยงชอบถามคำถามทขนตนวา “ทำไม” หลาย คนยงอยากรอยากเหนในความเปนมาของสรรพสงในธรรมชาต ชอบอานนยายประเภท สบสวน ชอบดหรอฟงรายการเกยวกบความร แตกอดตดใจเกมโชว นตยสารทขยายเรอง สวนตวของดารา หรอมเรองผขนหวลก ไมได ทจรงแลว คนเหลานกยงมวญญาณวทยาศาสตร อย เพยงแตแสดงออกมาอยางไมเตมท เนองจากถกบดบงโดยสงคมและสงแวดลอม วญญาณททำใหเกดการเรยนรโดยทวไปทพอจะหลงเหลออยในหลายคนน ทำใหเขาจะอย ในโลกสมยใหมไดอยางดกวาคนอน เพราะจะทำใหเขาสามารถเรยนรสงใหมๆ ทจำเปนหรอ สำคญในโลกยคใหม และหากการศกษาของเราสามารถทำใหคนสามารถคงมวญญาณนตดตวอยไดมากยงขน สงคมของเรากคงพฒนาไปไดดมากยงขนเปนเงาตามตว

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒44

มองในแงกวางดานการศกษาโดยรวม อาจกลาวไดวา เรายงไมประสบผลสำเรจ ดนก ในการทำใหคนไทยมความตองการและความสามารถเรยนรดวยตนเอง สวนใหญ ทผานมา การศกษามกเปนการเรยนทเนนเนอหาจากความจำมากกวาความเขาใจ ดวย เหตน เราจงจำเปนตองมการปรบปรงการศกษาใหญ ทเรยกวาการปฏรปการศกษาหลาย ครง การปฏรปใน พ.ศ.๒๕๔๒ ซงกำลงดำเนนการอยเปนทศวรรษทสอง เปาหมายของ วสยทศนของการปฎรปการศกษาในครงใหมน (สำนกงานเลขาธการสภาการศกษาแหงชาต 2552) คอ “คนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ” ซงสะทอนความสำคญของการ เรยนรดวยตนเองอยางตอเนอง อนเปนสงจำเปนในการดำรงชวตและประกอบอาชพสมย ใหม วสยทศนนจะสำเรจไดกตอเมอคนไทยยงคงม “วญญาณวทยาศาสตร” อยในตว แมผานวยเดกไปแลว

วทยาศาสตรสรางจนตนาการ และจนตนาการสรางวทยาศาสตร มนษยมพรสวรรคทสำคญ คอ มจนตนาการ สามารถคดฝนเรองตางๆ ไดทงท เรองนนยงอาจไมมจรงหรอไมไดเกดขนจรง หลายคนคดวาเนองจากจนตนาการเปนเรอง เกยวกบความคดฝน ขณะทวทยาศาสตรเปนเรองของความเปนจรง จงไปเขาใจวาจนตนาการ ไมมสวนในการสรางวทยาศาสตร หรออาจเปนอปสรรคดวยซำ บางคนอางขอคนพบทาง วทยาศาสตรวา จนตนาการมาจากการทำงานของสมองดานขวา ซงนำไปสการสรางสรรค ดานศลปะเปนหลก ขณะทความคดทเปนเหตผล อนเปนแกนของวทยาศาสตร มาจากการ ทำงานของสมองดานซายเปนหลก

ทจรงแลว วทยาศาสตรและจนตนาการมความสมพนธกนอยางลกซง การทำงาน ของสมองดานขวามความสมพนธกบสมองดานซาย และทำใหเกดการสรางสรรคทมาจาก การทำงานรวมกน วทยาศาสตรเปนองคความรทสรางจนตนาการทบรรเจด มความละเอยด และไกลกวาทจะคดฝนลอยๆ โดยไมมพนฐาน ตวอยางเชน จนตนาการเกยวกบเรองเวลา และสถานท ซงโดยทวไป เราจะคดถงเรองการยอนสอดตหรอไปในอนาคต การยายสงของ หรอตวเราเองไปสทอน ฯลฯ ซงลวนเปนจนตนาการทนาสนใจ หากแตไมสามารถตอยอด ไปเกนกวาการเขยนเปนนยาย แตเมอมวทยาศาสตรสมพทธภาพเกดขน ซงผกเชอมโยง ระหวางเวลาและการเดนทาง และทำนายวาผทเดนทางจะมเวลาทเคลอนไปชากวาผทอยนง

45วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ยงเดนทางเรวเทาไร ความแตกตางของเวลากจะยงเพมขนเทานน เราสามารถมจนตนาการ ตอยอดไป เชนจะเกดอะไรขน หากเดนทางอยางรวดเรวและยอนกลบมาทเดมใหม

จนตนาการทตอยอดจากวทยาศาสตรนนมความเปนอสระเหมอนจตนาการทวไป แตมลกษณะตางจากจนตนาการทวไป คอ มขอคนพบและทฤษฎทางวทยาศาสตรเปนหลก อย และมโอกาสทจะนำไปสการคนพบใหมได หากตงคำถามจากจนตนาการนน ดงเชน ทไอนสไตนเคยมจนตนาการวา เราจะเดนทางแขงกบแสงไดหรอไม และอะไรจะเกดขน เมอเราเดนทางไดรวดเรวพอๆ กบความเรวของแสง เวลาเราสองดตวเองในกระจก หาก เราเดนทางเรวเทากบแสง เราจะเหนตวเองในกระจกหรอไม ในเมอเรากวงไปพรอมกนกบ แสงทออกจากตวเรา จนตนาการและคำถามเชนนนำไอนสไตนไปสการคนพบทฤษฎสมพทธภาพ ในสวนทวา ความเรวของแสงทใดกตามจะคงทเสมอ ไมวาทนนจะเคลอนไหวดวยความเรว เทาไรกตาม ทฤษฎดงกลาวตอมาไดรบการยนยนจากการทดลองและนำไปสฟสกสใหมท แตกตางไปจากเดมอยางมาก ดงนนอาจกลาวไดวาวทยาศาสตรนำไปสจนตนาการ ซง ประกอบดวยความคดฝนในแนวใหมๆ แตตกรอบดวยหลกการและเหตผล จนตนาการเชนน ทำใหเราสามารถตงคำถามใหมๆ ซงสามารถตรวจสอบไดจากการทดลองและการสงเกต หากไดผลตรงตามทคาด เรากไดความรใหมทางวทยาศาสตร ซงนำไปใชงานและสราง ประโยชนไดตอไป ตวอยางเชน จากหลกการของทฤษฎสมพทธภาพดานทวางและเวลา เราสามารถมจนตนาการไดวา อาจเดนทางไดเรวกวาแสง หากสามารถสรางเครองมอท ปรบพนทและเวลา ทำใหเกด “อวกาศบดเบยว” (warped space) ไดเปนตน

ไอนสไตน (รปท ๓) เคยกลาววา “จนตนาการสำคญกวาความร เพราะความร นนจำกด แตจนตนาการโอบอมทงโลก กระตนความกาวหนา กอใหเกดววฒนาการ วาไปแลว มนเปนปจจยทแทจรงในการวจยวทยาศาสตรทเดยว” ประวตศาสตรของวทยาศาสตรได ยนยนวาแนวคดนถกตอง

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒46

จนตนาการสำคญกวาความร

• Imagination is more important than knowledge, for knowledge is limited while imagination embraces the entire world, stimulating progress, giving birth to evolution. It is, strictly speaking, a real factor in scientific research.

Albert EinsteinCosmic Religion: With Other Opinions and Aphorisms

(1931)

รปท ๓ จนตนาการสำคญกวาความร (ไอนสไตน)

รปท ๔ แสดงใหเหนความสมพนธระหวางจนตนาการและความรทางวทยาศาสตร ซงอาจพอเปรยบไดวาเสมอนความสมพนธระหวางนำเชอมและนำตาล จนตนาการเปรยบ เสมอนนำเชอมทมนำตาลละลายอย ในสภาพของโมเลกลทลองลอยสะเปะสะปะทามกลาง โมเลกลของนำ คลายกบความคดฝนและคำถามตางๆ ทามกลางพนฐานทเวงวาง เมอสภาวะ พอเหมาะ เชนเมอความเขมขนสง หรอเมอเยนไดท จะเกดมผลกนำตาลเลกๆ ทคอยๆ โต ขนจากการมาจบตวกนของโมเลกลนำตาล ผลกมโครงสรางทสวยงามเปนระเบยบเรยบรอย เทยบไดกบความรทอยในระบบ ซงทจรง เนอหาของความรนนมาจากจนตนาการทดลองลอยหาระเบยบแบบแผนไมไดนนเอง ในทำนองกลบกน เราสามารถทำนำเชอมไดจากผลก นำตาลทนำมาใสนำ เปรยบเสมอนนำเอาความรเดมทมมาละลาย เพอสรางจนตนาการขนมา ใหม จนตนาการใหมนจะสามารถนำไปสความรใหมไดอก เปนวงจรเชนนเรอยไป ดงนน การศกษาวทยาศาสตรจงควรเปนการศกษาทสรางจนตนาการ มากกวามงใหจดจำความร

47วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

นำเชอม นำตาล

จนตนาการเปนจดเรมตนความรไมมระบบหลากหลาย ไรขอบเขตไมมขดจำกดความเปนไปไดยงไมไดทดสอบยงไมไดใชงาน

ความรเปนจดเรมตนจนตนาการมระบบจำกดขอบเขตมขดจำกดทดสอบแลว

ใชงานไดแลว

ทมผคนพบมากอนแลว แตการศกษาทสรางจนตนาการในวทยาศาสตรนน ตองมหลกการ และเหตผลควบคไปดวย เพอมใหลองลอยเวงวางมากเกนไปเหมอนนำเชอมทจางมากเกน ไป กจะไมมโอกาสตกผลกได ดงนนจงจำเปนตองรเนอหาบางดวย เพอใหพอใชเหตผลควบคไปกบจนตนาการอนบรรเจด

จนตนาการและความร

รปท ๔ ความสมพนธระหวางจนตนาการและความรทางวทยาศาสตร

วทยาศาสตรเพอการเรยนร

การเรยนรเปนเปาหมายทสำคญของวทยาศาสตร การเรยนรตางจากความรดาน วทยาศาสตรซงเปนเนอหาของมน การเรยนรเปนกระบวนการทกอใหเกดการเปลยนแปลง ในผเรยน ทำใหผเรยนไดเขาถงแกนทเปนหลกการของวทยาศาสตรจรงๆ และไมตดอย เพยงทเนอหา ซงมกมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา การศกษาวทยาศาสตรทดควรนำไป สทงการเรยนรและเนอหาความรของวทยาศาสตร ทงน ผเรยนจะมบทบาทมากกวาเปน เพยงผรบการถายทอดวชาจากระบบการศกษาทเปนทางการเทานน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒48

ระบบการศกษาทเปนทางการ ประกอบดวยปจจยตางๆ ทสำคญ คอ คร หลกสตร สถานศกษา และกระบวนการสรางและถายทอดความร ระบบการเรยนรกวางกวาระบบการ ศกษาทเปนทางการ กลาวคอ ไมเพยงแตจะครอบคลมระบบการศกษาทเปนทางการเทา นน แตยงรวมถงระบบทเอออำนวยใหผเรยนสามารถเรยนรดวยตนเองอยางตอเนองตลอด ชวต มนสยใฝเรยนร มความสามารถคด วเคราะห แกปญหา และมคณธรรมนำความร ผเรยน อาจไดสงเหลานมาจากทงในระบบการศกษาและนอกระบบการศกษา เชน สอการเรยนร ทใชเทคโนโลยสารสนเทศ อนทำใหผเรยนสามารถเขาถงไดทกแหงและทกเวลา การเรยนร วทยาศาสตรจะไดผลดขนมาก หากผเรยนพยายามขวนขวายเรยนรดวยตนเอง โดยไมพง เพยงแคการเรยนจากหองเรยนในระบบการศกษาตามปรกตเทานน ทงน ระบบการศกษา จะตองเอออำนวยใหผเรยนไดเรยนรดวยตนเองดวย เทาทผานมา การศกษาวทยาศาสตร ในประเทศไทยสวนมาก ยงไมเอออำนวยใหทำเชนนไดเทาใดนก นอกจากในสถานศกษา เพยงนอยแหง เราจงจำเปนตองปรบปรงระบบการศกษาทเปนทางการนอยางมาก รวมทง การเพมประสบการณภาคปฏบตใหแกผเรยน เพอใหสามารถเรยนรไดจากการทดลองหรอ การปฏบตอนเปนหลกสำคญของวทยาศาสตร นอกจากน ทกสงทกอยางในสงคมและ สงแวดลอมรอบตว รวมทงวทย โทรทศน ภาพยนต หนงสอพมพ อนเตอรเนต ฯลฯ ลวนเปนแหลงการเรยนรวทยาศาสตรและเรองราวอนๆ ทสำคญทงสน ซงหากรฐและ ประชาชนชวยกนจดการใหแหลงเหลานเปนแหลงการเรยนรทด เรากจะไดรบความสำเรจทงใน การเรยนรวทยาศาสตรและสงอนๆ รอบตว

ในการเรยนรวทยาศาสตรทดนน เราตองปลกฝงวญญาณวทยาศาสตรดงทไดกลาว มาแลว กลาวคอ ตองมความอยากรอยากเหน ชอบตงคำถาม และใฝหาคำตอบดวยตนเอง ตำราเปนเครองชวยทด และครทดจะสามารถชกนำใหเรยนรเองไดมาก แตทสำคญคอ จะ ตองมความชางสงสย และ “วญญาณขบถ” ในการไมเชอสงตางๆ ตามทบอกเลากนมา งายนก จนกวาจะมเหตผลและหลกฐานเพยงพอ ซงควรจะหาจากแหลงตางๆ แลวนำ มาตรกตรองด ทจรงแลว หลกการเรยนรดวยตนเองน มอยแลวในพระพทธศาสนา กลาว คอในกาลามสตร ซงพระพทธเจาไดทรงสงสอนวา

อยาเพงเชอตามทฟงๆ กนมา •อยาเพงเชอตามททำตอๆ กนมา •อยาเพงเชอตามคำเลาลอ •อยาเพงเชอโดยอางตำรา •อยาเพงเชอโดยนกเดา •

49วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

อยาเพงเชอโดยคาดคะเนเอา •อยาเพงเชอโดยนกคดตามแนวเหตผล •อยาเพงเชอเพราะถกกบทฤษฎของตน •อยาเพงเชอเพราะมรปลกษณทควรเชอได •อยาเพงเชอเพราะผพดเปนครบาอาจารยของตน •

การยงไมเชอสงใดๆ นนเปนเพยงจดเรมตน เพอนำไปสการพจารณาอยางถอง แทโดยใชเหตผล นนคอการมโยนโสมนสการ อนเปนหลกการคดของพระพทธศาสนา ซง พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) ไดอธบายไวดงในรปท ๕ (พระธรรมปฎก 2546) วาเปนการพจารณาโดยแยบคาย โดยสบคนหาเหตผลไปตามลำดบจนถงตวตนเหต หลกการ นมความคลายคลงกบหลกการในวทยาศาสตร โดยวทยาศาสตรจะเนนการพจารณาจาก ขอมลและหลกฐานทมาจากการสงเกตและการทดลองอยางมระบบ

โยนโสมนสการ

• การทำในใจในแยบคาย, กระทำไวในใจโดยอบายอนแยบคาย,

การพจารณาโดยแยบคาย คอพจารณาเพอเขาถงความจรง โดย

สบคนหาเหตผลไปตามลำดบจนถงตนเหต แยกแยะองคประกอบ

จนมองเหนตวสภาวะและความสมพนธแหงเหตปจจยหรอตรตรอง

ใหรจกสงทดหรอชวยงกศลธรรมใหเกดขนโดยอบายทชอบ

ซงจะมใหเกดอวชชาและตญหา, รจกคด, คดใหถกวธ

รปท ๕ โยนโสมนสการ หลกการคดในพระพทธศาสนา

ในการเรยนรวทยาศาสตร การรจกคดเปนสงทสำคญมาก โดยจะตองคดหาคำ อธบายหลกฐานตางๆ ทไดมาจากการสงเกตและการทดลอง และรจกคดออกแบบการสงเกต และการทดลองเพมเตมเพอใหไดขอสรปทแนชดยงขน เมอเรารจกทจะเรยนรวทยาศาสตร ไดดแลว เราจะสามารถคนพบสงตางๆ ไดดวยตนเอง การคนพบนอาจเปนเรองธรรมดา เชน คนพบวาเรามความสามารถบางอยางสงกวาปรกต คนพบวาเราแพฝนหรออาหารทะเล หรอเปนเรองทสลบซบซอนมากขน เชน คนพบวา จะซอมเครองมอทเสยไดอยางไร หลกการ

พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร ๒๕๔๖

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒50

ของการทำงานของคอมพวเตอรเปนอยางไร การคนพบเหลานทำใหเรามความสามารถใน การดำรงชวตและแกปญหาตางๆ ไดดขน

สำหรบนกวทยาศาสตรเองนน การคนพบถอเปนเรองทสำคญยง และเปนตววดความสำเรจของวชาชพ อลเบรต เซนทจอรจ (Albert Szent-Gyorgyi) ผคนพบวตามนซ ไดใหหลกการทดไววา “การคนพบคอการเหนสงททกคนไดเหน บวกกบการคดสงทไมเคยมใครคดมากอน” (รปท ๖) หลกการนนาจะนำมาใชไดกบทกคนทตองการคนพบสงทดๆ

รปท ๖ การคนพบคอการคดสงทไมมใครคดมากอน (เซนท จอรจ)

จนตนาการและการเรยนรนำสความรและปญญา

เราไดเหนแลววาจนตนาการและการเรยนรเปนกญแจสำคญในการเขาถงวทยา ศาสตร และทจรงแลวมนเปนกญแจสำคญทนำสความรโดยทวไป ทสำคญกวานนกคอ มนยงชวยใหเราเกดปญญาขนดวย ซงนาจะเปนเปาหมายทสำคญทสดของการเรยนร ดงทกว ท เอส เอเลยต (T.S. Eliot) ไดตงขอสงเกตเกยวกบปญญา ความร และขอมลไว (รปท ๗) เรามกจะเผลอนกวาขอมลคอความร และเผลอนกวาความรคอปญญา ทจรงแลว ขอมลเปน สงทจำเปน แตเปนเพยงปจจยในการนำสความร ซงจะไดมาดวยการพนจพจารณาไตรตรอง สบสาวราวเรองใหชดเจนเทานน ในทำนองเดยวกน ความรกเปนเพยงปจจยนำสปญญา ซง

“Discovery consists of seeing what everybody has seen …. and think what nobody has thought.”

Albert Szent-GyorgyiDiscoverer of Vitamin C1893-1986

51วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

มาจากการวเคราะหอยางลกซงและถองแท การเรยนรทดนาจะทำใหเราไมเพยงไดขอมล หรอความรเทานนแตนาจะทำใหเกดปญญาดวย

รปท ๗ ชวต ปญญา ความรและขอมล คำถามจากละครของ ท เอส เอเลยต

จนตนาการและการเรยนรเปนจดเรมตนของวทยาศาสตร เมอมสองสงนแลว จง สามารถหาความรทางวทยาศาสตรได ความรทางวทยาศาสตรเหมอนความรอนๆ ทม เนอหา มแกนสารและรายละเอยดทสงสมกนมา แตตางจากความรอนๆ ตรงทเนอหา เพมเตมและเปลยนอยางรวดเรวมากตลอดเวลา และแมแตหลกการเชงทฤษฎจะไมเปลยนบอยนก แตกมเปลยนเปนครงคราว ดงทไดกลาวถงในบทท ๑ สวนทไมเปลยนคอหลกของเหตผล และหลกการและวธการทยดผลของการทดลองและสงเกตเปนตวตดสน

ทจรง ทกสาขาความรกมการเปลยนแปลงตลอดเวลาทงนน วชากฎหมายวนน ยอมตางไปจากกฎหมายเมอยสบปทแลว รฐศาสตร สงคมศาสตร และศกษาศาสตรกเปลยน แปลงอยางคอนขางเรวเชนกน แตเปนทยอมรบกนวาวทยาศาสตรมการเปลยนแปลงเรวทสด ทงนเนองจากลกษณะของวทยาศาสตร ทมงในการเพม ปรบปรง และเปลยนแปลง สาระของตนโดยตรง งานทสำคญของนกวทยาศาสตรคอตรวจหาขอบกพรองในความรเทา ทมมา และเพมเตม ปรบปรง หรอแกไขความรเดมนนเสยใหชดเจนและถกตองยงขน ความรทเพมขนมากนน อาจดไดจากสถต เชน องคการยเนสโก (UNESCO 2005) ระบวา แตละปมสงตพมพทางวทยาศาสตรในโลกประมาณ ๖๐๐,๐๐๐ เรอง และมการจดสทธบตร

Where is the life we have lost in living?Where is the wisdom we have lost in knowledge?Where is the knowledge we have lost in information?

Lines 14-16 Choruses from “The Rock” T. S. Eliot

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒52

เฉพาะในสหรฐอเมรกาถงประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ เรอง จำนวนผลงานเหลานเพมขนจากสบปกอนถงประมาณ ๓๐ และ ๗๐ เปอรเซนตตามลำดบ

การทเนอหาทางวทยาศาสตรเพมเตมและเปลยนอยางรวดเรวมากน ทำใหการศกษา วทยาศาสตรตองเนนทการเรยนรมากกวาตวความรเอง ตองเนนทหลกการมากกวารายละเอยด และทสำคญคอ ตองเนนใหเกดความสามารถทจะขวนขวายหาความรใหมๆ ไดดวยตวเอง เนอหาในสาขาวชาทมการเปลยนแปลงเพมเตมมากอาจลาสมยภายในระยะเวลาเพยงสบป หรอนอยกวานน หากผเรยนไดเฉพาะเนอหาความรระหวางทอยในสถานศกษา กจะม ความรทลาสมยเพยงไมกปหลงจากจบการศกษา

อาจกลาวไดวา การศกษาทดจะตองทำใหเราบรรลจดหมายไดสามระดบ ระดบแรก คอขอมล ซงในวทยาศาสตร กคอผลของการสงเกตและทดลอง ระดบทสอง คอ ความรได มาจากการวเคราะหและพนจขอมล เปรยบเทยบกบขอมลอน และหาคำอธบายหลกการ หรอทฤษฎทเปนระบบ เขากนไดกบความรเดม และมขอสรปใหมเกดขน ระดบทสาม คอ ปญญา อนมาจากการสงเคราะหแนวทางหลกจากความรในดานตางๆ เปนความเขาใจเรอง ราวของสงทศกษาทงในตวของมนเอง และความเกยวโยงกบสงอนๆ นาเสยดายทการศกษา สวนมากมกจะเนนเพยงใหผเรยนไดขอมล ไมไปถงความรและปญญา

อาจเปรยบเทยบกบแนวทางในพทธศาสนา ซงกลาววาปญญา ทำใหเกดไดสามวธ คอ โดยการสดบตรบฟง การศกษาเลาเรยน (สตมยปญญา) โดยการคดคน การตรกตรอง (จนตามยปญญา) และโดยการอบรมจต การเจรญภาวนา (ภาวนามยปญญา) การทำให เกดปญญาทางวทยาศาสตรนนคลายคลงกบแนวทางเชนน โดยอาจตความไดวาวธทสามคอ การอบรมจตใหเขาถงความหมายของสงตางๆ ในธรรมชาตในทางกวาง ทจรงแลวศาสนา ตางๆ ไมเพยงศาสนาพทธ กจะเนน “การเจรญภาวนา” ในแงกวางเชนกน หากมนยยะ ทแตกตางกนออกไป เชน เจรญภาวนาใหซงในความดและความงามของพระผเปนเจา

การศกษาปจจบนในประเทศไทยเรมใหความสำคญกบการเขาถงปญญามากขน โดยอาจเรยกแขนงการศกษาทเนนใหเขาถงปญญาวา จตตปญญาศกษา ซง ศ. นพ. ประเวศ วะส (ประเวศ วะส 2549) ไดอธบายวา คอ “การศกษาททำใหเขาใจดานในของตวเอง รตว เขาถงความจรง ทำใหเปลยนมมมองเกยวกบโลกและผอน เกดความเปนอสระ ความสข ปญญา และความรกอนไพศาลตอเพอนมนษยและสรรพสง หรออกนยหนง เกดความเปนมนษยทสมบรณ โดยเนนการศกษาจากการปฏบต” จตตปญญาศกษาเปน

53วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

การศกษาซงทำใหการศกษาทวไปมความสมบรณ ไมเพยงแตทำใหรเพยงเนอหาสาระของ วชา แตทำใหเขาใจแกนแทหรอธรรมะรวมทงความหมายทอยเบองลกและปรชญาในวชา นนๆ ตวอยางของจตตปญญาศกษาในวทยาศาสตร ม เชน งานของโธมส คหน (Thomas Kuhn) ทอธบายลกษณะของวทยาศาสตรและการปฏวตวทยาศาสตรทไดกลาวถงแลวในบทท ๑ (Thomas S. Kuhn 1962) อยางไรกด งานของคหนจำกดแตในการวเคราะหธรรมชาต ของวทยาศาสตร ไมไดกาวเลยไปถง “ความเปนอสระ ความสข ปญญา และความรก ตอเพอนมนษย” จงอาจตงประเดนไดวาเปนจตตปญญาศกษาหรอไม

ในดานความหมายและความสำคญของวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอมนษยชาต นน มการศกษาพรอมกบมพฒนาการของวชานตลอดมา มทงผทมองวทยาศาสตรและ เทคโนโลยในแงดตอสงคมมนษยจนถงผทเตอนถงภยของมน ทงทไดเกดขนแลว และอาจ เกดขนอกในอนาคต ในปจจบนน มตวอยางงานของผทมองอนาคตของวทยาศาสตรในแง สดใส เชน ฟรแมน ไดสน (Freeman Dyson) (F. Dyson 1999) ซงคาดวา วทยาการสาม ประการ คอ พลงงานหมนเวยน พนธศาสตร และวทยาการสารสนเทศ จะเปนตวนำพฒนา การของมนษยในยคใหม หรองานของเคซไวล (Ray Kurzweil) ) (R. Kurzweil 2005) ซง มองวา มนษยกำลงพฒนาสความมเอกภาพรวมกบสภาวะปญญาในจกรวาลทมนษยเปน ผเรมตนขน แตในทสดจะเปนเพยงสวนหนงของภาวะเอกฐาน (singularity) ทปญญาประดษฐจะกลายเปนสวนสำคญ โดยมวทยาการสำคญสามประการ คอ พนธศาสตร นาโนเทคโนโลย และวทยาการหนยนต เปนตวผลกดน

ในขณะเดยวกน มงานของผทเตอน “สต” ของวทยาศาสตร ไมใหลงโลดไปกบ ความกาวหนาทรวดเรวจนลมภยทอาจมได เชน งานของฟรตจอฟ คาปรา (Fritjof Capra) ทวเคราะหความเสยงของการนำวทยาศาสตรมาใชในชวตไดอยางยงยน (F. Capra 2002) เปนตน คาปรายำวา วทยาศาสตรจะตองพฒนาไปโดยมมตของจรยธรรมอยดวยเสมอ การละเลยมตจรยธรรมอาจทำใหเราไมสามารถพฒนาอยางยงยนได เชน อาจทำความ เสยหายตอสงแวดลอม หรอละเลยหลกการสทธเสรภาพของมนษย

ในสวนทเกยวกบสงคมไทยนน ดร.โสรจจ หงศลดารมภ ไดศกษาดานวทยาศาสตร และเทคโนโลยในบรบทของสงคมไทย (โสรจจ หงศลดารมภ 2543) งานของ ดร.โสรจจ นาสนใจในดานทพยายามประสานวฒนธรรมไทยกบวฒนธรรมวทยาศาสตร โดยทโลกทศน ดานชวตและธรรมชาตของวฒนธรรมไทยดงเดมมาจากวรรณคดเชน ไตรภมพระรวงของ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒54

พญาลไท ซงกลาวถงกำเนดของมนษย ผลของบาปและบญทจะสงใหไปจตตามภมตางๆ แมโลกทศนเชนนไมมการยนยนจากวทยาศาสตร แตในแงกวางแลว กอาจถอไดวาเปนการ เสนอภาพของวทยาศาสตร หรอความพยายามเขาใจธรรมชาต ในสงคมไทยโบราณ ซงจะไดกลาวถงการวเคราะหวทยาศาสตรไทยเพมขนในบทท ๖

55วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตร

เพอใหคดเปนทำเปน

สตวคดได คนคดเปน

สตวทงหลาย โดยเฉพาะสตวชนสง สามารถคดได เชน เวลาหว เหยยวคดหา กระรอกมากนได เวลามภยจากเหยยว กระรอก กคดหลบหรอหนไปได สตวทฉลาด เชน ลงชมแปนซ คดหาวธกนมดจากรงได โดยใชกงไมแหยใหมดมาเกาะแลวดงออกมากน (รปท ๘) แมแตสตวชนตำ เชน แมงกะพรน กลองกยงมพฤตกรรมทเหมอนกบคดไลลา เหยอได

รปท ๘ ชมแปนซคดหามดมากนได (ภาพจาก naturalhygienesociety.org)

๓

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒56

จรงอย พฤตกรรมหลายอยางของสตว อาจไมไดมาจากการคดอยางทเราเขา ใจกน แตอาจมาจากสงทเรยกวาสญชาตญาณ ตวอยางเชน พฤตกรรมการสบพนธ การเลยง ลกออน เปนตน คอนราด ลอเรนซ (Konrad Lorenz) ไดศกษาพฤตกรรมของลกหาน ทออกจากไขใหมๆ และไดพบวามนจะตามสงแรกทเคลอนไหวไดทมนเหน ไมวาจะเปนแมหาน หรอไม พฤตกรรมเชนนคงไมอาจเรยกวามาจากความคด แตสตวทงหลายมพฤตกรรม ทมาจากนอกเหนอสงทเรยกวาสญชาตญาณมากมาย เรายอมรบวา สตวเชนสนข ชาง หรอปลาวาฬ ลวนเปนสตวฉลาด กลาวคอ มนสามารถคดไดอยางด

แตถงแมวาสตวหลายชนดจะจดไดวาฉลาด และสามารถคดไดด กไมสามารถคดเปนไดใกลเคยงกบคน ยงไมมหลกฐานวา สตวยงสามารถ “คดเปน” แบบคนคดเปน การคดเปนหมายความถงความสามารถคดทสลบซบซอน เชน คดแบบจนตนาการ แบบ นามธรรม คดหลายชนลวงหนา คดถงศลปะและความงาม คดวางแผน คดแกปญหา จน ถงคดเปนเหตผลแบบวทยาศาสตร การทลงชมแปนซสามารถคดไดถงขนาดใชกงไมเปน เครองมอลอมด ทจรงกอาจพอถอไดวาคดลวงหนาไดหรอก แตเปนเพยงระดบงายเทานน หากลองใหเดกคดลอมดบางละก จะไดเหนแนวคดตางๆ ตงแตการลองใชไมชนดและรปราง ตางๆ จนถงการเอานำหวานมาทาไมลอเปนแน

เราไดเหนหลกฐานวาคนคดเปนตงแตเรมมววฒนาการของมนษยมา รปวาดสตว ในถำโบราณ เชนในรปท ๙ แสดงชดวา คนแรกเรมนนมความคดทสลบซบซอนแลว มทง ความคดในเชงการจำลองธรรมชาต ศลปะสรางสรรค และอาจเลยไปถงการใชประโยชน ในการวางแผนลาหรอนำมาใชเปนพาหนะดวยกได

ความสามารถคดของคนนนมเพมมากขนเรอยๆ พรอมกบการทสมอง มววฒนาการ ทงมขนาดใหญขน และมโครงสรางทสลบซบซอนมากขน โดยสวนทสำคญตอความสามารถ คดอยทสมองสวนนอกทเรยกวา คอรเทกซ (cerebral cortex) สมองมเซลลประสาท อยนบแสนลานเซลล แตละเซลลมความเชอมโยงตดตอกนกบเซลลอนๆ นบหมนเซลล เซลลเหลานทำงานรวมกนโดยมสญญาณทสงถงกนได ทงทผลตโดยตวเอง และทมาจาก ระบบฮอรโมนภายนอก ความสามารถคดของคน ทมาจากววฒนาการของสมองนน ยง เพมขนอก จากการฝกฝนใชอยเรอยๆ โดยเฉพาะในการมชวตรวมกบผอนเปนสงคม ความร ทสงคมสงสมกนมา ชวยใหคนรนหลงสามารถคดไดลกซงและซบซอนมากขน

57วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

รปท ๙ ภาพวาดจากถำท Lascaux ในฝรงเศส (จาก http://fickr.com)

วทยาศาสตรทำใหคดเปนมากขน

เราไดเหนแลววา จนตนาการชวยสรางวทยาศาสตร และวทยาศาสตรทำใหเราม จนตนาการมากขน เราไดเหนแลวดวยวา นอกเหนอจากจนตนาการ ซงอาจเกดขนในสภาพทจตใจมอสระเสรแลว วทยาศาสตรยงมวธการคดทเปนระบบ เรมจากการตงคำถามทยงไมร คำตอบ ตงสมมตฐานทเปนทมาของคำตอบ แลวตามดวยการกระทำ วธการคดแบบวทยา- ศาสตรไมใชเพยงวธทนกวทยาศาสตรคดเทานน แตเปนวธการคดของคนทวไปทมเหตผล ซงมมาตงแตกอนมวทยาศาสตรดวยซำ วทยาศาสตรเพยงแตยดหลกการของเหตผลมา แลว เพมกระบวนการใหรดกมยงขน จนทำใหการใชเหตผลนนทำไดดขน และนำไปยงขอสรป ไดแมนยำและกวางขวางขน

การสงสมความรทางวทยาศาสตรทำใหเราคดไดไกลขน กวางขวางขน แมนยำและ ละเอยดขนเปนลำดบ ตวอยางเชน เมอกอนน หากพอแมไดลกทมความพการ กอาจ คดวาเปนการลงโทษจากสงศกดสทธ หรอเปนเวรกรรมแตปางกอน ในปจจบนน ถงแม

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒58

จะยงมผคดเชนนน แตวทยาศาสตรดานพนธกรรมชวยอธบายใหเราไดความคดใหมวา อาจเนองมาจากพนธกรรมของพอแม หรอมาจากผลของสงแวดลอมและอาหารทแมไดรบระหวางตงครรภ ในทำนองเดยวกน ในยามทเกดภยธรรมชาต เชน ฝนตก ดนถลม แทน ทจะเพยงคดวาเปนการดลบนดาลโดยฟาดน กอาจคดไดวา เนองจากการตดไมทำลายปา จนดนไมสามารถอมนำและคงสภาพอยได โครงสรางจงถลมลงมา จากตวอยางเหลาน เราเหน ไดวาวทยาศาสตรชวยใหเราคดไดดขนถงสองสวนดวยกน สวนหนงคอทำใหเราใชเหตผล ไดดยงขน และอกสวนหนงกคอ ใหความรทเปนภมหลง ชวยใหเราคดตอไปได โดยไมตองเรมตนจากความไมรอะไรเลย

นอกจากน ในสมยปจจบน เครองมอทคนคดขน เชน คอมพวเตอร กยงชวยเพม ความสามารถในการคดและคำนวณขนอก โดยสามารถทำสงตางๆ ทคลายกบความคดของ คนมากขน เมอไมนานมานเอง คอมพวเตอรยงเลนหมากรกสคนไมไดเลย แตในระยะหลงน แมแตเซยนหมากรกทเกงทสดในโลกกยงแพคอมพวเตอรแลว ในบางกรณ เชน การคำนวณ และการประมวลผลโดยใชสตรสำเรจ คอมพวเตอรทำไดดกวาคนอยางเปรยบกนไมไดเลย บางคนถงกบทำนายวา ววฒนาการของมนษยในอนาคต จะเกดขนรวมกบววฒนาการของ “สมองกล” ทมนษยคดขนมาแตแรก แตตอมากลบมพลงมากกวามนษยในการทำงาน เชน การคำนวณและประมวลผล นยายวทยาศาสตรหลายเรองกลาวถงการชงความเปน ใหญ เหนอกวามนษยของเครองจกรในอนาคต เรองนกเปนเรองควรระวง แตเมอเปรยบ เทยบระหวางความสามารถในการคดแบบลกซง รอบคอบ และกวางไกล ไมใชเพยงคด แบบคำนวณโดยอตโนมตแลว ยงเหนไดวาความสามารถคดของคนนน ยงเหนอกวาเครองจกรมากมายนก จงยงไมควรหวงมากจนเกนไปนก

ถงแมความรทสงสมกนมาของวทยาศาสตร และการทเครองมอทคนคดขน เชน คอมพวเตอร จะชวยใหเรามพนฐานในการคดไดดยงขน กมขอควรระวงวา ความรและ เครองมอเหลานเองจะเปนตวยบยงไมใหเราคดตอไปจากพนฐานเดม หากเราเพยงแตยด สงเหลานเปนสรณะโดยไมคดตอ สงเหลานกจะกลายเปนตวทำลายความสามารถในการคด ได และยงอาจกอใหเกดอนตรายไดดวย เนองจากอาจนำความรมาอางใชอยางผดๆ หรอ อยางไมเขาใจขอจำกดกได ตวอยางเชน เมอเราเปนไข กคดไปซอยามากนเอง และเมอด เหมอนจะหายแลว กหยดยา แตทจรงแลว เราอาจยงกำจดเชอโรคไปไมหมดสน และ อาจทำใหเชอดอยาได โดยรเทาไมถงการณ นเปนเพยงตวอยางพนๆ ของความคดจาก ความรทยงไมสมบรณ ตวอยางในระดบใหญขนไปมอกมากมาย เชน เมอมผคดคนดดท ซง

59วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

เปนยาฆาแมลง ทดเหมอนไมมพษตอคนมาได คนทวไปกคดไดวาควรนำมาใชในการปราบ ยง ทเปนพาหะของโรคหลายชนด ไมทนคดตอไปวาหากใชมากเกนไปเปนเวลานานจะเกดปญหาตอสงแวดลอม และแมแตสขภาพของคนเองได จนตอมา เรเชล คารสน (Rachel Carson) กไดคนพบวา ดดททตกคางในสงแวดลอม ไดสรางปญหาใหกบสงมชวต เชน นก ซงมระบบหมนเวยนแคลเซยมผดปรกต ทำใหไมสามารถออกไขสบพนธตามปรกตได

ถงแมวทยาศาสตรจะชวยใหเราคดเปนมากขนได แตกอาจเปนดาบสองคม ใน การทำใหบางคนยดเปนสรณะและเลยไมคดตอ กลายเปนคดไมเปนดวยซำ จงควรนำ วทยาศาสตรมาชวยใหเราคดเปนในทางทถกตอง สงทสำคญคอ การศกษาทจะตองเนนไม เพยงเนอหาความร แตเนนการเรยนรและความเขาใจ นอกจากน การศกษายงตองทำให ผเรยนมความคดกวางขวาง เปนระบบ ไมเพยงเฉพาะเรองแคบๆ คดไกล ไมเพยงเรอง เฉพาะหนาเทานน ตวอยางของการคดเปนระบบ มเชน หากตองการใหประเทศมการพฒนา กควรคดถงการพฒนาในทกสวนของสงคม ไมเพยงภาคอตสาหกรรมหรอเกษตรกรรมเทานน ควรคดถงการพฒนาในมตตางๆ ไมเพยงดานกายภาพ แตรวมถงดานจตใจและศลธรรม ดวย ตวอยางของการคดไกล เชน ไมเพยงคดถงการพฒนาในระยะหาปสบปเทานน แต คดถงการพฒนาทยงยน ไมเพยงคดถงการพฒนาคนเทานน แตคดถงการพฒนาสงแวดลอม ในระยะยาวดวย

วทยาศาสตรชวยใหทำเปน

นอกจากวทยาศาสตรจะชวยใหเราคดเปนแลว ยงชวยใหเราทำเปนดวย กลาวคอ ทำสงของเครองใช ทสรางความสะดวกสบาย บำรงรกษาสขภาพ สรางเครองมอและวธการ ทชวยพฒนาสงคมในดานตางๆ จรงอย สงเหลาน มนษยไดทำมามากพอสมควรตงแตกอน มวทยาศาสตร เรารจกใชไฟ สรางบานหรอแมแตปราสาทราชวง ถกทอเครองนงหม จดหาอาหารและยารกษาโรค มาตงแตโบราณกาลแลว การทำสงของเครองใชตางๆ เหลาน อาจเรยกรวมๆ วา เทคโนโลยโบราณ สามารถทำได โดยการเรยนร ลองผดลองถก สงสม ประสบการณมาหลายชวคน และทำไดดพอสมควรทเดยว ทำใหสงคมมนษยมการพฒนาถง ระดบหนงได

ตวอยางทสำคญของประโยชนของวทยาการดงเดม ซงมาจากประสบการณเปน หลก ไมไดใชความรจากวทยาศาสตรแผนใหม คอ ยาจากสมนไพร ซงหลายตวมประโยชน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒60

ไดใชกนแพรหลายจนถงปจจบน (รปท ๑๐) เชน ขมนสำหรบชวยในระบบยอยอาหาร ไพลสำหรบเคลดขดยอก มะขามแขกสำหรบเปนยาขบถาย สมนไพรบางตวไดมอตสาหกรรม ยาสมยใหมนำไปพฒนาตอจนกลายเปนยาแผนปจจบนดวยซำ ตวอยางเชน ควนน (quinine) จากตนซนโคนา และอารเตมซนน (artemisinin) จากวชพชชนดหนง (Artemisia) สำหรบ รกษาโรคมาลาเรย ยาจากสมนไพรอาจนบไดวามาจากประสบการณลองผดลองถกกอน แต หลายตวไดผานการทดสอบโดยวทยาศาสตรดวย

รปท ๑๐ ยาจากสมนไพรไทยบางชนด (ผลตผลขององคการเภสชกรรม)

แตเราทำสงของทมประโยชนเหลานไดดยงขนมาก เมอมวทยาศาสตรสมยใหม วทยาศาสตรทำใหการพฒนาในการทำของตางๆ เปลยนไปจากการลองผดลองถกแตอยาง เดยวมาเปนการใชหลกการทไดคนพบและทดสอบแลววาใชการได เทคโนโลยสมยใหมตาง จากเดม ตรงทมาจากวทยาศาสตรเปนสวนใหญ (แมยงมการลองผดลองถกอยบาง) เมอ เปรยบเทยบสงกอสรางโบราณกบสมยใหมแลว จะเหนความแตกตางอยางมาก ไมวาจะ เปน อาคารบานเรอน สะพาน หรอถนนหนทาง ทจรงสงกอสรางโบราณเหลานหลายอยางสราง ไดดและมประสทธภาพทนาทง ชวนคดวา คนสมยกอนชางคดชางทำไดถงขนาดนนได

61วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

อยางไร แตถงกระนน สงกอสรางโบราณเหลานนกไมสามารถเทยบไดในดานความแขงแรง ความสามารถในการรบนำหนก หรอการใชวสดทสามารถประหยดพลงงานได เปนตน

นเปนเพยงตวอยางพนๆ ทมมาแตโบราณ ตวอยางทสำคญ และมมากกวากคอ ผลผลตของเทคโนโลยสมยใหมทไมเคยมมาแตเดมเลย รวมทงไฟฟา รถยนต รถไฟ เครองบน ยาปฏชวนะ และคอมพวเตอร สงของเหลานมาจากวทยาศาสตรทงสน และไมม ทางทจะไดมาจากการลองผดลองถกเลย สวนมากแลว กวาทจะไดสงของเครองใชจากวทยา ศาสตรเชนนมา จะตองใชเวลานานในการพฒนา และมกจะทำนายไมไดวาวทยาศาสตร นนจะนำไปสประโยชนไดจรงหรอไม ตวอยางเชน ไมเคล ฟาราเดย (Michael Faraday) ไดศกษาคณสมบตของไฟฟาและแมเหลก โดยยงไมทราบวาจะนำไปใชประโยชนอะไร อาจ เพยงแตมองเหนแนวทางเปนเลาๆ เทานน มเรองเลากนวา นายกรฐมนตร วลเลยม แกลดสโตน (William Gladstone) ขององกฤษไดถามฟาราเดยวา ศกษาไปทำไม ซง เขาตอบวา “วนหนงจะไดเกบภาษจากเรองนแหละ”

ยาปฏชวนะกมประวตการพฒนาทยาวนานในชวงตน อเลกซานเดอร เฟลมง (Alexander Fleming) ไดคนพบเพนซลลนจากเชอราตงแตป พ.ศ. ๒๔๗๑ แตกวาสารน จะกลายปนยานำมาใชกนได กตองถง พ.ศ. ๒๔๘๖ เมอ ฟลอร (Howard Florey) และเชน (Ernst Chain) สามารถผลตไดในปรมาณมากและแยกใหบรสทธ และผาน การทดสอบคณสมบตได

เมอวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหมยงเตบโตขน การนำมาใชเพอทำสงของ และวธการทมประโยชนกยงมมากขนเปนทวคณ ในปจจบน การพฒนามกเปนการทำแบบ มงเปา ตวอยางเชน การพฒนาพนธพช การพฒนาเซลลแสงอาทตย การพฒนา โทรศพทเคลอนท เปนตน ซงเปาทนกวจยแตละคน แตละกลมมงพฒนาใหไดนน มกเปน เพยงสวนเดยวของเปาใหญ เชน ปรบปรงยนบางตวของพช เพอเปนการชวยนำไปสพนธ พชใหม หาวสดเจอใหมๆ เพอเพมประสทธภาพของการแปลงพลงงานแสงอาทตยเปนไฟฟา หรอปรบปรงประสทธภาพของการรบสงสญญาณอนเตอรเนตเพอใชกบโทรศพทมอถอ เหลานเปนตน

การแขงขนในการคาและอตสาหกรรมในปจจบน ซงทวความรนแรงขน ทำใหการ พฒนาเทคโนโลยตองทำอยางรวดเรวขน และความรทเปนพนฐานของเทคโนโลยตองกลายเปนความลบทางการคา ซงไมเปดเผยใหสงคมทวไปไดรบร ผพฒนาเทคโนโลยทมประโยชน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒62

หลายอยางปกปองเทคโนโลย ซงถอเปนทรพยสนทางปญญาของตนดวยการจดสทธบตร ผอนทจะนำเทคโนโลยไปใชจะตองจายคาสทธตามทจะตกลงกน การดำเนนการเชนน เปน เรองปรกตสำหรบอตสาหกรรมโดยทวไป แตมปญหาตรงทบอยครงสนคาจากเทคโนโลย เหลานมราคาแพงเกนไป จนผบรโภคไมสามารถเขาถงได โดยเฉพาะอยางยง ผบรโภค ในประเทศทกำลงพฒนา ปญหาเชนนจะไดพจารณาโดยละเอยดยงขนในบทตอไป

แมวทยาศาสตรจะสอนใหเราทำสงของเครองใชตางๆ เปน หรอสามารถใชบรการ ตางๆ ในโลกสมยใหมไดดงทกลาวมาแลว แตมประเดนทตองคดถงคอ การทำสงของ ตางๆ เหลานน หรอการใหบรการเชน อนเตอรเนต การเดนทางโดยเครองบน ฯลฯ จะ ไมสามารถทำไดงายๆ โดยคนเพยงคนเดยว หรอกลมเดยว กลบจะตองมระบบการผลต การบรการทประกอบดวยสวนตางๆ มากมาย และทสำคญกคอ ผทจะทำสงของเครองใช หรอใหบรการสมยใหมไดนน จะตองเปนผทมเทคโนโลยสำหรบการผลตและการบรการและ การไดเครองมอเครองใชและบรการเหลาน และจะตองมผประกอบการจดทำอยางเปนระบบ กลาวคอ นกวทยาศาสตร นกเทคโนโลย หรอนกประดษฐไมสามารถทำสงตางๆ เหลาน ไดดวยตวเองอยางโดดเดยว ในสมยกอน เมอวทยาศาสตรและเทคโนโลยยงไมเจรญนก เราอาจสรางบาน ทอเครองนงหม จดหาอาหารและยารกษาโรคไดดวยตนเอง โดยใช วทยาการความรงายๆ ทยงไมเปนวทยาศาสตรทกาวหนานก เราอาจตดตอถงกนไดโดยการสงสารผานผถอสาร หรอสตว เชน นกหรอมา ซงเปนเทคโนโลยแบบดงเดม แตอยางนอย เรา ยงสามารถทำสงเหลานไดดวยตวเอง หรอดวยคนจำนวนไมมากนก ในปจจบนความสามารถ ในการทำสงของและการบรการเพมขนมากอยางเปรยบกบสมยกอนมได แตความสะดวก สบายนกมราคา กคอ เราไมสามารถทำไดดวยตนเองคนเดยวหรอกลมเดยวอกตอไป เรา ตองพงสมาชกตางๆ ในสงคมทชวยกนจดระบบใหมการผลตและการบรการทเหมาะสมและ ไปถงผใช โดยทกฝายไดประโยชน เศรษฐศาสตรและศาสตรอนๆ ของสงคมมบทบาทสำคญ ในการทำใหมระบบดงกลาวได

วาไปแลว การทสงคมมนษยมขนาดใหญเชนในปจจบน ซงมประชากรในโลกถง เกอบเจดพนลานคน และมความตองการสงของเครองใชและการบรการมากและหลากหลาย นน เราไมสามารถทำไดโดยทำดวยตนเองอกตอไป มบางกลมพยายามกลบไปสวถชวตแบบ ดงเดม ทพงตนเองใหมากทสด แตกทำไดในวงจำกดเทานน อาจพอสรปไดวาวทยาศาสตร สอนใหเราคดเปนทำเปน และเรากไดมววฒนาการจากจดทคดและทำเพยงคนเดยวหรอ กลมเดยว เปนคดและทำแบบรวมมอกนในสงคม และสงคมกไดประโยชนจากการรวมมอ กนนน วทยาศาสตรจงไมใชมเพยงเพอปจเจกชนแตละคนเทานน แตมบทบาทสำคญใน สงคมสมยใหมดวย

63วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

๔

วทยาศาสตรเพอสงคม

ประโยชนของวทยาศาสตรตอสงคม

ดงทไดเหนแลว วทยาศาสตร ทำใหเรามจนตนาการ ทำใหเราใฝเรยน ใฝร คดเปน ทำเปน ทงหมดนเปนประโยชนทมตอทกคนทไดเรยนรวทยาศาสตร พดอยางกวางๆ กคอ วทยาศาสตรเปนสวนสำคญของการศกษาและการเรยนร ซงกอประโยชนแกผเรยน สามารถ ใชในการดำรงชวตอยางฉลาดได

แตนอกจากจะมประโยชนตอปจเจกชนแลว วทยาศาสตรยงมประโยชนตอสงคม โดยรวม กลาวคอ เปนแหลงความรเกยวกบธรรมชาตและการนำมาใชประโยชน ทงใน การอธบายสงตางๆ และในการทำสงของเครองใช สนคา และบรการตางๆ ซงตองใชเทค- โนโลยอนมวทยาศาสตรเปนพนฐาน วทยาศาสตรจงเปรยบเสมอนขมสมบตสาธารณะของสงคม ไมเพยงสงคมของชาตหนงชาตใด แตเปนของสงคมโลกทงหมดเลยทเดยว

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒64

ดตวอยางงายๆ การทวทยาศาสตรทำใหเราเขาใจเรองการรกษาสขภาพ ไมวาจะ เปนการกนอาหารทเปนประโยชน การรกษาความสะอาด การปองกนโรคตดเชอ กทำใหเราสามารถมชวตทมคณภาพ มสขภาพดไดแลว โดยยงไมตองพงหมอหรอยาแตอยางใด และหากเราเกดเจบปวยขน เรากสามารถปรกษาแพทย ซงจะใชความรทางวทยาศาสตร การแพทยมาเพอรกษาเยยวยาเรา การวนจฉยโรค ยารกษาโรค บรการทางการแพทยและ สาธารณสขตางๆ ในปจจบนลวนมรากฐานมาจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเปนผลพวงของวทยาศาสตรแทบทงสน

วทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนปจจยสำคญในการสรางมลคาเพมของสนคาและ บรการตางๆ ตวอยางทสำคญสำหรบประเทศไทยมเชน การเปลยนสนคาเกษตรเปน ผลตภณฑอาหาร เปนเชอเพลง เชน เอธานอล หรอเปนสนคาอตสาหกรรม เชน ยางรถยนต การบรการ เชน การขนสง การบรการการแพทย ฯลฯ ลวนตองใชวทยาศาสตรและ เทคโนโลยเปนปจจยสำคญ แมการบรการทพงการบรการบคคลมาก เชน การทองเทยว ในปจจบนกตองพงเทคโนโลย เชน เทคโนโลยสารสนเทศอยางมากในการเพมคณคาของ การบรการ

ประโยชนของวทยาศาสตรและเทคโนโลยตอสงคมมอยในทกดานของชวต ทงดานอตสาหกรรม เกษตรกรรม การคา การบรการ และความเปนอยโดยทวไป วถชวต ของคนในสงคมทงหมด รวมถงการทำมาหากน ความเปนอยในครอบครว การตดตอคาขาย การผลตสนคา การรกษาความปลอดภย ทงหมดนมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนปจจย สำคญในการเพมคณภาพและประสทธภาพทนสน ในทางเศรษฐศาสตรถอไดวาวทยาศาสตร และเทคโนโลยเปนสวนสำคญของสงทเรยกวา ผลตภาพปจจยการผลตโดยรวม (total factor productivity, TFP) หรอผลตภาพทมาจากปจจยทนอกเหนอจากปจจยการผลต ตามปรกต คอ แรงงาน และทน โรเบรต โซโลว (Robert Solow) และนกเศรษฐศาสตร อนๆ ไดแสดงใหเหนวา การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมาจากความกาวหนาทางเทคโนโลย นวตกรรมและการวจยเปนสวนใหญ โดยทการเพมปจจยแรงงานและทนมสวนเปนสวน นอยเทานน ขอสรปนเปนทยอมรบกนโดยทวไปในปจจบน และวทยาศาสตรและเทคโนโลย กถอกนวาเปนปจจยสำคญมากของการเพมความสามารถในการแขงขนระหวางประเทศ ดานการคาและเศรษฐกจโดยทวไป

65วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรและเทคโนโลยไมเพยงเพมความสามารถในการแขงขนทางการคา เทานน แตมความสำคญในการตอสกบความยากจน ดงทนกเศรษฐศาสตรหลายคน เชน อมารตยา เซน (Amartya Sen) (Amartya Sen 2008) และเจฟฟรย แซคส (Jeffrey Sachs) (Jeffrey Sachs 2005) ไดศกษาไวแลว เมอเรวๆ น ไดมการศกษา เปรยบเทยบผลของการวจยและพฒนาตอการเพมผลตภาพปจจยการผลตโดยรวม (TFP)ในหลายประเทศ รวมทงเกาหล ญปน สหรฐฯ แคนาดา และยโรป และมขอสรปวาการเพมคาใชจายวจยและพฒนากอใหเกดผลอยางมนยสำคญตอการเพม TFP (elasticity = 0.1-0.3) (Tae-Yong Shin 2010) อยางไรกด ประเทศทกำลงพฒนามกไมใหความสำคญ กบวทยาศาสตรและเทคโนโลย หรอไมสามารถนำมาใชประโยชนในการพฒนาประเทศได แมประเทศไทยเอง ซงจดเปนประเทศกำลงพฒนาในระดบกาวหนา กยงไมใหความสำคญ กบวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการเพมผลตภาพมากนก ดงจะเหนไดจากการทผลตภาพ ปจจยการผลตโดยรวมของไทยไมไดเพมขน หรอแมแตลดลงดวยซำในระยะทผานมา (ไพฑรย ไกรพรศกด 2540) นเปนเรองทนาเสยดาย ซงเหตผลสำคญอยทเราไมไดปรบปรง เทคโนโลยในการผลตและการบรการเทาทควร ความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ของไทยยงคงอยในระดบตำเมอเทยบกบประเทศอนๆ อนเปนเหตผลสำคญททำใหความ สามารถในการแขงขนของประเทศไทยยงไมดนก (IMD 2010) เราจะกลบมาพจารณา เรองนใหมในบทท ๗ ซงจะพจารณานโยบายการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย อนจะ กอประโยชนแกสงคมโดยรวม รวมทงความสามารถในการแขงขนของประเทศในประชาคมโลก

แมวทยาศาสตรและเทคโนโลยจะสรางประโยชนตอสงคมอยางมากมายดงทได เหนแลว เราตองไมลมวาจะตองมปจจยอนๆ ในสงคมทจะมสวนรวมดวย การทจะทำให วทยาศาสตรสงประโยชนตอสงคมโดยรวมนน จะตองมระบบงานทด ทเปนสวนนอกเหนอ จากวทยาศาสตรและเทคโนโลย เชน ในตวอยางดานการรกษาสขภาพนน จะตองมระบบ สาธารณสขและการแพทยทสามารถใหบรการแกประชาชนไดอยางทวถงและมประสทธภาพ ระบบนอาจมาจากรฐหรอชมชน และจะตองมสวนประกอบอนๆ นอกเหนอจากวทยาศาสตร และเทคโนโลยอกมาก เชน การจดการ การเงนและบญช การจดซอจดจาง การบรหาร บคลากร ฯลฯ ทงหมดนคอสวนประกอบของระบบทจะนำเอาวทยาศาสตรเทคโนโลยและ ความรอนๆ ดานการสาธารณสขและการแพทยมาใชใหเกดประโยชนตอสงคมได

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒66

ความสำคญของการวจย พฒนาและนวตกรรม และการเปลยนเทคโนโลย

ลกษณะทสำคญของวทยาศาสตร และเทคโนโลยอนเปนผลพวงของมน คอม การเปลยนแปลงอยตลอดเวลา สความรและวธการทดขนและหลากหลายมากขน สนคา และบรการทมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนพนฐานจงมอายจำกด และจะลาสมยไป เมอ มความรและวธการใหมๆ ทดกวา อาจดตวอยางเชน การเดนทาง ทเปลยนจากการใชสตว เปนพาหนะ มาเปนใชรถไฟ รถยนต และเครองบน หรออกตวอยางหนงเชน การบนทก และสงภาพทเปลยนจากการถายภาพ เปนภาพยนต โทรทศน และผานทางอนเตอรเนต กลอง ถายภาพกเปลยนจากกลองทใชฟลม มาเปนกลองดจทลเชนในปจจบน สำหรบอนาคตนน คาดการณไดวาจะมการเปลยนไปอกมาก เชน ยานพาหนะอาจมระบบขบขอตโนมตทไม ตองการคนขบ อาจมหนยนตททำงานบานหลากหลายใหเรา อาจมการเปลยนถายอวยวะ ตางๆ เมอเสอมลงหรอเสยไป ซงสงเหลานทจรงอยในระดบทดลองอยในปจจบนอยแลว

การปรบปรงเปลยนแปลงเชนน เกดจากการวจย พฒนา และนวตกรรม กลาว อยางยอๆ การวจยคอ การคนควาหาความรใหม การพฒนาคอ การนำเอาความรไปใชเปน ผลผลตหรอบรการทมคณคาทางเศรษฐกจ หรอคณคาอนๆ ทสงคมตองการ สวนนวตกรรม คอ การประดษฐคดคนสงใหมๆ ทยงไมเคยมใครทำมากอน ในสงคมทมโครงสรางทด การ วจย พฒนา และนวตกรรมเปนสวนสำคญทกอใหเกดมลคาเพม โดยสามารถนำเอาผลลพธ ไปใชในอตสาหกรรม เกษตรกรรม การคา การแพทย การศกษา วฒนธรรม บนเทง และกจการอนๆ ได

ประเทศทกำลงพฒนา เชนประเทศไทย ยงมการวจย พฒนา และนวตกรรม ของตนเองไมมากนก และยงตองอาศยผลผลตและบรการจากตางประเทศอยมาก แตแม ประเทศทมการวจย พฒนา และนวตกรรมไมมากนกในชวงตน เชน ไตหวนและเกาหล เมอประมาณสามสบปทแลว กยงสรางขดความสามารถของตนเองได โดยรบการถายทอด เทคโนโลยจากตางประเทศ ทงน จะตองมบคลากรทมการศกษาดเพยงพอทจะเขาใจและ รบการถายทอดดงกลาวได และมโครงสรางพนฐาน เชน ระบบการคา โทรคมนาคมและ การบรหารจดการทด ประเทศไทยกำลงอยในระยะหวเลยวหวตอ โดยพอมความสามารถ ในการรบการถายทอดเทคโนโลยสำหรบดำเนนกจการตางๆ ไดแลว แมยงมขอตดขดอยใน

67วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

บางสวน เชน การขาดแคลนบคลากร พฒนาการขนตอไปทสำคญ คอการสรางความ สามารถวจย พฒนา และนวตกรรมดวยตนเอง ซงจะทำใหสนคาและบรการมคณภาพสง ขนอกเปนทวคณ

การสรางความสามารถในการวจย พฒนา และนวตกรรม รวมถงการปรบเปลยน เทคโนโลยในการผลตสนคาและในการใหบรการ เปนขนตอนทสำคญมากในการพฒนา ประเทศ นกเศรษฐศาสตรเชน โจเซฟ ชมปเตอร (Joseph Schumpeter) ไดเสนอแนว คดวานวตกรรมเปนปจจยสำคญททำใหเกดการเปลยนทางเศรษฐกจ โดยผประกอบการท นำนวตกรรมทดมาใช จะไดรบความสำเรจในกจการ นำไปสผลกำไร และความสามารถในการผลกดนเศรษฐกจใหพงไปขางหนาได

แมประเทศไทยจะยงไมอยในระดบทจะสามารถนำนวตกรรมของตนเองมาใชใน การผลตสนคาและการบรการระดบโลกไดมากนก แตกยงสามารถนำเทคโนโลยและความร ใหมๆ มาใชเพอเกดประโยชนในระดบประเทศหรอทองถนได ตวอยางเชน การนำ อนเตอรเนต โทรศพทมอถอ การตรวจพนธกรรมดวยดเอนเอ หรอการนำวสดกอสรางใหมๆ มาใช การเปลยนเทคโนโลยมความสำคญมากในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม รวมถง การทำมาคาขาย เชน ประเทศไทยเคยพงการสงออกวตถดบเกษตรเปนหลก แตปจจบน ตองผลตสนคาทมการใชเทคโนโลยมากขน รวมถง อาหารแปรรป รถยนต และชนสวน คอมพวเตอร ปญหาหลกกคอ หากไมมการวจยพฒนาและนวตกรรมของเราเอง กจะตอง พงเทคโนโลยจากตางประเทศเปนหลกเชนในปจจบน อนทำใหมลคาเพมของสนคามไมมาก นก เนองจากเปนเพยงผรบจางผลตตามสงเทานน การพงเทคโนโลยจากภายนอก แมจะ ชวยใหเราพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรมไดในระดบหนง แตหากพงมากเกนไปจะกอ ปญหาคอ ไมมความยงยน เพราะแหลงการผลตและการบรการอาจเปลยนไปได เชน อาจยายไปทเวยดนาม อนโดนเซย หรอประเทศอนทมปจจยการผลตทไดเปรยบมากกวา ได จงมความจำเปนทเราตองเพมขดความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดย การเพมการวจย พฒนา และนวตกรรม รวมทงเพมขดความสามารถในการถายทอดและ ปรบปรงเทคโนโลย เพอใหการพฒนามความยงยน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒68

วทยาศาสตรกบทรพยสนทางปญญา

ผลงานทมาจากปญญาของมนษย อาจเรยกโดยรวมวา ทรพยสนทางปญญา (intellectual property) อาจจดวาวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนทรพยสนทางปญญาของ สงคม ทรพยสนทางปญญานมทงทเปนทรพยสนสาธารณะ กลาวคอ เปนทรกนโดยทวไป ไมมใครเปนเจาของโดยเฉพาะ และทงทเปนทรพยสนทมการคมครองโดยกฎหมาย การนำ ไปใชประโยชนตองทำตามกฎเกณฑ รวมทงการจายคาตอบแทนใหกบเจาของ ซงเปนผสราง สรรคหรอประดษฐคดคนขน โดยผทคนควาประดษฐขนไดขออำนาจทางกฎหมายในการ เปนเจาของ เชน อาจจดสทธบตร (patent) ซงผนำสงประดษฐหรอความรไปใชจะตองขออนญาตกอน และจายคาสทธตามแตจะตกลงกน การถอสทธเปนเจาของทรพยสนทาง ปญญานน ถอกนโดยทวไปวาถกตองและยตธรรม เนองจากสงประดษฐหรอความรทเปน ประโยชนนนมาจากจากความพยายามและความสามารถของผคนควาประดษฐเอง

ในการทสงคมจะใชประโยชนจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยนน หากเปนความรหรอ สงประดษฐทเปนทรจกหรอใชกนโดยทวไป กถอวาเปนทรพยสนสาธารณะ ซงสงคมมสทธ นำไปใชไดเลย โดยไมตองขออนญาตจากใคร แตหากเปนความรหรอสงประดษฐทมผสงวน ไว โดยมสทธบตร หรอเปนความลบทางการคากตาม กจำเปนตองมการตกลงกบเจาของ สทธวาจะนำไปใชไดในเงอนไขอะไร เชน ตองจายคาสทธให เปนตน นเปนกฎเกณฑสากล ทยดถอกน เพอใหเกดความยตธรรมแกทกฝาย และเพอเปนการกระตนใหนกประดษฐคดคน ไดทำงานอยางมแรงจงใจ

นอกจากสทธบตรแลว ทรพยสนทางปญญาทไดรบการคมครองตามกฎหมายยง อาจอยในรปของการออกแบบอตสาหกรรม การออกแบบวงจรรวม และเครองหมายการคา (trademark) ซงในการจะไดรบความคมครองนน เจาของตองจดทะเบยนและอธบาย ลกษณะของทรพยสนทางปญญาซงจะสงวนสทธไว ทรพยสนทางปญญาบางอยาง เชน ลขสทธ (copyright) ซอฟตแวร และความลบทางการคา ไดรบการคมครองโดยอตโนมต โดยเจาของไมตองจดทะเบยน

กฎเกณฑเกยวกบการนำทรพยสนทางปญญาไปใชเพอประโยชนของสงคมกยงม ปญหาอยหลายประการ ตวอยางเชน หากเจาของสทธเรยกรองคาตอบแทนมากเกนไป จนผทจะใชประโยชนจากสงประดษฐหรอความรทมเจาของนน ไมสามารถจดหามาใหได

69วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

หรอหากเจาของสทธผกขาดไมยอมถายทอดเทคโนโลยออกไป กจะเกดความไมยตธรรมอก แบบหนง ตวอยางเชน หากยารกษาโรคมราคาแพง เนองจากผผลตซงเปนเจาของทรพยสน ทางปญญาสามารถผกขาดได จนทำใหผปวยไมสามารถหาซอมาได และไมสามารถรกษา โรคใหหาย หรออาจถงตองเสยชวต กจะเกดประเดนวา เปนการละเมดสทธของผปวย หรอละเมดศลธรรมหรอไม

นคอปญหาโดยทวไปทเกดขนระหวางประเทศทพฒนาแลวดานอตสาหกรรมและ ประเทศทกำลงพฒนา กลาวคอ สนคาและบรการทมเทคโนโลยสง ซงมาจากประเทศทพฒนาแลวนนมกมราคาแพงมาก สนคาและบรการเหลานหลายอยางทำไดในประเทศท กำลงพฒนาดวยราคาทถกกวา โดยการลอกเลยนวธการทเจาของไดจดทะเบยนทรพยสน ทางปญญาไว จงเกดปญหาการลอกเลยนหรอปลอมแปลงสนคาหรอบรการทเปนปญหา ระดบโลก ในปจจบน มความพยายามแกปญหาดงกลาว และความพยายามทำใหเกด กฎเกณฑการคาระหวางประเทศทยตธรรม โดยมองคการคาโลกเปนตวกลาง ประเดนทรพย สนทางปญญาทเกยวกบการคา (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, TRIPS) เปนเรองทตองมการเจรจาเพอใหเกดความยตธรรมในการคาระหวางประเทศ ใน ประเดนเกยวกบยารกษาโรคจากบรษทตางประเทศทมราคาแพง แตมความจำเปนทประชาชน ตองใช เนองจากโรคนนคกคามชวตนน รฐกอาจมการบงคบใชสทธ ใหสามารถจดซอหรอ หรอจดหามาเองได ทผานมา ประเทศไทยไดบงคบใชสทธเชนนกบยาบางตว คอยาตาน เอดสและยาโรคหวใจ การบงคบใชสทธนเปนประเดนทมความขดแยงอยมาก เพราะใน แงหนง อาจกลาวไดวา เปนการดแลใหคนไทยไดเขาถงยาทบรษททเปนเจาของตงราคาไว แพงเกนไป แตในอกแงหนง อาจทำใหบรษททเปนเจาของตอบโตโดยการไมนำยาใหมทด มาวางตลาดในประเทศไทย หรอประเทศทพฒนาแลวถอวามาตรการของไทยเปนการละเมด สทธทรพยสนทางปญญาและมมาตรการตอบโต เชน มาตรการทางภาษอากรสนคาจาก ประเทศไทย เปนตน

เราไดเหนแลววา การเคารพกฎเกณฑเกยวกบทรพยสนทางปญญามความสำคญ การทประเทศไทยพงการสงสนคาออกไปยงประเทศตางๆ ทวโลกเปนแนวทางสำคญในการ การหารายได ยงทำใหเราตองพยายามรกษากฏเกณฑสากลมากขน และในขณะเดยวกน กควรดแลใหประชาชนไดรบผลประโยชนจากวทยาการทวโลก โดยไมมขดจำกดมากเกนไป ท สำคญคอ ควรหาแนวทางพฒนาในอนาคต ทจะทำใหประเทศไทยมทรพยสนทางปญญา ของตนเองมากขน จะไดสามารถพงตนเองไดมากขนดวย

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒70

แนวทางใหมของการพฒนาทรพยสนทางปญญา: การผสมผสานระหวางความรเปดและความรทมเจาของ

ในปจจบน มพฒนาการใหมในการสงสมความรของมนษยทวโลก อนเกดจาก การเปลยนทางโครงสรางของการผลตและการบรการ และความกาวหนาของเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยสารสนเทศ พฒนาการใหมนทำใหเกดการผสมผสานระหวางความรสาธารณะ และความรทมเจาของ หรอทรพยสนทางปญญาทมการคมครอง

ในดานโครงสรางของการผลตและการบรการนน โดยทวไปเทาทผานมานน บรษท ยกษใหญทเปนเจาของเทคโนโลยทงหลายสามารถผกขาดได โดยดำเนนการวจย พฒนาและนวตกรรมในบรษทของตนเอง และไดเปนเจาของทรพยสนทางปญญาแตฝายเดยว ในปจจบน การผกขาดเชนนทำไดยากขน เนองจากคแขงทมความสามารถใกลเคยงกนมมาก ขน และกระจายกนอยทวโลก ไมกระจกอยเพยงแตในประเทศตะวนตกเทานนดงแตกอน ทสำคญกคอ วทยาศาสตรและเทคโนโลยเปลยนแปลงและเพมปรมาณขนอยางรวดเรว จน ยากทบรษทหนงๆ จะมความสามารถรอบดาน เพอใชในการผลตของตนอยางเดมได มหนำซำ คาใชจายในการพฒนาเทคโนโลยดวยตนเองกสงมาก จนทำใหตองเปลยนยทธศาสตรจาก การทำเองทงหมด ไปวาจางบรษทหรอหนวยงานวจยอนๆ ใหเปนผทำการวจยและพฒนา ใหหรอในบางครงกซอบรษททมความชำนาญทตนตองการเสยเลย ทรพยสนทางปญญาจง กระจายออกไปอยตามทตางๆ ทวโลกมากกวาแตเดม แมบรษทใหญอาจยงเปนเจาของ ทรพยสนทางปญญาทางกฏหมายอย แตการทนกวจยพฒนาและผทำนวตกรรมกระจายอยตาม ทตางๆ ทวโลก รวมทงในประเทศทกำลงพฒนาเชนอนเดยหรอจนทรบจางนน กทำใหม การกระจายความสามารถทางวทยาศาสตรออกไปมาก เพราะทจรงแลว ความรตางๆ นน ยอมฝงอยในตวคนทเปนผหาความรนนมา โดยไมมกฏหมายใดๆ สามารถบงคบไมใหมการกระจายออกไปได

ในปจจบน การผกขาดเทคโนโลย ซงแตกอนเปนปจจยสำคญทสรางความกาวหนา แกกจการของผผกขาด ในบางครงกลบกลายเปนตวททำใหเจาของเทคโนโลยเสยเปรยบใน ทสด ตวอยางเชน เทคโนโลยดานคอมพวเตอรและโทรศพท ซงทแรกดคลายกบวาผผกขาด นาจะไดเปรยบ แตทจรงในทสดอาจเสยเปรยบเพราะมตลาดทจำกด หรอมผรวมพฒนา เทคโนโลยจำนวนจำกด ดงเชนในการแขงขนในการพฒนาซอฟทแวรระหวางบรษทใหญ

71วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ทผกขาด กบบรษทเลกและนกพฒนาอสระทใชระบบเปด (open source) ซงเปดใหทกคน สามารถเขามาใชเทคโนโลยและซอฟตแวรพนฐานไดโดยไมมขอจำกด การตอสกนระหวาง ผใชความรผกขาดกบผใชความรสาธารณะในตอนตนดคลายกบยกษสกบมด ยกษนาจะ ชนะไดโดยงาย แตในปจจบน การทระบบเปดทำใหนกพฒนาสามารถทำงานไดโดยอสระ และการทผพฒนาระบบเปดมจำนวนมาก และมกำลงใจในการทำงานรวมกน ทงโดยอดม คตของนกพฒนาอสระ และโดยผลประโยชนของบรษททเขารวม ทงหมดนทำใหซอฟทแวร ระบบเปดขยายตวไดอยางรวดเรว และกำลงมบทบาทสงมากในระบบอนเตอรเนต โทรศพท มอถอ และเทคโนโลยสารสนเทศโดยทวไป ประเทศไทยและประเทศทกำลงพฒนาอกหลาย ประเทศกไดถอการพฒนาซอฟทแวรระบบเปดเปนนโยบายทสมควรใหการสนบสนน ดงนน โดยความรวมมอกน มดกอาจชนะยกษได

การเปลยนแปลงของเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยสารสนเทศ เปนปจจยสำคญ ททำใหมการกระจายของความรและนวตกรรมใหมๆ อยางรวดเรว ในปจจบน การสราง เครอขาย และการถายทอดความรสามารถทำไดโดยงาย โดยอนเตอรเนตและวธโทรคมนาคม อนๆ การเดนทางตดตอกนกสะดวกขนมาก ปจจยเหลานทำใหเกดระบบเปดขนในดานตางๆ ทเกยวโยงกบความร การวจย และนวตกรรม ตวอยางของความรระบบเปด เชน Wikipedia ซงทกคนสามารถเขาถงโดยไมตองเสยคาใชจาย ระบบขอมลและหองสมดหลายแหงทวโลก กเปดใหทกคนเขาถงไดโดยงายโดยระบบ e-library วารสารวชาการจำนวนมากเปน e-journals เปดใหผอานเขาอานไดโดยไมตองเสยคาใชจาย

การวจย พฒนา และ นวตกรรมกมแนวโนมทจะใชระบบเปดมากยงขน ตวอยาง ของการวจยระบบเปด นอกจากการวจยซอฟตแวรดงทกลาวมาแลว มเชนการวจยดานจโนมของมนษย ซงมความรวมมอระหวางหนวยงานวจยตางๆ จนกระทงไดทราบขอมล ดเอนเอ ของมนษยโดยสมบรณ ในปจจบน มการวจยในแนวทเรยกวาการวจยเสมอน (virtual research) ซงผวจยไมไดทำการวจยเอง แตรวบรวมและจดการความร รวมทง สงเคราะหขอสรปจากการวจย การวจยเชนนมกใชระบบเปดเพอเขาถงขอมลทตองการ

การเพมพนและสงสมความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยในอนาคต คงยงมทง ความรทเปดเผยเปนสาธารณะ และทกคนมสทธนำไปใชได และความรทเปนทรพยสนทาง ปญญาทมการคมครอง ใหผลประโยชนแกเจาของความร หรอปองกนไมใหมการลอกเลยน โดยไมไดรบอนญาต อยางไรกด แนวโนมดานการผลตและการบรการ และดานเทคโนโลย นาจะทำใหมการเปลยนแปลงในทางทมการผสมผสานระหวางความรสองแบบนมากขน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒72

นวตกรรมแบบเปด (open innovation) จะทวความสำคญขน และจะมรปแบบตางๆ ตง แตเปดเตมทใหทกฝายเขามารวม ซงอาจจะเปนนวตกรรมทางสงคม คลาย Wikipedia หรอการสรางเครอขายสงคมในรปแบบใหมๆ คลาย Facebook หรอเปดเฉพาะใหกลมทม ความรวมมอกน เชน บรษททรวมกนพฒนาซอฟทแวรใหมในระบบเปด แตมผลประโยชนทางการคาทจะตองรกษาความลบบางสวนอย

ในอนาคต ผทตองการความร ทงคนทวไปและนกวจย จะมโอกาสหามาไดดวย ตนเองมากขน โดยจะสามารถเขาถงแหลงความรตางๆ มากขน อยางไรกด การทจะสามารถ เขาถงแหลงความรนน ผคนควาจะตองมความสามารถในการใชเทคโนโลยสารสนเทศและ ยงตองมวจารณญาณในการประเมนแยกแยะขอมลทไดมา ซงจะมคณภาพหลากหลาย กรอง เอาเฉพาะขอมลทมคณภาพ ดงนน จะตองเปนผทไดรบการศกษาทด และสามารถเรยนร ดวยตนเองได การสรางคณภาพของการศกษาและการเรยนร จงเปนประเดนทรฐและ สมาชกของสงคมทงหมดจะตองใหความสำคญ สงคมทใหความสำคญกบการศกษาและเรยนร กจะไดประโยชนจากวทยาศาสตร เทคโนโลย และความรอนๆ อนจะทำใหสงคมมความ เจรญงอกงามตอไป

บทบาทของวทยาศาสตรในโลกและในทองถน

วทยาศาสตรเปนแหลงความรเกยวกบธรรมชาตทงหมด โดยไมมพรมแดนขวางกน ดงนนการนำวทยาศาสตรมาใชเพอประโยชนของสงคม จงมกสามารถนำมาใชไดทกแหง ไม จำกดเฉพาะทใดทหนงเทานน ผลตผลของวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไมวาจะเปนรถยนต โทรศพทมอถอ หรอยารกษาโรค สามารถนำมาใชไดในทกสงคม กลาวไดวา วทยาศาสตร สรางประโยชนตอสงคมโลกโดยไมจำกดทองท อยางไรกด การนำเอาวทยาศาสตรมาใชได อยางเหมาะสมนน ไมใชการซอสนคา หรอการนำเขาโรงงานและเครองจกรมาผลตเทานน เพราะจะไมใชการใชประโยชนอยางเหมาะสมและยงยน

วทยาศาสตรในแตละสงคมควรมจดหมายสำคญในการแกปญหาและสราง ประโยชนตอสงคมของตนเปนหลก ไมใชทำใหเกดการพงพาโลกภายนอกเทานน โดยถายทอด องคความรทมอยในโลกมาควบคกบการสรางความสามารถของตนเอง สงคมทจะนำเอา วทยาศาสตรมาใชอยางไดผลเตมท และสามารถเลอกไดอยางเหมาะสมนน จะตองมระดบ

73วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

การพฒนาดพอสมควรอยแลว โดยเฉพาะอยางยงมระดบการศกษาทด ทำใหเขาใจและ สามารถนำเอาวทยาศาสตรระดบสากลมาตอยอด พฒนาใหเหมาะสมกบทองถนไดดวย จง สามารถพงตนเองได โดยไมจำเปนตองพงผลตผลวทยาศาสตรจากตางประเทศอยตลอด เวลา ปญหานคลายกบปญหางกนหาง กลาวคอ จะสามารถใชประโยชนและพฒนาวทยาศาสตรใหดได ตองมการศกษาและระดบการพฒนาทวไปทด แตการจะมระดบการศกษา และพฒนาทวไปทด กตองใชวทยาศาสตรใหเปนดวย กลาวคอ สามารถนำเขามาตอยอด และใชประโยชนได ดงนน การแกปญหานคงตองทำในทกดานพรอมกนไป ไมเฉพาะดาน ใดดานหนงเทานน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒74

75วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรกบประเดนทางคณธรรม จรยธรรม

สงคมและกฎหมาย

วทยาศาสตรมพลงทอาจใชในทางดและราย

วทยาศาสตรมพลงมาก ความรเกยวกบการทำใหนวเคลยสของอะตอมแตกตว นำไปสการพฒนาพลงงานนวเคลยร ซงอาจนำมาใชทงในทางสนตและทางสงคราม ความร เกยวกบยนและเซลลตนกำเนด (stem cells) ทำใหเรานำมาใชในการรกษาพยาบาล แต ในขณะเดยวกน กเปดทางใหสามารถนำมาใชในทางรายได เชน ทำอาวธชวภาพทมฤทธ รนแรง นกวทยาศาสตรพฒนาสงเหลานขนมาจากความร โดยสวนใหญคาดวา จะมการนำ ไปใชในทางทด แตประวตศาสตรไดพสจนหลายครงแลววา มการนำความรวทยาศาสตรททรงพลงนไปใชในทางทเกดผลรายตอมวลมนษย เชน ในการประหตประหารกน

๕

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒76

ทจรง อาจถกเถยงไดวา การนำเอาผลผลตวทยาศาสตรไปใชในทางรายนน ไมใช ความผดของนกวทยาศาสตร ซงโดยทวไปไมมเจตนาราย ไอนสไตนไดเคยขอโทษและ แสดงความเสยใจทไดเคยเขยนจดหมายถงประธานาธบดรสเวลตในชวงสงครามโลกครงทสอง เตอนวาฝายเยอรมนอาจพฒนาระเบดปรมาณไดสำเรจ ทำใหสหรฐอเมรการบพฒนา ระเบดนขนมากอน และนำมาใชกบญปนในทสด (รปท ๑๑) แตตวอยางนกแสดงใหเหนวา วทยาศาสตรมบทบาทสำคญยงในการพฒนาอาวธรายแรง และแมเรองนจะนอกเหนออำนาจ ของนกวทยาศาสตรทจะควบคมได แตกปฏเสธความรบผดชอบเสยทงหมดไมได หากจะม สวนทดทเกดจากวทยาศาสตรดานพลงงานปรมาณ กคอ การผลตพลงงานทนำไปใชใน อตสาหกรรมและครวเรอนทวไปในหลายประเทศในลำดบตอมา

ปจจบนมโรงไฟฟาพลงงานนวเคลยรอยในหลายประเทศทวโลก แมประเทศแถบบานเรากกำลงสรางโรงไฟฟานวเคลยรหลายแหง เชน ในจน เวยดนาม อนโดนเซย เปนตน ประเดนทยงวตกกนอย กคอความปลอดภยจากโรงไฟฟาเหลาน ซงอาจมอบตเหตเกดขนได เทาทผานมาเคยมอบตเหต เชน ทเชอรโนบลในรสเซย ซงเครองปฏกรณระเบดและสง สารกมมนตรงสออกสสงแวดลอม สรางความเสยหาย อยางไรกด ตามสถตแลว อบตเหต จากโรงไฟฟานวเคลยรไดสรงความเสยหายตอชวตและทรพยสนนอยกวาโรงไฟฟาจาก แหลงพลงงานอน เชน ถานหน อยมาก และในปจจบน กมระบบควบคมความปลอดภยทดขนกวาเดมมาก ประเทศไทยกำลงอยในระหวางการตดสนใจสรางโรงไฟฟานวเคลยร เพอ เปนแหลงพลงงานในอนาคต ซงในการนตองประเมนความเสยงในดานตางๆ และดแล ระบบความปลอดภยใหดทสด

(ก) (ข)

รปท ๑๑ (ก) ระเบดปรมาณทฮโรชมา ค.ศ. 1945 (ภาพจาก http://www.cfo.doe.gov) (ข) โรงไฟฟานวเคลยรทฮามาโอกะ (ภาพจากไทยรฐ)

77วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

พลงของวทยาศาสตรในปจจบนยงมากขนกวาเดม เนองจากวทยาศาสตรไดม การพฒนาอยางรวดเรวมาก ยกตวอยางเชน พลงของเทคโนโลยสารสนเทศ อนทำใหเรา สามารถจดการขอมลจำนวนมากไดอยางรวดเรว เทคโนโลยอนเตอรเนต คอมพวเตอร และ โทรคมนาคมไดใหเครองมอทนำมาใชในกจการตางๆ ทงการคาขาย อตสาหกรรม และ การบรหารงานทวไปไดอยางด แตในขณะเดยวกน กเปดโอกาสใหทำอาชญากรรมในรปแบบ ใหมๆ ไดมาก ตงแตการฉอโกง การขโมยความลบ การทำลายขอมลของทางการหรอองคกร ตางๆ จนถงอาชญากรรมทางเพศ พลงของเคมสมยใหมทำใหเรามสงของเครองใชและยารกษาโรคทดจำนวนมาก แตในขณะเดยวกน กสามารถนำไปใชในการทำอาวธเคมทมพษ รายแรง ไมวาตอคนหรอตอสงแวดลอม

จากการทวทยาศาสตรมพลงมากเชนน อาจสรปไดวา พลงของมนมากเกนไปกวา ทจะปลอยใหเปนเรองของนกวทยาศาสตรเทานน สงคมตองเขามาดแลเพอไมใหมการนำ วทยาศาสตรไปใชในทางทเปนอนตราย แตการพดเชนนงายกวาทำ เพราะในการคนควาทาง วทยาศาสตรนน มกไมมทางรวา ผลจะเปนอยางไร และจะมการนำไปใชไดอยางไร หากสงคม ออกกฎเกณฑมากจนขดขวางการวจยอสระ กจะเกดผลรายมากกวาด ทสำคญกคอ แมสงคม หนงจะออกกฎเกณฑอยางหนง หากสงคมอนไมเหนดวยและไมทำตาม กจะเกดการเสย เปรยบของสงคมทออกกฎเกณฑนน เพราะจะตามความรใหมไมทน ดงนน กฎเกณฑทอาจ มเพอกำกบดแลการพฒนาวทยาศาสตรนน นาจะตองเปนกฎเกณฑสากลทสงคมมนษย ยอมรบกน องคการระหวางประเทศ เชน ยเนสโก (UNESCO) ไดใหความสำคญกบเกณฑ จรยธรรมดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ดงจะกลาวถงตอไป

วทยาศาสตรมความเสยงซงเฝาระวงและปองกนแกไขได

บางครงวทยาศาสตรอาจนำความเสยหายอยางไมคาดคดมาไดเหมอนกน ความเสย หายอาจมาจากการรเทาไมถงการณ ตวอยางเชน ยาธาลโดไมด (thalidomide) ซงมสรรพคณ ดมากในการระงบปวดและใชกนมากในชวงหาสบปทแลว แตตอมาพบวาหญงมครรภทใช ยานคลอดทารกทพการแขนขา อกตวอยางหนง คอการใชยาฆาแมลง เชน ดดท ซงตอมาไดมการพบวากอใหเกดผลเสยตอสงแวดลอม โดยเฉพาะตอสตว เชน นก

หากจะพอมขอดจากการผดพลาดของวทยาศาสตร กคงเปนการทสามารถแกไขตน เองได เมอพบวามผลเสยจากผลตภณฑทมาจากวทยาศาสตร กสามารถใชการวจยทาง

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒78

วทยาศาสตรหาขอมลใหแนชด และหาทางเลอกใหมๆ ทจะไมกอผลเสย และพฒนาระบบทปองกนความผดพลาดในอนาคตได ตวอยางเชน การพฒนายาปจจบน มมาตรการควบคม และปองกนอยางเครงครด ทจะไมใหเกดผลขางเคยงทไมตองการ ดงเชนทเคยมมา การพฒนา การปองกนแมลงและศตรพช กมการใชสารใหมทไมมพษตอสงแวดลอมเหมอนทไดเคยมมา และยงใชวธแบบบรณาการกบวธการอนๆ เชน การใชสารชวภาพ หรอสงมชวตอนทจะ ตอสกบแมลงได รวมถงการจดการทดดวย เชน การจดการแบบผสมผสาน โดยการเลอก ใชพนธทตานทานศตรพช การใหนำใหปยทเหมาะสมและการดแลทเหมาะสม ซงเหลานก ใชหลกการวทยาศาสตรชวยใหลดการใชสารเคมลงได

วทยาศาสตรปจจบนทรงพลงมาก จงยงตองระวงความผดพลาดใหมากดวย ตวอยางเชน การพฒนาพชหรอสตวแบบขามพนธ หรอ จเอมโอ (Genetically modified organisms, GMO) ซงตองระวงไมใหมผลขางเคยงทไมตองการตอมนษยหรอสงแวดลอม การระวงเชนนเปนเรองทด แตกตองใหมความเหมาะสมพอด ไมใชคดคานตอตานทกกรณ หรอสนบสนนทกกรณ การทจเอมโอเปนเรองทสงคมยงมความสงสยอยวาวทยาศาสตรทำ ไดเพยงไหน และมประโยชนอยางไร ทำหมใหตวเทาชางไดแลวจะเกดอะไรขน (รปท ๑๒) ทำใหนกวทยาศาสตรตองมความพยายามสอไปยงสงคมดวยความเหนทถกตองและมสมดล

ใหมากทสด

รปท ๑๒ จเอมโอ ในอนาคต? (ภาพวาดโดย “ปย” จาก “GMOs มหศจรรยหรอมหนตภยของ สหสวรรษ” โดย บณฑตยสภาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย ๒๕๔๓)

79วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ประเดนทวาผลตภณฑจากจเอมโออาจจะเปนอนตรายตอผบรโภคหรอสงแวดลอม หรอไม อาจใชหลกการสองประการใหญๆ มาพจารณา หลกการหนงคอ หลกการระวง (Precautionary Principle) คอใหระวงและตรวจสอบในดานตางๆ อยางถถวน โดย การวเคราะหความเสยง และผลไดผลเสย และหากมเรองทยงไมชดเจนวามความเสยงเพยง ใด หรอไดคมเสยงหรอไม กยงไมควรอนญาตใหดำเนนการ เชน ไมควรอนญาตใหขายหรอ ทำอาหารจากพชจเอมโอ หากยงไมรแนชดวาการบรโภคอาหารดงกลวจะมผลรายตอสขภาพ หรอไม หลกการน แมจะดในแงทเลอกความปลอดภยไวกอน แตหากนำมาใชอยางเครงครดเกนไป จะมปญหาทจะปดกนการพฒนาใหมๆ เชน มผคดคานมะละกอ จเอมโอ (รปท ๑๓) ท สามารถตานทานไวรสใบดางจดวงแหวน ซงชวยไมใหผลผลตมะละกอตกตำ ทงทยนทใสใน

มะละกอนนเปนยนตานไวรสพชทไมมผลใดๆ ตอมนษย คลายกบการฉดวคซนใหมะละกอ

(ก) (ข)

รปท ๑๓ (ก) มะละกอทเปนโรคไวรสใบดางจดวงแหวน ซงกอความเสยหายมากตอชาวสวน

(ข) มะละกอ จเอมโอ ไดรบการถายฝากยนทำใหตานทานโรคได (ภาพจากศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต)

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒80

อกหลกการหนงคอ หลกการความเหมอนกนในเนอหา (Principle of Substantial Equivalence) ซงระบวา สงของตางๆ ทมเนอหาเหมอนกนยอมถอวาเปนสงของชนดเดยว กนได ไมวาจะมทมาอยางไร ยกตวอยางเชน หากแปงถวเหลองทมาจากพชจเอมโอมสวน ประกอบและคณสมบตเหมอนกบแปงทมาจากถวเหลองธรรมชาต และไมมสงแปลกปลอม อยางอน ยอมถอวามความปลอดภยเทากน หลกการทงสองนมแนวตางกน แตกมเหตผล ทงค จงควรมการวเคราะหแตละกรณอยางถถวน กอนทจะมการตดสนในทางใดทางหนง

ความเสยงบางอยางไมใชความเสยงตอสขภาพของผบรโภค แตเปนความเสยง ดานการตลาด ดานการเมองและเศรษฐกจ ดานภาพพจน หรอดานอนๆ เมอมการใชหรอ

พฒนาจเอมโอ หลายประเทศในโลก เชน ในยโรป ยงไมยอมรบผลตภณฑจเอมโอ ดงนน

หากประเทศไทยจะยอมรบจเอมโอและอาจใช ทำสนคาเพอสงออกจะตองมวธการตรวจสอบ ใหแนชดวาสนคานนปลอดจากจเอมโอหรอไม หรอมสวนผสมอยมากนอยเพยงใด อยใน ระดบทประเทศคคายอมรบไดหรอไม ในดานการเมองและเศรษฐกจนน ประเทศไทยในฐานะ ผสงออกสนคาอาหารทสำคญจำตองศกษาผลกระทบของนโยบายจเอมโอ ซงแมประเทศ เชน สหรฐฯ จน และญปน มนโยบายสงเสรมกตาม แตกยงมหลายประเทศทยงไมคอย ยอมรบ และอกหลายประเทศกำลงปรบนโยบายในดานนอย นโยบายของไทยจงควรมการปรบเปลยนใหเหมาะสมอยตลอดเวลา

ปญหาดานการใชและพฒนาจเอมโออาจคอยหมดไป เมอทวโลกมการยอมรบ ผลตภณฑจากจเอมโอมากขนดงเปนแนวโนมในปจจบน ในขณะเดยวกน ประเทศไทยควร กำหนดนโยบายและมมาตรการความปลอดภยชวภาพอยางแนชด เพอใหสามารถพฒนา ผลตภณฑจากจเอมโอทปลอดภยได นโยบายดงกลาวอาจระบวาจะเนนการพฒนาจเอมโอ ในดานใด เชน ดานพชทไมใชอาหาร ประเภทไมดอกไมประดบ หรอพชพลงงาน การไมม นโยบายดงเชนในขณะนเปนการเสยโอกาสในการเพมคณภาพและปรมาณของสนคาเกษตร ของเรา

ในปจจบน กำลงมการพฒนาสาขาใหมของวทยาศาสตรทกวางขวางกวาเรอง จเอมโอมาก กลาวคอสาขาทเรยกวา ชววทยาสงเคราะห เรองจเอมโอเปนเรองของการนำ เอายนจากสงมชวตหนงไปใสในอกสงมชวตหนง ยงจดวาไมมการเปลยนแปลงทางพนธกรรม มากนก แตชววทยาสงเคราะหมงในการสรางชวตหรอสวนสำคญของชวตขน ทงหมดเลย ดงตวอยางทมการนำดเอนเอสงเคราะหจากหองปฏบตการไปใสในแบคทเรย ทไดเอาสาร พนธกรรมออกไปหมดแลว เพอใหมสารพนธกรรมทมาจากการสงเคราะหทงหมด สาขา

81วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วชานกำลงมความกาวหนาอยางรวดเรวมาก และกำลงมการประยกตเพอนำมาใชประโยชน เชน ในการสรางยาตานมาลาเรยจากแบคทเรย แทนทจะตองสกดจากพช อยางไรกด การสงเคราะหชวตใหมขนมาเอง มความเสยงตรงทยงไมทราบวา จะมคณสมบตแตกตาง ไปจากชวตทมในธรรมชาตอยางไร จำเปนตองมการวเคราะหความเสยงนใหชดแจงและม กลไกปองกนความเสยง ตวอยางเชน ใสยน “ฆาตวตาย” หากหลดรอดออกไปจากหอง ปฏบตการ ซงเปนวธการแบบเดยวกบทไดทำกบจเอมโอมาแลว เปนตน

การเลยงเซลลตนกำเนดจากคนหรอจากสตว ใหเปนอวยวะทดแทนอวยวะท สกหรอหรอเสยหายไป กเปนวทยาการทมความสำคญมาก ทตองดแลเรองความเสยงให เหมาะสม ในปจจบนสามารถปลกถายเซลลตนกำเนดเมดเลอดอยางไดผล และในอนาคต อนใกลอาจนำเทคนคการเลยงและปลกถายเซลลตนกำเนดมาใชไดในการรกษาโรคหวใจ สมองเสอมหรอเบาหวาน เปนตน แตเรองนกยงมความเสยงทตองระวงภยจากเทคนคทยง ใหมอยน ตวอยางเชน ความเสยงจากการทเซลลเหลานอาจกลายสภาพเปนเซลลมะเรง หรอหากรบเซลลตนกำเนดจากสตว กตองระวงการตดโรคสตวทอาจแทรกมาได ฯลฯ

นาโนเทคโนโลยกเปนอกเทคโนโลยหนงทยงใหม แตทรงพลงมาก สามารถนำมาใชทำยาทมประสทธภาพสง วสดอตสาหกรรมตางๆ ประเภทส สงทอ และวสดอเลกทรอนกสได วสดนาโนประกอบดวยอนภาคขนาดเลกระดบโมเลกล (นาโนเมตรคอ 10-9 เมตร) ซงทำให มคณสมบตตางออกไปจากวสดอนๆ ทมาจากการรวมตวของโมเลกลจำนวนมาก เรายงไม รจกคณสมบตของวสดนาโนใหมๆ หลายอยาง จงจำเปนทจะตองศกษาอยางละเอยดลกซง เพอปองกนปญหารเทาไมถงการณ ดงเชนทเคยเกดขนมาแลวกบวสดทเพงเรมการใชงาน ในอดต

การทวทยาศาสตรมความเสยง และไดเคยถกนำไปสรางความเสยหายตอสงคม ทำใหหลายคนโทษวทยาศาสตรวา เปนตนกำเนดอสรกายทนาหวาดหวนภาพยนตญปนท สรางโดยอชโร ฮอนดาไดเลาเรองกอดซลลา ซงเปนอสรกายทเกดมาจากสตวโบราณทถก อาวธนวเคลยรทำใหกลายพนธไป กลายเปนสตวดรายทอยยงคงกระพน จงเกดคำถามวา วทยาศาสตรไดสรางกอดซลลาขนมาหรอไม (รปท ๑๔) และหากสรางขนมา โดยจงใจหรอไม กตามจะแกไขไดอยางไร ในเรองนน มนกวทยาศาสตรทคดคนวธทจะทำลายกอดซลลาได แตเปนการใชอาวธรายแรงททำลายสงมชวตอนดวย นกวทยาศาสตรจงตดสนใจจบชวต ตนเองเพอไมใหความลบของตกระจายออกไปสรางความเสยหายเพมขนอก นกวทยาศาสตร ในชวตจรงจะตดสนใจอยางไรหากมเรองทำนองนเกดขนกบตน?

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒82

รปท ๑๔ วทยาศาสตรไดสรางกอดซลลาขนมาหรอ? (จาก Daijaiku Database, http://g93dd.blogspot.com/2008_10_01_archive.html)

ความไมเทาเทยมในการเขาถงวทยาศาสตร

แมวทยาศาสตรจะมความเสยง แตกลาวโดยรวมแลว ถอไดวานอยเมอเทยบกบ ผลประโยชนตอสงคม สมาชกของสงคมควรมสทธทจะไดผลประโยชนตางๆ จากวทยาศาสตร อยางเทาเทยมกน ในความเปนจรง วทยาศาสตรกเหมอนกบความรของมนษยในสาขาอน คอ มกตกอยกบคนจำนวนนอย คนทไดรวทยาศาสตรและไดนำมาใชประโยชน มกเปน คนสวนนอยทมฐานะทางสงคมด ไดรบการศกษาสง และสามารถตดตามวทยาศาสตรใหมๆ นำมาใชประโยชนได ประเทศทพฒนาแลว ทมระดบการพฒนาสง จะสามารถเกบเกยวผล ประโยชนจากวทยาศาสตรเพอมาใชในอตสาหกรรม เกษตรกรรม การบรการ และกจกรรม อนๆ ซงยงสรางความมงคง และสงระดบการพฒนาใหยงสงขนอก ในขณะเดยวกนประเทศ ทยงยากจนกไมสามารถตดตามความรใหมไดทน ถงแมมบางคนในสงคมของประเทศเหลาน

วทยาศาสตรไดสรางกอดซลลาขนมาหรอ ?

หลายตวเสยดวยซำ ?

83วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

อยในฐานะทไดเปรยบ สามารถเกบเกยวผลประโยชนไดจากการเขาถงแหลงความรใหมทคนอนเขาไมถง ความไมเทาเทยมกนในการเขาถงวทยาศาสตรจงเปนประเดนสำคญดาน

สงคมและจรยธรรม

วทยาการใหมทมผลกระทบสงตอสงคมแขนงหนง คอ วทยาการสารสนเทศ ซงได สงผลกระทบแพรหลาย ไมเพยงในสงคมระดบบนเทานน แตทกระดบ ตวอยางเชน โทรศพท มอถอทแพรหลายในทกสงคม และตลอดทกภาคสวนของแตละสงคม อยางไรกด สงคม ทกำลงพฒนา เชน สงคมไทย ยงตดตามความกาวหนาใหมๆ ทสำคญไมคอยทน และตก อยในฐานะเปนเพยงผใชเทคโนโลยน ไมใชผพฒนาหรอผนำ การทจะเขาถงระบบโทรศพท มอถอกตองใชคาใชจายมากเมอเทยบกบรายได ยงหากมองเทคโนโลยดานสารสนเทศและ คอมพวเตอรโดยรวมแลว ยงเหนวามชองวางสงมาก คนสวนมากยงไมสามารถแมแตใช คอมพวเตอร หรอยงไมเหนความสำคญ ชองวางระหวางผมกบผไมมความรและเทคโนโลยน อาจเรยกวา “ชองวางดจทล” และสงคมทจะพฒนาอยางยงยนได จะตองลดชองวางนใหได ในทำนองเดยวกน วทยาศาสตรและเทคโนโลยสาขาอน เชน เทคโนโลยชวภาพ และ นาโนเทคโนโลย กมชองวางนอยเชนกน ทำใหการใชเพอประโยชนของสงคมโดยรวมยงไมเกดขนไดมากนก

แนวทางสำคญทจะลดชองวางทางวทยาศาสตร และชองวางทางปญญาอนๆ ใน

สงคมได กคอ การยกระดบและคณภาพการศกษาสำหรบคนสวนมากในสงคม จะตองม

การปฏรปการศกษาใหคนทงหมดในสงคมเขาถงได ทสำคญคอ การศกษาจะตองเปนการ

ศกษาททำใหเกดการเรยนรดวยตนเอง ไมเพยงแตการทองจำเนอหาทครหรอตำราใหมา

คนในสงคมตองมทศนคตใฝเรยน ใฝร และไดรบการแนะนำใหสามารถเขาถงความรไดดวย

ตนเอง เนองจากการแสวงหาความรดวยตนเองในสมยนสามารถทำไดงาย โดยใชเทคโนโลย

สารสนเทศ จงจำเปนทรฐจะตองมนโยบายสงเสรมเทคโนโลยเพอการศกษาอยางจรงจง

การลดชองวางดจตลจดเปนกญแจสำคญทจะนำไปสการลดชองวางดานอนๆ ได

พรอมกนน รฐจะตองสนบสนนการสรางและใชความรในระดบรากหญา พรอม

ไปกบการสนบสนนการวจยและพฒนาในระดบบน มฉะนนแลว ชองวางทางวทยาศาสตร

ในสงคมกจะยงเพมขนอก กอใหเกดความไมสมดล และจะไมมทางทจะพฒนาอยางยงยน

ได

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒84

วทยาศาสตรกบประเดนทางคณธรรม จรยธรรม สงคม และกฎหมาย

วทยาศาสตรมความสมพนธอยางไรกบคณธรรม จรยธรรม สงคม และกฎหมาย?

ในแงทวทยาศาสตรเปนการศกษาหาความจรงจากธรรมชาต เพอใหเขาใจความ เปนมาของสรรพสงและกฎเกณฑทกำหนดความเปนมาเหลานน ถอไดวาวทยาศาสตรม ความเปนกลางทางคณธรรมและจรยธรรม นนคอ ไมไดระบวาสงใดด สงใดชว สงใดรแลว อยใกลพระเจายงขน สงใดเขาใจแลวจะกลายเปนคนเลว

ในแงทความรจากวทยาศาสตรมพลง สามารถนำไปใชในทางทเปนประโยชน หรอ

ทางทเกดโทษไดนน ตองถอวาวทยาศาสตรมผลกระทบทสำคญทางคณธรรมและจรยธรรม

มาก ผลกระทบอาจมความสลบซบซอน และตองการการวเคราะหในหลายแงมม รวมทง

การวเคราะหความเสยงจากการใชวทยาศาสตรนนดวย ยกตวอยางเชน การโคลนมนษย

(human cloning) หรอการเพาะเลยงมนษยจากเซลลของบคคล ใหเปนคนใหมทมลกษณะ

พนธกรรมเหมอนเจาของ เปนเรองทอยในวสยทวทยาศาสตรจะทำไดในอนาคตอนใกล แต

ควรทำหรอไม? ผทอยากมบตรทมพนธตนเองเชนน ควรมสทธหรอไม? มความเสยงทจะ

เกดความผดพลาดและไดคนพการมาแทนมากเพยงไร? หรอแมไมมความผดพลาด หากม

การทำเชนนมากขนจะมผลอยางไร? เรองตางๆ เหลานยงเปนคำถาม ดงเชนทเคยม

ภาพยนตเรองการโคลนฮตเลอร หรอท วมล ไทรนมนวล เขยนในนยาย “อมตะ”

อกตวอยางทเกยวโยงกน คอ การปรบเปลยนพนธกรรมของมนษย โดยม

จดประสงคใหฉลาดขน สวยงามขน ฯลฯ ซงอยในวสยทวทยาศาสตรทำได แตหากทำได ควรทำหรอไม? โดยผวเผนแลว นาจะเปนเรองทด แตเมอวเคราะหใหดแลว จะเหนวา มความเสยงอยมาก เชน หากมความผดพลาด เชนหากอยากใหฉลาดแตไดโงมา แมเพยง หนงในแสนราย ใครจะรบผดชอบ หรอหากไดลกษณะพนธกรรมทไมพงประสงคมาดวย เชน ฉลาดขนแตมนสยฆาตกรตดมาดวย จะทำอยางไร? และจะมผทใชวธการนสรางมนษย พนธดราย หรอลกษณะชวรายอนขนมาหรอไม? ในแงคณธรรมและจรยธรรมแลว จงเหนวา ไมนาจะพฒนาวธการดงกลาวน ยเนสโก ซงเปนองคกรระหวางประเทศดานวทยาศาสตรฯ

85วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

จงไดจดทำขอตกลงนานาชาต หามการโคลนมนษยและการทดลองปรบเปลยนพนธกรรม

ของมนษยขน

ทกลาวมาแลวเปนการเตรยมตวคดเรองในอนาคต แตวทยาศาสตรปจจบนมเรอง ทเชอมโยงกบคณธรรมและจรยธรรมอยมากมาย ตวอยางเชน การตรวจพนธกรรมของ ทารกในครรภ ซงหากเปนโรครายแรงอาจตองตดสนใจหยดการตงครรภนน เปนปญหาใน ระดบหนง แตหากตรวจแลวพบวา อาจมสตปญญาไมด อาจเปนโรคมะเรงโรคเบาหวาน โรคหวใจในอนาคต ฯลฯ ซงวทยาศาสตรของการตรวจดเอนเอกำลงทำได พอแมควร ตดสนใจอยางไร? ในแงหนง เปนเรองดทจะไดเตรยมตวปองกนไวไดแตเนนๆ แตเมอใด จงจะถอวาเปนเหตผลใหหยดการตงครรภได? การใชยาคมกำเนดหลงจากมการปฏสนธแลว ถอเปนการทำแทงหรอไม? การใชยาเพอควบคมพฤตกรรมของมนษยควรใชหรอไม เชน ใชกบอาชญากรหรอ? คำถามเหลานไมจำกดเพยงเรองเกยวกบการแพทยและสขภาพ เทานน แตครอบคลมวทยาศาสตรดานอน เชน สารสนเทศดวย เชน รฐควรใชเทคโนโลย สารสนเทศมาเปนเครองมอควบคมหรอสอดสองตดตามประชาชนมากนอยเพยงใด เชน สามารถนำขอมลสวนตวของประชาชนมาใช หรอนำมารวมกนในทเดยวกนไดหรอไม เพยงไร? ใครมสทธใชขอมลเหลานน?

หลายเรองเปนเรองทสงคมเองมทาททมความชดเจนยงขน หลงจากมความกาวหนา ทางวทยาศาสตรททำใหมการถกเถยงกนในดานคณธรรมและจรยธรรมมาระยะหนง ตวอยางเชน การมบตรจากการปฏสนธในหลอดแกว ซงเมอวทยาศาสตรเรมทำไดนน ไดกอใหเกดปฏกรยาจากบางกลม วาเปนการฝนธรรมชาตและผดศลธรรม แตในปจจบนน เทคนคนเปนทยอมรบโดยทวไป วามประโยชน โดยเฉพาะในการแกปญหาใหผมบตรยาก และนกวทยาศาสตรทพฒนาเทคนคดงกลาวคอ โรเบรต เอดวารดส (Robert G. Edwards) กไดรบรางวลโนเบลดวย เปนการแสดงการยอมรบของสงคม

เหนไดวา วทยาศาสตรไดนำสประเดนทมความสำคญดานคณธรรมและจรยธรรม มผลกระทบตอสงคมมากมาย หลายเรองเปนเรองทวทยาศาสตรมความกาวหนารวดเรว เกนกวาทสงคมจะปรบตวและมฉนทาคตรวมกนได และหลายเรองตองการกฎหมายและ กฎเกณฑมาควบคมมใหวทยาศาสตรสงผลกระทบในทางเลวราย หรอในทางทสงคม ไมตองการ ตวอยางเชน กฎหมายวาดวยความผดทางคอมพวเตอร ซงระบความผดของการใชเทคโน- โลยสารสนเทศและคอมพวเตอรในทางทคกคามหรอเปนภยผอน และรางกฎหมายวาดวย

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒86

ความปลอดภยทางชวภาพ ซงระบความผดของการพฒนาและใชสงมชวตทเปนภยตอสขภาพ หรอสงแวดลอม เปนตน

สธรรมาภบาลวทยาศาสตรและเทคโนโลย

การทวทยาศาสตรและเทคโนโลยมผลกระทบตอสงคมทงในเชงคณธรรม จรยธรรมและกฎหมาย ทำใหไมใชเปนเพยงเรองของนกวทยาศาสตรและเทคโนโลยเอง เทานน แตเปนเรองทสงคมโดยรวมควรเอาใจใส และรวมกนสรางระบบธรรมาภบาลขน เชนเดยวกบธรรมาภบาลทางธรกจ การเมอง หรอการครองชพโดยทวไป ผทมบทบาทสำคญ ทสดในการสรางระบบธรรมาภบาลน คอ ประชาชนทวไป รวมกบนกวทยาศาสตรและเทคโนโลย นอกจากน สถาบนการศกษาและสวนอนๆ ของสงคมรวมทงรฐบาลกควรมบทบาทดวย

ประชาชนทวไป รวมถงสถาบนทเปนตวแทน เชน สอมวลชน องคกรทไมใชรฐ กลมความสนใจพเศษ เชน กลมผลกดนดานสทธมนษยชน ควรใหความสนใจกบประเดนตางๆ ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทจะสงผลกระทบตอสงคมในทางกวาง เชนดานการคมครอง

ผบรโภคและสงแวดลอม โดยนกวทยาศาสตรและเทคโนโลยควรเปนผใหขอมลและรวม

ปรกษาหารอดวย ตงแตเรองทวทยาศาสตรจะมสวนชวยในการหาคำตอบได เชน การนำ

เอาพชหรอสตวตางถนมาปลกหรอเลยง อนมความเสยงวาจะแพรกระจายจนคมไมอย จน

ถงเรองทวทยาศาสตรอาจสรางความเสยงใหมๆ ขน เชน การพฒนาสงมชวตแปลงพนธ

การโคลนและการปลกถายเนอเยอ การรกษาขอมลสวนตวในสงคมสารสนเทศ ทงนเพอให

ไดขอสรปทเหมาะสมรวมกน

สถาบนการศกษาควรมบทบาทในการศกษาประเดนทางผลกระทบของวทยาศาสตร

และเทคโนโลยตอสงคมในวงกวาง โดยดงขอมลมาจากแหลงตางๆ ทวโลก และใหมผมสวน

รวมมาจากสวนตางๆ ของสงคม รวมกนพจารณาตามความเหมาะสม อยางไรกด ควรระวง

ไมใหมการออกกฎ ระเบยบ หรอกฎหมายตางๆ รวดเรวจนไมรอบคอบ และสราง

ความเสยหายขนเองจากการกระทำนน นอกจากนน ยงควรใหการสนบสนนการศกษาขอมล

รายละเอยดจากแงมมตางๆ และเปนเวทกลางใหมการพจารณา วเคราะหขอมล เพอใหได

ขอสรปทเหมาะสมดวย

87วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรทดตองคำนงถงคณธรรมและจรยธรรม

วทยาศาสตรเปนเครองมอทจะนำมาใชเปนประโยชนแกสงคมไดมาก แตในขณะ

เดยวกน กไมตางกบเครองมออนๆ ทอาจนำมาใชในทางทเปนโทษได นอกจากน บางครง

การนำวทยาศาสตรมาใชยงอาจมผลขางเคยงทไมไดคาดไวกอน สงคมควรเปนผตดสนใน

การนำเอาวทยาศาสตรมาใช โดยใหปราศจากความเสยงหรอมความเสยง ในระดบทยอมรบได

บคคลทสำคญในการชวยใหสงคมตดสนใจในทางทเหมาะสม คอตวนกวทยาศาสตรเอง ซง

จะตองมคณธรรมและจรยธรรมในจตใจ และจะตองเคารพจรรยาบรรณของวทยาศาสตร

การเคารพจรรยาบรรณวทยาศาสตร หมายความวา นกวทยาศาสตรจะตองไม

ปนผลงานเทจ ไมลอกเลยนงานผอน ไมละเมดศลธรรมอนด ฯลฯ แตนคอจรรยาบรรณ

ขนตนเทานน ในดานทนกวทยาศาสตรมความรบผดชอบตอสงคม จรรยาบรรณรวมถง

การดแลไมใหผลงานของตนสรางอนตรายหรอความเสยงทสงคมรบไมไดดวย ดงนน นก

วทยาศาสตรจะตองหมนศกษาประเดนตางๆ ทกวางกวาเรองทางเทคนคของตววทยาศาสตร

เองเทานน นกวทยาศาสตรตองพยายามเขาใจหรอนกถงผลกระทบทไมพงประสงคของ

วทยาศาสตร เชน การนำไปใชในการทำลายลาง ผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพ

ของมนษย รวมทงสงใหมๆ ทสงคมยงไมเขาใจดนก เชน จเอมโอ เซลลตนกำเนด และการ

โคลนมนษย เปนตน ซงในการนจำเปนตองใหขอมลและตดตามความเหนของสงคมในแนว

กวางดวย

นกวทยาศาสตรเปนเพยงสวนหนงของสงคม การทสงคมจะมธรรมาภบาลทาง

วทยาศาสตรไดนน ทกภาคสวนของสงคมตองมสวนรวมในการกำกบใหวทยาศาสตรดำเนน

ไปในทศทางทเหมาะสม ในการนอาจนำหลกการทวไปดานคณธรรมและจรยธรรมมาชวย

กำหนดได ในศาสนาพทธ มหลกการเชนทมาจากโอวาทปาฏโมกข อนสอนใหทำความด

ละความชว และทำใจใหบรสทธ วทยาศาสตรทดควรชวยใหเราทำความดและละความชวได

ไมเพยงชวยใหสามารถทำทงความดและความชวไดมากยงขน สวนการทำใจใหบรสทธนน จะ

ทำไดเมอไดวเคราะหและพจารณาอยางถถวนถงผลดผลเสยของวทยาศาสตรนนในแงมม

ตางๆ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒88

อมารตยา เซน (Amartya Sen) ผไดรบรางวลโนเบลทางเศรษฐศาสตรเคย

กลาวเกยวกบเศรษฐศาสตรไววา

“… economics can be substantially enriched by paying more attention to

ethics, and …the study of ethics can also benefit from a closer contact with

economics.”

“... เศรษฐศาสตรจะสมบรณขนมากหากเอาใจใสเรองจรยธรรมมากขน และ...การศกษา

จรยธรรมกจะไดประโยชนจากการสมผสกบเศรษฐศาสตรมากขน”

ในทำนองเดยวกน เราอาจเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดวา

“... วทยาศาสตรและเทคโนโลยจะสมบรณขนมากหากเอาใจใสเรองจรยธรรมมากขน และ...

การศกษาจรยธรรมกจะไดประโยชนจากการสมผสกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยมากขน”

89วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรไทยบางสวนของบทน นำมาจากหนงสอ “บทบาทของวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหมในสงคมไทย” (ประมวล ตงบรบรณรตน และยงยทธ ยทธวงศ บรรณาธการ ตพมพ ๒๕๔๘) ซง บณฑตยสภาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (บวท.) ไดจดทำรวมกบสยาม สมาคมในพระบรมราชปถมภ ในกจกรรมเพอฉลองรอยปของสมาคม และจากหนงสออนท เกยวของ (ยงยทธ ยทธวงศและคณะ 2543; ประมวล ตงบรบรณรตน และ ยงยทธ

ยทธวงศ 2548; ยงยทธ ยทธวงศ, ยอดหทย เทพธรานนทและคณะ 2549)

วทยาการไทยดงเดม: วทยาศาสตรของทองถน

มประเดนทควรวเคราะหวา วทยาศาสตรและเทคโนโลยมความเปนสากล หรอเปน เรองของทองถน ประเดนนสำคญ เพราะหากเปนสากล ทกคนในโลกรวมทงคนไทย กจะรวม กนใชประดจกบใชนำจากบอเดยวกน แตหากเปนเรองของทองถน แตละแหงกควรจะพฒนา วทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสมกบตน

๖

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒90

การทวทยาศาสตรเปนเรองของการศกษาธรรมชาตทงหมด จงมความเปนสากล แตเทคโนโลยทดยอมขนกบสงคมและทองถนดวย เพราะปญหาและความตองการไมเหมอน กน อาจพอเปรยบเทยบไดวา บอนำวทยาศาสตรเปนสมบตของมนษยชาต และแตละทองถนควรนำนำจากบอนำนไปใชในลกษณะทแตกตางกนไดตามความตองการและเหมาะสม วทยาการของไทยแตดงเดมอาจถอไดวาเปนวทยาศาสตรของทองถน แมวธการ อาจจะไมตรงกบวทยาศาสตรสมยใหม แตกเปนการประดษฐคดคนเครองมอเครองใชทใช ความคดรเรมเชนเดยวกน หลายอยางอาจเปนการคนพบหรอการประดษฐทคลายคลงกน โดยอสระ และอกหลายอยางกอาจเปนการรบมาจากทอนและดดแปลงใหเมาะสมกบทองถน

อยางไรกด แมวทยาศาสตรและเทคโนโลยปจจบน ซงมอทธพลมาจากตะวนตกม สวนคลายคลงกบวทยาการและแนวคดไทย แตมสวนทขดกบความเชอของสงคมดงเดมอย มากดวย ตวอยางเชน ขอขดแยงทเกดขนเมอมผนำการแพทยแผนตะวนตกเขามาใช หรอ การตความหมายทแตกตางกนระหวางดาราศาสตรและโหราศาสตร ซงทงคเปนการศกษา ดวงดาว แตดวยเหตผลและวธการทตางกน

ในชวงประมาณรอยปทผานมา อทธพลของตะวนตกมากขนเรอย และสะทอน ออกมาในวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทย ซงมลกษณะ “สากล” มากขนเปนลำดบ ในแงหนงนน วทยาการของไทยไดกาวเขาสความเปนสากล และเปนสวนหนงของวทยาการ ของมนษยชาตโดยรวม แตในอกแงหนง วทยาการดงเดมทมพนฐานความเชอทแตกตาง ออกไปจากวทยาศาสตรปจจบน กมกจะถกมองวาไมมคณคา หรอสรางใหเกดความเชอผดๆ ทงทหลายอยางอาจจะมคณคาหรอถกตองในบางดาน เชน ยาสมนไพรทวทยาศาสตรยงไมไดศกษาหรอมขอมลเพยงพอ แตกไดใชกนมาหลายชวคนอยางไดผล ทจรงแลว ควรม การประสานกนระหวางวทยาการทองถนระบบเดมกบระบบสากล เพอใหไดประโยชนสงสด เชน การวจยสมนไพรในแนวสากล เพอพสจนคณคาของสมนไพรทไดใชกนมา อาจพบวา หลายตำรบยนยนไดวามคณคา บางตำรบอาจยงไมสามารถสรปไดชดเจน และบางอยาง กอาจพสจนไดวามโทษดวยซำ ทงหมดนกจะเปนการบรณาการความรใหไดขอสรปทดทสด

91วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

รากฐานดานวฒนธรรมไทยทเกยวโยงกบวทยาศาสตร และเทคโนโลย

จากประวตศาสตรและเรองราวกอนประวตศาสตรของไทย เหนไดวาคนไทยไดม วฒนธรรมทมลกษณะบางสวนคลายกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยฝงลกอยนานมาแลว แมไมไดกำหนดกะเกณฑวาเปน “วทยาศาสตรและเทคโนโลย” เนองจากยงไมมคำเหลาน

อยในภาษา อกทงรปแบบการไดมาและการใชงานกแตกตางกนไปจากทมวฒนธรรมตะวนตก

เรมจากการใช “เทคโนโลย” ในการทำสงของเครองใช การเพาะปลก และการดำรงชวต

โดยทวไปอนมหลกฐานมากมาย ตงแตยคกอนประวตศาสตร เชน ยคของวฒนธรรม

บานเชยง (รปท ๑๕) การใชความคดอยางเปนเหตผลอนมาจากศาสนาพทธ ซงตรงกบ

กระบวนการวทยาศาสตร กฝงรากอยในสงคมไทยมานานชา โดยเฉพาะในกลมของผทเขา

ถงแกนวทยาการของไทยแตเดมมานนเรมไดรบอทธพลจากตะวนตกตงแตสมยกรงศรอยธยา

และมารบเพมขนอยางมากตงแตรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนตน

มา ศตวรรษทผานมาของไทย จงจดไดวาเปนศตวรรษของการเรมวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ในรปแบบทเปนสากล มการวางรากฐานของสถาบนตางๆ และการสรางความเขมแขงขน

มามาก

รปท ๑๕ เครองใชยคบานเชยง (http://www.sabuy.com/favoeite_trip/bancharng.html)

ถงแมจะพอกลาวไดวารากฐานทางวฒนธรรมของสงคมไทย มสวนทจดวาเปน

วทยาศาสตรและเทคโนโลยในแงกวางได แตควรตองตระหนกดวยวาวทยาศาสตรและ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒92

เทคโนโลยอยางทเรารจกกนในปจจบนซงมอทธพลมาจากตะวนตกอยางมากนน กมสวนท

ขดกบความเชอของสงคมดงเดมอยมากดวย ดงจะเหนจากตวอยางเชน ขอขดแยงทเกดขน

เมอมผนำการแพทยแผนตะวนตกเขามาใช หรอการตความหมายทแตกตางกนระหวางดารา

ศาสตรและโหราศาสตร เปนตน

เทคโนโลยและภมปญญาไทย

วฒนธรรมยคกอนประวตศาสตรของไทยไดมมาแลวนบเกอบพนป ตวอยางท

สำคญ ไดแก วฒนธรรมบานเชยง ซงมความเจรญรงเรองในชวงประมาณเจดพนปมาแลว

และมเทคโนโลยของการใชโลหะ และการทำเครองมอเครองใชตางๆ ททงใชงานไดด และ

มศลปะงดงาม ในชวงหลายรอยปทผานมา คนไทยไดรบอทธพลทางวฒนธรรมจากการไป

มาหาสและการคาขายจากอนเดย จน และสวนอนๆ ของโลก ซงรวมทงวทยาการทอาจ

เรยกรวมไดวาวทยาศาสตรและเทคโนโลย ศาสนาพทธและเรองอนๆ ทเกยวของกบ

การดำรงชวต กมอทธพลจากแนวคดและปฏบตทใชหลกการแบบวทยาศาสตรและเทคโน-

โลย

การแพทยแผนเดมของไทย (รปท ๑๖) ไดรบอทธพลมาจากแนวทางของอนเดย

และของจนอยมาก แตกมลกษณะพเศษของตนเอง อนเหนไดจากตำรายาสมนไพร การนวด

การปฏบต โยคะ และโหราศาสตร ความเชอถอดานสขภาพและความเจบปวยทอธบาย

โดยสมดลของธาตทงส คอ ดน นำ ลม และไฟ และการมองภาพรวมของความเปน

อยทงของตนเอง และภตผปศาจ เทวดา และวญญาณ เปนระบบความเชอและภมปญญา

แบบรวม (holistic) ซงตางจากการมองแบบแยกสวน (analytical) ของวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยจากตะวนตกทมาภายหลง ความสามารถในการวนจฉย รกษา และปองกนโรคภย

ไขเจบของระบบการแพทยทมาจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยแบบตะวนตก ทำใหระบบ

การแพทยแผนเดมเสอมถอยลงไป ทงทยงมขอดอยหลายประการ และมความกลมกลนจาก

การทไดอยกบสงคมไทยมานาน

93วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

รปท ๑๖ การนวดเปนตวอยางของการแพทยแผนเดม (ภาพจากวดพระเชตพนฯ)

สงคมไทยและแถบใกลเคยงกไดมพฒนาการดานเทคโนโลยการเกษตรของตนเอง

มายาวนาน โดยมการทำนาประกอบกบการเพาะปลกอนๆ และการเลยงสตว การจบสตวนำ

ฯลฯ (รปท ๑๗) ซงลวนตองใชเทคโนโลยทงสน หากแตเทคโนโลยดงเดมเปนสงทสงสม

กนมาจากประสบการณ ไมไดมาจากรากฐานทางวทยาศาสตรแบบเปนระบบ ถงกระนน

กไดมบทบาทในการนำไปสความเปนชมชนและสงคมทแขงแกรง ตวอยางของเทคโนโลย

ดงเดมไดแก เครองมอเกษตรทตกทอดกนมา และหลายๆ ชนดยงมการใชอยในปจจบน

เทคโนโลยในการแปรรปและเกบถนอมอาหาร เชน การหมกดอง อนเปนการใชจลชพทม

ในสงแวดลอมใหเปนประโยชน ซงลวนเปนพฒนาการจากประสบการณทงสน โดยไมได

เชอมโยงมาจากความรพนฐานดงเชนเทคโนโลยปจจบน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒94

รปท ๑๗ เครองมอเกษตรดงเดม

ในดานทอยอาศย เครองใช เครองนงหมตางๆ เทคโนโลยดงเดมของสงคมไทย

กไดมความกาวหนาไปมากอยกอนแลว กอนทจะไดรบอทธพลจากตะวนตก รปแบบของ

ทอยอาศยดงเดม ซงเหมาะสมกบสภาวะอากาศและสงแวดลอม เครองมอเครองใชททำ

ดวยโลหะเครองปนดนเผา และวสดอนๆ เครองนงหมทมาจากไหมและฝาย เหลานลวน

บงบอกถงพฒนาการของเทคโนโลยทเหมาะสมกบสงคมแตเดมมาทงสน

95วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

อทธพลของศาสนา

ศาสนาพทธไดเขามามอทธพลสำคญตอสงคมไทย โดยมอทธพลในสามดานหลกๆ

ดานแรก คอ อทธพลตอโลกทศน ศาสนาพทธไดมสวนสำคญมากในการหลอหลอมความ

เชอถอ ปรชญา และแนวความคดของคนในสงคม โดยไดผสมผสานไปกบแนวทางอนกลม

กลนกบธรรมชาตและสงแวดลอมทมมากอนแตเดมแลว สวนทสำคญทศาสนาพทธไดให

กบสงคมไทยคอ แนวทางการยดเหตผลในการพจารณาตดสนเกยวกบเรองตางๆ อนเปน

แนวทางทสอดคลองกบหลกการของวทยาศาสตร นอกจากน คำสอนหลกของพระพทธเจา

ดานความเปนอนจจงของสรรพสง กสอดคลองกบแนวคดดานววฒนาการของวทยาศาสตร

ซงมจดกำเนดจากปรชญาของกรกโบราณอนเรมขนในชวงใกลกนกบสมยของพระพทธ

องค ดานทสอง ไดแก อทธพลตอระบบการศกษา ซงพระสงฆไดทำหนาทเปนคร และ

มวดเปนโรงเรยนแตดงเดมมา และดานทสาม ไดแก อทธพลตอเทคโนโลยตางๆ ไมวาจะ

เปนดานการกอสราง การหลอโลหะ หรอการใชส และการประดบตบแตงตางๆ ทมอยใน

วดวาอาราม ซงไดกระจายออกมาใชโดยทวไปอกดวย

นอกจากศาสนาพทธแลว ศาสนาอนๆ กไดมอทธพลตอววฒนาการของวทยาศาสตร

และเทคโนโลยดงเดมของไทยดวย อาจเหนไดจากอทธพลของศาสนาอสลามในทางภาคใต

และสวนอนๆ ของประเทศไทย ในชวงศตวรรษทผานมา มชชนนารและนกบวชจากตะวนตก

ทเขามาเผยแพรศาสนาครสต กไดมบทบาทสำคญในการปรบปรงระบบการศกษาของไทย

และนำเอาเทคโนโลยเขามาจากตะวนตก อยางไรกด การเผยแพรศาสนาพรอมกบการนำ

วทยาการใหมเขามานน กไดกอใหเกดความขดแยงกบความเชอถอเดมของไทยหลายประการ

ซงโดยทวไปไดบนทอนความเชอถอดงกลาวลงไปในฐานะทถกกลาวหาวาเปนความงมงาย

ดงตวอยางกรณของหมอบรดเลย (Dan Bradley) (รปท ๑๘) ซงเปนผนำเทคโนโลยการพมพ

และการแพทยแผนใหมเขามาในชวงกวารอยปทแลวมา คณปการของหมอบรดเลยในการ

นำความรและเทคโนโลยตะวนตกเขามาแพรหลายเปนทยอมรบ แมจะสรางความขดแยง

ระหวางความเชอถอดงเดมกบความเชอถอใหมทมาจากภายนอกบางกตาม ซงความขดแยง

เชนน ยงมสบเนองมาแมจนปจจบน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒96

รปท ๑๘ หนงสอจดหมายเหตเขยนโดยหมอบรดเลย (http://www.princess-it.org/kp9/hmk-IT/ch1-photograph.th.html)

อทธพลของตะวนตกและโลกาภวตน

การตดตอคาขายกบตะวนตกเรมมความสำคญมาตงแตสมยกรงศรอยธยา ในชวงครสตศตวรรษท ๑๖ และ ๑๗ ซงเปนชวงเพยงไมนานนกหลงจากทวทยาศาสตรใน ตะวนตกเพงจะเรมรงเรองขน ดงทเรยกวา “ยคการเกดใหม” (Renaissance) การตดตอนมมากในรชสมยของสมเดจพระนารายณมหาราช ไดทำใหประเทศตะวนตกรจกเมองไทย ดงทไดมการตพมพงานเขยน เชน ของ Simon de la Loubere ราชทตฝรงเศส ซงใหขอมล เกยวกบความเปนอยและวทยาการของไทย พรอมกบขอมลดานวฒนธรรมและการเมองการ ปกครอง ในขณะเดยวกน การตดตอนกไดพาเอาอทธพลของวทยาศาสตรและเทคโนโลย เขามาสสงคมไทย โดยเฉพาะในดานเทคโนโลยและผลตภณฑทสำคญ ไดแก เทคโนโลย และผลตภณฑทเกยวของกบอาวธยทโธปกรณ และเกยวของกบการเดนเรอ วทยาการ เชน ดาราศาสตร กไดเรมเขามามบทบาท อนเหนไดจากการสรางหอดดาว ในรชสมยนน (รปท ๑๙)

97วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

รปท ๑๙ การดดาวในรชสมยสนเดจพระนารายณมหาราช และซากหอดดาวทวดสนเปาโล (http://www.thaisamkok.com; http://www.thaigoodview.com)

อทธพลของตะวนตกไดมเพมขนสงมากนบจากรชกาลทสในกรงรตนโกสนทร ซงใน รชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา ไทยไดเปดตวสยคโลกาภวตน อยางกวางขวางเปนครงแรก โดยสวนหนงเนองจากการบงคบของมหาอำนาจตะวนตกระบบ เศรษฐกจของไทยไดปรบเปลยนอยางรวดเรว จากระบบทมความพอเพยงในตนเองไปส ระบบทพงพาการคาขายกบนานาประเทศ นอกเหนอไปจากทเพยงเคยคาขายกบประเทศ ใกลเคยง การผลตสนคา เชน สนคาเกษตร สงทอ แรธาต เปลยนลกษณะจากการผลต เพยงเพอใชเอง เปนผลตเพอสงออกขายตางประเทศดวย ในขณะเดยวกน กมการนำเขา สนคาจากตางประเทศ เขามาแขงขนกบสนคาทผลตขนภายใน หรอเปนสนคาใหมทไมเคยม มากอน การคาขายยคเรมโลกาภวตนทเรมในศตวรรษทแลว ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงทงในทางทด และเลวรายตอระบบของสงคมและเศรษฐกจอยางกวางขวาง

เปนทนาสงเกตวา การพฒนาทางเทคโนโลยของไทยในยคเรมโลกาภวตนของศตวรรษ ทแลวมความสมพนธและสะทอนการเปลยนแปลงของโครงสรางเศรษฐกจ สนคาบางชนด เชน ขาว ดบก กลายเปนสนคาออกทสำคญ พรอมกนนนกมความกาวหนาทางเทคโนโลย ทเกยวของกบการผลตเกดขน ตวอยางเชน เทคโนโลยขาวกไดมการพฒนาขน ไมเพยงแต ในดานพนธและการเพาะปลกซงมมานานแลว แตรวมมาถงดานการสขาว การเกบรกษา และการขนสงอกดวย ในเรองดบกกไดมการพฒนาการทำเหมองและการสกดแร ในขณะ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒98

เดยวกน เทคโนโลยพนบานทเคยมมาในระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง เชน การทอผา การทำเครองมอเครองใชตางๆ ขนเอง กคอยๆ สญหายไป จนเพงมาเหนความสำคญใน การอนรกษไวเมอใกลจะสายเกนไปแลว ขอสงเกตอกประการหนงกคอ การเปดประเทศ เพอคาขายของไทยไดนำไปสการใชทรพยากรอยางไมยงยนขนเปนครงแรก ทรพยากรปาไม และแรธาตไดถกแปรเปนสนคาสงออกททำรายไดอยางมาก จนเมอเรวๆ น จงไดตระหนกถง ผลรายทตามมา

ปจจบนน เศรษฐกจของไทยอยในยคโลกาภวตนอยางเตมตว ความสามารถในการ แขงขนเชงการคาระหวางประเทศทวความสำคญขนและขนอยกบสถานภาพทางวทยาศาสตร และเทคโนโลยมากขนเรอยๆ จากการทสถานภาพทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยยงไมดนก ทำใหไทยยงตองผลตสนคาประเภทวตถดบอยมาก หรอแมสนคาอตสาหกรรมกยงตองพงเครองจกรและเทคโนโลยจากตางประเทศเปนหลก การเพมความสามารถทาง

วทยาศาสตรและเทคโนโลยจงเปนประเดนสำคญยงสำหรบอนาคตของประเทศไทย

บทบาทของพระมหากษตรย

พระมหากษตรยของไทยหลายพระองคไดทรงมความสำคญตอวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยของไทย ทงในสวนททานไดทรงบำรงวทยาการในดานน และในสวนทไดทรงเปน

ตวอยางในการขวนขวายหาความรและการนำมาใชประโยชน พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว ซงทรงไดรบการยกยองวาเปน “พระบดาของวทยาศาสตรไทย” ไดทรงมบทบาท

อยางสงมากจากการทพระองคทรงสนพระทยในวทยาศาสตรดานตางๆ รวมทงดาราศาสตร

จากการทพระองคไดทรงคำนวณทำนายการเกดสรยปราคาเตมดวงเมอ ๑๘ สงหาคม ๒๔๑๑

(รปท ๒๐)จงไดทำใหประเทศไทยถอวาวนท ๑๘ สงหาคม คอวนวทยาศาสตรไทย

99วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

รปท ๒๐ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทอดพระเนตรสรยปราคาเมอ ๑๘ สงหาคม ๒๔๑๑

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวกไดทรงสนพระทยในดานเทคโนโลย ดง ตวอยางทไดทรงมบทบาทในการพฒนาเรอกลไฟขน เปนตน แมกระนน ความสนใจใน วทยาการใหมทมาจากตะวนตก อนเรมมาตงแตสมยรชกาลทสามแลวน กยงคงจำกดอยใน เฉพาะหมเจานาย ไมไดแพรหลายหยงรากลก จนกระทงการปฏรปการศกษา การบรหาร การปกครอง และการปรบปรงกจการบานเมองโดยทวไปในรชสมยของพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวองคปจจบน ไดทรงสนพระทยในวทยาศาสตรและ เทคโนโลยดานตางๆ โดยเหนไดจากการทไดทรงมพระประสงคจะทรงศกษาทางดานวศว-กรรมศาสตร ตงแตกอนทจะเสดจขนครองราชย และไดทรงประดษฐคดคนวธการ เครองมอ และแนวทางตางๆ อนเปนการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอประโยชนในการทำมาหา เลยงชพ ในดานการเกษตรและในดานอนๆ โดยเฉพาะในดานทจะนำมากอใหเกดประโยชน กบประชาชนทวไปทอยในชนบท ในททรกนดารหางไกล ทมรายไดนอย อกมากมาย ตวอยางของผลงานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดแก ระบบกงหนนำเพอเตมออกซเจนใหนำ (รปท ๒๑) ระบบการทำการเกษตรแบบผสมผสาน และแนวพระราชดำรเกยวกบการชลประทาน เปนตน ความสนพระทยในวทยาศาสตร และเทคโนโลยเพอการพฒนานน ไดชวยใหเกดทศนคตทดของประชาชนตอวทยาศาสตร

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒100

และเทคโนโลย นอกจากน พระบรมวงศานวงศทสำคญหลายพระองคไดทรงสนพระทยในการพฒนาและการนำวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชประโยชน ดงตวอยางเชน สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร ททรงนำเทคโนโลยสารสนเทศมาใชเพอคนพการ เจาฟาหญงจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร ททรงเปนองคประธานของสถาบนจฬาภรณ อนเปนสถาบนวจยวทยาศาสตรทสำคญของประเทศ เปนตน

รปท ๒๑ กงหนนำชยพฒนา ( http://web.ku.ac.th/king72/2541-2/water.html)

บทบาทของระบอบการเมองการปกครอง และนโยบายของรฐ

ในระบอบการเมองการปกครองของไทยแตดงเดมมาไมมหนวยงานทจะสนบสนน หรอดำเนนงานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยโดยเฉพาะแตอยางใด เมอมกระทรวง ธรรมการ (ตงเมอ พ.ศ. ๒๔๓๒ ตอมาเปลยนชอเปนกระทรวงศกษาธการ) การศกษาดาน วทยาศาสตรและเทคโนโลยในระดบพนฐานกอยในหนาทความรบผดชอบของกระทรวงน ภาคการศกษาไดมอทธพลตอวทยาศาสตรและเทคโนโลยไทยมากขนเมอมการตงคณะอกษร ศาสตรและวทยาศาสตรขนในจฬาลงกรณมหาวทยาลยใน พ.ศ. ๒๔๕๙ การตงโรงเรยน ราชแพทยาลยขนเมอ พ.ศ. ๒๔๓๒ กเรมทำใหวทยาศาสตรมความสำคญขนมามากในการศกษาในชวงตน

101วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ในภาพใหญของการศกษาไทยนน เราไดมการเปลยนแปลงตามสภาวะของสงคมทเปลยนไป โดยไดมการปฏรปการศกษาเปนครงคราว นบตงแตการปฏรปการศกษาสมย รชกาลท ๕ เมอกวารอยปมาแลว ซงมงในการสรางความทนสมยและการธำรงเอกราช ของชาต การปฏรปใน พ.ศ. ๒๕๑๗ ซงม ศ. ดร.สปปนนท เกตทต เปนหนงในผผลกดนหลก มงสรางการศกษาเพอชวตและสงคมในยคประชาธไตยใหมและการปฏรปทเรมมาจากการม พรบ. การศกษาแหงชาตเมอ พ.ศ. ๒๕๔๒ ซงมงสรางสงคมแหงการเรยนรในกระแสโลกาภวตนโดยมบคคลเชน ศ. ดร.สปปนนท เกตทต และ ศ. ดร.วจตร ศรสอาน เปนผนำทสำคญ การปฏรปครงใหมทเรมใน พ.ศ. ๒๕๕๒ เรยกวา การปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง มงใหคนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ ซงวทยาศาสตรและเทคโนโลยมบทบาท สำคญยงในการเรยนรน

ในดานการนำวทยาศาสตรมาใชในสงคมนน รฐไดจดตงหนวยราชการเพอปฏบต งานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยเรมจากการจดตงศาลาแยกธาตในพ.ศ ๒๔๖๑ ซง ใหบรการดานการวเคราะหและบรการทวไป ซงตอมาไดกลายเปนกรมวทยาศาสตร และ กรมวทยาศาสตรบรการในทสด กรมโลหะการ (ปจจบนเปนกรมทรพยากรธรณ) ดแลดาน การเหมองแรและทรพยากรธรณของรฐ กรมวทยาศาสตรการแพทยดแลดานการคมครอง สขภาพของประชาชนโดยทวไป กรมวชาการเกษตรและกรมสงเสรมการเกษตรดแลดาน การพฒนาการเกษตร และการเผยแพรใหกบเกษตรกรทวไป เหลานเปนตวอยางของหนวย ราชการทสำคญทปฏบตงานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

การวจย อนจดเปนหวใจของวทยาศาสตรและเทคโนโลย เรมไดรบการสนบสนน จากรฐบาล เมอมการจดตงสภาวจยแหงชาตขนใน พ.ศ. ๒๔๙๙ ในระยะใกลเคยงกบการจดตง สภาพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต (ตอมาเปนสภาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต) และสภาการศกษาแหงชาต สภาวจยแหงชาต ทำหนาททงจดทำนโยบายการวจยและให การสนบสนนการวจย ตอมาไดมบทบาทในการดำเนนการใหมการจดตงกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และการพลงงาน (ตอมาเปลยนเปนกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และ สงแวดลอม และปจจบนคอ กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย) ขนใน พ.ศ. ๒๕๒๒ และจดตงสำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ใน พ.ศ. ๒๕๓๔ สวทช. เปนหนวยงานทใหการสนบสนนและดำเนนการวจยและพฒนาเองดวย กอนหนา ทจะมการจดตง สวทช. นอกจากน กอนทจะมกระทรวงวทยาศาสตรฯ รฐบาลไดจดตง สถาบนวจยวทยาศาสตรประยกตแหงประเทศไทย (ตอมาเปลยนชอเปนสถาบนวจยวทยา-

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒102

ศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย) ขนใน พ.ศ. ๒๕๐๖ เพอดำเนนการวจยโดยมลกษณะ

เปนรฐวสาหกจ

หกทศวรรษของวทยาศาสตรและเทคโนโลยไทย

ชวงประมาณรอยปทผานมา เปนชวงทมการเปดรบนำเอาวทยาการใหมๆ เขามา เพอนำมาใชในกจการตางๆ ไมวาในดานการแพทย การเกษตร การชาง หรอการทหาร ผทมบทบาทสำคญคอ เจานายและชนชนปกครองทไดมโอกาสไปรบการศกษาในตางประเทศ หรอคนและองคกรตางประเทศทเขามาในประเทศมบทบาทในการนำวทยาการและระบบ ใหมเขามา ในการเปดรบวทยาการใหมนนมความขดแยงกบความเชอถอดงเดมของไทยอย ในหลายจด เชน ระหวางการแพทยแผนใหมกบแผนเดมของไทย ซงกลาวโดยรวมแลว ไดมอทธพลในการลดความเชอถอดงเดมลงในหลายกรณ จงเปนทนาเสยดายวาภมปญญา ดงเดมซงมคณคาถกเพกเฉยละทง แตขอดประการใหญ คอ การทวทยาศาสตรและเทคโนโลยแผนใหมซงใชหลกของเหตผล ไดตอกยำแนวทางของศาสนาพทธทมอยดงเดมแลวหากถกเบยดบงไปดวยความเชอในเรองโชคลาง ผสางเทวดา อนเปนอวชชามาโดยตลอด

นบไดวาวทยาศาสตรและเทคโนโลยไทยไดเรมมความเปนตวของตวเองในชวง ประมาณหกทศวรรษทผานมา ซงจดไดวาเปนระยะทมการพฒนาจากการทเปนเพยงวชาพนฐาน ทเรยนจากตำรา หรอมการทดลองเพยงเพอแสดงหลกการทมผคนพบไวกอนแลว มาเปน วชาทมการศกษาวจยเพอใหไดความรใหมทเปนประโยชน ทงในแงของความเขาใจธรรมชาต และแงของการนำไปสการประยกตใช ในเกอบหกทศวรรษทผานมานน วทยาศาสตรไทย ไดเปลยนจากการเปนเพยงสะพานนำไปสวชาชพของแพทย วศวกร เกษตรกร ทหาร ฯลฯ มาเปนวชาทมความหมายในตวเอง การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทผานมา สวน มากเปนดานการใชประโยชนในดานตางๆ เชน การเกษตร (ตวอยาง พนธขาวโพดหวาน พนธไก ปลา ฯลฯ) อาหาร (บะหมสำเรจรป) วสด (วสดกอสรางอตสาหกรรม) หลายอยาง แมไมไดมสวนในการพฒนาขนเอง แตกสามารถรบเทคโนโลยมาผลตหรอใชในประเทศได อยางด เชน การผลต hard disk drive อปกรณอเลกทรอนกสอนๆ เครองใชไฟฟาการ พฒนาและใชพลงงานในรปแบบตางๆ ฯลฯ

103วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

นกวทยาศาสตรไทยทมผลงานบกเบกทควรกลาวถงในยคแรกมเชน ม.จ. สทธพร กฤดากร (เกษตรศาสตร นำเขาและพฒนาพช สตว เชน แตงโมบางเบด ไกเลกฮอรน) ศ. นพ.อวย เกตสงห (สรรวทยา เภสชวทยา รเรมแพทยแผนไทยประยกต) ดร.ตว ลพานกรม (เภสชศาสตร บกเบกการบรการวทยาศาสตรโดยภาครฐ) ศ. ดร.แถบ นละนธ (เคม บกเบกการศกษาวทยาศาสตรระดบอดมศกษา) ศ. ดร.สตางค มงคลสข (เคม บกเบกการวจยเคมของสารจากธรรมชาต เชน มะเกลอ) ศ. นพ.สวสด แดงสวาง (แพทยศาสตร คนพบวงจรชวตของหนอนพยาธตวจด) ศ. นพ.ณฐ ภมรประวต (ไวรสวทยา พยาธวทยา คนพบกลไกภมคมกนไขเลอดออก) และ ศ. นพ.ประเวศ วะส (แพทยศาสตรระดบโมเลกล คนพบกลไกของโรคธาลสซเมยชนดอลฟา) เปนตน

ทศวรรษ ๒๕๐๐-๐๙: เรมบรรยากาศใหม

วทยาศาสตรเปนสวนหนงของสงคม และสะทอนแนวโนมของสงคมทงในสวน ทองถนและสวนทเปนสากล บรรยากาศวทยาศาสตรในชวงประมาณ พ.ศ. ๒๕๐๐ นน เปนบรรยากาศทสดใส สงคมทวโลกมความเชอมนวาวทยาศาสตรเปนกญแจสำคญนำไปส การพฒนา ในสหรฐอเมรกา ประธานาธบดเคนเนดประกาศเจตนารมณอยางแนวแนทจะสง คนไปลงดวงจนทร ทกแหงในโลกรวมทงประเทศไทยหลงใหลไปกบสนคาใหมๆ ทเปนผลผลต ของวทยาศาสตร ตงแต ทวส และวทยทรานซสเตอร ไปจนถงพลาสตกและแอรตดรถยนต ไมนาแปลกใจวาคนรนใหมในชวงนนหลายคนจะหนมาสนใจวทยาศาสตรชนดยดเปน อาชพ ประกอบกบบรรยากาศของประเทศไทยในขณะนนเปนบรรยากาศของการพฒนาโครงสราง ในระดบพนฐาน จากการทไดมการจดตงสภาพฒนาเศรษฐกจ สภาการศกษา และสภาวจย แหงชาตขน ตอมากไดมการจดตงมหาวทยาลยใหมๆ ขนทเชยงใหม ขอนแกน และสงขลา มหาวทยาลยเฉพาะทาง เชน มหาวทยาลยแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ก ไดเพมความแขงแกรงและเรมขยายออกในวทยาการทกวางขน วทยาลยเทคนคบางแหงซง เดมอยในความดแลของกระทรวงศกษาธการ กไดขยายปรบขนเปนสถาบนอดมศกษาระดบ สงขน เชน สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาฯ เปนตน วทยาศาสตรไทยจงมชวงจงหวะท จะขยายรากฐานไดมากในชวงนน

ในดานของวทยาศาสตรทวไป กอนหนานนไดมคณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย เปนสถาบนเดยวในระดบอดมศกษา ซงไดวางรากฐานและผลตบคลากรอน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒104

มสวนสำคญในดานตางๆ จวบจนปจจบน การกอตงคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล (ในตอนนนเรยกวา คณะวทยาศาสตรการแพทย มหาวทยาลยแพทยศาสตร) ใน พ.ศ.๒๕๐๑ ทำใหเกดการเปลยนแปลงขนานใหญ ในดานการศกษาแพทยในตอนแรก และตอมาขยายผล มาดานวทยาศาสตรชวภาพและทวไป จดสำคญสำหรบวทยาศาสตรไทยกคอ ไดเปนจดรวม ตวของนกศกษาทมศกยภาพสงทสดของประเทศ ซงหลายคนตดสนใจทจะเรยนวทยาศาสตร แทนทจะเรยนแพทยตามกระแสสงคม คนรนใหมกลมนไดมบทบาทสำคญในการพฒนา

วทยาศาสตรไทยในชวงตอมา

ทศวรรษ ๒๕๑๐-๑๙: เรมยควจยและบณฑตศกษา

นกวทยาศาสตรรนใหมไดทยอยกลบมาจากการศกษาในตางประเทศ และพรอม กนนนกไดเรมนำการวจยซงเปนงานหลกของนกวทยาศาสตรทวโลก แตยงมไดมการทำกน มากอนมากนกในเมองไทย มาเปนสวนสำคญของอาชพของนกวทยาศาสตรไทยเปนครงแรก ปจจยทนำความสำเรจทสำคญประการหนง คอ โครงการความรวมมอของมลนธรอกก เฟลเลอร ซงไดสงนกวทยาศาสตรสหรฐฯ จำนวนมาก มาพรอมกบความชวยเหลอดาน อปกรณและทนวจยและทนบณฑตศกษา โดยเนนในดานวทยาศาสตรการแพทย (ทมหา วทยาลยมหดล) เปนหลก แตมโครงการดานเกษตรศาสตร (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร) และเศรษฐศาสตร (มหาวทยาลยธรรมศาสตร) อกดวย รฐบาลไทยไดจดสรรงบประมาณกอสรางและงบประมาณสำหรบเปนคาตอบแทนอาจารยททำงานวจย ยคของบณฑตศกษา ไดเรมตนขนพรอมกนน บณฑตจากโครงการบณฑตศกษาเหลานไดเปนตวคณ โดยเปน อาจารยในมหาวทยาลยใหมๆ และเรมงานสอนงานวจยของตนเองขนในลำดบตอมา

เมอมงานวจยเกดขน กมความตองการทจะตองมเวทแสดงผลงานวจยเหลานน จรงอยเวททสำคญทสดกคอ วารสารนานาชาตทมการตรวจสอบมาตรฐาน แตกยงมความ จำเปนทตองมการพบปะแลกเปลยนผลงาน และการตพมพผลงานในระดบมาตรฐาน โดย องคกรทเปนกลาง สมาคมวทยาศาสตรแหงประเทศไทยฯ ซงไดมการจดตงขนทจฬาลงกรณ มหาวทยาลยมากวายสบปแลวกอนหนานน ไดมสวนสำคญในการสนองความตองการใหมน โดยการจดการประชมวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วทท.) และการออก วารสารวชาการทมมาตรฐาน การพฒนาเหลานแสดงถงการเรมฝงรากลก หรออาจเรยกวา

การผลดอกออกผลของวทยาศาสตรไทย ทไดมการฟมฟกมาแลวเปนเวลานาน

105วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ทศวรรษ ๒๕๒๐-๒๙: ระบบสนบสนนและเครอขายกอตว

การขยายตวของวทยาศาสตรและเทคโนโลย และความสำคญทเพมขนสำหรบ การพฒนา ทำใหจำเปนตองมระบบนโยบายและระบบสนบสนนทดขน นอกจากการเปน หนวยงานนโยบายแลว กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และการพลงงาน ทไดจดตงขน เมอ พ.ศ. ๒๕๒๒ ยงไดเปนแหลงกำเนดของระบบการสนบสนนการวจยวทยาศาสตรและ เทคโนโลยทใหงบประมาณเหมาะสมกบความตองการจรงภายในประเทศเปนครงแรก โดย ทกอนหนานน นกวจยทจรงจงจำเปนตองพงพาเงนทนจากตางประเทศเปนหลก กระทรวงฯ ไดจดตงศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาตขนในป พ.ศ. ๒๕๒๖ ระบบ สนบสนนเชนนไดขยายตวออก นำไปสการตงศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต และ ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต ในป พ.ศ. ๒๕๒๙ พรอมกนน รฐบาลสหรฐฯ โดยองคกรยเสด ไดเรมโครงการวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอการพฒนา ในป พ.ศ. ๒๕๒๘โดยมเงนกและเงนใหเปลาสำหรบสนบสนนการพฒนาวทยาศาสตรและ เทคโนโลยในสามสาขาหลก การสนบสนนเหลานทำใหเกดความตนตวในมหาวทยาลยและหนวยราชการเปนอยางมาก และแมภาคเอกชนกเรมหนมาใหความสนใจกบการพฒนาเทคโนโลย แมจะยงไมมากนกกตาม

งานวจยทไดดำเนนมาอยางตอเนองในหลายสถาบน ไดสงผลเปนทยอมรบใน วงการทงตางประเทศและในประเทศ ในป พ.ศ. ๒๕๒๕ (ครบรอบสองรอยปรตนโกสนทร) มลนธสงเสรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยในพระบรมราชปถมภรวมกบสมาคมวทยาศาสตรฯ ไดจดใหมรางวล “นกวทยาศาสตรดเดน” เพอเปนการยกยองผทมผลงานอนเปนทยอมรบ นบถอดงกลาว นบเปนรางวลทสำคญทสดสำหรบนกวทยาศาสตรไทยทไดมการมอบใหทกป สบเนองมาจนปจจบน ตอมาไดมรางวล “นกวจยดเดน” จากสภาวจยแหงชาต ซงยกยอง

นกวจยในทกสาขาไมเพยงวทยาศาสตรเทานน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒106

ทศวรรษ ๒๕๓๐-๓๙: ยค ฉนจงมาหาความหมาย (ผใช)

งานของศนยแหงชาตทงสามและโครงการไทย-สหรฐฯ นำไปสการจดตงสำนกงาน พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ในป พ.ศ. ๒๕๓๔ เพอเปน หนวยงานสนบสนนและดำเนนการวจยและพฒนา ในปตอมากไดมการจดตงสำนกงาน กองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ขนมาเปนหนวยงานของรฐทมความอสระคลายคลงกน เพอใหการสนบสนนการวจยทกสาขา เครอขายซงในทศวรรษกอนหนานเกดขนระหวางกลม มหาวทยาลยและหนวยราชการไดขยายออกเปน “เครอขายไตรภาค” อนประกอบดวย มหาวทยาลย หนวยราชการ และภาคเอกชน โดยระบบสนบสนนใหมเนนการเชอมโยง ระหวางผผลตและผใชผลงานวจย ระบบนสะทอนนโยบายและแนวความคดทวาวทยาศาสตร และเทคโนโลยของไทย ไดผานยคทการวจยมบทบาทหลกในการสรางพนฐานทวไป ไปสยค ทการวจยและพฒนามจดหมายในเชงพฒนาดวย กลาวคอ มบทบาทหลกในการปรบปรง ผลผลต และบรการตางๆ ทมคณคาในเศรษฐกจและสงคม นกวทยาศาสตรไทยหลายคนก ไดพลกผนจากความเปนอาจารยเพยงอยางเดยวมาเปนผใหปรกษาแกอตสาหกรรมดวย โครงการวจยตางๆ นน แทนทจะเปนเพยงโครงการวจยทนกวทยาศาสตรคดขนเองตาม แนวความสนใจและความถนดของตนเปนหลก กพฒนาเปนโครงการทนกวจยพยายาม ดำเนนขนจากความตองการและปญหาของภาคการผลตและการบรการของภาคเอกชนเปน หลก นกวจยหลายคนในสถาบนวจยตางๆ ทมระบบงานทดเรมสามารถยดงานวจยเปน อาชพหลกได

ภาคเอกชนซงเปนผใชวทยาศาสตรและเทคโนโลย กเรมตนตวและหนมาใหความ สนใจกบการวจยและพฒนามากขน โดยบรษทใหญๆ เชน บรษทปนซเมนตไทย การปโตร เลยมแหงประเทศไทย เรมจดตงหนวยวจยของตนเองขน รฐบาลไดใหการสนบสนนโดย อนญาตใหหกคาใชจายในการคำนวณภาษไดมากกวาเกณฑปรกต อยางไรกด ภาคเอกชน ยงคงมการวจยและพฒนาไมมากนก และยงคงพงการนำเขาเครองจกรและเทคโนโลยเปน หลกอย ในขณะเดยวกนภาคประชาชนกมความตนตวดานการพฒนาและอนรกษภมปญญา ไทยมากขน ซงรวมถงเทคโนโลยพนบานและวทยาการตางๆ ทจะทำใหพงตนเองไดในระบบ

เศรษฐกจพอเพยง

107วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ทศวรรษ ๒๕๔๐-๔๙: วทยาศาสตรเพอนวตกรรม และเพมความสามารถในการแขงขน

แมวทยาศาสตรและเทคโนโลยไทยจะไดกาวไปไกลพอสมควรเมอเทยบกบ

ประเทศเพอนบาน แตเมอเทยบกบประเทศทพฒนาแลวกยงอยหางไกลกนอกมาก สภาวะ

ทางเศรษฐกจททรดลงในระยะตนทศวรรษทำใหการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ประสบความยากลำบากกวาทเคยมา แตการแขงขนเชงการคาระหวางประเทศทรนแรงขน

ยงทำใหตองขวนขวายมากขน เพอใหวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยสามารถนำไปส

นวตกรรมในการผลตและบรการ เพอเพมความสามารถในการแขงขนใหดยงขน ชวงเศรษฐกจ

กระเตองขนแลวในปจจบนน เปนชวงทสำคญทจะตองสรางความสามารถใหมขน ในดาน

นโยบายและการจดการนน รฐบาลไดใหความสำคญเปนพเศษกบเทคโนโลยสารสนเทศ ถง

กบจดตงกระทรวงใหมขนเพอดแลดานนโดยเฉพาะ รฐบาลไดแสดงเจตนารมณสนบสนน

วทยาการใหมๆ เชน นาโนเทคโนโลย เทคโนโลยดจตล และวทยาการจโนมกส และไดเนน

บทบาทของเทคโนโลยเหลานในเศรษฐกจและสงคมยคใหม พรอมกนน ไดมความพยายาม

ในการจดระบบการสนบสนนการวจยทมบรณาการทมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนสวน

สำคญ และไดมการจดตงระบบสนบสนนนวตกรรม ซงเปนการนำวทยาศาสตรและเทคโน-

โลยมาใชทำสนคาและบรการใหมๆ ทสงคมตองการ

ทศวรรษ ๒๕๕๐-๕๙: สประชาคมโลก

ในทศวรรษน ประเทศไทยกำลงกาวเขาสยคใหม ทเปนการเขาสประชาคมโลก

อยางเตมตวมากขน เรมจากการเขารวมในประชาคมอาเซยนอยางสมบรณแบบในป ค.ศ. ๒๐๑๕

ซงจะทำใหอาเซยนเปนตลาดและแหลงผลตเดยว รวมทงมการเคลอนยายประชากรไดอยาง

อสระมากขน พรอมกนน ประเทศไทยกจะตองสรางความสามารถในการผลตสนคาทมมลคา

เพมมากกวาเพยงเปนวตถดบทสงออกตางประเทศ หากเปนสนคาอตสาหกรรมททงสงออก

ได และเปนทตองการของตลาดภายในประเทศมากขนดวย และตองปรบปรงภาคบรการ

ใหมความเขมแขงยงขน ในการน ประเทศไทยตองสรางความแขงแกรงดานวทยาศาสตร

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒108

และเทคโนโลย และดานอนๆ เพอจะไดเขารวมในประชาคมอาเซยนไดอยางเปนผลดทง

ตอประเทศเอง และตออาเซยนโดยรวม มฉะนน อาจตองกลายเปนแหลงผลตบคลากรท

จะอพยพไปทำงานนอกประเทศ ป ค.ศ. ๒๐๑๕ ยงมความสำคญในการเปนปทประชาคม

โลกตงใหเปาหมาย การพฒนาสหสวรรษ (Millennium Development Goals, MDG)

ไดบรรลผลในดานตางๆ รวมทงการสรางสขภาวะและสงแวดลอมทด การขจดความหวโหย

ความยากจน และโรคระบาดทสำคญ ซงประเทศไทยกจดเปนประเทศทมความกาวหนา

มากในการบรรลเปาหมายดงกลาว แตไมทกดานเสยทเดยว ภยคกคามทสำคญประการหนง

คอ การเปลยนสภาพภมอากาศและความเสอมโทรมของสงแวดลอม ซงสบเนองมาจาก

การพฒนาอยางไมยงยน เรงรบผลตสนคาและการบรการมากเกนไป จนสงผลเสยในดาน

ความยงยน ในดานความสามารถในการแขงขนในประชาคมโลกนน ประเทศไทยยงอยใน

ตำแหนงทตำมากดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และการศกษา ทงทในดานอนๆ ถอวาทำไดด

สงเหลานลวนทาทายใหสงคมไทยตองปรบปรงตนใหดยงขน แกไขจดออนดานวทยาศาสตร

เทคโนโลยและการศกษา เพอจะทำใหเขาสประชาคมโลกไดอยางดยงขนตอไป

สรป: สรางอนาคตจากอดต

พฒนาการทงหมดนแมจะเกดขนในทศทางทดโดยรวม แตกมอปสรรคอยมาก

และบางครงกถงกบชะงกงนจากความไมพรอมในดานตางๆ อาจกลาวไดวา แมในปจจบน

กยงไมชดเจนนกวาประเทศไทยจะสามารถพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยของตนใหอย

ในสภาพทจะเปนปจจยสรางเศรษฐกจและสงคมไดอยางจรงจงไดเมอใด โดยเฉพาะในสภาว-

การณทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ทงในดานวทยาการเอง และในดานระบบเศรษฐกจ

และสงคมของประเทศ อยางไรกตาม เรามความจำเปนตองสรางความแขงแกรงนอยาง

หลกเลยงมได และในการนเราควรเรยนจากประวตศาสตร ควรเขาใจการเปลยนแปลง

และความสำคญของวทยาการใหมๆ และควรพยายามพจารณาวาจะพฒนาหรอนำสวนใด

มาใชในระบบเศรษฐกจและสงคมของเราเพอผลประโยชนทสงทสด และเลยงภยนตรายท

อาจเกดขน ทงหมดน หมายความวาเราจะตองมนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยทดและ

ดำเนนงานตามนโยบายใหไดผลดทสด

109วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ความจำเปนและความสำคญของนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย วทยาศาสตรและเทคโนโลยจะเจรญงอกงาม สรางผลประโยชนในเชงเศรษฐกจ

ของประเทศ และชวยสรางสรรคสงคมได กตอเมอประเทศนนมนโยบายวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยทด และมการสนบสนนในดานงบประมาณและการดำเนนงานใหบรรลวตถประสงค

ตามนโยบายนนได นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยมความสำคญในการสรางสภาวะ

เศรษฐกจและสงคมทด รวมทงการสรางอนาคตของประเทศดวย เนองจากมผลทงในระยะ

สนและยาว นโยบายนมทงสวนทเปนการสรางพนฐานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยของ

ประเทศ เชน สรางกำลงคนและความสามารถในการวจยและพฒนา การรบการถายทอด

เทคโนโลย และสวนทเปนการเกอหนนการพฒนาอตสาหกรรม เกษตรกรรม การพาณชย

การบรการ ตลอดจนถงสาธารณสขและการศกษา นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย

๗

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒110

ทดเปนปจจยสำคญในการพฒนาของประเทศในดานตางๆ เนองจากวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยเปรยบเสมอนยาดำทแทรกอยในกจการตางๆ ทวไป

ประเทศตางๆ ทวโลก โดยเฉพาะประเทศทพฒนาแลว หรอกำลงพฒนาในระดบ

กาวหนา ลวนมกลไกทจะกำหนดนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยของตน โดยบาง

ประเทศกมกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย บางประเทศกมหนวยงานดานนโยบาย

วทยาศาสตรและเทคโนโลยทเปนสวนของระบบงานของผบรหารสงสด (ประธานาธบด

หรอนายกรฐมนตร) บางประเทศมสภาหรอคณะกรรมการวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซง

ผบรหารสงสดเปนประธาน และบางประเทศกมบณฑตยสภาหรออะคาเดม (Academy) ท

ประกอบดวยผทรงคณวฒทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนผใหคำแนะนำ

นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยมววฒนาการทสะทอนบทบาทของวทยาการ

นในกจการของภาครฐและภาคเอกชน ในประเทศทกำลงพฒนา ภาครฐโดยเฉพาะภาคการ

ศกษาจะมความสำคญสง สาเหตหนงเพราะการสรางความสามารถทางวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยนนตองการการลงทนจากภาครฐ และอกสาเหตหนง เนองจากภาคเอกชนยงม

ความออนแอ ไมสามารถลงทนในดานการพฒนาเทคโนโลยเพอปรบปรงผลผลตของตน

มากนก แตในประทศทพฒนาแลว ภาคเอกชนจะมบทบาทมากกวาภาครฐ เนองจากตอง

ผลตสนคาและมการบรการทมคณภาพ สามารถแขงขนไดในตลาดสากล ซงการจะทำเชน

นไดกตองมการพฒนาเทคโนโลยทด

มดชนบางตวเปนตวชวดสถานภาพของวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงจะนำมา

เปรยบเทยบกนไดทวโลก เชน คาใชจายเพอการวจยและพฒนา (Gross Expenditure on

R&D, GERD) คดเปนรอยละของรายไดประชาชาต ซงสำหรบประเทศทพฒนาแลว คาใช

จายนมกอยในระดบรอยละ ๒-๓ ของรายไดประชาชาต ขณะทประเทศทยงไมพฒนาหรอ

กำลงพฒนามกมคาใชจายนนอยกวารอยละ ๑ ประเทศไทยมคาใชจายเพอการวจยและพฒนา

เพยงประมาณรอยละ ๐.๒ ของรายไดประชาชาต ซงอยในกลมทตำทสดในโลก ทงทประเทศ

ไทยจดเปนประเทศทกำลงพฒนาในระดบกาวหนา สดสวนของผดำเนนการวจยและพฒนา

ระหวางภาครฐและภาคเอกชนกเปนตวชวดการพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ทสำคญ ซงในประเทศทพฒนาแลว ภาคเอกชนจะมคาใชจายวจยและพฒนามากกวาภาครฐ

โดยมสดสวนประมาณรอยละ ๖๐-๗๐ สำหรบประเทศไทย ภาคเอกชนยงไมคอยดำเนน

111วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

การวจยและพฒนามากนกและยงมลกษณะแบบเดยวกบประเทศทกำลงพฒนาทคอนขาง

ลาหลง ดชนทสำคญอกตวหนง คอ กำลงคนวจยและพฒนา ซงประเทศทพฒนาแลวมก

มในระดบประมาณ ๓๐ คนตอประชากรหมนคน หรอมากกวานน ประเทศไทยปจจบนนม

กำลงคนวจยและพฒนาประมาณ ๖ คนตอประชากรหมนคน ซงกถอวานอยมากเชนกน

รปท ๒๒ แสดงสถานภาพของการวจยและพฒนาในประเทศตางๆ ทวโลก โดย

แกนนอนเปนคาใชจายวจยและพฒนาเปนรอยละของรายไดประชาชาต และแกนตงเปน

จำนวนนกวจยตอประชากรลานคน ขนาดของวงกลมแสดงปรมาณคาใชจาย เมอเทยบกบ

กบประเทศตางๆ ในโลกแลว ประเทศไทยยงมสถานภาพเปนเพยงจดเลกๆ ในระดบลาง

เหนไดวาเรายงตองเพมความสามารถทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยการลงทนวจย

และพฒนามากขนอกมาก

รปท ๒๒ สถานภาพดานการลงทนและกำลงคนในการวจยและพฒนาของประเทศตางๆ ประเทศไทยยงมสถานภาพไมดนกในกลมประเทศทดอยพฒนา

(ดดแปลงจาก UNESCO Science Report 2010)

ThailandNow 2015

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒112

ความสำคญของนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยสวนหนงคอ การเพมสมรรถนะ

ของประเทศในการนำวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในการพฒนาอยางไดผล ซงแรก

ทเดยว ตองเพมความแขงแรงของระบบดวยการดแลใหมทรพยากรและกำลงคนอยางเพยง

พอ สำหรบประเทศไทย เรองนยงเปนจดออนอยมาก และกำลงมความพยายามทจะปรบปรง

นโยบายในสวนนอย ตวอยางเชน ในชวงของแผนพฒนาฯ ระยะท ๑๑ มนโยบายทจะ

เพมคาใชจายวจยและพฒนาขนเปนรอยละ ๑ ของรายไดประชาชาต โดยภาคเอกชนจะ

มสดสวนประมาณรอยละ ๗๐ และมนโยบายเพมกำลงคนวจยและพฒนาขนเปน ๑๕ คน

ตอประชากรหมนคน เปนตน (รปท ๒๒)

ในชวงประมาณสองทศวรรษทผานมา มการเปลยนแปลงทสำคญในทศทางของ

นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยทวโลกสองประการใหญดวยกน ประการแรก คอ การ

เนนนวตกรรมเปนเปาหมายของนโยบายมากขน นวตกรรมเปนผลทสำคญของการวจยและ

พฒนา ซงถอเปนกระบวนการขนตน ยงตองนำผลไปสการผลตและการใชในตลาดหรอในสงคม

ทวไป ผลผลตทตลาดหรอสงคมรบมาใชดงกลาวถอเปนนวตกรรม กลาวอยางยอๆ นวตกรรม

เปนผลผลตทมการวจยและพฒนาเปนสวนสำคญ แตตองการการดำเนนการเพมเตม เพอ

ใหเปนสนคาหรอบรการทซอหรอจดหามาไดจรง นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยทด

จงตองมสวนทนอกเหนอจากการวจยและพฒนาดงกลาวนดวย การเปลยนแปลงประการ

ทสองทสำคญ ซงเชอมโยงกบประเดนแรก คอ นโยบายในยคใหมจะไมมเฉพาะเรอง

วทยาศาสตรและเทคโนโลยโดยเฉพาะเทานน แตจะตองมเรองของการรบใชสงคมและการ

ดแลสงแวดลอมดวย ตวอยางเชน นโยบายตองเชอมโยงกบภาคสงคม เชน การพฒนา

เทคโนโลยเพอคนพการ การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการแกไขปญหาความยากจน

การชวยใหทำมาหาเลยงชพไดดขน ฯลฯ และตองชวยอนรกษสงแวดลอม เชน ทำใหการผลต

กาซเรอนกระจกลดลง การอนรกษความหลากหลายชวภาพ และการลดมลพษ เปนตน

พฒนาการของนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยของประเทศไทยไดสะทอน

แนวโนมของโลกดงกลาวนดวย นอกจากนน การทมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม

และสงแวดลอมอยางรวดเรว นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยกจำเปนตองปรบเปลยน

ตามสถานการณและความจำเปนทเปลยนไปดวย ทงหมดนหมายความวา กระบวนการ

จดทำนโยบายและการบรหารจดการวทยาศาสตรและเทคโนโลยกตองปรบเปลยนไปดวย

ในชวงทผานมา ภาครฐเปนผรบผดชอบหลกในการสรางความสามารถทางวทยาศาสตร

113วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

และเทคโนโลย และในการนำไปใชในกจการตางๆ ในปจจบนและอนาคต ภาคเอกชนม ความจำเปนตองพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอใชในการผลตและบรการของตน มากขน เพราะไมสามารถแขงขนโดยใชปจจยดานแรงงานหรอทดนเหมอนทผานมา เนอง จากแพงกวาในประเทศคแขงขนหลายประเทศ ประกอบกบการทเงนบาทมคาสงขนมากดวย นโยบายของรฐจงตองมงในการสนบสนนภาคเอกชนใหดำเนนการวจยและพฒนามากขน โดยใชมาตรการเชน การลดหยอนภาษอากร หรอการผลตกำลงคนวจยเพอสนองความ ตองการทเพมขน

ความแตกตางและเชอมโยงกนของนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม

วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมมความแตกตางกนอย นโยบายทเกยวของ กบแตละสวนจงอาจมความแตกตางกน อยางไรกด เนองจากทงสามเรองนมความเชอมโยง ระหวางกนสง นโยบายจงตองมความเชอมโยงกนอยางมเอกภาพ

หากจะเปรยบอยางคราวๆ วทยาศาสตรเปรยบเสมอนตนนำ และเทคโนโลยเปรยบ เสมอนปลายนำทมหลายสายไหลมาบรรจบกน แลวไหลลงไปรวมกนในแมนำสายใหญ นวตกรรมทเกดขนจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยอาจเปรยบไดกบสวนหนงของแมนำ ซงมลำธารจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยหลายสายไหลมารวมกน แตแมนำนไมเพยงประกอบ ดวยนวตกรรมทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเทานน หากยงตองมนวตกรรมทางสงคม เปนสวนประกอบอกดวยจงจะมความสมบรณ ตวอยางเชน นวตกรรมทางเทคโนโลยทำใหเกดระบบอนเทอรเนต แตการนำระบบนมาใชในการสรางเครอขายสงคม เชน Facebook หรอ Twitter นน มาจากนวตกรรมทางสงคม ยารกษาโรคมาจากนวตกรรมทางวทยาศาสตร และเทคโนโลย แตหากยงไมมนวตกรรมทางสงคมทจะทำใหคนไขเขาถงยาได เชน ระบบ การตลาดหรอระบบสาธารณสขทด กจะยงไมเกดประโยชนแกสงคม

กลาวโดยรวมแลว นโยบายวทยาศาสตรทดจะมงในการสรางความสามารถของ ประเทศในวทยาการพนฐาน แมจะยงไมเหนการนำมาใชอยางชดเจนนก นโยบายจะเนนใน ดานการสรางกำลงคนและความร โดยอาจวดผลเปนบทความและรายงานทางวชาการท เปนทยอมรบในระดบสากล นโยบายเทคโนโลยทดจะมงในการพฒนาตอยอดจากความร

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒114

พนฐาน ทงทมอยในประเทศและทอนๆ ทวโลก เพอนำมาใชประโยชน โดยอาจวดผลเปน ทรพยสนทางปญญา เชน สทธบตร หรอเปนผลตภณฑหรอกระบวนการตนแบบ (prototype) เปนตน สวนนโยบายนวตกรรมทดจะเนนในการนำทรพยสนทางปญญา รวม ทงตนแบบไปดำเนนการจนเกดเปนสนคาหรอบรการทไดผลจรง โดยจะเนนความเชอมโยง ระหวางการวจยและพฒนากบการผลตและบรการโดยภาคเอกชน หรอองคกรอนๆ ทม หนาทนำสนคาและบรการไปสสงคม

บทบาทของรฐทสำคญ คอใหการสนบสนนการวจยและพฒนา โดยเฉพาะในสวนทเปนการสรางวทยาการพนฐาน ทเปนหลกใหสามารถตอยอดไปสการใชงานได โดยการให การอดหนนทางงบประมาณและกำลงคน บทบาททสำคญอกประการหนงคอ การสนบสนน ภาคเอกชนและชมชนในการวจย พฒนา และสรางความร เพอการผลตและบรการทดขน โดยอาจมมาตรการดานการลดหยอนภาษอากร การจดหาสถานททเหมาะสม เชน อทยาน วจย ซงอาจมอปกรณและระบบทตองลงทนสง และภาคเอกชนอาจไมพรอมทจะลงทนดวย ตนเอง แตสามารถออกคาใชจายได

รฐมบทบาททสำคญมากในการพฒนากำลงคนวจยและพฒนา และชวยภาคเอกชน ในการพฒนากำลงคนน รวมทงดำเนนการใหมกำลงคนทเหมาะสมอยางพอเพยงในการวจย พฒนาและการดำเนนการทจะใหผลของการวจยและพฒนาถงมอประชาชน หรอนำสการ เพมคณภาพและผลตภาพของสนคาและบรการ

ความเชอมโยงระหวางนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมกบนโยบายอนของรฐ

การทวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนสวนประกอบสำคญของกจกรรมตางๆ นโยบายในดานนจงตองมความเชอมโยงกบนโยบายอนๆ ของรฐดวย

เรมตงแตนโยบายการศกษาและการเรยนร รฐตองใหความสำคญกบการศกษา วทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยใหการสนบสนนใหเยาวชนมความสนใจในวทยาการใหมๆ อนมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนรากฐาน เพอทจะใหมพนฐานทดในการประกอบอาชพ และดำรงชวตในอนาคต เยาวชนทอยากเลอกอาชพทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

115วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ตองไดรบการสนบสนนใหไปตามแนวทางทตนสนใจได ในภาพกวาง รฐควรสรางความ ตระหนกของสงคมในคณคาของวทยาศาสตรและเทคโนโลย และควรสนบสนนใหสงคมทก ภาคสวนเหนคณคาดงกลาว พรอมทงเหนความเสยงหรอโทษตางๆ ทอาจมในการใชใน ทางทผดดวย

นโยบายในดานทเกยวของกบการผลตและการบรการ ควรมความเชอมโยงอยาง สงกบนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยเฉพาะในปจจบนทแรงงานและวตถดบของ ประเทศมราคาแพง เมอเทยบกบประเทศคแขงอนๆ วทยาศาสตรและเทคโนโลยเปน ปจจยสำคญในการเพมผลตภาพและคณภาพ ซงจะทำใหมลคาเพมของสนคาและบรการ สงขน ตวอยางเชน นโยบายในดานการเกษตรและผลตภณฑจากการเกษตร เชน อาหาร ยางพารา พลงงานชวภาพ ฯลฯ ลวนควรตองมเปาหมายดานการเพมคณคาและความ หลากหลายดวยวทยาศาสตรและเทคโนโลยทงสน นโยบายดานอตสาหกรรม ควรตองม สวนทเพมความสามารถของบรษทตางๆ โดยเฉพาะขนาดกลางและเลก ในดานเทคโนโลย ในการผลต การบรการและการจดการ บรษทตางๆ ควรไดรบการสนบสนนในการวจยและ พฒนาท งในดานภาษอากร ดานการจดหากำลงคน และดานความสะดวกตางๆ ใน การดำเนนการ นโยบายดานการพาณชยและการบรการโดยทวไป กมสวนเกยวโยงกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยอยมาก โดยเฉพาะดานเทคโนโลยสารสนเทศ นโยบายดานการขนสง การคมนาคม การปองกนประเทศ ฯลฯ ตางมสวนประกอบทวทยาศาสตรและเทคโนโลยมความสำคญทงสน

จากการทนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมมความเชอมโยงกบ นโยบายในสวนอนๆ ของรฐอยางมากนน จงไดมการออกกฎหมายวาดวยวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาต ขนเมอ พ.ศ. ๒๕๕๑ มการตงคณะกรรมการทมนายก รฐมนตรเปนประธาน และรฐมนตรกระทรวงตางๆ ทเกยวของกบการสรางและใชวทยาศาสตร และเทคโนโลยเพอเปาหมายทางเศรษฐกจและสงคมเปนกรรมการ และมการตงสำนกงาน คณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาตขน เพอใหมนโยบาย ทดและมความเชอมโยงดงกลาวอยางเหมาะสม สำนกงานนประสานงานดานนโยบายกบ สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ซงดแลนโยบายดานการวจยโดยเฉพาะ และประสาน

งานดานการสนบสนนและการดำเนนการโครงการตางๆ กบสำนกงานพฒนาวทยาศาสตร

และเทคโนโลยแหงชาต สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย และกบหนวยงานอนๆ รวมทง

มหาวทยาลยตางๆ ดวย

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒116

บทบาทของวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการสรางความสามารถในการแขงขน

ความสามารถในการแขงขนของประเทศ คอ ความสามารถของประเทศในการผลต สนคาและในการใหบรการแกนานาชาต โดยทประชาชนมมาตรฐานการครองชพทดขนอยาง ยงยนดวย อกนยหนง คอ ความสามารถในการสรางมลคาเพมใหกบประชาชนอยางทวถง จากการแขงขนกบนานาชาต ความสามารถนมสวนประกอบอยหลายอยาง วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมถอเปนสวนประกอบทสำคญของความสามารถน ประเทศทม ความสามารถในการแขงขนสงเปนประเทศทประชาชนมความเปนอยด มฐานะ ทางการเงน มนคง และอาจกลาวไดวาวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนปจจยสำคญในการสรางความเปน อยและฐานะทดน

องคกรหนงทจดทำดชนความสามารถในการแขงขนคอ International Institute for Management Development (IMD) ซงจดทำดชนนทกป โดยสำรวจความสามารถ ดงกลาวของประมาณ ๖๐ ประเทศทจดวาอยในระดบแนวหนา องคประกอบทนำมา พจารณาไดแก สมรรถนะทางเศรษฐกจ ประสทธภาพของภาครฐ ประสทธภาพของ ภาคธรกจ และโครงสรางพนฐาน ซงในโครงสรางพนฐานนนรวมถงดานวทยาศาสตร เทคโนโลยและการศกษาดวย รปท ๒๓ ก. แสดงอนดบของประเทศไทยโดยรวม และ แยกตามองคประกอบ ในป ค.ศ. ๒๐๑๐ ประเทศไทยไดอนดบรวมท ๒๖ โดยสงเกตได วาอนดบของโครงสรางพนฐานอยถงท ๔๖ และเปนตวฉดความสามารถในการแขงขนของ ประเทศไทยไว หากดเฉพาะโครงสรางพนฐานดานวทยาศาสตร (มองคประกอบเชน คาใชจายในการวจยและพฒนา จำนวนนกวจย จำนวนบทความวทยาศาสตรและสทธบตร ความสนใจของเยาวชนตอวทยาศาสตร สภาพแวดลอมทางกฏหมายทเออตอการพฒนา วทยาศาสตร ฯลฯ) จะเหนไดวา อนดบของประเทศไทยตำกวาประเทศอนๆ ในเอเชยจำนวน มาก (รปท ๒๓ข.) จงถอไดวาการดอยพฒนาทางวทยาศาสตรเปนอปสรรคสำคญในการสราง ความสามารถในการแขงขนของประเทศไทย รปท ๒๓ ค. แสดงใหเหนวาประเทศทมความ สามารถในการแขงขนสง จะมโครงสรางพนฐานทางวทยาศาสตรทดดวย

117วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

(ก)

ความสามารถในการแขงขนโดยรวม จำแนกตามปจจยหลก

(ข)

โครงสรางพนฐานดานวทยาศาสตรของบางประเทศ

อนดบป 2010อนดบ 2 - ญปน, อนดบ 4 - เกาหล, อนดบ 5 - ไตหวน, อนดบ 10 - จน, อนดบ 12 - สงคโปร,อนดบ 34 - อนเดย, อนดบ 27 - มาเลเซย, อนดบ 40 - ไทยทมา: IMD WORLD COMPETITIVENESS YEARBOOK 1997-2010

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒118

(ค)ความสมพนธระหวางโครงสรางพนฐานวทยาศาสตรกบ

ความสามารถในการแขงขนโดยรวม

รปท ๒๓ (ก) ความสามารถในการแขงขนของประเทศไทยจำแนกตามปจจยหลก (ข) โครงสรางพนฐานทางวทยาศาสตรของประเทศไทยเทยบกบประเทศอนๆ

(ค) ความสมพนธระหวางความสามารถในการแขงขนกบโครงสรางพนฐานทางวทยาศาสตร (ขอมลจาก IMD World Competitiveness Yearbooks เรยบเรยงโดยสำนกงานคณะกรรมการ

นโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต)

นอกจากสถาบน IMD แลว อกองคกรหนงทจดทำอนดบความสามารถในการ

แขงขนคอ World Economic Forum ซงจดทำรายงาน Global Competitiveness

Report ทกสองป ปจจยสำคญในการพจารณาแบงออกเปนสามสวน คอ ปจจยพนฐาน

ปจจยทเพมประสทธภาพ ซงรวมถงความพรอมทางเทคโนโลย และปจจยดานนวตกรรมและ

ความกาวหนาทางธรกจ ในป ค.ศ.๒๐๑๐-๑๑ ประเทศไทยอยในอนดบท ๓๘ จาก ๑๓๓

ประเทศ ลดลงจากเมอสองปกอนทอยในอนดบท ๓๖

119วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

พอสรปไดวา ประเทศไทยมความสามารถในการแขงขนปานกลาง มจดเดนใน

บางดาน เชน สมรรถนะทางเศรษฐกจ แตมจดออน คอดอยความสามารถทางวทยาศาสตร

เทคโนโลย และนวตกรรม ดงนน หากตองการเพมความสามารถในการแขงขน กจะตอง

แกทจดออนเหลานอยางเรงดวน

บทบาทของวทยาศาสตรและเทคโนโลยในเศรษฐกจพอเพยง

วทยาศาสตรและเทคโนโลยไมเพยงแตจะมความสำคญตอการสรางความสามารถ

ในการแขงขนนานาชาตเทานน แตยงมความสำคญตอการทำมาหาเลยงชพ และการใช

ชวตทไมฟมเฟอย ดงเชนแนวทางเศรษฐกจพอเพยงตามพระราชดำรของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวอกดวย ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงยดทางสายกลาง เนนปจจยทมอยแลว

ในการผลตทพอเพยงกบความเปนอยตามอตภาพ ยดเหตผล และมการสรางภมคมกนจาก

ผลกระทบทมาจากการเปลยนแปลงของภายนอกดวย เงอนไขของเศรษฐกจพอเพยงคอ

การมความรและคณธรรม รปท ๒๔ สรปปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามแนวของพระบาท

สมเดจพระเจาอยหว โดยคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงเรยก

ยอๆ วาแนวคด “สามหวง สองเงอนไข”

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒120

รปท ๒๔ สรปปรชญาเศรษฐกจพอเพยง “สามหวง สองเงอนไข” (ภาพจากแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สรปโดยคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต)

เงอนไขความรทตองการเพอเศรษฐกจพอเพยง เปนเงอนไขสำคญ ซงวทยาศาสตร เขามามบทบาทสำคญได กลาวคอวทยาศาสตรชวยใหมการสราง การหา และการใช ความรอยางเปนระบบ ซงทำใหชวยในการทำมาหาเลยงชพ และการมวถชวตตามแนว เศรษฐกจพอเพยงได ไมวาจะเปนการเพาะปลก เลยงสตว จดหานำ ดแลสขภาพ และดานอนๆ แนวคดเศรษฐกจพอเพยงยงเขากนไดดกบแนวทางเทคโนโลยทเหมาะสม ทชมชนในประเทศ ทกำลงพฒนาทวโลกไดพบวาเปนแนวทางทด ตวอยางเชน การประดษฐเครองมองายๆ สำหรบการเกษตร หรออตสาหกรรมขนาดเลก การใชเตาแบบประหยด การถนอมอาหาร โดยการหมกดอง การดแลสขภาพของตนเองโดยใชวธการทไมยงยากและไมสนเปลอง โดย ใชสมนไพรหรอการบำบดโดยธรรมชาต เปนตน

121วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ความสำคญของเงอนไขความรอกประการหนง คอการชวยสรางภมคมกนสำหรบ การเปลยนแปลงของสงคมและสงแวดลอม ตวอยางเชน การทแหลงพลงงานจากฟนหรอ ถานหายากและกอใหเกดปญหามลพษมากขนทกวน ทำใหตองหาความรใหมในการจดหา พลงงาน เชน จากกาซชวภาพ จากไบโอดเซล เปนตน การทสภาพอากาศและพนดน เปลยนแปรไป ทำใหตองปรบตว คนหาพนธพชททนแลง ทนเคม ทนนำทวม ฯลฯ มาทดแทนพนธเดม ซงตองใชวทยาศาสตรในการพฒนาพนธใหมเหลาน โดยพนธดงกลาว อาจจะแตกตางจากทพฒนาขนเพอการเพาะปลกแบบเปนอตสาหกรรมโดยบรษทใหญๆ แตเปนพนธทออกแบบมาสำหรบใชกบเศรษฐกจพอเพยง

ความรสำหรบเศรษฐกจพอเพยง ไมใชเพยงความรทางวทยาศาสตรและเทคโน โลยเทานน แตรวมถงความรทไดสงสมกนมาในสงคมเปนเวลานาน เปนความรททำใหสงคม อยรอดและเจรญกาวหนามาไดดวยตนเอง เชน ความรเกยวกบธรรมชาตรอบตวและ ความหลากหลาย เกยวกบยากลางบาน เกยวกบปจจยสโดยทวไป ฯลฯ ความรเหลานได สงสมมาในตวคน เชน ปราชญชาวบาน โดยบางเรองอาจไมมเอกสารบนทกไวชดเจนดวย ซำ แตกเปนความรทมคณคาและมความสำคญตอเศรษฐกจพอเพยงทงสน อาจดตวอยาง ไดจากแหลงขอมลดานเศรษฐกจพอเพยงในอนเทอรเนตจำนวนมาก (ศนยวทยาศาสตรเพอ การศกษาขอนแกน 2553)

ดงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเคยตรสไว เศรษฐกจพอเพยงไมใชเศรฐกจ ทงหมดของประเทศ แตเปนระบบไมขดกนกบการสรางเศรษฐกจใหมในระดบสากล หาก เสรมซงกนและกนได ประเทศไทยไดประโยชนทงจากทงเศรษฐกจใหมแบบสากล ซงเนน ความสามารถในการแขงขน และเศรษฐกจพอเพยงอนเหมาะกบทองถน และทงคขนอยกบ การสรางความร ซงมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนสวนหนงทสำคญ

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒122

ภาพใหญของนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ในภาพใหญแลว นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยทดจะทำใหเกดการคนพบ

และการประดษฐทจะนำไปสประโยชนของสงคม ดงรปท ๒ การคนพบและการประดษฐมา จากการวจยและพฒนา ผลจากการวจยและพฒนาสวนหนงทำใหเกดนวตกรรมในรปของ ผลผลตและบรการ ทงหมดนทำใหเกดความสามารถในการแขงขน พรอมกบความสามารถ ในการพงตนเอง และชวยสรางความเขมแขงของเศรษฐกจ อาจแสดงความสมพนธระหวาง วทยาศาสตรกบเทคโนโลย นวตกรรม ความสามารถในการแขงขนและพงตนเอง และ ความเขมแขงของเศรษฐกจไดเปนชนๆ ดงในรปท ๒๕ แตละชนมความสมพนธกน ตวอยางเชน ความสามารถในการแขงขนไมไดขนอยกบการสรางนวตกรรมแตอยางเดยว แตมปจจยสำคญอนๆ ดวยดงทไดกลาวมาแลว กลาวโดยสรป ผลกระทบจากวทยาศาสตร ตอสงคมทสำคญ คอ เทคโนโลยและนวตกรรม ซงชวยสรางความสามารถในการแขงขน และพงตนเองของสงคม และสงผลตอมายงเศรษฐกจทเขมแขงขน ทงนตองมองคประกอบ อนๆ นอกเหนอจากวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมมาเกอหนนดวย เชน ระบบ กฎหมายทด การมธรรมาภบาลในสงคม ความสามารถในการคาและการสรางความสมพนธ

ระหวางประเทศ ฯลฯ

รปท ๒๕ อาจจดความสมพนธระหวางวทยาศาสตรกบ เทคโนโลย นวตกรรม ความสามารถในการแขงขนและพงตนเอง และความเขมแขงของเศรษฐกจไดเปนชนๆ

โดยแตละชนประกอบดวยปจจยอนๆ ดวย

123วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรเพออะไร?

วทยาศาสตรเปนขมความรทใหญ ทมนษยไดสงสมกนมาเปนเวลานาน แตทสำคญ กวานน วทยาศาสตรใหหลกการและวธการคดและแกปญหาตางๆ อยางเปนระบบ วทยา-ศาสตรสอนใหเรามจนตนาการเกยวกบเรองราวตางๆ รอบตวเรา ทำใหเรามความอยากร อยากเหนและอยากเขาใจ นอกจากน เมอมความรและความเขาใจแลว ยงทำใหเราสามารถ นำไปพฒนาเปนเครองมอเครองใชตางๆ ได ดงนน หากถามวามวทยาศาสตรเพออะไร คงตอบไดในแนวทางตางๆ กน ในทนจะสรปเปนสามขอใหญดวยกน คอ มวทยาศาสตร เพอปญญา มเพอสรางประโยชน และมเพอความเปนมนษย

วทยาศาสตรเพอปญญา สงทเรารบรจากประสาทสมผสตางๆ เปนขอมล เปนประสบการณ สมองนำขอมล และประสบการณมาเรยบเรยง แยกแยะ เปรยบเทยบกบประสบการณทผานมากอน ทำให เกดความเขาใจในระดบหนง วทยาศาสตรชวยใหเรามความเขาใจเรองตางๆ ในธรรมชาต ลกซงขนมาก เพราะไมเพยงนำขอมลและประสบการณของเราเองมาใชเทานน แตนำเอา ประสบการณของคนทงหมดทไดมการศกษาวเคราะหมากอนแลวมาผนวก และมคำอธบาย

๘

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒124

จากการศกษาทผานมาแลวนดวย ตวอยางเชน เมอฝนตกฟารอง หากเราไมมวทยาศาสตร กคงมความเขาใจไดระดบหนงแลว วาเปนปรากฎการณทเกดขนตามธรรมชาตของฤดกาล สงคมทมไสยศาสตรหรอความเชออยางอนกอาจมคำอธบายไดตางๆ กนไป แตวทยาศาสตร ใหคำอธบายทเปนระบบ และพองจองกบเรองอนๆ จนทำใหเรามความเขาใจในระดบกวาง ขวางและลกซงได เราไดเขาใจวาฝนมาจากเมฆ ซงประกอบดวยไอนำทระเหยมาจาก แหลงนำ ทงหมดเปนสวนประกอบของวงจรของนำ ซงมความสำคญตอสงมชวตทงหมด รวมทงตวเราเองดวย เราไดเขาใจวาฟาผาและฟารองเปนปรากฎการณทมาจากการเคลอน ของประจไฟฟาทมอยในเมฆ ซงรนแรงจนอากาศรอนขนและขยายตวอยางรวดเรว ทำให เกดเสยงดงออกมา คำอธบายนพองจองกบความเขาใจธรรมชาตของไฟฟาทมอยในวตถทงหลายและการเปลยนรปของพลงงาน

จรงอย คำอธบายเรองฝนแตโบราณ ทมพระพรณกด เรองฟาแลบฟารองทมา จากรามสรและเมขลากด กไดมคณคาในการชวยใหคนโบราณมคำอธบายปรากฎการณตางๆ ได และยงไดสงผลมายงศลปวฒนธรรมดวย แตในทสดแลว คำอธบายจากวทยาศาสตรชวย ใหเราเขาใจไดดทสด และยงไดเชอมโยงไปยงสงอนๆ ในธรรมชาตอกดวย เชน การเปลยน แปลงสภาวะของนำโดยความรอนบนผวโลก จากของเหลวเปนไอ และการกลนตวกลบมา ใหมโดยความเยนในบรรยากาศเบองบน ซงสสารอนๆ กมการเปลยนสภาวะเชนนดวย ไม วาจะเปนโลหะหรออากาศ การเคลอนของประจททำใหมฟาแลบนน ในหลกการกไมตางจาก การททำแสงสวางในหลอดไฟฟา หรอการนำไฟฟาไปใชในกจวตรตางๆ เพยงแตปรมาณ และรปแบบอาจแตกตางกนเทานน

การทวทยาศาสตรทสงสมกนมาใหความรและคำอธบายเรองตางๆ แกเรานนกคอ ทำใหเรามปญญานนเอง แตนตองถอเปนเพยงจดเรมตนเทานน ในการดำรงชวตของเรา เราตองพบปญหาตางๆ มากมาย ซงตวความรยงไมความสำคญเทากบความสามารถใน การวเคราะหปญหา และหาแนวทางแกไขดวยตนเอง ตวอยางเชน เมอฝนตกฟารอง จาก ความรเรองการนำไฟฟาของโลหะ เราสามารถวเคราะหไดวา ไมควรถอหรอสวมใสโลหะ แลวเดนฝาสายฝน เพราะอาจลอใหฟาผาได จากความรเรองความแขงแรงของวตถและ โครงสราง เราสามารถวเคราะหไดวาไมควรนำรถหนกไปขนสะพานทอาจรบนำหนกไมได จากความรเรองเชอโรคหวด เราสามารถตดสนไดวาไมควรอยใกลคนเปนหวดมากนก เพราะ จะตดได ทงหมดนเปนการใชปญญาทมาจากกระบวนการคดแบบวทยาศาสตร ถงแมเรา อาจจะชนจนไมทนคดเชนนนกตาม

125วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ปญญาจากวทยาศาสตรทสำคญทสด นาจะเปนปญญาทมาจากจนตนาการ จนตนาการมตางๆ กน บางคนมจนตนาการแบบศลปน และสามารถสรางสรรคงานศลปะ ทคนตางๆ ไดชนชม บางคนมจนตนาการเกยวกบการงานอาชพ ทำใหประกอบอาชพในแนว ใหมๆ จนตนาการทางวทยาศาสตรเปนปจจยสำคญททำใหเกดปญญา เกดความกาวหนา ของความร โดยผทมจนตนาการตองดำเนนการตอจนกระทงสามารถสรางความรใหมไดจรง กลาวคอ ตองคนควาวจยตอจนกระทงประสบผลตามจนตนาการแตแรก หรอหากไมเปน ไปตามนนกยงมความรใหมทไมคาดฝน อนเปนเรองทดเชนกน จนตนาการของ ดารวน ท เกยวกบการเปลยนแปลงของสงมชวตนำไปสทฤษฎววฒนาการ อนเปนพนฐานสำคญของ ชววทยา จนตนาการของไอนสไตนเกยวกบการเดนทางทเรวเทากบแสง อนนำไปสความ เขาใจเรองสมพทธภาพ อนเปนพนฐานของฟสกสสมยใหม นเปนตวอยางของจนตนาการทสรางปญญาอยางยอดเยยม

ทกคนไมใชไอนสไตนหรอดารวน แตทกคนมจนตนาการได โดยไมจำเปนจะตอง เปนจนตนาการทนำไปสความสำเรจทยงใหญกได อยางนอยจนตนาการนนกอใหเกดปญญา ซงเปนสงทพงปรารถนา การสรางปญญาจากจนตนาการทางวทยาศาสตรนน คนทวไปอาจ สรางไดโดยการคนควา บางอยางอาจคนควาดวยการทดลองหรอสงเกตของตนเอง ดงท ไดกลาวมาในชวงตนของหนงสอนแลว บางอยางอาจไดมาจากการคนควาศกษางานทผอน เคยทำมากอนแลว ซงอาจมาจากการเรยนรจากครอาจารย หรอแหลงขอมลสารสนเทศ ตางๆ การปฏบตกเปนสงสำคญทสรางปญญา ดงตวอยางเชน ชาง วศวกร แพทย และ นกวทยาศาสตรทไดปฏบตฝกฝนโดยมจนตนาการมาเปนเวลานาน จนไมเพยงมความชำนาญ หรอความรเทานน แตมปญญาในการงานอาชพของตนดวย

วทยาศาสตรเพอประโยชน

การทวทยาศาสตรทำใหเรามความเขาใจในเรองราวตางๆ ของธรรมชาตทำใหเรา สามารถนำมนไปใชประโยชนได ประโยชนนมตงแตประโยชนสวนบคคล เชน การรกษา สขภาพ การประกอบอาชพ และการแกปญหาทวไป จนถงประโยชนของสงคมในระดบ กวาง อนมาจากผลพวงของวทยาศาสตรบวกกบวทยาการอนๆ อนรวมกนเรยกวาเทคโนโลย

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒126

ทจรง ประโยชนทมาจากวทยาศาสตรเปนผลพลอยได ไมใชจดมงหมายของวทยาศาสตร พนฐาน แตการทความรความเขาใจทมาจากวทยาศาสตรพนฐานมความสำคญมากในการนำไปใชประโยชน จงทำใหเกดสาขาวชาของวทยาศาสตรทเรยกวา วทยาศาสตรประยกต วทยาศาสตรประยกตเปนวทยาศาสตรทมงนำความรพนฐานของวทยาศาสตรมาใช ประโยชน เชน ความรเรองธรรมชาตของไฟฟาเปนวทยาศาสตรพนฐาน แตความรเกยวกบการนำไฟฟาไปใชประโยชนเปนวทยาศาสตรประยกต สวนเทคโนโลยนนเปนวธการทจะ ผลตสงของหรอบรการสงคม โดยใชหลกการของวทยาศาสตรทงพนฐานและประยกตบวก กบวธการอนๆ ทอาจจะมาจากแหลงความรนอกเหนอวทยาศาสตร ตวอยางเชน เทคโนโลย ในการกอสราง สวนหนงมาจากวทยาศาสตรทเกยวของกบฟสกสของโครงสรางและสมบตทางกลของวสด แตอกสวนหนงมาจากประสบการณทสงสมกนมานาน เรองการออกแบบ การประกอบสวนตางๆ ขนเปนโครงสราง ความเหมาะสมกบภมประทศ ฯลฯ ทจรงแลว เทคโนโลยดานการกอสราง และเทคโนโลยดงเดมอกหลายชนด มจดกำเนดมากอนวทยา ศาสตรสมยใหมเสยดวยซำ แตวทยาศาสตรชวยทำใหเทคโนโลยเหลานนมความแขงแกรงและทรงพลงยงขนมาก

ในสมยกอน อาจสรางปราสาททใหญโตไดโดยเทคโนโลยทไมตองอาศยวทยาศาสตร กจรง แตเราจะไมมทางสรางสงกอสรางขนาดใหญ เชน เขอนกนนำขนาดยกษ หรอ อาคารสงเกนรอยชน ดงเชนในปจจบนได โดยไมพงหลกการของวทยาศาสตร ยงหากเปน เรองทสลบซบซอน เชน เทคโนโลยการคมนาคมทางอากาศ เทคโนโลยสารสนเทศ เทคโนโลย การผลตยาสมยใหม ฯลฯ เหลานยงลวนตองมวทยาศาสตรพนฐานเปนตวตง และวทยาศาสตร ประยกตเปนตวททำใหเกดวธการตางๆ ของเทคโนโลยเหลานนขนไดทงสน

อาจพอเปรยบไดดงในรปท ๒๖ วาวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนตนไม วทยาศาสตร เปนรากและลำตนทสงกงกานสาขาออกไป วทยาศาสตรประยกตเปนสวนประกอบทรวมทง ดอกใบ ทงรากและใบมสวนในการเสาะหาและปรงอาหารเพอการเจรญเตบโต และการผล ดอกทจะมการผสมเกสร ซงตองอาศยปจจยภายนอกดวย เชน แมลง สตวอนๆ หรอลม ทำใหเกดเปนผลไม ซงอาจเปรยบไดวาเปนเทคโนโลย ทจะนำไปใชประโยชนตอไปได

บางคนชอบคดวา ประเทศทกำลงพฒนาเชน ประเทศไทยไมจำเปนตองดแล วทยาศาสตรมากนก เพราะสามารถนำเขาเทคโนโลยมาใชงานไดเลย การคดเชนนกคลายกบ การตองการซอผลไม โดยไมตองการปลกตนไม อาจทำได แตกจะยงตองซอผลไมตอไปเรอยๆ

127วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

โดยไมมวนทสนสด และหากผขายผลไมขนราคา หรอไมยอมขายดวยเหตผลใดกตาม เรา กจะมปญหาทนท อกบางคนคดวา เรานาจะปลกตนไมทมผลมากๆ แตมตนและใบนอยๆ นกอาจทำได แตในทสดแลว ไมวาจะเพาะตนไมใหมผลมากเพยงใดกตาม กจะตองมทงราก ตน ใบ และสวนอนๆ ของตนอยด เพยงแตอาจพยายามใหไดตนไมทมผลมาก และ มรสชาตด เพอจะไดใชประโยชนไดอยางเตมท

รปท ๒๖ วทยาศาสตรเปรยบเสมอนตนไม วทยาศาสตรพนฐานคอรากและลำตน วทยาศาสตรประยกตคอกงกาน ดอกใบ และสวนอนๆ ทจะผลตเทคโนโลย เปนผลไมออกมาได

วทยาศาสตรเพอเสรมสรางความเปนมนษย

วทยาศาสตรมความหมาย ไมเพยงเชงสรางปญญาและประโยชนใหกบแตละคน แตละหมคณะ และแตละสงคมเทานน แตยงมความหมายในฐานทเปนสมบตของมนษยชาต โดยรวมอกดวย เปนสมบตทไดสงสมกนเปนเวลานานตลอดประวตศาสตร โดยเฉพาะใน ชวงหลายรอยปทผานมา ทำนองเดยวกบศลปกรรม วรรณคด สถาปตยกรรม และงาน สรางสรรคอนๆ อนรวมกนเรยกวาวฒนธรรมนนเอง ทงหมดนชวยเสรมสรางความเปน มนษย ใหอยในระดบทแตกตางไปจากสตวโลกทวไป

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒128

ศ. ดร.สปปนนท เกตทต (สปปนนท เกตทต 2535) ไดใหความสำคญแกวทยา ศาสตรในการสรางคณคาของมนษยไวอยางชดแจงวา “วทยาศาสตรไมใชใหความสขและ บรรเทาทกขในแงวตถเทานน แตเปนการฝกคนใหมความคดอยางรอบคอบ รจกเหต รจก ผล เปนคนใจกวาง ยอมรบฟงความคดผอน รจกไตรตรองหาความจรง เคารพความจรง การมคณธรรมเชนนอยในใจ เปนความเจรญกวาในแงวตถยงนก ผทมความสขในโลกน คอ ผทเขาใจปรากฏการณตางๆ ทงในแงศลปวฒนธรรม ศาสนา และวทยาศาสตร บคคลเหลาน จงเปนบคคลทสมบรณ”

วทยาศาสตรมความแตกตางจากงานสรางสรรคอนๆ เชน ศลปกรรม วรรณคด และสถาปตยกรรมทสำคญอยประการหนง วทยาศาสตรไมใชงานสรางสรรคเดยวของบคคล ใดบคคลหนง แตเปนงานซงตงอยบนรากฐานของหลกการวทยาศาสตรทผานมา โดยอาจ ตอยอดออกไป หรอบางครงอาจลบลางทฤษฎเดมแลวเสนอทฤษฎใหมทอธบายสงตางๆ ได ดกวาเดมกได งานวทยาศาสตรใหมมความยดโยงกบงานเดมเสมอ โดยชวยสานใหเปนภาพใหญทสามารถอธบายธรรมชาตไดดทสด งานสรางสรรคอนๆ ไมวาจะเปนภาพวาด งานเขยน หรอการแสดงกตาม เปนงานเดยวๆ ทแมจะมอทธพลตองานทตามมา แตก เปนอทธพลทางออม ผานทางตวบคคลเทานน แมบางครงอาจมหลายคนรวมกนสรางสรรค มศษยมาวาดตอจากคร มชางใหมมาสรางตอจากชางเดม แตกเปนเพยงการรวมกนสราง งานชนนนเทานน วทยาศาสตรเปนสมบตของมนษยชาตทมเอกภาพ การสรางสรรคงาน วทยาศาสตรเปนการสานตอเพมเตมเนอหาความรเพอปรบปรงสมบตของมนษยชาต โดยรวมทมเอกภาพนใหมความกวางขวางแขงแกรงขน โดยผทสรางสรรคงานนนตองอาศย ความรเดมทไดสงสมกนมา และเพมเตมความรใหมเขาไปเปนสวนของภาพรวม ไอแซค นวตนไดกลาวไววา “หากฉนไดเหนไกลขน กเปนเพยงจากการไดยนบนบาของยกษ” หาก จะหาสงเปรยบเทยบ วทยาศาสตรคงจะคลายกบรงมด ทมดแตละตวนำเอากอนดนเลกๆ มาเสรมตอกนจนเปนรงใหญ อนเปนงานสรางสรรคและสมบตของมดทงหมด

งานสรางสรรคบางอยาง เชน ดนตร การออกแบบ และสถาปตยกรรม อาจถอวาเปนศลปะทมการตอยอดได กลาวคอ มเกณฑทางสนทรยและหลกการอนๆ ทมผคดคนขน และพฒนาตอกนมา เกณฑบางอยาง เชน ดานจงหวะและทำนองดนตร อาจมหลกการ คลายคณตศาสตรและฟสกส ในแงน อาจถอไดวาศลปะและวทยาศาสตรไมไดแยกจากกน อยางเดดขาด แตมสวนทคลายคลงและเชอมโยงกนอยดวย

129วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

วทยาศาสตรมทงสวนทเปนสมบตสาธารณะ ททกคนมสทธไดรบประโยชนและได รบรเปนปญญา และสวนทมผนำไปตอยอดใหเกดประโยชนในทางอตสาหกรรมและการคา ถงแมวาสวนนจะถอเปนความลบทลวงละเมดไมไดตามกฎหมาย แตกลาวโดยทวไปแลว ทกคนควรมสทธเขาถงได อยางนอยในดานหลกการกวางๆ ขอมลยนของมนษยและสงม ชวตอนๆ ทเรยกวา จโนม (genome) เปนตวอยางสำคญ ซงยงมขอถกเถยงวาควรเปนสมบต สาธารณะ หรอสามารถจดสทธบตรเปนทรพยสนทางปญญาได สวนขอมลและความร วทยาศาสตรพนฐาน เชน ดาราศาสตร ฟสกส เคม ชววทยานน ลวนถอเปนสมบต สาธารณะของมนษยชาตทงหมดไดทงสน

เราไมรวามวฒนธรรมอนใดนอกจากวฒนธรรมของมนษยอยในจกรวาลอกหรอ ไม หากเราจะตองแนะนำตนเองตอวฒนธรรมตางดาว เราจะแนะนำอยางไร ศลปกรรม วรรณคด และสงกอสรางตางๆ ทเปนสญลกษณของวฒนธรรมของมนษยคงจะตองเปนสวน หนงทเราอาจนำเสนอ แตคงจะทำความเขาใจกนไดยาก หากสงมชวตตางดาวนนมรปลกษณ และความเปนอยทแตกตางกนจากมนษยมาก หากเราสมมตวาสงมชวตตางดาวทมความ ฉลาดกนาจะตองเรยนรกฎเกณฑและเรองราวของธรรมชาตเชนเดยวกบเรา วทยาศาสตรกนาจะเปนวฒนธรรมของมนษยทมความเปนสากลในจกรวาล ทใครกไดในจกรวาลทมสตปญญาเพยงพอจะสามารถสอสารกบเราได

เราไดพยายามแนะนำตวเองตอวฒนธรมอนในจกรวาลแลว โดยยานอวกาศไพโอ- เนยร (Pioneer) ๑๐ และ ๑๑ ทองคการนาซาไดปลอยไปเมอ ๑๙๗๒ และ ๑๙๗๓ เพอ สำรวจดาวพฤหสและดาวเสาร มแผนจารกทำดวยทองและอะลมเนยมทจารกสารจาก มนษยชาต ซงมทงรปคน ยานอวกาศ ตำแหนงทอยของโลก และคณสมบตของไฮโดรเจน และระบบคณตศาสตรแบบทวภาค (binary) (รปท ๒๗) ยานอวกาศทงสองไดปลด ประจำการและออกนอกระบบสรยะไปแลว โดยมงไปทกลมดาววว (ทอรส Taurus) โดย จะใชเวลาประมาณสองลานป มโอกาสนอยมากวาจะมวฒนธรรมตางดาวทตรวจพบยาน อวกาศของเรา เปรยบกคลายเรายนอยโดดเดยวทามกลางปาเขาทปราศจากผคน แลว ประกาศกองวาเราอยทน ใครจะร อาจมเสยงตอบกลบมากได

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒130

รปท ๒๗ สารจากมนษยชาตสจกรวาล บนทกในยานอวกาศไพโอเนยร ๑๐ และ ๑๑ (http://www.nasa.gov/centers/ames/missions/archive/pioneer10-11.html)

วทยาศาสตรเพอคณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน

ในป พ.ศ. ๒๔๘๓ ไดมประกาศตอโลก เปนปณธานจากปวย องภากรณ ความตอนทายคอ

กชายชาญชาตเชอ ชาตรกเกดมากท หนงเฮยกคาดกอนสนช- วาอาตมกจกไวลายเวย โลกใหแลเหน

ถงแมไมใชประกาศแสดงตนตอจกรวาลอยางยงใหญ แตกเปนปณธานทมความ หมายสง เพราะผตงปณธานไดดำเนนการตามทประกาศไวอยางซอตรงยง (ปวย องภากรณ 2532)

131วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

แมงานของ ศ. ดร.ปวย องภากรณ ไมไดเกยวของกบวทยาศาสตรโดยตรง แต ทานเปนผทเชอมนในคณคาของวทยาศาสตร และไดเคยกลาววาประเทศไทยมความตอง การนกวทยาศาสตรอยางมาก ในการเรยกรองสทธมนษยชนกด ความเปนประชาธปไตยกด ชวตความเปนอยทดกด ทานไดเรยกรองโดยใชหลกจรยธรรมททกคนตองยอมรบ โดยททานยดถอหลกนนมาปฏบตตลอดชวต ทานใชภาษางายๆ แตมความหมายลกซง ในทนจะกลาว ถงขอเขยนเรอง “คณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน” ซงเดมเปนบทความในการประชมนานาชาต และไดรบการแปลเปนไทย พรอมทงมการ วจารณเปรยบเทยบกบชวตของทานเองและกบเปาหมายการพฒนาประเทศ ฯลฯ ตอมา อกหลายแหง (ปวย องภากรณ 2528; Open_Teacher 2553)

ขอเขยนนแสดงความหวงสำหรบคนธรรมดาทจะไดแมทมสขภาพด เพอตนเอง และเพอเดกในครรภ เมอเกดแลวมความหวงทจะไดเรยนร เมอโตขนกหวง จะมการงาน อาชพทด อยในสงแวดลอมทด มสขอนามย มสงคมทดและเคารพในสทธของบคคล ความหวงของคนธรรมดาเชนนจะเปนจรงได หากสงคมไทยมระบบความมนคงของสงคม สาธารณสข สงแวดลอม และการศกษาทด ถงแมทานไมไดกลาวถงระบบตางๆ เหลาน โดยตรง หากวเคราะหตอไปจะเหนไดวาวทยาศาสตรมสวนสำคญในการทำใหปฏทนแหง ความหวงของทานเปนจรงขนมาได (รปท ๒๘) ไมวาจะเปนเรองโภชนาการแมและเดก การศกษาเรยนร การงานอาชพ สงแวดลอม สขอนามย และดานอนๆ ซงลวนมวทยา ศาสตรเปนปจจยสำคญสวนหนงทงสน ประเดนทสำคญกคอ หากจะทำใหวทยาศาสตรม ความหมายสำหรบคนทวไป จะตองประสานเขากบเรองอนๆ ทเกยวของกบชวต โดยม จรยธรรมเปนหลกนำ เชนเดยวกบการท ศ. ดร.ปวย องภากรณไดประสานเศรษฐศาสตร และวทยาการดานตางๆ เขาในงานของทาน ทอทศเพอสงคมโดยมจรยธรรมเปนหลกนำ สมดงปณธานของทาน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒132

รปท ๒๘ ขอเขยนของ ศ. ดร. ปวย องภากรณ เรองคณภาพแหงชวตสะทอนความตองการการพฒนาสงคมในหลายดาน

133วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

สรป จดประสงคของหนงสอนคอ พยายามตอบคำถามวาวทยาศาสตรคออะไร และ มไวเพออะไร โดยเนนประเดนสำคญ เพอใหผอานทอาจไมคนเคยกบวทยาศาสตรไดเขาถง ประเดนเหลาน กลาวคอ

– วทยาศาสตรใชเหตผลและจนตนาการเพอสรางความรและปญญา

– วทยาศาสตรสรางประโยชน ทงจากการทำใหคดเปนทำเปน และการทำให เกดเทคโนโลยและผลผลต

– แตอาจมผลกระทบเชงลบในเชงจรยธรรม สงคม สงแวดลอม และกฎหมาย ซงบางทไมคาดหมายมากอน

– สงคมไทยไดมพฒนาการทางความร โดยไดปรบเปลยนจากวทยาการเดมส วทยาศาสตรและเทคโนโลยระดบสากลในชวงศตวรรษทผานมา

– นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลยมความสำคญในการสรางความสามารถ ในการแขงขน และในการพงตนเองของสงคม

– วทยาศาสตรเปนสมบตของมนษยชาต และเสรมสรางความเปนมนษย

– แนวคดเชน “จากครรภมารดาถงเชงตะกอน” นาจะเปนกรอบในการนำวทยาศาสตรมาเปนสวนหนงของชวตทพงประสงคได

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒134

เอกสารอางอง

Amartya Sen (2008). Employment, Technology and Development. Oxford, Oxford University Press.

Bill Bryson (2005). A Short History of Nearly Everything. London, Doubleday.

F. Capra (2002). The Hidden Connections. A Science for Sustainable Living. New York, Random House.

F. Dyson (1999). The Sun, the Genome and the Internet. New York, Oxford University Press.

IMD (2010). IMD World Competitiveness Yearbook. Geneva.

Jacob Bronowski (1973). The Ascent of Man. London,, British Broadcasting Corporation.

Jeffrey Sachs (2005). The end of poverty : economic possibilities for our time. New York, Penguin Press.

Karl Popper (1963). Conjectures and Refutations. London, Routledge and Keagan Paul.

Open_Teacher. (2553). “จากครรภมารดาถงเชงตะกอน และโรงทาน.” จาก http://puey.in.th.

R. Kurzweil (2005). The Singularity is Near. When Humans Transcend Biology. London, Viking.

Tae-Yong Shin (2010). S&T and Economic Development : Government Policies for S&T Development in Korea, Korean Science and Technology Policy Institute (STEPI).

Thomas S. Kuhn (1962). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago University of Chicago Press.

UNESCO (2005). UNESCO Science Report 2005. Paris: 285.

Vernon L. Smith (1990). Experimental economics. Brookfield, Vt., USA.

135วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ฉลองภพ สสงกรกาญจน (2553). รวมบทความวจยทางดานนโยบาย: 60 ป ฉลองภพ สสงกรกาญจน. กทม., สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

นคม จนทรวทร, อมมาร สยามวาลาและคณะ (2550). 20 ป ปาฐกถาพเศษ ปวย องภากรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประมวล ตงบรบรณรตนและยงยทธ ยทธวงศ, บรรณาธการ (2548). บทบาทของ วทยาศาสตรและเทคโนโลยใหมในสงคมไทย. กทม., สยามสมาคมและบณฑย สภาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย.

ประเวศ วะส (2549). จตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล. มตชน 15 กรกฎาคม 2549.

ปวย องภากรณ (2528). ชวงหนงของกาลเวลา ปวย องภากรณ. กทม., มหาวทยาลยธรรมศาสตร ฯลฯ.

ปวย องภากรณ (2532). กชายชาญชาตเชอ ชาตร. กทม., มลนธโกมล คมทอง.

พระธรรมปฎก. (2546). “พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท.” จาก http://84000. org/tipitaka/dic/d_item.php?i=2.

ไพฑรย ไกรพรศกด (2540). การเตบโตของผลตภาพของปจจยการผลตโดยรวม (Total Factor Productivity Growth) ของไทย : การวเคราะหทางเศรษฐมตของฟงกชน การผลต รายงานหมายเลข PDF4080005. กรงเทพ, สำนกงานกองทนสนบสนน การวจย.

ยงยทธ ยทธวงศ, ยอดหทย เทพธรานนทและคณะ (2549). อดต ปจจบน อนาคต วทยาการเคมและเภสชไทย มลนธบณฑตยสภาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหง ประเทศไทย.

ยงยทธ ยทธวงศและคณะ (2543). วทยาศาสตรและเทคโนโลยไทย จากอดตสอนาคต มลนธบณฑตยสภาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย.

ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน. (2553). “บทเรยนวทยาศาสตรออนไลน เรอง เศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสม.” จาก http://www.kksci.site90.com/ elreaning/popea/page/e-lokron_1.htm.

สปปนนท เกตทต (2535). ความรสอนาคต. กทม., จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒136

สำนกงานเลขาธการสภาการศกษาแหงชาต (2552). ขอเสนอ การปฏรปการศกษาใน ทศวรรษทสอง (พ.ศ.๒๕๕๒ -๒๕๖๑), สำนกงานเลขาธการสภาการศกษาแหงชาต.

โสรจจ หงศลดารมภ (2543). วทยาศาสตรและเทคโนโลยศกษา: ศาสตรแขนงใหมทจำเปน สำหรบประเทศไทย. กทม., มลนธวทยาศาสตร ดร.ปรชา-ประไพ อมาตยกล.

137วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

ดชน

Competitiveness 118e-journals 71e-library 71Facebook 72, 113Gross Expenditure on R&D 110Hard disk drive 102International Institute for Management Development 116Millennium Development Goals 108Open innovation 72Total factor productivity 64, 65Wikipedia 72World Economic Forum 118กฎหมาย ๘๔กรมวทยาศาสตรการแพทย ๑๐๑กรมวทยาศาสตรบรการ ๑๐๑กระทรวงวทยาศาสตร และเทคโนโลย ๑๐๑, ๑๐๙กระบวนทศน, การเปลยน ๓๐, ๓๘กรกโบราณ ๓๑กลออน ๒๖กอดซลลา ๘๑การเกษตร ๓๓, ๓๙, ๙๓การเขาถงวทยาศาสตร ๘๒การคนพบ ๓๖การโคลนมนษย ๘๔, ๘๗การนวด ๙๓การบงคบใชสทธ ๖๕การบนทกและสงภาพ ๖๖การปฏรปการศกษา ๔๔, ๘๓การปฏวตวทยาศาสตร ๓๒

การประดษฐ ๓๖, ๖๖การปลกถายเนอเยอ ๘๖การพาณชย ๑๐๙การแพทย ๖๔, ๙๐การแพทยแผนเดม ๙๒การเรยนร ๔๑, ๔๓, ๔๘, ๑๑๔การวจย ๓๘, ๖๔, ๗๑, ๑๑๔การวจย พฒนาและนวตกรรม ๖๖การศกษา ๑๐๙, ๑๑๔การสรางความรดวยตนเอง ๔๓การหมกดอง ๙๓กาลามสตร ๔๘กาลเลโอ ๓๒, ๓๙เกษตรธรรมชาต ๓๔เกาหล ๖๖แกลดสโตน, วลเลยม ๖๑ขมน ๖๐คณตศาสตร ๓๒ควอนตม ๓๙ความสามารถในการแขงขน ๖๕ความเสยง ๗๗ความหลากหลายชวภาพ ๓๙ควนน ๖๐คอมพวเตอร ๓๔, ๕๘, ๘๕คอรเทกซ ๕๖คาใชจายเพอการวจยและพฒนา ๑๑๐คณตศาสตร ๑๒๙คาปรา, ฟรตจอฟ ๕๓คารสน, เรเชล ๕๙เคม ๓๒, ๓๙, ๑๒๙เครองหมายการคา ๖๗

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒138

เคซไวล, เรย ๕๓คณธรรม ๗๕, ๘๔, ๘๗คหน, โธมส ๓๐, ๕๓โคเปอรนคส ๓๑จกรวาล ๓๙, ๑๓๐จรยธรรม ๗๕, ๗๗, ๘๔, ๘๗จตตปญญาศกษา ๕๒จนตนาการ ๓๗, ๔๔จนตามยปญญา ๕๒จน ๓๒, ๘๐, ๙๒จโนมกส ๑๐๗จเอมโอ ๗๘, ๘๗จฬาลงกรณมหาวทยาลย ๑๐๑, ๑๐๔เจาฟาหญงจฬาภรณวลยลกษณ ๑๐๐เฉลม พรมมาส ๔๐ชมแปนซ ๕๖ชววทยา ๑๒๙ชววทยาสงเคราะห ๓๗, ๘๐ชมปเตอร, โจเซฟ ๖๗เชน, เอนสท ๖๑เชอรโนบล ๗๖ซอฟตแวรระบบเปด ๗๑เซน, อมารตยา ๖๕, ๘๘เซนตจอรจ, อลเบรต ๕๐เซลลตนกำเนด ๗๕, ๘๑, ๘๗แซคส, เจฟฟรย ๖๕โซโล, โรเบรต ๖๔ญปน ๗๖, ๘๐ณฐ ภมรประวต ๑๐๓ดวงจนทร ๓๒ดาราศาสตร ๓๒, ๙๐, ๑๒๙

ดารวน, ชารลส ๒๙, ๓๙, ๑๒๕ดาวพฤหสบด ๓๒ดเอนเอ ๒๗, ๓๙, ๖๗ดดท ๕๘, ๗๗เดคารตส, เรเน ๓๒ไดสน, ฟรแมน ๕๓ตวจด ๔๐ตว ลพานกรม ๑๐๓ไตรภมพระรวง ๕๓ไตหวน ๖๖แถบ นละนธ ๑๐๓ทรพยสนทางปญญา ๖๒, ๖๗, ๖๙, ๑๑๔โทรคมนาคม ๖๖เทคโนโลย ๓๔, ๓๖, ๑๒๗เทคโนโลยชวภาพ ๓๔, ๘๓เทคโนโลยสารสนเทศ ๔๘, ๖๔, ๗๗, ๘๓ธรรมชาต ๒๕ธรรมาภบาล ๘๖, ๑๒๒ธาลโดไมด ๗๗นโยบายนวตกรรม ๑๑๔นโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย ๑๐๙นวตกรรม ๓๖, ๖๔, ๑๐๗นวตกรรมแบบเปด ๗๒นกวจยดเดน ๑๐๕นกวทยาศาสตรดเดน ๑๐๕นาโนเทคโนโลย ๕๓, ๘๑, ๑๐๗นวเคลยร ๗๖นวตน, ไอแซค ๒๗, ๓๒, ๓๙, ๑๒๘บรดเลย, หมอ ๙๕บณฑตยสภาวทยาศาสตรและ เทคโนโลยแหงประเทศไทย ๘๙, ๑๑๐

ดชน

139วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

บานเชยง ๙๐บกแบง ๒๗เบคอน, ฟรานซส ๓๒โบรนอฟสก, จาคอบ ๒๙ประวตศาสตร ๒๖ประเวศ วะส ๕๒, ๑๐๓ปรชญา ๓๐ปวย องภากรณ ๒๙, ๑๓๐-๑๓๒ปอปเปอร, คารล ๒๗ปญญาประดษฐ ๕๓ปธากอรส ๓๑เปยเช, ชอง ๔๓เปาหมายการพฒนาสหสวรรษ ๑๐๘ผลตภาพปจจยการผลตโดยรวม ๖๔พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ๙๙, ๑๑๙พระพรหมคณาภรณ ๔๙พระพทธเจา ๔๘พลงงานมด ๒๗พลงงานหมนเวยน ๕๓พนธกรรม ๒๗, ๓๙, ๕๘, ๘๔พนธศาสตร ๕๓พารณ อศรเสนา ณ อยธยา ๔๓พทธศาสนา ๓๓, ๕๒, ๘๗, ๙๒เพลโต ๓๑แพทยศาสตร ๓๒แพเพรต, ซเมอร ๔๓ไพโอเนยร ๑๒๙ฟลอร, โฮวารด ๖๑ฟาราเดย, ไมเคล ๖๑ฟสกส ๓๙, ๑๒๙เฟลมง, อเลกซานเดอร ๖๑

ภาวนามยปญญา ๕๒ภาวะเอกฐาน ๕๓ภมปญญาไทย ๙๒มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ๑๐๓, ๑๐๔มหาวทยาลยขอนแกน ๑๐๓มหาวทยาลยเชยงใหม ๑๐๓มหาวทยาลยธรรมศาสตร ๑๐๔มหาวทยาลยมหดล (แพทยศาสตร) ๑๐๓, ๑๐๔มะขามแขก ๖๐เมนเดล, เกรกอร ๒๙แมงกะพรนกลอง ๕๕มลคาเพม ๖๔ยานอวกาศ ๑๒๙ยน ๗๕, ๘๑ยคการเกดใหม ๓๑, ๙๖ยโรป ๓๑, ๘๐ยคลด ๓๑ยเนสโก ๕๑, ๗๗, ๘๔โยนโสมนสการ ๔๙ระบบเปด ๗๐รฐศาสตร ๕๑รายไดประชาชาต ๑๑๐รสเวลต, ประธานาธบด ๗๖โรคเขตรอน ๓๙โรคอบตใหม ๓๙ลอเรนซ, คอนราด ๕๖ลามารค, ฌอง บาตสต ๒๙ลขสทธ ๖๗เลเวนฮก ๓๒โลกาภวตน ๙๗

ดชน

การแสดงปาฐกถาพเศษปวย องภากรณ ครงท ๑๒140

วราวธ สธธร ๔๐วฒนธรรม ๙๑วสดนาโน ๘๑วจตร ศรสออาน ๑๐๑วญญาณขบถ ๓๘วญญาณวทยาศาสตร ๓๗วทยาการหนยนต ๕๓วทยาการสารสนเทศ ๘๓วทยาศาสตรประยกต ๓๓, ๑๒๗วทยาศาสตรพนฐาน ๑๒๗วทยาศาสตรและเทคโนโลย ๓๔, ๖๔, ๖๕, ๘๙วมล ไทรนมนวล ๘๔วลสน, โรเบรต ๒๖ววฒนาการ ๒๙, ๑๒๕วศวกรรมศาสตร ๓๒เวซาเลยส ๓๒เวยดนาม ๖๗ไวรสใบดางจดวงแหวน ๗๙ศาสนา ๓๐, ๙๕ศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต ๑๐๕ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและ คอมพวเตอรแหงชาต ๑๐๕ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลย ชวภาพแหงชาต ๑๐๕เศรษฐกจ ๖๔, ๖๖, ๘๐, ๑๒๒เศรษฐกจพอเพยง ๑๑๙เศรษฐศาสตร ๒๘, ๖๔สตางค มงคลสข ๑๐๓สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาฯ ๑๐๓

สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย แหงประเทศไทย ๑๐๑สภาการศกษาแหงชาต ๑๐๑สภาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ๑๐๑สภาวจยแหงชาต ๑๐๑, ๑๐๕สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ๙๗สมเดจพระเทพรตนราชสดา ๑๐๐สมเดจพระนารายณมหาราช ๙๖สมาคมวทยาศาสตรแหงประเทศไทยฯ ๑๐๔สมนไพร ๕๙, ๙๐สวสด แดงสวาง ๔๐, ๑๐๓สสารมด ๒๗สหรฐฯ ๘๐สงคม ๓๖, ๖๓, ๗๕, ๘๔สงคมศาสตร ๕๑สมพทธภาพ ๓๙, ๔๔สาธารณสข ๑๐๙สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย ๑๐๖สำนกงานคณะกรรมการนโยบาย วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรมแหงชาต ๑๑๕สำนกงานพฒนาวทยาศาสตร และเทคโนโลยแหงชาต ๑๐๑สงตพมพ ๕๑สงมชวตแปลงพนธ ๘๖สทธบตร ๕๑, ๖๒, ๖๗, ๑๑๔สทธพร กฤดากร, ม.จ. ๑๐๓สทธมนษยชน ๘๖สปปนนท เกตทต ๑๐๑, ๑๒๘สขภาพ ๖๔

ดชน

141วทยาศาสตรเพออะไร? ศ.ดร.ยงยทธ ยทธวงศ

สาธารณสข ๖๔สตมยปญญา ๕๒เสนห จามรก ๓๔โสรจจ หงศลดารมภ ๕๓หลกการระวง ๗๙หลกการความเหมอนกนในเนอหา ๗๙โหราศาสตร ๓๒, ๙๐, ๙๒อรสโตเตล ๓๑อวกาศบดเบยว ๔๔อวเซนนา ๓๒อวย เกตสงห ๑๐๓อะตอม ๒๖อลราซ ๓๒อล ฮยษาม ๓๒อาคเมดส ๓๑อายรเวท ๓๓อารเตมซนน ๖๐อาวธเคม ๗๗

ดชนอาหรบ ๓๒อนเดย ๓๓, ๙๒อนโดนเซย ๖๗อนเตอรเนต ๓๔, ๖๒อเลกตรอน ๓๙อสลาม ๓๒อตสาหกรรม ๑๐๙โอวาทปาฏโมกข ๘๗เอกภพ ๒๖เอดวารดส, โรเบรต ๘๕เอเลยต, ท เอส ๕๐ไอนสไตน, แอลเบรต ๒๘, ๔๕, ๗๖อล คาราวยน, มหาวทยาลย ๓๒ฮอนดา, อชโร ๘๑ฮามาโอกะ ๗๖ฮารว, วลเลยม ๓๒ฮโรชมา ๗๖ฮก, รอเบรต ๓๒

บนทก

บนทก

บนทก